Περιεχόμενα. Πρόλογος Κεφάλαιο 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας... 21

Transcript

1

2

3 Περιεχόμενα Πρόλογος Κεφάλαιο 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας Ο ορισμός της οικονομικής επιστήμης και οι σχολές οικονομικής σκέψης Οι ανάγκες των ανθρώπων και το οικονομικό πρόβλημα Τα είδη των αγαθών Διάκριση των αγαθών ανάλογα με τη χρήση τους Διάκριση των αγαθών με κριτήριο την καταβολή ή όχι αντιτίμου για τη χρήση τους Διάκριση των αγαθών με κριτήριο το φορέα που τα παράγει Oι συντελεστές της παραγωγής και η παραγωγική διαδικασία Οι παραγωγικοί συντελεστές Η έννοια της παραγωγικής διαδικασίας Οι παραγωγικές δυνατότητες μιας οικονομίας - κόστος ευκαιρίας Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων - ΚΠΔ Το κόστος ευκαιρίας ή εναλλακτικό ή σχετικό κόστος Ο νόμος του "αυξανόμενου εναλλακτικού κόστους" Ο ρόλος της τεχνολογίας στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας O καταμερισμός των έργων Η έννοια του καταμερισμού των έργων Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του καταμερισμού των έργων... 31

4 8 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ 1.7 Άλλες βασικές έννοιες και υποθέσεις που χρησιμοποιεί η οικονομική θεωρία Αρχές που διέπουν τους οικονομικούς νόμους Η έννοια της αγοράς Η έννοια της ορθολογικής συμπεριφοράς στην Οικονομική επιστήμη Το οικονομικό κύκλωμα στις εγχρήματες οικονομίες και ο οικονομικός προγραμματισμός Ο ρόλος του κράτους και των εργατικών σωματείων στην οικονομία Ο ρόλος των εργατικών σωματείων Ο ρόλος του κράτους Κεφάλαιο 2 Θεωρία χρησιμότητας Η χρησιμότητα ως οικονομικό μέγεθος Η μεγιστοποίηση της συνολικής χρησιμότητας Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας χρησιμότητας Καμπύλες αδιαφορίας Ορισμός των καμπύλων αδιαφορίας Ιδιότητες των καμπύλων αδιαφορίας Ο ρόλος του χρήματος στη διαμόρφωση των καμπύλων αδιαφορίας Εισοδηματικός περιορισμός και μεγιστοποίηση της χρησιμότητας Η ευθεία τιμών Η ισορροπία του καταναλωτή και η μεγιστοποίηση της χρησιμότητας υπό περιορισμό Η συνάρτηση Lagrange Καταναλωτική ισορροπία με μεταβαλλόμενες τιμές Μεγιστοποίηση χρησιμότητας από αγαθό με πολλαπλές χρήσεις Μεταβατικότητα των καταναλωτικών προτιμήσεων Ειδικές μορφές καμπυλών αδιαφορίας Καμπύλες αδιαφορίας για αγαθά με σταθερό οριακό λόγο υποκατάστασης "Λεξικογραφικές" καμπύλες αδιαφορίας Καμπύλες αδιαφορίας για αγαθά με αύξουσα οριακή χρησιμότητα Καμπύλες αδιαφορίας για αγαθά με μηδενική δυνατότητα υποκατάστασης Καμπύλες αδιαφορίας για αγαθά με αρνητική χρησιμότητα... 48

5 Περιεχόμενα "Αποτέλεσμα εισοδήματος" και "αποτέλεσμα υποκατάστασης" Αποτέλεσμα εισοδήματος Αποτέλεσμα υποκατάστασης Ο νόμος της ζήτησης με βάση τα αποτελέσματα εισοδήματος και υποκατάστασης Γραμμή "εισοδήματος κατανάλωσης" και γραμμή "τιμής κατανάλωσης" Γραμμή "εισοδήματος-κατανάλωσης" Γραμμή "τιμής-κατανάλωσης" Καμπύλη Engel Κεφάλαιο 3 Η θεωρία της ζήτησης Ο νόμος της ζήτησης προσδιοριστικοί παράγοντες Ορισμός της ζήτησης και βασικές έννοιες που αφορούν τη ζήτηση Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης και η διαφορά της "ζήτησης" από τη "ζητούμενη ποσότητα" H ελαστικότητα της ζήτησης Ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή Η χρήση της παραγώγου στον υπολογισμό της ελαστικότητας ως προς την τιμή Ελαστικότητα τόξου Σταυροειδής ελαστικότητα Μεταβολή ελαστικότητας σε σχέση με το χρόνο Ελαστικότητα ζήτησης ως προς το εισόδημα Συνοπτική παρουσίαση των μορφών της ελαστικότητας ζήτησης Σχέση της συνολικής δαπάνης των καταναλωτών και της ελαστικότητας ως προς την τιμή Η συνάρτηση ζήτησης "ισοσκελούς υπερβολής" Άλλες μορφές ελαστικότητας ζήτησης Κεφάλαιο 4 Η προσφορά των αγαθών Ορισμός της προσφοράς και βασικές έννοιες Ατομική καμπύλη προσφοράς Προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της προσφοράς Η "κλίση" και η "θέση" της καμπύλης προσφοράς Αγοραία καμπύλη προσφοράς Eλαστικότητα προσφοράς Η ελαστικότητα προσφοράς σε ευθείες συναρτήσεις Ελαστικότητα προσφοράς και ο παράγοντας χρόνος... 75

