5ο Colloquium Υποψήφιων Διδακτόρων και Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τομέα Αρχαίας Ελληνικής & Ρωμαϊκής, Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φιλοσοφική Σχολή - Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας 5ο Colloquium Υποψήφιων Διδακτόρων και Μεταπτυχιακών Φοιτητών του Τομέα Αρχαίας Ελληνικής & Ρωμαϊκής, Βυζαντινής & Μεσαιωνικής Ιστορίας Δευτέρα 12 Φεβρουαρίου 2018 (Σπουδαστήριο Βυζαντινής και Μεσαιωνικής Ιστορίας, ΝΦΣ, 406) Πρόγραμμα Ημερίδας :25 Η συμμετοχή των επισκόπων της πρώιμης βυζαντινής περιόδου στην κρατική διοίκηση. Μαρτυρίες από την επιστολογραφία του Μεγάλου Βασιλείου, Παπαδόπουλος Ιωάννης-Ραφαήλ 10:25-10:50 Κομμερκιάριοι, ἀποθῆκαι και βασιλικὰ κομμέρκια κατά τους 7 ο - 9 ο α., Κουτσιάμπασης Δημοσθένης 10:50-11:15 Το «χαλκιδικόν γένος» του Ηροδότου και οι πληθυσμοί της Χαλκιδικής (9 ος -6 ος αι. π.χ.), Νιζαμίδου Μαρία 11:15-11:40 Οι αποστασίες στην Α Αθηναϊκή Συμμαχία και η έννοια της βίας, Καραγιαννίδου Ειρήνη 11:40-12:05 Η εκκλησία του δήμου στις μακεδονικές πόλεις: οργάνωση, λειτουργία και εξέλιξη του θεσμού, Κοκκινάκη Δέσποινα 12:05-12:30 Η πολιτική και κοινωνική θέση της βουλής στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας υπό ρωμαϊκή κυριαρχία, Σακκάς Ευάγγελος 12:30-13:00 Κοπή βασιλόπιτας Τομέα για το Νέον Έτος 1

2 13:00-13:35 Οι θεατές των αγώνων στον ελληνικό κόσμο, 8 ος αι. π.χ. 4 ος αι. μ. Χ., Πλιάκος Δημήτριος 13:35-14:10 Οι αρδευτικές μηχανές στη βυζαντινή Αίγυπτο και το ζήτημα της επέκτασης της χρήσης τους, Κωνσταντινίδης Γιώργος 14:10-14:45 Ο θεσμός του επάρχου των πραιτωριών, 4 ος -7 ος αι., Σιδηρόπουλος Δημήτριος 14:45-15:20 Η υψηλή στρατηγική του βυζαντινού κράτους: Διαχείριση κρίσεων κατά την περίοδο , Σαραντίδης Ιωάννης 2

3 Περιλήψεις Ομιλιών Η συμμετοχή των επισκόπων της πρώιμης βυζαντινής περιόδου στην κρατική διοίκηση. Μαρτυρίες από την επιστολογραφία του Μεγάλου Βασιλείου, Παπαδόπουλος Ιωάννης-Ραφαήλ, μεταπτυχιακός φοιτητής βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας. Σκοπός της εργασίας αυτής είναι η διερεύνηση του ζητήματος της συμμετοχής των επισκόπων στην κρατική διοίκηση κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Θα επικεντρωθούμε κυρίως στη μελέτη πηγών του 4 ου αιώνα, οι οποίες σχετίζονται με το θέμα αυτό. Συγκεκριμένα θα ασχοληθούμε με ορισμένες επιστολές του Μεγάλου Βασιλείου ο οποίος από την θέση του επισκόπου Καισαρείας διατηρούσε σχέσεις αλληλογραφίας με πολλούς σημαίνοντες ανθρώπους της εποχής, τόσο εντός όσο και εκτός του εκκλησιαστικού χώρου. Μέσα από τις επιστολές του προσπαθούμε να διακρίνουμε στοιχεία για τις δραστηριότητες των επισκόπων και να εξάγουμε πληροφορίες σχετικά με τον ρόλο τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της εποχής. Κομμερκιάριοι, ἀποθῆκαι και βασιλικὰ κομμέρκια κατά τους 7 ο -9 ο αι., Κουτσιάμπασης Δημοσθένης, μεταπτυχιακός φοιτητής βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας. Η μελέτη του θεσμού των ἀποθηκῶν και των κομμερκιαρίων κατά τους 7 ο -9 ο αι. παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, διότι οι αφηγηματικές πηγές της συγκεκριμένης περιόδου δεν κάνουν λόγο για τις διοικητικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στη Βυζαντινή αυτοκρατορία, αλλά εστιάζουν σε διαφορετικά ζητήματα. Έτσι, οι ερευνητές του θεσμού αυτού είναι υποχρεωμένοι να στηριχθούν στο σφραγιστικό υλικό. Ωστόσο, δεν ερμηνεύουν όλοι οι ιστορικοί τις σφραγίδες με τον ίδιο τρόπο και συνεπώς προκύπτουν διαφωνίες για τη λειτουργία του συγκεκριμένου θεσμού. Στην παρουσίαση αυτή θα γίνει αναφορά στις έως τώρα διατυπωμένες θεωρίες περί ἀποθηκῶν και κομμερκιαρίων, ενώ θα ληφθεί υπ όψιν και το ιστορικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης περιόδου. 3

4 Το «χαλκιδικόν γένος» του Ηροδότου και οι πληθυσμοί της Χαλκιδικής (9 ος -6 ος αι. π.χ.), Νιζαμίδου Μαρία, μεταπτυχιακή φοιτήτρια αρχαίας ιστορίας. Στο 7 ο βιβλίο του ο Ηρόδοτος προβαίνει σε μια καταγραφή του στρατού του Ξέρξη πριν από την μάχη των Θερμοπυλών. Η καταγραφή αυτή αποτελεί ταυτόχρονα και μια έμμεση χαρτογράφηση των φυλών που κατοικούσαν στην επιθαλάσσια Θράκη, όπου μεταξύ άλλων αναφέρεται και το χαλκιδικόν γένος. Στην παρούσα ανακοίνωση γίνεται μια προσπάθεια να συγκεντρωθούν οι γραμματειακές αναφορές σχετικά με τους πληθυσμούς που κατοικούσαν στην χερσόνησο της Χαλκιδικής από τον 9 ο έως τον 6 ο π.χ. αι. καθώς και να παρουσιαστούν οι θέσεις των βασικών ερευνητών σχετικά με την καταγωγή των Χαλκιδέων της Θράκης. Οι αποστασίες στην Α Αθηναϊκή Συμμαχία και η έννοια της βίας, Καραγιαννίδου Ειρήνη, μεταπτυχιακή φοιτήτρια αρχαίας ιστορίας. Η εργασία εξετάζει το φαινόμενο των αποστασιών πόλεων στους κόλπους της Α Αθηναϊκής Συμμαχίας, αρχικά με την περιγραφή του συγκεκριμένου ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο εκδηλώνεται η καθεμία. Παρουσιάζεται, όπου αυτό είναι εφικτό, η προϊστορία των σχέσεων των συγκεκριμένων πόλεων με την Αθήνα, ο τρόπος εισδοχής τους και οι υποχρεώσεις τους στην συμμαχία, καθώς και οι λόγοι που τις ωθούν στην εξέγερση. Ταυτοχρόνως, εξετάζονται οι πολιτικές δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό τους και ευνοούν ή ανθίστανται στην αλλαγή των εκάστοτε πολιτικών ισορροπιών, η βία που εκδηλώνεται μέσα στις πόλεις αλλά και οι τρόποι αντίδρασης της Αθήνας, βίαιοι και μη, για την καταστολή τους. Στόχους της εργασίας αποτελούν η κατηγοριοποίηση των πόλεων με βάση τους λόγους για τους οποίους αποστατούν, τόσο χρονολογικά όσο και βάσει του ρόλου κάθε πόλης στην κάλυψη ζωτικών αναγκών της Αθήνας, ο εντοπισμός διαφορών στην συμπεριφορά της Αθήνας, βίαιης και μη, από την ίδρυση της Συμμαχίας μέχρι το 404, αλλά και η εξέταση του ζητήματος εάν την Αθήνα την απασχολούσαν οι οικονομικές διαστάσεις των αποστασιών πρωτίστως ή το κύρος της. 4

