Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (1453)

Transcript

1 Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ (1453) 29 Μαΐνπ εκέξα Σξίηε πέθηεη θαη θέηνο ε κλήκε ηεο Αιψζεσο πξηλ απφ 548 ρξφληα αθξηβψο. Δλψ ζήκεξα ζχζζσκε ε Οξζνδνμία γηνξηάδεη παλεγπξηθά ηελ Αλάιεςε ηεο πεζνχζεο αλζξψπηλεο θχζεο απφ ηε Θεία, ν Διιεληζκφο ηειεί ην κλεκφζπλν ηεο θαηάιεςεο ηεο Πφιεο ησλ πφιεσλ απφ ηνπο Οζσκαλνχο. Δλψ «ην πλεύκα ην Άγηνλ θειεύεη πάζη ηνηο Αγγέινηο απηνύ, άξαηε πύιαο νη άξρνληεο πκώλ», ν Πνξζεηήο δηήιζε ηελ Ωξαία Πχιε ηεο ηνπ Θενχ νθίαο. Σν ζέκα καο ζήκεξα είλαη θαζαξά ηζηνξηθφ. Θα ήζεια φκσο, πξηλ πξνρσξήζσ ζην θαζαξά αθεγεκαηηθφ κέξνο, λα ζηαζψ γηα ιίγν ζε θάπνηεο ελζηάζεηο νξηζκέλσλ ηφζν γηα ηελ αμία ηεο Ηζηνξίαο, φζν θαη γηα ηε ζεκαζία ηεο κλήκεο ηεο Άισζεο. Δηδηθφηεξα, γηα ηελ Άισζε αθνχγνληαη θσλέο πσο ηάρα νχηε σθειεί, νχηε ζπκθέξεη λα κηιάκε ζήκεξα γηα «θακέλα ραξηηά», θαη κφλν θάπνηνη θαλαηηθνί πνιεκνθάπεινη ή ππεξεζληθηζηέο θάλνπλ θάηη ηέηνην. Σα πξάγκαηα, φκσο, δελ είλαη έηζη. Σελ Ηζηνξία ζα πξέπεη λα ηε κειεηνχκε φρη απιά απφ πεξηέξγεηα, καηαηνδνμία, αλάκλεζε ηνπ παξειζφληνο, δηαηήξεζε ηεο πζηεξνθεκίαο, πξνπαγαλδηζηηθνχο ιφγνπο, ή απφ θάπνηα θπζηθή αλαγθαηφηεηα γηα γλψζε, αιιά γηα λα θξίλνπκε ην παξειζφλ, λα δηδαρζνχκε απφ ηα ιάζε ηνπ θαη λα ζηνραζηνχκε πάλσ ζηελ παγθφζκηα Ηζηνξία, εξκελεχνληάο ηελ βαζχηεξα (βι. Φηινζνθία ηεο Ιζηνξίαο). Σνχην, βέβαηα, πξνυπνζέηεη φηη ην χκπαλ είλαη έλα θαηαλνεηφ ζχλνιν, ηνπ νπνίνπ ν άλζξσπνο κπνξεί λ αλαθαιχςεη ηηο γεληθέο αξρέο πνπ ην δηέπνπλ κε ηε ινγηθή έξεπλα. Σελ άπνςε φκσο απηή, φπσο θαηαιαβαίλεηε, δελ απνδέρνληαη φζνη δελ πηζηεχνπλ ζην Θεφ θαη ζην παγθφζκην ζρέδηφ Σνπ, παξά κφλν ζην ράνο θαη ηελ ηπραηφηεηα. Ζ πηψζε ηεο Βαζηιεχνπζαο ππήξμε ην κεγαιχηεξν πνιεκηθφ θαη νηθνλνκηθφ γεγνλφο ηνπ 15 νπ αηψλα. ήκεξα Σνχξθνη, Ρψζνη, έξβνη, Γεξκαλνί θαη Βξεηαλνί επηζηήκνλεο κειεηνχλ ηελ πηψζε ηνπ Βπδαληίνπ. Σε Γεπηέξα ζηηο 2 Απξηιίνπ ην πξψην απφζπαζκα ηνπ ερζξνχ βξηζθφηαλ ιίγν έμσ απφ ηα ρεξζαία ηείρε ηεο Πφιεο,ζε ηξηψλ κφιηο σξψλ απφζηαζε. Σελ Πέκπηε, 5 Απξηιίνπ, νιφθιεξνο ν ηνπξθηθφο ζηξαηφο είρε θηάζεη έμσ απφ ηα ηείρε ζε απφζηαζε ελάκηζε πεξίπνπ κηιίνπ. ηηο 6 Απξηιίνπ ε κπξκεγθηά ησλ πνιηνξθεηψλ, κέζα ζ έλα παλδαηκφλην αιαιαγκψλ θαη ζνξχβνπ απφ ηχκπαλα, έρεη πηα θηάζεη κπξνζηά ζηα ρεξζαία ηείρε. Οη ηζηνξηθνί ηνπο ππνινγίδνπλ ζε πεδνχο (κε ειαθξχ νπιηζκφ: ηφμν, καραίξη, ζπαζί) θαη ηππείο, θαζψο θαη 250 πνιεκηθά πινία. Γηαζέηνπλ, εθηφο απ ηα ζπλεζηζκέλα φπια, πνιηνξθεηηθέο κεραλέο, ππξνβνιηθφ, ηηο ιεγφκελεο κπνκπάξδεο, κε κεγαιχηεξε ην πειψξην βαιιηζηηθφ ππξνβφιν - κακνχζ ηνπ Οχγγξνπ κεραληθνχ Οπξβαλνχ. Οη Βπδαληηλνί κάρεκνη, ζχκθσλα κε ηελ θαηαγξαθή ηνπ Γεψξγηνπ Φξαληδή, ήζαλ Γξαηθνί θαη Ρσκαίνη, ζπλ μέλνη, θαη λαχηεο 30 πινίσλ. Σν θαινθαίξη ηνπ 1452 ν Οπξβαλφο είρε έιζεη ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε γηα λα πξνζθέξεη ηηο ππεξεζίεο ηνπ ζηνλ απηνθξάηνξα. Αιιά ν Κσλζηαληίλνο δελ κπνξνχζε λα ηνπ δψζεη νχηε ηνλ πνιχ πςειφ κηζζφ πνπ δήηαγε, νχηε ηηο πξψηεο χιεο γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ ππξνβφινπ. Έηζη,απηφο έθπγε θαη πήγε ζηνλ Μερκέη, ν νπνίνο ηνχδσζε ηεηξαπιάζην κηζζφ. Σν ππξνβφιν απηφ κπνξνχζε λα εθηνμεχεη νγθφιηζνπο βάξνπο ιηηξψλ ζε απφζηαζε ελφο κηιίνπ. Σν έζπξαλ απ ηελ Αλδξηαλνχπνιε έσο έμσ ησλ ηεηρψλ 100 άλδξεο θαη 50 βνχβαινη. ηηο 11 Απξηιίνπ ν νπιηάλνο είρε ζηήζεη ηε ζθελή ηνπ έμσ απφ ηα ηείρε,θαη φια ηα ππξνβφια ήζαλ έηνηκα. 12 Απξηιίνπ αξρίδεη ν βνκβαξδηζκφο.

