ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ Γιέρου Νικόλαος και Ματθαίος Σταύρος ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εισηγητής: Κουτσογιώργος Γεράσιμος, Εργαστηριακός Συνεργάτης Ηράκλειο Απρίλιος

2 Περιεχόμενα ΠΡΟΛΟΓΟΣ.. 5 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Χρονολόγιο Σημαντικότερων γεγονότων.. 10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Βασικά Σημεία των Ευρωπαϊκών Συνθηκών Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα ( ΕΚΑΧ) Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας ( ΕΥΡΑΤΟΜ) Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Maastricht) Συνθήκη του Amsterdam Συνθήκη της Νίκαιας. 35 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Συγκριτική Αξιολόγηση Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) Θεσμικά Όργανα Αποστολή Συνθήκης ΕΚΑΧ Λήξη Συνθήκης ΕΚΑΧ Απολογισμός Συνθήκης ΕΚΑΧ Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας.. 47 Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα ( ΕΟΚ) Η Δημιουργία Κοινής Αγοράς Η Θέσπιση Τελωνειακής Ένωσης Η Χάραξη Κοινών Πολιτικών Θεσμικά Όργανα Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ). 57 2

3 Θεσμικά Όργανα Το μέλλον της Συνθήκης ΕΥΡΑΤΟΜ Από την ΕΟΚ στην ΕΕΠ Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (ΕΕΠ) Θεσμικές τροποποιήσεις Πολιτικές τροποποιήσεις Απολογισμός της Συνθήκης ΕΕΠ Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Maastricht) Θεσμικές τροποποιήσεις Θεσμικά Όργανα Οικονομική Νομισματική Ένωση ( ΟΝΕ) Πολιτικές Κοινωνικό Πρωτόκολλο Ιθαγένεια Αρχή της Επικουρικότητας Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας ( ΚΕΠΠΑ) Απολογισμός της Συνθήκης του Maastricht Συνθήκη του Amsterdam Ελευθερία Ασφάλεια και Δικαιοσύνη Η Ένωση και ο Πολίτης Αποτελεσματική και συνεκτική Εξωτερική Πολιτική Θεσμικά ζητήματα Θεσμικά Όργανα Απολογισμός της Συνθήκης του Amsterdam Η Συνθήκη της Νίκαιας Ενισχυμένη Συνεργασία Γενικοί Όροι Κοινή Εξωτερική Πολιτική Και Πολιτική Ασφαλείας Αστυνομική και Δικαστική συνεργασία σε Ποινικές υποθέσεις Θεματικές Διατάξεις Ασφάλεια και Άμυνα Δικαστική συνεργασία σε Ποινικές υποθέσεις Ευρωπαϊκά Πολιτικά Κόμματα Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας

4 3.6.9 Η Ψηφοφορία με Ειδική Πλειοψηφία Θεσμικές τροποποιήσεις Θεσμικά Όργανα Ο απολογισμός και το μέλλον της Συνθήκης της Νίκαιας. 118 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Το Ζήτημα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Τα τρία βάθρα του Συντάγματος Προβλήματα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος Κριτική για το Σύνταγμα 127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Συμπεράσματα- προοπτικές. 131 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 152 4

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία πραγματεύεται το περιεχόμενο των Ευρωπαϊκών Συνθηκών έτσι όπως θεσπίστηκαν προοδευτικά για να υπηρετήσουν ένα κοινό σκοπό: τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για την κατανόηση όμως της ύπαρξης και της συμβολής του σημερινού Ενιαίου Ευρωπαϊκού Κράτους σε κάθε ένα κράτος- μέλος ξεχωριστά αλλά και στη διεθνή «σκηνή», είναι απαραίτητη η αναδρομή στα σημαντικότερα ιστορικά γεγονότα (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1). Εν συνεχεία, εκθέτουμε τα βασικά σημεία των Ευρωπαϊκών Συνθηκών (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2), ούτως ώστε να προχωρήσουμε στη συγκριτική αξιολόγησή τους (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3) μέσα από την οποία διαπιστώνουμε πόσο αλληλένδετες είναι καθώς και το βαθμό συμβολής της καθεμιάς στη δημιουργία της επόμενης και τελικά σ αυτό που σήμερα καλούμε Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο αναφερόμαστε στο ζήτημα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4), και ακριβέστερα στην προσπάθεια θέσπισής του, στα τρία βάθρα από τα οποία απαρτίζεται, στα προβλήματα που δημιουργήθηκαν και εν τέλει στην κριτική που ασκήθηκε σχετικά με το ζήτημα. Στο τελευταίο κεφάλαιο της Πτυχιακής Εργασίας (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5) γίνεται μια προσπάθεια να εξαχθούν ορισμένα συμπεράσματα βάσει των όσων αναπτύχθηκαν καθώς και να εκφρασθούν οι ενδεχόμενες προοπτικές που πιθανολογούνται. Η παρούσα Πτυχιακή Εργασία ολοκληρώθηκε από κοινού από τους Νικόλαο Γιέρου και Σταύρο Ματθαίο. Πιο συγκεκριμένα ο Νικόλαος Γιέρου ανέλαβε τα εξής μέρη της πτυχιακής εργασίας: o Το Χρονολόγιο Σημαντικότερων Γεγονότων (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1) o Τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Maastricht) (2.5), τη Συνθήκη του Amsterdam (2.6), τη Συνθήκη της Νίκαιας (2.7) από το κεφάλαιο για τα Βασικά Σημεία των Ευρωπαϊκών Συνθηκών (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2) o Τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Maastricht) (3.4), τη Συνθήκη του Amsterdam (3.5), τη Συνθήκη της Νίκαιας (3.6) από το κεφάλαιο για τη Συγκριτική Αξιολόγηση (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3) o Τα Συμπεράσματα- Προοπτικές (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5) Αντίστοιχα ο Σταύρος Ματθαίος ανέλαβε τα παρακάτω: o Τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) (2.1), τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (ΕΥΡΑΤΟΜ)(2.2), τη Συνθήκη Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) 5

6 (2.3), τη Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (2.4) από το κεφάλαιο για τα βασικά σημεία των Ευρωπαϊκών Συνθηκών (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2) o Τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) (3.1), τις Συνθήκες για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας (3.2), τη Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) (3.3) από το κεφάλαιο για τη Συγκριτική Αξιολόγηση (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3) o Το ζήτημα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4) o Τα Συμπεράσματα- Προοπτικές (ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5) 6

7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι κάτι περισσότερο από μια απλή ομοσπονδία χωρών, είναι κάτι τελείως νέο και μοναδικό στην Ιστορία, ξεκινώντας πριν από 57 χρόνια και εξελισσόμενο αδιαλείπτως και με συνέπεια. Μέσα από την αναφορά των σημαντικότερων γεγονότων στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εντοπίζονται οι ιστορικές της ρίζες και αναδεικνύεται ακόμα περισσότερο η ιδέα που αποτέλεσε την κινητήριο δύναμη για την υλοποίησή της. Ένα σύνολο συνθηκών είναι αυτό που διαμόρφωσε το πολιτικό της σύστημα και βάσει του οποίου τα κράτη- μέλη της Ένωσης παραχωρούν μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας και παράλληλα υποχρεούνται να σέβονται τους λειτουργικούς αλλά και ουσιαστικούς κανόνες της υπηρετώντας έτσι όχι μόνο τα εθνικά αλλά και τα συλλογικά τους συμφέροντα. Δε θα μπορούσε λοιπόν παρά να θεωρηθεί αναγκαία η αναφορά στα βασικά σημεία των Ευρωπαϊκών Συνθηκών που έκαναν την Ένωση έναν συλλογικό Οργανισμό που λειτουργεί τις περισσότερες φορές με γνώμονα το κοινό συμφέρον των Χωρών από τις οποίες αποτελείται. Οι Συνθήκες αυτές θα αναπτυχθούν μα χρονολογική σειρά και είναι οι εξής: η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα ( ΕΚΑΧ) η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας ( ΕΥΡΑΤΟΜ) η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) η Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Maastricht) η Συνθήκη του Amsterdam 7

