Η ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΘΕΑΤΡΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΤΕΛΛΑΣ ΜΙΧΑΗΛΙΔΟΥ Μεταπτυχιακή φοιτήτρια: ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Επιβλέπων καθηγητής: ΑΝΔΡΕΑΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

2 Τμήμα Θεάτρου Σχολή Καλών Τεχνών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Υπεύθυνη Δήλωση Βεβαιώνω ότι είμαι συγγραφέας της παρούσας εργασίας και ότι έχω αναφέρει ή παραπέμψει σε αυτήν, ρητά και συγκεκριμένα, όλες τις πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, ιδεών, προτάσεων ή λέξεων, είτε αυτές μεταφέρονται επακριβώς (στο πρωτότυπο ή μεταφρασμένες) είτε παραφρασμένες. Επίσης βεβαιώνω ότι αυτή η εργασία προετοιμάστηκε από εμένα προσωπικά ειδικά για το συγκεκριμένο μάθημα/ σεμινάριο/ πρόγραμμα σπουδών. Ημερομηνία Υπογραφή Παπαδοπούλου Ειρήνη 1

3 Αφιερώνεται στον Κωστή και στα παιδιά μας 2

4 Ευχαριστίες Ολοκληρώνοντας τις μεταπτυχιακές σπουδές μου στο Τμήμα Θεάτρου του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης αισθάνομαι την ανάγκη να ευχαριστήσω όλους όσους στάθηκαν αρωγοί στην προσπάθεια που κατέβαλα. Αρχικά, θέλω να ευχαριστήσω όλους τους καθηγητές και τις καθηγήτριες του Τμήματος. Ενδυνάμωσαν την πολυετή εμπειρία μου με την επιστημονική κατάρτιση που μου προσέφεραν, άνοιξαν νέους δρόμους στη διδακτική και παιδαγωγική μου αντίληψη για το θέατρο και το παιδί. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου, κ. Δημητριάδη, για την καθοδήγηση που μου παρείχε, τα εποικοδομητικά και ενθαρρυντικά του σχόλια, τον απόλυτο σεβασμό στις επιθυμίες και τις απόψεις μου και τη δημιουργική και άριστη συνεργασία μας. Ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω, επίσης, στην κυρία Μιχαηλίδου, για την πολύτιμη βοήθεια και συμπαράσταση που μου παρείχε καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Τέλος, θέλω να ευχαριστήσω φίλους, συναδέλφους και συγγενείς που με στήριξαν και με βοήθησαν ηθικά και πρακτικά, για να ολοκληρώσω τη διπλωματική μου εργασία. 3

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ABSTRACT ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κεφάλαιο 1 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ 1.1 Περπατώ εις το δάσος i. Ιστορικό πλαίσιο ii. Υπόθεση. iii. Μορφολογικά χαρακτηριστικά - δομικά γνωρίσματα iv. Δραματικός χώρος και χρόνος... v. Χαρακτήρες 1.2 Το όνειρο του Ρο i. Ιστορικό πλαίσιο. ii. Υπόθεση.. iii. Μορφολογικά χαρακτηριστικά-δομικά γνωρίσματα.. iv. Δραματικός χώρος και χρόνος v. Χαρακτήρες. 1.3 Τζιτζιμιτζιχοτζιριά i. Ιστορικό πλαίσιο. ii. Υπόθεση.. iii. Μορφολογικά χαρακτηριστικά-δομικά γνωρίσματα.. iv. Δραματικός χώρος και χρόνος v. Χαρακτήρες Κεφάλαιο 2 ΔΡΑΜΑΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 2.1 Εισαγωγή Εκφραστικές και υφολογικές αναζητήσεις... i. Σχήματα λόγου και ομοηχίας.. ii. Διακειμενικότητα iii. Παρωδία και σάτιρα 2.3 Πλοκή και δραματουργικές τεχνικές i. Θέατρο μέσα στο θέατρο. ii. Συγκρούσεις iii. Ανατροπές... iv. Σασπένς.. v. Αμφίρροπος αγώνας... vi. Δραματική ειρωνεία

6 Κεφάλαιο 3 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ: ΘΕΜΑΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ, ΑΞΙΑΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ KAI ΤΡΟΠΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ 3.1 Εισαγωγή Θεματικοί άξονες, αξιακά πρότυπα και παιδαγωγική διάσταση των έργων 3.3 Η λειτουργία του χιούμορ 3.4 Φαντασία, η «βασιλική οδός» προς μια άλλη πραγματικότητα Κεφάλαιο 4 ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ 4.1 Εισαγωγή Κίνηση Αμφίεση και οπτικοακουστικά εφέ Τραγούδια Κεφάλαιο 5 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗΣ 5.1 Εισαγωγή Υποδοχή των έργων από κριτικούς ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. Παραστασιογραφία A. Επαγγελματικές παραστάσεις B. Ερασιτεχνικές, σχολικές παραστάσεις Υποδοχή των έργων από εκπαιδευτικούς και μαθητές 3. Κριτικογραφία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Θέμα της παρούσας εργασίας είναι η δραματολογική προσέγγιση των θεατρικών έργων της Στέλλας Μιχαηλίδου. Τα τρία αμιγώς θεατρικά έργα της, το Περπατώ εις το δάσος, το Όνειρο του Ρο, και η Τζιτζιμιτζιχοτζιριά, αποτελούν το αντικείμενο της μελέτης μας. Επιχειρούμε να τα εξετάσουμε ως δραματικά κείμενα που απευθύνονται σε παιδιά και νέους και που από τη φύση τους πατούν από τη μια στο χώρο της λογοτεχνίας και από την άλλη στην παραστατική τέχνη του θεάτρου. Διερευνούμε λοιπόν τα μορφολογικά, δομικά, δραματουργικά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά τους που θεωρούμε ότι ανταποκρίνονται στις προσδοκίες και τις προσλαμβάνουσες του σύγχρονου κοινού ανηλίκων θεατών. Η μελέτη και η διερεύνηση των έργων προσπαθεί να τεκμηριώσει -με αυστηρά καθορισμένα και οριοθετημένα από τη θεατρολογική επιστήμη κριτήρια- την ένταξη και τη θέση της συγγραφέα στους νεότερους και αξιολογότερους εκπροσώπους του θεάτρου για παιδιά και νέους στη χώρα μας. Λέξεις-κλειδιά: δραματολογική προσέγγιση, δραματικό κείμενο, ιδεολογικά χαρακτηριστικά, λογοτεχνία για παιδιά και νέους, θέατρο για παιδιά και νέους, κοινό ανήλικων θεατών. 6

8 ABSTRACT The dramaturgical approach of Stella Michailidou's three plays (Walking in the forest, The dream of Ro and Tzitzimitzichotziria) is the subject of this essay. We will try to examine the above plays as dramatic texts for children and young people which in their essence they bare both literary and theatrical qualities. Therefore we will research the morphological, structural, dramaturgical and ideological characteristics that according to our consideration they meet the expectations and perceptions of contemporary young audience. Researching Michailidou's works we will try to point out -based on strictly defined theatrological criteria- that the author is among the youngest and most notable representatives of the theater for children and youth in our country. Keywords: dramaturgical approach, dramatic text, ideological characteristics, children's and young people's literature, theater for children and young people, young audience. 7

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αποτελεί δυστυχώς κοινή διαπίστωση η έλλειψη αξιόλογων θεατρικών κειμένων για παιδιά και νέους στη χώρα μας. Κάθε φορά που ως εκπαιδευτικοί, θεατροπαιδαγωγοί ή σκηνοθέτες καλούμαστε να επιλέξουμε ένα καλό ελληνικό θεατρικό έργο για παιδιά, στεκόμαστε με αμηχανία μπροστά στην πενιχρή επιλογή έργων. Και θα διασαφηνίσουμε τι εννοούμε με τη λέξη «καλό». Ψάχνουμε ένα έργο που να μιλά πρώτα από όλα στη γλώσσα των παιδιών και να καταπιάνεται με θέματα που τα απασχολούν έντονα. Αυτός όμως ο ρεαλισμός της γλώσσας και των θεμάτων να γίνεται ελκυστικός για τα παιδιά μέσω της σύζευξής του με τον μύθο, το παραμύθι, τη φαντασία, την ανατρεπτική μυθοπλασία. Ένα κείμενο που να συνδυάζει αρμονικά και ισόρροπα διάφορες μορφές λόγου και σκηνικής έκφρασης. Ένα κείμενο που να συναρπάζει, να ψυχαγωγεί, να καλλιεργεί αισθητικά και να διαπαιδαγωγεί μέσα από τα αξιακά πρότυπα που υποβάλλει ή προβάλλει. Ένα κείμενο, τέλος, «ανοιχτό», αφαιρετικό, με «εύγλωττα» κενά που περιμένουν να συμπληρωθούν από την αστείρευτη φαντασία της παιδικής ψυχής επάνω στη σκηνή. Τέτοιας φύσεως κείμενα είναι κατά την άποψή μας τα θεατρικά έργα της Στέλλας Μιχαηλίδου. Και αυτήν την άποψη θα προσπαθήσουμε να τεκμηριώσουμε προχωρώντας σε μια εκ του σύνεγγυς ανάγνωση και μελέτη των έργων. Με δεδομένη την απουσία προηγούμενης επιστημονικής βιβλιογραφίας για την εν λόγω συγγραφέα και τη δραματουργία της, η μελέτη αυτή στηρίχθηκε βιβλιογραφικά στις νεότερες θεωρίες της λογοτεχνίας και του θεάτρου για παιδιά και νέους όπως αυτές καταγράφονται από το δεύτερο μισό του 20 ου αιώνα έως και τις μέρες μας. Η απόπειρα να προσεγγίσει κανείς δραματολογικά το θέατρο της Στέλλας Μιχαηλίδου τον φέρνει σε επαφή και γνωριμία με ένα ιδιάζον λογοτεχνικό σύμπαν που περικλείει θεατρικά έργα, ιστορίες, έμμετρα παραμύθια, ποιήματα, τραγούδια και που στο σύνολό του έχει ως κέντρο και αποδέκτη του το παιδί. Η ίδια, άνθρωπος της σκηνής (ηθοποιός, χορογράφος, σκηνοθέτης), της εκπαίδευσης (διδάσκει Κινησιολογία και Χορό στο τμήμα Θεάτρου του Α.Π.Θ.) και της συγγραφής, ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας με τίτλο «Η ταυτότητα των έργων» διερευνούνται και καταγράφονται για κάθε έργο χωριστά ο χρόνος και οι συνθήκες συγγραφής του, οι έντυπες εκδόσεις του και η πορεία του στις θεατρικές σκηνές, επαγγελματικές και μη μελετούνται στη συνέχεια τα μορφολογικά και δομικά χαρακτηριστικά των κειμένων, τα είδη της πλοκής, η λειτουργία του δραματικού χώρου και χρόνου, οι χαρακτήρες και οι σχέσεις των δρώντων προσώπων. Τα θέματα των επόμενων τεσσάρων κεφαλαίων εξετάζονται και στα τρία θεατρικά έργα συγκριτικά, αποκαλύπτοντας έτσι το αόρατο νήμα που συνέχει τα τρία έργα σε επίπεδο ύφους, αισθητικής και ιδεολογίας, ξεδιαλύνοντας τα διακριτά πια χαρακτηριστικά του θεατρικού λόγου της Μιχαηλίδου. Έτσι, το δεύτερο κεφάλαιο εστιάζει στην ιδιότυπη χρήση της γλώσσας, στη διερεύνηση των δραματουργικών τεχνικών που αξιοποιεί η συγγραφέας, στην κυρίαρχη θέση του χιούμορ και της φαντασίας στη γραφή της. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι κύριοι θεματικοί άξονες των έργων και τα προβαλλόμενα αξιακά πρότυπα, επιβεβαιώνοντας την υψηλή παιδαγωγική αξία τους. Το τέταρτο κεφάλαιο με τον τίτλο «Παράσταση» διερευνά την εγγεγραμμένη θεατρικότητα των κειμένων επικεντρώνοντας στις λειτουργίες που επιφυλάσσουν τα έργα στο κοστούμι, στο 8

