ΠΑΙΔΙ INTERNET ΚΑΙ. Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για μια δημιουργική και ασφαλή χρήση του διαδικτύου ΜΑΚΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

Transcript

1

2 ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ Ι1Ι ΠΑΙΔΙ ΚΑΙ INTERNET Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε για μια δημιουργική και ασφαλή χρήση του διαδικτύου ΜΑΚΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

3

4 Στον Παναγιώτη

6 περιεχόμενα Πρόλογος 9 Μια μεγάλη επανάσταση 15 Προσωπική ζωή και διαπροσωπικές σχέσεις 31 Σεξουαλικότητα και πορνογραφία 41 Παιχνίδια και τζόγος 51 Βία και κυβερνοέγκλημα 61 Καθοδηγούμενες αυτοκτονίες και παιχνίδια θανάτου 71 Παιδοφιλία 81 Ο άγνωστος πόλεμος 91 Κοινωνικά δίκτυα 103 Ασφαλής κοινωνική δικτύωση 113 Δωμάτια συζητήσεων και ιστολόγια 125 Παιδεία και γλώσσα 133 Επικίνδυνος εθισμός 141 Για μια ασφαλή σχέση 153 Χρήσιμες πληροφορίες 169

7 8

8 πρόλογος Το Internet (διαδίκτυο) είναι ένα καταπληκτικό εργαλείο για τον άνθρωπο του 21ου αιώνα. Όσα ανακαλύπτει καθημερινά ο χρήστης του διαδικτύου στο μαγικό ταξίδι του στο εικονικό σύμπαν, τόσο περισσότερο εντυπωσιάζεται από τους νέους ορίζοντες, που ξανοίγονται διάπλατα μπροστά στα μάτια του. Η συνεχής τεχνολογική εξέλιξη του διαδικτύου αποκαλύπτει ολοένα και περισσότερες δυνατότητες και προοπτικές στον σύγχρονο άνθρωπο, που έλκεται ακόμη πιο πολύ από αυτό το μοναδικό δημιούργημά του. Η εύκολη πρόσβαση στην πανανθρώπινη γνώση, η άμεση επικοινωνία και γνωριμία με άλλους ανθρώπους, οι πολλαπλές εφαρμογές για την ικανοποίηση κάθε ανάγκης της καθημερινής ζωής, και η δυνατότητα σύνδεσης όλο το 24ωρο είναι μερικά μόνο από όσα χαρακτηριστικά του διαδικτύου θέλγουν τους χρήστες του. Ειλικρινά, ας αναλογιστούμε πόσο διαφορετική ήταν η ζωή μας πριν μόλις 10 ή 20 χρόνια. Πώς ξαφνικά βρεθήκαμε να ταξιδεύουμε στον απέραντο κόσμο του διαδικτύου και να απολαμβάνουμε όσα απλόχερα μας προσφέρει. Και πώς ταυτόχρονα αυτό το πανέμορφο ταξίδι, που μας φέρνει γρήγορα κοντά σε πράγματα τόσο μακρινά, μπορεί να μας απομακρύνει 9

9 Μάκης Παπαγεωργίου από τους συνανθρώπους μας. Πώς η σχέση μας με την οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή μας μπορεί να υποκαταστήσει την άπειρη αξία της ζεστής άμεσης επικοινωνίας με το πρόσωπο του διπλανού μας. Πράγματι, το διαδίκτυο έκοψε σαν μαχαίρι τον χρόνο μας. Σκεφτείτε πόσο χρόνο χρειαζόταν μέχρι πριν λίγο καιρό ο άνθρωπος, για να ερευνήσει ένα ζήτημα, που τον απασχολούσε. Και πάλι, όσο χρόνο και να αφιέρωνε, ποτέ δεν θα μπορούσε να προσεγγίσει τον πλούτο της γνώσης και της πληροφορίας, που διατίθεται σήμερα στο διαδίκτυο. Σκεφτείτε πόσος χρόνος ήταν αναγκαίος για την ανταλλαγή απόψεων και την αναμονή απαντήσεων. Πόσος χρόνος χρειαζόταν για συναντήσεις, που απαιτούσαν μετακινήσεις και κόστος. Σκεφτείτε πόσο διαθέσιμο χρόνο προσέθεσε στη μέρα μας η εκρηκτική εξάπλωση του διαδικτύου. Άραγε, τον αξιοποιήσαμε σωστά; Από την άλλη πλευρά, το διαδίκτυο σαν μαχαίρι είναι εξαιρετικά χρήσιμο αλλά και εξαιρετικά επικίνδυνο εργαλείο. Ένα τέτοιο εργαλείο στα χέρια ενός ανυποψίαστου παιδιού μπορεί να αποβεί καταστροφικό. Αυτή η σχέση του παιδιού με το διαδίκτυο αφορά όλους μας, αφορά την κοινωνία μας. Είναι κοινή υποχρέωσή μας να προσφέρουμε στα παιδιά μας την υπεύθυνη παιδεία, για να αντλούν από το διαδίκτυο τον πλούτο του και να αποφεύγουν με ασφάλεια τις σκοτεινές γωνιές του. Γιατί, δυστυχώς, δεν είναι λίγα τα παιδιά, στα οποία το διαδίκτυο 10