8 και τέλος η Συνθήκη της Νίκαιας. Μέσα από αυτή την έμφαση που θα δοθεί στα σημαντικότερα μέρη των Συνθηκών μπορεί κανείς να αντιληφθεί πώς οι προγενέστερες αποτέλεσαν τη βάση για τις μεταγενέστερες κι έτσι αλληλένδετες δημιούργησαν τα θεμέλια για την εξέλιξη ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτή την εξέλιξη μπορεί ο καθένας να την αντιληφθεί καλύτερα μέσα από την συγκριτική αξιολόγηση των Ευρωπαϊκών Συνθηκών. Μεταξύ της Συνθήκης του Απρίλη του 1951 οπότε και ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα και της Συνθήκης της Νίκαιας τον Φεβρουάριο του 2001, που έφερε τροποποιήσεις ιστορικές, μεσολαβεί μισός αιώνας προβληματισμών, διαβουλεύσεων που τελικά κατέληξαν σε συνθήκες οδηγώντας στη βελτίωση των προηγούμενων καταστάσεων, στην εισαγωγή νέων δυνατοτήτων (με τη δημιουργία, για παράδειγμα, Κοινής Αγοράς και Τελωνειακής Ένωσης της ΕΟΚ) ή ακόμα και στη δημιουργία νέων δικαιωμάτων (όπως αυτό της ευρωπαϊκής Ιθαγένειας στη Συνθήκη του Maastricht). Συνεπώς η συγκριτική αξιολόγηση είναι αναγκαία για να αντιληφθούμε το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει φτάσει σε επίπεδο τέτοιο με δικαιώματα να ασκεί πολιτικές ακόμα και στο εσωτερικό των Κρατών- μελών της και πώς έχει θεσπίσει θεσμικά όργανα καίριας σημασίας που με το πέρασμα των χρόνων εξελίσσονταν για να φτάσουν σε τέτοιο βαθμό εξειδίκευσης ώστε σήμερα να αποτελούν τους θεματοφύλακες του κύρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ακολουθώντας κανείς την ιστορική πορεία της Ένωσης δεν μπορεί παρά να μην έρθει αντιμέτωπος μ ένα θέμα που αποτέλεσε το γόρδιο δεσμό για τα κράτη- μέλη της. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση εξελίχθηκε και άρχισε να διέπεται από ουκ ολίγους δικαιϊκούς κανόνες, τέθηκε το ζήτημα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Από τότε γίνονται αδιάκοπες προσπάθειες για την επίτευξη συναινέσεων και την υλοποίησή του. Πολύς λοιπόν ο λόγος που έχει γίνει για αυτό και πολλά τα ερωτήματα που έχουν 8

9 ανακύψει. Η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος σημαίνει ταυτόχρονα και τη δημιουργία ενός ενιαίου Κράτους της Ευρώπης; Και τι ισχύ θα έχει αυτό σε σχέση με τα εθνικά Συντάγματα των κρατών- μελών; Σε μια προσπάθεια προσέγγισης αυτών των προβληματισμών και αναζήτησης συμπερασμάτων και προοπτικών θα ανατρέξουμε στις απαρχές του ζητήματος του Συντάγματος και στην κοπιώδη πορεία προς την επίτευξη της θέσπισης και επιπροσθέτως θα αναφερθούμε στα τρία βάθρα (ή αλλιώς πυλώνες) από τα οποία αποτελείται. Εν συνεχεία θα εντοπίσουμε τα προβλήματα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος και θα επισημάνουμε τις διάφορες κρίσεις που έχουν διατυπωθεί. Συμπερασματικά και εν περιλήψει, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε, μέσα από τη σύγκριση, τη συμβολή των Ευρωπαϊκών Συνθηκών (καθώς η μία διαδεχόταν την άλλη) στη μορφή που έχει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση και να προσεγγίσουμε το θέμα του Ευρωπαϊκού Συντάγματος ως προοπτική της περαιτέρω εξέλιξής της. 9

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Οι ιστορικές ρίζες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανάγονται στο Β Παγκόσμιο πόλεμο. Η ιδέα για την ένωση αυτή γεννήθηκε από την αποφασιστικότητα των ευρωπαίων να εμποδίσουν για πάντα την δημιουργία και κατ επέκταση την επανάληψη τέτοιων καταστροφών. Λίγο μετά το τέλος του Β Παγκόσμιου πολέμου η Ευρώπη διχοτομείται μεταξύ Ανατολής και Δύσης λόγω του ψυχρού πολέμου που αρχίζει, και θα διαρκέσει 40 χρόνια. Το 1949 τα έθνη της Δυτικής Ευρώπης ιδρύουν το Συμβούλιο της Ευρώπης, που είναι το πρώτο βήμα για την συνεργασία μεταξύ τους, όμως έξι χώρες θέλουν να προχωρήσουν περισσότερο. Βασικός και κύριος στόχος του Συμβουλίου είναι η διαφύλαξη της ελευθερίας του ατόμου, της πολιτικής ελευθερίας και η εφαρμογή νόμων και αρχών που αποτελούν την βάση της Δημοκρατίας. Όλα τα κράτη μέλη έχουν αναλάβει την υποχρέωση να διασφαλίσουν την ελευθερία, την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και την ευημερία των πολιτών τους. Το Συμβούλιο αποτελεί μία δύναμη ειρήνης και συνεργασίας θεμελιωμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα και την δημοκρατία. Στις 9 Μαΐου 1950 ο υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας Robert Schuman παρουσιάζει ένα σχέδιο στενότερης συνεργασίας, την δημιουργία μιας οργανωμένης Ευρώπης που βασική της προϋπόθεση θα είναι η διατήρηση των ειρηνικών σχέσεων μεταξύ των λαών της. Η λεγόμενη Δήλωση Schuman προβλέπει την διαχείριση της βαριάς βιομηχανίας (Άνθρακα και Χάλυβα), δηλαδή του τομέα ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν η βάση όλης της στρατιωτικής δύναμης. Η συγκεκριμένη ημέρα έχει ονομαστεί Ημέρα της Ευρώπης και γιορτάζεται κάθε χρόνο. 1 1 http: // Σημαντικά Γεγονότα 10

11 Στις 18 Απριλίου 1951, έξι χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Βέλγιο, Ιταλία, Λουξεμβούργο, και οι Κάτω Χώρες) βασιζόμενες στο σχέδιο Schuman υπογράφουν μια συνθήκη, την Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ΕΚΑΧ, για να ενοποιήσουν τις βαριές βιομηχανίες τους κάτω από μία κοινή διεύθυνση. Απώτερος σκοπός τους ήταν η μη παραγωγή όπλων και ως συνέπεια η αποφυγή πολέμου και η διατήρηση της ειρήνης, όπως επίσης και η οικονομική ανάπτυξη, η αύξηση της απασχόλησης και η ανύψωση του βιοτικού επιπέδου. Στις 25 Μαρτίου 1957, οι έξι χώρες επεκτείνουν την συνεργασία τους και σε άλλους οικονομικούς τομείς, χάρη στην επιτυχία της ΕΚΑΧ. Υπογράφουν την Συνθήκη της Ρώμης, ιδρύοντας την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) ή κοινή αγορά. Με την ίδρυση της ΕΟΚ και την δημιουργία της κοινής αγοράς επιδιώκεται αφενός ο μετασχηματισμός των οικονομικών όρων των συναλλαγών και της παραγωγής στο έδαφος της Κοινότητας και αφετέρου η συμβολή της ΕΟΚ στη σταδιακή λειτουργική δόμηση της πολιτικής Ευρώπης. Τον Αύγουστο του 1961 υψώνεται το τείχος του Βερολίνου από τις κουμμουνιστικές αρχές της Α. Γερμανίας που χωρίζει στα 11

12 δύο τη Γερμανία, εμποδίζοντας τους πολίτες της να αναζητούν μια πιο ελεύθερη ζωή στη Δύση. Στις 30 Ιουλίου 1962, εγκαινιάζεται η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την οποία τα κράτη μέλη ελέγχουν από κοινού την παραγωγή των τροφίμων. Οι τιμές των γεωργικών προϊόντων που πληρώνονται στους παραγωγούς είναι ενιαίες σε όλες τις χώρες. Στις 24 Απριλίου του 1972 δημιουργείται ο Μηχανισμός Συναλλαγματικών Ισοτιμιών (ΜΣΙ), έχοντας ως σκοπό την διατήρηση της νομισματικής σταθερότητας μεταξύ των κρατών μελλών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός ήταν και το πρώτο βήμα για την εισαγωγή του ευρώ, 30 χρόνια αργότερα. Την 1 η Ιανουαρίου του 1973 οι έξι γίνονται επισήμως εννέα. Η Δανία, η Ιρλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο γίνονται μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την περίοδο του έχουμε την ανατροπή του καθεστώτος του Σαλαζάρ στην Πορτογαλία, και τον θάνατο του στρατηγού Φράνκο στην Ισπανία, γεγονότα που σημαίνουν την πτώση των τελευταίων ακροδεξιών δικτατοριών στην Ευρώπη, και δημιουργούν την επιθυμία τους να εγκαθιδρύσουν δημοκρατική 12