10 σκηνικό, στους φωτισμούς και στα οπτικοακουστικά εφέ, στην ιδιαίτερη τέλος θέση και σημασία των τραγουδιών. Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας η έρευνά μας επικεντρώθηκε σε ζητήματα πρόσληψης και απήχησης των έργων. Αναζητήσαμε τις κριτικές που γράφτηκαν γι αυτά στον έντυπο και τον ηλεκτρονικό τύπο, τις μελετήσαμε συγκριτικά και εντοπίσαμε τα κοινά σημεία στα οποία εστιάζουν και αφορούν στα χαρακτηριστικά της θεατρικής γραφής της Μιχαηλίδου. Στη συνέχεια με αφορμή το πλήθος των ερασιτεχνικών και κυρίως σχολικών παραστάσεων των έργων, που εντοπίσαμε μετά από εκτεταμένη έρευνα, «δώσαμε το λόγο» σε εκπαιδευτικούς και μαθητές που είδαν ή διάβασαν ή έπαιξαν τα υπό μελέτη έργα, για να μας μιλήσουν γι αυτά. Διαπιστώσαμε λοιπόν ότι τα δικά μας συμπεράσματα και οι δικές μας αποτιμήσεις για τη δραματουργία της Στέλλας Μιχαηλίδου, όπως προκύπτουν από την παρούσα μελέτη, συμπίπτουν με αυτές της επίσημης κριτικής αλλά και του κόσμου της εκπαίδευσης. Από τρεις διαφορετικές πλευρές, επομένως, επισημαίνονται τα ιδιαίτερα και διακριτά χαρακτηριστικά της θεατρικής πένας της Μιχαηλίδου: το χιούμορ, τα διακείμενα, η γοητεία του παραμυθιού με τα ευφυή σκηνικά παιχνίδια αποδόμησής του, η παιδική ματιά στα πράγματα που μπερδεύει γλυκά τη φαντασία με τη σύγχρονη πραγματικότητα, η έντονη θεατρικότητα και τα σημαντικά μηνύματα των έργων στα οποία ανταποκρίνονται άμεσα και πολύ θετικά οι φυσικοί τους αποδέκτες, τα παιδιά. 9

11 Κεφάλαιο 1 Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ 1.1 Περπατώ εις το δάσος Θεατρικό παραμύθι σε 7 εικόνες i. Ιστορικό πλαίσιο Το Περπατώ εις το δάσος είναι θεατρικό έργο που έγραψε η Στέλλα Μιχαηλίδου κατά παραγγελία της Πειραματικής Σκηνής της «Τέχνης» το καλοκαίρι του 1992 και αμέσως μετά παίχτηκε από το θίασο της Πειραματικής Σκηνής (πρώτη παράσταση 14 Νοεμβρίου 1992). Η συγγραφέας ήταν μόνιμη ηθοποιός και χορογράφος του θιάσου από το Ο θεματικός πυρήνας του έργου προϋπήρχε ως κείμενο-ιστορία εκπομπής για παιδιά που είχε η Μιχαηλίδου στο ραδιόφωνο το 1988 με τίτλο «Ένα Ονειροφανταστρικό Ταξίδι». Εκεί ακούγονταν ιστορίες που έγραφε η συγγραφέας σε συνεργασία με ένα κοριτσάκι που μόλις είχε τελειώσει το Δημοτικό σχολείο, τη Στέλλα Κωνσταντίνου. Μια σελίδα λοιπόν, κείμενο από εκείνες τις ραδιοφωνικές εκπομπές σχετιζόταν πολύ στενά μ αυτό που τέσσερα χρόνια αργότερα έγινε το θεατρικό έργο Περπατώ εις το δάσος. 1 Το έργο πήρε την τελική του μορφή κατά τη διάρκεια των προβών της παράστασης του 1992 με τη συμβολή του θιάσου και της σκηνοθέτιδας Γλυκερίας Καλαϊτζή. Μετά τη σκηνική καταξίωση του έργου ακολούθησε η έκδοσή του στην Αθήνα το 1996 από τα Ελληνικά Γράμματα σε εικονογράφηση της Αγγελικής Καλαϊτζή. Το έργο επανεκδόθηκε με ελάχιστες τροποποιήσεις σε επίπεδο κειμένου από τις εκδόσεις Επόμενος Σταθμός, στη Θεσσαλονίκη το Η πολύ προσεγμένη και καλαίσθητη αυτή έκδοση με την εκπληκτική εικονογράφηση του Νίκου Κουμαριά έδεσε οργανικά πια με το σώμα του κειμένου. Η έκδοση συνοδευόταν από c.d. με μουσική του Κώστα Βόμβολου από την πρώτη παράσταση του έργου, το Νοέμβρη του Έκτοτε το έργο γνώρισε πολύ μεγάλη αποδοχή και ανέβηκε με επιτυχία από επαγγελματικές σκηνές (Πειραματική Σκηνή της Τέχνης 2002, Ναυτίλος 2012, Αυλαία 2014), ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ. (Βέροιας 1997, Πάτρας 1997, Καβάλας 2013), θεατρικά εργαστήρια δήμων (το 1998 το θεατρικό εργαστήρι του Δήμου Κερατσινίου με το Περπατώ εις το δάσος συμμετείχε στο 52 ο Διεθνές Φεστιβάλ Fringe του Εδιμβούργου), ερασιτεχνικές θεατρικές ομάδες και πλήθος σχολικών θεατρικών ομάδων. 2 1 Από συνέντευξη της συγγραφέα στη Λένα Ευαγγέλου, εφ. Τα Νέα, 25 Ιανουαρίου Οι πληροφορίες αντλήθηκαν από τα προγράμματα των παραστάσεων. 10

12 ii. Υπόθεση «Καλώς ήρθατε στον κόσμο του παραμυθονείρου. Στον κόσμο όπου το παραμύθι γίνεται όνειρο και το όνειρο παραμύθι» «Περπατώ, περπατώ εις το δάσος όταν ο λύκος δεν είναι εδώ». Όντως στο Περπατώ εις το δάσος δεν υπάρχει λύκος, υπάρχει όμως Κοκκινοσκουφίτσα. Μια Κοκκινοσκουφίτσα αλλιώτικη από αυτή που όλοι γνωρίζουμε μια Κοκκινοσκουφίτσα που λόγω ενός θιάσου ηθοποιών, ενός Αφηγητή-ενορχηστρωτή αλλά και ενός συνένοχου κοινού αποκόπτεται από το δικό της παραμύθι, ξεχνά το παρελθόν της και ξεκινά την περιπετειώδη διαδρομή της στον κόσμο του παραμυθονείρου. Κάθε σταθμός αυτής της διαδρομής είναι και ένα άλλο παραμύθι. Η ηρωίδα ως άλλη Σταχτοπούτα βιώνει βίο αβίωτο από τις τρεις κακές αδερφές και αποφασίζει να αποδράσει από το σπίτι τους. Στο ταξίδι που ξεκινά συναντά πρώτα τον Κοντορεβιθούλη. Αυτός τρώει τα ψιχουλάκια που αφήνει πίσω της, αφήνοντάς τη μόνη και χαμένη πια μέσα στο δάσος. Ως άλλη Χιονάτη στη συνέχεια μπαίνει στο στόχαστρο της Βασίλισσας από την οποία καταδιώκεται λόγω της ομορφιάς της. Η Βασίλισσα αφού τρώει η ίδια το δηλητηριασμένο μήλο που προόριζε για την Κοκκινοσκουφίτσα, της αρπάζει την κόκκινη σκούφια της και εξαφανίζεται. Απελπισμένη χωρίς το σκούφο της η Κοκκινοσκουφίτσα πέφτει εύκολα θύμα του πονηρού βάτραχου Σόχαρταβ που της αποσπά το πολυπόθητο φιλί. Η συναλλαγή είχε ως εξής: ένα φιλί, για να ξαναγίνει πρίγκιπας και να της βρει το σκούφο της. Δυστυχώς όμως τίποτα ούτε πρίγκιπας ούτε σκουφί. Απεγνωσμένη μετά την εξαπάτησή της από το βάτραχο, η Κοκκινοσκουφίτσα πέφτει στην παγίδα που της στήνουν κάποιοι δασοφύλακες: την συλλαμβάνουν ως εμπρηστή του δάσους και την φυλακίζουν. Στο τέλος με την παρέμβαση του Αφηγητή, η τάξη αποκαθίσταται. Η ηρωίδα επιστρέφει τελικά στο δικό της παραμύθι «που έχει μαμά, γιαγιά και λύκο» και ξαναβρίσκει την απολεσθείσα ταυτότητά της. 11