6 10 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Κεφάλαιο 5 Θεωρία παραγωγής Η συνάρτηση παραγωγής και βασικές έννοιες Η περίοδος παραγωγής Η βραχυχρόνια συνάρτηση παραγωγής Οι "πολλαπλασιαστικές συναρτήσεις παραγωγής" Συνολικό προϊόν Q ή TP Μέσο προϊόν AP Οριακό προϊόν MP O νόμος της φθίνουσας απόδοσης Διαγραμματική παρουσίαση της βραχυχρόνιας συνάρτησης παραγωγής Η περιοχή των φθίνουσων αποδόσεων στη βραχυχρόνια περίοδο Οικονομίες κλίμακας παραγωγής και διάκριση με το νόμο της φθίνουσας απόδοσης Καμπύλες ίσου προϊόντος Η έννοια των καμπύλων ίσου προϊόντος Ιδιότητες των καμπύλων ίσου προϊόντος Ο ρόλος της τεχνολογικής προόδου στην παραγωγή Ειδικές μορφές καμπύλων ίσου προϊόντος Το θεώρημα του Euler σε γραμμική ομογενής συνάρτηση παραγωγής Η ελαστικότητα της τεχνικής υποκατάστασης Καμπύλες ίσου κόστους Ορισμός των καμπύλων ίσου κόστους Διαγραμματική απεικόνιση και μετατοπίσεις των καμπύλων ίσου κόστους Η εύρεση του "οικονομικά και τεχνικά αποτελεσματικού συνδυασμού" παραγωγικών συντελεστών για τις επιχειρήσεις Κεφάλαιο 6 Θεωρία κόστους Ορισμοί και βασικές έννοιες που αφορούν το κόστος παραγωγής Τα είδη του κόστους ανάλογα με τη μεταβλητότητα των συντελεστών παραγωγής Βασικές σχέσεις υπολογισμού του κόστους παραγωγής Άλλες διακρίσεις του κόστους Η σχέση του κόστους με άλλα μεγέθη στην παραγωγή Η σχέση του οριακού και μέσου προϊόντος με το οριακό και μέσο κόστος... 99

7 Περιεχόμενα Σχέση οριακού κόστους και οριακού προϊόντος της εργασίας με τον εργατικό μισθό Η σχέση κόστους και προσφοράς Μακροχρόνιο κόστος Σχέση μακροχρόνιου κόστους και αποδόσεων κλίμακας στην παραγωγή Η καμπύλη μέσου μακροχρόνιου κόστους Τεχνολογία, κόστος και αποτελεσματικότητα Η "γραμμή επέκτασης" μιας επιχείρησης Εξωτερικές οικονομίες κλίμακας και μακροχρόνιο μέσο κόστος Κεφάλαιο 7 Ειδικά θέματα αγοραίας ισορροπίας Σταθερή και ασταθής ισορροπία Ισορροπία κατά Walras και κατά Marshall Σταθερή ισορροπία και ασταθής ισορροπία Η διαγραμματική απεικόνιση των καταστάσεων ισορροπίας Το θεώρημα του "ιστού της αράχνης" Πλεόνασμα καταναλωτή και πλεόνασμα παραγωγού Το πλεόνασμα του καταναλωτή Σχέση ελαστικότητας ζήτησης και πλεονάσματος του καταναλωτή Βασικές υποθέσεις της θεωρίας του πλεονάσματος καταναλωτή Το πλεόνασμα του παραγωγού Σχέση ελαστικότητας προσφοράς και πλεονάσματος παραγωγού Επιβολή ανώτατων και κατώτατων τιμών στην αγορά Επιβολή "ανώτατης τιμής" Επιβολή "κατώτατης τιμής" Η επίδραση των ανώτατων και κατώτατων τιμών στην κοινωνική ευημερία Συνοπτική απεικόνιση των επιδράσεων από την επιβολή ανώτατων και κατώτατων τιμών Κεφάλαιο 8 Η αγορά του πλήρους ανταγωνισμού Τα χαρακτηριστικά του πλήρους ανταγωνισμού Τα γενικά χαρακτηριστικά του πλήρους ανταγωνισμού H λειτουργία των επιχειρήσεων στον πλήρη ανταγωνισμό Οι βασικές σχέσεις που διέπουν τη λειτουργία μιας πλήρως ανταγωνιστικής επιχείρησης Η συνθήκη διακοπής των εργασιών στο βραχυχρόνιο διάστημα

8 12 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Η προσφορά της ανταγωνιστικής επιχείρησης Η μακροχρόνια ισορροπία της ανταγωνιστικής επιχείρησης Η διαφήμιση στον πλήρη ανταγωνισμό Η μεγιστοποίηση του κέρδους και η κοινωνική ευημερία Κεφάλαιο 9 Η αγορά του μονοπωλίου Εισαγωγικές έννοιες Ο ορισμός της μονοπωλιακής αγοράς Οι βασικοί παράγοντες διατήρησης μιας αγοράς σε μονοπωλιακή μορφή Οι βασικές αρχές λειτουργίας μιας μονοπωλιακής επιχείρησης βραχυχρόνια Καμπύλη ζήτησης και καμπύλες εσόδων Σχέση ελαστικότητας ζήτησης και οριακού εσόδου μονοπωλιακής επιχείρησης Σχέση οριακού κόστους, τιμής και ελαστικότητα ζήτησης σε μονοπωλιακή αγορά Μεγιστοποίηση του κέρδους μιας μονοπωλιακής επιχείρησης Διαγραμματική απεικόνιση της λειτουργίας μιας μονοπωλιακής επιχείρησης με κέρδη Διαγραμματική απεικόνιση της λειτουργίας μιας μονοπωλιακής επιχείρησης με ζημιές Οι βασικές αρχές λειτουργίας μιας μονοπωλιακής επιχείρησης μακροχρόνια Η διαγραμματική απεικόνιση μακροχρόνιας ισορροπίας Μακροχρόνια ισορροπία και ζήτηση Σύγκριση πλήρους ανταγωνισμού και μονοπωλίου Αποτελεσματικότητα των δύο αγορών "Φυσικά μονοπώλια" "Δείκτης μονοπωλιακής δύναμης" Διαφορισμός τιμών στον ατελή ανταγωνισμό Η έννοια του διαφορισμού των τιμών Είδη του διαφορισμού τιμών Κεφάλαιο 10 Ολιγοπωλιακή αγορά Χαρακτηριστικά και αιτίες ύπαρξης του ολιγοπωλίου Τα χαρακτηριστικά του ολιγοπωλίου Δείκτες ολιγοπωλιακής συγκέντρωσης Αιτίες ύπαρξης ολιγοπωλιακών κλάδων

