ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2018) 41 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εφαρμογή και τις συνέπειες της οδηγίας 2009/110/ΕΚ, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας για τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος EL EL

2 EΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εφαρμογή και τις συνέπειες της οδηγίας 2009/110/ΕΚ, ιδίως όσον αφορά την εφαρμογή απαιτήσεων προληπτικής εποπτείας για τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το άρθρο 17 της οδηγίας 2009/110/ΕΚ για την ανάληψη, άσκηση και προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος (εφεξής «EMD2») προβλέπει ότι η Επιτροπή υποβάλλει έκθεση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία περιλαμβάνει πλήρη αξιολόγηση της εφαρμογής και των συνεπειών της οδηγίας, συνοδευόμενη ενδεχομένως από πρόταση επανεξέτασής της, το αργότερο την 1η Νοεμβρίου Με την παρούσα έκθεση, η Επιτροπή ανταποκρίνεται στην εν λόγω απαίτηση. Η διαδικασία επανεξέτασης της EMD2 βασίζεται σε δύο ειδικές εξωτερικές μελέτες. Η πρώτη μελέτη περιλάμβανε εκτίμηση της νομικής συμμόρφωσης κατά τη μεταφορά της EMD2 στο εθνικό δίκαιο των 27 κρατών μελών και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του Η δεύτερη μελέτη ανέλυε τις οικονομικές επιπτώσεις της EMD2 για την αγορά ηλεκτρονικού χρήματος και ολοκληρώθηκε στο τέλος του Επιπλέον, η Επιτροπή έλαβε υπόψη τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τα κράτη μέλη και τους ενδιαφερόμενους φορείς, μέσω των συμβουλευτικών επιτροπών της, όσον αφορά την πολιτική πληρωμών λιανικής και επικαιροποίησε τα δεδομένα σχετικά με τον αριθμό των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος που έχουν λάβει άδεια, εξαίρεση και διαβατήριο τον Ιανουάριο του Η παρούσα έκθεση αφορά τα έτη 2009 έως Η εκπόνηση της παρούσας έκθεσης αναβλήθηκε, καθώς τα περισσότερα κράτη μέλη δεν είχαν εφαρμόσει την οδηγία έως τη λήξη της προθεσμίας μεταφοράς της στο εσωτερικό δίκαιο τον Απρίλιο του Μέχρι την προθεσμία υποβολής της παρούσας έκθεσης, ήτοι την 1η Νοεμβρίου 2012, μόνο 23 κράτη μέλη είχαν μεταφέρει πλήρως και στις περισσότερες περιπτώσεις προσφάτως την οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα στο εθνικό τους δίκαιο. Την περίοδο εκείνη, η αγορά ηλεκτρονικού χρήματος είχε πολύ περιορισμένη πρακτική εμπειρία από την EMD2 για να παράσχει ουσιαστική αναπληροφόρηση σχετικά με τα πραγματικά αποτελέσματα της νέας νομοθεσίας. Η Επιτροπή έκρινε επίσης σημαντικό να λάβει υπόψη τα αποτελέσματα της διαδικασίας επανεξέτασης της οδηγίας για τις υπηρεσίες πληρωμών 1 (εφεξής «PSD»), τα οποία θα έχουν αντίκτυπο στο νομικό πλαίσιο για τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος μέσω των πολλαπλών παραπομπών στο νομικό της πλαίσιο που περιέχονται στην EMD2. Η αναθεωρημένη οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών (PSD2) εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο στο τέλος του 2015 και άρχισε να ισχύει στις 13 Ιανουαρίου Στις 5 Ιουλίου 2016 η Επιτροπή εξέδωσε επίσης νομοθετική πρόταση για την τροποποίηση της τέταρτης οδηγίας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες [(ΕΕ) 2015/849], με στόχο την αντιμετώπιση των πιο πρόσφατων κινδύνων χρηματοδότησης της τρομοκρατίας που εντοπίστηκαν μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι [COM(2016) 450 final]. Είναι πιθανό η εν λόγω πρόταση να έχει επίσης αντίκτυπο στην αγορά ηλεκτρονικού χρήματος στην Ένωση, ιδίως σε ό,τι αφορά τα ανώνυμα 1 Οδηγία 2007/64/ΕΚ για τις υπηρεσίες πληρωμών στην εσωτερική αγορά. 1