13 iii. Μορφολογικά χαρακτηριστικά - δομικά γνωρίσματα «Το Περπατώ εις το δάσος είναι μια παραμυθοσαλάτα. Οι αναμνήσεις από πολλά κλασικά παραμύθια (Κοκκινοσκουφίτσα, Σταχτοπούτα, Χιονάτη, Κοντορεβυθούλης κ.α.) διασταυρώνονται, συνδυάζονται, μπερδεύονται και φτιάχνουν την περιπετειώδη διαδρομή μιας αλλόκοτης ηρωίδας». 3 Το Περπατώ εις το δάσος ανήκει λοιπόν στην ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη κατηγορία έργων για παιδικό και νεανικό κοινό της διακειμενικής σύνθεσης. Η Μιχαηλίδου έχοντας γνωστά παραμύθια ως πρώτη ύλη διαλέγεται μ αυτά, τα ανασυνθέτει άλλοτε αφομοιώνοντας και άλλοτε αποδομώντας ή αναδομώντας τα σε επίπεδο μορφής ή περιεχομένου και εν τέλει συνθέτει ένα νέο θεατρικό παραμύθι που εμπεριέχει θραύσματα πολλών παλιών παραμυθιών. 4 Η συγγραφέας σύμφωνα με προσωπική της μαρτυρία φαίνεται να οδηγείται σ αυτό τον τρόπο γραφής ακολουθώντας τη φαντασία και το παιχνίδι των παιδιών, όταν αυτά τα ίδια αυτοσχεδιάζουν με υλικό τα παραμύθια: «Η ιδέα να συνθέσω τόσα παραμύθια συγγενεύει απόλυτα με την παιδική σκέψη. Πόσες φορές σαν παιδιά δεν αναρωτηθήκαμε κι εμείς τι θα συνέβαινε αν, πόσες φορές θελήσαμε να αλλάξουμε το τέλος ή απλώς να μην τελειώσει ποτέ αυτό το παραμύθι; Το Περπατώ εις το δάσος είναι ένα έργο, μια ιστορία που επιδέχεται πολλές τέτοιες αλλαγές, προσθήκες, αυτοσχεδιασμούς. Προσφέρει πολλά ερεθίσματα και ανεξάντλητες δυνατότητες παιχνιδιού.» 5 Συνθέτει κατ αυτόν τον τρόπο λοιπόν το δικό της θεατρικό παραμύθι που ως τρόπο γραφής μπορούμε να τον συσχετίσουμε και με τα παιχνίδια λόγου και φαντασίας του Ροντάρι, όταν «λαθεύοντας τις ιστορίες» οδηγεί τα παιδιά «σε μια σύγχρονη περιπλάνηση χωρίς ακριβή σκοπό ανάμεσα στα παραμύθια». 6 Επεισοδιακή η πλοκή του έργου δομείται σε επτά εικόνες. Σύμφωνα με τη Maria Nikolajeva ανάπτυξη μιας ιστορίας για παιδιά και νέους με επεισοδιακή πλοκή σημαίνει ότι η ιστορία αναπτύσσεται μέσω μεμονωμένων γεγονότων ή σύντομων επεισοδίων, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με κοινούς μυθοπλαστικούς ήρωες, κοινό σκηνικό και κοινό θέμα. «Τα χωριστά αυτά επεισόδια μάλιστα, ο αναγνώστης μπορεί να τα διαβάσει με αυθαίρετη σειρά χωρίς να επηρεαστεί η κατανόηση της ιστορίας». 7 Έτσι και στο Περπατώ εις το δάσος κάθε εικόνα-σταθμός στο ταξίδι περιπλάνησης της ηρωίδας μέσα στο δάσος σχετίζεται άμεσα με την προηγούμενη αλλά και την επόμενη. Συγχρόνως όμως η κάθε εικόνα διατηρεί την αυτοτέλεια και την αυτονομία της, καθώς μεταπλάθει και ένα 3 Από το πρόγραμμα της παράστασης, Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης», Θεσσαλονίκη Πρβλ. Θόδωρος Γραμματάς, «Ειδοποιά χαρακτηριστικά», στο : Θόδωρος Γραμματάς (επιμ.), Στη χώρα του Τοτώρα. Θέατρο για ανηλίκους θεατές, Πατάκης, Αθήνα 2010, σ Από συνέντευξη της συγγραφέα στη Χάιδω Σκανδύλα, εφ. Αγγελιοφόρος, 26 Μαρτίου Τζάνι Ροντάρι, Γραμματική της φαντασίας. Εισαγωγή στην τέχνη να επινοείς ιστορίες, μτφ. Γιώργος Κασαπίδης, Μεταίχμιο, Αθήνα 2001, σ Maria Nikolajeva, Aesthetic Approaches to Children s Literature, Scarecrow, Lanham, Maryland and London 2005, σ

14 διαφορετικό παραμύθι. Έτσι κάποιες από τις ενδιάμεσες εικόνες θα μπορούσαν να παραλειφθούν ή να αντικατασταθούν μ άλλες που σχετίζονται με άλλα παραμύθια, εκτός βέβαια από την πρώτη και την τελευταία που σηματοδοτούν την αρχή και το τέλος του έργου. Το τυπικό τώρα σχήμα πλοκής στα παραμύθια και στα κείμενα λογοτεχνίας για παιδιά και νέους που έχουν επηρεαστεί από αυτά μπορεί να αποτυπωθεί και ως εξής: ΗΡΩΑΣ ΧΩΡΟΣ ΑΦΕΤΗΡΙΑ- ΚΟΣ/ΣΠΙΤΙ ΑΝΑΧΩΡΗΣΗ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΟ ΧΩΡΟ/ΣΠΙΤΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑ/ ΑΦΙΞΗ ΣΕ ΕΝΑ ΝΕΟ ΤΟΠΟ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΑΦΕΤΗΡΙΑΚΟ ΧΩΡΟ/ ΣΠΙΤΙ Σχήμα 1: Σχήμα που αναπαριστά τη δομή της πλοκής στις προφορικές ιστορίες «Οι ήρωες επιστρέφουν έχοντας βρει ένα θησαυρό ή έχοντας κερδίσει την ενηλικίωση». 8 Έτσι και στο Περπατώ εις το δάσος η Κοκκινοσκουφίτσα αποκόπτεται από το δικό της παραμύθι που αποτελεί τον αφετηριακό της χώρο, μπαίνει διαδοχικά στα περιβάλλοντα άλλων παραμυθιών αναζητώντας την ταυτότητά της και επιστρέφει στο παραμύθι της σίγουρα πιο ώριμη και συνειδητοποιημένη. 8 Γιώργος Δ. Παπαντωνάκης, Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος, Σκηνικό Χαρακτήρες Πλοκή. Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο για παιδιά και νέους, Ίων, Αθήνα 2011, σ

15 iv. Δραματικός χώρος και χρόνος Ο πρώτος και κύριος δραματικός χώρος του Περπατώ εις το δάσος είναι η σκηνή ενός θεάτρου. Η συγγραφέας στον υπότιτλο της 1 ης εικόνας επισημαίνει ακριβώς το χώρο δράσης της ιστορίας της : «Μουσική. Η σκηνή είναι υποφωτισμένη. Διακρίνουμε τους ηθοποιούς που στέκονται ακίνητοι». Μια άδεια σκηνή και ένας θίασος η αρχή όλων. Κατά την εξέλιξη της πλοκής αυτός ο θίασος ετοιμάζει μπροστά στους θεατές τα σκηνικά των δραματικών χώρων που ακολουθούν: το σκηνικό της Σταχτοπούτας στο σπίτι της μητριάς και των τριών κακών αδελφών ( 1 η και 2 η εικόνα), το σκηνικό στο σπίτι της κακιάς Βασίλισσας (4 η εικόνα) και το σκηνικό του δάσους (3 η, 5 η, 6 η και 7 η εικόνα). Μια σκηνή λοιπόν ως κύριος χώρος δράσης ενώνει το «εδώ και τώρα» των θεατών με το «εκεί και τότε» του παραμυθιού. Κατά αυτόν τον τρόπο έχουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα θεατρικά σύζευξη δραματικού (του κειμενικά δηλαδή εγγεγραμμένου), σκηνικού (του οπτικά προσλαμβανόμενου από τη συνείδηση του θεατή) και θεατρικού (της συγκεκριμένης σκηνής όπου παίζεται κάθε φορά η θεατρική παράσταση) χώρου. Στην 1 η, 2 η και 4 η εικόνα τα σκηνικά που στήνουν οι ηθοποιοί του θιάσου σηματοδοτούν εσωτερικούς χώρους, κλειστούς και εχθρικούς προς την ηρωίδα. Στις δύο πρώτες εικόνες έχουμε το σπίτι της κακιάς μητριάς από το παραμύθι της Σταχτοπούτας, τόπο εγκλεισμού και βάναυσου βίου της Κοκκινοσκουφίτσας λόγω της συμπεριφοράς των τριών κακών αδελφών. Στην τέταρτη εικόνα στήνεται το σπίτι της Βασίλισσας από το παραμύθι της Χιονάτης, όπου καταστρώνεται από τη Βασίλισσα και τη Μάγισσα Μαμά της το καταχθόνιο σχέδιο εναντίον της Κοκκινοσκουφίτσας εξαιτίας της ομορφιάς της. Μετά την αναχώρηση της Κοκκινοσκουφίτσας από το σπίτι της μητριάς και των κακών αδελφών προς αναζήτηση τύχης και ταυτότητας ο κύριος χώρος δράσης όλων των περιπετειών της είναι το δάσος (οι τέσσερεις από τις επτά εικόνες διαδραματίζονται στο δάσος, μην ξεχνάμε επίσης και τη ρητή αναφορά του και στον τίτλο του έργου). «Καθώς η Κοκκινοσκουφίτσα προχωράει τραγουδώντας και σκορπώντας τα ψιχουλάκια της, το σκηνικό αλλάζει, και μετατρέπεται σε δάσος». Έτσι η ηρωίδα περνά πια σ έναν εξωτερικό και ανοικτό χώρο. Και αυτό το πέρασμα σηματοδοτεί και τη μύηση της στη ζωή και στην ενηλικίωση. Το δάσος λειτουργεί ως χώρος διπολικά είναι συγχρόνως πραγματικός και φανταστικός, προσβάσιμος τη μια και απροσπέλαστος την άλλη, φιλικός κι οικείος και συνάμα εχθρικός και ξένος. Έτσι, για παράδειγμα, όταν πέφτει η νύχτα και η Κοκκινοσκουφίτσα απομένει μόνη και φοβισμένη μέσα στο δάσος ακούγοντας κρωξίματα πουλιών και κραυγές ζώων ο χώρος δράσης από καταφύγιο μεταμορφώνεται σε αντίμαχο της ηρωίδας: «ΚΟΚΚΙΝΟΣΚΟΥΦΙΤΣΑ Δεν ξέρω πια ούτε πού είμαι, ούτε πού πάω, ούτε πού βρίσκομαι. Τι ήθελα η χαζή κι έφυγα; Κουράστηκα.» Το δάσος αξίζει, επίσης, να αναφέρουμε ότι στα παραμύθια και στα λογοτεχνικά κείμενα έχει υψηλή σημαντικότητα και συμβολική διάσταση. Το δάσος είναι το προσφυές κατώφλι για το υπερφυσικό, καθώς οι παρυφές του 14