10 Πρόλογος έχει κόψει μέχρι σήμερα το νήμα της σωματικής και ψυχικής ακεραιότητας και ισορροπίας. Παιδιά, τα οποία ανεκπαίδευτα και απροστάτευτα, γίνονται βορά στις ορέξεις του οποιουδήποτε ηλεκτρονικού λύκου, που κατορθώνει να κρατά καλά κρυμμένη την πραγματική του ταυτότητα. Δυστυχώς στη χώρα μας ούτε οι γονείς, ούτε οι εκπαιδευτικοί, ούτε και τα παιδιά εκπαιδεύονται στο διαδίκτυο, αλλά μαθαίνουν εμπειρικά στην πράξη αυτή τη νέα τεχνολογία, με ό,τι αυτό συνεπάγεται σε κινδύνους. Ιδιαίτερα οι γονείς δείχνουν να αδιαφορούν σε μεγάλο βαθμό για τη σχέση των παιδιών τους με το διαδίκτυο, επειδή ακριβώς δεν γνωρίζουν τίποτα ή ξέρουν λίγα γι αυτό. Σύμφωνα με έρευνα του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου, 9 στους 10 γονείς θέλουν περισσότερη ενημέρωση για το διαδίκτυο, 3 στους 4 δεν κάθονται ποτέ δίπλα στα παιδιά τους, όταν αυτά βρίσκονται στο διαδίκτυο, και μόλις 1 στους 12 θέτει στα παιδιά του κανόνες χρήσεως του διαδικτύου. Επιπλέον, οι Έλληνες γονείς δεν έχουν συναίσθηση των κινδύνων, που σίγουρα θα αντιμετωπίσουν τα παιδιά στα διαδικτυακά ταξίδια τους. Οι 7 στους 8 γονείς δεν πιστεύουν ότι τα παιδιά τους θα συναντήσουν επιβλαβές περιεχόμενο στο διαδίκτυο, οι 3 στους 4 αφήνουν τα παιδιά τους να συζητούν με οποιονδήποτε στο διαδίκτυο, μόλις ο 1 στους 9 χρησιμοποιεί φίλτρο προστασίας στον ηλεκτρονικό υπολογιστή του σπιτιού, και ο 1 στους 2 δεν ξέρει πού να καταγγείλει παράνομο περιεχόμενο του διαδικτύου. 11

11 Μάκης Παπαγεωργίου Κατά σύμπτωση, και τα Ελληνόπουλα επιδεικνύουν παρόμοια επικίνδυνη συμπεριφορά με τους γονείς τους, όταν ταξιδεύουν στο διαδίκτυο. Μάλιστα, η συντριπτική πλειοψηφία τους δεν γνωρίζει πώς να αντιμετωπίσει τους διαδικτυακούς κινδύνους και πού πρέπει να απευθυνθεί, όταν νιώσει τη διαδικτυακή απειλή. Είναι εντυπωσιακό ότι το 1 στα 3 παιδιά θα συναντούσαν μόνα τους έναν άγνωστο, που τα προσέγγισε στο διαδίκτυο, και δεν θα ενημέρωναν τους γονείς τους. Επιπλέον, το 1 στα 2 παιδιά δίνει πολλές προσωπικές πληροφορίες για τον εαυτό του και τη ζωή του στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και τα δωμάτια συζήτησης, ενώ το 1 στα 4 θα έδινε χωρίς δεύτερη σκέψη τα στοιχεία του οικογενειακού τραπεζικού λογαριασμού ή της πιστωτικής κάρτας στο διαδίκτυο. Όμως, δεν πρέπει οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και γενικά όσοι ασχολούνται με τα παιδιά να ενστερνιστούν τη βολική αλλά ανεύθυνη άποψη ότι το διαδίκτυο είναι ο κακός δαίμονας του καιρού μας και ότι η οποιαδήποτε ενασχόληση μαζί του δημιουργεί εθισμό, χωρίς να μπουν στον κόπο να γνωρίσουν αυτό το νέο μέσο, πριν το καταδικάσουν και το απορρίψουν. Το διαδίκτυο είναι ένα χρήσιμο και απαραίτητο μέσο επικοινωνίας, γνώσης και ψυχαγωγίας. Είναι δική μας ευθύνη να οικοδομήσουμε μια σωστή, υγιή, ωφέλιμη και ευχάριστη σχέση των παιδιών μας με αυτό, αφού πρώτα εμείς γνωρίσουμε τα πλεονεκτήματα και κυρίως τους κρυφούς και άγνωστους κινδύνους, που απειλούν την ασφάλεια των παιδιών μας στη διαδικτυακή περιήγησή τους. 12

