Παιδί και Παισνίδι (Ρόλορ ηος Παισνιδιού)

Transcript

1 Παιδί και Παισνίδι (Ρόλορ ηος Παισνιδιού) Έρνπκε θηάζεη λα ιέκε ζηηο κέξεο καο, φηη ε ζπνπδαηφηεηα ηεο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ παηδηνχ, ζηελ δσή ησλ παηδηψλ ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο, δελ είλαη θάηη πνπ έρεη αλάγθε απνδείμεσο. Γνλείο θαη εθπαηδεπηηθνί μέξνπλ φηη ην παηρλίδη, ιεηηνπξγία ηφζν θπζηθή ζην παηδί, φζν θαη απαξαίηεηε γηα ηε κειινληηθή δηακφξθσζε, είλαη ηφζν απαξαίηεηε ζηελ αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ, φζν ην θαγεηφ θαη ν χπλνο. Δίλαη ιάζνο λα ην ζεσξνχκε ζαλ κηα απιή αζρνιία γηα λα πεξλάεη ε ψξα. Σν παηρλίδη είλαη απαξαίηεην γηα ην παηδί. Πξφθεηηαη γηα κία δξαζηεξηφηεηα πνπ ην βνεζά λα αλαθαιχςεη κφλν ηνπ ηνλ θφζκν, έλαο απαξαίηεηνο παξάγνληαο γηα ηελ αξκνληθή αλάπηπμε ηφζν ηνπ ζψκαηνο φζν θαη ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ. Σν παηδί δελ παίδεη κφλνλ πξνθεηκέλνπ λα αζθήζεη ηνπο κπο ηνπ, ηελ δεμηφηεηα ή ηελ γιψζζα ηνπ. θνπφο θαη θίλεηξν ελππάξρνπλ εμ νινθιήξνπ ζην παηρλίδη, ην νπνίν εθθξάδεη ηελ κνξθή ηεο δσήο, θαη ηεο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ παηδηνχ. Αλ πάξνπκε ζαλ δεδνκέλν, φηη ε πξαγκαηηθφηεηα ηεο δσήο βηψλεηαη απφ ην παηδί ζαλ πεξηζζφηεξν μέλε πξνο απηφ θαη θαηαπηεζηηθή ζε ζχγθξηζε κε ηνλ ελήιηθα, είλαη θπζηθφ ην παηδί λα έρεη ζε πνιχ κεγαιχηεξν βαζκφ αλάγθε απαιιαγήο θαη εθηφλσζεο δηα κέζνπ ηνπ παηρληδηνχ. χκθσλα κε λεψηεξεο ζεσξίεο (Fröbel), ην παηρλίδη λνείηαη θπξίσο ζαλ έθθξαζε ησλ δεκηνπξγηθψλ δπλάκεσλ ηνπ παηδηνχ, ηα δε παηρλίδηα θαληαζίαο θαζψο θαη ε ηθαλφηεηα εθθξάζεσο ηνπ παηδηνχ ζε κνξθέο θαη θαηαζθεπέο θαηέρνπλ ηελ πξψηε ζέζε. Καηά ηελ ςπραλαιπηηθή άπνςε, ν ραξαθηήξαο ελφο παηρληδηνχ, κπνξεί λα ππαγνξεχεηαη θαη λα εξκελεχεηαη απφ ην γεγνλφο, φηη ην παηδί κεηαηξέπεη ζε ελεξγφ θαηάζηαζε κία έληαζε, απφ ηελ νπνία ππέθεξε ή ππνθέξεη αθφκα. Μηα βησκέλε δειαδή θαηάζηαζε, κεγάιεο έληαζεο, μαλαβηψλεηαη ζην παηρλίδη ζπκβνιηθά θαη επαλαιακβάλεηαη κέρξηο φηνπ ηεζεί θάησ απφ ςπρηθφ έιεγρν θαη αθνκνησζεί. Απφ ηελ ζεσξία απηή ζπκπεξαίλεηαη απηνλφεηα ε κεγάιε ζεκαζία ηνπ ειεχζεξνπ παηρληδηνχ. Απηφ γίλεηαη, φηαλ ην παηδί εθιέγεη κφλν ηνπ ην ζέκα ηνπ παηρληδηνχ θαη θαηαζηξψλεη ηελ πνξεία ηνπ αλαιφγσο ησλ 18

