6ο Colloquium Υποψήφιων Διδακτόρων και Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τομέα Αρχαίας Ελληνικής & Ρωμαϊκής, Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φιλοσοφική Σχολή - Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 6ο Colloquium Υποψήφιων Διδακτόρων και Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τομέα Αρχαίας Ελληνικής & Ρωμαϊκής, Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας Πέμπτη 17 Ιανουαρίου 2019 (Σπουδαστήριο Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας, ΝΦΣ, 406) Πρόγραμμα Ημερίδας 10:00-10:30 Η μεσαία ιδιοκτησία και η άρδευση στη βυζαντινή Αίγυπτο, Κωνσταντινίδης Γιώργος 10:30-11:00 Οι σταδιοδρομίες των επάρχων των πραιτωρίων από τον Αναστάσιο Α ( ) έως και τον Ιουστινιανό Α ( ), Σιδηρόπουλος Δημήτριος 11:00-11:30 Υψηλή Στρατηγική και διαχείριση κρίσεων από τους Κομνηνούς αυτοκράτορες, Σαραντίδης Ιωάννης 11:30-11:55 Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος και η εποχή του ( ), Τσερκέζης Ελευθέριος Κοπή βασιλόπιτας για το Νέον Έτος :00 Οι θεατές των αγώνων στον ελληνικό κόσμο: 8 ος αι. π.χ. 4 ος αι. μ.χ., Πλιάκος Δημήτριος 13:00-13:25 Ο οικονομικός ρόλος των μοναστηριών στο Βυζάντιο. Αγροτική και εμπορική δραστηριότητα Οικονομική διαχείριση, Ροδίφτσης Σταύρος 13:25-13:50 Βυζαντινοί τίτλοι στο κράτος του Στέφανου Δουσάν, Μακρή Κερασίνα 1

2 Περιλήψεις Ομιλιών Η μεσαία ιδιοκτησία και η άρδευση στη βυζαντινή Αίγυπτο, Κωνσταντινίδης Γιώργος, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής ιστορίας Στους βυζαντινούς παπύρους της Αιγύπτου απαντά μια μεσαία κατηγορία γαιοκτημόνων. Οι μισθώσεις γης και οι λογαριασμοί εσόδων-εξόδων αποτελούν τεκμήρια της επενδυτικής δραστηριότητας των μεσαίων γαιοκτημόνων, οι οποίοι άρδευαν τις γαίες τους μέσω του κρατικού δικτύου υδραγωγών και με την επικουρία δαπανηρών ιδιωτικών αρδευτικών μηχανών. Οι έγγραφες διαμαρτυρίες των κωμητών από τον Αρσινοΐτη και τον Ανταιοπολίτη νομό φωτίζουν πτυχές της καθημερινής ζωής των κωμών και καταδεικνύουν τη ζωτική σημασία της άρδευσης για τις τοπικές κοινωνίες. Οι ερευνητές που μελέτησαν τη βυζαντινή Αίγυπτο έχουν αναφερθεί περιστασιακά στη μεσαία ιδιοκτησία και στην αρδευτική της δραστηριότητα. Ως εκ τούτου, χρήζει εξέτασης η αξιοποίηση του αρδευτικού δικτύου και των αρδευτικών μηχανών από τη μεσαία ιδιοκτησία και οι κοινωνικές προεκτάσεις αυτής της αξιοποίησης. Η αρδευτική τεχνολογία αποτέλεσε μέσο για την επέκταση των δραστηριοτήτων της μεσαίας ιδιοκτησίας. Εκτός από την εκμίσθωση των γαιών τους σε μικροκαλλιεργητές οι γαιοκτήμονες αυτοί λειτουργούσαν και ως μεσάζοντες για την εκμετάλλευση γης άλλων γαιοκτημόνων, μεταξύ των οποίων και η εκκλησία. Έτσι, αποτέλεσαν ένα δυναμικό τμήμα της βυζαντινής κοινωνίας με αξιοσημείωτη «επιχειρηματική» δραστηριότητα. Οι σταδιοδρομίες των επάρχων των πραιτωρίων από τον Αναστάσιο Α ( ) έως και τον Ιουστινιανό Α ( ), Σιδηρόπουλος Δημήτριος, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής ιστορίας Το αξίωμα του επάρχου των πραιτωρίων (praefectus praetorio) ήταν το πλέον σημαντικό κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, καθώς ο κάτοχός του επισκίαζε ιεραρχικά κάθε άλλο αξιωματούχο, λογοδοτώντας απευθείας μόνο στον ίδιο τον αυτοκράτορα. Τα καθήκοντά του κάλυπταν ένα σημαντικό φάσμα της εσωτερικής 2

3 πολιτικής και αφορούσαν στην περιφερειακή διοίκηση του κράτους, στην άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, στην απονομή δικαιοσύνης, στην εκτέλεση δημοσίων έργων, καθώς και στην υποστήριξη του στρατεύματος. Η σημασία της θέσης του επάρχου στην ιεραρχία της αυτοκρατορίας αντικατοπτρίζεται πλήρως στα γραφόμενα του Ευνάπιου Σάρδεων καθώς αποκαλείται «βασιλεία ἀπόρφυρος» από τον προαναφερθέντα σοφιστή και ιστορικό του 4 ου αι. Επομένως, η μελέτη της προσωπογραφίας των επάρχων των πραιτωρίων μπορεί να συμβάλει στην κατανόηση του τρόπου επιλογής προσώπων για το συγκεκριμένο αξίωμα, και στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων αναφορικά με την κοινωνική τους θέση και την λειτουργία του ίδιου του θεσμού. Η παρούσα ανακοίνωση, η οποία βασίζεται σε μέρος της έρευνας που διεξάγεται στο πλαίσιο της διδακτορικής μας διατριβής με θέμα «Ο θεσμός του επάρχου των πραιτωρίων (4ος 7ος αι. μ.χ.)» θα ασχοληθεί με τις σταδιοδρομίες και την κοινωνική προέλευση των επάρχων των πραιτωρίων από τον Αναστάσιο Α ( ) μέχρι και τον Ιουστινιανό Α ( ). Υψηλή Στρατηγική και διαχείριση κρίσεων από τους Κομνηνούς αυτοκράτορες, Σαραντίδης Ιωάννης, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής ιστορίας Στην παρούσα ανακοίνωση θα σας παρουσιάσω την πορεία και τα πορίσματα της έρευνας μου σχετικά με την Υψηλή Στρατηγική των Κομνηνών στην Ανατολή κατά την περίοδο , αντικείμενο που αποτελεί το πρώτο μέρος της διδακτορικής μου διατριβής. Οι αυτοκράτορες της δυναστείας των Κομνηνών (Αλέξιος Α, Ιωάννης Β και Μανουήλ Α ) ανέλαβαν σημαντικές πρωτοβουλίες, στρατιωτικές, διπλωματικές, διοικητικές, οικονομικές κ.ά., για την αντιμετώπιση των προκλήσεων και των απειλών που αντιμετώπισε η αυτοκρατορία και την προώθηση των συμφερόντων της Κωνσταντινούπολης στην Ανατολή. Ειδικότερα, θα περιγράψω τους μακροπρόθεσμους και βραχυπρόθεσμους στόχους της βυζαντινής ηγεσίας, τα γενικά χαρακτηριστικά της επιχειρησιακής στρατηγικής και της τακτικής των βυζαντινών εκστρατειών στη Μ. Ασία και τη βόρεια Συρία καθώς επίσης και τα μέτρα για την εμπέδωση της τάξης στα αυτοκρατορικά εδάφη (π.χ. οχυρώσεις, διοικητικά και οικονομικά μέτρα, μετακινήσεις πληθυσμών κ.ά.). Τέλος, θα αναφερθώ στις διπλωματικές ενέργειες των Κομνηνών με ηγεμόνες, μουσουλμάνους 3

