ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΣΤΕΡ INSTITUT PASTEUR HELLÉNIQUE

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΠΑΣΤΕΡ INSTITUT PASTEUR HELLÉNIQUE έτη προσφοράς ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ 1919 ΑΘΗΝΑ NEWSLETTER Απριλιος Βασ. Σοφίας 127, Αμπελόκηποι Επιμέλεια: Χριστίνα Δρίβα, Σίσσυ Κολυβά, Χαραλαμπία Μπολέτη, Χριστίνα Φωκά τεύχος ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗ ΓΡΙΠΗ ΦΕΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ; Σε αντίθεση με την περσινή χρονιά που η εξάπλωση της γρίπης στη χώρα μας ήταν περιορισμένη, η φετινή εποχική γρίπη χαρακτηρίζεται από ευρεία εξάπλωση του ιού, από μεγαλύτερο αριθμό ασθενών που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ αλλά και από θανάτους. Με ερωτήσεις και απαντήσεις θα επιχειρηθεί η προσέγγιση της φετινής γρίπης. 1. Που οφείλεται η εποχική γρίπη στην Ελλάδα φέτος; Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία του Ελληνικού Ινστιτούτου Pasteur προκύπτει ότι το στέλεχος του ιού γρίπης που ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος των κρουσμάτων γρίπης είναι το A(H1N1)pdm09, δηλαδή το στέλεχος γρίπης που προκάλεσε την πανδημία του Εκτός όμως από τον ιό γρίπης Α(Η1Ν1)pdm09 που κυκλοφορεί, συνυπάρχουν και δύο άλλοι ιοί της εποχικής γρίπης δηλαδή ο Α(Η3Ν2) και ο ιός τύπου Β. Τα ποσοστά κυκλοφορίας για τους ιούς γρίπης A(Η1N1)pdm09, Α(Η3Ν2) και Β είναι μέχρι πρόσφατα, 84%, 15% και 1% αντιστοίχως. Τις τελευταίες δύο εβδομάδες παρατηρείται αύξηση της κυκλοφορίας του Α(Η3Ν2) ιού, ο οποίος πλέον ευθύνεται για το 25% περίπου των κρουσμάτων. κατά την κορύφωση της περιόδου και μεγαλύτερος της περιόδου Χωρίς να μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα φαίνεται ότι είμαστε κοντά στην κορύφωση της επιδημίας και στο επόμενο διάστημα 2-3 εβδομάδων θα αρχίσει η μείωση της κυκλοφορίας του ιού γρίπης. Ε λ λ η ν ι κ ό Ι ν σ τ ι τ ο ύ τ ο Π α σ τ έ ρ Ε θ ν ι κ ό Ε ρ γ α σ τ ή ρ ι ο Α ν α φ ο ρ ά ς Γρίπης Ν. Ελλάδος Α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν ο α π ό τ ο ν Π α γ κ ό σ μ ι ο Οργανισμό Υγείας (WHO) Τηλ. Εργαστηρίου: Έχει η εποχική γρίπη μεγαλύτερη ένταση φέτος; Πότε αναμένεται η κορύφωση και πότε θα αρχίσει να υποχωρεί η γρίπη; Ο ιός της γρίπης πρωτοεμφανίσθηκε φέτος στην Ελλάδα στο τέλος Δεκεμβρίου. Τα κρούσματα γρίπης άρχισαν να αυξάνονται από την πρώτη εβδομάδα του 2014, ενωρίτερα από τις περιόδους και Είναι νωρίς για να εκτιμήσουμε συνολικά και συγκριτικά με άλλα χρόνια την έκταση της φετινής επιδημίας. Αυτό μπορεί να γίνει στο τέλος μόνο της περιόδου. Από τα στοιχεία του ΚΕΕΛΠΝΟ προκύπτει ότι ο αριθμός των κρουσμάτων γριπώδους συνδρομής ανά 1000 επισκέψεις στους ιατρούς του δικτύου ιατρών-παρατηρητών νοσηρότητας έχει φθάσει το 70 περίπου, που είναι παρόμοιος με τον αριθμό κρουσμάτων Τι συμβαίνει με την γρίπη φέτος στην Ελλάδα;...1 Επανεμφάνιση Πολιομυελίτιδας στη Συρία...3 Γονιδιακή και κυτταρική θεραπεία, νανοτεχνολογία και ιστική μηχανική για την αντιμετώπιση τραυμάτων του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης...4 Νέο Εθνικό Κέντρο Αριστείας για τις Νευροεπιστήμες...4 Αυξημένη αντοχή σε αντιβιοτικά κλινικών στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού στον ελληνικό πληθυσμό...6 LeishPhosphoTox: Μια νέα μελέτη φωσφατασών από τα παρασιτικά πρωτόζωα Leshmania donovani και Toxoplasma gondii...7 Περιεχόμενα 3. Που μπορεί να οφείλεται η ευρεία διάδοση του ιού γρίπης Α(Η1Ν1)pdm09 φέτος; Από τα στοιχεία των προηγουμένων περιόδων γρίπης, για το σύνολο της Ελλάδος, προκύπτει ότι ο ιός αυτός μετά την πανδημική περίοδο , προκάλεσε σχετικά λιγότερα κρούσματα τις επόμενες χρονιές. Πράγματι, την περίοδο πρακτικά δεν κυκλοφόρησε, ενώ την περίοδο , ήταν δεύτερος με ποσοστό κρουσμάτων 41% έναντι 54% του ιού Α(Η3Ν2) που προκάλεσε και την πλειονότητα των κρουσμάτων. Η μεγάλη διάδοση του ιού Α(Η1Ν1)pdm09 φέτος μπορεί να οφείλεται στους ακόλουθους λόγους: Η πρωτεΐνη prion ως ρυθμιστής του πολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης των νευρικών βλαστικών κυττάρων στον εγκέφαλο...8 Οι νευρώνες του ενήλικου εγκεφάλου δεν διαιρούνται: πώς το επιτυγχάνουν;...8 Ηπατίτιδα C: O ιός HCV βασίζεται στον λιπιδικό μεταβολισμό του ξενιστή για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του...9 Βιολογία - Οργανική Χημεία: Συνύπαρξη εν ονόματι της επιστήμης...9 Εκδήλωση 20ης Φεβρουαρίου 2014 στο ΕΙΠ...10