16 αποτελούν το λογοτεχνικό κατώφλι ανάμεσα στον άνθρωπο και στη φύση, ανάμεσα στον πολιτισμό και στην απουσία του, ανάμεσα στο ήμερο και στο άγριο, στο γνώριμο και στο μη οικείο τοπίο. 9 Δεν θα μπορούσε λοιπόν να επιλεχθεί από τη συγγραφέα καταλληλότερος τόπος από το δάσος, για να οδηγήσει την ηρωίδα της σ αυτό το ταξίδι ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας, για να συνδέσει το φανταστικό με το πραγματικό, το όνειρο με το παραμύθι. Όσον αφορά τώρα στο δραματικό χρόνο ό,τι συμβαίνει ανήκει στον αόριστο χρόνο του «μια φορά και έναν καιρό» των παραμυθιών. Η χαλαρή χρονική αλληλουχία των επεισοδίων παραπέμπει σε έναν χρόνο-άχρονο, όπου όλα μπορούν να συμβούν από στιγμή σε στιγμή. Πώς μπορεί κανείς άλλωστε να εξηγήσει τι συμβαίνει με το ρεαλιστικό χρόνο, όταν η γιαγιά αφηγείται ένα παραμύθι ή όταν το παιδί χάνεται στο σύμπαν ενός παιχνιδιού ή όταν βιώνουμε το χρόνο ενός ονείρου; Ο χρόνος διαστέλλεται, κυλά, χάνεται Κι αφού το Περπατώ εις το δάσος είναι ένα θεατρικό παραμύθι, ένα «πρωτότυπο παιχνίδι» που μας καλωσορίζει στον κόσμο του «παραμυθονείρου», ο δραματικός χρόνος του κειμένου δεν θα μπορούσε παρά να έχει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Είναι ακόμα φανερό ότι έχουμε να κάνουμε με ένα χρόνο κυκλικό. Είδαμε ότι η ηρωίδα ξεκινά ως Κοκκινοσκουφίτσα, στη συνέχεια χάνεται στον κόσμο του παραμυθονείρου που της στήνει ο Αφηγητής και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι, επιστρέφει και πάλι στο δικό της παραμύθι. Η έναρξη και το τέλος της σκηνικής περιπέτειας της Κοκκινοσκουφίτσας σηματοδοτείται με κατεξοχήν θεατρικά σημεία: τη χρήση ήχων και τη μεταμφίεση. Ο χρόνος που ξεκινά το ταξίδι της δίνεται με το χτύπημα ενός ρολογιού και το τέλος με μια μάσκα λύκου που φορά ο Αφηγητής και το κόκκινο σκούφο και το καλαθάκι που δίνει στην ίδια. Θα πρέπει ακόμα να επισημάνουμε και την κυκλική φόρμα της αρχής και του τέλους του έργου: όλα ξεκινούν από ένα «Και μετά και μετά;» μιας φωνής που ακούγεται από κάποιο παιδί που ζητά από τη γιαγιά του να συνεχίσει το παραμύθι που του αφηγείται. Στο τέλος του έργου ακούγεται και πάλι η ίδια ερώτηση «Και μετά... και μετά;», μόνο που αυτή τη φορά είναι η γιαγιά και ο θίασος που ρωτούν το παιδί, μιας και όλα όσα συνέβησαν ανήκουν στο μαγικό κόσμο της παιδικής φαντασίας, όπου «το θαύμα μπορεί να συμβεί ανά πάσα στιγμή» Thomas Joyce, «Woods and Castle, Towers and Huts: Aspects of Setting in the Fairy Tale», Children s Literature in Education, τμ.17, τχ. 2 (1986), σ Από συνέντευξη της συγγραφέα, εφ. Μακεδονία, 22 Απριλίου

17 v. Χαρακτήρες Η καταγωγή των περισσότερων προσώπων του Περπατώ εις το δάσος είναι από τον κόσμο των παραμυθιών: η Κοκκινοσκουφίτσα, οι τρεις κακές κόρες από το παραμύθι της Σταχτοπούτας, ο Κοντορεβυθούλης, ο Μαγικός Καθρέφτης, η κακιά Βασίλισσα και η Μαμά Μάγισσα από τη Χιονάτη, ο Βάτραχος- Σόχαρταβ, η Γιαγιά της Κοκκινοσκουφίτσας. Ωστόσο όλοι αυτοί διαπλέκονται, συνδιαλέγονται και συνυπάρχουν κατά την εξέλιξη της δράσης και με πρόσωπα βγαλμένα από τη σύγχρονη πραγματικότητα όπως του Αφηγητή και των τριών δασοφυλάκων. Τα ονόματά τους άλλοτε διατηρούνται ως έχουν στα παραμύθια όπως της Κοκκινοσκουφίτσας ή του Κοντορεβυθούλη και άλλοτε αλλάζουν ή παραλλάσσονται από τη συγγραφέα, ώστε να λειτουργήσουν αποκαλυπτικά για το χαρακτήρα του προσώπου. Για παράδειγμα η μεγαλύτερη από τις τρεις κόρες ονομάζεται Κακιά Ώρα, η μεσαία Κακίστη ή χαϊδευτικά Κίστη κι η Τρίτη Κακό Χρόνο Να Χεις. Η αντιστροφή της λέξης βάτραχος δίνει το όνομα του Βάτραχου Σόχαρταβ υπονοώντας την ανατρεπτική και ιδιόρρυθμη ιδιοσυγκρασία του. Οι περισσότεροι από τους ήρωες του έργου ανήκουν στους στερεοτυπικούς χαρακτήρες. Αυτοί ως ήρωες δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένοι, η προσωπικότητά τους δεν εξελίσσεται και συνοψίζεται μόνο σ ένα ή δύο χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγμα η καλοσύνη, η εκδικητικότητα, η τεμπελιά κ.τ.λ. Μοιάζουν πολύ με καρικατούρες καθώς είναι μονοσήμαντα πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν ανθρώπινους τύπους χωρίς να διαγράφεται κανένα άλλο χαρακτηριστικό τους. Είναι ωστόσο βασικοί, αναγκαίοι, γιατί βοηθούν στη δράση και δείχνουν τον τρόπο που ο κεντρικός ήρωας συμπεριφέρεται στους άλλους 11. Βλέπουμε λοιπόν τρεις αδελφές, χαρακτηριστικές για την κακία τους φιγούρες, να βασανίζουν την Κοκκινοσκουφίτσα και η βάναυση συμπεριφορά τους να αποτελεί αφορμή για τη φυγή της Κοκκινοσκουφίτσας. Στη συνέχεια παρακολουθούμε έναν εύσωμο και πονηρό Κοντορεβυθούλη να τρώει τα ψιχουλάκια της και να την εγκαταλείπει, όταν αυτή του ζητά βοήθεια. Μια «κομπλεξική μαγισσοβασιλοπούλα» να προσπαθεί να δηλητηριάσει με ένα μήλο την Κοκκινοσκουφίτσα, γιατί την ξεπερνά στην ομορφιά. Ένας εξωστρεφής, εγωκεντρικός βάτραχος που ζει στα άκρα την πείθει πως κατάγεται από τον πρίγκιπα του παραμυθιού, της αποσπά φιλί υποσχόμενος τη σκούφια της και στο τέλος την εγκαταλείπει και αυτός. Τρεις αλλόκοτοι δασοφύλακες παρεισφρύουν στο παραμύθι, αναζητούν απεγνωσμένα έναν εμπρηστή και τον βρίσκουν στο πρόσωπο της Κοκκινοσκουφίτσας. Της στήνουν παγίδα και τη φυλακίζουν. Μια Γιαγιά σε απόγνωση αναζητά την Κοκκινοσκουφίτσα, καθώς το παραμύθι που ανέθρεψε γενιές και γενιές κινδυνεύει να χαθεί χωρίς αυτήν. Πρόσωπα λοιπόν σχεδιασμένα ως φιγούρες, ελάχιστα ρεαλιστικά που δεν χάνουν ωστόσο την αληθοφάνειά τους, αφού συμπυκνώνουν χαρακτηριστικά και προθέσεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι ο πιο σφαιρικός χαρακτήρας του έργου, αφού ως ολοκληρωμένη ατομικότητα με εσωτερικότητα και αντιφατικά συναισθήματα την παρακολουθούμε να εξελίσσεται ψυχικά και διανοητικά κατά τη διάρκεια αυτού 11 Γιώργος Δ. Παπαντωνάκης, Τριαντάφυλλος Η. Κωτόπουλος, Σκηνικό Χαρακτήρες Πλοκή. Διαβάζοντας ένα λογοτεχνικό κείμενο για παιδιά και νέους, Ίων, Αθήνα 2011, σ