4 και χριστιανούς, της Ανατολής ομαδοποιημένες σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με τους σκοπούς που είχαν να υπηρετήσουν: α. τις στρατηγικές συμμαχίες, β. τις εξισορροπητικές ενέργειες, και, γ. τον κατευνασμό, βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο. Ο αυτοκράτορας Θεόφιλος ( ) και η εποχή του, Τσερκέζης Ελευθέριος, μεταπτυχιακός φοιτητής βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Η εργασία εξετάζει την εικόνα του αυτοκράτορα Θεοφίλου στις πηγές. Έμφαση δίνεται στη χαρακτηριστικότερη ιδιότητα που του αποδίδεται, τη δικαιοσύνη. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι η εικόνα αυτή οικοδομήθηκε σε πολλές διαδοχικές φάσεις εκφράζοντας ποικίλες ανάγκες και οπτικές. Επίσης είναι θετικότερη από το αναμενόμενο, δεδομένου ότι πρόκειται για εικονοκλάστη αυτοκράτορα. Το ζήτημα άπτεται διάφορων πτυχών της βυζαντινής ιστορίας, όπως είναι η ιδεολογία και η προπαγάνδα του κράτους και της Εκκλησίας, οι πολιτικές και κοινωνικές ζυμώσεις του 9 ου και του 10 ου αι. και η πρόσληψη του παρελθόντος στις πηγές. Στην παρούσα ανακοίνωση θα γίνει αρχικά μία σύντομη επισκόπηση της βασιλείας του Θεοφίλου και των βασικών βυζαντινών πηγών και σύγχρονων μελετών για τον ίδιο και την εικόνα του. Στη συνέχεια, επί τη βάσει της βιβλιογραφίας, θα εκτεθούν οι κύριοι άξονες και τα ζητούμενα της εργασίας. Τέλος, θα παρουσιαστεί αναλυτικότερα ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα της υπό εξέταση γραμματείας. Οι θεατές των αγώνων στον ελληνικό κόσμο: 8 ος αι. π.χ. 4 ος αι. μ.χ., Πλιάκος Δημήτριος, υποψήφιος διδάκτορας αρχαίας ιστορίας Η εμπεριστατωμένη ανάλυση των αθλητικών θεατών της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, υπό το πρίσμα των ερευνητικών πορισμάτων για το ιστορικό υπόβαθρο των επικών αγώνων και αυτών για την «ομηρική κοινωνία», καθώς και άλλων παραμέτρων, μας επιτρέπει την ανάδειξη της συμπεριφοράς και του ιδιαίτερου ρόλου του κοινού στους αγώνες του 8 ου και 7 ου αιώνα. Αποδεικνύεται παράλληλα, ότι αυτή η ανάλυση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση της φίλαθλης συμπεριφοράς και των επόμενων ιστορικών περιόδων. Εκτός από τα συμπεράσματα της άνω 4

5 ανάλυσης, θα παρουσιαστούν οι βασικοί άξονες της υπό ολοκλήρωσης μελέτης για τους θεατές στην αρχαϊκή εικονογραφία, αλλά και το περίγραμμα των ζητημάτων που θα μας απασχολήσουν στα κεφάλαια για τις επόμενες ιστορικές περιόδους, καθότι έχει συντελεστεί ήδη η αξιολόγηση των ανάλογων πηγών. Ο οικονομικός ρόλος των μοναστηριών στο Βυζάντιο. Αγροτική και εμπορική δραστηριότητα Οικονομική διαχείριση, Ροδίφτσης Σταύρος, μεταπτυχιακός φοιτητής βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Τα μοναστήρια