2 2 Εξασθένηση της ανοσίας που προέρχεται από προγενέστερες μολύνσεις από τον ίδιο ιό ή από εμβολιασμό. Η ανοσία που αφήνει στον οργανισμό ένας ιός γρίπης δεν είναι παντοτινή, αλλά εξασθενεί από χρόνο σε χρόνο. Ο ιός Α(Η1Ν1)pdm09 προκάλεσε στην Ελλάδα μεγάλη επιδημία τα έτη 2009 και Ο ιός όμως αυτός δεν διαδόθηκε πολύ στην Ελλάδα τις επόμενες χρονιές. Έτσι μπορούμε να υποθέσουμε ότι η ανοσία των ατόμων και επομένως η συλλογική ανοσία του πληθυσμού εξασθένησε με συνέπεια να έχουμε μεγάλη διάδοση του ιού αυτού στη φετινή περίοδο. Αντιγονική μεταβολή του ιού με συνέπεια αυτός να διαδίδεται παρά την ανοσία του πληθυσμού. Από τα μέχρι στιγμής στοιχεία του Ελληνικού Ινστιτούτου Pasteur ο ιός A(H1N1)pdm09 δεν παρουσιάζει γενετικές ή αντιγονικές διαφορές σε σχέση με τα στελέχη ιών A(H1N1)pdm09 που κυκλοφορούν στην υπόλοιπη Ευρώπη. Μάλιστα ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εξετάζοντας ιούς από όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδος, έκρινε πολύ πρόσφατα, ότι δεν υφίσταται λόγος μεταβολής της σύνθεσης του εμβολίου για την επόμενη περίοδο , ούτε ως προς ο στέλεχος Α(Η1Ν1)pdm09 αλλά ούτε και προς τα άλλα στελέχη Α(Η3Ν2) και Β. Εκτός όμως των άλλων, εάν υπήρχε αντιγονική μεταβολή του ιού λόγω μεταλλάξεων, ο μεταλλαγμένος ιός δεν θα περιοριζόταν μόνο εντός της Ελλάδος αλλά θα διαδιδόταν και σε άλλες χώρες. Σε κάθε περίπτωση πάντως, ο έλεγχος της γενετικής και αντιγονικής σύστασης των ιών συνεχίζεται σε εβδομαδιαία βάση από το Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur. 4. Που μπορεί να οφείλονται οι περισσότερες εισαγωγές σε ΜΕΘ και οι περισσότεροι θάνατοι φέτος σε σχέση με τις δύο προηγούμενες περιόδους; Οι μέχρι στιγμής καταγεγραμμένοι αριθμοί εισαγωγών ασθενών με γρίπη σε ΜΕΘ και θανάτων είναι περισσότεροι από τις δύο προηγούμενες περιόδους γρίπης. Αυτό μπορεί να συμβαίνει για τους ακόλουθους λόγους: Από αυξημένη κυκλοφορία του ιού γρίπης σε σχέση με τα περασμένα χρόνια. Για παράδειγμα, εάν ο ιός της γρίπης διαδοθεί πολύ περισσότερο τη χρονιά Β από τη χρονιά Α, είναι αναμενόμενο να έχουμε αναλογικά περισσότερες εισαγωγές σε ΜΕΘ και θανάτους τη χρονιά Β σε σχέση με την Α, υπό την προϋπόθεση παρόμοιας εμβολιαστικής κάλυψης και τις δύο χρονιές. Όπως όμως αναλύθηκε στην ερώτηση 2, η πληροφορία για την διάδοση του ιού γρίπης για το σύνολο της φετινής χρονιάς λείπει και έτσι δεν μπορεί να εξαχθεί ασφαλές συμπέρασμα. Στην αυξημένη κυκλοφορία του Α(Η1Ν1)pdm09. Φαίνεται ότι ο Α(Η1Ν1)pdm09 έχει σχετικά βαρύτερη κλινική εικόνα σε σχέση με τον Α(Η3Ν2) και τον Β. Η αυξημένη λοιπόν κυκλοφορία του Α(Η1Ν1)pdm09 φαίνεται ότι συνοδεύεται από αύξηση εισαγωγών σε ΜΕΘ και θανάτων. Από διαφορά στην εμβολιαστική κάλυψη από έτος σε έτος. Εάν τα περισσότερα περιστατικά γρίπης στις ΜΕΘ και οι θάνατοι συμβαίνουν σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου από τη γρίπη, τότε διαφορά στην εμβολιαστική κάλυψη μπορεί να έχει επίδραση τόσο στα βαριά περιστατικά όσο και στα θανατηφόρα κρούσματα. Η εμβολιαστική κάλυψη ήταν χαμηλότερη στην Ελλάδα φέτος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Ο συνδυασμός επικράτησης του Α(Η1Ν1)pdm09 και χαμηλής εμβολιαστικής κάλυψης να μπορεί να ερμηνεύσει τον αυξημένο αριθμό εισαγωγών σε ΜΕΘ και θανάτων. Διαφορά ηλικιών που προσβάλλει ο ιός. Από τη σύγκριση των ηλικιών ατόμων που χρειάσθηκε να νοσηλευθούν σε ΜΕΘ ή ατόμων που απεβίωσαν από τον ιό της γρίπης κατά τη διάρκεια της φετινής σε σχέση με τις προηγούμενες περιόδους, δεν προκύπτει σημαντική διαφορά. Επομένως, δεν φαίνεται η ηλικία να είναι καθοριστικός παράγοντας που να δικαιολογεί την αύξηση των δύο παραμέτρων την φετινή χρονιά. Μετάλλαξη του ιού. Όπως αναλύθηκε στην ερώτηση 3, δεν φαίνεται να υπάρχει αντιγονική μεταβολή του ιού και αύξηση της παθογονικότητάς του. 5. Είναι επικίνδυνος μόνο ο ιός Α(Η1Ν1) ή και ο Α(Η3Ν2) και ιός γρίπης τύπου Β; Αν και ο ιός A(H1N1)pdm09 φαίνεται ότι σχετίζεται με ελαφρά αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα και οι άλλοι ιοί γρίπης σχετίζονται με επιπλοκές, εισαγωγές σε ΜΕΘ και θανάτους. Για το λόγο αυτό, η εργαστηριακή διάγνωση θα πρέπει να γίνεται για την ανίχνευση και των τριών τύπων ιού γρίπης και να μην περιορίζεται στο στέλεχος Α(Η1Ν1) pdm Εάν ένα άτομο που ανήκει στις ομάδες υψηλού κινδύνου δεν έχει εμβολιασθεί, τι πρέπει να κάνει; Αναμφισβήτητα ο ετήσιος εμβολιασμός έναντι του ιού γρίπης αποτελεί το καλύτερο μέτρο πρόληψης από τη γρίπη και τις επιπλοκές της. Εάν ένα άτομο δεν έχει εμβολιασθεί, τότε μπορεί να πάρει μέτρα προφύλαξης έναντι της μετάδοσης του ιού γρίπης. Σχετικά μέτρα πρόληψης περιγράφονται στην ιστοσελίδα του ΚΕΕΛΠΝΟ. Σε περίπτωση που ανεμβολίαστο άτομο υψηλού κινδύνου αναπτύξει γριπώδη συνδρομή, τότε θα πρέπει να απευθυνθεί στο γιατρό του ο οποίος ενδεχομένως να του χορηγήσει αντιικά φάρμακα. Το Ελληνικό Ινστιτούτο Pasteur παρακολουθεί συνεχώς την ευαισθησία του ιού γρίπης έναντι των αντιικών φαρμάκων οσελταμιβίρης και ζαναμιβίρης. Μόνο σε μία περίπτωση από ανοσοκατεσταλμένο ασθενή έχει βρεθεί αντοχή κα επομένως οι ιοί γρίπης που κυκλοφορούν θεωρούνται ευαίσθητοι στα φάρμακα αυτά. 7. Κυκλοφορούν και άλλοι αναπνευστικοί ιοί στην Ελλάδα αυτή την εποχή; Βεβαίως. Τα δείγματα από κρούσματα γριπώδους συνδρομής που ελέγχονται στο Eθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Γρίπης Νοτίου Ελλάδος, βρίσκονται θετικά για ιούς γρίπης σε ποσοστά που κυμαίνονται από 30% έως 50%. Τα αρνητικά για ιούς γρίπης κρούσματα γριπώδους συνδρομής μπορεί να οφείλονται σε άλλους αναπνευστικούς ιούς που κυκλοφορούν την εποχή αυτή, με συχνότερους τους: αναπνευστικό συγκυτιακό ιό, ιούς παραγρίπης και ρινοϊούς.