13 διακυβέρνηση, ουσιαστική προϋπόθεση για την μελλοντική προσχώρηση τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εκείνη την περίοδο επίσης δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ). Το 1979 δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα ( ΕΝΣ), το οποίο συνέβαλε στην σταθεροποίηση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και ενθάρρυνε τα κράτη μέλη της κοινότητας να εφαρμόσουν αυστηρές πολιτικές που τους επέτρεψαν να διατηρήσουν σχέσεις αλληλεγγύης και πειθαρχία στις οικονομίες τους. Την 1 η Ιανουαρίου 1981, η Ελλάδα γίνεται το 10 ο μέλος της ΕΕ, καθώς πληρεί όλες τις πολιτειακές προϋποθέσεις, μετά την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας το Την 1 η Ιανουαρίου 1986, τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ανέρχονται σε 12, μετά την προσχώρηση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας. Στις 17 Φεβρουαρίου του 1986,υπογράφεται στο Λουξεμβούργο η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη, η οποία είναι η πρώτη μεγάλης σημασίας τροποποίηση της Συνθήκης ΕΟΚ, καθώς άνοιξε τον δρόμο της πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης, με αξίες που θα κατοχυρωθούν σύντομα στο μέλλον. 13

14 Τον Οκτώβριο του 1989, ένα σημαντικό γεγονός στιγματίζει την Ευρώπη. Η πτώση του τείχους του Βερολίνου, πράξη η οποία έχει συμβολικό χαρακτήρα, διότι συμβολίζει την κατάρρευση του κουμμουνισμού στις χώρες της Ανατολικής και Κεντρικής Ευρώπης, ενώνει τη Γερμανία έπειτα από 40 χρόνια, στις 3 Οκτωβρίου 1990, και τα ομόσπονδα κράτη της πρώην Ανατολικής Γερμανίας γίνονται τμήμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Σοβιετική Ένωση έπαψε να ιφύσταται τον Δεκέμβριο του Στις 7 Φεβρουαρίου του 1992,υπογράφεται στο Maastricht η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, με την οποία η Ευρωπαϊκή Κοινότητα μετονομάζεται σε Ευρωπαϊκή Ένωση. Ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα, ορόσημο της ιστορίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με την συνθήκη του Maastricht, θεσπίζονται σαφής κανόνες για το μελλοντικό ενιαίο νόμισμα, για την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), καθώς επίσης και για θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικών υποθέσεων. Την 1 η Ιανουαρίου του 1993, τίθεται σε ισχύ η Ενιαία Αγορά και οι τέσσερις βασικές ελευθερίες που περιλαμβάνει: ελευθερία κυκλοφορίας εμπορευμάτων, υπηρεσιών, προσώπων, κεφαλαίων. Την 1 η Ιανουαρίου του 1995, τα 12 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνονται 15 εφόσον Αυστρία, Φινλανδία και Σουηδία είναι πλέον εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 14

15 Στις 26 Μαρτίου του 1995, αρχίζει να ισχύει η συμφωνία του Σένγκεν ανάμεσα σε επτά χώρες: Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία και οι Κάτω Χώρες. Οι υπήκοοι όλων των κρατών μελών μπορούν να ταξιδεύουν μεταξύ όλων αυτών των χωρών χωρίς έλεγχο διαβατηρίου στα σύνορα. Από τότε μέχρι και σήμερα, και άλλες χώρες έχουν προσχωρήσει στο χώρο Σένγκεν. Στις 17 Ιουνίου 1997, υπογράφεται η Συνθήκη του Άμστερνταμ, η οποία βασίζεται στα επιτεύγματα της συνθήκης του Maastricht, και περιλαμβάνει σχέδια για την μετατροπή των θεσμικών οργάνων της Ε.Ε, όπως επίσης και την διάθεση περισσοτέρων πόρων για την απασχόληση και τα δικαιώματα των πολιτών. Την 1 η Ιανουαρίου 1999, το ευρώ θεσπίζεται σε 11 χώρες ( στις οποίες το 2001 θα προστεθεί και η Ελλάδα) προς το παρόν χρησιμοποιείται μόνο για εμπορικές και χρηματικές συναλλαγές. Τα χαρτονομίσματα και κέρματα σε ευρώ θα αρχίσουν να χρησιμοποιούνται αργότερα. Αυτές οι χώρες είναι: Αυστρία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισπανία, Ιταλία, Κάτω Χώρες, Λουξεμβούργο, Πορτογαλία, Φινλανδία. Η Δανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία αποφασίζουν προς το παρόν να μείνουν έξω από την ζώνη του ευρώ. Το Μάρτιο του 2000, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε μία συνολική στρατηγική για τον εκσυγχρονισμό της οικονομίας της ΕΕ που θα της επιτρέπει να ανταγωνίζεται στην παγκόσμια αγορά τους άλλους βασικούς συντελεστές, όπως οι ΗΠΑ. Η «Στρατηγική της Λισαβόνας» περιλαμβάνει το άνοιγμα όλων των τομέων της οικονομίας στον ανταγωνισμό και τον εκσυγχρονισμό των εκπαιδευτικών συστημάτων της Ευρώπης για την αντιμετώπιση των αναγκών της κοινωνίας. 15

16 Στις 26 Φεβρουαρίου 2001, υπογράφεται η Συνθήκη της Νίκαιας, η οποία τροποποιεί την συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ιδρυτικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Την 1 η Ιανουαρίου 2002 γίνεται η διανομή χαρτονομισμάτων και κερμάτων σε ευρώ. Την 1 η Μαΐου 2004, οκτώ χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης: Εσθονία, Λετονία, Σλοβενία, Σλοβακία, Τσεχική Δημοκρατία, Λιθουανία, Ουγγαρία, Πολωνία, προσχωρούν στην Ε.Ε. Αυτό είναι το τέλος της διχοτόμησης της Ευρώπης που είχε αποφασιστεί από τις μεγάλες δυνάμεις πριν από 60 χρόνια στη Γιάλτα. 2 Προσχωρούν επίσης η Κύπρος και η Μάλτα. Στις 29 Οκτωβρίου 2004, τα 25 κράτη μέλη υπογράφουν συνθήκη για την θέσπιση Συντάγματος της Ευρώπης. Σκοπός του είναι η απλούστευση της δημοκρατικής διαδικασίας λήψης των αποφάσεων και της διαχείρισης της Ε.Ε των 25 και πλέον κρατών μελών. Το Σύνταγμα πρέπει να κυρωθεί από το σύνολο των 25 κρατών μελών προτού τεθεί σε ισχύ., Την 1 η Ιανουαρίου του 2007, δύο χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, Βουλγαρία και Ρουμανία κάνουν τα κράτη μέλη της 2 Νίκος Μούσης, «Ευρωπαική Ένωση», εκδ. Παπαζήση, 10 η έκδοση, Αθήνα

17 Ευρωπαϊκής Ένωσης 27. Η Κροατία η πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας και η Τουρκία είναι επίσης χώρες υποψήφιες για προσχώρηση. 17