2 ηηο 18 Απξηιίνπ κηα κεγάιε έθνδνο ηνπ ερζξνχ πνπ απνθξνχζηεθε, είρε σο απνηέιεζκα λεθξνχο δηθνχο καο. Ο απηνθξάηνξαο ιίγν πξηλ είρε δψζεη δηαηαγή ζηνλ ππεχζπλν γηα ηελ ηνπνζέηεζή ηεο κεραληθφ, ηνλ Γελνπάηε Βαξζνινκαίν νιίγθν, λα θξάμεη κε ηελ παιηά βαξεηά αιπζζίδα ηνλ Κεξάηην απφ ην έλα άθξν ηνπ Πχξγνπ ηνπ Δπγέληνπ, θάησ απφ ηελ Αθξφπνιε, κέρξη ην άιιν, ζ έλαλ πχξγν ησλ παξαζαιάζζησλ ηεηρψλ ηνχ Πέξαλ. Ο Μσάκεζ έθηηαμε ηφηε κηα δίνιθν 12 ρικ. κήθνπο, θη έζπξε 72 πινία ηνπ δηα μεξάο απφ ην Βφζπνξν κέρξη κέζα ζηνλ Κεξάηην. Δπεηδή φκσο άξρηζαλ θαη ηα ρξήκαηα ησλ Βπδαληηλψλ λα ιηγνζηεχνπλ, ν απηνθξάηνξαο φξηζε λα ζπλαρζνχλ ηα αθηεξψκαηα θαη ηα πνιχηηκα ζθεχε ησλ λαψλ, ιέγνληαο: "Αλ ν Θεόο ζώζεη ηελ Πόιε, εγώ ζα ηνπ ηα δώζσ πίζσ ζην ηεηξαπιάζην". ηηο 7 Μαίνπ, ζηηο 11 ε ψξα ην βξάδπ, Οζσκαλνί επηηίζεληαη, αιι εηο κάηελ. ηηο 24 Μαίνπ δηαδφζεθε φηη ν Μσάκεζ εηνηκάδεη απφ ζηεξηά θαη ζάιαζζα θνβεξή επίζεζε γηα ηηο 29 ηνπ Μελφο. ηηο 27 Μαίνπ ν απηνθξάηνξαο ζπγθαιεί πνιεκηθφ ζπκβνχιην ζη Αλάθηνξα. Μεηαμχ ησλ άιισλ ιέεη απαληψληαο ηαπηφρξνλα ζηηο πξνζθιήζεηο ηνπ Μσάκεζ γηα παξάδνζε: «ην δε ηελ πόιηλ ζνη δνύλαη, νπη εκόλ εζηηλ νπη άιινπ ησλ θαηνηθνύλησλ ελ ηαύηε. θνηλή γαξ γλώκε πάληεο απηνπξναηξέησο απνζαλνύκελ θαη νπ θεηζόκεζα ηεο δσήο εκώλ». Σελ επνκέλε, 28ε Μαΐνπ, παξακνλή ηεο κεγάιεο εθφδνπ, ζπλαζξνίζηεθαλ ζην Ναφ ηεο Αγηα-νθηάο ν βαζηιηάο, νη απιηθνί, ν θιήξνο, νη ζηξαηησηηθνί αξρεγνί θαη πιήζε θφζκνπ. Γνλαηηζηνί παξαθνινχζεζαλ κε επιάβεηα ηελ ηειεπηαία ιεηηνπξγία. Ο βαζηιηάο θαη νη ζπκπνιεκηζηέο αζπάζηεθαλ αιιήινπο, έδσζαλ θαη πήξαλ ζπγρψξεζε, θαη θνηλψλεζαλ ηα Άρξαληα Μπζηήξηα. Έςαιαλ θαηαλπθηηθά ην "Τή ππεξκάρσ", δεήζεθαλ γηα ηε ζσηεξία ηεο Πφιεο, θαη απνρψξεζαλ γηα λα πάξνπλ ηηο ζέζεηο ηνπο πάλσ ζηηο επάιμεηο. Ο ζαξαληαελληάρξνλνο απηνθξάηνξαο πεξηφδεπζε έθηππνο απφ ην παιάηη ησλ Βιαρεξλψλ θαηά κήθνο ησλ ηεηρψλ, επηβιέπνληαο, δίλνληαο ηηο ηειεπηαίεο ηνπ δηαηαγέο, άγξππλνο εδψ θαη ηξεηο κέξεο, δίλνληαο ζάξξνο, θη εκςπρψλνληαο ηνπο καρεηέο, ελψ νη θακπάλεο δε ζηακαηνχζαλ λα ζεκαίλνπλ, θαη πειψξηα ξήγκαηα λ αλνίγνληαη ζηα ηείρε απφ ηα ηνπξθηθά ππξνβφια. Γπλαίθεο, αθφκα θαη θαιφγξηεο, κνλαρνί θαη γέξνη θνπβαινχλ πέηξεο πάλσ ζηα ηείρε είηε γηα επηζθεπή, είηε γηα ξίμηκν πάλσ ζηνπο ερζξνχο, θαη κεηαθέξνπλ ζηάκλεο κε λεξφ γηα λα μεδηςάζνπλ νη ακπλφκελνη. Ήηαλ ηέηνηα ε νξκή ησλ ερζξψλ πνπ νη πξψηνη έπεθηαλ κέζα ζηελ ηάθξν θαη ηνπο παηνχζαλ νη δεχηεξνη γηα λα πεξάζνπλ. Όιε κέξα πξνζπαζνχζαλ λα θξάμνπλ ηελ ηάθξν, πεηψληαο κέζα πέηξεο θαη θιαδηά, θαη ηε λχρηα εκείο παίξλακε ην ρψκα θαη ηα μχια κέζα ζηα ηείρε, γξάθεη