3 Επανεμφάνιση Πολιομυελίτιδας στη Συρία 3 Η πρόσφατη ανακοίνωση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στις 19 Οκτωβρίου 2013 για συρροή κρουσμάτων ύποπτων για πολιομυελίτιδα στη Συρία σε παιδιά ηλικίας κάτω των 2 ετών και η επιβεβαίωση φυσικού τύπου πολιοϊού 1 (WPV1) σε δέκα από αυτά, είχε ως αποτέλεσμα την άμεση αντίδραση των υγειονομικών αρχών της χώρας αυτής, με σκοπό τον άμεσο αποκλεισμό και αντιμετώπιση των κρουσμάτων. Η Συρία ανήκε στις «περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα» από το 1999 καθώς δεν είχε αναφερθεί κανένα περιστατικό πολιομυελίτιδας από τότε. Εντούτοις, οι συνθήκες πολέμου που κυριαρχούν αυτή τη στιγμή στη χώρα είχαν ως αποτέλεσμα την δραματική μείωση των εμβολιασμών, γεγονός που πιθανόν δικαιολογεί την επανεμφάνιση του ιού και αυξάνει τον κίνδυνο επέκτασης του στον πληθυσμό της χώρας. Επιπλέον, το μεγάλο κύμα των μεταναστών από τη Συρία που αναζητούν καταφύγιο σε γειτονικές χώρες, και όχι μόνο, αποτελεί άμεσο κίνδυνο για την εξάπλωση της νόσου σε αυτές. Ειδικότερα, η γεωγραφική θέση της Ελλάδας σε συνδυασμό με το αυξανόμενο κύμα μεταναστών και προσφύγων από ενδημικές περιοχές με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, αυξάνουν το δείκτη επικινδυνότητας για την επανεμφάνιση της νόσου στη χώρα μας. Παρόλο που η εμβολιαστική κάλυψη του ελληνικού πληθυσμού είναι υψηλή, υπάρχουν πολλές υγειονομικά αποκλεισμένες ομάδες, π.χ. ρομά, για τις οποίες τα στοιχεία εμβολιαστικής κάλυψης είναι ελλιπή. Οι πληθυσμοί αυτοί αποτελούν ομάδες υψηλού κινδύνου μόλυνσης από εισαγόμενα στελέχη πολιοϊού γεγονός που καθιστά την ιατρική παρακολούθηση και την εργαστηριακή επιτήρηση επιτακτική. Τα πρόσφατα αυτά περιστατικά της Συρίας θέτουν σε κίνδυνο το μεγαλύτερο σχέδιο που οργανώθηκε από τον ΠΟΥ με στόχο την εκρίζωση της πολιομυελίτιδας, το οποίο πρακτικά εφαρμόζεται από το 1988 και περιλαμβάνει το συστηματικό εμβολιασμό παιδιών, την κλινική επιτήρηση κρουσμάτων Οξείας Χαλαρής Παράλυσης (ΟΧΠ) σε παιδιά κάτω των 15 ετών, καθώς και την εργαστηριακή επιβεβαίωση λοιμώξεων από ιούς πολιομυελίτιδας σε περιστατικά ΟΧΠ που πραγματοποιείται μέσω ενός Παγκόσμιου Δικτύου Εργαστηρίων Αναφοράς (Global Polio Laboratory Network GPLN). Στο δίκτυο αυτό συμμετέχει και η Ελλάδα από το 1995 με το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Πολιομυελίτιδας που εδρεύει στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ και είναι το μόνο εξουσιοδοτημένο και διαπιστευμένο εργαστήριο από τον ΠΟΥ στην Ελλάδα για την εργαστηριακή επιτήρηση της πολιομυελίτιδας. Η πολιομυελίτιδα αποτελούσε μάστιγα κατά το παρελθόν με επιδημίες σε όλο τον κόσμο. Είναι νόσος οφειλόμενη στον πολιοϊό, που μεταδίδεται μέσω της στοματικής οδού, πολλαπλασιάζεται στο έντερο και είναι δυνατόν μέσα σε λίγες ώρες ή μέρες να εξελιχθεί σε μηνιγγίτιδα και ΟΧΠ. Στους σημερινούς μεσήλικες είναι γνωστή η εικόνα του παρελθόντος παιδιών ακινητοποιημένων σε αναπηρικά αμαξίδια λόγω πολιομυελίτιδας. Η συντονισμένη προσπάθεια του ΠΟΥ για την εκρίζωση της νόσου έχει σαν αποτέλεσμα την μέχρι στιγμής εξάλειψη του άγριου τύπου πολιοϊού 2 και τον περιορισμό του άγριου τύπου πολιοϊού 3 τα τελευταία κρούσματα του οποίου παρατηρήθηκαν τον Οκτώβριο του 1999 στην Ινδία και το Νοέμβριο του 2012 στη Νιγηρία, αντίστοιχα. Μέχρι σήμερα έχουν ανακηρυχθεί από τον ΠΟΥ ως «περιοχές ελεύθερες από πολιομυελίτιδα» η Αμερικανική Ήπειρος το 1994, η περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού το 2000 και η Ευρώπη τον Ιούνιο του Mόνο τέσσερις χώρες στον κόσμο παραμένουν ενδημικές για πολιομυελίτιδα, από τις 125 που ήταν ενδημικές το 1988: η Ινδία, το Πακιστάν, και το Αφγανιστάν στην Ινδική χερσόνησο και η Νιγηρία στην Αφρική. Το Εθνικό Εργαστήριο Αναφοράς Πολιομυελίτιδας σε συνεργασία με το Τμήμα Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης του ΚΕ.ΕΛ.Π.ΝΟ., έχει αναλάβει την εργαστηριακή διερεύνηση κρουσμάτων OΧΠ σε παιδιά κάτω των 15 ετών, με στόχο την ανίχνευση στελεχών αγρίου τύπου του ιού της πολιομυελίτιδας ή μεταλλαγμένων στελεχών προερχόμενων από τα στελέχη του εμβολίου (vaccine derived poliovirus - VDPV). Από το 2010 το εργαστήριο έχει εντείνει της προσπάθειές του για τη διερεύνηση της πολιομυελίτιδας με τη συμπληρωματική εργαστηριακή επιτήρηση κλινικών δειγμάτων από ομάδες υψηλού κινδύνου, ενώ από το 2012 η συμπληρωματική επιτήρηση περιλαμβάνει και τον έλεγχο περιβαλλοντικών δειγμάτων, κατά προτεραιότητα από βιολογικούς καθαρισμούς περιοχών σε χώρους συγκέντρωσης μεταναστών και καταυλισμούς ρομά.

4 4 Γονιδιακή και κυτταρική θεραπεία, νανοτεχνολογία και ιστική μηχανική για την αντιμετώπιση τραυμάτων του εγκεφάλου και της σπονδυλικής στήλης Ένα από τα σημαντικότερα σύγχρονα προβλήματα της βιοϊατρικής είναι η αδυναμία του νευρικού συστήματος να αναπλαστεί και να θεραπευθεί μετά από τραυματική ή νευροεκφυλιστική βλάβη. Δεδομένου ότι οι βλάβες του εγκεφάλου ή του νωτιαίου μυελού οδηγούν συχνά σε σοβαρή μη αντιστρεπτή απώλεια ζωτικών λειτουργιών, η ανάπτυξη θεραπευτικών μεθόδων για την αντιμετώπισή τους αποτελεί σημαντική πρόκληση. Προς αυτήν την κατεύθυνση το Εργαστήριο Κυτταρικής και Μοριακής Νευροβιολογίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ με Υπεύθυνη τη Δρ. Ρεβέκκα Μάτσα διερευνά τις δυνατότητες εφαρμογής προσεγγίσεων γονιδιακής θεραπείας σε συνδυασμό με την κυτταρική μεταμόσχευση. Επιτυχημένα παραδείγματα από τις ερευνητικές προσπάθειες του Εργαστηρίου αποτελούν η μεταμόσχευση σε πειραματόζωα, γενετικά τροποποιημένων ή μη, κυττάρων Schwann για τραυματισμούς της σπονδυλικής στήλης (Papastefanaki et al. Brain : ; Lavdas et al. Exp Neurol :206-16) και βλαστοκυττάρων για τραυματισμούς του φλοιού του εγκεφάλου ή του ιπποκάμπου (Makri et al. Stem Cells :127-39; Miltiadous et al. Stem Cells