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ 2.1 Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα Η Συνθήκη ΕΚΑΧ, η οποία υπεγράφη στο Παρίσι το 1951, συνενώνει τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις χώρες της Benelux σε μία Κοινότητα που έχει ως αποστολή την οργάνωση της ελεύθερης κυκλοφορίας άνθρακα και χάλυβα, καθώς και την ελεύθερη πρόσβαση στις πηγές παραγωγής. Επίσης, μια κοινή Ανώτατη Αρχή εποπτεύει την αγορά, την τήρηση των κανόνων ανταγωνισμού, καθώς και τη διαφάνεια των τιμών. Τα θεσμικά όργανα, με τη σημερινή τους μορφή, προέρχονται από τη Συνθήκη ΕΚΑΧ. Ο πρώτος κοινοτικός οργανισμός γεννήθηκε μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όταν κρίθηκε αναγκαία η οικονομική ανασυγκρότηση της ευρωπαϊκής ηπείρου και η εξασφάλιση διαρκούς ειρήνης. Στο πλαίσιο αυτό γεννήθηκε η ιδέα να τεθεί το σύνολο της γαλλογερμανικής παραγωγής άνθρακα και χάλυβα υπό από μια κοινή αρχή και δημιουργήθηκε η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Η απόφαση αυτή δεν βασίστηκε μόνο σε οικονομικούς λόγους, αλλά και σε πολιτικούς, δεδομένου ότι οι δύο αυτές πρώτες ύλες βρίσκονταν στη βάση της βιομηχανίας και της ισχύος των εν λόγω δύο χωρών. Βασικός πολιτικός στόχος αυτής της απόφασης ήταν η ενίσχυση της γαλλογερμανικής αλληλεγγύης, η απομάκρυνση του φόβου του πολέμου και η δημιουργία των προϋποθέσεων για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Ο υπουργός Εξωτερικών της Γαλλικής Δημοκρατίας, Robert Schuman, προτείνει, στην περίφημη δήλωσή του της 9ης Μαΐου 1950, να τεθεί η γαλλογερμανική παραγωγή άνθρακα και χάλυβα 18

19 υπό μια κοινή Ανώτατη Αρχή, στο πλαίσιο μιας οργάνωσης ανοικτής στη συμμετοχή και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και οι Κάτω Χώρες αποδέχονται την πρόκληση και αρχίζουν τη διαπραγμάτευση μιας Συνθήκης. Η εξέλιξη αυτή ήταν αντίθετη με την αρχική επιθυμία του Jean Monnet, Γάλλου αξιωματούχου και εμπνευστή της ιδέας, ο οποίος είχε προτείνει έναν απλούστερο μηχανισμό τεχνοκρατικού χαρακτήρα. Ωστόσο, τα έξι ιδρυτικά κράτη δεν ήταν σε θέση να αποδεχθούν ένα απλό σχέδιο και συμφώνησαν σε εκατό περίπου άρθρα τα οποία αποτέλεσαν ένα περίπλοκο σύνολο. Τέλος, η Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα υπεγράφη στο Παρίσι, στις 18 Απριλίου 1951, και τέθηκε σε εφαρμογή στις 24 Ιουλίου 1952, για περιορισμένη διάρκεια 50 ετών. Η ισχύς της συνθήκης έληξε στις 23 Ιουλίου Η κοινή αγορά που προέβλεπε η συνθήκη τέθηκε σε λειτουργία στις 10 Φεβρουαρίου 1953 όσον αφορά τον άνθρακα, τα σιδηρομεταλλεύματα και τα παλιοσίδερα και την 1η Μαΐου 1953 για τον χάλυβα. Στόχος της Συνθήκης ΕΚΑΧ είναι να συμβάλει, χάρη στη δημιουργία κοινής αγοράς άνθρακα και χάλυβα, στην οικονομική ανάπτυξη, στην αύξηση της απασχόλησης και στην ανύψωση του βιοτικού επιπέδου, όπως ορίζεται στο άρθρο 2 της συνθήκης. Ως εκ τούτου, τα θεσμικά όργανα οφείλουν να μεριμνούν για τον τακτικό εφοδιασμό της κοινής αγοράς, διασφαλίζοντας ίση πρόσβαση στις πηγές παραγωγής, τη θέσπιση των χαμηλότερων δυνατών τιμών και τη βελτίωση των όρων διαβίωσης και εργασίας του εργατικού δυναμικού. Συγχρόνως, τα θεσμικά όργανα οφείλουν να προάγουν την ανάπτυξη διεθνών συναλλαγών και τον εκσυγχρονισμό της παραγωγής. Εν όψει της εγκαθίδρυσης της κοινής αγοράς, η συνθήκη θεσπίζει την ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων δίχως την 19

20 επιβολή δασμών ή φορολογικών επιβαρύνσεων. Επίσης, η συνθήκη απαγορεύει όλα τα μέτρα ή τις πρακτικές που εισάγουν διακρίσεις, τις επιδοτήσεις, τις ενισχύσεις ή τις ειδικές επιβαρύνσεις που επιβάλλονται από τα κράτη, καθώς και τις περιοριστικές πρακτικές. Δομή Η Συνθήκη περιλαμβάνει τέσσερις τίτλους: 1. Ο πρώτος αφορά την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα 2. Ο δεύτερος τα όργανα της Κοινότητας 3. Ο τρίτος τις οικονομικές και κοινωνικές διατάξεις 4. Ο τέταρτος τις γενικές διατάξεις Περιέχει επίσης δύο πρωτόκολλα, ένα για τον Οργανισμό του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα και ένα άλλο για τις σχέσεις της ΕΚΑΧ με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Τέλος, περιλαμβάνει σύμβαση για τις μεταβατικές διατάξεις που αφορούν την εφαρμογή της συνθήκης, τις σχέσεις της Κοινότητας με τις τρίτες χώρες και τα γενικά μέτρα διασφαλίσεως. 2.2 Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Ευρατόμ) Η Συνθήκη Ευρατόμ, η οποία θεσπίστηκε αρχικά για τον συντονισμό των ερευνητικών προγραμμάτων των κρατών με στόχο την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, συμβάλλει σήμερα στην από κοινού χρήση των γνώσεων, των υποδομών και των χρηματοδοτικών πόρων της πυρηνικής ενέργειας. Διασφαλίζει, επίσης, την ασφάλεια εφοδιασμού με ατομική ενέργεια στο πλαίσιο κεντρικού συστήματος ελέγχου. Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα ( ΕΚΑΧ) τον Ιούλιο του 1952, αποτελεί το πρώτο σημαντικό επίτευγμα της υπερεθνικής Ευρώπης. Για πρώτη φορά, τα έξι κράτη μέλη εκχώρησαν, αν και σε ένα αναμφισβήτητα περιορισμένο 20

21 τομέα, ένα μέρος των εθνικών κυριαρχικών δικαιωμάτων τους υπέρ της Κοινότητας. Τα όρια της πρώτης αυτής προσπάθειας ολοκλήρωσης έγιναν γρήγορα αισθητά με την αποτυχία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ), το Ενώ υπήρχε φόβος, να μην τελεσφορήσει η προσπάθεια που αναλήφθηκε από την ΕΚΑΧ, η Διάσκεψη της Μεσσήνης, τον Ιούνιο του 1955, επεδίωξε να δώσει νέα ώθηση στην ευρωπαϊκή διαδικασία. Μετά τη διάσκεψη αυτή, ακολούθησε σειρά συνεδριάσεων σε επίπεδο υπουργών ή εμπειρογνωμόνων. Στις αρχές του έτους 1956, συγκροτήθηκε προπαρασκευαστική επιτροπή με αποστολή την κατάρτιση έκθεσης σχετικής με τη δημιουργία ευρωπαϊκής κοινής αγοράς. Η επιτροπή αυτή συνεδρίαζε στις Βρυξέλλες υπό την προεδρία του τότε Βέλγου υπουργού Εξωτερικών, P.H. Spaak. Τον Απρίλιο του 1956, η εν λόγω επιτροπή πρότεινε δύο σχέδια που αντιστοιχούσαν στις δύο επιλογές των κρατών: τη δημιουργία μιας γενικευμένης κοινής αγοράς τη δημιουργία μιας κοινότητας ατομικής ενέργειας Τον Μάρτιο του 1957, υπογράφηκαν στη Ρώμη οι γνωστές «Συνθήκες της Ρώμης». Η πρώτη ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η δεύτερη την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας, περισσότερο γνωστή ως Ευρατόμ. Δεδομένου ότι δεν σημειώθηκαν προβλήματα κατά τη διαδικασία κύρωσης αυτών των συνθηκών στα διάφορα κράτη μέλη, οι δύο αυτές Συνθήκες τέθηκαν σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου Επιδιώκοντας να καταπολεμήσουν το γενικότερο έλλειμμα «παραδοσιακής» ενέργειας της δεκαετίας του 50, τα έξι ιδρυτικά κράτη (Γερμανία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο, Κάτω Χώρες) αναζήτησαν στην πυρηνική ενέργεια το μέσο επίτευξης της ενεργειακής ανεξαρτησίας. Δεδομένου ότι το επενδυτικό κόστος της πυρηνικής ενέργειας υπερέβαινε τις δυνάμεις των μεμονωμένων κρατών μελών, τα ιδρυτικά κράτη συνένωσαν τις δυνάμεις τους και δημιούργησαν την Ευρατόμ. 21