2 ςπρηθψλ αλαγθψλ ηνπ. Ο ζπκβνιηζκφο ησλ ζεκάησλ ηνπ παηδηθνχ παηρληδηνχ ζηεξίδεηαη ζην ειεχζεξν παηρλίδη, ρσξίο βεβαίσο λα πεξηνξίδεηαη κφλν ζ απηφ. Σν παηδί θηίδεη θάηη κε ηελ άκκν, δίλεη νλφκαηα θαη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζεκαζία ζηα πξάγκαηα θαη δεκηνπξγεί έλαλ ζπκβνιηθφ θφζκν, ν νπνίνο κπνξεί λα απνηειείηαη απφ ηα πιένλ απαξαίηεηα αληηθείκελα θαη λα έρεη ραξαθηήξα ζηαζεξφ ή κεηαβιεηφ, αλάινγα κε ηελ δηάζεζε ηνπ παηδηνχ. Έλα παπνχηζη π.ρ. είλαη γηα ηνλ ελήιηθα, ην ίδην πάληνηε αληηθείκελν, ελψ γηα ην παηδί ζεκαίλεη αλάινγα κε ηελ πεξίζηαζε θαη εμέιημε ηνπ παηρληδηνχ ηνπ, έλα θξεβάηη, κηα γέθπξα, έλα ζθπξί, έλα δψξν θ.η.ι. Σν ζπκβνιηθφ παηρλίδη είλαη πνιχ ραξαθηεξηζηηθφ, φρη κφλν γηα ηελ πξψηκε παηδηθή ειηθία, αιιά επίζεο θαη γηα ηελ πεξίνδν ησλ πξψησλ ζρνιηθψλ ρξφλσλ, είλαη δε έλα ζηνηρείν, πνπ φινη νη εξεπλεηέο δέρνληαη εμ ίζνπ ζαλ ζπνπδαίν. Με ην παηρλίδη, ην παηδί απνθηά γλψζεηο κνξθήο, ζρεκάησλ, ρξσκάησλ, δηεπθνιχλεηαη ζηελ εμσηεξίθεπζε ηνπ ςπρηθνχ ηνπ θφζκνπ θαη πξνσζεί ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ ζε πιαηχηεξνπο νξίδνληεο. Αλάκεζα ζηνπο κήλεο, ην παηδί αξρίδεη λα δείρλεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηα ρξψκαηα γεληθά, χζηεξα γηα ηα ρξψκαηα πνπ έρνπλ νη εηθφλεο θαη ηέινο γηα ηηο ίδηεο ηηο εηθφλεο. Σν παηδί ζέιεη λα ηηο αλαγλσξίζεη, ηηο αλαδεηά. ηνπο 18 κήλεο ρξεηάδεηαη έλα βηβιίν κε εηθφλεο. Ζ ζπκκεηνρή ηεο κεηέξαο ζ απηφ ην παηρλίδη, πνπ είλαη καδί θαη κάζεζε, είλαη πνιχ ζεκαληηθή. ηελ ειηθία απηή πεξηζζφηεξν απ νπνηαδήπνηε άιιε ε ζηελή ζπλεξγαζία κεηέξαο παηδηνχ είλαη απαξαίηεηε. Αρ δούμε όμωρ ηώπα, ηι μαθαίνει ηο παιδί οςζιαζηικά ζηο παισνίδι. ην παηρλίδη, ην παηδί καζαίλεη πξψηα πξψηα λα παίδεη. Μαζαίλεη ηελ επηδεμηφηεηα, ηνπο ηξφπνπο ζπκπεξηθνξάο, ηελ ηερληθή, ηνλ απηνζρεδηαζκφ, ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα, ηα νπνία απαηηνχληαη γηα ηνπο εθάζηνηε ηξφπνπο παηρληδηνχ. Απνθηά νηθεηφηεηα ζε κηα κνξθή δσήο, ε νπνία είλαη απαξαίηεηε γηα ηνλ αλζξσπηζκφ, ηε επηθξάηεζε ηνπ αλζξψπνπ ζηνπο θνηλσληθνχο εμαλαγθαζκνχο θαη ε νπνία ζπκβάιιεη ζηε εμαζθάιηζε ρψξσλ ειεπζεξίαο θαη επηπρίαο κέζα ζ έλα θφζκν ησλ ζθνπηκνηήησλ θαη ησλ δηαξθψο κεγαιπηέξσλ απαηηήζεσλ ζε επίδνζε απφδνζε (Fink 1957, Rahuer 1960, Moltmann 1971). 19