Transl Med :185-98) καθώς και σε ζωϊκά πρότυπα της νόσου Πάρκινσον (Ziavra et al. CNS Neurol Disord Drug Targets :829-35). Πρόσφατα το ενδιαφέρον της ομάδας στρέφεται στην χρήση νανοσωματιδίων χρυσού ως μέσο μεταφοράς θεραπευτικών ουσιών στην τραυματισμένη περιοχή. Για την εφαρμογή αυτή αναπτύσσει νανοσωματίδια κολλοειδούς χρυσού διαφορετικού διαμετρήματος, συζευγμένα με πολυαιθυλενική γλυκόλη για τη μεταφορά θεραπευτικών πεπτιδίων στο τραυματισμένο νευρικό σύστημα. Οι μελέτες πραγματοποιούνται σε συνεργασία με το Εργαστήριο της Melitta Schachner, Zentrum für Molekulare Neurobiologie, Universitätsklinikum Hamburg-Eppendorf, Hamburg, Germany. Επιπλέον το Εργαστήριο δραστηριοποιείται στον τομέα της ιστικής μηχανικής με στόχο την ανάπτυξη κατάλληλων μοσχευμάτων για τη γεφύρωση τραυματισμένων περιφερικών νεύρων. Για τον σκοπό αυτό δημιουργούνται βιοτεχνητοί τρισδιάστατοι αγωγοί από βιοδιασπώμενα υλικά επιστρωμένοι με κύτταρα Schwann για την υποστήριξη της αναγέννησης περιφερικών νεύρων. Νέο Εθνικό Κέντρο Αριστείας για τις Νευροεπιστήμες Το 2010, τρεις ερευνητικές ομάδες του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ ένωσαν τις δυνάμεις τους για να βγάλουν εις πέρας ένα FP7 ευρωπαϊκό πρόγραμμα, στα πλαίσια της δράσης του FP7-REGPOT-2010, συνολικού προϋπολογισμού 1,9 εκατ. ευρώ και διάρκειας 3 ετών. Το εν λόγω πρόγραμμα ονομάστηκε NeuroSign και αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός Εθνικού Κέντρου Αριστείας (National Centre of Excellence- για τη μελέτη των μηχανισμών που ενεργοποιούνται κατά την ανάπτυξη και την αναγέννηση του νευρικού συστήματος, έπειτα από τραυματισμό του ή νευροεκφυλιστικές/ απομυελινωτικές νόσους, μέσα από την ανάπτυξη των Νευροεπιστημών στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ. Οι τρεις ξεχωριστές ομάδες του NeuroSign, αποτελούν τρία μεγάλα εργαστήρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ που φιλοξενούν 11 μόνιμους ερευνητές, αρκετούς μεταδιδακτορικούς και διδακτορικούς φοιτητές και που η ερευνητική τους δραστηριότητα επικεντρώνεται στη μελέτη: α) της νευρομυϊκής λειτουργίας, β) των νευροανοσολογικών αλληλεπιδράσεων, γ) του ρόλου των βλαστικών κυττάρων κατά την ανάπτυξη και αναγέννηση του Νευρικού Συστήματος. Οι μελέτες αυτές είναι ιδιαίτερα σημαντικές, όχι μόνο γιατί παρέχουν πληροφορίες για τους κυτταρικούς και μοριακούς μηχανισμούς που συνδέονται με ασθένειες όπως η Μυασθένεια Gravis, η Σκλήρυνση κατά Πλάκας, η Νόσος του Πάρκινσον καθώς και με τραυματισμούς του εγκεφάλου και του νωτιαίου μυελού αλλά διότι αποτελούν και τη βάση για την ανάπτυξη κλινικών προσεγγίσεων πρόληψης και θεραπείας τους. Η ηγετική ομάδα του NeuroSign είναι το εργαστήριο της Μοριακής Νευροβιολογίας και Ανοσολογίας με επικεφαλή τον Ομότιμο καθηγητή Σωκράτη Τζάρτο, ο οποίος υπήρξε πρωτοπόρος στη μελέτη και αποσαφήνιση της δομής του κύριου ανοσογόνου επίτοπου του ανθρώπινου υποδοχέα ακετυλοχολίνης, έναντι του οποίου στρέφονται τα περισσότερα α υ τ ο α ν τ ι σ ώ μ α τ α στην περίπτωση της Μυασθένειας Gravis. Πρόσφατα, η ερευνητική ομάδα του κ. Τζάρτου αποσαφήνισε τη δομή σε ατομικό επίπεδο δύο νευρικών υποτύπων του ανθρώπινου υποδοχέα ακετυλοχολίνης, ανοίγοντας τον δρόμο για τον ορθολογικό σχεδιασμό φαρμάκων έναντι σχετιζόμενων νευροεκφυλιστικών παθήσεων, όπως η Νόσος του Πάρκινσον, η Νόσος Alzheimer, ο Αυτισμός, η Επιληψία, η Σχιζοφρένεια, αλλά επίσης, και για τον εθισμό στο κάπνισμα. Επίσης πρόσφατα η ερευνητική ομάδα του κ. Τζάρτου συνέβαλε σημαντικά στην ανακάλυψη καινούριων αυτοαντιγόνων για τη Μυασθένεια Gravis και στην ανάπτυξη καινούριων και πιο ευαίσθητων διαγνωστικών μεθόδων. Στα γραφεία του Εργαστηρίου φιλοξενείται και ο Σύλλογος Μυασθενών Ελλάδας.

5 Τη δεύτερη ομάδα αποτελεί το εργαστήριο της Κυτταρικής και Μοριακής Νευροβιολογίας με επικεφαλή την Δρ Ρεβέκκα Μάτσα, η οποία διαθέτει μακρόχρονη εμπειρία στη μελέτη της ανάπτυξης και αναγέννησης του νευρικού συστήματος. Οι μελέτες τους έχουν οδηγήσει στην ανακάλυψη και χαρακτηρισμό γονιδίων που εμπλέκονται στη νευρογένεση και η δράση τους έχει αρχίσει να διερευνάται σε ζωικά μοντέλα τραυματισμού με τη χρήση προσεγγίσεων κυτταρικής και γονιδιακής θεραπείας. Τέλος η τρίτη ομάδα, είναι το εργαστήριο της Μοριακής Γενετικής με επικεφαλής τη Δρ Lesley Probert, η οποία μελετά τους μηχανισμούς με τους οποίους το ανοσοποιητικό σύστημα επικοινωνεί με το νευρικό σύστημα σε περιπτώσεις φλεγμονής και απομυελίνωσης του νευρικού συστήματος, κυρίως σε ασθένειες όπως η Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Στόχο αποτελεί η ανακάλυψη νέων Συνέδρια και workshops που διοργανώθηκαν στα πλαίσια του προγράμματος νευροπροστατευτικών παραγόντων με ανοσο-ρυθμιστική δράση, καθώς και εμβολίων για τη Σκλήρυνση κατά Πλάκας. Για την επίτευξη των ερευνητικών αυτών στόχων ήταν απαραίτητη η δημιουργία νέας, υπερσύγχρονης τεχνολογικής υποδομής, η οποία έχει τη δυνατότητα κάλυψης των αναγκών όλων των ομάδων του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ αλλά και άλλων ερευνητικών ομάδων της Αττικής και της περιφέρειας, και η οποία συμβάλλει στη Επιστημονική Αριστεία τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Με τη δυνατότητα που προσέφερε αυτό το πρόγραμμα, η Μονάδα Οπτικής Μικροσκοπίας του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ πρόσφατα αναβαθμίστηκε με την εγκατάσταση και λειτουργία σε αυτή Πολυφωτονικού Συνεστιακού Συστήματος Μικροσκοπίας υπερσύγχρονης τεχνολογίας. Το σύστημα αυτό είναι το πρώτο που εγκαθίσταται στην Περιφέρεια Αττικής και επιτρέπει να μελετήσουμε δυναμικές βιολογικές διεργασίες που συμβαίνουν βαθειά μέσα στα κύτταρα και στους ιστούς του οργανισμού. Επιπλέον παρέχει τη δυνατότητα, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, να παρατηρήσουμε βιολογικές