18 του ταξιδιού-μύησης στη ζωή και ενηλικίωσης. 12 Αν και έχει όλα τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας του ομώνυμου ταξιδιού, δεν είναι εξιδανικευμένη. Η Κοκκινοσκουφίτσα του Περπατώ εις το δάσος είναι ανασφαλής, μπερδεμένη, φιλόδοξη, έχει φοβίες, προκαταλήψεις και προβληματισμούς ενός σύγχρονου παιδιού. Τα εμπόδια, οι ταλαιπωρίες, οι κίνδυνοι που συναντάει, καθώς προσπαθεί να βρει το δρόμο της μέσα στο δάσος, ίσως δεν είναι κατά βάθος παρά οι δικοί της φόβοι και δισταγμοί. Όμως είναι ένα κορίτσι γεμάτο κουράγιο που θέλει να ανακαλύψει τον εαυτό του και τους άλλους. Είναι ένα παιδί που οδηγείται στην αυτογνωσία και στην εύρεση της ταυτότητάς του ενσωματώνοντας τον εαυτό του μέσα στον κόσμο. Επιχειρώντας μια σημειολογική ανάγνωση του έργου με βάση το μοντέλο δράσης του Α. Greimas θεωρούμε ότι η σύνταξη της δράσης και οι δομημένες σχέσεις μεταξύ των δρώντων προσώπων έχουν ως εξής 13 : Πομπός : ο Αφηγητής. Αυτός κινεί τα νήματα της δράσης. Σ αυτόν οφείλεται το μοναδικό μπέρδεμα που ακολουθεί, αυτός θέτει τους κανόνες και δίνει εντολές. «Σας υπόσχομαι ένα μπέρδεμα μοναδικό, ένα ανακάτωμα που δεν έχει ξαναγίνει. Πώς θα γίνει αυτό; Αφήστε το πάνω μου. Με μια μικρή κίνηση θ αλλάξω το παρελθόν της.» Δέκτης : Το μήνυμα του δύσκολου αγώνα που απαιτείται για τη συγκρότηση του εγώ, του ψυχικού και ηθικού σθένους που χρειάζεται αυτό το ταξίδι προς την ενηλικίωση και την ένταξη στο κόσμο το λαμβάνουν όλοι οι νεαροί θεατές που παρακολουθούν την περιπέτειά της και βιώνουν κι οι ίδιοι ένα αντίστοιχο ταξίδι. Υποκείμενο : η Κοκκινοσκουφίτσα. Είναι η κεντρική ηρωίδα που την μπλέκει σε όλη αυτή την περιπέτεια ο Αποστολέας. Αυτή είναι η κύρια δρώσα δύναμη της ιστορίας. 12 Edwin Wilson, The theater experience, MacGraw-Hill Book Company, N. York and London 1980, σ Το δραστικό μοντέλο (Modele Actantiel) του Greimas αφορμάται από τις παρατηρήσεις του Propp σχετικά με την ύπαρξη μιας σταθερής δέσμης «λειτουργιών» μέσα σε ένα παραμύθι. Τις λειτουργίες αυτές που εκτίθενται στη Μορφολογία του παραμυθιού περιορίζει και κωδικοποιεί ασφαλέστερα ο Greimas. Σύμφωνα με το μοντέλο του υπάρχουν αναρίθμητοι χαρακτήρες-ήρωες (δράστες), όμως όλοι αυτοί επιτελούν μόνο έξι συγκεκριμένους ρόλους. Οι ρόλοι αυτοί εντάσσονται σε τρία αντιθετικά ζεύγη και εξηγούν τις σχέσεις των ρόλων-προσώπων ενός θεατρικού έργου μεταξύ τους, αλλά και τις επιθυμίες και τις τάσεις του καθενός έναντι των άλλων. Έχουμε έτσι: Υποκείμενο- Αντικείμενο, Πομπός-Δέκτης, Βοηθός-Αντίπαλος. Ως Υποκείμενο θεωρείται το πρόσωπο που δραστηριοποιείται για την απόκτηση του Αντικειμένου ή την αποκατάσταση μιας αδικίας. Αντικείμενο μπορεί να είναι ένα πρόσωπο, μια ιδέα, μια αξία ή ένα αντικείμενο, γενικά κάτι πολύτιμο, του οποίου η απώλεια ή στέρηση δραστηριοποιεί τον ήρωα για την απόκτηση ή την ανάκτησή του. Ο Πομπός (ή αλλιώς και Αποστολέας ή Υποκινητής) είναι κατά κανόνα κάποιο εξατομικευμένο πρόσωπο ή μια ανεικονική οντότητα που υποκινεί το Υποκείμενο να προβεί σε μία ή και περισσότερες ενέργειες. Ο Δέκτης (Αποδέκτης ή Παραλήπτης) δηλώνει το πρόσωπο που συλλαμβάνει το μήνυμα, χωρίς αναγκαστικά να είναι το μόνο στο οποίο το μήνυμα θα μεταβιβαστεί. Βοηθός (Συμπαραστάτης) είναι οτιδήποτε λειτουργεί ευνοϊκά στην ευόδωση της επιθυμίας του Υποκειμένου, ενώ αντιθέτως ο Αντίπαλος (Αντίμαχος, Εχθρός) είναι κάθε δρων πρόσωπο ή οποιοδήποτε άλλο στοιχείο συντελεί ανασταλτικά στην επίτευξη του στόχου του Υποκειμένου. Είναι ευνόητο ότι σε κάθε κείμενο δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν όλοι οι παραπάνω ρόλοι. Επίσης σε κάθε ρόλο είναι δυνατό να αντιστοιχούν περισσότερα από ένα πρόσωπα και αντίστροφα σε κάθε πρόσωπο περισσότεροι ρόλοι. [Ε.Γ. Καψωμένος, «Μεθοδολογικές προτάσεις για την ανάλυση της αφήγησης», Νεοελληνική Παιδεία- Αφιέρωμα στη σημειολογία, τχ. 9 (1987), σ ]. 17

19 Αντικείμενο : η αυτογνωσία. Σκοπός του ταξιδιού είναι η αναζήτηση του εγώ, η εύρεση μιας ταυτότητας για το Υποκείμενο. «Πρέπει να μάθω ποια είμαι. Δεν μπορεί, κάποια θα είμαι και εγώ. Δεν μπορεί να μην είμαι καμιά.» Βοηθός : ο Αφηγητής (εξαιτίας του ξεκινούν όλα Αποστολέας, χάρη σ αυτόν η Κοκκινοσκουφίτσα ξαναγυρνά στο δικό της παραμύθι Βοηθός) και η Γιαγιά, όταν τη βγάζει από τη φυλακή. Αντίπαλος : πολλοί. Οι τρεις κόρες της κακιάς μητριάς. Ο Κοντορεβυθούλης. Η Βασίλισσα και η μάγισσα μαμά της. Οι Δασοφύλακες. Η Γιαγιά, όταν δεν την αναγνωρίζει. Ο καθένας απ αυτούς απομάκρυνε με τα εμπόδια που έβαζε το Υποκείμενο από το Αντικείμενο που επιθυμούσε. Στο τέλος της 3 ης εικόνας εμφανίζεται ακόμα και ο δραματικός χώρος, το δάσος, ως Αντίμαχος του Υποκειμένου. 18

