Η Θέση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ΣΤΟ Σ ύγχρονο Σύστημα Διεθνών Σχεςεων

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΣΜΙΔΗΣ ΚΟΣΜΑΣ Η Θέση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ΣΤΟ Σ ύγχρονο Σύστημα Διεθνών Σχεςεων Σ ι μ π ο υ Β ι ρ γ ι ν ι α ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΗΤΡΩΟΥ: 5766 ΚΑΒΑΛΑ 2005

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟΥ ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ Ίδρυση Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Εξασφάλιση Παγκόσμιας Τάξης...9 Το Συνέδριο του Bretton Woods... 9 Βασικά χαρακτηριστικά Λειτουργία Δ.Ν.Τ. στα Πλαίσια του Μττρεττον Γουντς Συμφωνίας...15 Οι αδυναμίες του συστήματος του Bretton Woods (ή του Gold Exchange Standard) Ιδιαιτερότητα Συστηματικών Σχέσεων στην Τάξη της Τζαμάικα...23 Η Συμφωνία της Τζαμάικα Το νέο νομισματικό σύστημα...23 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ, ΣΚΘΠΟΣ ΚΑΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΔΑΝΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ Δ.Ν.Τ Σκοττός και Αρχές Δραστηριοτήτων Δ.Ν.Τ Σκοπός...27 Αρχές Όργανα Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου Η Διάρθρωση του Νομίσματος και το Πρόβλημα Οικονομικών Πόρων Δανειοδότησης...32 Ανεπάρκεια συναλλαγματικών αποθεμάτων και αστάθεια στη Διεθνή Αγορά...32 Οι εξελίξεις μέχρι το Οι εξελίξεις μέχρι το

3 To τέλος της Αμερικανικής ηγεμονίας Οι Αδυναμίες του Τωρινού Συστήματος, οι Προοτττικές Μελλοντικών Εξελίξεων και το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα...41 Ανάλυση των προσαρμοζόμενων δανείων...43 Η διαφθορά Κυβερνήσεις και διαφθορά επιτρεπόμενη από την εξουσία.45 Είναι η διαφορά ωφέλιμη ή βλαβερή; Μορφή και Συνθήκες Σύγχρονου Μηχανισμού Χρηματοδότησης...47 Η χρηματοδότηση της διεθνούς νομισματικής τάξης...52 Οι προϋποθέσεις της χρηματοδοτικής βοήθειας του Δ.Ν.Τ. 53 Η πραγματικότητα και οι προκαταλήψεις για το Δ.Ν.Τ...55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3-0 ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΝΤ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Επίδραση Χρηματικής Βοήθειας του ΔΝΤ στην Κοινωνική και Οικονομική Πολιτική Κράτους- Δανειολήτττες Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο υπεύθυνο για το λιμό στο Μαλάουι...57 " Λατινική Αμερική: Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η εξαθλίωση των λαών...58 Παγκόσμια Φτώχεια...63 Τα Συμπεράσματα της Αποστολής του ΔΝΤ για την ελληνική οικονομία - Οι δηλώσεις του οικονομικού επιτελείου Σταθεροποίηση του Συστήματος Λειτουργίας του ΔΝΤ στη Μετα-Τζαμάικα Εποχή Προς ένα υπερεθνικό νόμισμα...71 Οι όροι του νέου αυτού νομίσματος Αναδιοργάνωση και παγκοσμιότης του ΔΝΤ...72 Το νομισματικό σύστημα ελεύθερης διακύμανσης Το παρόν και το μέλλον του διεθνούς νομισματικού συστήματος - Κριτική Αξιολόγηση της Λειτουργίας του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος... 75

4 Οι μεγάλες διακυμάνσεις των ισοτιμιών Ο μηχανισμός αποκατάστασης της ισορροπίας...77 * Το κριτήριο της ρευστότητας...78 Αβεβαιότητα, Κερδοσκοπία και Νομισματική Σταθερότητα..79 Μια Συνθετική Προσέγγιση Η Θεωρία της Ισοτιμίας Αγοραστικών Δυνάμεων και το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα...83 Άριστες Νομισματικές Περιοχές Ο Νέος Ρόλος του ΔΝΤ στη Συσπείρωση του Παγκόσμιου Νομισματικού Συστήματος...86 Πολλά ακούγονται και γράφονται κατά καιρούς για το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ A ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΞΕΝ Η...98 INTERNET...99

5 To Διεθνές Σύστημα αναπτυσσόταν πάντοτε στο πλαίσιο δύο αντίρροπων τάσεων: από τη μια πλευρά ανατττύσσονται δυνάμεις οι οποίες όχι μόνον συντείνουν στην διατήρηση της διεθνούς ετερότητας, αλλά επιτείνουν την ανομοιογένεια μεταξύ των συλλογικών οντοτήτων του διεθνούς χώρου. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι δυνάμεις οι οποίες κατατείνουν στην υπέρβαση της ετερότητας και στην εγκαθίδρυση παγκόσμιας ομοιομορφίας στη βάση ηγεμονικών κριτηρίων. Ενώ υπάρχουν πολλές απόψεις υπέρ της διεθνούς ή της περιφερειακής ολοκλήρωσης, το μόνο ατπό παράδειγμα ενός τέτοιου μη ηγεμονικού εγχειρήματος είναι η διαδικασία Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Κατά τη διάρκεια των περιόδων 1648 μέχρι 1914 και 1917 μέχρι 1945 το θέμα της διεθνούς ολοκλήρωσης ποτέ δεν έπαψε να απασχολεί στοχαστές και πολιτικούς. Όμως, όπως ήδη τονίστηκε πιο πάνω, από το 1648 μέχρι το 1914, αν και οι προσπάθειες ηγεμονικής ολοκλήρωσης δεν εξέλειπαν, το σύστημα ι σορροπίας λειτούργησε σταθεροποιητικά και κατέστησε το κράτος σταθερό σημείο αναφοράς των διεθνών σχέσεων. Όπως σημειώνουν οι Dougherty J. και Pfaltzgraff R, η περίοδος της ευρωπαϊκής ιστορίας από το 1648 έως το 1914 αποτελεί τον χρυσό αιώνα της διπλωματίας, της ισορροπίας δυνάμεων και του διεθνούς δικαίου \ Σχεδόν στο σύνολό της η πολιτική σκέψη επικεντρωνόταν στο κυρίαρχο κράτος; τις πηγές, τις λειτουργίες και τους περιορισμούς των κυβερνητικών εξουσιών, τα ατομικά δικαιώματα μέσα στο κράτος, τις απαιτήσεις της τάξης και τις επιταγές της εθνικής αυτοδιάθεσης και ανεξαρτησίας. Τον χρυσό αιώνα ακολούθησε η εισδοχή των ΗΠΑ στους διεθνείς συσχετισμούς ισχύος μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, η εισβολή της ουτοπικής πολιτικής σκέψης, το πείραμα συλλογικής ασφάλειας της Κοινωνίας των Εθνών και ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος. Αυτές οι εξελίξεις δεν μπορούσαν να αφήσουν ανεπηρέαστο το διεθνολογικό στοχασμό. Ακολούθησαν τα έργα των Edward Η. Caπ, Hans Morgenthau, Raymond Aron και μερικών άλλων, τα οποία έθεσαν τις βάσεις του μεταπολεμικού διεθνολογικού στοχασμού, στον οποίο, εν μέρει τουλάχιστον, εντάσσεται η θεωρία διεθνούς ολοκλήρωσης. Όπως θα διαπιστώσουμε πιο κάτω, οι προσπάθειες διεθνούς ολοκλήρωσης -ή οι πιο πολλές περιτπώσεις διεθνούς κανονιστικής ανάπτυξης- δεν εντάσσονται σε κάποια συγκροτημένη αντίληψη είτε για τη δικαιϊκή τους διάσταση είτε για τη μορφή και τον χαρακτήρα αυτού που τελικά θα προκύψει από τις πολιτικές διαδικασίες που προτείνονται. Πάντως η άνθιση των θέσεων ' Ήφαιστος Παναγιώτης, 1994, σελ