διεργασίες σε ζωντανά πειραματόζωα (intravital multiphoton imaging), απεικονιστική προσέγγιση που αποτελεί αιχμή της επιστημονικής έρευνας διεθνώς. Στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ η τεχνολογία αυτή ξεκινά να εφαρμόζεται σε πρώτη φάση σε τομείς της Βασικής και Μεταφραστικής Έρευνας στη Νευροβιολογία ενώ στο άμεσο μέλλον σκοπεύουμε να επεκτείνουμε τα ερευνητικά πρωτόκολλα ζωντανής απεικόνισης σε ζωικά μοντέλα λοιμώξεων την ανοσολογία και την καρκινογένεση. Μια άλλη τεχνολογική πλατφόρμα που αναπτύχθηκε από την αρχή και χρηματοδοτήθηκε εξ ολοκλήρου από το πρόγραμμα είναι αυτή της Ηλεκτροφυσιολογίας, η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουμε μοριακές και λειτουργικές ιδιότητες μεμβρανικών πρωτεϊνών-υποδοχέων που αποτελούν φαρμακευτικούς στόχους. Η ανάπτυξη των μονάδων αυτών και η εφαρμογή απεικονιστικών τεχνολογιών αιχμής, συμπληρώνονται και υποστηρίζονται από τη Μονάδα Πειραματοζώων και Διαγονιδιακής Τεχνολογίας/Ζωικών Προτύπων Βιοϊατρικής Έρευνας οι οποίες σε συνδυασμό με τις Μονάδες Βιοτεχνολογίας, Μικροσυστοιχιών DNA, Βλαστοκυττάρων και Μικροχειρουργικής και Μεταμοσχεύσεων συνεισφέρουν μοναδικά στην ανάπτυξη της Μεταφραστικής Βιοϊατρικής Έρευνας στη χώρα μας. Το NeuroSign όμως δεν δημιούργησε μόνο υποδομές. Η σημαντικότερη προφορά του, ιδιαίτερα σήμερα που η ανεργία οδηγεί σε μετανάστευση ικανούς επιστήμονες στο εξωτερικό, είναι ότι πρόσφερε εργασία σε 12 νέους επιστήμονες τα τελευταία 3 χρόνια. Αυτοί οι νέοι επιστήμονες είχαν τη μοναδική ευκαιρία να εκπαιδευτούν σε τεχνολογίες αιχμής σε διακεκριμένα εργαστήρια του εξωτερικού, να μεταφέρουν επιτυχώς την εμπειρία τους στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ αλλά και σε συνεργάτες τους και να γίνουν ιδιαίτερα ανταγωνιστικοί σε διεθνές επίπεδο. Το NeuroSign είχε και σημαντικό εκπαιδευτικό ρόλο με τη διοργάνωση θεωρητικών και πρακτικών επιμορφωτικών σεμιναρίων πάνω 1) στην απεικόνιση ζωντανών κυττάρων, 2) στην ηλεκτροφυσιολογία, 3) στη μελέτη νευροανοσολογικών αλληλεπιδράσεων και 4) στην εφαρμογή ζωικών μοντέλων νευροεκφυλισμού. Συνεργάστηκε δε με την Ελληνική Εταιρεία Νευροεπιστημών στην συνδιοργάνωση του συνεδρίου «Translational Neuroscience: Understanding Brain Function to Treat Dysfunction (Μεταφραστικές Νευροεπιστήμες: Κατανοώντας τη λειτουργία του εγκεφάλου για να θεραπεύσουμε τις δυσλειτουργίες του) στην Αθήνα στις 29/11-1/ Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος FP7 REGPOT NEUROSIGN διοργανώθηκε στις 26 Φεβρουαρίου η εκδήλωση «Ανοιχτές θύρες κατά τη διάρκεια της οποίας δόθηκε η δυνατότητα σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και στο ευρύ κοινό να επισκεφθούν τα εργαστήρια και να συζητήσουν με τους ερευνητές για τη νέα τεχνολογική υποδομή που δημιουργήθηκε για να υποστηρίξει την έρευνα από τις ομάδες του REGPOT. 5

6 6 Αυξημένη αντοχή σε αντιβιοτικά κλινικών στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού στον ελληνικό πληθυσμό Η λοίμωξη από το Ελικοβακτήριο του πυλωρού είναι ευρύτατα διαδεδομένη σε παγκόσμια κλίμακα. Κατά μέσο όρο, ένας στους δύο ενήλικες, στο γενικό πληθυσμό είναι χρόνιος φορέας της λοίμωξης. Στις ανεπτυγμένες Δυτικές κοινωνίες, η λοίμωξη μεταδίδεται κυρίως ενδοοικογενειακά στη πρώιμη παιδική ηλικία. Ο επιπολασμός της στα παιδιά βαίνει διαρκώς μειούμενος (20%), κάτι που παρατηρείται και στη χώρα μας, ενώ συγκριτική ορολογική μελέτη κατά τη δεκαετία έδειξε σημαντική μείωση του επιπολασμού της λοίμωξης από 60% σε 50% 1 και στους έλληνες ενήλικες. Αν και η λοίμωξη με το Ελικοβακτήριο του πυλωρού οδηγεί τελικά σε ανάπτυξη χρόνιας ενεργού γαστρίτιδας, παραμένει ασυμπτωματική στη συντριπτική πλειονότητα των φορέων (80-90%). Παρά ταύτα, σε ένα ποσοστό 10-15% των περιστατικών αποτελεί τον αιτιολογικό παράγοντα για την ανάπτυξη δωδεκαδακτυλικού ή γαστρικού έλκους, ενώ σε ένα ποσοστό 1-2% των φορέων, η λοίμωξη συσχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο για ανάπτυξη γαστρικού αδενοκαρκινώματος μη-καρδιακού τύπου. Για τον λόγο αυτό, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κατατάσσει το Ελικοβακτήριο του πυλωρού ως έναν από τους σπουδαιότερους παράγοντες καρκινογένεσης (class 1 carcinogen). Κλινικές μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε βάθος χρόνου, δείχνουν ότι επιτυχής θεραπευτική εκρίζωση του βακτηρίου συντελεί στην ελαχιστοποίηση της πιθανότητας εμφάνισης περιστατικών γαστρικού καρκίνου και στην ιστολογική υποστροφή MALT λεμφωμάτων για ασθενείς με νόσο σταδίου Ι και ΙΙ. Τα συνήθη θεραπευτικά σχήματα πρώτης γραμμής, χορηγούνται για διάστημα τουλάχιστον ημερών και περιλαμβάνουν ένα αναστολέα της αντλίας πρωτονίων και δύο αντιβιοτικά, συνήθως κλαριθρομυκίνη και αμοξυκιλλίνη ή μετρονιδαζόλη. Καθοριστικό στοιχείο για την επιτυχία του θεραπευτικού σχήματος αποτελεί η ευαισθησία των κλινικών στελεχών έναντι των χορηγούμενων αντιβιοτικών. Για τον λόγο αυτό το σχήμα αυτό θα πρέπει να εφαρμόζεται όταν τα επίπεδα ανθεκτικών βακτηρίων στο γενικό πληθυσμό είναι χαμηλότερα του 20%. Πίνακας 1: Επίπεδα αντοχής στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού στην Ευρώπη 2 Αντιβιοτικό Ανθεκτικά στελέχη (%) Ενήλικες Παιδιά Κλαριθρομυκίνη 17,5 31,8 Λεβοφλοξασίνη 14,1 2,5 Αμοξυκιλλίνη 0,7 0,3 Τετρακυκλίνη 0,9 0 Ριφαμπικίνη 1,1 0,3 Μετρονιδαζόλη 34,9 25,7 1. Apostolopoulos P, Vafiadis-Zouboulis I, Tzivras M, et al. BMC Gastroenterol 2002;2: Megraud F, Coenen S, Versporten A, et al. Gut 2013;62: Martinez-Gonzalez B, Papadakos K, Konstantoulaki A, et al. Helicobacter 2011;16: Εικόνα 1: Επίπεδα πρωτογενούς αντοχής στη μετρονιδαζόλη (ΜΕΤ), κλαριθρομυκίνη (CLA) και λεβοφλοξασίνη (LEV) στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού σε παιδιά που νοσηλεύθηκαν στο Νοσ. «Αγία Σοφία» το διάστημα Πηγή: Αρχεία του Εργαστηρίου Ιατρικής Μικροβιολογίας ΕΙΠ Το Εργαστήριο Ιατρικής Μικροβιολογίας του ΕΙΠ, συνεισφέροντας στη Δημόσια Υγεία, συμβάλλει στην επιδημιολογική επιτήρηση της λοίμωξης Ελικοβακτηρίου του πυλωρού στον ελληνικό πληθυσμό και στον προσδιορισμό της ευαισθησίας του βακτηρίου έναντι των κοινώς χορηγούμενων αντιβιοτικών. Μετά από προ-συνεννόηση με τον συνεργάτη γαστρεντερολόγο, παραλαμβάνονται δείγματα γαστρικών βιοψιών, απομονώνεται το συγκεκριμένο βακτηριακό στέλεχος του ασθενούς και προσδιορίζεται με αντιβιόγραμμα η ευαισθησία του έναντι αντιβιοτικών, όπως αμοξυκιλλίνη, τετρακυκλίνη, μετρονιδαζόλη, κλαριθρομυκίνη, λεβοφλοξασίνη και ριφαμπικίνη. Με τον τρόπο αυτό καθοδηγείται ο θεράποντας ιατρός στην επιλογή του κατάλληλου σχήματος αντιβιοτικών που θα πρέπει να χορηγήσει στον ασθενή για να επιτευχθεί η θεραπευτική εκρίζωση της λοίμωξης. Επιπλέον, σε περιπτώσεις που η απομόνωση του κλινικού στελέχους είναι αδύνατη, υπάρχει η δυνατότητα μοριακού προσδιορισμού των γονιδιακών μεταλλάξεων που σύμφωνα με την βιβλιογραφία συσχετίζονται με την ανάπτυξη αντοχής στην κλαριθρομυκίνη και την λεβοφλοξασίνη. Το Εργαστήριο Ιατρικής Μικροβιολογίας του Ε.Ι.Π. είναι αναγνωρισμένο από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Μελέτης του Ελικοβακτηρίου του πυλωρού και έχει συμμετάσχει σε όλες τις Ευρωπαϊκές μελέτες για τον προσδιορισμό της ευαισθησίας στελεχών από συμπτωματικούς ενήλικες και παιδιά. Σε σχετική πρόσφατη μελέτη 2 καταδεικνύεται ότι τα επίπεδα πρωτογενούς αντοχής στη μετρονιδαζόλη και στη κλαριθρομυκίνη στην Ευρώπη είναι υψηλά, ιδιαιτέρως στα παιδιά, αποτέλεσμα που συσχετίζεται σαφώς με τα αυξημένα επίπεδα κατανάλωσης των συγκεκριμένων αντιβιοτικών. Επιπλέον, παρατηρούνται συνεχώς αυξανόμενα επίπεδα αντοχής στις φθοροκινολόνες, όπως η λεβοφλοξασίνη, γεγονός που περιορίζει τις εναλλακτικές λύσεις για την αποτελεσματική θεραπευτική διαχείριση της λοίμωξης. Πιο συγκεκριμένα, μελέτες του Εργαστηρίου Ιατρικής Μικροβιολογίας στη χώρα μας καταδεικνύουν ότι σε στελέχη από παιδιά, στα οποία δεν έχει χορηγηθεί προηγούμενη θεραπεία για λοίμωξη από Ελικοβακτήριο του πυλωρού, τα επίπεδα αντοχής στη κλαριθρομυκίνη φτάνουν το υψηλό ποσοστό του 45% (Εικ 1). 3 Τα αποτελέσματα αυτά υποδεικνύουν το πόσο επιβεβλημένη είναι η μελέτη της ευαισθησίας των κλινικών στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού, προ της λήψεως θεραπείας και αναδεικνύουν το πρόβλημα της επιλογής των κατάλληλων σχημάτων για την επιτυχή αντιμετώπιση της λοίμωξης. Για περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με την απομόνωση στελεχών Ελικοβακτηρίου του πυλωρού από γαστρικές βιοψίες και τη δοκιμασία ευαισθησίας στα αντιβιοτικά επικοινωνήστε με το Διαγνωστικό Τμήμα του Ε.Ι.Π., τηλ Εικόνα 2: Καλλιέργεια Ελικοβακτηρίου του πυλωρού από γαστρική βιοψία ασθενούς. Πηγή: Αρχεία του Εργαστηρίου Ιατρικής Μικροβιολογίας ΕΙΠ

7 LeishPhosphoTox: Μια νέα μελέτη φωσφατασών από τα παρασιτικά πρωτόζωα Leshmania donovani και Toxoplasma gondii 7 Μια ακόμα ερευνητική πρόταση που υποβλήθηκε από ερευνήτρια του ΕΙΠ χρηματοδοτήθηκε από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας στο πλαίσιο των ανταγωνιστικών προγραμμάτων «Διμερούς Ε & Τ Συνεργασίας Ελλάδας Γαλλίας 2013», ΕΣΠΑ Πρόκειται για πρόταση που κατέθεσε η Δρ Χαραλαμπία Μπολέτη, κύρια ερευνήτρια στο Ινστιτούτο, η οποία με την ερευνητική της ομάδα που ονομάζεται «Ενδοκυττάριος Παρασιτισμός» ( σε συνεργασία με μία Γαλλική Ερευνητική ομάδα, πρόκειται να διερευνήσει πώς τα ενδοπαρασιτικά πρωτόζωα Leishmania donovani και Toxplasma gondii χρησιμοποιούν συγκεκριμένες φωσφατάσες (ένζυμα που υδρολύουν φωσφοδιεστερικούς δεσμούς) για να προκαλέσουν μόλυνση. Παράσιτα Τοxoplasma gondii Ένζυμα με δράση φωσφατάσης ή κινάσης αποτελούν ήδη στόχους φαρμακευτικούς για την αντιμετώπιση του καρκίνου και του διαβήτη. Είναι πιθανόν και τα υπό μελέτη μόρια, αν αποδειχθούν σημαντικά για την μόλυνση από τα συγκεκριμένα παράσιτα να αποτελέσουν μοριακούς στόχους για την θεραπεία της λεϊσμανίασης ή της τοξοπλάσμωσης. Και οι δύο αυτές νόσοι αποτελούν μείζονες ανθρωποζωονόσους για τις οποίες δεν υπάρχει, ούτε αποτελεσματική θεραπεία, ούτε αποτελεσματικό εμβόλιο. Για τους λόγους αυτούς, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί επιτακτική ανάγκη την ανάπτυξη νέων ασφαλέστερων και πιο αποτελεσματικών φαρμάκων. Μέσα από την υλοποίηση αυτού του έργου, α) θα αναπτυχθεί ένα νέο επιστημονικό δίκτυο, αφού θα δοθεί Μακροφάγα κύτταρα (πράσινη χρώση) μολυσμένα με παράσιτα Leishmania donovani (κόκκινη χρώση) η δυνατότητα στην ελληνική ομάδα να συνεργαστεί με τις ερευνητικές ομάδες της Δρ.Tardieux στο Ινστιτούτο Βιοϊατρικής έρευνας «Cochin» στο Παρίσι, ( inserm.fr/departements/ih/equipe-poyart-tardieux) της Δρ Κöhn, στο Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας, στη Γερμανία ( koehn/index.html) και του Δρ Ρούσση στην Φαρμακευτική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών ( uoa.gr/an8ropino-dynamiko/melh-dep-kai-biografika/depfarmakognwsias/roysshs.html), και β) θα αναπτυχθεί/ Παράσιτα Leishmania donovani που έχουν γενετικά τροποιηθεί και εκφράζουν την πράσινη (GFP) ή την κόκκινη (RFP) φθορίζουσα πρωτεϊνη. Κύτταρα ινοβλάστες σε καλλιέργεια (πράσινη χρώση κυτταροσκελετός ακτίνης), μπλε χρώση (πυρήνες) μολυσμένα με παράσιτα Τοxoplasma gondii (κόκκινη χρώση). μεταφερθεί τεχνογνωσία για τον έλεγχο συνθετικών χημικών μορίων ή φυσικών προϊόντων από θαλάσσιους οργανισμούς ως αναστολέων φωσφατασών και πιθανών αντιπαρασιτικών φαρμάκων. Επιπλέον, δύο νέοι Έλληνες ερευνητές θα εκπαιδευτούν περαιτέρω σε νέες τεχνολογίες και πειραματικά πρωτόκολλα στα εργαστήρια του Ινστιτούτου Cochin και του EMBL, ενώ δύο νέες συνεργασίες θα ξεκινήσουν με το ΕΜBL και τη Φαρμακευτική Σχολή Αθηνών.