22 Στόχος της Συνθήκης είναι η συμβολή, γενικότερα, στη δημιουργία και στην ανάπτυξη ευρωπαϊκών πυρηνικών βιομηχανιών, ώστε όλα τα κράτη μέλη να μπορούν να επωφεληθούν από την ανάπτυξη της ατομικής ενέργειας και να εξασφαλιστεί η ασφάλεια εφοδιασμού. Το πεδίο εφαρμογής της Ευρατόμ περιορίζεται στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για μη στρατιωτική και ειρηνική χρήση. Δομή Η Συνθήκη Ευρατόμ αποτελείται από το προοίμιο και 225 άρθρα τα οποία κατανέμονται σε έξι τίτλους: 1. Ο πρώτος τίτλος καθορίζει τις επτά αποστολές τις οποίες αναθέτει η συνθήκη στην Κοινότητα. 2. Ο δεύτερος τίτλος καθορίζει τις διατάξεις για την ενίσχυση της προόδου στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας ( ανάπτυξη της έρευνας, διάδοση των γνώσεων, προστασία της υγείας, επενδύσεις, κοινές επιχειρήσεις, εφοδιασμός, έλεγχος διασφαλίσεων, καθεστώς ιδιοκτησίας, κοινή πυρηνική αγορά και εξωτερικές σχέσεις). 3. Ο τρίτος τίτλος αφορά διατάξεις σχετικές με τα όργανα της Κοινότητας. 4. Ο τέταρτος τίτλος αφορά τις δημοσιονομικές διατάξεις. 5. Ο πέμπτος και ο έκτος τίτλος περιέχουν αντίστοιχα τις γενικές διατάξεις και τις διατάξεις για την αρχική περίοδο ( εγκατάσταση των οργάνων, αρχικές διατάξεις εφαρμογής και μεταβατικές διατάξεις). Επίσης, η Συνθήκη περιλαμβάνει πέντε παραρτήματα τα οποία αφορούν: τα πεδία έρευνας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας που προβλέπονται στο άρθρο 4 της συνθήκης, τους βιομηχανικούς τομείς που προβλέπονται στο άρθρο 41 της συνθήκης, τα πλεονεκτήματα που δύνανται να παρασχεθούν στις κοινές επιχειρήσεις βάσει του άρθρου 48 της συνθήκης, τους πίνακες αγαθών και προϊόντων που υπάγονται στις διατάξεις του κεφαλαίου 22

23 9, περί της κοινής πυρηνικής αγοράς και το αρχικό πρόγραμμα ερευνών και εκπαίδευσης που προβλέπεται στο άρθρο 215 της Συνθήκης. Τέλος, στη Συνθήκη προσαρτώνται δύο πρωτόκολλα. Πρόκειται για το πρωτόκολλο περί εφαρμογής της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας στα μη ευρωπαϊκά τμήματα του Βασιλείου των Κάτω Χωρών και το πρωτόκολλο περί του οργανισμού του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας. 2.3 Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ) Η Συνθήκη ΕΟΚ, η οποία υπεγράφη στη Ρώμη το 1957, συνενώνει τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και τις χώρες της Benelux σε μια Κοινότητα που έχει ως αποστολή την ολοκλήρωση, μέσω της προώθησης των εμπορικών συναλλαγών, με στόχο την οικονομική ανάπτυξη. Μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχτ, η ΕΟΚ μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Κοινότητα, εκφράζοντας τη βούληση των κρατών μελών να επεκτείνουν τις κοινοτικές αρμοδιότητες σε μη οικονομικούς τομείς. Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα ( ΕΚΑΧ), τον Ιούλιο του 1952, αποτελεί το πρώτο σημαντικό επίτευγμα της υπερεθνικής Ευρώπης. Για πρώτη φορά, τα έξι κράτη μέλη αυτού του οργανισμού εκχώρησαν, αν και σε ένα αναμφισβήτητα περιορισμένο τομέα, μέρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων τους υπέρ της Κοινότητας. Τα όρια της πρώτης αυτής προσπάθειας ολοκλήρωσης έγιναν γρήγορα αισθητά με την αποτυχία της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ), το Ενώ υπήρχε φόβος να μην τελεσφορήσει η προσπάθεια που αναλήφθηκε από την ΕΚΑΧ, η Διάσκεψη της Μεσσήνης, τον Ιούνιο του 1955 επεδίωξε να δώσει νέα ώθηση στην ευρωπαϊκή διαδικασία. Ύστερα από αυτή τη διάσκεψη, ακολούθησε σειρά 23

24 συνεδριάσεων σε επίπεδο υπουργών ή εμπειρογνωμόνων. Στις αρχές του έτους 1956, συγκροτήθηκε προπαρασκευαστική επιτροπή με αποστολή την κατάρτιση έκθεσης σχετικής με τη δημιουργία κοινής ευρωπαϊκής αγοράς. Η επιτροπή αυτή συνεδρίαζε στις Βρυξέλλες υπό την προεδρία του τότε Βέλγου υπουργού Εξωτερικών, P.H. Spaak. Τον Απρίλιο του 1956, η εν λόγω επιτροπή πρότεινε δύο σχέδια τα οποία αντιστοιχούσαν στις δύο επιλογές των κρατών μελών: τη δημιουργία μιας γενικευμένης κοινής αγοράς τη δημιουργία μιας κοινότητας ατομικής ενέργειας. Τον Μάρτιο του 1957, υπογράφηκαν στη Ρώμη οι γνωστές «Συνθήκες της Ρώμης». Η πρώτη ίδρυσε την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) και η δεύτερη την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας ( Ευρατόμ). Δεδομένου ότι δεν σημειώθηκαν προβλήματα κατά τη διαδικασία κύρωσης σε επίπεδο κρατών μελών, οι δύο αυτές Συνθήκες άρχισαν να ισχύουν την 1η Ιανουαρίου Μετά την αποτυχία της ΕΑΚ, ο οικονομικός τομέας, όσον αφορά τον οποίο οι εθνικές επιφυλάξεις ήταν λιγότερο έντονες σε σχέση με άλλους τομείς, αναδεικνύεται σε πεδίο συναίνεσης της υπερεθνικής συνεργασίας. Με την ίδρυση της ΕΟΚ και τη δημιουργία της κοινής αγοράς, επιδιώκονται δύο στόχοι. Ο πρώτος συνίσταται στο μετασχηματισμό των οικονομικών όρων των συναλλαγών και της παραγωγής στο έδαφος της Κοινότητας. Ο δεύτερος, που έχει περισσότερο πολιτικό χαρακτήρα, αφορά τη συμβολή της ΕΟΚ στη λειτουργική δόμηση της πολιτικής Ευρώπης και αποτελεί ένα καθοριστικό βήμα προς την πληρέστερη ενοποίηση της Ευρώπης. 24

25 Οι προθέσεις των κρατών μελών που υπέγραψαν τη Συνθήκη μετουσιώθηκαν σε πράξη με τη δημιουργία της κοινής αγοράς και της τελωνειακής ένωσης, καθώς και με την ανάπτυξη κοινών πολιτικών. Η Συνθήκη ΕΟΚ προβλέπει τη δημιουργία κοινής αγοράς και τελωνειακής ένωσης, καθώς και την εφαρμογή κοινών πολιτικών. Πρωταρχική αποστολή της Κοινότητας είναι η δημιουργία κοινής αγοράς και εκθέτουν λεπτομερώς τις δράσεις που πρέπει να αναλάβει η τελευταία για να ανταποκριθεί στην αποστολή της. Δομή Η Συνθήκη ΕΟΚ περιλαμβάνει 240 άρθρα και αποτελείται από το προοίμιο και έξι ξεχωριστά μέρη: το πρώτο μέρος αφορά τις αρχές οι οποίες διέπουν τη λειτουργία της ΕΟΚ μέσω της κοινής αγοράς, της τελωνειακής ένωσης και των κοινών πολιτικών το δεύτερο μέρος αφορά τα θεμέλια της Κοινότητας. Περιλαμβάνει τέσσερις τίτλους που έχουν αντίστοιχα ως αντικείμενο την ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων, τη γεωργία, την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων και, τέλος, τις μεταφορές το τρίτο μέρος αναφέρεται στην πολιτική της Κοινότητας και περιλαμβάνει τέσσερις τίτλους σχετικούς με τους κοινούς κανόνες, την οικονομική πολιτική, την πολιτική ανταγωνισμού, την κοινωνική πολιτική και την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων το τέταρτο μέρος αφορά τη σύνδεση των υπερπόντιων χωρών και εδαφών το πέμπτο μέρος είναι αφιερωμένο στα όργανα της Κοινότητας με έναν τίτλο για τις θεσμικές διατάξεις και έναν άλλο για τις δημοσιονομικές το τελευταίο μέρος της Συνθήκης αφορά τις γενικές και τελικές διατάξεις. 25