3 Σν παηρλίδη ινηπφλ δελ έρεη αλάγθε άιιεο ππεξάζπηζεο, εθ φζνλ απνδερζεί θαλείο απηφ ζαλ κηα βαζηθή αλζξσπηζηηθή ηθαλφηεηα. Παξ φια απηά είλαη δπλαηφλ λα δηαθξίλεη θαλείο κηα ζεηξά επί κέξνπο ηθαλνηήησλ, νη νπνίεο πξνάγνληαη αζθαιψο θαη κε ην παηρλίδη. Απφ απηέο ζα ππνγξακκίζνπκε εδψ κεξηθέο, φπσο: 1. Η κιναιζθηηική ικανόηηηα, ανηίλητη και επιδεξιόηηηα. Έλαο κεγάινο αξηζκφο παηρληδηψλ ζηεξίδεηαη ζηελ δεμηφηεηα ησλ αηζζήζεσλ θαη ηνπ ζπζηήκαηνο θηλεηηθφηεηαο. Αηψξεζε, ηζνξξνπία, αλέβαζκα, θαηέβαζκα, θαη πνιιά άιια παηρλίδηα νδεγνχλ ζηελ βειηίσζε θαη ηειεηνπνίεζε απηψλ. Σν παηδί γίλεηαη πην επηδέμην, επλνείηαη ε ζσκαηηθή ηνπ αλάπηπμε, ε αλάπηπμε ησλ αηζζεηεξίσλ νξγάλσλ ηνπ. 2. Η καηοσή ηος πεπιεσομένος και ηυν κανόνυν ηος παισνιδιού: Μεγάιε ζεκαζία γηα ηε εμέιημε θαη ην επίπεδν ηνπ παηδηθνχ παηρληδηνχ έρεη ε ηθαλφηεηα θαηνρήο ηνπ πεξηερνκέλνπ, ε νηθεηφηεηα δειαδή κε ηελ ηερληθή θαη ηνπο θαλφλεο ησλ παηρληδηψλ. Οη γλψζεηο απηέο θαη νη δεμηφηεηεο απνηεινχλ κεγάιε αμία ζηνλ παηδηθφ θφζκν. Σα παηδηά κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ δεζκνχο ζε λέν πεξηβάιινλ θαη λα πξνζαξκνζζνχλ εχθνια ζε μέλν αλζξψπηλν πεξηβάιινλ. Παξάιιεια βξίζθνπλ θαη δνθηκάδνπλ παξαιιαγέο ηνπ παηρληδηνχ ηνπο έηζη πέξα απφ ην ζηνηρείν ηεο γιψζζαο ησλ θαλφλσλ, εδψ ζεσξείηαη ζπνπδαία ε ηθαλφηεηα κεηαβνιήο ησλ θαλφλσλ ηνπ παηρληδηνχ θαη ε εθεχξεζε θαηλνχξγησλ, πξάγκα πνπ απμάλεη ηνλ αξηζκφ ησλ παηρληδηψλ θαη θάλεη επέιηθηνπο ηνπο παίθηεο. 3. Η ικανόηηηα έκθπαζηρ: Έηζη ζίμακε κία αθφκα δηάζηαζε ηελ απφ ην παηδί εθεχξεζε παηγληδηψλ. Ηθαλφηεηα γηα παηγλίδη, δελ ζεκαίλεη κφλν ην λα θαηέρεη ηα ππάξρνληα παξαδνζηαθά παηγλίδηα, αιιά θαη ε λέα εθεχξεζε θαη απηνδχλακε παξνπζίαζε παηγληδηψλ. Κάζε λέν νηθνδφκεκα, θάζε πχξγνο ζηελ άκκν θαη θάζε ζπλδπαζκφο γξακκψλ παξηζηάλεη κία εθεχξεζε. Κάζε λέα πξνζπάζεηα κπνξεί λα νδεγήζεη ζε λέεο ηδέεο ή λένπο ζπλδπαζκνχο, ζηνπο νπνίνπο δελ δξαζηεξηνπνηείηαη κφλν ε θαληαζία αιιά θαη κνξθέο πεηζηηθήο έθθξαζεο. 4. Η καηανόηζη ηυν θεμάηυν και ζηοισείυν γνυζηικήρ θύζευρ. Σν ειεχζεξν παηγλίδη έρεη κία θεληξηθή θαη απαξαίηεηε ιεηηνπξγία γηα ηελ γλσζηηθή εμέιημε. Σν παηδί αξρίδεη λα παξαηεξεί ηηο νκνηφηεηεο θαη 20