στο Βυζάντιο, πέρα από πνευματική, είχαν και αξιοσημείωτη οικονομική επίδραση, καθώς κατείχαν έγγεια περιουσία, ορισμένες φορές σημαντική σε μέγεθος και ποιότητα. Για τη μελέτη του οικονομικού ρόλου των βυζαντινών μοναστηριών βασικές πηγές είναι τα σωζόμενα μοναστηριακά αρχεία, τα μοναστηριακά τυπικά, το (πολιτικό και εκκλησιαστικό) δίκαιο. Οι πληροφορίες που αντλούμε από αυτές μας επιτρέπουν να σχηματίσουμε μια αρκετά καλή εικόνα για τις αγροτικές και εμπορικές τους δραστηριότητές καθώς και για τις διαχειριστικές μεθόδους που εφάρμοζαν. Στην παρουσίασή μας, μετά από μια συνοπτική παράθεση των κυριότερων πηγών και βοηθημάτων, θα εστιάσουμε στις εμπορικές δραστηριότητες των μοναστηριών, καθώς πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα πτυχή του οικονομικού τους ρόλου που δεν έχει τύχει τόσο μεγάλης ανάδειξης όσο η επίδρασή τους στην αγροτική οικονομία. Σε αυτήν την ενότητα της εργασίας, εξετάζουμε τους εμπορικούς τομείς στους οποίους είχαν παρουσία τα μοναστήρια καθώς και την εμπορευματοποίηση του αγροτικού πλεονάσματος των μοναστηριακών γαιών. Επίσης, μελετούμε τον βαθμό και τον τρόπο που αυτή η εμπορική δραστηριότητα επηρεαζόταν από το μέγεθος της εκάστοτε μονής και από το είδος και το μέγεθος της περιουσίας της. Ακόμη, επιχειρούμε να προσδιορίσουμε την αποδοτικότητα των δραστηριοτήτων σε σχέση με την επικρατούσα κατάσταση στην αγορά και με τα προνόμια που ενίοτε παραχωρούνταν στις μονές. Όσον αφορά τα προνόμια, εξετάζουμε τον χαρακτήρα τους, τον βαθμό εφαρμογής τους και τις προσπάθειες επέκτασης ή περιορισμού της ισχύος τους. Λόγω της έκτασης του θέματος και για οικονομία χρόνου, για όλα τα 5

6 παραπάνω ζητήματα θα περιοριστούμε στο να παρουσιάσουμε αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από συγκεκριμένες μονές. Βυζαντινοί τίτλοι στο κράτος του Στέφανου Δουσάν, Μακρή Κερασίνα, μεταπτυχιακή φοιτήτρια βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Η Βυζαντινή αυτοκρατορία άσκησε επιδράσεις σε πολλούς τομείς της ζωής στο μεσαιωνικό Σερβικό κράτος ήδη από την περίοδο της διακυβέρνησης του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Νεμάνια. Ωστόσο με την άνοδο στο θρόνο του Στέφανου Δουσάν ( ) και την ενσωμάτωση στη Σερβία πολλών βυζαντινών εδαφών, η βυζαντινή επιρροή γίνεται εντονότερη ιδιαίτερα στον τομέα της διοίκησης. Πολλοί βυζαντινοί τίτλοι (π.χ. καίσαρ, δεσπότης, σεβαστοκράτωρ, μέγας δομέστικος της Σερβίας, μέγας πριμηκύρης κτλ.) δίνονται σε Σέρβους και Έλληνες αξιωματούχους που έχουν ενταχθεί στη Σερβική διοίκηση. Με βάση τις πηγές (χρυσόβουλλα, τοιχογραφίες, αφηγηματικές πηγές, νομίσματα κτλ.) παρουσιάζονται ενδεικτικά ορισμένα αξιώματα, ενώ εξετάζονται παράλληλα οι ιστορικές συνθήκες που διαμόρφωσαν την πολιτική του Στέφανου Δουσάν. 6