5 Η εκκλησία του δήμου στις μακεδονικές πόλεις: οργάνωση, λειτουργία και εξέλιξη του θεσμού, Κοκκινάκη Δέσποινα, μεταπτυχιακή φοιτήτρια αρχαίας ιστορίας Το θέμα της εργασίας αφορά την εμφάνιση και τη συνέχεια του πολιτικού θεσμού της εκκλησίας του δήμου εντός των μακεδονικών πόλεων κατά τις περιόδους του μακεδονικού βασιλείου και της ρωμαϊκής κυριαρχίας στη Μακεδονία. Ως στόχοι της έρευνας τίθενται η συγκέντρωση και η ιστορική αξιοποίηση του επιγραφικού κυρίως υλικού για τις μακεδονικές πόλεις για τις οποίες διαθέτουμε μαρτυρίες ύπαρξης και λειτουργίας του θεσμού με προσπάθεια ανίχνευσης όλων των παραμέτρων συμμετοχής του δήμου στην όποια πολιτική ζωή μέσα στα πλαίσια της αυτοδιοίκησης των πόλεων και συγκεκριμένα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τις τοπικές υποθέσεις. Παράλληλα θα επιχειρηθεί η εξαγωγή συμπερασμάτων κατ αναλογία μέσα από τη διατύπωση ερευνητικών υποθέσεων για πόλεις ή περιοχές με πολύ περιορισμένο επιγραφικό υλικό. Στην παρουσίαση της προόδου της εργασίας αρχικά θα δοθούν κάποιες διευκρινίσεις για τα γεωγραφικά και τα χρονικά όρια της έρευνας, τις μακεδονικές πόλεις και την έννοια του πολίτη. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν περιληπτικά κάποια στοιχεία του αποδελτιωμένου επιγραφικού υλικού και της μεθόδου ταξινόμησης. Τέλος θα γίνει μια συνοπτική αναφορά στα κεφάλαια που αναμένεται να καλύψει η εργασία με βάση την έως τώρα ανάλυση των δεδομένων του επιγραφικού υλικού και τα πρώτα συμπεράσματα της έρευνας. Η πολιτική και κοινωνική θέση της βουλής στις ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας υπό ρωμαϊκή κυριαρχία, Σακκάς Ευάγγελος, μεταπτυχιακός φοιτητής αρχαίας ιστορίας. Η εργασία αυτή αποσκοπεί στο να συμβάλει στην κατανόηση του χαρακτήρα της πολιτικής οργάνωσης των ελληνικών πόλεων την περίοδο της ρωμαϊκής κυριαρχίας εστιάζοντας στον κεντρικό θεσμό της, τη βουλή. Για το σκοπό αυτό μελετώνται τα κριτήρια συγκρότησης της βουλής, το πεδίο της δικαιοδοσίας της καθώς και η σχέση της με άλλους πολιτικούς θεσμούς. Πέρα από αυτή την καθαυτό πολιτική όψη, εξετάζεται ο ρόλος που διαδραμάτιζαν τα μέλη της βουλής στην κοινωνική ζωή των πόλεων και η δυναμική της σχέσης τους με άλλα άτομα και συσσωματώσεις στο 5

6 εσωτερικό τους. Η ανακοίνωση αυτή θα παρουσιάσει την πρόοδο της εργασίας και πορίσματα από την τοπικά εστιασμένη έρευνα περιπτώσεων πόλεων της Μικράς Ασίας. Οι θεατές των αγώνων στον ελληνικό κόσμο: 8 ος αι. π.χ. 4 ος αι. μ.