20 1.2 Το όνειρο του Ρο i. Ιστορικό πλαίσιο Το όνειρο του Ρο είναι το δεύτερο θεατρικό έργο για παιδιά που έγραψε η Στέλλα Μιχαηλίδου το Όπως και το Περπατώ εις το δάσος έτσι και Το όνειρο του Ρο δεν ξεκίνησε ως θεατρικό έργο. Ήταν σύντομο παραμύθι, το οποίο στη συνέχεια η συγγραφέας θέλησε να το μεγαλώσει και να του δώσει θεατρική μορφή. Όπως η ίδια αναφέρει σχετικά σε μια συνέντευξή της: «Καθώς προσέθετα κι άλλους ήρωες και έκανα την περιπέτειά τους πιο πλούσια, άρχισα να τους φαντάζομαι πάνω σε μια σκηνή, να περπατάνε, να χορεύουν, να τραγουδάνε, να ακούω τη φωνή τους, και καταλάβαινα πως ο μόνος τρόπος να ολοκληρωθούν είναι να ζωντανέψουν, να γίνουν θεατρική παράσταση». Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά το 1997 από την Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζηβανού και ακολούθησε η έκδοσή του κειμένου από τον Επόμενο Σταθμό το 2002 με σχέδια του Απόστολου Βέττα. Η έκδοση συνοδευόταν και από c.d. με τις μουσικές του Κώστα Βόμβολου και του Μιχάλη Σιγανίδη από την πρώτη παράσταση του 1997 στην Πειραματική. Δέκα χρόνια μετά, το 2007, το έργο ανεβαίνει και πάλι στην Πειραματική Σκηνή της «Τέχνης» σε σκηνοθεσία αυτή τη φορά της ίδιας της συγγραφέα η οποία ξαναδουλεύει το κείμενο και όπως δηλώνει η ίδια: «όταν αποφασίστηκε να ανεβεί και πάλι (Το όνειρο του Ρο), βρέθηκα σε δίλλημα. Ναι μεν το ήθελα, όμως, παράλληλα ήθελα να νιώσω και πάλι την έλξη, τη φρεσκάδα και τον έρωτα με κάτι καινούριο. Αντιμετωπίζαμε και πρακτικά προβλήματα. Δεν μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε περισσότερους από επτά ηθοποιούς. Έτσι μπήκα στη διαδικασία να ξαναδώ το κείμενο, τόσο για να αποκτήσω και πάλι σχέση μαζί του και να το ξαναγαπήσω αλλά και για να το προσαρμόσω στις καινούριες πρακτικές δυσκολίες. Η αλήθεια είναι ότι προέκυψε ένα κείμενο που με ικανοποιεί περισσότερο από το παλιό. Αν εξαντληθεί η πρώτη έκδοση, η δεύτερη θα κυκλοφορήσει με τη νέα μορφή που έχει πάρει το κείμενο». 14 Το όνειρο του Ρο αποτελεί μια θεατρική μεταγραφή, μια αλληγορία ενός άλλου παραμυθιού που εξιστορεί η συγγραφέας στα προγράμματα και του πρώτου (1997) αλλά και του δεύτερου ανεβάσματος (2007) του έργου στην Πειραματική: «Μια φορά κι έναν καιρό, ένα παιδί έκλαιγε συνέχεια και φώναζε: θέλω να μ αγαπούν και να με προσέχουν όλοι. Συμμαθητές μου, να μ αγαπάτε, μαμά, έχεις την υποχρέωση να μ αγαπάς, γείτονες, μπακάλη, μανάβη κι εσύ μικρή μου γάτα, αγαπήστε με, γιατί αλλιώς είμαι δυστυχισμένος». Και μια μέρα έκλαψε τόσο πολύ που έκανε την καλή νεράιδα να εμφανιστεί μπροστά του και να του πει: Πες μου μια επιθυμία σου και θα την πραγματοποιήσω αμέσως. Θέλω να μ αγαπούν, καλή μου νεράιδα, είπε το παιδί. Και η επιθυμία του πραγματοποιήθηκε. Όλοι τον αγαπούσαν, μαζί τους και η καλή νεράιδα. Όμως το παιδί αισθανόταν τώρα πιο δυστυχισμένο, έκλαιγε ακόμα περισσότερο και φώναζε: Ούτε η αγάπη σας έφερε την ευτυχία στη ζωή μου. Αχ, πόσο υποφέρω. Και η καλή νεράιδα εμφανίστηκε πάλι μπροστά του και ζήτησε να της πει μια του επιθυμία, για να την πραγματοποιήσει αμέσως. Το παιδί σκέφτηκε για λίγο και μετά της είπε: Τίποτα δεν μπορεί να μου δώσει χαρά. Και η 14 Από συνέντευξη της συγγραφέα στην Κατερίνα Παπαδοπούλου, Εξώστης, 11Οκτωβρίου

21 νεράιδα έφυγε λυπημένη. Πέρασαν μερικά χρόνια. Το παιδί είχε πια αρρωστήσει από τη λύπη του, έμενε με τις μέρες κλεισμένο στο δωμάτιό του, νηστικό και αμίλητο. Και η σπλαγχνική νεράιδα εμφανίστηκε για τρίτη φορά μπροστά του: Είναι η τελευταία φορά που σε επισκέπτομαι. Ζήτησέ μου μια χάρη και θα την πραγματοποιήσω αμέσως του είπε. Θέλω ν αγαπήσω φώναξε με φωνή σπαραχτική το παιδί. Θέλω ν αγαπήσω όλο τον κόσμο». Το μήνυμα αυτού του παραμυθιού μετουσίωσε σε θέατρο η Στέλλα Μιχαηλίδου στο Όνειρο του Ρο. Ένα θεατρικό έργο που όλα αυτά τα χρόνια ανέβηκε από πλήθος επαγγελματικών, ερασιτεχνικών και μαθητικών θεατρικών ομάδων. ii. Υπόθεση Το γράμμα Ρο, ποτισμένο με το μαγικό φίλτρο του εγωισμού από το Βλοσυρό, θέλει να μπει πρώτο στο αλφάβητο. Τα περισσότερα γράμματα αντιδρούν και το Ρο φεύγει μαζί με κάποια από τα γράμματα που το ακολουθούν στην αλφαβητική σειρά. Αυτά μαζί με το Ρο κηρύσσουν αποχή από το αλφάβητο. Έτσι, προκαλείται μεγάλη αναστάτωση, τόση που οι άνθρωποι δεν μπορούν πια να συνεννοηθούν. Η κυβέρνηση ανακοινώνει ότι όποιος φέρει πίσω τα γράμματα που εξαφανίστηκαν, θα ανταμειφθεί με πολύ χρυσάφι. Το Βλοσυρό με τους βοηθούς του, τη Δασεία και την Ψιλή, καταστρώνουν σχέδιο, ώστε να παρεισφρύσει το Βλοσυρό μέσα στο αλφάβητο παριστάνοντας το Ρο, για να πετύχει την ολοκληρωτική καταστροφή των γραμμάτων. Στο μεταξύ το Κάπα αναζητεί τα γράμματα που απέχουν και τους γνωστοποιεί το χάος που έχει επέλθει στην επικοινωνία, γραπτή και προφορική, των ανθρώπων μετά την αποχώρησή τους. Τους ανακοινώνει ακόμα ότι το Άλφα παραχωρεί την πρώτη θέση του προκειμένου να επιστρέψουν. Το Ρο σε μια κρίση εγωισμού και έπαρσης αρνείται τα υπόλοιπα γράμματα το εγκαταλείπουν και αυτό μένει μόνο του. Ο Λαγός και η Χελώνα, ζευγάρι πια, ψάχνουν να βρουν το Ρο, για να γίνουν πλούσιοι. Το Βλοσυρό στήνει ενέδρα στο Ρο αλλά η εμφάνιση του Λαγού και της Χελώνας που το αναζητούν κι αυτοί, για να εισπράξουν το ποσό της επικήρυξης, αλλάζει τα σχέδιά του. Τα δυο αναλφάβητα ζώα περνούν χειροπέδες στο Βλοσυρό, για να το παραδώσουν στις Αρχές νομίζοντας ότι παραδίδουν το Ρο. Στο βασίλειο τώρα του Γραμματοφάγου, που κάθε άλλο παρά το τέρας που φοβούνται όλα τα γράμματα είναι, ζουν ειρηνικά χιλιάδες χρόνια μαζί του τα γράμματα του παρελθόντος. Αυτά μαθαίνουν από τον Γραμματοφάγο για το παρελθόν του ίδιου και του αδερφού του, του Βλοσυρού και την τραυματική σχέση του τελευταίου με τη Γιαγιά που τους μεγάλωσε. Η περιπέτεια του Ρο τελειώνει, όταν ο Λαγός και η Χελώνα καταδιώκονται από τις Αρχές για εξαπάτηση και το Βλοσυρό φυλακίζεται. Το Ρο, όταν περάσει πια η επίδραση του μαγικού φίλτρου, συνέρχεται και επιστρέφει στο αλφάβητο ομολογώντας σε όλα τα γράμματα ότι τα αγαπάει. Η γιαγιά που αφηγείται το παραπάνω παραμύθι, το τελειώνει και εμείς μαθαίνουμε ότι από τότε τα γράμματα ζουν πάντα ενωμένα και ευτυχισμένα. Το Βλοσυρό, όταν αποφυλακίστηκε, διέπρεψε με τις ευρεσιτεχνίες του στο χώρο της φαρμακοβιομηχανίας και κυρίως ότι αποκαταστάθηκαν οι σχέσεις του με τη γιαγιά του. 20