26 Η Συνθήκη αυτή περιλαμβάνει επίσης τέσσερα παραρτήματα σχετικά με ορισμένες δασμολογικές κλάσεις, γεωργικά προϊόντα, άδηλες συναλλαγές και υπερπόντιες χώρες και εδάφη. Στην εν λόγω Συνθήκη επισυνάπτονται δώδεκα πρωτόκολλα. Το πρώτο αφορά το καταστατικό της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και τα υπόλοιπα διάφορα προβλήματα που αφορούν συγκεκριμένες χώρες (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Λουξεμβούργο και Κάτω Χώρες) ή ένα προϊόν, όπως τα ορυκτέλαια, τις μπανάνες και τον ακατέργαστο καφέ. Τέλος, στην τελική πράξη επισυνάπτονται εννέα δηλώσεις. 2.4 Συνθήκη της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) Η ΕΕΠ, που υπογράφηκε στο Λουξεμβούργο στις 17 Φεβρουαρίου 1986 από εννέα κράτη μέλη και στις 28 Φεβρουαρίου 1986 από τη Δανία, την Ιταλία και την Ελλάδα, είναι η πρώτη μεγάλης σημασίας τροποποίηση της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας (ΕΟΚ). Άρχισε να ισχύει την 1η Ιουλίου1987. Τα κυριότερα στάδια που οδήγησαν στην υπογραφή της ΕΕΠ είναι τα ακόλουθα: Η επίσημη δήλωση της Στουτγάρδης στις 19 Ιουνίου 1983 Το κείμενο αυτό, που καταρτίστηκε βάσει του σχεδίου του Ηans Dietrich Genscher, του Γερμανού υπουργού Εξωτερικών και του Ιταλού ομολόγου του, Emilio Colombo, συνοδεύεται από δηλώσεις των κρατών μελών για τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν όσον αφορά τις διοργανικές σχέσεις, τις κοινοτικές αρμοδιότητες και την πολιτική συνεργασία. Το σχέδιο Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης Υπό την ώθηση του Ιταλού βουλευτή Altiero Spinelli δημιουργείται κοινοβουλευτική επιτροπή θεσμικών υποθέσεων με σκοπό τη σύνταξη συνθήκης που θα αντικαθιστά τις υφιστάμενες Κοινότητες από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εγκρίνει το σχέδιο Συνθήκης στις 14 Φεβρουαρίου

27 Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Fontainebleau στις 25 και 26 Ιουνίου 1984 Με βάση το σχέδιο Συνθήκης του Κοινοβουλίου, μια ad hoc επιτροπή εκπροσώπων των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων, υπό την προεδρία του Ιρλανδού γερουσιαστή Dooge εξετάζει τα θεσμικά θέματα. Η έκθεση της επιτροπής Μ. Dooge καλεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να συγκαλέσει διακυβερνητική διάσκεψη για τη διαπραγμάτευση της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Λευκή Βίβλος για την εσωτερική αγορά του 1985 Η Επιτροπή, μετά από ώθηση του προέδρου της Jacques Delors, δημοσιεύει μια λευκή βίβλο που προσδιορίζει τα 279 νομοθετικά μέτρα που είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση της εσωτερικής αγοράς. Η Επιτροπή προτείνει χρονοδιάγραμμα και προθεσμία μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1992 για την εν λόγω ολοκλήρωση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Μιλάνου της 28ης και 29ης Ιουνίου 1985 προτείνει τελικώς τη σύγκληση διακυβερνητικής διάσκεψης που αρχίζει υπό την προεδρία του Λουξεμβούργου στις 9 Σεπτεμβρίου 1985 και λήγει στη Χάγη στις 28 Φεβρουαρίου Ο πρώτος στόχος της ΕΕΠ είναι η προώθηση της διαδικασίας της ευρωπαϊκής οικοδόμησης για να ολοκληρωθεί η ενοποίηση της εσωτερικής αγοράς. Ωστόσο, ο στόχος αυτός ήταν δύσκολα πραγματοποιήσιμος με βάση τις υφιστάμενες συνθήκες, ιδίως λόγω της διαδικασίας λήψης αποφάσεων εντός του Συμβουλίου όπου απαιτούνταν η προσφυγή στην ομοφωνία για την εναρμόνιση των νομοθεσιών. Για το λόγο αυτό η διακυβερνητική διάσκεψη που κατέληξε στην ΕΕΠ είχε διπλή εντολή. Ήταν απαραίτητο να συναφθεί, αφενός, συνθήκη στον τομέα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και της πολιτικής ασφάλειας, και, αφετέρου, πράξη για την τροποποίηση της Συνθήκης ΕΟΚ, ιδίως σε επίπεδο: 27

28 των διαδικασιών λήψης αποφάσεων εντός του Συμβουλίου των εξουσιών της Επιτροπής των εξουσιών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της επέκτασης των αρμοδιοτήτων των Κοινοτήτων. Δομή Η Πράξη αποτελείται από ένα προοίμιο, τέσσερις τίτλους και περιέχει μια σειρά δηλώσεων που εγκρίθηκαν από την διάσκεψη. Στο προοίμιο περιγράφονται οι θεμελιώδεις στόχοι της Συνθήκης και εκφράζεται η θέληση των κρατών μελών να μεταβάλουν το σύνολο των σχέσεών τους με σκοπό τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο προοίμιο επιβεβαιώνεται, επίσης, ο ενιαίος χαρακτήρας της Πράξης, που συγκεντρώνει τις κοινές διατάξεις για τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και για την συνεργασία στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής. Τέλος, τονίζονται οι δύο στόχοι της αναθεώρησης των συνθηκών, δηλαδή, «βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης με την εις βάθος ανάπτυξη των κοινών πολιτικών και την αναζήτηση νέων στόχων» και «διασφάλιση καλύτερης λειτουργίας των Κοινοτήτων». Τα περιεχόμενα των τίτλων της Συνθήκης είναι τα εξής: Ο τίτλος Ι περιέχει τις κοινές διατάξεις για τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και για την πολιτική συνεργασία Ο τίτλος ΙΙ αφορά τις τροποποιήσεις των συνθηκών για την ίδρυση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Ο τίτλος ΙΙΙ αφορά την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής Ο τίτλος IV αφορά τις γενικές και τελικές διατάξεις. 28

29 2.5 Συνθήκη του Maastricht για την Ευρωπαϊκή Ένωση Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση αντιπροσωπεύει ένα νέο στάδιο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεδομένου ότι ανοίγει το δρόμο για την πολιτική ολοκλήρωση. Η Συνθήκη δημιουργεί μία Ευρωπαϊκή Ένωση που αποτελείται από τρεις πυλώνες : τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) και την αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις. Η Συνθήκη εισάγει την έννοια της ευρωπαϊκής ιθαγένειας, ενισχύει τις αρμοδιότητες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και εγκαινιάζει την Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Επίσης, η ΕΟΚ γίνεται Ευρωπαϊκή Κοινότητα (ΕΚ). Η Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία υπεγράφη στο Maastricht στις 7 Φεβρουαρίου 1992, ετέθη σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου Η Συνθήκη αυτή είναι αποτέλεσμα εξωτερικών και εσωτερικών στοιχείων. Στο εξωτερικό επίπεδο, η κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη και η προοπτική της γερμανικής επανένωσης οδήγησαν στην ανάληψη δέσμευσης για την ενίσχυση της διεθνούς θέσης της Κοινότητας. Στο εσωτερικό επίπεδο, τα κράτη μέλη επιθυμούσαν να συνεχίσουν την πρόοδο που επιτεύχθη από την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη μέσω άλλων μεταρρυθμίσεων. Τα στοιχεία αυτά οδήγησαν στη σύγκληση δύο διακυβερνητικών διασκέψεων, μιας για την ΟΝΕ και μιας για την πολιτική ένωση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ανόβερου της 27ης και της 28ης Ιουνίου 1988 ανέθεσε σε μία ομάδα εμπειρογνωμόνων υπό την προεδρία του Jacques Delors το έργο της προετοιμασίας μιας έκθεσης που θα πρότεινε τα συγκεκριμένα στάδια τα οποία θα οδηγούσαν στην οικονομική ένωση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δουβλίνου της 28ης Απριλίου 1990, βάσει ενός βελγικού μνημονίου για τη μεταρρύθμιση των θεσμών και μιας γαλλογερμανικής πρωτοβουλίας που καλούσε τα κράτη μέλη να επιταχύνουν την πολιτική 29