χ., Πλιάκος Δημήτριος, υποψήφιος διδάκτορας αρχαίας ιστορίας Οι θεατές των άθλων επί Πατρόκλω αποτελούν ένα ενεργητικό και διαδραστικό κοινό. Ερμηνεύοντας τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά τους, όπως και των θεατών στους αγώνες της Οδύσσειας με τις όποιες διαφοροποιήσεις τους, καταλήγουμε σε σημαντικές υποθέσεις αναφορικά με τους φιλάθλους και τον αθλητισμό της αρχαϊκής εποχής. Προτείνονται επαναδιατυπώσεις παλαιότερων θεωριών και δίνονται νέες ερμηνείες, κυρίως σε ό,τι αφορά τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των θεατών και δευτερευόντως σε άλλους τομείς, όπως τους χώρους παρακολούθησης των αγώνων. Η ανάλυση των ευάριθμων αναφορών της αρχαϊκής γραμματείας ολοκληρώνει την μέχρι τούδε προσέγγισή μας. Η εικόνα θα συμπληρωθεί με τη μελέτη των αθλητικών θεατών στο σύνολο της αρχαϊκής εικονογραφίας. Οι αρδευτικές μηχανές στη βυζαντινή Αίγυπτο και το ζήτημα της επέκτασης της χρήσης τους, Κωνσταντινίδης Γιώργος, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Σημαντικό μέρος της αρδευτικής τεχνολογίας κατά την Ύστερη Αρχαιότητα αποτελούν οι αρδευτικές μηχανές. Πρόκειται για σύνθετους μηχανισμούς οι οποίοι ανύψωναν το νερό από υδραγωγούς, κινστέρνες ή φρέατα και το διοχέτευαν σε γαίες ευρισκόμενες ψηλότερα από το επίπεδο της πλημμύρας του Νείλου. Οι πηγές του 4 ου και 5 ου αι., κυρίως οι πάπυροι, περιέχουν περιορισμένες αριθμητικά αναφορές στις αρδευτικές μηχανές ενώ οι πάπυροι του 6 ου και 7 ου αι. βρίθουν αναφορών σε τέτοιες μηχανές ή στα διάφορα εξαρτήματά τους. Ως εκ τούτου, η διεθνής βιβλιογραφία, αν και μόνο περιστασιακά έχει ασχοληθεί με την αξιοποίηση των αρδευτικών μηχανών, δέχεται χωρίς επαρκή τεκμηρίωση ότι από τον 6 ο αι. έλαβε χώρα μια επέκταση της 6

7 χρήσης των αρδευτικών μηχανών. Μάλιστα, οι ερευνητές συνέδεσαν την εκτεταμένη αξιοποίηση της αρδευτικής τεχνολογίας, η οποία ήταν ιδιαίτερα δαπανηρή, με την ανάδυση των οίκων, των μεγάλων ιδιοκτησιών της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. H επέκταση της χρήσης των αρδευτικών μηχανών από τον 6 ο αι. δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη και η τεκμηριωμένη αποδοχή της ή η απόρριψή της αποτελεί μέχρι σήμερα ένα ζητούμενο για την έρευνα. Στην επίλυση του ζητήματος αυτού θα μπορούσε να συμβάλει μια ευρύτερη ματιά στις αναφορές των αρδευτικών μηχανών καθόλο το χρονικό εύρος των σωζόμενων παπυρικών κειμένων (3 ος αι. π.χ. - 7 ος αι. μ.χ.). Ακόμη, σημαντική για το ζήτημα της επέκτασης της χρήσης των αρδευτικών μηχανών είναι και η μελέτη της εξέλιξης, κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, της μεγάλης ιδιοκτησίας, η οποία αξιοποίησε αυτήν την πολυδάπανη αρδευτική τεχνολογία. Το πρόβλημα της επέκτασης της αρδευτικής τεχνολογίας είναι άξιο μελέτης, καθώς άπτεται ενός ευρύτερου και ουσιώδους ζητήματος για την πρώιμη βυζαντινή οικονομία, της οικονομικής ανάπτυξης στη βυζαντινή Αίγυπτο. Ο θεσμός του επάρχου των πραιτωριών (4 ος -7 ος αι.), Σιδηρόπουλος Δημήτριος, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Το ρωμαϊκό αξίωμα του ἐπάρχου (ή ὑπάρχου) τῶν πραιτωρίων (praefectus praetorio) εμφανίζεται στην περίοδο της Ηγεμονίας (Principatum). Πρόκειται για τον επικεφαλής της φρουράς των Πραιτωριανών, ο οποίος είχε αμιγώς στρατιωτικά καθήκοντα και ήταν στην πράξη ο