12 Πρόλογος Αυτός είναι ο στόχος του βιβλίου, που κρατάτε στα χέρια σας. Δεν είναι ένα επιστημονικό εγχειρίδιο για το διαδίκτυο. Θα έλεγα ότι πρόκειται για ένα μεγάλο ρεπορτάζ πάνω στο μεγαλύτερο τεχνολογικό επίτευγμα του 20ού αιώνα. Ένα ρεπορτάζ με βασικές πληροφορίες, οδηγίες και συμβουλές, ώστε τα παιδιά μας να αποκτήσουν μια σωστή και ασφαλή σχέση με το διαδίκτυο. Η ιδέα για τη συγγραφή αυτού του βιβλίου δεν ήταν δική μου. Με παρακίνησαν όσοι παρακολούθησαν διαλέξεις μου σε εκδηλώσεις και συνέδρια, όσοι διάβασαν άρθρα μου στον Τύπο, ή ήταν ακροατές των ραδιοφωνικών εκπομπών μου. Δηλαδή, υπεύθυνοι πολίτες αυτής της κοινωνίας, που δεν αρκούνται στο τι κάνει η πολιτεία για τα παιδιά τους, αλλά αγωνιούν για το τι καλύτερο μπορούν αυτοί να κάνουν για τα παιδιά τους. Εκ μέρους όλων αυτών ευχαριστώ τις εκδόσεις Εν πλω, γιατί αγκάλιασαν ολόψυχα την ιδέα τους και το βιβλίο, που γεννήθηκε από αυτήν. Μάκης Παπαγεωργίου 13

13

14 ΜΙΑ ΜΕΓΑΛΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ Ένα κρύο πρωινό του 1934 στη Μονς του Βελγίου, μόλις 50 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά των Βρυξελλών, ο 66χρονος Πωλ Οτλέ (Paul Marie Ghislain Otlet) ανακοίνωνε με χαρά στους φίλους του τη μεγάλη επινόηση της ζωής του: το παγκόσμιο δίκτυο ηλεκτρικών τηλεσκοπίων. Το Reseau (δίκτυο), όπως το ονόμασε ο Οτλέ, θα προσέφερε στους χρήστες του τη δυνατότητα να ερευνήσουν και να μελετήσουν χιλιάδες σελίδες βιβλίων, εικόνες, φωτογραφίες, ακόμη και κινηματογραφικές ταινίες. Ο Οτλέ ισχυριζόταν επίσης ότι σύντομα θα μπορούσε κανείς μέσω του δικτύου του να στέλνει σε άλλους μηνύματα και κάθε είδους αρχεία. «Οποιοσδήποτε από την πολυθρόνα του θα μπορούσε να ερευνήσει και να προσεγγίσει ολόκληρη τη Δημιουργία», προφήτευε ο Οτλέ. Κάπως έτσι γεννήθηκε στα χρόνια του μεσοπολέμου το διαδίκτυο. Την ιδέα του Πωλ Οτλέ αγκάλιασε η βελγική κυβέρνηση, παραχωρώντας ένα κτίριο και το απαραίτητο προσωπικό. Εκεί ο Οτλέ έγραψε το βιβλίο του «Κόσμος» (Monde), στο οποίο περιέγραφε πώς θα μπορούσαν να συνδεθούν μεταξύ τους τα ηλεκτρικά τηλεσκόπια (δηλαδή οι μετέπειτα ηλεκτρονικοί υπολογιστές), ποια θα ήταν η δομή και η λειτουργία του μηχανικού εγκεφάλου (δηλαδή του σημερινού σκληρού δίσκου των ηλεκτρονικών υπολογιστών) και του μηχανικού 15