4 δηαθνξέο, ηα κεγέζε θαη ηηο ηδηφηεηεο ησλ αληηθεηκέλσλ ηνπ παηγληδηνχ, φηαλ ηα θνπλάεη, ηα ςειαθίδεη, ηα ζεθψλεη, ηα θξαηάεη, ηα ηαμηλνκεί. Απνθηά εκπεηξίεο σο πξνο ηελ κνξθή ησλ πξαγκάησλ, ηελ επηθάλεηα, ηελ ηξηβή θαη ηελ ζηαηηθφηεηα, ηελ ζρέζε θαη ρξεζηκφηεηά ηνπο. 5. Η γνώζη ηυν απαιηήζευν κοινυνικήρ θύζευρ ηος παισνιδιού: Ο κεγάινο αξηζκφο επθαηξηψλ γηα θνηλσληθή κάζεζε ζην παηγλίδη, είλαη θαλεξφο. ην νκαδηθφ παηγλίδη ην παηδί έρεη ην βίσκα φηη είλαη έλα κέξνο ηνπ φινπ ζπζηήκαηνο. Απηφ είλαη ην πξψην ζχζηεκα, ην νπνίν δελ δηέπεηαη απφ ηηο ζρέζεηο ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ επαθή κεηαμχ ησλ παηδηψλ δεκηνπξγείηαη γεληθά θαη θχξηα ζην παηγλίδη. ε αλαγλψξηζε ή ε απψζεζε, ε επηβεβαίσζε, ή ε ελζάξξπλζε απφ ηελ πιεπξά ηεο νκάδαο. Πξνθαλψο, κπνξνχλ ηα παηδηά παξ φια απηά λα ζπκπαίδνπλ, δηφηη αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη αιιεινβνεζηνχληαη ζηνλ ηνκέα ησλ αλαγθψλ ηνπο, κε ηξφπν ψζηε ζηα πιαίζηα ελφο νκαδηθνχ παηγληδηνχ θάζε παίθηεο λα ηθαλνπνηεί ηηο δηθέο ηνπ ςπρηθέο απφςεηο. Επιλογή παιτνιδιού Σν παηδί βξίζθεη ζην θάζε αληηθείκελν έλα παηγλίδη. Έλα παιηφ απηνθίλεην, θάπνηα απιά θαη θαζεκεξηλά νηθηαθά αληηθείκελα, ε παιηά ξφδα ελφο πνδειάηνπ, ηα πξφζσπα γχξσ ηνπ, νη ρψξνη, έλα πνιχρξσκν ξνχρν, κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηα θαηάιιεια εξεζίζκαηα γηα παηρλίδη, κπνξνχλ λα ην βνεζήζνπλ λα δεκηνπξγήζεη ηελ δηθή ηνπ αίζζεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Έλα θνπηάιη θαη κηα θαηζαξφια πνπ γίλνληαη ηακπνχξιν, κπνξνχλ λα ην δηαζθεδάζνπλ πεξηζζφηεξν απφ έλα αθξηβφ θαινθηηαγκέλν ηππηθφ παηγλίδη ηεο αγνξάο. Όηαλ, φκσο, έξζεη ε ζηηγκή ηεο αγνξάο ελφο ηππνπνηεκέλνπ παηγληδηνχ, νη γνλείο ζπρλά δελ μέξνπλ ηη λα πξσηνδηαιέμνπλ. Σν αθξηβφηεξν ή ην πην πνιπδηαθεκηζκέλν παηγλίδη δελ είλαη αλαγθαζηηθά ην πην θαηάιιειν γηα ην παηδί ηνπο. Παξά ην γεγνλφο φηη ην ηππνπνηεκέλν παηγλίδη είλαη πηα έλα ηππηθφ βηνκεραληθφ πξντφλ, ε επηινγή ηνπ δελ πξέπεη λα αθνινπζεί ηηο ζπλεζηζκέλεο δηεξγαζίεο πνπ καο ραξαθηεξίδνπλ φηαλ αγνξάδνπκε έλα νπνηνδήπνηε άιιν βηνκεραληθφ πξντφλ. απηήλ ηελ πεξίπησζε, ν επαίζζεηνο θαη αδηακφξθσηνο ραξαθηήξαο ηνπ παηδηνχ, 21