ν Ηζηνξηθφο. Ο Ακηξάο έβιεπε κε ληξνπή φηη ην ηέρλαζκα απηφ ζε ηίπνηε δελ νθεινχζε, θαη κεραλεχεηαη άιιν ηεξηίπη. Βάδεη ηνπο κεραληθνχο ηνπ λ αλνίμνπλ ιαγνχκηα θάησ απφ ηα ηείρε γηα λα πεξάζνπλ νη ζηξαηηψηεο ηνπ. Αιιά ν Ησάλλεο Γεξκαλφο άλνηγε απ ηε κεξηά ησλ ηεηρψλ αληίζεηε ηξχπα, πξνιαβαίλνληάο ηνπο, θαη ηε γέκηδε κε πγξφ ππξ. Μφιηο είραλ πξνρσξήζεη θάησ απ ηα ιαγνχκηα νη Οζσκαλνί, αλάβνπλ νη δηθνί καο ην πγξφ ππξ, θαη παγηδεχνληάο ηνπο, ηνπο θαηάθαηαλ δσληαλνχο. ηηο 2 κεηά ηα κεζάλπρηα ηεο 29εο Μαΐνπ, εκέξαο Σξίηεο, ν νπιηάλνο δίλεη ην ζχλζεκα ηεο γεληθήο εθφδνπ. Ξεδηπιψλνπλ κηα γηγάληηα ζεκαία, θαη κε ην ζχλζεκα: <Αιιάρ, Αιιάρ, ηι Αιιάρ>, άληξεο ηξνκεξά θαλαηηζκέλνη, νη ιεγφκελνη Βαδηβνπδνύθνη, ξίρλνληαη κε γπκλά θνξκηά ζα καληαζκέλε ζχειια, πεξηδψλνληαο ηελ Πφιε απ άθξε ζ άθξε ρηιηφκεηξα γχξσ ηεο. Με ζηξηγγέο 2

3 θσλέο, αιαιαγκνχο θαη ππφ ηνλ ήρν ησλ ζαιπίγγσλ θαη ηπκπάλσλ φξκεζαλ πάλσ ζηνπο ππεξαζπηζηέο. Γελ ήηαλ έθνδνο, ήηαλ αιεζηλφο ζεηζκφο, κάο πιεξνθνξνχλ νη ρξνλνγξάθνη. Άλαςε ζαλ θακίλη ε θσηηά γχξσ απφ ηελ Πφιε. Μεηά απφ ζθνδξφ θαη πνιχσξν βνκβαξδηζκφ θαηαθέξνπλ λα γθξεκίζνπλ ηνλ πχξγν ηεο πχιεο ηνπ Αγίνπ Ρσκαλνχ. ηίθε Οζσκαλψλ ηφηε ξίρλνληαη, αλεβαίλνληαο ζε δεθάδεο εθαηνληάδεο ζθάιεο πνπ είραλ θνπβαιήζεη καδί ηνπο. Οη Βπδαληηλνί ηνπο απνθξνχνπλ θαη πάιη, ελψ φιε ηε λχρηα ν Ησάλλεο Ηνπζηηληάλεο είρε δηαηάμεη ην θηίζηκν ηνπ πχξγνπ, ψζηε κφιηο μεκέξσζε, ήηαλ πηα έηνηκν. Βιέπνληαο ν Μσάκεζ ηε λέα ηνπ απνηπρία, θψλαμε: "Αλ θαη νη πξνθήηεο κνύ έιεγαλ πσο απηνί, κέζα ζε κηα λύρηα ζα θαηάθεξλαλ απηό πνπ θαηάθεξαλ, δε ζα ην πίζηεπα". Γπν ψξεο πξηλ θέμεη νη Χξηζηηαλνί επηθξαηνχζαλ. Σν πξψην απηφ θχκα άξρηζε λα θάκπηεηαη, θαη θνπξαζκέλνη νη Οζσκαλνί έθεπγαλ. Αμησκαηηθνί φκσο θαη ξαβδνχρνη ηνπο ρηππνχζαλ θαη ηνπο αλάγθαδαλ λα ξηρηνχλ μαλά ζηε κάρε. Οη πξσηφπεηξνη απηνί ζηξαηηψηεο ηνπ νπιηάλνπ είραλ ζηαιεί επίηεδεο γηα λα θνπξάζνπλ θη εμαληιήζνπλ ηνπο Βπδαληηλνχο, πνπ πνιεκνχζαλ κέζα ζηηο βαξηέο παλνπιίεο ηνπο. Μεξηθνί Σνχξθνη θαηφξζσζαλ λ αλαξξηρεζνχλ ηφηε ζην ηείρνο, αιιά ν Κιεηλνκέλεο, ν Θεφθηινο Παιαηνιφγνο θαη ν Γεκήηξηνο Καηαθνπδελφο ηνπο πέηαμαλ απ ηα ηείρε. Ύζηεξα απφ δπν ψξεο κάρεο, ην δεχηεξν θχκα εθφδνπ ηνχ ηαθηηθνχ ζηξαηνχ, νη ιεγφκελνη Αλαηνιίηεο, νξκνχλ. Ζ κάρε γίλεηαη ζθιεξή, γηαηί νη άληξεο απηνί είλαη πνιεκηζηέο πεηζαξρεκέλνη, γπκλαζκέλνη ηέιεηα θαη νπιηζκέλνη ψο ηα δφληηα. Δίλαη μεθνχξαζηνη θαη δεθαπιάζηνη ζε αξηζκφ. Ο απηνθξάηνξαο αθηππεχεη, βγάδεη ηε βαζηιηθή ηνπ ζηνιή, θαη θνξψληαο θνηλή παλνπιία κάρεηαη ζαλ απιφο ζηξαηηψηεο. Έρεη πάξεη ζέζε θνληά ζηελ πχιε ηνπ Ρσκαλνχ, φπνπ ε πίεζε ήηαλ ηζρπξφηεξε, θσλάδνληαο: "Οξκάηε γελλαίνη κνπ ζην όλνκα ηνπ Θενύ. Οξκάηε ηώξα πνπ ιπγίδνπλ. Ο Θεόο κάρεηαη καδί καο". Ο νπιηάλνο, βιέπνληαο ηνπο Έιιελεο παξφια απηά λα ακχλνληαη αθφκα κε ππεξάλζξσπε πξνζπάζεηα θαη αδάκαζην ζάξξνο, δηαηάδεη λα ξηρηνχλ ζηε κάρε φιεο ηνπ νη εθεδξείεο, θαη καδί ηνπο, θπζηθά, νη Γελίηζαξνη, ην πην επίιεθην ζψκα ζηξαηνχ πνπ γλψξηζε ε Δπξψπε, θαηά ηνλ ηζηνξηθφ Ράλζηκαλ. Ο ίδηνο αλαιακβάλεη πξνζσπηθά ηελ αξρεγία ηνπο καδί κε ηνλ αξρεγφ ησλ γεληηζάξσλ, νγάλ Παζά. Με κηα νκαδηθή θξαπγή εμνξκνχλ θη απηνί πάλσ ζηνπο εμαληιεκέλνπο Έιιελεο. Έλαο γηγαληφζσκνο Γελίηζαξνο κε ην φλνκα Χαζάλ, αλέβεθε πξψηνο ζην πξνηείρηζκα, γηα λα θεξδίζεη ην βξαβείν, θαη καδί ηνπ άιινη 30. Πάλσ ζηα ηείρε άξρηζε κάρε θνληθή, αιιά έλαο δηθφο καο πιήγσζε ηνλ Χαζάλ κε πέηξα. Μφιηο ηνλ είδαλ νη Βπδαληηλνί πεζκέλν ζηα γφλαηα, άξρηζαλ λα ηνλ αθνληίδνπλ. Οη Έιιελεο ζθνηψλνπλ άιινπο 17 απ απηνχο ηνπο γελίηζαξνπο. Μεηά φκσο, θχκαηα πνιιά ζηξαηνχ μεθνχξαζηνπ αθνινχζεζαλ, θαη ζπλερψο θαη πην πνιινί ερζξνί αλέβαηλαλ ζηα ηείρε. Δθείλε ηε ζηηγκή δίλεη εληνιή ν απηνθξάηνξαο λα ρηππήζνπλ φιεο νη θακπάλεο ηεο Πφιεο, ζεκαίλνληαο γεληθή επηζηξάηεπζε πάλσ ζηα ηείρε φισλ φζσλ πνιηηψλ κπνξνχζαλ, θη εγθαηάιεηςε ησλ πινίσλ απφ ηνπο λαχηεο γηα λα ζπεχζνπλ ζε βνήζεηα ησλ πνιεκηζηψλ πάλσ ζηα ηείρε. Κη ελψ ζπλέβαηλαλ απηά, έλαο ππξνβνιηζκφο βξήθε ηνλ αξρεγφ ησλ Γελνβέδσλ, Ηνπζηηληάλε, ζην ζηήζνο, θαη ηνπ ηξχπεζε ην ζψξαθα. Πξνεγνπκέλσο είρε δερηεί έλα βέινο ζην δεμί ηνπ πφδη, θαη κηα πέηξα ζην θεθάιη. Χάλνληαο πνιχ αίκα, θαη πξνθαλψο πνλψληαο πνιχ, αλ θαη ην ηξαχκα ήηαλ αζήκαλην, απηφο, πξάγκα παξάμελν γηαηί ήηαλ ζηξαηεγφο πνιχ αλδξείνο, απνρσξεί απφ ηε κάρε, θσλάδνληαο ηνπο γηαηξνχο. Βιέπνληαο νη ζηξαηηψηεο ηνπ λα θεχγεη, πέθηνπλ ζε ακεραλία θη απξαμία. Ο απηνθξάηνξαο, βιέπνληαο ηνπο ζηξαηηψηεο ηαξαγκέλνπο λα αηνλνχλ θαη λα απνζπάηαη ε πξνζνρή ηνπο, πιεξνθνξείηαη ηελ αηηία, θαη ακέζσο ηξέρεη, 3

4 πξνθηαίλεη ηνλ Ηνπζηηληάλε θαη ηξαληάδνληάο ηνλ απφ ηνπο ψκνπο ηνπ θσλάδεη: "Τη θάλεηο αδειθέ κνπ; Γύξλα γξήγνξα ζην πόζην ζνπ. Γε βιέπεηο όηη ε πιεγή ζνπ είλαη αζηεία; Γύξλα, γηα ην Θεό, ε Πόιε θξέκεηαη ζηα ρέξηα ζνπ". Αιιά εθείλνο κε ζηγή απνρψξεζε θαη ράζεθε. Σνλ έβαιαλ κέζα ζ έλα γελνπάηηθν πινίν θαη ηνλ κεηέθεξαλ ζηε Χίν, φπνπ πέζαλε δπν κέξεο αξγφηεξα. Οη Σνχξθνη βιέπνληαο ηελ αλαζηάησζε θαη ραιάξσζε αλαζάξξεζαλ. Μεξηθνί είραλ πεξάζεη ην πξψην ηείρνο απφ έλα ξήγκα, αιιά δελ ηνικνχζαλ λα ζθαξθαιψζνπλ ζην δεχηεξν. Δθεί φκσο πνπ ηξηγχξηδαλ κε πεξηέξγεηα ζηνλ ελδηάκεζν ρψξν πνπ ρσξίδεη ηα δπφ ηείρε, αλαθαιχπηνπλ πσο