6 και απόψεων περί διεθνούς δικαιϊακής ανάπτυξης παρατηρείται κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Με ιστορικούς όρους, η είσοδος των ΗΠΑ στη διεθνή πολιτική μετά τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο αποτέλεσε εξέλιξη που βρήκε το διεθνές σύστημα -το οποίο επί 4 τουλάχιστον αιώνες λειτουργούσε στη βάση του συστήματος ισορροπίας ισχύος- απροετοίμαστο. Όπως σημειώνουν οι Dougherty James και Pfaltzgraff Robert, οι ασάφειες στην εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ σε συνδυασμό με τον απομονωτισμό των δεκαετιών του 1920 και του 1930 εμπόδισαν την ανάπτυξη των Διεθνών Σχέσεων σε ξεχωριστό θεωρητικό κλάδο. Μια κάθετη διαχωριστική γραμμή χαράχθηκε ανάμεσα στους διανοούμενους-ιδεαλιστές που συμμερίζονταν το όραμα του Γούντροου Ουίλσον για την Κοινωνία των Εθνών και τους πολιτικούς οι οποίοι, δεχόμενοι πιέσεις για επιστροφή στην κανονικότητα, εμπόδισαν την είσοδο των ΗΠΑ στον παγκόσμιο οργανισμό. Οι Αμερικανοί ήθελαν μια ηθική και ειρηνική παγκόσμια τάξη, αλλά ήταν απρόθυμοι να πληρώσουν το τίμημα ^. Αυτή η διάσταση, δηλαδή το έλλειμμα θεωρητικών προτάσεων και φιλοσοφικού στοχασμού που θα ολοκλήρωνε όλα τα αναγκαία συστατικά ενός βιώσιμου διεθνούς κανονιστικού συστήματος, απέκλεισε τη δυνατότητα εγκαθίδρυσης βιώσιμων διεθνών ρυθμιστικών δομών, παρά τις άκρως ευνοϊκές ιστορικές περιστάσεις. Όμως, όπως συνάγεται και από τις προηγηθείσες αναφορές για τη μορφή και τον χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος, το κυριότερο πρόβλημα δεν είναι η απουσία συγκροτημένων διεθνιστικών ιδεών αλλά οι αντικειμενικές πρακτικές και φιλοσοφικές δυσκολίες που προκύτπουν από τη διεθνή ετερότητα. Όπως ήδη τονίστηκε, αυτό είναι και το κυριότερο εμπόδιο σε κάθε μικρή ή μεγάλη προσπάθεια διεθνούς ολοκλήρωσης. Τα θεωρητικά κείμενα για την ολοκλήρωση, άρχισαν ήδη να συγγράφονται και να αποτελούν αντικείμενο βιογραφικών αναφορών τη δεκαετία του 1940 και πολύ περισσότερο τις δεκαετίες του 1950 και του 1960, δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονα με τον θεωρητικό εκσυγχρονισμό του παραδοσιακού παραδείγματος. Πολύ κοντά στις κλασικές φιλελεύθερες και ιδεαλιστικές θεωρήσεις, αλλά χωρίς να ταυτίζονται πλήρως, ανατπύσσονται διαδοχικά τρία θεωρητικά ρεύματα, οι λειτουργιστές, οι νεολειρτουργιστές και οι θεωρητικοί της αλληλεξάρτησης, τα οποία σε κάποια φάση φάνηκαν να εισάγουν μεγάλες θεωρητικές προκλήσεις κατά των βασικών δογμάτων του πολιτικού ρεαλισμού. Κοινά και κεντρικά επιχειρήματα ήταν η απόρριψη της απαισιόδοξης Θουκυδίδειας ρεαλιστικής θεώρησης των διεθνών σχέσεων, η εστίαση της προσοχής στο ^Ήφαιστος Παναγιώτης, 1994, σελ

7 ρόλο και τις δυνατότητες των θεσμών και η διερεύνηση των δυνατοτήτων συνεργασίας με όχημα τους θεσμούς, ιδιαίτερα τους διεθνείς οργανισμούς^. Α ναμενόμενα, προνομιακό πεδίο της θεωρίας ολοκλήρωσης ήταν η διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, με την οποία ήταν πάντοτε άριστα συνδεδεμένη. Γύρω από τα τρία προαναφερθέντα ρεύματα σκέψης -συχνότατα από τους ίδιους συγγραφείς- περιστράφηκε η θεωρία ολοκλήρωσης στην πιο ανεπτυγμένη της μορφή, θέμα στο οποίο και θα επανέλθουμε πιο κάτω. Το Διεθνές Νομισματικό Σύστημα έχει περάσει από διάφορα στάδια εξελικτικής διαδικασίας και πολλές μεταρρυθμίσεις ολικές ή μερικές για να φτάσει στην τωρινή του μορφή. Ιδιαίτερα μετά την κατάργηση του συστήματος σταθερών - προσαρμόσιμων ισοτιμιών το 1973, το Νομισματικό Σύστημα πέρασε ένα μεγάλης διάρκειας μεταβατικό στάδιο μέχρι το 1976, όταν αποφασίστηκε η τωρινή του μορφή από τα μέλη του A.N.T."* Μετά από πολυετή λειτουργία στην μορφή του αυτή, το Δ.Ν.Σ. προβληματίζει. Ήδη, ένας μεγάλος αριθμός χωρών κινείται για νέα μεταρρύθμιση το συστήματος. Η Παγκόσμιος Νομισματική κρίση του Διεθνούς Συστήματος Πληρωμών βρίσκεται από πολύ καιρό στο κέντρο των συζητήσεων τόσο μεταξύ πολιτικών όσο και μεταξύ οικονομολόγων. Παρά τις επίμονες προσπάθειες από όλες τις πλευρές το πρόβλημα παραμένει και ζητάει επειγόντως τη λύση του. Τα μέτρα που προτάθηκαν και εφαρμόστηκαν δεν κατάφεραν να θεραπεύσουν την κρίση. Το πρόβλημα της διεθνούς νομισματικής οργάνωσης συνίσταται στον καθορισμό και στην αποδοχή σε παγκόσμια κλίμακα, ενός συστήματος που θα μπορεί να διευκολύνει την ομαλή και απρόσκοτττη διεξαγωγή των διεθνών συναλλαγών, την σταθεροποίηση των νομισματικών ισοτιμιών και την μείωση των νομισματικών περιορισμών του Διεθνούς Εμπορίου. Ενός συστήματος που επιπλέον θα αποτελεί δυναμικό όργανο άσκησης οικονομικής πολιτικής και ιδιαίτερα επίτευξης εξωτερικής ισορροπίας, παράλληλα με την εσωτερική, για τις διάφορες οικονομίες που συμμετέχουν στο διεθνές οικονομικό σύστημα. Λέγεται λόγου χάριν ότι η νομισματική κρίση εκδηλώνεται με την υπερβολική αύξηση ή στενότητα της διεθνούς ρευστότητας, τις απρόβλετττες κερδοσκοπικές κινήσεις κεφαλαίων, το γενικευμένο πληθωρισμό, τις αυξανόμε- Ήφαιστος Παναγιώτης, 2004, σελ, 73 *Πουρναράκης Ευθυμίου Δ., 2000, σελ. 223 * Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 16 Πετμεζάς Δ. Μεγακλής, 2000, σελ. 84

8 νες ανισορροπίες στα ισοζύγια πληρωμών, τις συχνές υποτιμήσεις και ανατιμήσεις των εθνικών νομισμάτων, την υπερβολική αστάθεια και διακύμανση των συναλλαγματικών το τιμών, τα υπερβολικά χρέη των χωρών του τρίτου κόσμου. Κάνοντας την περιγραφή αυτή πέφτουμε σε ένα λογικό σφάλμα. Ταυτίζουμε τα συμπτώματα της κρίσης με την ίδια την κρίση. Όμως, πίσω από αυτά τα φαινόμενα κρύβεται η ουσία των πραγμάτων, οι θεμελιακές σχέσεις και έννοιες. Αυτές πρέπει να αναλύσουμε για να φτάσουμε στην ουσία του αντικειμένου. Και το αντικείμενό μας είναι η Διεθνής Νομισματική Κρίση και όχι τα εμφανή της συμπτώματα. Βρίσκοντας την ουσία της κρίσης, κάνοντας δηλαδή τη σωστή διάγνωση, είναι εύκολο να αντιμετωπίσουμε τα συμπτώματά της. Η θέση μας, την οποία θα προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε στην παρούσα εργασία, περικλείεται μέσα σε μία μόνο φράση: Η ουσία της νομισματικής κρίσης, η θεμελιακή αιτία, εντοπίζεται στην έλλειψη ενός πραγματικού διεθνούς νομίσματος^. Ότι χρησιμοποιήθηκε μέχρι σήμερα στο εμπόριο και στις διεθνείς πληρωμές ήταν το ένα ή το άλλο εθνικό νόμισμα που έπαιζε α πλά τον ρόλο του διεθνούς νομίσματος. Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 17

9 ΡΚΕΦΑΛΑΓΟΠΓ- ΙΔΡΥΣΗ TOY A IE O W Y I Ν0ΜΙΣΜΑΉί<ΟΐΓί ΤΑΜΕΙΟΥ ΚΑΙ Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗ : ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ' 1.1 Τδρυςη Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και Εξασφάλιση ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΤΑΞΗΣ Οι κατεστραμμένες μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο Ευρωπαϊκές κυρίως οικονομίες έπρεπε να ανασυγκροτηθούν και το βασικότερο να υιοθετήσουνε ένα μέτρο ισορροπίας και μία κοινή βάση, μέσω της οποίας θα μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις συναλλαγές τους. Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης που έγινε με αφορμή τα παραπάνω, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι θέσεις των ΗΠΑ, και αυτό γιατί ο χρυσός των Ευρωπαϊκών κρατών είχε μεταφερθεί και φυλασσόταν κατά τη διάρκεια του πολέμου στο θησαυροφυλάκιο των Ηνωμένων Πολιτειών (Φορτ Νοξ). Σε πολλές περιπτώσεις ο χρυσός δεν επιστράφηκε στις χώρες ή επιστράφηκε σε αξία δολαρίων. Η ανάγκη αυτή οδήγησε το 1944 στην ίδρυση και καθιέρωση του Δ.Ν.Τ. Το Συνέδριο του Bretton Woods Στο συνέδριο του Bretton Woods, από τις προτάσεις-σχέδια για τη σύσταση νομισματικού συστήματος που υποβλήθηκαν από διάφορες χώρες, δύο έγιναν αντικείμενο εκτεταμένων συζητήσεων, το βρετανικό σχέδιο που εκπονήθηκε από το γνωστό οικονομολόγο Keynes και το αμερικανικό, που υποβλήθηκε από τον τότε υπουργό Οικονομικών των Ηνωμένων Πολιτειών White. Κατά το κεϋνσιανό σχέδιο, το διεθνές νομισματικό σύστημα θα λειτουργούσε σύμφωνα με το πρότυπο της οργάνωσης των εθνικών νομισματικών συστημάτων των διαφόρων χωρών. Το σχέδιο αυτό, που θεωρήθηκε τελικά υπέρμετρα τολμηρό, απέβλεπε στο σχηματισμό μιας Διεθνούς Ένωσης Συμψηφισμών η οποία ενεργώντας ως διεθνής κεντρική τράπεζα θα χρησιμοποιούσε ένα νόμισμα ως διεθνές μέσο πληρωμών. Η αξία της χρηματικής μονάδας του νομίσματος, που ο Keynes ονόμασε μπάνκορ, θα καθοριζόταν σε μονάδες χρυσού και η αρχική του αξία θα μπορούσε να μεταβληθεί. Το μπάνκορ θα αποτελούσε ουσιαστικά πίστωση στα βιβλία της Ένωσης Συμψηφισμών (Clearing House) προς τις χώρες-μέλη για τη διενέργεια πληρωμών. Το σχέδιο προέβλεπε αρχικά μπάνκορ αξίας 26 δισεκατομμυρίων δολαρίων στις χώρες-μέλη. Το έλλειμμα στο ισοζύγιο πληρωμών μιας χώρας θα * * Υδρία, τόμος 40 ^, 1982, σελ. 104