5 πξέπεη λα είλαη ν θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο γηα ηηο αγνξέο καο. Αθφκα ζα πξέπεη λάρνπκε ππ φςε καο: - ηα παηγλίδηα λα είλαη πξνζαξκνζκέλα ζηε ειηθία ηνπ παηδηνχ λα ππνινγίδεηαη φκσο ν αηνκηθφο ξπζκφο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ θαη ε πξνζσπηθφηεηά ηνπ. - ηα παηγλίδηα πξέπεη λα βνεζνχλ ζηελ απειεπζέξσζε ηεο θαληαζίαο ηνπ παηδηνχ. Έλα απιφ παηγλίδη φπσο νη θχβνη, κπνξεί λα πάξεη πην ζχλζεηεο κνξθέο (ην «θηίζηκν» γηα παξάδεηγκα, ελφο νιφθιεξνπ ρσξηνχ ή ελφο πχξγνπ). - Σν παηγλίδη πξέπεη λα έρεη ζρέζε κε ηε ηθαλφηεηα θαληαζίαο ηνπ παηδηνχ. Γη απηφ πξέπεη λα απνθεχγνληαη ηα πνιχ νπδέηεξα παηγλίδηα. Αληίζεηα νη εηθφλεο θαη νη ηζηνξίεο κπνξνχλ λα εμνηθεηψζνπλ ην παηδί, κε θαηαζηάζεηο άγλσζηεο ζ απηφ. Γιαηί καηαζηπέθοςν ηα παισνίδια ηοςρ Έλα παηδί είλαη πάληα πεξίεξγν λα κάζεη πψο είλαη θηηαγκέλν ην παηγλίδη ηνπ. Γη απηφ πξέπεη λα κπνξεί λα ην ζπλαξκνινγήζεη θάζε θνξά πνπ ην επηζπκεί. - Σν παηγλίδη πξέπεη λα πξνζθέξεη ζην παηδί κία πνηθηιία ρξήζεσλ. Σν παηγλίδη κηαο κφλν ρξήζεο, δελ αθήλεη ζην παηδί παξά ηνλ ξφιν ηνπ παζεηηθνχ ζεαηή θαη γη απηφ γξήγνξα μερληέηαη θαη εγθαηαιείπεηαη ζε κηα γσληά. - Σν ρξψκα θαη ε κνξθή παίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αηζζεηηθή αλάπηπμή ηνπ. Σα κηθξά παηδηά, πξνηηκνχλ πάληα ηα έληνλα ρξψκαηα. Σα κεγαιχηεξα πξνηηκνχλ ηα θπζηθά ρξψκαηα θαη ηα πην ζχλζεηα ζρήκαηα. - Σν πιηθφ κε ην νπνίν είλαη θαηαζθεπαζκέλν ην παηγλίδη έρεη επίζεο κεγάιε ζεκαζία. Πξέπεη λα πξνηηκνχληαη ην μχιν θαη ην χθαζκα, παξά ηα δηάθνξα άιια πιηθά πνπ θαηαθιχδνπλ ηελ αγνξά. - Οη δηαζηάζεηο ηνπ παηγληδηνχ, πξέπεη λα είλαη πξνζαξκνζκέλεο ζηελ ειηθία ηνπ λεαξνχ θαηφρνπ ηνπ. Σα κηθξά θαη ηα κηθξφηεξα παηδηά πξνηηκνχλ ηα κεγαιχηεξα, αλαινγηθά παηγλίδηα. Αο έρνπκε πάλησο ππ 22