15 Μάκης Παπαγεωργίου συλλογικού εγκεφάλου, που θα περιελάμβανε όλα τα δεδομένα, στα οποία θα είχαν πρόσβαση τα ηλεκτρικά τηλεσκόπια μέσω ενός διεθνούς δικτύου τηλεπικοινωνιών. Το όραμα του Οτλέ ισοπέδωσε αδίστακτα η ναζιστική πολεμική μηχανή, όταν κατέλαβε το Βέλγιο το Πάμφτωχος και απογοητευμένος ο Οτλέ πέθανε στις 10 Δεκεμβρίου 1944 και ο πρόδρομος του διαδικτύου λησμονήθηκε γρήγορα στα ατέλειωτα ερείπια και στα εκατομμύρια των νεκρών της πιο καταστροφικής και πολυαίμακτης ανθρώπινης σύγκρουσης. Μετά από 13 χρόνια, στις 4 Οκτωβρίου 1957, η Σοβιετική Ένωση γιόρτασε το Διεθνές Γεωφυσικό Έτος 1957 με την εκτόξευση στο διάστημα του πρώτου τεχνητού δορυφόρου, του Σπούτνικ 1. Αυτό ήταν το πρώτο βήμα στην εξερεύνηση του διαστήματος, αλλά και ένα ακόμη βήμα στον Ψυχρό Πόλεμο ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Σοβιετική Ένωση. Οι ΗΠΑ απάντησαν στη σοβιετική πρόκληση με την ARPA (Advanced Research Projects Agency), μια προηγμένη ερευνητική υπηρεσία του Πενταγώνου, που είχε ως αντικείμενο την προώθηση τεχνολογιών για στρατιωτική χρήση σε συνεργασία με πανεπιστήμια και ιδιωτικές επιχειρήσεις. Ένα από τα πρώτα σχέδια, που ανέλαβε να υλοποιήσει η ARPA, ήταν η δημιουργία ενός δικτύου διοίκησης, επικοινωνίας και ελέγχου, που θα επέτρεπε στην αμερικανική κυβέρνηση να διεξάγει πολεμικές επιχειρήσεις, όταν ένας πυρηνικός πόλεμος θα κατέστρεφε τις συμβατικές τηλεπικοινωνίες. Αυτό το δίκτυο λειτούργησε το 1968 με την ονομασία ARPANET και ήταν ο πρόδρομος του διαδικτύου. 16

16 Μια μεγάλη επανάσταση Από τότε η εξέλιξη του διαδικτύου ήταν ραγδαία. Το 1971 ο Ρέιμοντ Τόμλινσον (Raymond S. Tomlinson) σκέφτηκε να χρησιμοποιήσει το («παπάκι»), για να διαχωρίζει τους χρήστες, που βρίσκονται σε ξένα δίκτυα, και έτσι κατόρθωσε να στείλει την πρώτη ηλεκτρονική επιστολή ( ). Το 1974 τα συμπεράσματα από τη χρήση του ARPANET ενσωματώθηκαν σε ένα νέο πρότυπο επικοινωνίας μεταξύ ηλεκτρονικών υπολογιστών, που ονομάστηκε Transmission Control Protocol/Internet Protocol, το TCP/IP. Την 1η Ιανουαρίου 1983 το ARPANET έσπασε σε δύο τμήματα: το MILNET για αμιγώς στρατιωτική χρήση και το ARPANET για πανεπιστημιακή και ευρύτερα κοινωνική χρήση. Την ίδια μέρα το Πανεπιστήμιο Berkeley της Καλιφόρνιας συνδέθηκε με το ARPANET και οι πρώτοι φοιτητές άρχισαν να αποκτούν το προσωπικό ηλεκτρονικό ταχυδρομείο τους. Το 1990 οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές με σύνδεση στο ARPANET είχαν φτάσει τους Το 1991 γεννιέται ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web), ή πιο απλά Internet και στα ελληνικά διαδίκτυο. Δημιουργός του ήταν ο Άγγλος σερ Τιμ Μπέρνερς-Λι (Sir Timothy John Berners-Lee), Καθηγητής Ηλεκτρονικών Υπολογιστών του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον του Ηνωμένου Βασιλείου και Ερευνητής στο Εργαστήριο Πληροφορικής και Τεχνητής Νοημοσύνης του Τεχνολογικού Ινστιτούτου της Μασσαχουσέτης (MIT) στη Βοστώνη των ΗΠΑ. Ταυτόχρονα ο Μπέρνερς- Λι είναι Πρόεδρος του World Wide Web Consortium (W3C), δηλαδή του διεθνούς οργανισμού, που επιβλέπει τη λειτουργία και συντονίζει την ανάπτυξη του διαδικτύου. 17