10 εμφανιζόταν ως χρέωση στα βιβλία της Ένωσης-Κλήρινγκ, ενώ το πλεόνασμα ως πίστωση. Το σχέδιο του Keynes θεωρήθηκε από πολλούς η απάντηση στο πρόβλημα της ρευστότητας της διεθνούς αγοράς. Η πλειονότητα, όμως, των α ντιπροσώπων των 44 χωρών εξέφρασε επιφυλάξεις ως προς τη δυνατότητα εφαρμογής του σχεδίου Keynes στις συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούσαν και οι οποίες χαρακτηρίζονταν από αβεβαιότητα και έλλειψη εμπιστοσύνης στις διεθνείς οικονομικές συναλλαγές. Το σχέδιο του White έδινε μεγαλύτερη βαρύτητα στη σταθερότητα της ισοτιμίας και είχε, επομένως, απήχηση στους αντιπροσώπους που έπαιρναν μέρος στο συνέδριο το Bretton Woods. To σχέδιο Keynes θεωρήθηκε ότι θα οδηγούσε στη δημιουργία υπέρμετρης ρευστότητας, παραβλέποντας έτσι το βασικό προαπαιτούμενο της οικονομικής μεγέθυνσης, δηλαδή την οικονομική σταθερότητα. Το σχέδιο του White θεωρήθηκε ότι εξυπηρετούσε καλύτερα τους σκοπούς αυτούς και προτιμήθηκε από το σχέδιο του Keynes, που χαρακτηρίστηκε όπως είπαμε υπερβολικά προοδευτικό και τολμηρό για την πραγματικότητα της διεθνούς οικονομίας στην περίοδο εκείνη. Τα κύρια σημεία του σχεδίου White, όπως διαμορφώθηκε αυτό τελικά και εγκρίθηκε στη συνεδρία του Ιουλίου 1944 στο Bretton Woods, είναι τα ε ξής; Καταρχήν, οι τιμές συναλλάγματος ή ισοτιμίες είναι σταθερές αλλά προσαρμόσιμες. Αυτό σήμαινε ότι κάθε χώρα αναλάμβανε την υποχρέωση να διατηρήσει μία συγκεκριμένη ισοτιμία της νομισματικής της μονάδας, απέναντι στις μονάδες των άλλων νομισμάτων. Η ισοτιμία ήταν εκφρασμένη σε χρυσό ή δολάρια και θα παρέμενε αμετάβλητη πέρα από την επιτρεπόμενη διακύμανση κατά 1% γύρω από την κεντρική τιμή. Στο σύστημα αυτό, επομένως, προκαθορίζονται τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να διακυμανθεί η τιμή συναλλάγματος. Αλλά εκτός από τις οριακές αυτές μεταβολές, μπορεί να σημειωθεί και ανατίμηση ή υποτίμηση ενός νομίσματος, σε περίπτωση βασικής ανισορροπίας με την έγκριση της Διεθνούς Κεντρικής Νομισματικής Αρχής, δηλαδή του Δ.Ν.Τ. Πράγματι, σχετικά μεγάλες προσαρμογές της ισοτιμίας μίας χώρας ήταν δυνατές μόνο σε περιπτώσεις μεγάλων ελλειμμάτων ή πλεονασμάτων στο ισοζύγιο πληρωμών που ή ταν μεγάλης χρονικής διάρκειας. Πάντως, μεταβολές στην ισοτιμία μέχρι 10% ήταν δυνατές χωρίς την έγκριση του Δ.Ν.Τ. '' Για να διατηρείται η σταθερή ισοτιμία το νομίσματος μιας χώρας, οι κε Πουρναράκης Ευθυμίου Δ., 2000, σελ. 227 Πουρναράκης Ευθυμίου Δ., 2000, σελ

11 ντρικές νομισματικές αρχές της χώρας αυτής πρέπει να προβαίνουν στην α γορά ή πώληση συναλλάγματος για να εξομαλύνουν τις τυχόν τάσεις αστάθειας που προκαλούνται από την υπερπροσφορά ή την αυξημένη ζήτηση συναλλάγματος. Πρέπει δηλαδή να πραγματοποιούν αγοραπωλησία ξένου συναλλάγματος στην ανοιχτή αγορά. Αλλά αυτό προϋποθέτει ότι θα διαθέτουν συναλλακτικά διαθέσιμα και αποθέματα χρυσού. Βέβαια, αν μία οικονομία αντιμετωπίζει πρόβλημα ρευστότητας για την διενέργεια διεθνών πληρωμών, τότε δεν είναι δυνατή ή αποτελεσματική παρέμβαση στην αγορά για τη σταθεροποίηση της τιμής συναλλάγματος. Η ε ναλλακτική λύση θα ήταν η εφαρμογή συσταλτικής δημοσιονομικής ή και νομισματικής πολιτικής για την μείωση της απορρόφησης. Φυσικά μία πολιτική αυτού του είδους δεν είναι επιθυμητή, εάν συνεπάγεται τη δημιουργία ύφεσης στον εσωτερικό τομέα προκειμένου να επιτευχθεί ισορροπία στο ισοζύγιο πληρωμών. "Πάντως, οι χώρες-μέλη αναμενόταν να μπορούν να χρηματοδοτούν περιστασιακά ελλείμματα στο ισοζύγιο πληρωμών από τα διαθέσιμα συναλλαγματικά αποθέματα που πρέπει να διατηρούν ή μέσω δανεισμού από τοδ.ν.τ. '^ Η Νομισματική και Δημοσιονομική Διάσκεψη του Bretton Woods, το 1944, στην οποία μετείχαν όλες οι κατά του Αξονα χώρες, αποτέλεσε -ενόψει και της διαγραφόμενης βεβαίας κατάρρευσης του Αξονα την αφετηρία για μια νέα διεθνή οικονομική και νομισματική τάξη, με κύριο εργαλείο ένα νέο διεθνές σύστημα συναλλαγματικών ισοτιμιών. Βασικός στόχος του σκοπούμενου νέου συστήματος ήταν η ενθάρρυνση (ουσιαστικά η επανεγκαθίδρυση) και η ανάπτυξη του ελεύθερου διεθνούς εμπορίου. Κατά συνέπεια, κύριο εργαλείο για την επίτευξη του στόχου αυτού δεν μπορούσε παρά να είναι και πάλι κάποιο σύστημα σταθερών -και όχι ελεύθερα κυμαινόμενων- συναλλαγματικών ισοτιμιών. Αξίζει να σημειωθεί πως παρά την καταλυτική παρουσία, στην Συνδιάσκεψη του Bretton Woods, του J. Μ. Keynes με ένα πραγματικά μεγαλεπήβολο βρετανικό σχέδιο οργάνωσης του νέου διεθνούς νομισματικού συστήματος, οι τελικές Συμφωνίες του Bretton Woods φέρουν, κυρίως, την σφραγίδα του H.D. White, υφυπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ και συντάκτη του αντίστοιχου αμερικανικού σχεδίου ^^. Η Συνδιάσκεψη του Bretton Woods εγκαθίδρυσε, ουσιαστικά, ένα νέο σύστημα ισοτιμιών που φαίνεται να βρίσκεται κάπου ανάμεσα στο σύστημα των ελεύθερα κυμαινόμενων ισοτιμιών και στο σύστημα των σταθερών ισοτι '' Πουρναράκης Ευθυμίου Δ., 2000, σελ Υδρία, τόμος , σελ. 70