9 Περιεχόμενα Η πολιτική τιμών των ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων όταν αυτές συνεργάζονται "Καρτέλ" Η διαγραμματική απεικόνιση συνεργαζόμενων επιχειρήσεων Η πολιτική τιμών των ολιγοπωλιακών επιχειρήσεων όταν αυτές δεν συνεργάζονται Ολιγοπώλια "ανοιχτά" και "περιορισμού εισόδου" "Αρπαχτική τιμολόγηση" Μέθοδος τιμολόγησης με βάση το μέσο συνολικό κόστος Τιμολόγηση με τη μέθοδο του "βασικού σημείου" Το υπόδειγμα της "ηγεσίας τιμής" Το υπόδειγμα της "κεκαμμένης" ή "καμπτόμενης" καμπύλης ζήτησης Το υπόδειγμα του Cournot Το υπόδειγμα του Bertrand Το υπόδειγμα του Edgeworth Θεωρία παιγνίων και εφαρμογές στις πολιτικές λήψης αποφάσεων Θεωρία παιγνίων Πολιτικές λήψης αποφάσεων Η ισορροπία κατά Nash Κυρίαρχη στρατηγική Το "δίλημμα του φυλακισμένου" Κεφάλαιο 11 Μονοπωλιακός ανταγωνισμός Χαρακτηριστικά και βασικές ιδιότητες μιας μονοπωλιακά ανταγωνιστικής επιχείρησης Τα χαρακτηριστικά του μονοπωλιακού ανταγωνισμού Διαφήμιση και μονοπωλιακός ανταγωνισμός Η ζήτηση μιας μονοπωλιακά ανταγωνιστικής επιχείρησης H ισορροπία μιας μονοπωλιακά ανταγωνιστικής επιχείρησης Βραχυχρόνια ισορροπία Μακροχρόνια ισορροπία Σύγκριση μονοπωλιακού ανταγωνισμού με τις άλλες μορφές αγοράς Συνοπτική σύγκριση όλων των μορφών αγοράς Σχέση μονοπωλιακού ανταγωνισμού και πλήρους ανταγωνισμού Κεφάλαιο 12 Οι αμοιβές των παραγωγικών συντελεστών και η διανομή εισοδήματος Εισαγωγικές έννοιες και βασικές διακρίσεις

10 14 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Διάκριση ζήτησης και προσφοράς των συντελεστών Σχέση εισοδήματος και πλούτου Η αμοιβή του συντελεστή "έδαφος" Παρερμηνείες σχετικά με το συντελεστή "έδαφος" Η αμοιβή του συντελεστή "κεφάλαιο" Η πλήρως ανταγωνιστική αγορά ενός παραγωγικού συντελεστή Βασικές υποθέσεις και προσδιορισμός της ζήτησης των παραγωγικών συντελεστών Διαγραμματική παρουσίαση της ζήτησης ενός συντελεστή Προσδιορισμός της εργασίας που θα απασχολήσει η επιχείρηση βραχυχρόνια Η ζήτηση των συντελεστών παραγωγής στη μακροχρόνια περίοδο Ζήτηση παραγωγικού συντελεστή σε πλήρως ανταγωνιστική αγορά με συνθήκες ατελούς ανταγωνισμού στην αγορά του προϊόντος Προσδιορισμός της προσφοράς ενός παραγωγικού συντελεστή Περιπτώσεις ατελούς ανταγωνισμού στην αγορά ενός παραγωγικού συντελεστή Μονοψώνιο και κρατική παρέμβαση Μονοψώνιο και εργατικά σωματεία Κεφάλαιο 13 Βασικά μακροοικονομικά μεγέθη Ορισμός μακροοικονομίας και βασικές έννοιες Ορισμός Μακροοικονομίας Σφάλμα σύνθεσης Είδη οικονομικής ανάλυσης Ορισμοί των μακροοικονομικών μεγεθών Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ΑΕΠ ΑΕΠ σε τρέχουσες τιμές και ΑΕΠ σε σταθερές τιμές Δείκτης τιμών Το ΑΕΠ ως "δαπάνη" Το ΑΕΠ ως "εισόδημα" ΑΕΠ σε "τιμές αγοράς" και ΑΕΠ σε "τιμές κόστους" Το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν (ΑΕΠ ) Το Καθαρό Εθνικό Προϊόν (ΚΕΠ) Καθαροί και έμμεσοι φόροι Επιδοτήσεις Το Εθνικό Εισόδημα Το Διαθέσιμο Εισόδημα Η αποταμίευση σε μακροοικονομικό επίπεδο Μεταβιβαστικές πληρωμές Το "κατά κεφαλήν ΑΕΠ" Οι αδυναμίες του ΑΕΠ ως μέτρου κοινωνικής ευημερίας

11 Περιεχόμενα 15 Κεφάλαιο 14 Θεωρία κατανάλωσης και επένδυσης, ισορροπία εισοδήματος Θεωρία κατανάλωσης Οι βασικές υποθέσεις της θεωρίας κατανάλωσης Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της κατανάλωσης εκτός του εισοδήματος Μέση και οριακή ροπή για κατανάλωση και μέση και οριακή ροπή για αποταμίευση Σχέσεις και λοιπά χαρακτηριστικά των οριακών και μέσων ροπών για κατανάλωση και αποταμίευση Η "αυτόνομη κατανάλωση" Γραμμικές συναρτήσεις κατανάλωσης και αποταμίευσης Θεωρία επένδυσης Ορισμός και έννοια της επένδυσης Οι βασικές διακρίσεις της επένδυσης Κριτήρια ανάληψης επενδύσεων Οι προσδιοριστικοί παράγοντες της επένδυσης Οριακή αποδοτικότητα των επενδύσεων "Αυτόνομες επενδύσεις" και "κατά προώθηση επενδύσεις" Η "αρχή του επιταχυντή" Tο εισόδημα ισορροπίας σε κλειστή οικονομία χωρίς δημόσιο τομέα Ορισμός και προσδιορισμός του επιπέδου ισορροπίας Ο πολλαπλασιαστής των αυτόνομων επενδύσεων Ο πολλαπλασιαστής των επενδύσεων που εξαρτώνται από το εισόδημα Το παράδοξο της "φειδούς" Αντιπληθωριστικό και πληθωριστικό κενό Το εισόδημα ισορροπίας σε κλειστή οικονομία με δημόσιο τομέα Η ταυτότητα ισορροπίας με δημόσιο τομέα Ισορροπία μόνο με δημόσιες δαπάνες Ισορροπία μόνο με επιβολή φόρων Ισορροπία με πλήρη λειτουργία του δημόσιου τομέα Πολλαπλασιαστής των φόρων σε υπόδειγμα "γραμμικής συνάρτησης κατανάλωσης" Πολλαπλασιαστής των δημοσίων δαπανών σε υπόδειγμα με γραμμική συνάρτηση κατανάλωσης Το θεώρημα του "ισοσκελισμένου προϋπολογισμού" Tο εισόδημα ισορροπίας σε ανοιχτή οικονομία Η ταυτότητα της ισορροπίας σε ανοιχτή οικονομία Οι εισαγωγές και οι εξαγωγές σε μια οικονομία