17 Μάκης Παπαγεωργίου Ο Μπέρνερς-Λι σπούδασε φυσική στο Κουίνς Κόλετζ (Queens College) της Οξφόρδης και σύντομα κατασκεύασε τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή του, χρησιμοποιώντας κάποια παλιά ηλεκτρονικά εξαρτήματα και ένα κολλητήρι. Εκεί συνελήφθη ως χάκερ (hacker) και του απαγορεύτηκε η χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή του πανεπιστημίου του. Μετά την αποφοίτησή του εργάστηκε ως σύμβουλος μηχανικός προγραμματισμού στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Πυρηνικής Έρευνας, το περίφημο CERN. Με αφορμή την ανάγκη σχεδιασμού ενός συστήματος διαχείρισης των εκατομμυρίων δεδομένων του CERN, οραματίστηκε ένα γρήγορο ανεξάρτητο παγκόσμιο σύστημα διακίνησης πληροφοριών προσιτό σε κάθε άνθρωπο. Έτσι, ο Μπέρνερς-Λι δημιούργησε τη γλώσσα επικοινωνίας του διαδικτύου, δηλαδή το γνωστό πρωτόκολλο http (hypertext transfer protocol) και ένα μοναδικό παγκόσμιο αναγνωριστικό στοιχείο κάθε εγγράφου, το Ενιαίο Χαρακτηριστικό Εντοπισμού, πιο γνωστό ως URL (Uniform Resource Locator). To 1990 σχεδίασε το πρώτο πρόγραμμα περιήγησης (browser) και τη γλώσσα περιγραφής των εγγράφων του διαδικτύου HTML (HyperText Markup Language). Στη δεκαετία του 1990 η εξάπλωση του διαδικτύου ήταν ευρύτατη. Το 1992 συνδέθηκε στο διαδίκτυο ο εκατομμυριοστός ηλεκτρονικός υπολογιστής, ενώ το 1994 ήταν τόσοι πολλοί οι χρήστες, ώστε άρχισαν να λειτουργούν τα πρώτα ηλεκτρονικά καταστήματα (τότε πουλήθηκε το πρώτο βιβλίο από το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο Amazon) και την επόμενη χρονιά εμφανίστηκε η πρώτη μηχανή αναζήτησης Yahoo. 18

18 Μια μεγάλη επανάσταση Πράγματι, το διαδίκτυο είναι η μεγαλύτερη τεχνολογική επανάσταση του 20ού αιώνα. Έγινε το μέσο, που επέτρεψε τη διάχυση της πληροφορίας, της ενημέρωσης, της γνώσης και της ψυχαγωγίας σε όλο τον κόσμο, προσφέροντας την ισότιμη και άμεση πρόσβαση όλων των ανθρώπων στον συσσωρευμένο πλούτο του. Παράλληλα, μετέβαλε την επικοινωνία σε μια ανοικτή, άμεση και αμφίδρομη σχέση. Είναι ουσιαστικά το μεγαλύτερο παράθυρο στον πλανήτη μας! Το διαδίκτυο άλλαξε ριζικά τη ζωή μας και κατέστη αναπόσπαστο στοιχείο της καθημερινής προσωπικής, επαγγελματικής και επιστημονικής πορείας του σύγχρονου ανθρώπου. Ειδικότερα για το παιδί η χρήση του διαδικτύου είναι πλέον εξαιρετικά απαραίτητη. Η γνώση του διαδικτύου είναι ένα απολύτως αναγκαίο εφόδιο για κάθε νέο και εντάσσεται στη βασική γενική παιδεία, που οφείλει να προσφέρει κάθε εκπαιδευτικό σύστημα. Τα παιδιά, λοιπόν, πρέπει να ενθαρρύνονται και να παρακινούνται να μάθουν όσο το δυνατόν καλύτερα το διαδίκτυο, να το χρησιμοποιούν υπεύθυνα και ωφέλιμα, για να μπορέσουν να υποστηρίξουν αποτελεσματικά σήμερα τα μαθήματά τους και αύριο την επιστήμη και την εργασία τους. Αλίμονο στους ψηφιακά αναλφάβητους! Το διαδίκτυο είναι πλέον ένα δομικό μέρος του αλφαβήτου των νέων, της γλώσσας επικοινωνίας τους με το σύγχρονο περιβάλλον και τους συνομηλίκους τους. Ας συνειδητοποιήσουμε ότι όσο εγκληματικός ήταν ο αναλφαβητισμός στον 20ό αιώνα, το ίδιο καταστροφικός είναι ο ψηφιακός αναλφαβητισμός στον 21ο αιώνα. 19