12 μιών του Χρυσού Κανόνα αλλά που μάλλον είναι πιο κοντά στην ιδεολογία των σταθερών ισατιμιών ''^. Βασικά χαρακτηριστικά Τα βασικά χαρακτηριστικά του νέου συστήματος (που λειτούργησε για μία 25ετία, μέχρι το 1971, όταν και αυτό κατέρρευσε) μπορούν να συνοψι- σθούν στα ακόλουθα σημεία: Πρώτο, καθιερώθηκε μία σταθερή ισοτιμία (=σχέση ανταλλαγής) δολαρίου και χρυσού στο επίπεδο των 35 δολαρίων ανά ουγγιά χρυσού. Δεύτερο, οι ΗΠΑ δεσμεύθηκαν πως το δολάριο θα ήταν πλήρως μετατρέψιμο σε χρυσό. Δηλαδή οποτεδήποτε και οσαδήποτε δολάρια της προσκομίζονταν, η αμερικανική κυβέρνηση θα τα αγόραζε παραδίδοντας στον κομιστή τους το αντίτιμό τους σε χρυσό με τιμή του ενός δολαρίου το 1/35 μιας ουγγιάς χρυσού. Στην ουσία, όμως, αυτή η ελεύθερη μετατρεψιμότητα των δολαρίων σε χρυσό πρόσφερε τη δυνατότητα -ή και το κίνητρο- σε όλες τις άλλες χώρες να προτιμούν να έχουν το μεγαλύτερο μέρος των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων σε δολάρια μάλλον παρά σε χρυσό, αφού το να έχεις 35 δολάρια είναι σαν να έχεις μια ουγγιά χρυσού, αλλά τότε γιατί να κρατάς χρυσό; Κρατάς δολάρια και είναι σαν να κρατάς χρυσό. Αγοράζεις αλλοδαπά προϊόντα με δολάρια που γίνονται δεκτά όπως θα γινόταν ο χρυσός, μιας και, ανά πάσα στιγμή, ο εισπράττων τα δολάρια μπορεί να τα προσκομίσει στο αμερικανικό δημόσιο και να παραλάβει χρυσό. Κι επειδή όλοι αισθάνονται έτσι, ελάχιστα, τελικά, δολάρια πράγματι προσκομίζονται για μετατροπή σε χρυσό. Όλες πλέον οι διεθνείς εμπορικές ανταλλαγές πραγματοποιούνται σε δολάρια και αποτιμώνται σε δολάρια. Άρα, ουσιαστικά, το δολάριο καθίσταται το διεθνές μέσο αποθήκευσης αγοραστικής δύναμης κ.λ.π. Δηλαδή καθίσταται το διεθνές χρήμα, το συνάλλαγμα, στις διεθνείς οικονομικές σχέσεις ^'*. Τρίτο, όλα τα άλλα νομίσματα, για τα οποία επίσης εγκαθιδρύθηκε μια σταθερή σχέση με τον χρυσό, ουσιαστικά προσδέθηκαν στο δολάριο. Με το δολάριο να είναι το διεθνές χρήμα, όλες οι συναλλαγματικές ισοτιμίες των άλλων νομισμάτων ήταν σταθερές και εκφρασμένες σε δολάρια. Τέταρτο, μολονότι προσδεδεμένες στο δολάριο οι συναλλαγματικές ισοτιμίες ήταν, εν τούτοις, προσαρμόσιμες με την έννοια ότι όλες οι χώρες είχαν τη δυνατότητα -υπό συγκεκριμένες και διαπραγματεύσιμες προϋποθέσεις- να υποτιμούν ή να υπερτιμούν το νόμισμά τους αλλά κατόπιν διαβουλεύσεων με Ζαχαριάδης - Σούρας Δημήτρης, 1993, σελ Ζαχαριάδης - Σούρας Δημήτρης, 1993, σελ. 76

13 τους παγκόσμιους οικονομικούς τους εταίρους, και όχι (όπως στον Κανόνα Χρυσού) μόνο με αποκλειστικά δική τους πρωτοβουλία. Αν, δηλαδή, οι συνθήκες της αγοράς έδειχναν πως ένα συγκεκριμένο νόμισμα ήταν ουσιαστικά υπερτιμημένο ή υποτιμημένο, η αντίστοιχη κυβέρνηση μπορούσε να προσαρμόσει την σταθερή ισοτιμία του νομίσματος αυτού προς το δολάριο (και, βέβαια, προς τον χρυσό) σε ένα άλλο, πάλι σταθερό, επίπεδο, που θα αντανακλούσε τις πραγματικές συνθήκες της αγοράς. Αλλά μία τέτοια προσαρμογή μπορούσε να γίνει μόνο με διαβούλευση και συνεννόηση, όχι με μονομερή και αιφνίδια απόφαση. Πέμτττο, διαβαθμίζοντας τις ανισορροπίες του ισοζυγίου πληρωμών α νάλογα με το μέγεθος και με την χρονική διάρκεια των ελλειμμάτων ή των πλεονασμάτων τους, το σύστημα του Bretton Woods επέτρεπε ή και επέβαλε στις Κεντρικές Τράπεζες των χωρών να παρεμβαίνουν -και μάλιστα σε συνεννόηση μεταξύ τους- για να διατηρούν τις συναλλαγματικές ισοτιμίες των νομισμάτων στο προκαθορισμένο και σταθερό τους επίπεδο, χρησιμοποιώντας τα συναλλαγματικά τους αποθέματα ως εργαλείο αυτών των παρεμβάσεων. Με ανεκτό όριο διακύμανσης το συν-πλην 1% γύρω από την καθορισμένη ισοτιμία, οι Κεντρικές Τράπεζες παρενέβαιναν είτε για να πληρώσουν συναλλαγματικά τους διαθέσιμα (και να αγοράσουν εγχώριο νόμισμα) σε περίπτωση υποτιμητικών τάσεων του νομίσματός τους, κάτω του -1%, είτε για να αγοράσουν συνάλλαγμα (και να πωλήσουν εγχώριο νόμισμα) σε περί- τττωση ανατιμητικών τάσεων του νομίσματός τους, πάνω από το +1%. Αν, όμως, οι υποτιμητικές ή ανατιμητικές πιέσεις για ένα νόμισμα ήταν πολύ πιο έντονες, και, προπάντων, συνεχίζονταν για μακρό χρονικό διάστημα, τα συναλλαγματικά αποθέματα των Κεντρικών Τραπεζών δεν θα επαρκούσαν για να κρατήσουν την ισοτιμία στα όρια της διακύμανσης του συν-πλην 1%. Ακριβώς για την αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ.), που ιδρύθηκε με τις συμφωνίες του Bretton Woods, ήταν σε θέση να χορηγεί, υπό μορφή ποικίλων τύπων δανείων, πρόσθετους συναλλαγματικούς πόρους στις χώρες εκείνες που αντιμετώπιζαν οξεία και παρατε- ταμένη ανισορροπία στα ισοζύγιά τους και ανεπάρκεια των συναλλαγματικών τους διαθεσίμων για την διατήρηση των καθορισμένων ισοτιμιών. Μια τέτοια βοήθεια, βέβαια, από το Δ.Ν.Τ. δεν δίνονταν ούτε δίνεται χωρίς προϋποθέσεις: προϋποθέσεις που κεντρικός τους πυρήνας είναι η υιοθέτηση και εφαρμογή από την ενδιαφερόμενη χώρα των κατάλληλων δημοσιονομικών, νομισματικών και συναλλαγματικών μέτρων και η βαθμιαία κατάργηση των ό- Ζαχαριάδης - Σούρας Δημήτρης, 1993, σελ. 77

14 ποιων προστατευτικών ή άλλων, παρεμποδιστικών του ελεύθερο εμπορίου, εθνικών πολιτικών. Το Δ.Ν.Τ. ιδρύθηκε (και καθιερώθηκε) το 1944 με απόφαση της Νομισματικής Συνδιάσκεψης 44 χωρών στο Bretton Woods των Η.Π.Α. (Το σύστημα πήρε το όνομά του από το όνομα της πόλης στην οποία πραγματοποιήθηκε η διάσκεψη και η οποία βρίσκεται στην βορειοανατολική ακτή των ΗΠΑ) Άρχισε να λειτουργεί τον Μάη του 1946 με 39 μέλη. Το 1958 τα μέλη αυξήθηκαν σε 67, το 1967 σε 106, ενώ το 1998 αριθμούσε 182 χώρες μέλη και λειτουργεί υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών ^^. Λειτουργεί ως τράπεζα και έχει έδρα την Ουάσιγκτον, είναι ανεξάρτητη ειδικευμένη διεθνής οργάνωση και αποτελεί νομικό πρόσωπο, έχει δικαιοπρακτική ικανότητα και η λειτουργία του βασίζεται στις αρχές της ελεύθερης οικονομίας των κεφαλαιοκρατικών κρατών. Το Δ.Ν.Τ. έχει ιδιόμορφη διάρθρωση και ανήκει στην κατηγορία των επιχειρηματικών οργανισμών, κάθε μέλος-κράτος διαθέτει ορισμένο αριθμό μετοχών. Το Δ.Ν.Τ. έχει προορισμό να διευκολύνει την ανάτττυξη των οικονομικών σχέσεων μεταξύ των κρατών-μελών και να εξασφαλίσει την σταθερότητα των νομισμάτων τους. Επίσης επιδιώκει την σταθεροποίηση πάνω σε νομική βάση το Συστήματος Διεθνών Πληρωμών (μετά την απαγόρευση του νομισματικού συστήματος κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και την μεγάλη οικονομική κρίση του 1929) και τον καθορισμό σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων των διαφόρων χωρών. Η σταθερότητα των ι σοτιμιών εξασφαλίστηκε με την μετάβαση από τον χρυσό κανόνα (βασίζεται στη χρήση το χρυσού ως το μόνο μέσο διεθνών πληρωμών. Κατά το σύστημα αυτό το νόμισμα κάθε χώρας απαιτεί την ύπαρξη αντικρίσματος χρυσού. Ο λόγος αποθεμάτων χρυσού και προσφοράς χρήματος είναι σταθερός και αμετάβλητος ενώ τα τραπεζογραμμάτια που εκδίδονται από τις τράπεζες μπορούν να εξαργυρωθούν σε χρυσό, δηλαδή έχουν πλήρη μετατρεψιμότητα. Έτσι, οι χρηματικές μονάδες όλων των χωρών συνδέονται διαμέσου του χρυσού που είναι ο κοινός παρονομαστής στην προκειμένη περίπτωση. Αυτό ι- σοδυναμεί με τη χρήση στη διεθνή αγορά ενός κοινού νομίσματος) στον Κανόνα του Χρυσού Συναλλάγματος Δύο νομίσματα συνυπάρχουν στον Κ.Χ.Σ. και τα δύο σαν υπολογιστικές μονάδες και σαν μέσα πληρωμών και αποθεμάτων. Είναι το δολάριο και ο χρυσός. Το ένα προέρχεται από τη νέα δεσπό- Κουλουμπής Θ. - Κώνστας Δ., 2000, σελ. 246 Βαρουξάκης Σ., 1994, σελ. 166 '* Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 24 Βαρουξάκης Σ., 1994, σελ