30 οικοδόμηση της Ευρώπης, αποφάσισε να εξετάσει την ανάγκη τροποποίησης της συνθήκης ΕΚ για να προχωρήσει στον δρόμο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Ρώμης της 14ης και 15ης Δεκεμβρίου 1990 συγκάλεσε τελικά τις δύο διακυβερνητικές διασκέψεις. Οι εργασίες κατέληξαν ένα χρόνο αργότερα στη διάσκεψη κορυφής του Maastricht της 9ης και 10ης Δεκεμβρίου Με τη Συνθήκη του Maastricht, η Κοινότητα προχώρησε σαφώς πέραν του αρχικού οικονομικού της στόχου, δηλ. την υλοποίηση μιας κοινής αγοράς, και οι πολιτικές της φιλοδοξίες ήρθαν στο προσκήνιο. Σε αυτό το πλαίσιο, η Συνθήκη του Maastricht ανταποκρίνεται σε πέντε βασικούς στόχους: την ενίσχυση της δημοκρατικής νομιμότητας των οργάνων τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των οργάνων την εγκαθίδρυση μιας οικονομικής και νομισματικής ένωσης την ανάπτυξη της κοινωνικής διάστασης της Κοινότητας τη θέσπιση μιας κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Δομή: Η δομή της Συνθήκης είναι σύνθετη. Μετά από το Προοίμιο, περιλαμβάνει τέσσερις τίτλους: Ο τίτλος I περιλαμβάνει τις κοινές διατάξεις για τις Κοινότητες, για την κοινή εξωτερική πολιτική και για τη δικαστική συνεργασία. Ο τίτλος II περιλαμβάνει τις διατάξεις που τροποποιούν τη συνθήκη ΕΟΚ και οι τίτλοι III και IV τις διατάξεις που τροποποιούν τις Συνθήκες ΕΚΑΧ και ΕΚΑΕ αντιστοίχως. Ο τίτλος V εισάγει τις διατάξεις που αφορούν την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ). 30

31 Ο τίτλος VI περιλαμβάνει τις διατάξεις για τη συνεργασία στους τομείς της δικαιοσύνης και των εσωτερικών υποθέσεων. Οι τελικές διατάξεις περιλαμβάνονται στον τίτλο VII. 2.6 Η Συνθήκη του Άμστερνταμ Η Συνθήκη του Άμστερνταμ, που συνάφθηκε με πολιτική συμφωνία στις 17 Ιουνίου και υπογράφηκε στις 2 Οκτωβρίου 1997, είναι το αποτέλεσμα μελετών δύο ετών και έπεται διαπραγματεύσεων στο πλαίσιο της διάσκεψης των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών. Τέθηκε σε ισχύ αφού επικυρώθηκε από τα δεκαπέντε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς τους κανόνες. Η σύγκληση της διακυβερνητικής διάσκεψης είχε ρητά προβλεφθεί στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (παλαιό άρθρο Ν) προκειμένου να αναθεωρήσει ορισμένες από τις διατάξεις της. Κατά το πρώτο εξάμηνο του 1995, κάθε όργανο κατάρτισε έκθεση σχετικά με τη λειτουργία της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δεύτερο εξάμηνο αφιερώθηκε στη σε βάθος ανάλυση των πιθανών επιλογών από την "ομάδα προβληματισμού", της οποία πρόεδρος ήταν ο Ισπανός Υφυπουργός για τις ευρωπαϊκές υποθέσεις Carlos Westendorp. Η έκθεση της ομάδας αυτής υποβλήθηκε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Μαδρίτης το Δεκέμβριο του Έπειτα από διαβούλευση με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, των οποίων οι γνώμες είναι ουσιώδους σημασίας πριν την έναρξη μιας διακυβερνητικής διάσκεψης, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Τορίνου άρχισε επίσημα τις διαπραγματεύσεις στις 29 Μαρτίου 1996, με φιλόδοξους στόχους προσανατολισμένους στην Ευρώπη των Πολιτών, στο ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη διεθνή σκηνή, στη βελτίωση της λειτουργίας των οργάνων και στην προοπτική της διεύρυνσης. 31

32 Τα Ευρωπαϊκά Συμβούλια της Φλωρεντίας (21-22 Ιουνίου 1996), του Δουβλίνου Ι (5 Οκτωβρίου 1996) και του Δουβλίνου ΙΙ (13-14 Δεκεμβρίου 1996), όπως και το άτυπο Συμβούλιο του Noordwijk (23 Μαΐου 1997), εξέτασαν και διαπραγματεύθηκαν τις διάφορες προτάσεις. Έτσι, μετά από 15 μήνες εργασίας επιτεύχθηκε η συναίνεση σχετικά με τη συνθήκη του Άμστερνταμ. Το αντικείμενο των εργασιών ήταν σαφές. Σκοπός ήταν να δημιουργηθούν οι αναγκαίες θεσμικές και πολιτικές συνθήκες που θα επιτρέψουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση να αντιμετωπίσει μελλοντικές προκλήσεις όσον αφορά, μεταξύ άλλων, την ταχεία εξέλιξη της διεθνούς κατάστασης, τη διεθνοποίηση της οικονομίας και των επιπτώσεών της στην απασχόληση, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της διεθνούς εγκληματικότητας και του εμπορίου ναρκωτικών, τις οικολογικές ανισορροπίες και τις απειλές για τη δημόσια υγεία. Η αποστολή της διακυβερνητικής διάσκεψης είχε εν μέρει καθοριστεί από τις ίδιες τις Συνθήκες, αλλά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πρόσθεσε ορισμένα συγκεκριμένα θέματα που αφορούσαν τη λειτουργία των οργάνων, όπως η σύνθεση της Επιτροπής και η στάθμιση των ψήφων στο Συμβούλιο. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, η ημερήσια διάταξη εμπλουτίστηκε με άλλα ζητήματα που έθεσαν τα κοινοτικά όργανα και τα κράτη μέλη. Δομή Η Συνθήκη του Άμστερνταμ αποτελείται από τρία μέρη, ένα παράρτημα και δεκατρία πρωτόκολλα. Παράλληλα, η διακυβερνητική διάσκεψη θέσπισε πενήντα μία δηλώσεις που έχουν προσαρτηθεί στην τελική πράξη της. Έλαβε εξάλλου υπό σημείωση οκτώ δηλώσεις, που διατύπωσαν διάφορα κράτη μέλη, οι οποίες έχουν επίσης προσαρτηθεί στην τελική πράξη. 32

33 Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τις ουσιαστικές τροποποιήσεις. Είναι τα ακόλουθα πέντε άρθρα: το άρθρο 1, που περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το άρθρο 2, που περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, το άρθρο 3, που περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, το άρθρο 4, που περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας, το άρθρο 5, που περιλαμβάνει τις τροποποιήσεις της πράξης, που προσαρτάται στην απόφαση του Συμβουλίου της 20ης Σεπτεμβρίου 1976, η οποία αφορά την εκλογή των αντιπροσώπων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση και καθολική ψηφοφορία. Το δεύτερο μέρος της Συνθήκης συγκεντρώνει τα άρθρα 6 έως 11 και αφορά την απλοποίηση των συνθηκών για την ίδρυση των τριών Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των παραρτημάτων και των πρωτοκόλλων, ώστε να απαλειφθούν διατάξεις άνευ αντικειμένου και να προσαρμοστεί αναλόγως το κείμενο ορισμένων διατάξεων (άρθρα 6, 7 και 8). Προβλέπει επίσης την κατάργηση της σύμβασης της 25ης Μαρτίου 1957 σχετικά με ορισμένα κοινά όργανα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και της συνθήκης συγχώνευσης της 8ης Απριλίου 1965 (άρθρο 9). Διευκρινίζει ωστόσο ότι η προσπάθεια απλοποίησης δεν επηρεάζει τα νομικά αποτελέσματα των εν λόγω κειμένων ούτε των εν ισχύ πράξεων οι οποίες έχουν εκδοθεί βάσει αυτών (άρθρο 10). Εξάλλου, διευκρινίζεται ότι το Δικαστήριο έχει πλήρη αρμοδιότητα όσον αφορά την ερμηνεία των διατάξεων του μέρους αυτού της Συνθήκης (άρθρο 11). 33