12 16 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Η οριακή ροπή για εισαγωγές Η μέση ροπή για εισαγωγές Η διαγραμματική ισορροπία με εξωτερικές συναλλαγές Η περίπτωση όπου όλο το εισόδημα καταναλώνεται, δηλαδή I = S = Κεφάλαιο 15 Πληθωρισμός ανεργία και οικονομικές διακυμάνσεις Πληθωρισμός Ορισμός του πληθωρισμού Δείκτης τιμών καταναλωτή Εισόδημα και πληθωρισμός Τα είδη του πληθωρισμού με κριτήριο το μέγεθος του Τα είδη του πληθωρισμού με κριτήριο τα αίτια της δημιουργίας του Πληθωρισμός ζήτησης και ισορροπία στο επίπεδο πλήρους απασχόλησης Η αντιμετώπιση του πληθωρισμού Aνεργία Εργατικό δυναμικό Τα είδη της ανεργίας Η καμπύλη Phillips Το "φυσικό ποσοστό ανεργίας" Ο "νόμος του Okum" Οικονομικές διακυμάνσεις Η έννοια των οικονομικών διακυμάνσεων Φάσεις των οικονομικών διακυμάνσεων Σχέση πληθωρισμού ανεργίας και οικονομικών διακυμάνσεων Άλλα αίτια των οικονομικών διακυμάνσεων Θεωρία προσδοκιών και η σχέση της με τις οικονομικές φάσεις Προσαρμοζόμενες προσδοκίες Θεωρία λογικών προσδοκιών Κεφάλαιο 16 Xρήμα πίστη και τράπεζες Το τραπεζικό σύστημα και η προσφορά χρήματος Το Τραπεζικό σύστημα Η λειτουργία των εμπορικών τραπεζών Η Κεντρική Τράπεζα Ζήτηση χρήματος Προσδιοριστικοί παράγοντες της ζήτησης χρήματος Η Κεϋνσιανή θεωρία χρήματος Προσδιορισμός του επιτοκίου

13 Περιεχόμενα Ποσοτική θεωρία του χρήματος Υποθέσεις της ποσοτικής θεωρίας του χρήματος των κλασικών Η ταχύτητα κυκλοφορίας του χρήματος Η εξίσωση του Fisher Η εξίσωση της σχολής του Cambridge Η διαφορά κλασικών και Keynes Κεφάλαιο 17 Ισορροπία στις αγορές χρήματος και προϊόντος με το υπόδειγμα IS LM και οικονομική πολιτική (δημοσιονομική και νομισματική) Η καμπύλη IS Βασικές έννοιες αλγεβρική περιγραφή της IS Η γεωμετρική κατασκευή της IS (χωρίς Δημόσιο Τομέα) Η συνάρτηση IS με Δημόσιο Τομέα Η καμπύλη LM Βασικές έννοιες αλγεβρική περιγραφή της LM Η γεωμετρική κατασκευή της LM Η παγίδα ρευστότητας στην LM Η δημοσιονομική και νομισματική πολιτική της κυβέρνησης (μέσω των IS και LM) Η ισορροπία με το υπόδειγμα IS LM (σε κλειστή οικονομία με δημόσιο τομέα) Οι επιδράσεις της δημοσιονομικής και της νομισματικής πολιτικής παραδείγματα Κεφάλαιο 18 Θεωρία διεθνούς εμπορίου Το εμπόριο με βάση το απόλυτο και το συγκριτικό πλεονέκτημα Απόλυτο και συγκριτικό πλεονέκτημα Όροι εμπορίου ή όροι ανταλλαγής Εμπόριο και εισόδημα Θεώρημα των Heckscher Ohlin Δασμοί και εμπόριο Ορισμός και είδη δασμών Επιδράσεις των δασμών Επιχειρήματα υπέρ της επιβολής δασμών Ισοζύγιο διεθνών πληρωμών Ορισμός και διακρίσεις στο ισοζύγιο πληρωμών Συναλλαγματική ισοτιμία Βασικές υποθέσεις Διακρίσεις των συναλλαγματικών ισοτιμιών

14 18 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Παράγοντες επηρεασμού των συναλλαγματικών ισοτιμιών και της ανταγωνιστικότητας Προσδιορισμός επιτοκίου Σε κλειστή οικονομία Σε μικρή και ανοιχτή οικονομία Κεφάλαιο 19 Η νεοκλασική θεωρία οικονομικής μεγέθυνσης (θεώρημα του Solow) Η έννοια της "σταθερής" οικονομικής ανάπτυξης Περιγραφή του νεοκλασικού υποδείγματος Οικονομικής Μεγέθυνσης (Solow) Η μακροχρόνια ισορροπία στο νεοκλασικό υπόδειγμα (διαγραμματική απεικόνιση) Ο χρυσός κανόνας της Συσσώρευσης Θέματα προηγούμενων διαγωνισμών (ως το 2007) Μαθηματικό παράρτημα Ιδιότητες δυνάμεων Ορισμοί και ιδιότητες απολύτων Βασικές ιδιότητες λογαρίθμων Κανόνες διαφορικού λογισμού Μονοτονία και ακρότατα συνάρτησης Βασικοί κανόνες ολοκληρωτικού λογισμού Βασικές μορφές συναρτήσεων Υπολογισμός ποσοστιαίων μεταβολών Ενδογενείς ή ανεξάρτητες μεταβλητές και χρήση της παραγώγου για την εύρεση της κλίσης μιας συνάρτησης Χρήση όμοιων τριγώνων (και η μέθοδος της "γραμμικής παρεμβολής") Βιβλιογραφία...343

15 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας 1.1 Ο ορισμός της οικονομικής επιστήμης και οι σχολές οικονομικής σκέψης Σύμφωνα με τους κλασικούς οικονομολόγους η Πολιτική Οικονομία ορίστηκε ως: "Η επιστημονική μελέτη της ιστορικής εξέλιξης και λειτουργίας των θεσμών και μηχανισμών που συντελούν στην οργάνωση της οικονομικής ζωής μιας κοινωνίας". Αργότερα η νεοκλασική οικονομική σκέψη εισήγαγε την έννοια της Οικονομικής επιστήμης και διατύπωσε έναν λιγότερο ευρύ ορισμό, σύμφωνα με τον οποίο: "Η μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς, όπως αυτή εκφράζεται στην προσπάθεια να ικανοποιηθούν απεριόριστες ανάγκες με περιορισμένα μέσα, αποτελεί το κύριο αντικείμενο της Οικονομικής επιστήμης". Συνεπώς τα αντικείμενα της Πολιτικής Οικονομίας και της Οικονομικής επιστήμης έχουν στενή σχέση αλλά δεν είναι ταυτόσημα, με την πρώτη να αποτελεί σαφώς ευρύτερη έννοια.