8 8 Η πρωτεΐνη prion ως ρυθμιστής του πολλαπλασιασμού και της διαφοροποίησης των νευρικών βλαστικών κυττάρων στον εγκέφαλο Βιολογική στιχομυθία μεταξύ δύο σημαντικών πρωτεϊνών του νευρικού συστήματος αποκάλυψε μελέτη που δημοσιεύτηκε αυτόν το μήνα στο επιστημονικό περιοδικό STEM CELLS από την ερευνητική ομάδα της Δρ Ρεβέκκας Μάτσα στο ΕΙΠ σε συνεργασία με τον καθηγητή Θεόδωρο Σκλαβιάδη στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πρόκειται για την πρωτεΐνη prion η οποία είναι ευρύτατα γνωστή για την παθογόνο δράση της στη σπογγώδη εγκεφαλοπάθεια, νευροεκφυλιστική νόσο που προσβάλλει τα βοοειδή αλλά και τους ανθρώπους με τη μορφή Creutzfeldt-Jakob. Και ενώ η παθογόνος δράση της πρωτεΐνης prion έχει μελετηθεί διεξοδικά, γνωρίζουμε πολύ λιγότερα για τον φυσιολογικό της ρόλο στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή η πρωτεΐνη prion αλληλεπιδρά με την πρωτεΐνη NCAM που έχει κεντρικό ρόλο στην ανάπτυξη του νευρικού συστήματος με αποτέλεσμα να ρυθμίζεται σωστά ο πολλαπλασιασμός και η διαφοροποίηση των νευρικών βλαστικών κυττάρων. Με αυτόν τον τρόπο προκύπτουν ο σωστός αριθμός νευρώνων, ούτε περισσότεροι ούτε λιγότεροι, και δημιουργούνται λειτουργικά νευρωνικά δίκτυα. Η «συνομιλία» μεταξύ των δύο πρωτεϊνών έχει σημασία όχι μόνον για την ανάπτυξη του εγκεφάλου στα εμβρυϊκά στάδια, αλλά και για την πλαστικότητα του ενήλικου εγκεφάλου που διαμορφώνει βασικές λειτουργίες όπως η όσφρηση αλλά και ανώτερες, όπως η μάθηση και η μνήμη. Prodromidou et al. Stem Cells Feb 4. doi: / stem [Epub ahead of print]. Βλαστικά κύτταρα στον ενήλικο εγκέφαλο πολλαπλασιάζονται (κόκκινη χρώση) και στη συνέχεια διαφοροποιούνται σε νεογέννητους νευρώνες (πράσινη χρώση). Όπως φαίνεται στην αριστερή εικόνα τα βλαστικά κύτταρα αποτελούν μειοψηφία ανάμεσα στα κύτταρα του εγκεφάλου (μπλε χρώση). Οι νευρώνες του ενήλικου εγκεφάλου δεν διαιρούνται: πώς το επιτυγχάνουν; Οι νευρώνες αποτελούν εξειδικευμένα κύτταρα του εγκεφάλου που διαμορφώνουν τα πολύπλοκα νευρικά δίκτυα από τα οποία εξαρτάται η λειτουργία τους. Βασικό χαρακτηριστικό των κυττάρων αυτών είναι ότι σε φυσιολογικές συνθήκες δεν διαιρούνται, βρίσκονται δηλαδή εκτός του κυτταρικού κύκλου. Ο κυτταρικός κύκλος απαρτίζεται από μια σειρά βιολογικών διεργασιών που έχουν ως αποτέλεσμα τη διαίρεση ενός κυττάρου σε δύο θυγατρικά. Μία ομάδα πρωτεϊνών που συμμετέχει αποφασιστικά στη ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου όσο και στην απορρύθμισή του κατά την καρκινογένεση αποτελούν οι κινάσες minibrain, Mirk/ Dyrk1Α και 1Β. Η δράση των κινασών αυτών εξαρτάται από τη διαθεσιμότητά τους μέσα στον πυρήνα του κυττάρου, όπου φωσφορυλιώνουν την κυκλίνη D1 και σηματοδοτούν την αποικοδόμησή της στο κυτταρικό διαμέρισμα ανακύκλωσης, το πρωτεάσωμα. Σχηματική παράσταση της ρύθμισης της εξόδου από τον κυτταρικό κύκλο μέσω των πρωτεϊνών Mirk/Dyrk1B, RanBPM και Cend1 στους διαφοροποιημένους νευρώνες Σύμφωνα με μελέτη που πραγματοποιήθηκε στο Εργαστήριο Κυτταρικής και Μοριακής Νευροβιολογίας του ΕΙΠ από το μεταπτυχιακό φοιτητή και υποψήφιο διδάκτορα Βιολογίας Κωστή Τσιώρα με τη συμβολή της Δρ Φλωρεντίας Παπαστεφανάκη, υπό την επίβλεψη των ερευνητριών Δρ Μαρίας Γαϊτάνου και Ρεβέκκας Μάτσα και η οποία δημοσιεύτηκε τον περασμένο Νοέμβριο στο επιστημονικό περιοδικό PLOS One, η διαθεσιμότητα της κινάσης Mirk/ Dyrk1Β στον πυρήνα των νευρικών κυττάρων ρυθμίζεται από την πρωτεΐνη RanBPM. Η RanBPM με τη σειρά της έχει την ικανότητα να μεταφέρεται από το κυτταρόπλασμα στον πυρήνα, και το αντίθετο, ενώ η διαθεσιμότητά της στο ένα ή το άλλο κυτταρικό διαμέρισμα εξαρτάται από τη δέσμευσή της - ή όχι - από την πρωτεΐνη της εξωτερικής μεμβράνης των μιτοχονδρίων Cend1. Έτσι στα διαφοροποιημένα νευρικά κύτταρα όπου η Cend1 βρίσκεται σε αφθονία, η RanBPM περιορίζεται κατά κύριο λόγο στο κυτταρόπλασμα με αποτέλεσμα η κινάση Mirk/ Dyrk1Β να είναι ελεύθερη να δράσει στον πυρήνα. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται και διατηρείται η έξοδος από τον κυτταρικό κύκλο των διαφοροποιημένων νευρικών κυττάρων, που συχνά αναφέρεται ως «οι διαφοροποιημένοι νευρώνες δεν διαιρούνται». Tsioras et al. PLoS One Nov 28;8(11):e82172.

9 9 Ηπατίτιδα C O ιός HCV βασίζεται στον λιπιδικό μεταβολισμό του ξενιστή για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του Σε μια πρόσφατα δημοσιευμένη μελέτη ( ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/ ) στην επιστημονική επιθεώρηση Journal of Hepatology, η οποία αποτελεί ένα από το πιο καταξιωμένα περιοδικά στο χώρο της βιολογίας και παθολογίας του ήπατος, η μεταδιδακτορική συνεργάτης του Εργαστηρίου Μοριακής Ιολογίας του ΕΙΠ Δρ Πελαγία Φωκά και οι συνάδελφοί της, έδειξαν πως ο ιός της Ηπατίτιδας C (HCV) βασίζεται στον λιπιδικό μεταβολισμό του ξενιστή για να ολοκληρώσει τον κύκλο ζωής του, ενώ η καψιδιακή πρωτεΐνη core είναι απαραίτητη γι αυτήν την αλληλεπίδραση. Η ομοιάζουσα με αγγειοποιητίνη πρωτεϊνη 3 (ANGPTL-3), εκκρίνεται από το ήπαρ και η έκφρασή της ρυθμίζεται από τους μεταγραφικούς παράγοντες HNF-1α και LXR. Η ANGPTL-3 παίζει σημαντικό ρόλο στον λιπιδικό μεταβολισμό, αυξάνοντας τα λιπίδια του πλάσματος μέσω αναστολής των ενζύμων λιπάσης. Η εργασία αυτή υποστηρίζει πως η ANGPTL-3 ρυθμίζεται αρνητικά από τον ιό HCV in vivo, ενδοηπατικά και στον Επί μακρόν, η Χημεία (και δη η Οργανική Χημεία) και η Βιολογία έχουν αναπτυχθεί ως «ανεξάρτητα» πεδία ερευνητικής δραστηριότητας. Από την 10ετία του 90, έχει σημειωθεί μια διαρκώς επιταχυνόμενη συνεργασία και σύγκλιση των δύο επιστημών με αποτέλεσμα σήμερα να έχει σχεδόν εξαφανισθεί η ανεξάρτητη πορεία τους. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι τα μέσα και οι συσσωρεμένες γνώσεις της μιας επιστήμης είναι απαραίτητες στην άλλη. Περιοχές/δραστηριότητες αλληλεπιδράσεως των δύο επιστημών: 1) Ανάλυση γονιδιωμάτων για ανεύρεση, εν τέλει, νέων βιοδραστικών μορίων και βιοσυνθετικών διαδρομών. Βιολογικές δοκιμές για το σχεδιασμό μορίων-προσδετών, τα οποία δεσμεύονται σε ένζυμα και υποδοχείς και έχουν συνεπώς θεραπευτική / φαρμακευτική σημασία. 