22 iii. Μορφολογικά χαρακτηριστικά - δομικά γνωρίσματα Το όνειρο του Ρο χωρίζεται σε οκτώ σκηνές και χαρακτηρίζεται από μια πλούσια σύνθεση θεμάτων, τεχνικών και παραδόσεων. Η συγγραφέας αξιοποιώντας το στοιχείο του ανιμισμού εμψυχώνει τα γράμματα του αλφαβήτου και τα κάνει κύρια δρώντα πρόσωπα του έργου της. Τα γράμματα ως ελάχιστες γλωσσικές δομές και ως ανθρωπόμορφα υποκείμενα με αισθήματα, σκέψη και λόγο γίνονται φορείς της δράσης «σημειώνοντας» όψεις της σύγχρονης πραγματικότητας αλλά και σχολιάζοντας αυτή καθεαυτή την υπόστασή τους, δηλαδή τη γλώσσα. 15 Συμβολισμοί, αλληγορίες, πρωτότυπες διακειμενικές αναφορές και εννοιολογικός πλούτος καθιστούν Το όνειρο του Ρο ένα έργο με ολοκληρωμένη θεατρική δομή, αισθητική αρτιότητα αλλά και με ιδιαίτερο παιδαγωγικό χαρακτήρα Κλιμακούμενη η πλοκή του έργου αναπτύσσεται με περίπλοκες καταστάσεις και περιπέτειες που οδηγούν σε κορυφώσεις και καταλήγουν σε μια λύση. 16 Στις οχτώ σκηνές του έργου το ένα γεγονός οδηγεί στο άλλο, εξελίσσονται συγκρούσεις και περιπέτειες, επέρχονται μεταβολές που επιτείνουν την ένταση και τη δράση κρατώντας αμείωτο το ενδιαφέρον των θεατών. Παρακολουθούμε λοιπόν το Ρο ποτισμένο με το μαγικό φίλτρο του εγωισμού που του έριξε το Βλοσυρό να εξεγείρεται για τη δέκατη έβδομη θέση που έχει στο αλφάβητο, να διεκδικεί την πρώτη, να θεωρεί ότι αξίζει περισσότερο από τα υπόλοιπα γράμματα και να τα εγκαταλείπει. Αυτή η εγωιστική συμπεριφορά και ο επακόλουθος θυμός του Ρο πυροδοτεί τις καταστάσεις και ξεδιπλώνει το νήμα της πλοκής. Στο Όνειρο του Ρο παράλληλα με την κύρια πλοκή που έχει να κάνει με την εξέγερση του Ρο και την επακόλουθη φυγή του από το αλφάβητο εντοπίζουμε και αρκετές υποπλοκές (subplots). Αυτές αν και υποτάσσονται στην κυρίαρχη πλοκή υποστηρίζουν την κύρια δράση, αφού πρέπει να συμβούν αυτές, για να πραγματωθεί η ολοκλήρωση της περιπέτειας του Ρο. 17 Έτσι παρακολουθούμε τη σκηνή στο εργαστήριο του Βλοσυρού με τους δύο βοηθούς του, τη Δασεία και τη Ψιλή, να μπερδεύουν τα δέματα του μαγικού φίλτρου και της βόμβας που προοριζόταν για το Γραμματοφάγο και να ακολουθεί η έκρηξη μέσα στο δικό τους εργαστήριο. Επίσης, στην έκτη σκηνή το ακτύπητο αισωπικό δίδυμο του Λαγού και της Χελώνας, ως ερωτευμένο ζευγάρι πια, παρεμβαίνει στη δράση. Αυτοί οι δυο θέλουν να βρουν και να παραδώσουν στις Αρχές το Ρο, για να εισπράξουν το χρυσάφι της επικήρυξης. Δυστυχώς όμως ο αναλφαβητισμός τους θα τους στοιχίσει ακριβά. Τέλος όπως στο Περπατώ εις το δάσος έτσι και στο Όνειρο του Ρο η συγγραφέας κάνει χρήση του σχήματος του κύκλου ως χαρακτηριστικό της δομής του. Η φιγούρα της γιαγιάς που αφηγείται ένα παραμύθι -αυτού που σε λίγο θα εξελιχθεί πάνω στη σκηνή- αρχίζει αλλά και κλείνει το έργο. 15 Ιωάννα Μενδρινού, «Γλωσσικές και μεταγλωσσικές αναπαραστάσεις στο Όνειρο του Ρο, της Στέλλας Μιχαηλίδου», Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Τέχνες και Εκπαίδευση (6-8 Μαϊου 2011), σ [ (11/01/2014)]. 16 Maria Nikolajeva, Aesthetic Approaches to Children s Literature, Scarecrow, Lanham, Maryland and London 2005, σ M.H. Abrams, Λεξικό Λογοτεχνικών όρων. Θεωρία, Ιστορία, Κριτική Λογοτεχνίας, μτφ. Γιάννα Δεληβοριά, Σοφία Χατζηιωαννίδου, Πατάκης, Αθήνα 2006, σ

23 iv. Δραματικός χώρος και χρόνος Ο χώρος όπου εκτυλίσσονται οι δράσεις στο Όνειρο του Ρο είναι ένας χώρος εντελώς ασαφής και απροσδιόριστος. Οι μόνες σκηνικές οδηγίες της συγγραφέα που περιγράφουν με λεπτομέρειες τον χώρο ως πλαίσιο δράσης των ηρώων της εντοπίζονται σε δύο από τις οχτώ σκηνές του έργου και αφορούν σε εσωτερικούς χώρους δράσης. Συγκεκριμένα η 2 η Σκηνή ξεκινά ως εξής: «Καπνοί, μαγικά φίλτρα που βράζουν σε καζάνια, αράχνες, στοίβες παλιά βιβλία, παράξενα αντικείμενα, πολύχρωμα μπουκάλια, μάσκες οξυγόνου, μεγάλες σβήστρες κ.λ.π. αποτελούν το εργαστήριο του Βλοσυρό». Σε αντιπαράθεση η αρχή της 7 ης Σκηνής: «Το βασίλειο του Γραμματοφάγου του πρώην. Χώρος παραμυθένιος γεμάτος παράξενα αντικείμενα, βιβλία, γράμματα-ιερογλυφικά, ζωγραφιές, παλιά παιχνίδια κ.λ.π.» Αυτοί οι δυο εσωτερικοί χώροι όπως τους περιγράφει η συγγραφέας είναι οργανικά συνδεδεμένοι με τον χαρακτήρα, τις διαθέσεις και τις δράσεις τόσο του Βλοσυρού όσο και του Γραμματοφάγου αντίστοιχα. Στον πρώτο λαμβάνουν χώρα όλα τα πειράματα, οι ευρεσιτεχνίες και καταστρώνονται τα μοχθηρά σχέδια του Βλοσυρού μαζί με τους δυο βοηθούς του, την Ψιλή και τη Δασεία. Στον δεύτερο ζουν αγαπημένα και γαλήνια εδώ και χιλιάδες χρόνια ο Γραμματοφάγος μαζί με τα καλοκάγαθα γράμματα του παρελθόντος. Οι υπόλοιπες όμως σκηνές (1 η, 3 η, 5 η, 6 η, 8 η ), στις οποίες εκτυλίσσεται η κύρια δράση του έργου, η περιπέτεια του Ρο, συμβαίνουν σε έναν εξωτερικό ανοιχτό χώρο που λειτουργεί απλά ως ένα αμυδρό φόντο για τη δράση. Ο απροσδιόριστος αυτός χώρος δεν επηρεάζει παρά ελάχιστα τη δράση και δεν καθορίζει τη συμπεριφορά των χαρακτήρων. Το μόνο σκηνικό αντικείμενο που εμφανίζεται σ αυτόν τον χώρο, μια στην αρχή και μια στο τέλος, είναι ένας μαυροπίνακας, με όλο το συμβολισμό που φέρει αυτός ως προς την ιστορία της γραφής και της γλώσσας. Μια τέτοια χρήση ή καλύτερα αχρησία του χώρου, όπως ακριβώς συμβαίνει και στα λαϊκά παραμύθια, προσδίδει μια διαχρονικότητα και οικουμενικότητα στο έργο. Επίσης μπορούμε να πούμε ότι ο απροσδιόριστος αυτός χώρος του έργου λειτουργεί συμβολικά ως ένας τόπος μεταιχμιακός και ως ένα σημείο συνάντησης του φανταστικού με το ρεαλιστικό, του αληθινού με το ουτοπικό, όπως είναι και ο χώρος του ονείρου. Απροσδιόριστος και ο χρόνος της δράσης. Πότε συνέβησαν όλα αυτά; Δεν καθορίζεται το πότε, γιατί ό,τι συμβαίνει πάνω στη σκηνή ανήκει στη σφαίρα της φαντασίας και του ονείρου. Γράμματα ζωντανεύουν, περίεργα όντα υπονομεύουν την υπόστασή τους, πλάσματα του μύθου παρεισφρέουν στη δράση. Πότε ακριβώς; Δεν έχει καμιά σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι η μεταφορά του θεατή σε έναν κόσμο και χρόνο φανταστικό. Η ροή του χρόνου κατά την εξέλιξη της πλοκής είναι ευθύγραμμη εκτός από την περίπτωση της ανάδρομης αφήγησης του Γραμματοφάγου στην έβδομη σκηνή. In media res ξεκινά η συγγραφέας την ιστορία των δυο ετεροθαλών αδελφών, του 22

24 Βλοσυρού και του Γραμματοφάγου. Όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ τους, οι χρονικές δομές του κειμένου εξαντλούνται στην πιο απλή μορφή του in media res, κατά το σχήμα: Παρόν Παρελθόν Παρόν Στο παρόν το Βλοσυρό προσπαθεί με κάθε τρόπο να καταστρέψει το αλφάβητο και οι θεατές στην αρχή δεν γνωρίζουν τίποτα για το ίδιο και τους λόγους αυτής της εμμονής του με τα γράμματα. «Θα καταστρέψω το αλφάβητο. Θα καταστρέψω τις λέξεις, θα καταστρέψω τη σκέψη». Μέσω όμως αναφορών του ίδιου στη Γιαγιά που μεγάλωσε αυτόν και τον Γραμματοφάγο «Αγαπημένη μου γιαγιάκα, τώρα θα δεις τι αξίζω. Τώρα θα καταλάβεις πόσο ικανός είμαι και θα μ αγαπήσεις» αλλά κυρίως της ανάδρομης αφήγησης του Γραμματοφάγου, στην έβδομη σκηνή του έργου που ανατρέχει στο κοινό παρελθόν τους, ξεδιπλώνεται πια όλη η αλήθεια αυτής της σχέσης και αποκαλύπτονται ψυχαναλυτικά οι αληθινές αιτίες της συμπεριφοράς του Βλοσυρού. Με την τεχνική λοιπόν της αναδρομής γίνεται αφήγηση προηγούμενων γεγονότων ή καταστάσεων. Διευκολύνεται έτσι η δόμηση της πλοκής του έργου, γιατί παρουσιάζει με συντομία γεγονότα του παρελθόντος που είναι απαραίτητο να καταστούν γνωστά, ώστε είτε να κατανοήσει ο θεατής τα αίτια των πράξεων ενός ήρωα, είτε να αποκαλυφθεί κάτι στα ίδια τα δραματικά πρόσωπα. Στο Όνειρο του Ρο η Μιχαηλίδου κάνει χρήση της συγκεκριμένης τεχνικής όπως είδαμε στήνοντας -εμβόλιμα στη ροή της κύριας δράσης- μια ολόκληρη σκηνή (7 η Σκηνή) στο βασίλειο του Γραμματοφάγου. Επίσης στην 5 η Σκηνή, το Κάπα αναζητά και βρίσκει τα γράμματα που μαζί με το Ρο έχουν αποχωρήσει από το αλφάβητο, και κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, τους αφηγείται τι συνέβη από την πρώτη στιγμή της αποχώρησής τους ως το παρόν που τους ζητά να επιστρέψουν. «ΚΑΠΑ -Τα παιδιά στην αρχή ήταν χαρούμενα, το πήραν για παιχνίδι. Τα σχολεία έκλεισαν, κανείς δεν τα πίεζε να διαβάσουν και οι μεγάλοι τους φαινόταν αστείοι με τα αλαμπουρνέζικα που μιλούσαν. Τώρα κλαίνε κι αυτά και παρακαλάνε να τελειώσει το παιχνίδι.» Ακόμα στην αρχή της 8 ης Σκηνής ο Λαγός και η Χελώνα μεταξύ διαξιφισμών και αλληλοκατηγοριών αποκαλύπτουν τι συνέβη, όταν παρέδωσαν στις αρχές το Βλοσυρό. Μ αυτήν την αναδρομή μαθαίνουμε την τύχη του Βλοσυρού και των βοηθών του και αρχίζει να διαφαίνεται το τέλος της περιπέτειας του Ρο. Χαρακτηριστική για την εξέλιξη της δράσης είναι και η χρήση της τεχνικής της επιβράδυνσης. Συχνά η συγγραφέας, τη στιγμή που οι θεατές περιμένουν να συμβεί κάτι σημαντικό, επιβραδύνει το χρόνο με εμβόλιμες σκηνές διεγείροντας έτσι το ενδιαφέρον και επιτείνοντας την αγωνία των θεατών. Παραδείγματα επιβράδυνσης είναι οι σκηνές με τα κακά πνεύματα-βοηθούς του Βλοσυρού, την Ψιλή και τη Δασεία ή του ζεύγους Λαγού-Χελώνας που συχνά χρονοτριβούν την εξέλιξη της πλοκής με διαξιφισμούς ή ευφυολογήματα. 23