κηα απ ηηο κηθξέο πφξηεο ζηε γσληά ηνπ ηείρνπο ησλ Βιαρεξλψλ, κηζνθξπκκέλε απφ έλαλ πχξγν, ε ιεγφκελε Κεξθφπνξηα, είλαη αλνηρηή. Χξεζίκεπε γηα ηνπο δηαβάηεο ζε θαηξφ εηξήλεο, φηαλ νη κεγάιεο πχιεο ήζαλ θιεηζηέο, θαη ζε θαηξφ πνιέκνπ γηα λα πεξλνχλ νη ζηξαηηψηεο θαη λα ζθνηψλνπλ φζνπο θαηφξζσλαλ λα πεξάζνπλ ην πξψην ηείρνο. Αθξηβψο ιίγν πξηλ αξρίζεη ε πνιηνξθία ηελ είραλ αλνίμεη γηα πιεπξηθή έθνδν ζηνλ ερζξφ. Αιιά ηψξα, θάπνηνο επηζηξέθνληαο μέραζε λα ηελ ακπαξψζεη πίζσ ηνπ. Οη Βπδαληηλνί κέζα ζηε γεληθή αλαζηάησζε μέραζαλ λα ηελ θιείζνπλ. Οη Σνχξθνη λφκηδαλ ζηελ αξρή φηη ήηαλ πνιεκηθή ελέδξα, αθνχ νη Βπδαληηλνί αλεβαζκέλνη πίζσ θη απ ηα πην κηθξά αλνίγκαηα, έξηρλαλ βξαζηφ ιάδη πάλσ ζηνλ ερζξφ. Εεηνχλ ηφηε εληζρχζεηο γηα θάζε ελδερφκελν, θαη έλαο ιφρνο νξκά. Πεξλνχλ ηελ Κεξθφπνξηα, θαη βξίζθνληαη κέζα ζε κηα απιή πίζσ απφ ηνπο πξνκαρψλεο, νπφηε αξρίδνπλ λ αλεβαίλνπλ απφ ηηο ζθάιεο πάλσ ζηηο επάιμεηο ζηα λψηα ησλ Διιήλσλ. Οη δηθνί καο αληηιήθηεθαλ ηη είρε ζπκβεί, θαη γπξίδνπλ πίζσ γηα λα θξάμνπλ ηελ Κεξθφπνξηα. Όκσο κέζα ζηε ζχγρπζε, πεξίπνπ πελήληα Σνχξθνη έκεηλαλ κέζα, θαη ζα κπνξνχζαλ, βέβαηα, λα εμνλησζνχλ εχθνια, αλ εθείλε ηε ζηηγκή δελ ελέζθεπηε ν παληθφο απ ηελ απνρψξεζε ηνπ Ηνπζηηληάλε. Σελ ψξα πνπ ν απηνθξάηνξαο παξαθαινχζε ηνλ Ηνπζηηληάλε, ήξζαλ θαη ηνπ είπαλ γηα ηελ είζνδν ησλ Σνχξθσλ απ ηελ Κεξθφπνξηα. ην κεηαμχ, ην έλα ζχληαγκα κεηά ην άιιν ησλ Σνχξθσλ πξνσζνχληαλ αζηξαπηαία ζηηο πχιεο Μπξίαλδξν, Χαξζία θαη Ρσκαλνχ. Ξαθληθά κηα θσλή κέζα θη έμσ απ ηα ηείρε ζθέπαζε ηελ αληάξα ηνπ πνιέκνπ: <ε πόιηο εάισ> (έπεζε ε πφιε). ε ιίγν νη Έιιελεο είδαλ λα ζηήλνληαη πάλσ ζηνπο πχξγνπο ηα κπατξάθηα ηνπ Μσάκεζ. Ζ θξαπγή ζθφξπηδε ηνπο δηθνχο καο, θαη κάγεπε ηνπο Σνχξθνπο. Ήηαλ απφγεπκα. Ο απηνθξάηνξαο θέληξηζε η άινγφ ηνπ, θαη έπεζε ζαλ ηνλ ακςψλ πάλσ ζηνπο αιιφθπινπο. Ήηαλ ηέηνηα ε νξκή θαη ε ζσξηά ηνπ, πνπ νη Σνχξθνη ζθφξπηζαλ, πέθηνληαο απ ηα ηείρε. Παιεχεη απεγλσζκέλα, εδψ θαη πέληε ψξεο, κε ην μίθνο ζην ρέξη, βνπηεγκέλνο ζην αίκα θαη ηε ζθφλε. Βξπρψκελνο ζαλ ιηνληάξη έζθαδε γχξσ ηνπ, ελψ ην αίκα έηξερε πνηάκη απ ηα πφδηα θαη ηα ρέξηα ηνπ. Γχξσ απφ ηνλ απηνθξάηνξα κάρνληαλ ν Γνλ Φξαγθίζθνο Σνιέδνο, ν Θεφθηινο Παιαηνιφγνο, θη ν Ησάλλεο Γαικάηεο. Ωζηφζν, απ ηα ξήγκαηα πνπ πξνθαινχζε ην πειψξην ππξνβφιν, έκπαηλαλ ζπλερψο νη Σνχξθνη. Πνιινί απφ ηνπο δηπιαλνχο ηνπ είλαη θηφιαο λεθξνί. Βιέπεη θαζαξά φηη ε Πφιε ράζεθε, θη ειπίδα ζσηεξίαο δελ ππάξρεη. "Γε βξίζθεηαη θάπνηνο Χξηζηηαλόο λα κνύ πάξεη ην θεθάιη"; Φσλάδεη. Σελ ψξα θείλε θάπνηνο γηγαληφζσκνο ηνλ ρηππά απφ πίζσ θαη ηνλ απνθεθαιίδεη. Μφλν δπν πχξγνη