34 Το τρίτο μέρος περιλαμβάνει τα άρθρα 12 έως 15 που είναι οι γενικές και τελικές διατάξεις της Συνθήκης, και αφορούν τη νέα αρίθμηση των διατάξεων της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας ( άρθρο 12), τη σύναψη της Συνθήκης για απεριόριστο χρονικό διάστημα (άρθρο 13), την επικύρωση και τη θέση σε ισχύ (άρθρο 14) όπως και τον κατάλογο των γλωσσικών αποδόσεων (άρθρο 15). Το παράρτημα της Συνθήκης του Άμστερνταμ περιλαμβάνει τους πίνακες αντιστοιχιών που αφορούν τη νέα αρίθμηση των διατάξεων της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Όσον αφορά τα πρωτόκολλα, πρόκειται για τα ακόλουθα κείμενα: πρωτόκολλο για το άρθρο 17 (πρώην Ι.7) της Συνθήκης για την ΕΕ που αφορά τη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση και τον προοδευτικό καθορισμό μιας κοινής πολιτικής άμυνας, πρωτόκολλο για την ενσωμάτωση του κεκτημένου του Σένγκεν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρωτόκολλο για την εφαρμογή ορισμένων πτυχών του άρθρου 14 (πρώην 7Α) της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας στο Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, πρωτόκολλο για τη θέση του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας όσον αφορά το νέο τίτλο "θεωρήσεις, άσυλο, μετανάστευση και άλλες πολιτικές που συνδέονται με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων" της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, πρωτόκολλο για τη θέση της Δανίας όσον αφορά το νέο τίτλο " θεωρήσεις, άσυλο, μετανάστευση και άλλες πολιτικές που συνδέονται με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων" της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και ορισμένες πτυχές που αφορούν την κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, 34

35 πρωτόκολλο για το άσυλο υπηκόων των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, πρωτόκολλο σχετικά με την εφαρμογή των αρχών της επικουρικότητας και της αναλογικότητας, πρωτόκολλο για τις εξωτερικές σχέσεις των κρατών μελών όσον αφορά τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων, πρωτόκολλο για το σύστημα δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στα κράτη μέλη, πρωτόκολλο για την προστασία και την καλή διαβίωση των ζώων, πρωτόκολλο σχετικά με τα όργανα εν όψει της διεύρυνσης. πρωτόκολλο για τον καθορισμό της έδρας των οργάνων και ορισμένων οργανισμών και υπηρεσιών των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων καθώς και της Ευρωπόλ, πρωτόκολλο σχετικά με το ρόλο των εθνικών κοινοβουλίων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 2.7 Η Συνθήκη της Νίκαιας Έπειτα από διαπραγματεύσεις διάρκειας έντεκα μηνών, η Διακυβερνητική Διάσκεψη (ΔΔ) που άρχισε τις εργασίες της τον Φεβρουάριο του 2000 κατέληξε στη Συνθήκη της Νίκαιας, η οποία οριστικοποιήθηκε σε πολιτικό επίπεδο κατά τη διάρκεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της Νίκαιας στις 11 Δεκεμβρίου 2000 από τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων και υπογράφηκε στις 26 Φεβρουαρίου Η Συνθήκη τέθηκε σε ισχύ την 1η Φεβρουαρίου 2003 αφού επικυρώθηκε από τα δεκαπέντε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) σύμφωνα με τους αντίστοιχους συνταγματικούς κανόνες τους. Η σύγκληση της ΔΔ του 2000 προβλεπόταν ρητά στο πρωτόκολλο σχετικά με τα όργανα της Συνθήκης του Αμστερνταμ ενόψει της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συγκεκριμένα, το 35

36 εν λόγω πρωτόκολλο προέβλεπε ήδη ότι «ένα τουλάχιστον χρόνο πριν τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπερβούν τα είκοσι, θα συγκληθεί διάσκεψη των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών προκειμένου να προβεί σε συνολική αναθεώρηση των διατάξεων των Συνθηκών που αφορούν τη σύνθεση και τη λειτουργία των οργάνων». Επιπλέον, σε επίσημη δήλωσή τους, τρία κράτη μέλη, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ιταλία, τόνιζαν ότι η ενίσχυση των οργάνων «αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την ολοκλήρωση των πρώτων διαπραγματεύσεων προσχώρησης». Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κολονίας (Ιούνιος 1999) επιβεβαίωσε την αναγκαιότητα σύγκλησης ΔΔ για να επιλυθούν τα θεσμικά ζητήματα που δεν είχαν διευθετηθεί στο Άμστερνταμ και που έπρεπε να διευθετηθούν οπωσδήποτε πριν από τη διεύρυνση. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι (Δεκέμβριος 1999) επιβεβαίωσε την εντολή αυτή και αποφάσισε τα θέματα που θα εξέταζε η ΔΔ: το μέγεθος και τη σύνθεση της Επιτροπής, τη στάθμιση των ψήφων στο Συμβούλιο, την επέκταση του συστήματος λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία καθώς και κάθε άλλη τροποποίηση που έπρεπε να επέλθει στις Συνθήκες όσον αφορά στα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα, σε σχέση με τα προαναφερθέντα ζητήματα και στο πλαίσιο της εφαρμογής της Συνθήκης του Άμστερνταμ. Τα συμπεράσματα του εν λόγω Ευρωπαϊκού Συμβουλίου άφηναν ανοικτό το ενδεχόμενο εγγραφής και άλλων θεμάτων στην ημερήσια διάταξη. Έτσι, κατά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Φέιρα (Ιούνιος 2000) προστέθηκε στην ημερήσια διάταξη της ΔΔ το θέμα των ενισχυμένων συνεργασιών. Οι προπαρασκευαστικές εργασίες της ΔΔ άρχισαν τον Οκτώβριο του 1999 με τη δημοσίευση της έκθεσης για το θεσμικό αντίκτυπο της διεύρυνσης που είχε συντάξει, κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής, η ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου υπό την προεδρία του κ. Dehaene. Σε συνέχεια της έκθεσης αυτής, στις 26 Ιανουαρίου 2000 η Επιτροπή εξέδωσε γνώμη για το θέμα αυτό με 36

37 τον τίτλο «Προσαρμογή των Οργάνων για την επιτυχία της διεύρυνσης». Η διάσκεψη των αντιπροσώπων των κυβερνήσεων των κρατών μελών συγκλήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2000 υπό την πορτογαλική Προεδρία, κατόπιν διαβούλευσης με την Επιτροπή και το Κοινοβούλιο, των οποίων οι γνώμες αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για τη σύγκληση ΔΔ (άρθρο 48 της Συνθήκης ΕΚ). Από τον Ιούλιο του 2000 και μετά, η ΔΔ συνέχισε τις εργασίες της υπό τη γαλλική Προεδρία. Η Διακυβερνητική Διάσκεψη που κατέληξε στη Συνθήκη της Νίκαιας είχε λάβει σαφή εντολή: να προετοιμάσει την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη διεύρυνση αναθεωρώντας τέσσερις βασικούς τομείς των Συνθηκών: το μέγεθος και τη σύνθεση της Επιτροπής τη στάθμιση των ψήφων στο Συμβούλιο την επέκταση του συστήματος λήψης αποφάσεων με ειδική πλειοψηφία τις ενισχυμένες συνεργασίες. Δομή Η Συνθήκη της Νίκαιας αποτελείται από δύο μέρη και τέσσερα πρωτόκολλα. Ακόμη, η ΔΔ υιοθέτησε 24 δηλώσεις και έλαβε υπό σημείωση τρεις δηλώσεις διαφόρων κρατών μελών, οι οποίες προσαρτήθηκαν στην τελική πράξη. Το πρώτο μέρος περιλαμβάνει τις ουσιαστικές τροποποιήσεις. Πρόκειται για τα έξι ακόλουθα άρθρα: 1. Το άρθρο 1 που αναφέρεται στις τροποποιήσεις που επήλθαν στη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση: - κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) - διεθνείς συμφωνίες 37