15 ζουσα δύναμη, ενώ το άλλο είναι κατάλοιπο του παρελθόντος Και όπως το δολάριο μετατρέψιμο σε χρυσό είναι εξίσου καλό με το πολύτιμο μέταλλο, δεν έχει κόστος εξόρυξης, δεν υπόκειται σε περιορισμούς όσον αφορά στην έκδοσή του, δεν επισύρει καμία ποινή στην περίτπωση υπερβολικής αύξησής του, παραμερίζει τον χρυσό και παίζει μόνο το τον κεντρικό ρόλο στην λειτουργία του Δ.Ν.Σ.^''. Κάθε κράτος-μέλος του Δ.Ν.Τ. ανέλαβε την υποχρέωση να καθορίσει την ισοτιμία του νομίσματός του με το χρυσό και το δολάριο Α μερικής και να την σταθεροποιήσει. Κάθε κράτος-μέλος που έχει εκπληρώσει την υποχρέωσή του συνεισφέροντας χρυσό ή εθνικό νόμισμα στο Ταμείο, έχει το δικαίωμα να ζητήσει τη βοήθειά του, δηλαδή να δανειστεί ή να αγοράσει από αυτό το συνάλλαγμα για να ικανοποιήσει τις ανάγκες πληρωμών του ή να ισοσκελίσει το ελλειμματικό του ισοζύγιο πληρωμών. Το δάνειο επιστρέφεται στο Ταμείο, όχι σε χρυσό, αλλά στο νόμισμα της χώρας που το δανείστηκε με μικρή προμήθεια ^. 1.2 Λειτουργία Δ.Ν.Τ. στα Πλαίσια του Μπρεπον Γουντς Συμφονιας Με την συμφωνία του Bretton Woods καθιερώθηκε στις συναλλαγές Ο Κανόνας του Χρυσού και ειδικότερα: 1. Η ισχύς σταθερών ισοτιμιών των νομισμάτων των χωρών που συμμετείχαν στη συμφωνία σε σχέση με το χρυσό διαμέσου του δολαρίου. Η σχέση δολαρίου-χρυσού καθορίστηκε σε 35 δολάρια την ουγκιά. Ακόμη έπρεπε οι διακυμάνσεις της αξίας των εθνικών νομισμάτων γύρω από την επίσημη ισοτιμία να περιορίζονται στο επίπεδο του 0,75% 2. Η ελεύθερη μετατρεψιμότητα μεταξύ των νομισμάτων 3. Η επιδίωξη ισορροπίας των διαθεσίμων πόρων σε νόμισμα και πιστώσεις 4. Ο καθορισμός ύψους των διαθέσιμων πόρων σε νόμισμα και πιστώσεις 5. Η ίδρυση του Δ.Ν.Τ. που έπαιξε τον ρόλο της τράπεζας των Κεντρικών Τραπεζών. Τα κράτη που θα συμμετείχαν στο σύστημα είχαν την υποχρέωση να καταθέτουν στο ταμείο ένα μέρος των αποθεμάτων τους σε χρυσό και συνάλλαγμα και παράλληλα είχαν το δικαίωμα να δανείζονται ποσά που δεν θα ξεπερνούσαν το 25% των καταθέσεών τους. Μούσης Νίκος, 2001, σελ. 123 Νικολαΐδης Μιχαήλ, 2000, σελ. 125 Εγκυκλοπαίδεια Επιστήμη και Ζωή, σελ 342

16 TO25% των καταθέσεών τους. Η συμφωνία του Bretton Woods ήταν σημαντική και θα μπορούσε να επαναφέρει τη διεθνή οικονομική ισορροπία αν δεν επέβαλαν οι ΗΠΑ την πολιτική των δολαρίων, μέσω της οποίας το σύστημα μετατράπηκε σε σύστημα Κανόνα Δολαρίων, η δε μετατροπή των νομισμάτων γινόταν μόνο σε δολάρια και όχι σε χρυσό^^. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σύμφωνα με τον Καταστατικό του Χάρτη είχε ως βασικούς στόχους: 1. Την προαγωγή της Διεθνούς Νομισματικής Συνεργασίας μέσα από ένα θεσμό που θα διαθέτει τον απαραίτητο μηχανισμό για τις διαβουλεύσεις και την συνεργασία γύρω από τα διεθνή νομισματικά προβλήματα^^ 2. Την αρμονική ανάπτυξη του διεθνούς εμπορίου, έτσι ώστε να διευκολυνθεί η επίτευξη υψηλών επιπέδων απασχόλησης των συντελεστών της παραγωγής και του εισοδήματος 3. Την προαγωγή της νομισματικής σταθερότητας και την αποφυγή ανταγωνιστικών υποτιμήσεων 4. Την καθιέρωση ενός πολυμερούς συστήματος πληρωμών των τρεχουσών συναλλαγών και τον περιορισμό των νομισματικών περιορισμών του εμπορίου 5. Την παροχή διευκολύνσεων για την διόρθωση καταστάσεων ανισορροπίας στα ισοζύγια πληρωμών χωρίς την προσφυγή σε μέτρα επώδυνα για τη διεθνή οικονομία 6. Τον περιορισμό του μεγέθους και της διάρκειας της ανισορροπίας στα ισοζύγια πληρωμών των κρατών-μελών. Με τον τρόπο αυτό η Διεθνής Οικονομία θεμελίωνε ορισμένες σταθερές βάσεις για την οικονομική πρόοδο και την πλήρη απασχόληση: Συναλλαγματική σταθερότητα, συναλλαγματικές πρακτικές και κανονισμοί, ένα φιλελεύθερο καθεστώς για τις διεθνείς πληρωμές και μία ρύθμιση του προβλήματος των ανταγωνιστικών νομισματικών υποτιμήσεων ^^. Οι βάσεις αυτές σε συνδυασμό με την εμπορική τάξη που είχε θεμελιώσει η GATT οδήγησαν σε μία έκρηξη στην ανάπτυξη των διεθνών συναλλαγών. Οι θεμελιωτές του συστήματος του Bretton Woods και του Gold Εχ- Υδρία, τόμος 40ος, 1982, σελ. 104 Πετμεζάς Δ. Μεγακλής, 2000, σελ. 85 Πετμεζάς Δ. Μεγακλής, 2000, σελ. 85

17 change Standard που γεννήθηκε από αυτό, προσέβλεπαν σε ένα σύστημα όπου θα επικρατούσαν τα δανεισμένα από τον χρυσό κανόνα (Gold Standard) χαρακτηριστικά; 1. Της ελευθερίας των διεθνών συναλλαγών (απελευθέρωση του εμπορίου) 2. Της σταθερότητας των συναλλαγματικών ισοτιμιών (σύστημα σταθερών ισοτιμιών) και 3. Της ισορροπημένης εξέλιξης των διεθνών ανταλλαγών (διευθέτηση των ανισορροπιών των ισοζυγίων πληρωμών) 1. Η νομισματική θεμελίωση της ελευθερίας των συναλλαγών προϋποθέτει και επιβάλει το μέτρο της πλήρους μετατρεψιμότητας των εθνικών νομισμάτων. Γι αυτό ακριβώς και μια από τις βασικές αρχές του συστήματος ήταν η επιστροφή στην διακομμένη από τον πόλεμο μετατρεψιμότητα. Βέβαια η μετατρεψιμότητα τούτη δεν είναι η προπολεμική του ελεύθερου περάσματος από τα εθνικά νομίσματα στο χρυσό. Κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο αφού το σύνολο σχεδόν του νομισματικού χρυσού, βοηθούντος και του πολέμου, μετακόμισε από τη μια άκρη του Ατλαντικού στην άλλη. Έτσι, η μόνη χώρα που μπορούσε να εγγυηθεί την μετατρεψιμότητα του νομίσματός της σε χρυσό ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής^. Αυτός είναι ο κύριος λόγος ότι η μετατρεψιμότητα του Bretton Woods είχε την έννοια της ελεύθερης μετάβασης από το ένα νόμισμα στο άλλο, ενώ ο δρόμος που οδηγούσε προς τον χρυσό περνούσε αναγκαστικά μέσα από το δολάριο. Κανένα άλλο νόμισμα (εκτός του $) δεν ήταν απευθείας μετατρέψιμο σε χρυσό. 2. Η ελεύθερη μετατρεψιμότητα των νομισμάτων μπορούσε βέβαια να συμβάλει στην απελευθέρωση του εμπορίου. Δεν αρκούσε όμως στο να εξασφαλίσει την σταθερότητα και την ασφάλεια στις διεθνείς συναλλαγές. Κι εδώ οι θεμελιωτές του συστήματος του Bretton Woods θέλησαν να αντιγράψουν τον Χρυσό Κανόνα με τις απόλυτα σταθεροποιημένες ισοτιμίες. Οι αυτοματισμοί του Χρυσού Κανόνα, μιας και δεν μπορούσαν να αναστηθούν, σντικαταστάθηκαν από μηχανισμούς που δούλευαν σε εθελοντική βάση. Η τεχνική δηλαδή της σταθεροποίησης των συναλλαγματικών τιμών αφέθηκε στην διακριτική ευχέρεια των κρατών-μελών Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 64