έκελαλ αθφκε άπαξηνη. Σνπ Βαζηιείνπ Λένληνο θαη ηνπ Αιεμίνπ. Δθεί κέζα λαχηεο απ ηελ Κξήηε πνιεκνχζαλ γελλαία. Ο Μσάκεζ, εθηηκψληαο ηελ αλδξεία ηνπο, ηνπο ππνζρέζεθε φηη ζα ηνπο αθήζεη λα θχγνπλ, εάλ παξαδνζνχλ, φπσο θη έγηλε. Σν θνληθφ θαη ε ιεειαζία πνπ επαθνινχζεζε μεπέξαζε θάζε θαληαζία. Σν αίκα έηξεμε πνηάκη. Σα θνπθάξηα ησλ λεθξψλ, Χξηζηηαλψλ θαη Σνχξθσλ, απφ ηηο κάρεο θνληά ζηα ηείρε θαη ηηο κπξνζηά απ απηά ηάθξνπο είραλ θηάζεη απφ ην έδαθνο 4

5 κέρξη ηηο επάιμεηο. Μέζα ζηελ Πφιε ηξεηο κέξεο θξάηεζε ε ζθαγή, ε ιεειαζία, νη βηαζκνί, εμαλδξαπνδηζκνί, βαλδαιηζκνί θ.ιπ. Σα ηδησηηθά ζπίηηα ιεειαηήζεθαλ ζπζηεκαηηθά. Κάζε νκάδα ζηξαηησηψλ πνπ έκπαηλε, άθελε κηα κηθξή ζεκαία ζηελ είζνδν γηα λα δείρλεη ζηηο άιιεο φηη ην ζπίηη απηφ είρε ιεειαηεζεί. Μαδί κε ηα ππάξρνληα έπαηξλαλ θαη ηνπο έλνηθνπο. Όπνηνο ιηπνζπκνχζε ή έπεθηε απφ αδπλακία, ζθαδφηαλ επί ηφπνπ, καδί κε κεξηθά κηθξά παηδηά πνπ ζεσξήζεθαλ φηη δελ είραλ θακηά αμία. Σα πεξηζζφηεξα βηβιία ησλ βηβιηνζεθψλ θάεθαλ. Μέζα ζηηο εθθιεζηέο δηαδξακαηίζηεθαλ ζθελέο αθνιαζίαο θαη θξίθεο. Δηδηθφηεξα, κέζα ζηελ Αγηά-νθηά ην εθθιεζίαζκα πξνζεπρφηαλ αθφκα. Αιιά απ έμσ νη Σνχξθνη γθξεκίδνπλ ηηο βαξηέο κπξνχληδηλεο πχιεο ηνπ λανχ, θαη ιπζζσδψο μερχλνληαη κέζα. Οη γέξνη θαη νη αλάπεξνη απνθεθαιίζηεθαλ ακέζσο, σο παληειψο άρξεζηνη ζηα ζθιαβνπάδαξα. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο άιινπο δέζεθαλ καδί. Πέπια θαη καληήιηα ησλ γπλαηθψλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο ζρνηληά. Πνιιά απφ ηα σξαηφηεξα αγφξηα θαη θνξίηζηα θφληεςαλ ζρεδφλ λα ζπαξαρηνχλ απ ηνπο ζηξαηηψηεο, πνπ κάιισλαλ κεηαμχ ηνπο πνηφο ζα ηνπο πξσηνπάξεη. Οη ηεξείο εμαθνινπζνχζαλ λα ςάιινπλ ζην ηεξφ, ψζπνπ ηνπο έπηαζαλ θη απηνχο. Γπν Ηηαινί πνιεκηζηέο, ν Παχινο θαη ν Σξσίινο, ςειά απ ηνλ πχξγν πνπ πνιεκνχζαλ αθφκα, είδαλ ην πιήζνο ησλ βαξβάξσλ κέζα ζηνπο δξφκνπο ηεο Πφιεο, θη αλαθψλεζαλ: <Ώ θξίμνλ ήιηε! Ώ ζηέλαμνλ Γή! Δάισ ε Πόιηο>. Σέζζεξεηο ρηιηάδεο άκαρνη βξίζθνπλ ην ζάλαην απηφ ην ηξηήκεξν. Όιεο νη ππφινηπεο ρηιηάδεο ησλ άιισλ ζέξλνληαη δνχινη. Οη λεφηεξεο θαιφγξηεο πξνηίκεζαλ ην καξηχξην απφ ηελ αηίκσζε, θαη πήδεμαλ πέζα ζηα πεγάδηα. Αξγά ην απφγεπκα ηεο ηξίηεο κέξαο κπαίλεη πεξήθαλνο θαη ζνβαξφο ν Πνξζεηήο ζξακβεπηηθά ζηελ Πφιε. Ακέζσο δήηεζε λα κάζεη γηα ηελ ηχρε ηνπ απηνθξάηνξα. Άιινη ηνχ ιεγαλ πσο έθπγε, άιινη πσο θξχβεηαη ζηελ Πφιε, θη άιινη πσο έπεζε καρφκελνο. Σφηε δηέηαμε λα πιχλνπλ πνιιά ζψκαηα γηα λα ηνλ αλαγλσξίζνπλ. Σειηθά βξέζεθε αθέθαιν ην ζψκα ηνπ Κσλζηαληίλνπ. Σν αλαγλψξηζαλ απφ ηα θφθθηλα απηνθξαηνξηθά πέδηια θαη ηηο πεξηθλεκίδεο, πάλσ ζηηο νπνίεο ήζαλ θεληεκέλνη ρξπζνί αεηνί. Πξνρσξεί κέζα ζην λαφ ηεο Αγηά-νθηάο, πξνζεπρφκελνο ζηνλ Αιιάρ. Έπεηηα δηαηάδεη λα ζηαινχλ 400 ειιελφπνπια σο δψξν ζε θάζε έλαλ απ ηνπο ηξεηο θπξηφηεξνπο κσακεζαλνχο εγεκφλεο: ην νπιηάλν ηεο Αηγχπηνπ, ην βαζηιηά ηεο Σχληδαο θαη ην βαζηιηά ηεο Γξαλάδαο. Απηφ ήηαλ ην ζιηβεξφ ρξνληθφ ηεο Αιψζεσο. Σψξα, γηα λα απνθνκίζνπκε κηα πιεξέζηεξε σθέιεηα απφ ηελ απνςηλή καο ζπγθέληξσζε, ζα ήζεια, ελ κεγίζηε ζπληνκία, λα αλαθεξζψ ζηα αίηηα ηεο Άισζεο, κε παξαβιέπνληαο ηηο ππνθεηκεληθέο εξκελείεο ησλ ζχγρξνλσλ Ηζηνξηθψλ. Αξρίδσ κε ηα ππνθεηκεληθά αίηηα: ε θπζηθή θάκςε ηεο Απηνθξαηνξίαο, ε πνιηηηθννηθνλνκηθή αθαίκαμε ησλ Ηηαιψλ (Βελεηνί, Γελνπάηεο θ.ιπ.), ε ηθικοκοινωνική κρίζη θαη νη εμθύλιες διαμάτες ηνπ Βπδαληίνπ 1, ε νηθνλνκηθή θαηαζηξνθή θαη εμφλησζε ησλ γεσξγψλ απφ ηνπο «δπλαηνχο», ε επηθξάηεζε ησλ ανθενωηικών 2, ε έιιεηςε ζηξαηνχ (βηνινγηθφο εθθπιηζκφο, ππνγελλεηηθφηεηα, κνλαρηζκφο θ.ιπ.), ν κηζζνθνξηθφο ζηξαηφο, θαη ν γεληθφηεξνο νηθνλνκηθφο καξαζκφο. Απ ηελ άιιε κεξηά, είρε ραζεί ε Μηθξά Αζία (ε Ρσκαλία), νη Γπηηθνί απφ ηελ επνρή ησλ ζηαπξνθφξσλ πξνθαινχζαλ ζπλερψο εκπφδηα ζηνλ απηνθξάηνξα, νη 1 Πξφθεηηαη γηα ηηο «ακαξηίεο», θαηά Φξαηδή, ησλ Βπδαληηλψλ. 2 Πξβι. κεγάινπ δνπθφο Λνπθά Ννηαξά: «θξεηηηόηεξόλ εζηηλ εηδέλαη ελ κέζε ηε πόιεη θαθηόιηνλ βαζηιεύνλ Τνύξθσλ, ή θαιύπηξαλ ιαηηληθήλ». 5

6 Ννξκαλδνί είραλ θάλεη αιιεπάιιειεο επηδξνκέο ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, νη Σνχξθνη ππεξείραλ πνζνηηθά, ζηξαηησηηθά θαη εμνπιηζηηθά, θαηά πνιχ, θαη ην εζηθφ ησλ αλδξψλ ηνπο ήηαλ πνιχ αλεβαζκέλν (ζηξαηησηηθή πεηζαξρία, ζξεζθεπηηθφο θαλαηηζκφο θαη επίγεηα θαη επνπξάληα ππνζρεζηνινγία). Αο δνχκε ηψξα θαη η απνηειέζκαηα (άκεζα θαη έκκεζα) ηεο Άισζεο. Ζ νζσκαληθή θαηνρή έθεξε θαη αξρήλ ζην ιαφ καο ακάζεηα θη απαηδεπζηά, δνπιεία, βηαζκνχο, εμηζιακηζκνχο (βι. θαη Κξππηνρξηζηηαλνί), ην παηδνκάδσκα, ηα καξηχξηα θαη ηνπο δησγκνχο (βι. Νενκάξηπξεο), ηελ πείλα, ηελ εμαζιίσζε θαη ηε θηψρεηα. Ύζηεξα, ε Άισζε ηεο Κσλζηαληηλνππφιεσο είρε θαη καθξνρξφληεο ζπλέπεηεο ηφζν γηα ηελ Διιάδα, φζν θαη γηα ηα Βαιθάληα αιιά θαη γηα ηελ ππφινηπε Εσρώπη 3. Ζ πζηέξεζε ηεο Παιδείας (Γξάκκαηα, Σέρλεο) ζε ζρέζε κε ηηο επξσπατθέο ρψξεο 4, ηα βηνινγηθά, ηθικοκοινωνικά 5, πνιηηηζκηθά θαη γλωζζικά νζσκαληθά θαηάινηπα 6, ην θφκπιεμ κεηνλεθηηθφηεηαο, ν θφβνο ηεο ηνπξθηθήο απεηιήο, ηα ηξαγνχδηα ηεο θιεθηνπξηάο, νη ζξήλνη, νη πξνιήςεηο 7, νη ιατθέο πξνθεηείεο, ε αίζζεζε ηνπ αιπηξσηηζκνχ θ.