16 22 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Εκτός από τις δύο σχολές Οικονομικής σκέψης που προαναφέρθηκαν υπήρξαν και άλλες προσπάθειες μελέτης των οικονομικών φαινομένων, που συνοπτικά μπορούν να παρουσιαστούν κατά χρονολογική σειρά εμφάνισης ως εξής: Εμποριοκράτες ή Μερκαντιλιστές, που εμφανίστηκαν περίπου το 1500 μ.χ., με κύριους εκπροσώπους τους Jean Bodin και Thomas Mun. Φυσιοκράτες, που εμφανίστηκαν στο τέλος του 17 ου αιώνα, με κυριότερο εκπρόσωπο τον Francois Quesnay. Κλασικοί, που πρωτοεμφανίστηκαν προς το τέλος του 18 ου αιώνα και θεμελίωσαν την Πολιτική Οικονομία, με πιο σημαντικούς εκπροσώπους τον Adam Smith, τον Thomas Malthus, τον Ricardo και τον John Mill, αλλά και τον αντίλογο που εκφράστηκε από τον Karl Marx. Νεοκλασικοί, που στο τέλος του 19 ου αιώνα ανέπτυξαν περαιτέρω τις βασικές αρχές των κλασικών, με πολλούς και σπουδαίους οικονομικούς επιστήμονες, ό- πως οι Marshall, Pigou, Keynes. 1.2 Οι ανάγκες των ανθρώπων και το οικονομικό πρόβλημα Το βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων αναγκών είναι ότι διαχρονικά αυξάνονται και εξελίσσονται λόγω της τεχνολογικής προόδου, της διαφήμισης και της τάσης για μίμηση. Επιπλέον, οι ανάγκες των ανθρώπων υπόκεινται σε κορεσμό, που άλλοτε είναι μόνιμος και άλλοτε προσωρινός και οφείλεται στη φθίνουσα οριακή χρησιμότητα που αποκομίζει ο άνθρωπος από κάθε επιπλέον μονάδα αγαθού που καταναλώνει. Ενώ οι ανάγκες των ανθρώπων είναι απεριόριστες, τα μέσα που διαθέτουμε για να τις ικανοποιήσουμε είναι περιορισμένα. Συνεπώς, προκύπτει το βασικό οικονομικό πρόβλημα, δηλαδή η ανάγκη να ιεραρχήσουμε τις ανάγκες μας και να επιλέξουμε ποιες θα ικανοποιήσουμε και σε ποιο βαθμό. Προκύπτει, δηλαδή, η ανάγκη να περιορίσουμε τις ανάγκες στο επίπεδο των διαθέσιμων παραγωγικών πόρων ή να αυξήσουμε τα μέσα που διαθέτουμε για την ικανοποίηση περισσότερων αναγκών. 1.3 Τα είδη των αγαθών Μπορούμε να διακρίνουμε τα αγαθά σε επιμέρους κατηγορίες με κριτήριο τη χρήση τους, την καταβολή ή όχι αντιτίμου για τη χρησιμοποίηση τους και το φορέα που τα παράγει. Συγκεκριμένα:

17 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας Διάκριση των αγαθών ανάλογα με τη χρήση τους Διαρκή που μπορούν να χρησιμοποιηθούν περισσότερες από μία φορές χωρίς να χάσουν την ιδιότητα για την οποία είναι χρήσιμα στον καταναλωτή. Καταναλωτά στα οποία η ιδιότητα που τα κάνει χρήσιμα στον καταναλωτή χάνεται μετά την πρώτη χρήση. Καταναλωτικά που χρησιμοποιούνται μόνο για την ικανοποίηση των καταναλωτικών αναγκών. Κεφαλαιουχικά που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή και άλλων προϊόντων, δηλαδή αποτελούν τον κεφαλαιουχικό εξοπλισμό της οικονομίας Διάκριση των αγαθών με κριτήριο την καταβολή ή όχι αντιτίμου για τη χρήση τους "Ελεύθερα" είναι αγαθά που ο άνθρωπος μπορεί να βρει και να καταναλώσει χωρίς να πρέπει να προηγηθεί κάποια παραγωγική διαδικασία και χωρίς να πρέπει να πληρώσει κάποιο αντίτιμο. Για παράδειγμα το νερό των πηγών και ο αέρας αποτελούν ελεύθερα αγαθά. Αυτή η κατηγορία αγαθών δεν αποτελεί αντικείμενο μελέτης της Οικονομικής επιστήμης. "Οικονομικά" είναι τα αγαθά που για να παραχθούν χρειάζεται η απασχόληση κάποιας ποσότητας παραγωγικών συντελεστών και ο υποψήφιος καταναλωτής τους, πρέπει να πληρώσει κάποιο αντίτιμο για να τα χρησιμοποιήσει. Θα μπορούσαμε να κατασκευάσουμε τον επόμενο πίνακα που παρουσιάζει συνοπτικά τις διακρίσεις των αγαθών και το κριτήριο που κάθε φορά χρησιμοποιούμε για να κατατάξουμε τα αγαθά σε αυτές τις κατηγορίες: Διακρίσεις αγαθών Κριτήριο Οικονομικά Ελεύθερα Η ύπαρξη αντιτίμου Διαρκή Καταναλωτά Το πλήθος των χρήσεων Κεφαλαιουχικά Καταναλωτικά Ο σκοπός της χρήσης τους Πρέπει να τονιστεί ότι κάθε αγαθό μπορεί να ανήκει σε πολλές από τις προηγούμενες κατηγορίες. Για παράδειγμα το κινητό μας τηλέφωνο είναι ταυτόχρονα οικονομικό διαρκές και καταναλωτικό αγαθό. Δεν θα μπορούσε όμως να ενταχθεί ταυτόχρονα σε δύο κατηγορίες με το ίδιο κριτήριο ταξινόμησης. Για παράδειγμα ένα αγαθό δεν μπορεί να είναι ταυτόχρονα διαρκές και καταναλωτό, ή καταναλωτικό και κεφαλαιουχικό. Η περίπτωση ενός αυτοκινήτου που χρησιμοποιείται για αναψυχή είναι χαρακτηριστι-