18 του συστήματος, υπάκουε όμως σε κοινούς κανόνες όπως: Οι ι σοτιμίες των εθνικών νομισμάτων υπολογίζονταν με βάση το χρυσό ή το δολάριο, που ήταν και τα κατ εξοχήν συνθετικά των συναλλαγματικών αποθεμάτων των χωρών-μελών. Η διακύμανση των εθνικών νομισμάτων δεν μπορούσε να ξεπεράσει το όριο του συν-πλην 1 % απέναντι στην ισοτιμία τους με το δολάριο. Για την επίτευξη του στόχου αυτού οι Κεντρικές Τράπεζες ήταν αναγκασμένες να παρεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος, αγοράζοντας ή πουλώντας εθνικά νομίσματα έναντι $, κάθε φορά που τα νομίσματά τους έτειναν να ξεπεράσουν τα προαναψερόμενα περιθώρια διακύμανσης^^. Η ύπαρξη μεγάλου ή μικρού αποθέματος $ στα θησαυροφυλάκια των Κεντρικών Τραπεζών ήταν από τους καθοριστικούς παράγοντες της ομαλής λειτουργίας του συστήματος. Οι σταθεροποιητικές παρεμβάσεις των Κεντρικών Τραπεζών μπορούσαν μεν να προφυλάξουν ή να αποκαταστήσουν την δια- ταραγμένη ισορροπία στις αγορές συναλλάγματος. Μακροχρόνια όμως η νομισματική σταθερότητα εξαρτάται από την εξισορρό- πηση του ισοζυγίου πληρωμών. Κι όπως στο σύστημα του Bretton Woods απουσίαζαν οι αυτόματοι μηχανισμοί του Χρυσού Κανόνα, τα κράτη-μέλη έπρεπε να φροντίζουν με κατάλληλες πολιτικές (δημοσιονομική, νομισματική...) για την διευθέτηση των ανισορροπιών του ισοζυγίου πληρωμών. Οι πολιτικές αυτές προσέ- βλεπαν, μέσα από την αυξομείωση της συνολικής ζήτησης, στον περιορισμό ή αύξηση των εισαγωγών-εξαγωγών, με απώτερο σκοπό εξισορρόπηση του ισοζυγίου πληρωμών. Στην περίπτωση που δομικές αδυναμίες των οικονομιών των χωρών-μελών οδηγούσαν σε χρόνιες ανισορροπίες των ισοζυγίων, με αποτέλεσμα αυστηρές πολιτικές λιτότητας ή οικονομικής επέκτασης να οδηγούν σε μείωση της αγοραστικής δύναμης και ανεργία ή σε γρήγορους ρυθμούς πληθωρισμού, το σύστημα δεν απέκλειε την ασφαλιστική δικλείδα των υποτιμήσεων ή ανατιμήσεων ^. Όμως η πολιτική αυτή της αλλαγής των ισοτιμιών ήταν το έσχατο όπλο στον πόλεμο διευθέτησης των ανισορροπιών του ισοζυγίου πληρωμών. Τα κράτη-μέλη σπάνια προσέφευγαν σ αυτό, πάντα με Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ ^ Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ HD

19 τη σύμφωνη γνώμη του Δ.Ν.Τ. και σε περίτττωση θεμελιακής ανισορροπίας του ισοζυγίου τους ^. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 50 το Δ.Ν.Τ. έπαιξε ένα σπουδαίο ρόλο στο πλαίσιο των Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων: Βοήθησε στην διατήρηση της διεθνούς ρευστότητας σε ε πίπεδα που ήσαν αναγκαία και ικανά για την ομαλή διεξαγωγή των διεθνών συναλλαγών, Συνέβαλε στην επιστροφή ή διατήρηση της μετατρεψιμότη- τας των εθνικών νομισμάτων, πράγμα απαραίτητο για την διεθνή κυκλοφορία των κεφαλαίων Συνέβαλε επίσης στην ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων από τον πόλεμο οικονομιών των χωρών-μελών και στην ανάτττυξη του διεθνούς εμπορίου Μετά το 1960 όμως η λειτουργία του συστήματος του Bretton Woods και το ίδιο το Δ.Ν.Τ. υπήρξαν πηγές αστάθειας και προβλημάτων ρευστότητας, όπως θα δούμε αμέσως παρακάτω. Οι αδυναμίες του συστήματος του Bretton Woods (ή του Gold Exchange Standard) A) Άμεση συνέπεια της ύπαρξης και λειτουργία του Κανόνα-Χρυσού Συναλλάγματος ήταν η εξάρτηση του Διεθνούς Νομισματικού Συστήματος από τις αποφάσεις και την οικονομική συμπεριφορά της χώρας της οποίας το νόμισμα υποδείχθηκε για τον ρόλο του Διεθνούς Μέσου Πληρωμής και Παρέμβασης στις αγορές συναλλάγματος, άρα κατ εξοχήν εργαλείο σύστασης των επίσημων συναλλαγματικών αποθεμάτων. Το δολάριο, θεμελιωμένο πάνω στην αναμφισβήτητη οικονομική κυριαρχία των ΗΠΑ γίνεται το κεντρικό και κυρίαρχο στοιχείο του Διεθνούς Συστήματος Πληρωμών (νόμισμα-κλειδί): Είναι μονάδα υπολογισμού των διεθνών συναλλαγών, βάσει υπολογισμού των ισοτιμιών των εθνικών νομισμάτων, μέσω πληρωμής και παρέμβασης στις αγορές συναλλάγματος, αποθεματικό νόμισμα. Με το πέρασμα του χρόνου, οι Ευρωπαϊκές χώρες ξανακερδίζουν λίγο- λίγο το χαμένο έδαφος απέναντι στην οικονομική και τεχνολογική υπεροχή των ΗΠΑ. Παίρνουν σταδιακά μια από τις πρώτες θέσεις στις διεθνείς συναλλαγές. Παράλληλα, δέχονται όλο και δυσκολότερα την νομισματική εξάρτηση που τους επέβαλε το σύστημα του Bretton Woods. Στο ίδιο διάστημα οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν τα μόνιμα πλεονάσματα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών τους να εξανεμίζονται. Τα Ποινάγος Βασίλης, 1999, σελ

20 αμερικάνικα ελλείμματα χορηγούν, στο διάστημα , το 60% της συνολικής αύξησης των παγκόσμιων συναλλαγματικών αποθεμάτων. Το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών των ΗΠΑ φτάνει στα 25 δισ. τον Δεκέμβρη του ο διεθνής συσσώρευση αποθεμάτων σε $ συνεχίζεται με γρήγορους ρυθμούς, νέα ελλείμματα εμφανίζονται, με αποτέλεσμα, κάτω από την πίεση του φαύλου αυτού κύκλου, να ξεσπάσει μια κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στο αμερικάνικο νόμισμα που χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη πίεσης για την α ναθεώρηση του Λ.Ν.Σ. Β) Η οικονομική κατάσταση των αναπτυσσόμενων χωρών δεν πάρθηκε στα σοβαρά υπόψη από τις συμφωνίες του Bretton Woods. Η ροπή για εξωτερικά ελλείμματα των χωρών αυτών παίρνει ανησυχητικές διαστάσεις. Το να τους επιβάλεις μια αυστηρή πολιτική επιστροφής στην ισορροπία είναι σαν να τους κλείνεις την πόρτα που οδηγεί στην ανάπτυξή τους. Από την άλλη μεριά, με το να ικανοποιείς χωρίς όρια τη δίψα τους για ελλείμματα, είναι σαν να τους καλλιεργείς την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να αναπτυχθούν χωρίς να νοιάζονται οι ίδιες για την ανάπτυξη των παραγωγικών τους δυνατοτήτων. Το σύστημα του Bretton Woods δεν περιέχει κανένα κανόνα οικονομικής συμπεριφοράς απέναντι στα μόνιμα διαρθρωτικά ελλείμματα των αναπτυσσόμενων χωρών. Όπως και στις πλούσιες χώρες με διαρθρωτικά πλεονάσματα αδυνατεί το Δ.Ν.Τ. να επιβάλει μια πολιτική περιορισμού των πλεονασμάτων και επιστροφής στον κανόνα ισορροπίας στις διεθνείς συναλλαγές. Βέβαια διαθέτει την ρήτρα των σπάνιων νομισμάτων με βάση την οποία μπορεί να εξουσιοδοτήσει μία χώρα, το νόμισμα της οποίας ζητιέται πολύ στις διεθνείς χρηματαγορές, να επιβάλει περιορισμούς και συναλλαγματικούς ελέγχους. Όμως το μέτρο αυτό, που είναι βραχυχρόνιο και καθαρά πυροσβεστικό, μπορεί να ο δηγήσει σε πρακτικές ελέγχων και περιορισμών (αυστηρά απαγορευμένα από τις συμφωνίες του Bretton Woods) χωρίς να θεραπεύσει το κακό των μόνιμων διαρθρωτικών πλεονασμάτων. Το φάρμακο δηλαδή κινδυνεύει να αποδειχθεί στην πράξη περισσότερο βλαβερό και από την ίδια την αρρώστια. Γι αυτό και η χρήση του αντενδείκνυται. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι το Δ.Ν.Σ. δεν μπορεί να διασφαλίσει τις βασικές του αρχές της σχετικής πειθαρχίας των ισοζυγίων πληρωμών και τις ισορροπημένης ανάπτυξης και διανομής των διεθνών συναλλαγματικών αποθεμάτων. Οι μεν φτωχές χώρες δεν μπορούν να ελπίζουν στην οικονομική τους ανάπτυξη, δανειζόμενες συνεχώς χρηματικούς πόρους Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 67