ά. είλαη πξάγκαηα πνπ ηα «πιεξψλνπκε» κέρξη ζήκεξα. Θπκίδσ ηελ εηζβνιή ζηελ Κχπξν, ην θιείζηκν ηεο ρνιήο ηεο Χάιθεο, ηηο ζπλερείο παξαβηάζεηο ηνπ ελαέξηνπ ρψξνπ καο, ηηο ζχγρξνλεο δηεθδηθήζεηο ησλ Σνχξθσλ, ηα ζπδεηνχκελα εμνπιηζηηθά πξνγξάκκαηα, πνπ απνκπδνχλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εζληθήο καο νηθνλνκίαο, θαη πνιιά άιια, φπσο ηελ ζπλερηδφκελε θαηάθνξε θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ ηεο γείηνλνο, ηελ πξνζερή έληαμή ηεο ζηελ επξσπατθή έλσζε, ην θηίζηκν ηδακηψλ θαη κηλαξέδσλ ζηε ρψξα καο θ.ι.π. πκπέξαζκα: Φηάλνπλ ηα δάθξπα, νη ζξελσδίεο θαη νη θιαπζκπξηζκνί. Καλέλαο πνηέ ζξήλνο δελ κπνξεί λα ζηαζεί ηθαλφο λ αλαθνπθίζεη ηελ ςπρή ηνπ Διιεληζκνχ. Γηαηί, φπσο έγξαςε ν βάτρ, "απηόο πνπ ζα ζξελήζεη ηελ Πόιε κε ηνλ Μαξκαξσκέλν Βαζηιηά, δελ αξθεί λα θαηέρεηαη από ύςηζηε ζπγθίλεζε πξνο ηηο αμίεο ηνπ Δπξσπατθνύ Πνιηηηζκνύ", ή απφ ξίγε εζληθήο κλήκεο, αιιά ζα πξέπεη λα δηαζέηεη θαη ην ηαιέλην, γηα λα κπνξέζεη λ αδεηάζεη ηε ιίκλε ηεο ζπγθίλεζεο πνπ πιεκκπξίδεη ηελ ςπρή ηνπ θάζε Έιιελα, φηαλ αγθηζηξσζεί απφ ηε ζαγήλε ηεο Βαζηιεχνπζαο κε ηνλ επί ζεηξά αηψλσλ πνιηθφ αζηέξα ηνπ Γέλνπο, ηελ Αγηά-νθηά. Πνηέ, ινηπφλ, απφγλσζε, ιηπνςπρία θαη εηηνπάζεηα. Πνηέ εθεζπραζκφο, αιιά θαιή γλψζε ηεο Ηζηνξίαο, ηζρπξή κλήκε θαη αδηάπησηε εγξήγνξζε. Ηδίσο νη κεγαιχηεξνη (πλεπκαηηθνί άλζξσπνη, γνλείο, εθπαηδεπηηθνί θ.ι.π.) νθείινπλ λα εκπλεχζνπλ ζηε λενιαία, πνπ «μεξνζηαιηάδεη» ζηηο θαθεηέξηεο ηνπ θξαπέ, νξάκαηα αγψλσλ θαη ζπζίαο, πίζηεο θαη ειπίδαο. Μφλν ηφηε κπνξνχκε λα κηιάκε γηα κέιινλ ηνπ Διιεληζκνχ, πξάγκα ην νπνίν εχρνκαη δηα ηεο ζπλαλπςψζεψο καο εηο Οπξαλνχο κεηά ηνπ αλαιεθζέληνο Κπξίνπ. 3 Ζ Άισζε ππήξμε γθξέκηζκα ηνπ πξνππξγίνπ ηνπ επξσπατθνχ πνιηηηζκνχ. Σν έηνο 1453 ήηαλ θαζνξηζηηθφ γηα νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Ζ Μεζφγεηνο θαη ε Δπξψπε άιιαμαλ κνξθή, ηξφπν δσήο θαη κνίξα. Ζ λαπηηιία, ην εκπφξην, ε νηθνλνκία βξέζεθαλ ελψπηνλ λέαο γεσπνιηηηθήο θαηαζηάζεσο. Ζ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία απιψζεθε ζηελ Αζία, Αθξηθή θαη Δπξψπε. 4 αιιά θαη ε κεηαθέλσζε ηνπ Βπδαληηλνχ πνιηηηζκνχ ζηε Γχζε είηε άκεζα (Βεζζαξίσλ, Δκκ. Χξπζνισξάο, Γεψξγηνο Σξαπεδνχληαο), είηε έκκεζα [Νηθφιανο Κνπδάλνο («Γηα ηελ εηξήλε ηεο πίζηεο»), ζεαηξηθά έξγα επξσπατθήο δξακαηνπξγίαο, Οδ. Διχηεο θ.ιπ.]. 5 Πξβι. θνηλφηεηεο, παδάξη, ιανπαλεγχξεηο θ.ιπ. 6 Πξβι. ξαγηαδηζκφο, ξνπζθέηη, ξαράηη, κπαμίζη θ.ιπ. 7 Πξβι. αποθράς εκέξα ε 29 ε Μαΐνπ ηνπ 7 π.χ. ηξηπιή ζχλνδνο Γία θαη Κξφλνπ θαηά ηελ εκθάληζε ηνπ άζηξνπ ηεο Βεζιεέκ ζηνλ αζηεξηζκφ ησλ Ηρζχσλ ζεηζκφο, έθιεηςε Ζιίνπ, παξαηεξνχκελν λπρηεξηλφ θσο ζηελ Κσλζηαληηλνχπνιε θαη «πεξίεξγεο» παξαπξάμεηο θαηά ηε ιηηαλεία. 6