6 φςε καο, φηη ην παηδί πξέπεη λα κπνξεί λα κεηαθέξεη κφλν ηνπ ην παηγλίδη ηνπ. - Ζ πνζφηεηα πξέπεη λα είλαη πξνζαξκνζκέλε ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ παηγληδηνχ. Αξθεί κηα θνχθια γηα έλα νινθιεξσκέλν παηγλίδη. Γηα λα θηηζηεί φκσο κηα πφιε, ρξεηάδνληαη πνιινί θχβνη. - Ζ ζηεξεφηεηα θαη ε αληνρή ελφο παηγληδηνχ είλαη, επίζεο παξάγνληεο πνπ παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ηε ζηηγκή ηεο αγνξάο. Σν παηδί, πξέπεη, βέβαηα, λα καζαίλεη λα ρξεζηκνπνηεί πξνζεθηηθά ηα παηγλίδηα ηνπ, δελ είλαη φκσο ζσζηφ λα παξαβιέπνπκε ηελ πεξηέξγεηα θαη ηελ δηάζεζή ηνπ γηα δηάθνξνπο πεηξακαηηζκνχο. - Ζ αζθάιεηα ηνπ παηγληδηνχ είλαη, επίζεο έλα πνιχ ζεκαληηθφ ζηνηρείν. Οη αλάγθεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηε ειηθία ηνπ παηδηνχ. Ζ ηηκή πξέπεη λα ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αληνρή θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ παηγληδηνχ. Μεξηθέο θνξέο είλαη θαιχηεξν έλα πην αθξηβφ παηγλίδη πνπ θαιχπηεη ηηο παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο, παξά έλα θζελφηεξν πνπ ζα αρξεζηεπζεί κεηά ηελ πξψηε θηφιαο ρξήζε ηνπ. Πάλησο ηα αθξηβψηεξα παηγλίδηα δελ είλαη αλαγθαζηηθά ηα θαιχηεξα. Δπίζεο δελ πξέπεη λα μερλάκε πσο έλα πιηθφ πνπ ζηα κάηηα ελφο κεγάινπ θαληάδεη ζαλ ρσξίο θακκία αμία, κπνξεί λα είλαη πνιχηηκν γηα ην παηδί. Μέζα ζηελ πιεζψξα ησλ παηγληδηψλ πνπ θαηαθιχδνπλ ηε αγνξά, κεξηθά παηγλίδηα κπνξνχλ λα είλαη επηθίλδπλα, φρη γηαηί κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ζσκαηηθέο βιάβεο ζην παηδί, αιιά γηαηί δηαζηξεβιψλνπλ ην πλεχκα ηνπ. Ηδηαίηεξν πξφβιεκα απνηεινχλ ίζσο ηα «πνιεκηθά» παηγλίδηα. Ζ ζπδήηεζε, ηα ηειεπηαία ρξφληα, γχξσ απφ απηφ ην ζέκα έρεη πάξεη κεγάιεο δηαζηάζεηο. Δίλαη ζσζηφ λα καζαίλεη ην παηδί λα ζθνηψλεη; είλαη ην πνιεκηθφ παηγλίδη απηφ πνπ ηξνθνδνηεί κε βία ηνλ ραξαθηήξα ηνπ παηδηνχ ή ην γχξσ πεξηβάιινλ; Γεγνλφο είλαη φηη φπσο είλαη ιάζνο λα πξνζπαζήζνπκε λα θξαηήζνπκε ην παηδί θιεηζκέλν ζ έλαλ απνκνλσκέλν γπάιηλν πχξγν, άιιν ηφζν είλαη επηθίλδπλν λα ην ζπλεζίζνπκε ζε κηα «πνιεκνραξή» λννηξνπία δίλνληάο ηνπ άθζνλα πνιεκηθά παηγλίδηα. Έλα κφλν πηζηφιη παηγλίδη, ίζσο δελ απνηειεί έλα επηθίλδπλν πξνεγνχκελν ζηα ρέξηα ελφο παηδηνχ, φηαλ απηφ έρεη ζηε δηάζεζή ηνπ κηα κεγάιε πνηθηιία άιισλ, πην «δεκηνπξγηθψλ», παηγληδηψλ. 23