21 από το εξωτερικό, οι δε πλούσιες δεν μπορούν να προστατευθούν από τις κερδοσκοπικές επιθέσεις στα νομίσματά τους που προκύπτουν από τις ανα- τιμητικές προσδοκίες λόγω παρουσίας των συνεχών πλεονασμάτων των ισοζυγίων τους. Γ) Το Δ.Ν.Σ. αποτελεί από τη φύση του παράγοντα αστάθειας και ανισορροπίας, ενώ είναι παράλογο, άδικο και αντιφατικό στη λειτουργία του. Ας δούμε γιατί: Παράγοντας αστάθειας: Οι χώρες-μέλη του συστήματος που διατηρούν ςττα αποθέματά τους νομίσματα-κλειδιά (δολάρια), στην πρώτη κρίση εμπι- ΟΓΓοσύνης απέναντι στο νόμισμα-κλειδί τρέχουν να το μετατρέψουν μαζικά σε χρυσό ή ψάχνουν να προστατευθούν κερδοσκοπώντας πάνω σε άλλα ισχυρά νομίσματα που τείνουν να ανατιμηθούν. Η κερδοσκοπική χιονοστιβάδα συ- μπαρασύρει και νομίσματα που μέχρι εκείνη τη στιγμή βρίσκονταν στο σημείο ισορροπίας τους, με αποτέλεσμα να απαιτούνται οι νέες παρεμβάσεις που προσβάλουν νέα νομίσματα. Ο φαύλος τούτος κύκλος αποτελεί την καρδιά του αποσταθεροποιητικού μηχανισμού του συογγήματος ^\ Παράγοντας ανισορροπίας: Το νόμισμα-κλειδί μετά τη διεθνή πληρωμή καταλήγει στη χώρα αποδέκτη της πληρωμής. Εκεί διογκώνει την εγχώρια νομισματική μάζα της οποίας η αγοραστική δύναμη είναι αυστηρά ισοδύναμη με την εθνική παραγωγή. Εκδηλώνεται έτσι μια αύξηση της εγχώριας ζήτησης, ενώ η εγχώρια προσφορά παραμένει crra ίδια επίπεδα, πράγμα που ε πιφέρει πληθωριστικές πιέσεις. Παράλληλα η χώρα με νόμισμα-κλειδί, όντας ελλειμματική, προςττταθεί να καλύψει τα ελλείμματά της ξαναφέρνοντας πίσω (με δανεισμό ή άλλο τρόπο, π.χ. υψηλά επιτόκια) τα νομίσματά της. Τα επα- ναπατριζόμενα νομίσματα-κλειδιά προστίθενται ςττην εγχώρια νομισματική μάζα με τα ίδια πληθωριστικά αποτελέσματα. Καμιά δύναμη δεν μπορεί να εξαλείψει τις ανισορροπίες αυτές που τρέφονται από το ίδιο το σύστημα. Το παράλογο του συοττήματος: Φανερώνεται από το γεγονός ότι καταλήγει να εξαρτά το επίπεδο της διεθνούς ρευστότητας από το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών της χώρας με νόμισμα-κλειδί. Η δημιουργία διεθνών ρευςττοτήτων εξαρτάται έτσι από την καλή θέληση ή συμπεριφορά της μιας ή της άλλης χώρας. Μόνο σ ένα πραγματικό θαύμα θα μπορούσε να αποδοθεί η σύμπτωσή των, μ αυτόν τον τρόπο, δημιουργούμενων διεθνών ρευστοτήτων με τις εκδηλούμενες κάθε στιγμή ανάγκες χρηματοδότησης των διεθνών συναλλαγών (διεθνής ρευστότητα). Έτσι η στενότητα ρευστότητας ή η πληθώρα διεθνών αποθεματικών μέσων αποτελούν μόνιμες καταστάσεις, ενώ η Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ

22 ισορροπία εξαίρεση. Το άδικο του συστήματος: Οι χώρες με νόμισμα-κλειδί (ΗΠΑ) φυλάγουν για τον εαυτό τους το αποκλειστικό προνόμιο να χρηματοδοτούν τα ελλείμματα τους (τις καθαρές εισαγωγές τους) με το εθνικό τους νόμισμα. Πράγμα που δεν ισχύει για τις υπόλοιπες ελλειμματικές χώρες που πρέπει να αρνούνται εισαγωγές ή επενδύσεις στο εξωτερικό αν θέλουν να κρατήσουν τα αποθέμα- τά τους στο αναγκαίο επίπεδο. Κι όπως, σε τελική ανάλυση, είναι οι εξαγωγές -άρα η εθνική παραγωγή- που χρηματοδοτεί τις εισαγωγές, το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα στις χώρες με νόμισμα-κλειδί (ΗΠΑ) να ζουν παρασιτικά σε βάρος της εργασίας των άλλων χωρών, αφού δεν έχουν την ανάγκη παραγωγής (εξαγωγών) για να μπορούν να εισάγουν ^^. Κάνουν δηλαδή δωρεάν εισαγωγές. Το αντιφατικό: Η χρησιμοποίηση νομισμάτων-κλειδιών σαν κύριο συστατικό των παγκόσμιων αποθεμάτων είναι μια διαδικασία που εμπεριέχει μια εσωτερική αντίφαση: Ένα εθνικό νόμισμα, για να μπορέσει να παίξει με επιτυχία τον ρόλο του διεθνούς μέσου πληρωμής και δημιουργίας αποθεμάτων, πρέπει οπωσδήποτε να εμττνέει εμπιστοσύνη (διαφορετικά οι Κεντρικές Τράπεζες θα αρνούνταν να το κρατήσουν στα αποθέματά τους). Ταυτόχρονα, η χώρα που το εκδίδει θα πρέπει να έχει ένα, μόνιμα και με αυξητική τάση, ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών διαφορετικά θα ήταν αδύνατη η συσσώρευση αποθεμάτων στο νόμισμα αυτό. Μα ο καθένας γνωρίζει ότι είναι δύσκολο -αν όχι αδύνατο- να διαθέτεις αιώνια ελλειμματικό ισοζύγιο πληρωμών και συνάμα να θέλεις το νόμισμά σου να κρατιέται σε σταθερά (δεδομένα) επίπεδα. Οι περισσότεροι μελετητές των διεθνών νομισματικών σχέσεων συμφωνούν λίγο-πολύ πάνω στην ύπαρξη των προαναφερομένων αδυναμιών του συστήματος του Bretton Woods. Συμφωνούν ακόμα πάνω στην ανάγκη αναμόρφωσης του συστήματος αυτού. Διαφωνούν όμως ριζικά ως προς την φύση των προτεινομένων λύσεων και την ιεράρχηση των προς επίλυση προβλημάτων. Χονδρικά, μπορούμε να χωρίσουμε τις προτεινόμενες λύσεις, σχέδια ή πλάνα για την αναδιάρθρωση του παγκόσμιου νομισματικού συστήματος σε τρεις μεγάλες κατηγορίες; Η πρώτη βλέπει, ή καλύτερα έβλεπε, τη λύση του νομισματικού προβλήματος που απασχολεί το δυτικό κόσμο στην επιστροφή και επανεγκαθίδρυση το συστήματος του χρυσού-κανόνα, η δεύτερη προτείνει μια αναμόρφωση μέσα από την βελτίωση των δομών του ήδη υπάρχοντος συστήματος (Bretton Woods) και θε Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ

23 σμικού πλαίσιο (Δ.Ν.Τ.), Τέλος, η τρίτη εκτιμά ότι η μόνη λύση του προβλήματος βρίσκεται στην αντικατάσταση του υπάρχοντος συστήματος από ένα νέο ποιοτικά αλλαγμένο σύστημα που θα στηρίζεται στη δημιουργία ε νός πραγματικού διεθνούς υπερεθνικού νομίσματος, έκδοση ενός ad hoc οργανισμού όπως, ας πούμε το νέο, ποιοτικά βελτιωμένο Δ.Ν.Τ Το πολυνομισματικό πλάνο-ζολώτα εντάσσεται στη δεύτερη κατηγορία των προτεινομένων λύσεων. 1.3 ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΩΝ ΣΧΕΣΕΟΝ Π ΗΝ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΤΖΑΜΑΙΚΑ Τον Ιανουάριο του 1976 όταν η Επιτροπή των Είκοσι, η οποία τώρα περιλαμβάνει και αντιπροσώπους από υπανάπτυκτες χώρες, σε συνεδρίασή της στο Κίνγκστον της Τζαμάικα έκανε εισήγηση με συγκεκριμένες προτάσεις για την αναγνώριση συστήματος με κυμαινόμενες ισοτιμίες. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους (1976), το Συμβούλιο των Κυβερνητών του Δ.Ν.Τ. υιοθέτησε τις προτάσεις της Επιτροπής και έτσι στην ουσία από την ημερομηνία αυτή έχουμε το νέο νομισματικό σύστημα. Τυπικά όμως, το νέο σύστημα επισημοποιήθηκε, το 1978 όταν έγιναν οι αλλαγές στο Καταστατικό του Δ.Ν.Τ. και επειδή το νέο σύστημα είναι βασικά δημιούργημα των χωρών-μελών που έχουν την πλειοψηφία, η τελική υιοθέτησή του από όλες τις χώρες-μέλη ήταν θέμα χρόνου. Η Συμφωνία της Τζαμάικα Α) κατάργησε τις επίσημες τιμές του χρυσού και τη χρησιμοποίηση από τις Κεντρικές Τράπεζες κατά τις συναλλαγές, των χρηματιστηριακών τιμών του χρυσού. Οι αξίες πλέον εκφράζονται σε SDR και όχι σε χρυσό. Β) καθόρισε το περιθώριο διακύμανσης της αξίας των νομισμάτων σε 4,5 % ^ Γ) αποφάσισε την επιστροφή του χρυσού που διέθετε το Ταμείο στα κράτη-μέλη ή την πώλησή του σε αναπτυσσόμενες χώρες μέσα σε 4 χρόνια. Το νέο νομισματικό σύστημα Η βασική επιδίωξη του νέου συστήματος είναι να ελαττώσει την εξάρτηση της εύρυθμης λειτουργίας του από τον χρυσό και σταδιακά να τον αντικαταστήσει Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα ή τον χάρτινο χρυσό. Συνεπής με την Πανάγος Βασίλης, 1999, σελ. 71 Κουλουμπής Θ. - Κώνστας Δ., 2000, σελ. 456 Υδρία, τόμος 40 ^, 1982, σελ. 104