25 v. Χαρακτήρες Κεντρικά δραματικά πρόσωπα του έργου είναι τα γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου. Τα γράμματα ζωντανεύουν, αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά και αντιδράσεις. Πρόκειται για στερεοτυπικούς χαρακτήρες που το καθένα εκπροσωπεί και μια διακριτή ανθρώπινη συμπεριφορά. Η ίδια η συγγραφέας έχει αναφέρει σε συνέντευξή της: «Τα γράμματα της αλφαβήτας μού θυμίζουν μια σχολική τάξη. Το κάθε γράμμα είναι και ένας μαθητής με τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά». Για παράδειγμα έχουμε ένα Βήτα ειρωνικό και υπεροπτικό, ένα Φι ντροπαλό και αγχωμένο, ένα Κάπα αλκοολικό και μετριοπαθές, ένα Ψι υποχόνδριο και συνεχώς κρυωμένο, ένα Σίγμα πιστό φίλο και συμπαραστάτη. Στην αρχή είναι όλα μαζί χαρούμενα και αγαπημένα, παίζουν τραγουδώντας και χορεύοντας με την ίδια τους τη φύση, αποκαλύπτοντας μέσα από λεκτικά παιχνίδια δομές της γλώσσας στην οποία ανήκουν. «Τα γράμματα τραγουδούν και χορεύουν, φτιάχνοντας μικρές λέξεις και συλλαβές. ΓΡΑΜΜΑΤΑ -Τα γράμματα, τα γράμματα είμαστε εμείς της αλφαβήτας της ελληνικής, σύμφωνα, φωνήεντα, όλα στη σειρά, άφωνα και ένρινα και λαρυγγικά φτιάχνουμε προτάσεις, λέξεις, συλλαβές, ακόμα και διφθόγγους καταχρηστικές, χάρη σε μας ό,τι θες να πεις το λες» Όλα αυτά όμως μέχρι τη στιγμή που το Βλοσυρό ψεκάζει με το μαγικό του φίλτρο το γράμμα Ρο. Τότε το ύπουλο και επικίνδυνο μικρόβιο του εγωισμού αρχίζει να επηρεάζει τη σκέψη και τη συμπεριφορά του Ρο. Αποφασίζει να θέσει θέμα προτεραιότητας στη σειρά των γραμμάτων: πιστεύει ότι του αξίζει δικαιωματικά η πρώτη θέση. Ο εγωκεντρισμός του τον οδηγεί να εγκαταλείψει το αλφάβητο. Μοναχικό και κακότροπο καταλήγει να διώξει από κοντά του ακόμα και τα γράμματα που το ακολούθησαν. Οι ικεσίες και οι παρακλήσεις τους να σταματήσει την αποχή και να επιστρέψει στο αλφάβητο παραχωρώντας του ακόμα και την πρώτη θέση, δεν το συγκινούν. Το Ρο σε ένα κρετσέντο φιλαυτίας και ματαιοδοξίας απαιτεί να το αναγνωρίσουν ως μοναδικό και εξαιρετικό σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα γράμμα. «ΨΙ -Δεν άκουσες Ρο; Το Άλφα σου παραχωρεί την πρώτη θέση. ΡΟ -Δεν τη θέλω. ΓΡΑΜΜΑΤΑ - Θα την πάρεις. ΡΟ -Δεν μ αρέσει που μου την παραχωρεί. Θέλω ν αναγνωρίσετε όλα τα γράμματα ότι τη δικαιούμαι, ότι αξίζω τέλος πάντων κάτι παραπάνω». Και η απάντηση έρχεται αποστομωτική από τον μέχρι εκείνη τη στιγμή φίλο και σύντροφο του Ρο, το Σίγμα : «ΣΙΓΜΑ - Γιατί αξίζεις κάτι παραπάνω; Όλα τα γράμματα αξίζουμε το ίδιο». 24

26 Μετά από αυτό το Ρο μένει μόνο του προσδοκώντας έναν ατομικό άθλο, έναν προσωπικό θρίαμβο: να κατατροπώσει τον Γραμματοφάγο, το τέρας στη φαντασία όλων των γραμμάτων, ώστε να επιστρέψει στο αλφάβητο ως ήρωας. Μόνο τότε θα νιώσει να ικανοποιείται η βαθύτατη ανάγκη του να το αγαπούν και να το αναγνωρίζουν ως γράμμα εξαιρετικά σπουδαίο. Αυτό το ομολογεί στη Σκιά του όταν το ρωτά γιατί θέλει να γίνει ήρωας. «ΡΟ -Γιατί έτσι τα γράμματα θα με σέβονται και θα με αγαπούν, θα γίνω ο ευεργέτης τους. Όλα τα γράμματα θα αναγνωρίσουν την αξία μου». Μόνο αφού περάσει η επίδραση του φίλτρου, που είχε επηρεάσει τόσο αρνητικά τον χαρακτήρα του, μετά από το επίπονο αυτό ταξίδι αυτογνωσίας, θα φθάσει μόνο του στην ύψιστη αλήθεια της ζωής: την αξία του να αγαπάς. «ΡΟ- Θέλω να σας μιλήσω Θέλω να σας πω ότι σας αγαπώ». Αν το Ρο είναι το δραματικό πρόσωπο που οι μικροί θεατές παρακολουθούν με αγωνία την περιπέτειά του και συχνά ταυτίζονται μαζί του, ο «κακός» της ιστορίας είναι το Βλοσυρό. Η συγγραφέας στις σκηνικές οδηγίες πριν τον αρχικό του μονόλογο μας προϊδεάζει για τη μορφή του. «Κάπου στην άκρη είναι κρυμμένο το Βλοσυρό, που μοιάζει με τρελό επιστήμονα, εφευρέτη, παράξενο μάγο ή τίποτα απ όλα αυτά» Το Βλοσυρό είναι μια γκροτέσκα φιγούρα που παρά τις κακές προθέσεις του απέναντι στο αλφάβητο, οι τρομερές γκάφες, τα συνεχή λάθη και οι ανορθολογικοί συλλογισμοί του προκαλούν περισσότερο γέλιο παρά φόβο στους θεατές. Με συμβούλους και βοηθούς δύο αφελή πνεύματα, την Ψιλή και τη Δασεία, το Βλοσυρό προσπαθεί ανεπιτυχώς κάθε φορά να καταστρέψει τα γράμματα. «ΒΛΟΣΥΡΟ -Θα καταστρέψω το αλφάβητο. Θα καταστρέψω τις λέξεις, θα καταστρέψω τη σκέψη και τότε μόνο θα ρθει η ευτυχία Όχι στις καλές τέχνες και στον πολιτισμό. Όλα είναι μια μπούρδα Αχ, κόσμε! Χάρη σε μένα θα γυρίσεις ξανά στο σκοτάδι της άγνοιας, στον παράδεισο, στην απόλυτη ευτυχία. Σιχαίνομαι τη μόρφωση, αναγουλιάζω με την πρόοδο, βγάζω σπυράκια με τον πολιτισμό». Βέβαια μετά τις αποκαλύψεις του ετεροθαλή αδελφού του, του Γραμματοφάγου, η στάση του Βλοσυρού εξηγείται : η γιαγιά που τους μεγάλωσε και τους δύο λόγω του κακού γραφικού της χαρακτήρα ήθελε κι αυτή να καταστρέψει τα γράμματα, για να πάψουν οι εις βάρος της συγκρίσεις, τα γέλια και οι κοροϊδίες. Θεωρούσε τον Γραμματοφάγο ικανό και άξιο να τα καταφέρει και έτσι τον έβαζε να καταπίνει ολόκληρες γραφές. Το Βλοσυρό όμως «το καημένο το Βλοσυρό,(το θεωρούσε) κουτό, ασήμαντο, ανίκανο για οτιδήποτε. Δεν του μιλούσε σχεδόν ποτέ, σαν να μην υπήρχε. Και το καημένο το Βλοσυρό έκανε απεγνωσμένες προσπάθειες να τραβήξει την προσοχή της γιαγιάς, να την πείσει πως κάτι αξίζει κι αυτό». Όλα λοιπόν το Βλοσυρό τα κάνει για την αγάπη της Γιαγιάς. Όσον αφορά τώρα τις δομημένες σχέσεις των δρώντων προσώπων, κατά το μοντέλο του Greimas, διαπιστώνουμε ότι το Ρο είναι το κύριο Υποκείμενο της δράσης. Το Αντικείμενο που αναζητά είναι η διάκριση, η αναγνώριση και η πρωτιά 25