18 24 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ κή ενός καταναλωτικού αγαθού, ενώ το ίδιο αυτοκίνητο που χρησιμοποιείται σαν ταξί, είναι περίπτωση κεφαλαιουχικού αγαθού Διάκριση των αγαθών με κριτήριο το φορέα που τα παράγει "Δημόσια αγαθά": Είναι αγαθά των οποίων η χρησιμότητα δεν μπορεί να διαιρεθεί αποκλειστικά στους καταναλωτές που επιθυμούν να πληρώσουν για αυτά. Συνεπώς, ένα πολύ μεγάλο τμήμα των εσόδων που θα είχε η ιδιωτική επιχείρηση που θα αναλάμβανε να τα παράγει χάνεται και αυτό καθιστά μη κερδοφόρα την παραγωγή τους για τους ιδιωτικούς φορείς μιας οικονομίας. Τέτοια αγαθά παράγονται τελικά από τους δημόσιους φορείς που δεν έχουν στόχο τη μεγιστοποίηση των κερδών τους, αλλά την προώθηση της κοινωνικής ευημερίας. Παράδειγμα τέτοιων αγαθών είναι τα λιμάνια και οι μεγάλες οδικές αρτηρίες, όταν δεν μπορεί να επιβληθεί υψηλό αντίτιμο για τη χρήση τους, καθώς και η εθνική άμυνα μιας χώρας. "Ημιδημόσια αγαθά": Πρόκειται για αγαθά στην παραγωγή των οποίων, με το μηχανισμό της αγοράς, κατευθύνονται λιγότεροι πόροι από όσοι θα έπρεπε για να καλυφθούν οι ανάγκες. Συνεπώς το Κράτος συμβάλλει στην παραγωγή τους. Τέτοια αγαθά είναι η εκπαίδευση, η κοινωνική ασφάλιση και η υγεία. 1.4 Oι συντελεστές της παραγωγής και η παραγωγική διαδικασία Οι παραγωγικοί συντελεστές Οι συντελεστές της παραγωγής είναι οι εισροές στην παραγωγική διαδικασία και μπορούν να διακριθούν ως εξής: 1. Εργασία που ορίζεται ως η καταβολή ανθρώπινης προσπάθειας, σωματικής και πνευματικής, για την παραγωγή προϊόντος. Συγγενής αλλά όχι ταυτόσημη έννοια είναι και αυτή του ανθρώπινου κεφαλαίου που περιλαμβάνει όλες τις γνώσεις, τις δεξιότητες και την εμπειρία του ατόμου που δυνητικά θα μπορούσαν να α- ξιοποιηθούν παραγωγικά. Είναι πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε ότι δεν αρκεί η καταβολή προσπάθειας για την ικανοποίηση μιας ανάγκης, ώστε να χαρακτηρίσουμε αυτή την προσπάθεια ως εργασία. Πρέπει ταυτόχρονα να αποτελεί και ενσυνείδητη προσπάθεια παραγωγής ενός αγαθού. Για παράδειγμα ο ερασιτέχνης αθλητής προσπαθεί να ικανοποιήσει την ανάγκη του για άθληση χωρίς να σημαίνει ότι εργάζεται όταν προπονείται. Αντίθετα για τον επαγγελματία αθλητή η προπόνηση είναι εργασία.

19 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας Κεφάλαιο που περιλαμβάνει όλα τα προϊόντα που έχουν κατασκευαστεί για να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγή άλλων προϊόντων. Πρέπει να γίνει σαφές ότι με τον όρο κεφάλαιο δεν εννοούμε το χρηματικό κεφάλαιο αλλά τον υλικό κεφαλαιουχικό εξοπλισμό. 3. Έδαφος που περιλαμβάνει τη γεωγραφική έκταση, την επιφάνεια, το υπέδαφος, τους υδάτινους πόρους και γενικότερα όλα τα συστατικά του εδάφους και του υπεδάφους (πρώτες ύλες, γεωφυσικές πηγές ενέργειας) που μπορούν να χρησιμοποιηθούν παραγωγικά. Πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν ότι αποτελεί παραγωγικό συντελεστή και η επιχειρηματικότητα, την οποία και ορίζουν ως την ικανότητα των ανθρώπων να συνδυάζουν τους παραγωγικούς συντελεστές για να βελτιώνουν την αποδοτικότητα της παραγωγικής διαδικασίας Η έννοια της παραγωγικής διαδικασίας Παραγωγική χαρακτηρίζεται μια διαδικασία που εμπεριέχει οπωσδήποτε τα στοιχεία: α) της ενσυνείδητης προσπάθειας για την παραγωγή κάποιου αγαθού β) την πάροδο χρόνου από τη στιγμή που εμπλέκονται οι παραγωγικοί συντελεστές ως την παραγωγή του τελικού προϊόντος γ) την τεχνολογική σχέση ανάμεσα σε ποσότητες συντελεστών παραγωγής και παραγόμενου προϊόντος 1.5 Οι παραγωγικές δυνατότητες μιας οικονομίας - κόστος ευκαιρίας Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων - ΚΠΔ Η καμπύλη παραγωγικών δυνατοτήτων μιας οικονομίας (ΚΠΔ), που ονομάζεται και καμπύλη μετασχηματισμού, αφορά (για λόγους απλοποίησης) την παραγωγή δύο αγαθών και είναι το σύνολο των σημείων που δείχνουν τις μέγιστες ποσότητες των δύο αγαθών που μπορούν να παραχθούν ταυτόχρονα από τη συγκεκριμένη οικονομία με δεδομένες τις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών. Η ΚΠΔ μπορεί να παρασταθεί γραφικά όπως στα επόμενα διαγράμματα (1.1) και (1.2):