7 Καη ην αληίζηξνθν αλάκεζα ζηα ιεγφκελα, επηζηεκνληθά εθπαηδεπηηθά παηγλίδηα (παηγλ. γλσξηκίαο, ρεκηθά, ειεθηξνκαγλεηηζκνχ, θπζηθψλ επηζηεκψλ, ππνινγηζηψλ, λνεκνζχλεο θαη δεκηνπξγίαο) αο κε ζηξέςνπκε ηα πάληα πξνο φθεινο ηνπ ζρνιείνπ αο αθήζνπκε ζην παηδί πνπ επηζπκεί λα παίδεη θαη λα νλεηξεπζεί ην δηθαίσκα λα ην θάλεη, αθφκα θαη αλ δελ αγαπάεη ηα καζεκαηηθά, ηηο επηζηήκεο ή ηελ ηζηνξία. Σν ζρνιείν, ην κέιινλ ηνπ είλαη έλα πξάγκα θαη ην παηγλίδη φκσο έλα άιιν. Έηζη αθφκα, ραξίδνληαο έλα αθνξληεφλ ζην παηδί, δελ ζα πεξηκέλνπκε λα γίλεη κνπζηθφο. Δίλαη θπζηνινγηθφ, έλα παηδί 5-10 εηψλ, λα νλεηξεχεηαη γχξσ απφ ζέκαηα επηζηεκνληθήο θαληαζίαο ην αθήλνπκε λα πξνβάιιεη ηηο επηζπκίεο ηνπ ζ έλα ζπκβνιηθφ θφζκν, λα παίδεη κε ην ζψκα ηνπ, λα δήζεη εμηδαληθεπκέλεο εηθφλεο γχξσ απφ ηα ίδην, φπσο θαη δπλαηφηεηεο επαλφξζσζεο ησλ απνηπρηψλ ηνπ θαη ηδηαίηεξα ησλ ζρνιηθψλ απνηπρηψλ ηνπ. Θα ηνπ δνζεί ε επθαηξία, λα δηαπεξάζεη ηνλ ηνίρν ηνπ κπζηεξίνπ ηνπ λα δηεξσηεζεί γηα ηελ θαηαγσγή ηνπ: ε χιε, ε δσή, ν καγλεηηζκφο, ην θσο, ε αζηξνλνκία, είλαη ζέκαηα πνπ εξεζίδνπλ ηελ Φαληαζία. Το ζτήμα ποσ επικραηεί Έπεηηα ην παηγλίδη ρσξίο δηάθξηζε θαη ηνληζκφ ηνπ θχινπ ηξαηλάθηα πηζηνιάθηα ή κπάιεο γηα ηα αγφξηα θνχθιεο, έπηπια ή ζθνηλάθη γηα ηα θνξίηζηα. ήκεξα φκσο πξέπεη λα αλαξσηεζνχκε: Δίλαη ζσζηφ λα επηβάινπκε κε ηα παηγλίδη κνληέια δσήο πνπ έηζη είηε αιιηψο είλαη πηα μεπεξαζκέλα; πξέπεη λα εθπαηδεχνπκε ην αγφξη λα είλαη «ζθιεξφο, δπλακηθφο, πεξήθαλνο, θπλεγφο» θαη ην θνξίηζη «γιπθηά θαη ππάθνπε» λνηθνθπξά. Σν παηγλίδη πξέπεη λα κπνξεί λα δηαζθεδάζεη, λα κνξθψζεη θαη λα παηδαγσγεί ζσζηά ην παηδί, θαη φρη λα ηνπ επηβάιεη θάπνηα κνληέια δσήο κε ακθηζβεηήζηκεο ηδενινγηθέο πξνεθηάζεηο. Βαθμίδερ κοινωνικήρ ζςμπεπιθοπάρ ηος παιδιού Κοινφνικό-υστολογική πλεσρά 24