ισχυρότερος αξιωματούχος της αυτοκρατορίας. Ύστερα από μία μακραίωνη διαδρομή, εξελίχθηκε από τον Μ. Κωνσταντίνο σε έναν καθαρά πολιτικό διοικητή. Στα χρόνια των διαδόχων του τελευταίου, τέθηκε επικεφαλής της σημαντικότερης περιφερειακής διοικητικής μονάδας της αυτοκρατορίας, της επαρχότητας. Η παρούσα ανακοίνωση έχει θέτει ως στόχο να παρουσιάσει την έως τώρα πορεία της έρευνάς μας στο πλαίσιο της εκπόνησης της διδακτορικής διατριβής του γράφοντος με θέμα: «Ο έπαρχος των πραιτωρίων 4 ος -7 ος αι.». Θα επιχειρηθεί μια επισκόπηση της εκτενούς βιβλιογραφίας και των κυριότερων προβλημάτων γύρω από τον θεσμό. Θα παρουσιαστούν επίσης οι πρωτογενείς πηγές που πρόκειται να εξεταστούν και θα 7

8 γίνει μία σύντομη σύγκριση του αξιώματος ανάμεσα στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή περίοδο. Η υψηλή στρατηγική του βυζαντινού κράτους: Διαχείριση κρίσεων κατά την περίοδο , Σαραντίδης Ιωάννης, υποψήφιος διδάκτορας βυζαντινής και μεσαιωνικής ιστορίας Η ασφάλεια στα σύνορα, η διατήρηση της εδαφικής ακεραιότητας και η αποτροπή απωλειών, η οικοδόμηση ισχυρών διπλωματικών σχέσεων με ξένους ηγεμόνες και η εμπέδωση της τάξης στο εσωτερικό συνιστούσαν τους βασικούς άξονες της υψηλής στρατηγικής του βυζαντινού κράτους διαχρονικά. Οι συσχετισμοί ισχύος άλλαξαν ραγδαία εις βάρος του Βυζαντίου κατά το β ήμισυ του 11ου αι. Η εποχή των μεγάλων κατακτήσεων στην Ανατολή και τη χερσόνησο του Αίμου (10 ος -α μισό του 11 ου αι.) είχε αναδείξει το Βυζαντινό κράτος σε κυρίαρχη δύναμη της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Οι αναστατώσεις όμως που προκάλεσαν οι εμφύλιοι πόλεμοι στο εσωτερικό της αυτοκρατορίας αποδυνάμωσαν τον βυζαντινό στρατό και συνετέλεσαν στη υποχώρηση της βυζαντινής ισχύος διεθνώς. Οι νέοι ισχυροί αντίπαλοι που εμφανίστηκαν στα σύνορα (Σελτζούκοι Τούρκοι, Νορμανδοί, Πετσενέγοι, Κουμάνοι, Ούγγροι κ.ά.) προκάλεσαν σοβαρές καταστροφές στη βυζαντινή επικράτεια αποσπώντας μάλιστα ζωτικά εδάφη από την αυτοκρατορία (Μ. Ασία, Κάτω Ιταλία). Επιπρόσθετα, η εδραίωση των σταυροφορικών κρατών στην ανατολική Μεσόγειο μετά τη Α Σταυροφορία ( ) προσέθεσε έναν νέο αλλά συνάμα δυναμικό παράγοντα στις διεθνείς εξελίξεις, τη βαθμιαία ενεργότερη εμπλοκή της Δύσης στις υποθέσεις της Ανατολής. Η βυζαντινή ηγεσία των Κομνηνών και των Αγγέλων αυτοκρατόρων κλήθηκε να προσαρμοστεί σε αυτό το αναδυόμενο πολυπολικό και άναρχο διεθνές σύστημα και να αναδείξει εκ νέου το Βυζάντιο σε υπολογίσιμο παράγοντα στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, τη χερσόνησο του Αίμου και την Ιταλία κατά την περίοδο Στην παρούσα ανακοίνωση θα σας παρουσιάσω το σχεδιάγραμμα με τα βασικά μέρη και κεφάλαια της διδακτορικής διατριβής, την υπό εξέταση θεματολογία ανά κεφάλαιο, καθώς επίσης και τη μέχρι τώρα πορεία της συγγραφής της εργασίας. Επιπρόσθετα, θα αναφερθώ στα κυριότερα ζητήματα που απασχολούν την τρέχουσα έρευνα. 8

9 9