20 26 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Διάγραμμα 1.1 Διάγραμμα 1.2 Υ Υ Γ Β ΚΠΔ 1 Αύξηση των παραγωγικών δυνατοτήτων Η ευθεία ΚΠΔ δηλώνει σταθερό κόστος ευκαιρίας Α ΚΠΔ 2 X X Η ευθεία μορφή της ΚΠΔ (διάγραμμα 1.2) σημαίνει ότι το κόστος ευκαιρίας σε όλο το μήκος της είναι σταθερό. Αντίθετα όταν είναι καμπύλη η μορφή της (διάγραμμα 1.1), σημαίνει μεταβαλλόμενο κόστος ευκαιρίας και μάλιστα συνεχώς αυξανόμενο (βλέπε την παράγραφο για το νόμο του "αυξανόμενου εναλλακτικού κόστους") όσο μεγαλώνει η ποσότητα του προϊόντος που μας ενδιαφέρει να μετρήσουμε το κόστος του. Οι μετατοπίσεις της ΚΠΔ σημαίνουν μεταβολή των παραγωγικών δυνατοτήτων, για παράδειγμα εισροή εργασίας ή κεφαλαίου από το εξωτερικό ή δημιουργία νέας καλλιεργήσιμης γης με αποξηραντικά έργα. Η μετατόπιση στο διάγραμμα 1.1 της ΚΠΔ 1 προς τα επάνω ώστε να μετατρέπεται τελικά σε ΚΠΔ 2, σημαίνει αύξηση της παραγωγικής δυνατότητας της οικονομίας, ενώ μια μετατόπιση προς τα κάτω θα σήμαινε το αντίθετο. Η αξιοποίηση συντελεστών που ήδη κατέχει η οικονομία και οι οποίοι ήταν αναξιοποίητοι (πχ. άνεργοι) δεν μετακινεί τις παραγωγικές δυνατότητες. Απλά μετακινεί έναν εφικτό αλλά όχι άριστο συνδυασμό (που αντιστοιχεί σε ένα σημείο αριστερά της ΚΠΔ) πιο κοντά στην ΚΠΔ, δηλαδή πιο κοντά σε έναν άριστο συνδυασμό. Η μετατόπιση της ΚΠΔ θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί με βελτίωση της τεχνολογίας στην παραγωγή του ενός εκ των δύο ή και των δύο αγαθών και με σταθερούς τους παραγωγικούς συντελεστές.

21 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας 27 Τα σημεία που βρίσκονται επάνω στην ΚΠΔ 1, όπως το Β, χαρακτηρίζονται ως άριστοι συνδυασμοί για αυτήν την οικονομία. Τα σημεία που βρίσκονται μέσα στην περιοχή που ορίζει η ΚΠΔ 1 είναι εφικτοί συνδυασμοί αλλά όχι άριστοι, ό- πως το Α, αφού οι παραγωγικοί συντελεστές δεν χρησιμοποιούνται πλήρως και αποτελεσματικά. Τέλος συνδυασμοί που βρίσκονται εκτός της περιοχής που ορίζει η ΚΠΔ 1, όπως το Γ, δεν είναι δυνατόν να παραχθούν με τις δεδομένες ποσότητες συντελεστών παραγωγής και καλούνται αδύνατοι Το κόστος ευκαιρίας ή εναλλακτικό ή σχετικό κόστος Ως κόστος ευκαιρίας ενός αγαθού Χ ορίζεται η ποσότητα άλλου αγαθού Υ, που πρέπει να θυσιαστεί ώστε να εξασφαλιστούν οι κατάλληλοι πόροι για την παραγωγή του πρώτου. Υπολογίζεται για το Χ με τη σχέση: ποσότητα του Υ που θυσιάζεται ΚΕ Χ = = ΔΥ / ΔΧ ποσότητα του Χ που παράγεται επιπλέον Αντίστοιχα για το κόστος ευκαιρίας του Υ ισχύει η σχέση ΚΕ Υ = ΔΧ / ΔΥ Ο νόμος του "αυξανόμενου εναλλακτικού κόστους" Με βάση το νόμο του αυξανόμενου εναλλακτικού κόστους θα έπρεπε η ΚΠΔ να είναι πάντα καμπύλη και μάλιστα κοίλη ως προς τους άξονες. Όταν σε κάποιες εφαρμογές αυτό δεν συμβαίνει, γίνεται η υπόθεση ότι το κόστος ευκαιρίας είναι σταθερό, ή έχει χρησιμοποιηθεί λογαριθμική συνάρτηση ώστε να μετατραπεί μια πολυωνυμική συνάρτηση ΚΠΔ σε ευθεία (βλέπε το Μαθηματικό Παράρτημα). Ο λόγος για τον οποίο το εναλλακτικό κόστος είναι αύξον μπορεί να συνοψιστεί στο ότι όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές, δεν είναι εξίσου κατάλληλοι για την παραγωγή όλων των αγαθών. Συνεπώς, η επιπλέον αύξηση της παραγωγής ενός αγαθού θα σημαίνει όλο και μεγαλύτερη ανάγκη απορρόφησης πόρων, με αποτέλεσμα να μεγαλώνει το κόστος ευκαιρίας, όσο μεγαλώνει η παραγόμενη ποσότητα και η ΚΠΔ που προκύπτει να είναι κοίλη ως προς τους άξονες. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου η ΚΠΔ είναι κυρτή ως προς τους άξονες για ένα διάστημα, οπότε σε αυτό το διάστημα δεν θα ισχύει ο νόμος του αυξανόμενου κόστους, το οποίο θα είναι φθίνον (διάγραμμα 1.3) και άλλες περιπτώσεις που το κόστος ευκαιρίας είναι σταθερό οπότε η ΚΠΔ είναι ευθεία (διάγραμμα 1.4).

22 28 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ Διάγραμμα 1.3 Διάγραμμα 1.4 Υ Υ X X Εφαρμογή 1 η Μια υποθετική οικονομία απασχολεί πλήρως 5 εργάτες και μπορεί να παράγει μόνο δύο προϊόντα Χ και Υ. Είναι γνωστό επίσης ότι: 1 εργάτης μπορεί να παράγει 20 μονάδες του Χ ή 12 μονάδες του Υ 2 εργάτες μπορούν να παράγουν 38 μονάδες του Χ ή 22 μονάδες του Υ 3 εργάτες μπορούν να παράγουν 54 μονάδες του Χ ή 30 μονάδες του Υ 4 εργάτες μπορούν να παράγουν 68 μονάδες του Χ ή 36 μονάδες του Υ 5 εργάτες μπορούν να παράγουν 80 μονάδες του Χ ή 40 μονάδες του Υ α) Ποιο είναι το κόστος ευκαιρίας μεταξύ 54 και 68 μονάδων του Χ; β) Αν θελήσουμε να αυξήσουμε από 50 σε 60 μονάδες την παραγωγή του Χ, πόσες μονάδες του Υ πρέπει να θυσιάσουμε;

23 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας 29 Λύση: α) Πρέπει να κατασκευάσουμε τον πίνακα παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονομίας, για τα αγαθά Χ και Υ, χρησιμοποιώντας το γεγονός ότι η οικονομία απασχολεί 5 εργάτες συνολικά, ανεξάρτητα από το πόσοι απασχολούνται στην παραγωγή κάθε προϊόντος: Απασχολούμενοι Απασχολούμενοι παραγόμενη παραγόμενη Σημείο στο Χ στο Υ ποσότητα Χ ποσότητα Y Α Β Γ Δ Ε Ζ Για παράδειγμα όταν στην παραγωγή του Χ απασχολούνται 3 εργάτες και παράγουν 54 μονάδες του, στο Υ μπορούν να απασχοληθούν 5 3 = 2 εργαζόμενοι και να παράγουν 22 μονάδες του. Επομένως: ΔΥ ΚΕ Χ = = = = ΔΧ Παρατήρηση: Το πρόσημο των μεταβολών στους υπολογισμούς του κόστους ευκαιρίας συνήθως δεν χρησιμοποιείται. Για αυτό και δεν υπολογίζουμε τις διαφορές με την ίδια "φορά", δηλαδή την αφαίρεση των ποσοτήτων του σημείου Γ από τις ποσότητες του σημείου Δ, αλλά με τη "φορά" που επιθυμούμε ώστε να προκύψει θετικό αποτέλεσμα. β) Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα μπορεί να δοθεί με δύο τουλάχιστον τρόπους 1ος τρόπος: Το διάστημα το οποίο πρέπει να μελετήσουμε ( από 50 μονάδες Χ σε 60 μονάδες Χ) ανήκει σε δύο διαφορετικά τμήματα του πίνακα. Συγκεκριμένα οι 50 μονάδες του Χ ανήκουν στο διάστημα ΓΔ, ενώ οι 60 μονάδες του Χ ανήκουν στο διάστημα ΔΕ. Συνεπώς πρέπει να υπολογίσουμε το κόστος ευκαιρίας και των δύο διαστημάτων: ΓΔ ΔΥ ΔΕ ΔΥ ΚΕ Χ = = = = και ΚΕ Χ = = = = ΔΧ ΔΧ Για να αυξήσουμε την παραγωγή του Χ από 50 σε 54 μονάδες θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το κόστος ευκαιρίας στο διάστημα ΓΔ (στο οποίο ανήκει το τμή-

24 30 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ για αποφοίτους ΠΕ ΑΣΕΠ μα ), ώστε να υπολογίσουμε τη μεταβολή του Υ. Αντίστοιχα για τη μεταβολή από τις 54 στις 60 μονάδες του Χ θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το κόστος ευκαιρίας στο διάστημα ΔΕ (στο οποίο ανήκει το τμήμα ). Συνεπώς έχουμε: ΓΔ ΔΥ 1 ΔΥ 1 ΚΕ Χ = = = ΔΥ = 2 ΔΧ και αντίστοιχα ΔΕ ΔΥ 5 ΔΥ 5 30 ΚΕ Χ = = = ΔΥ = ΔΧ Η συνολική μεταβολή θα ισούται με: = + = 6, ος τρόπος: Στο ίδιο αποτέλεσμα μπορούμε να φτάσουμε με τη χρήση του "σταθμικού μέσου" (βλέπε Μαθηματικό Παράρτημα). Συγκεκριμένα: Μπορούμε να υπολογίσουμε το κόστος ευκαιρίας της μεταβολής που μας ζητείται, δηλαδή από 50 σε 60 μονάδες Χ, χρησιμοποιώντας ως μέτρα στάθμισης τα τμήματα της μεταβολής που ανήκουν σε κάθε διαφορετικό διάστημα από τα ΓΔ και ΔΕ. Από τη συνολική μεταβολή των = 10 μονάδων του Χ, 4 μονάδες ανήκουν στο διάστημα ΓΔ και 6 μονάδες στο διάστημα ΔΕ. Συνεπώς, εφόσον γνωρίζουμε το κόστος ευκαιρίας σε κάθε διάστημα θα έχουμε: 1 5 ΓΔ ΔΕ ΚΕ Χ + 6 ΚΕΧ 2 7 6,3 ΚΕ Χ = = = 0, Τελικά θα ισχύει η σχέση: ΔΥ ΔΥ ΚΕ Χ = 0,63 = 0,63 = 0,63 ΔΥ = 6,3 ΔΧ Ο ρόλος της τεχνολογίας στις παραγωγικές δυνατότητες της οικονομίας Στο διάγραμμα (1.5) παρουσιάζεται η επίδραση της τεχνολογίας στις παραγωγικές δυνατότητες μιας οικονομίας. Η ΚΠΔ δεν έχει μετατοπιστεί "παράλληλα" αλλά με τρόπο που δείχνει να ευνοεί την παραγωγή του αγαθού Υ, αφού η μέγιστη παραγόμενη ποσότητα του Χ παραμένει στο σημείο Β.

25 1 Εισαγωγικές έννοιες παραγωγικές δυνατότητες κόστος ευκαιρίας 31 Διάγραμμα 1.5 Υ Οι παραγωγικές δυνατότητες βελτιώθηκαν στην παραγωγή μόνο του αγαθού Υ. Α Ο Β X Αν η ΚΠΔ είχε μετακινηθεί προς τα δεξιά με τρόπο ώστε να αυξάνονται οι μέγιστες ποσότητες και για τα δύο αγαθά θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει τεχνολογική βελτίωση στην παραγωγή και των δύο αγαθών. 1.6 O καταμερισμός των έργων Η έννοια του καταμερισμού των έργων Ο καταμερισμός των έργων ορίζεται ως το φαινόμενο, σύμφωνα με το οποίο κάθε ά- τομο, ενώ καταναλώνει πλήθος αγαθών, συμμετέχει στην παραγωγή ενός ή λίγων μόνο από αυτά. Με άλλα λόγια πρόκειται για καταμερισμό της παραγωγικής διαδικασίας σε στάδια με τα άτομα να συμμετέχουν μόνο σε κάποια από αυτά, ανάλογα με τις ικανότητες και δεξιότητες τους Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του καταμερισμού των έργων Το κύριο πλεονέκτημα του καταμερισμού των έργων είναι η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, ενώ στα μειονεκτήματα του καταγράφονται:

26