24 επιδίωξη αυτή είναι η κατάργηση της επίσημης τιμής του χρυσού που ίσχυε μέχρι τότε. Παραπέρα τα Ειδικά Τραβηκτικά Δικαιώματα (SDR) αντικαθιστούν τον χρυσό στις συναλλαγές του Ταμείου με τις χώρες-μέλη. Το Ταμείο ήδη έχει πωλήσει μέρος των αποθεμάτων χρυσού στις διάφορες χώρες, ιδιαίτερα στις υπανάπτυκτες χώρες και θα συνεχίσει να ελαττώνει την ποσότητα του χρυσού στη διάθεσή του. Όπως είδαμε από το 1978 το gold tranche, δηλαδή το 25% της συνεισφοράς κάθε χώρας καταργήθηκε και αντί αυτού οι χώρεςμέλη χρησιμοποιούν συνάλλαγμα της Ε.Τ.Δ. ώστε μιλούμε πια για reserve tranche. Παράλληλα με την πολιτική μείωσης και τελικά, κατάργησης του χρυσού σαν κύριου συναλλαγματικού αποθέματος, το Δ.Ν.Τ. αύξησε τη συνεισφορά ή Κουότα (quota) των χωρών-μελών σε Ε.Τ.Δ. από 29 σε 39 δισεκατομμύρια. Ήδη έχει προταθεί και αναμένεται να ψηφισθεί από τα μέλη και νέα αύξηση των αποθεμάτων Ε.Τ.Δ. σε 58,6 δισεκατομμύρια. Στον πίνακα δίνουμε τα μερίδια των πρώτων επτά χωρών σε Quota όπως αυτά διαμορφώθηκαν μεταξύ 1960 (με μονάδα μέτρησης το δολάριο) και Οι μεταβολές αντανακλούν τη σχετική σημασία κάθε χώρας σύμφωνα με τα κριτήρια που αναφέραμε πιο πάνω. Όπως βλέπουμε από τον πίνακα αυτό όπου δίνεται το σχετικό βάρος κάθε χρηματικής κυκλοφορίας στον υπολογισμό της αξίας του Ε.Τ.Δ., το δολάριο παραμένει η πρώτη και πιο σημαντική κυκλοφορία. Ας σημειωθεί πάντως ότι η συμβολή της Δ. Γερμανίας, Γαλλίας, Ιαπωνίας και Καναδά έχει τριπλασιαστεί σχεδόν μεταξύ 1960 και 1976, ενώ το Κουότα των ΗΠΑ έχει μόνο διπλασιαστεί. Σαν συνέπεια το ποσοστό δύναμης ψήφου των ΗΠΑ έχει μειωθεί από 33,8 το 1960 σε 29,5 το 1976 ^. Το ποσοστό αυτό παρ ότι μικρότερο δίνει δικαίωμα veto στις ΗΠΑ σε πιθανή ψηφοφορία για επαναφορά της σταθερής ισοτιμίας (Παράρτημα Πίνακας 1). Από πλευράς ουσιαστικών μεταβολών στη λειτουργία του συστήματος μπορούμε να πούμε ότι βασικά η Συμφωνία του 1976 επισημοποίησε το σύστημα που προϋπήρχε, δηλαδή το σύστημα των μεταβλητών ισοτιμιών με παρέμβαση. Το σύστημα είναι γνωστό ως dirty float, ή με ελεύθερη ερμηνεία νοθευμένη διακύμανση, ή ελεγχόμενη διακύμανση. Βλέπουμε εδώ τη διαφορά του νέου συστήματος από αυτό του Bretton Woods ^. To τελευταίο υποχρέωνε τα μέλη σε διατήρηση σταθερής ισοτιμίας με δυνατότητα προσαρμογής σε περίπτωση βασικής ανισορροπίας ενώ το νέο σύστημα υιοθετεί ελεύθερη διακύμανση αλλά υποχρεώνει τις χώρες-μέλη να παρεμβαίνουν στην αγορά Κουλουμπής Θ. - Κώνστας Δ., 2000, σελ. 60 Κουλουμπής Θ. - Κώνστας Δ., 2000, σελ. 461

25 συναλλάγματος για να προλάβουν αστάθεια. Η παρέμβαση παίρνει συνήθως τη μορφή ανταλλαγής ή αγοραπωλησίας κυκλοφοριών (s\wap) μεταξύ δύο ή περισσότερων χωρών για να ικανοποιηθεί η ζήτηση και προσφορά συναλλάγματος στη διεθνή αγορά χωρίς μεγάλες διακυμάνσεις στις ισοτιμίες ^. Έ τσι, π.χ., αν η Αγγλική Λίρα δώσει δείγματα αστάθειας οι κερδοσκόποι θα επιζητήσουν να μετατρέψουν τις στερλίνες τους σε άλλες κυκλοφορίες που δείχνουν τάσεις ανατίμησης. Ας υποθέσουμε ότι το Γερμανικό Μάρκο τραβά την προσοχή των κερδοσκόπων και σαν συνέπεια έχουμε αύξηση της προσφοράς στερλίνας και ζήτησης του Γερμανικού Μάρκου. Το Μάρκο θα τείνει να ανατιμηθεί και η Λίρα να υποτιμηθεί. Για να αποφευχθεί κάτι τέτοιο οι Κεντρικές Τράπεζες της Αγγλίας και Γερμανίας μπορούν να προβούν σε ανταλλαγή νομισμάτων, δηλαδή η Αγγλία να αγοράσει Μάρκα από τη Γερμανία πληρώνοντας με Στερλίνες. Με τον τρόπο αυτό αυξάνονται τα συναλλαγματικά αποθέματα και των δύο χωρών και η Αγγλία μπορεί τώρα να ικανοποιήσει τη ζήτηση Μάρκων χωρίς να ανεβεί η τιμή του τελευταίου σε Στερλίνες. Το τέχνασμα αυτό ανταλλαγής νομισμάτων από τις Κεντρικές Τράπεζες έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές με επιτυχία στα τελευταία χρόνια. Ας σημειωθεί ότι η ανταλλαγή νομισματικών κυκλοφοριών για το σκοπό αυτό γίνεται αποκλειστικά σε βραχυχρόνια βάση και τα χρέη που δημιουργούνται πρέπει να πληρωθούν μέσα σε περίοδο ημερών. Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι η υιοθέτηση της κυμαινόμενης ισοτιμίας δεν είναι υποχρεωτική. Οι χώρες-μέλη έχουν τη δυνατότητα να διαλέξουν μεταξύ κυμαινόμενης ισοτιμίας και σταθερής ισοτιμίας η οποία θα εκφράζεται σε Ε.Τ.Δ. Η σταθερή ισοτιμία σαν εναλλακτική δυνατότητα υποστηρίχθηκε από τη Γαλλία και βρίσκει απήχηση στις περισσότερες υπό ανάπτυξη χώρες. Η προτίμηση των υπανάτττυκτων χωρών δικαιολογείται από το γεγονός ότι η διακύμανση μιας κυκλοφορίας που χρησιμοποιείται σαν συνάλλαγμα από τη χώρα επηρεάζει τα συναλλαγματικά αποθέματα των χωρών αυτών τα οποία συνήθως είναι ανεπαρκή. Παραπέρα οι χώρες αυτές δεν διαθέτουν καλά οργανωμένα τραπεζικά συστήματα για να εκμεταλλευθούν τυχόν διακυμάνσεις στις τιμές του συναλλάγματος, ενώ η προθεσμιακή αγορά κεφαλαίων είναι σχεδόν ανύπαρκτη στις χώρες αυτές. Ρεαλιστικά, το σύστημα που προωθείται από τις χώρες με τη μεγάλη δύναμη ψήφου είναι αυτό της νοθευμένης διακύμανσης. Το Δ.Ν.Τ. για να αποτρέψει δυνατές καταχρήσεις παρεμβάσεων στην ελεύθερη αγορά συναλλάγματος διακήρυξε την πρόθεση να παρακολουθεί και να επιβλέπει τη διαδικασία και έκταση παρέμβασης από τις Κε- Κουλουμπής Θ. - Κώνστας Δ., 2000, σελ. 461