2) Εντοπισμός και αναγνώριση μορίων που ρυθμίζουν, αφ ενός, τη διαβίβαση σημάτων κατά την κυτταρική ανάπτυξη, ελέγχουν, αφ ετέρου, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ οργανισμών. Αμφίδρομες αλληλεπιδράσεις (σημαντικές σε πεπτίδια, ορμόνες και υδατάνθρακες, στο περιβάλλον του οργανισμού) μεταξύ ιόντων ή μορίων μέσω δεσμών υδρογόνου, ηλεκτροστατικών ή van der Waals, αποτελούν το υπόβαθρο των διεργασιών μοριακής αναγνώρισης. 3) Κατάλυση. Θεμελιώδους σημασίας διεργασία στη Χημεία και Βιολογία. Ιδιαιτέρως, η γνώση της «ασύμμετρης κατάλυσης» που οδηγεί επιλεκτικά σε εναντιομερή με βιο(φαρμακο)λογική δράση (ως γνωστό, σε μόρια που υφίστανται ως μίγματα στερεο/εναντιομερών, μόνο ένα εξ αυτών είναι δραστικό). Η χημειοκατάλυση επιτυγχάνεται με: (α) μεταλλικούς καταλύτες, (β) κατά Lewis οξέα καταλύτες και (γ) οργανικά μόρια (organocatalysts). Η βιοκατάλυση επιτυγχάνεται με την χρήση ενζύμων (π.χ. υδρολασών, ορό ασθενών με χρόνια λοίμωξη HCV, καθώς και in vitro, σε καλλιέργειες ηπατοκυττάρων μολυσμένες με το εργαστηριακό στέλεχος του ιού HCV JFH-1. Επιπλέον, η καψιδιακή πρωτεΐνη του ιού HCV μειώνει την γονιδιακή έκφραση της ANGPTL-3 μέσω αναστολής της ενεργότητας πρόσδεσης στο DNA του ηπατικού πυρηνικού παράγοντα HNF- 1α και αναστολή της ενεργοποίησης των λιποειδικών παραγόντων LXR/RXR. Πιθανή ακολουθούμενη αύξηση στην κάθαρση των λιπιδίων του ορού και συνακόλουθη πρόσληψή τους από το ήπαρ, θα μπορούσε να αποτελεί έναν νέο μηχανισμό για την διατήρηση του αναδιπλασιασμού του ιού HCV και την καθιέρωση της χρονιότητας που συνοδεύει την νόσο. Η ομάδα μας εργάζεται τώρα με σκοπό να προσδιορίσει τους περίπλοκους μοριακούς μηχανισμούς με τους οποίους ο ιός HCV αλληλεπιδρά με τον ανθρώπινο λιπιδικό μεταβολισμό, και να ταυτοποιήσει λιποειδή ή συνεργά μόρια, όπως η ANGPTL-3, τα οποία θα αποτελέσουν ελκυστικούς στόχους για θεραπευτική παρέμβαση έναντι του ιού HCV. Βιολογία - Οργανική Χημεία: Συνύπαρξη εν ονόματι της επιστήμης οξειδασών, αναγωγασών, ισομερασών). Ο ρόλος των ενζύμων ως καταλυτών στην Οργανική Χημεία, σε εργαστηριακό και βιομηχανικό επίπεδο, είναι πλέον αποδεδειγμένος και καταξιωμένος, έγκειται δε στα ακόλουθα πλεονεκτήματα: (i)στερεο, τοπο και χημειο εκλεκτικότητα, (ii) υψηλές αποδόσεις, (iii) υψηλές ταχύτητες αντιδράσεως (π.χ κατά φορές) καί (iv) καθαρές αντιδράσεις (η βιοκατάλυση είναι πυλώνας της Πράσινης Χημείας). 4) Φυσιολογία ασθενειών. Η διερεύνηση και κατανόηση της αποτελεί το υπόβαθρο στο σχεδιασμό φαρμάκων. Η Οργανική Χημεία έχει καθοριστικό ρόλο όχι μόνο στην ταυτοποίηση παραμέτρων και επιδράσεων που ενυπάρχουν στους μοριακούς μηχανισμούς παθογένειας αλλά και στον σχεδιασμό και σύνθεση μορίων με προγραμματισμένη δράση σε συγκεκριμένους υποδοχείς. Στη μετα-γενωμική εποχή έχει προκύψει ολοένα αυξανόμενη συνεργασία μεταξύ χημείας και βιολογίας. Μετα-γενωμικές τεχνολογίες (λειτουργική γενωμική, δομική γενωμική, μεταβολομική και πρωτεομική), θα απαιτήσουν συμμετοχή και συνεισφορά της χημείας σε όλα τα επίπεδα. Η επιστράτευση της Οργανικής, κυρίως στην διαλεύκανση και επίλυση προβλημάτων της Βιολογίας σε μοριακό επίπεδο, επικυρώνεται επισήμως με τη γέννηση του όρου «Χημική Βιολογία (Chemical Biology)». Είναι αξιοσημείωτο ότι πολλά τμήματα Χημείας ΑΕΙ και Ερευνητικών Κέντρων, διεθνώς, ανάμεσα στα οποία και πολλά ονομαστά, έχουν μετατραπεί σε Τμήματα Χημείας και Χημικής Βιολογίας. Εν κατακλείδι, η ανωτέρω σταχυολόγηση καταδεικνύει ευκρινώς ότι η διακλαδικότητα μεταξύ Χημείας-Βιολογίας μεταπίπτει ραγδαίως από την κατάσταση της «ερευνητικής προκλήσεως» σε εκείνην της «αναγκαίας χρησιμότητας».

10 10 Εκδήλωση 20ης Φεβρουαρίου 2014 στο Ελληνικό Ινστιτούτο Παστέρ Την Πέμπτη 20 Φεβρουαρίου 2014 στο αμφιθέατρο του Ελληνικού Ινστιτούτου Παστέρ πραγματοποιήθηκε με επιτυχία η ομιλία που διοργανώθηκε από τον Όμιλο Φίλων Ε.Ι.Π. με θέμα «Τεχνολογίες του 21ου αιώνα: Mία πιθανή λύση για τα σύγχρονα προβλήματα στον τομέα της υγείας». Ομιλητές ήταν οι Δρ Δημήτρης Σταματιάδης PhD, Διευθύνων σύμβουλος της MAIA CONSULTING, Geneva Switzerland και o Δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, PhD Διευθυντής Έρευνας στο Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών, ΕΚΕΦΕ ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ. Ο πρώτος ομιλητής Δρ Δημήτρης Σταματιάδης, έθεσε αρχικά το ζήτημα του κόστους της υγείας σε σχέση με την επιμήκυνση του προσδόκιμου ζωής. Ακολούθως πέρασε σε μια ανασκόπηση των τεχνολογιών εκείνων μέσω των οποίων θα μπορούσαμε να πετύχουμε μείωση του κόστους της υγειονομικής περίθαλψης χωρίς να θίγονται οι παροχές και η ποιότητα των υπηρεσιών προς τους πολίτες. Έδωσε παραδείγματα και εξήγησε τους μηχανισμούς μέσω των οποίων θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί. Στη συνέχεια ο δεύτερος ομιλητής Δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, ανέλυσε παραδείγματα τεχνολογιών εξόρυξης γνώσης από βάσεις βιο-ιατρικών δεδομένων και το διαδίκτυο και περιέγραψε μεθόδους πιστοποίησης της ιατρικής πληροφορίας στο διαδίκτυο. Τέλος παρουσίασε υπολογιστικές τεχνικές που μπορεί να έχουν σαν αποτέλεσμα την ελάφρυνση των δαπανών για την Υγεία, δίνοντας σε άτομα με ειδικές ανάγκες και ηλικιωμένους δυνατότητα αυτόνομης διαβίωσης, προσφέροντάς τους ταυτόχρονα ένα καλύτερο επίπεδο ζωής. Στο τέλος της εκδήλωσης ο καθηγητής Ευτύχιος Βορίδης εκπροσωπώντας τη σύζυγό του Μαρία Βορίδη, Πρόεδρο του ομίλου για το διάστημα παρέλαβε ευχαριστήρια αναμνηστική πλακέτα από την Αντιπρόεδρο του Ομίλου Κα Βίλκη Αντωνιάδου και επισήμανε ότι η ενασχόληση της κυρίας Βορίδη με το Παστέρ υπήρξε και πηγή χαράς για την ιδία. Ο όμιλος φίλων ΕΙΠ ευχαριστεί θερμά τον καθηγητή Άρη Σισσούρα για την εισαγωγική ομιλία καθώς και για τον συντονιστικό του ρόλο στη εκδήλωση και όλους όσους βοήθησαν για την πραγματοποίησή της. Χορηγοί της εκδήλωσης: Εταιρεία Bioline, Αρτοπωλείο-Ζαχαροπλαστείο «Τα Γιάννενα», Αττικοί Φούρνοι (Λεωφ. Αλεξάνδρας και Δ. Σούτσου 2) Επίσης ο κύριος Μανώλης Νειάδας, Πρόεδρος του ομίλου μας για το διάστημα , παρέλαβε με μεγάλη του συγκίνηση την αναμνηστική πλακέτα από τον Πρόεδρο του Ομίλου καθηγητή Ορέστη Τσόλα. ΟΜΙΛΟΣ ΦΙΛΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΠΑΣΤΕΡ Βασ. Σοφίας 127, 11521, ΑΘΗΝΑ omilosfilon@pasteur.gr