8 ε γεληθέο γξακκέο, ηα παηγλίδη είλαη έλα θνηλσληθφ θαηλφκελν. Ζ ςπρνινγηθή ζρνιή ηεο Βηέλλεο θαη ν William Stern, παξαηήξεζαλ, ηφζν, φιν ην ξεπεξηφξην παηγληδηψλ ηνπ παηδηνχ, φζν θαη ηα θνηλσληθά παηγλίδη θαη επεδίσμαλ λα βξνπλ ηελ ηππηθή αθνινπζία, κε ηελ νπνία ηα παηδηά καζαίλνπλ θαη δεκηνπξγνχλ ην θνηλσληθφ παηγλίδη. Έηζη ν Stern (1921), πεξηέγξαςε ηνλ ηξφπν, κε ην νπνίν έιθνληαη ηα παηδηά απφ ην 2 ν ήδε ρξφλν ηεο ειηθίαο ηνπο, ζην νκαδηθφ παηγλίδη ησλ ψξηκσλ ή ησλ άιισλ παηδηψλ, ράξηο ζηελ κηκεηηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Σν κηθξφ παηδί αληηγξάθεη ην πξφηππφ ηνπ, δεκηνπξγείηαη, έηζη έλα είδνο νκαδηθήο απζππνβνιήο, ε νπνία ζεσξείηαη ζαλ κηα θνηλσληθή εμέιημε απφ ηελ νπνία ζπκπαξαζχξνληαη θαη ηα κηθξά παηδηά αθφκα. Έηζη έρνπκε, ζην 3 ν πεξίπνπ ρξφλν ηεο ειηθίαο, ηελ ηθαλφηεηα ηνπ παηδηνχ, λα παίξλεη κέξνο ζηα θπθιηθά παηγλίδηα θαη ηνπο θπθιηθνχο ρνξνχο. Μηα άιιε νκάδα απνηεινχλ ηα παηγλίδηα, ζηα νπνία ηα επί κέξνπο κέιε ηεο νκάδαο, έρνπλ δηαθνξεηηθή δξαζηεξηφηεηα. Οη ζπκπαίθηεο πξέπεη λα ζπιιάβνπλ ηνλ γεληθφ ζθνπφ θαη λα θαηαλνήζνπλ ηνπο επί κέξνπο ξφινπο. Ζ ηθαλφηεηα γηα κηα ζπκκεηνρή ζ έλα ηέηνην παηγλίδη απνθηάηαη θαηά ηνλ W. Stern. θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ 5 νπ έηνπο ηεο ειηθίαο. Οη βαζκίδεο πνπ αθνινπζνχλ, παξηζηάλνπλ παξαζθεπαζηηθά παηγλίδηα ππνδπφζεσο ξφισλ, ηα νπνία πεξηέρνπλ ζηνηρεία γηα έλα θαλνληθφ παηγλίδη. παξάζηαζεο ζθελψλ θαη ζεάηξνπ. Μία άιιε βαζκίδα απνηεινχλ ηα αληαγσληζηηθά θαη αγσληζηηθά παηγλίδηα ηεο ιεγφκελεο πξνεθεβηθήο ειηθίαο. Έηζη ηα θνηλσληθά παηγλίδηα, αξρίδνπλ κε κία θάζε «παξαιιειίαο» φπσο είπακε ζηελ αξρή, ε νπνία νδεγεί ζηελ δεχηεξε ηεο «ζπλχπαξμεο θαη απφ θεη ζε κηα ηξίηε ηνπ «αληαγσληζκνχ» ησλ παηγληδηψλ αγψλσλ θαη πνιέκνπ, ζηα νπνία ε λεαξή πξνζσπηθφηεηα επηδηψθεη ηελ ζηαζεξνπνίεζε θαη επηβνιή ηεο (Stern 1921). Τπάξρεη ζεηξά νιφθιεξε παηγληδηψλ, ηα νπνία πξνζθέξνληαη ηδηαίηεξα γηα ην παξάιιειν παηγλίδη: ε άκκνο, ε νηθνδφκεζε, ηα ρξψκαηα, ν πειφο θαη ε πιαζηειίλε είλαη παηγλίδηα πνπ ραξαθηεξίδνληαη γηα ηελ παξαιιειία ηνπο, επηηξέπνπλ δειαδή ζηα παηδηά λα παίδνπλ θνληά, λα βιέπεη ην έλα ην παηγλίδη ηνπ άιινπ, λα ζπλερίδεηαη ην παηγλίδη ηνπο ράξηο ζηελ ακνηβαία άκηιια, αιιά λα κε εμαξηψληαη ακνηβαία ζαλ ζπκπαίθηεο. 25

9 Κάζε παηδί κπνξεί λα θαηεπζχλεη ην παηγλίδη θαηά ηηο δηθέο ηνπ απζφξκεηεο παξνξκήζεηο θαη ηελ θαληαζία ηνπ θαη λα απνθαζηζηά ή λα δηαθφπηεη ηηο θνηλσληθέο επαθέο θαηά βνχιεζε. 26