3 προπληρωμένα μέσα, η χρήση των οποίων θα μπορούσε να περιοριστεί περαιτέρω. Στο πλαίσιο της έκθεσης για την EMD2 δεν κατέστη δυνατό να ληφθεί υπόψη η τελευταία αυτή εξέλιξη, ωστόσο τυχόν αλλαγές στο πλαίσιο για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας αναφορικά με τα εν λόγω μέσα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σε ενδεχόμενη αναθεώρηση της EMD2. Η παρούσα έκθεση περιγράφει τη μεταφορά της EMD2 στο εθνικό δίκαιο (τμήμα 3) παρουσιάζει την εφαρμογή και τις συνέπειές της έως σήμερα (τμήμα 4), τον αντίκτυπο της πρόσφατης αναθεώρησης της PSD (τμήμα 5), καθώς και τη σχέση μεταξύ της EMD2 και της τέταρτης οδηγίας για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες 2 (AMLD4) (τμήμα 6). Παράλληλα, εντοπίζει τα βασικά αναδυόμενα ζητήματα που προκύπτουν από την εφαρμογή της οδηγίας (τμήμα 7) και προβαίνει στην εξαγωγή ορισμένων συμπερασμάτων (τμήμα 8). Οι εργασίες για την παρούσα έκθεση ξεκίνησαν πριν από την έγκριση των ισχυουσών κατευθυντήριων γραμμών για τη βελτίωση της νομοθεσίας συνεπώς, δεν συνιστούν αξιολόγηση της EMD2 σύμφωνα με τις εν λόγω κατευθυντήριες γραμμές. 2. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Το ηλεκτρονικό χρήμα είναι το ψηφιακό ισοδύναμο των μετρητών και μπορεί να υποστηρίζεται από λογισμικό ή υλικό. Το ηλεκτρονικό χρήμα σε κάρτες, όπως το ηλεκτρονικό χρήμα που είναι αποθηκευμένο σε προπληρωμένη κάρτα ή ηλεκτρονικό πορτοφόλι, συνήθως περιγράφεται ως υποστηριζόμενο από υλικό. Άλλη επιλογή είναι η αποθήκευση ηλεκτρονικού χρήματος σε λογαριασμό πληρωμών στο διαδίκτυο. Σε αυτή την περίπτωση θεωρείται ότι υποστηρίζεται από λογισμικό. Το νομικό πλαίσιο για το ηλεκτρονικό χρήμα θεσπίστηκε με την οδηγία 2000/46/ΕΚ για την ανάληψη, την άσκηση και την προληπτική εποπτεία της δραστηριότητας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος (εφεξής «η πρώτη οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα»). Κατά τον χρόνο της επανεξέτασης της πρώτης οδηγίας για το ηλεκτρονικό χρήμα το 2006, από τα ποσοτικά στοιχεία περί του περιορισμένου αριθμού των ιδρυμάτων που διέθεταν πλήρη άδεια λειτουργίας ως ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος ή περί του περιορισμένου όγκου του εκδοθέντος ηλεκτρονικού χρήματος προέκυψε ότι η χρήση ηλεκτρονικού χρήματος δεν είχε λάβει ακόμη την αναμενόμενη ώθηση στα περισσότερα κράτη μέλη. Ορισμένες από τις διατάξεις της πρώτης οδηγίας για το ηλεκτρονικό χρήμα, ιδίως οι απαιτήσεις κεφαλαίου που επιβάλλονταν στα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος, θεωρήθηκαν από πολλούς, εκ των υστέρων, υπερβολικά υψηλές και, συνεπώς, εμπόδιο στην ανάπτυξη της αγοράς ηλεκτρονικού χρήματος. Από την επανεξέταση του 2006 προέκυψε, ιδίως ενόψει της επικείμενης θέσπισης της PSD, ότι απαιτούνταν περαιτέρω δράση για την προώθηση της δημιουργίας πραγματικής ενιαίας αγοράς υπηρεσιών ηλεκτρονικού χρήματος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά συνέπεια, η Επιτροπή πρότεινε την οδηγία EMD2. Η εν λόγω οδηγία εστιάζει στον εκσυγχρονισμό των διατάξεων της πρώτης οδηγίας για το ηλεκτρονικό χρήμα, με ειδική μνεία στο καθεστώς προληπτικής εποπτείας των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος, εξασφαλίζοντας έτσι συνοχή με την οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών. 2 Οδηγία (ΕΕ) 2015/849. 2

4 Η EMD2 εκδόθηκε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το 2009 και αποσκοπούσε στην καθιέρωση ενός σύγχρονου και εναρμονισμένου νομικού πλαισίου για την έκδοση και την εξαργύρωση ηλεκτρονικού χρήματος, το οποίο θα επέτρεπε τον σχεδιασμό νέων, καινοτόμων και ασφαλών υπηρεσιών ηλεκτρονικού χρήματος. Για τον σκοπό αυτό, η EMD2 παρέχει πλήρως εναρμονισμένο και απλουστευμένο σύνολο κανόνων όσον αφορά την αδειοδότηση των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος και ενισχύει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που συνδέονται με την εξαργύρωση χρηματικών ποσών από τους καταναλωτές. Η οδηγία εφαρμόζεται στους παρόχους υπηρεσιών ηλεκτρονικού χρήματος σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, καθώς και στην Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία. Με τον εκσυγχρονισμό των κανόνων της ΕΕ για το ηλεκτρονικό χρήμα, ιδίως με την εναρμόνιση του καθεστώτος προληπτικής εποπτείας των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος με τις απαιτήσεις για τα ιδρύματα πληρωμών στην PSD, η EMD2 αποσκοπούσε, αφενός, στη διευκόλυνση της πρόσβασης νέων εταιρειών στην αγορά και, αφετέρου, στην προώθηση του πραγματικού και αποτελεσματικού ανταγωνισμού μεταξύ όλων των συμμετεχόντων στην αγορά, με στόχο τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας και τη μείωση του κόστους των πληρωμών. 3

5 3. ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ EMD2 ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η οδηγία 3 έπρεπε να μεταφερθεί στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών έως τις 30 Απριλίου Πραγματοποιήθηκε εκτίμηση της συμμόρφωσης των εθνικών μέτρων για την εφαρμογή της EMD2 σε 27 κράτη μέλη (με εξαίρεση την Κροατία), η οποία κάλυψε τα περισσότερα άρθρα της οδηγίας. Η εκτίμηση της συμμόρφωσης διεξήχθη από εξωτερικό σύμβουλο 4 και ολοκληρώθηκε τον Απρίλιο του Από την εκτίμηση της συμμόρφωσης προέκυψε ότι συνολικά οι νόμοι εφαρμογής των κρατών μελών συμμορφώνονταν με την οδηγία. Ενώ η γενική προσέγγιση της EMD2 προέβλεπε την πλήρη εναρμόνιση, ορισμένες από τις διατάξεις της άφηναν περιθώριο ευελιξίας στα κράτη μέλη. Επομένως, η συνεργασία μεταξύ των εθνικών ρυθμιστικών αρχών και της Επιτροπής για τη διασφάλιση της συνεπούς, έγκαιρης και ισοδύναμης μεταφοράς των εν λόγω διατάξεων στο εθνικό δίκαιο ήταν καίριας σημασίας. Για τον σκοπό αυτό, η Επιτροπή διοργάνωσε εργαστήρια βέλτιστων πρακτικών και έθεσε σε εφαρμογή έναν διαδραστικό δικτυακό τόπο ερωτήσεων και απαντήσεων που είναι γνωστός ως YQOL (Your questions on legislation). Πλέον όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν μεταφέρει την οδηγία. 4. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ EMD2 Η οικονομική μελέτη για τις επιπτώσεις της EMD2 στην ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρονικού χρήματος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο συνολικός αντίκτυπος της EMD2 στην αγορά είναι θετικός Αντικείμενο, πεδίο εφαρμογής και ορισμοί (τίτλος Ι της EMD2) Η οικονομική μελέτη επιβεβαίωσε ότι, ενώ οι ορισμοί του ηλεκτρονικού χρήματος και το συνολικό πεδίο εφαρμογής της EMD2 θεωρούνται γενικά κατάλληλα, τόσο τα κράτη μέλη όσο και οι ενδιαφερόμενοι φορείς αντιμετωπίζουν δυσκολίες όσον αφορά τη λήψη απόφασης σχετικά με το κατάλληλο νομικό πλαίσιο που θα πρέπει να εφαρμόζεται σε πιο σύνθετα προϊόντα. Όσον αφορά τα εν λόγω προϊόντα, είναι δύσκολο να γίνει διάκριση μεταξύ λογαριασμού πληρωμών, λογαριασμού ηλεκτρονικού χρήματος και τραπεζικού λογαριασμού. Αυτό ισχύει ιδίως για τα συστήματα προπληρωμένης κάρτας, τα οποία σε ορισμένες περιπτώσεις κρίθηκε ότι υπόκεινται στην οδηγία PSD και σε άλλες περιπτώσεις θεωρήθηκαν ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. Υπάρχουν επίσης αποκλίσεις στην προσέγγιση που ακολουθείται όσον αφορά τη νομική έννοια του πράκτορα και τη μη καθορισμένη έννοια του διανομέα, ο οποίος διέπεται από διαφορετικό καθεστώς στην EMD2. Ζητούνται επίσης διευκρινίσεις σχετικά με την προσέγγιση όσον αφορά τα περιορισμένα δίκτυα, τα οποία αποκλείονται από το πεδίο εφαρμογής της EMD2. Εκφράζεται ανησυχία για την αποκλίνουσα ερμηνεία μεταξύ των εθνικών αρχών ως προς αυτό το θέμα, η οποία βασίζεται συχνά σε εφαρμογή κατά περίπτωση. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις όσον αφορά το πεδίο εφαρμογής και το αντικείμενο της EMD2 οδήγησαν ορισμένες αρμόδιες αρχές στο συμπέρασμα ότι θα ήταν προτιμότερη η 3 Άρθρο 22 της EMD2. 4 Μελέτη της εταιρείας Tipik, η οποία δημοσιεύτηκε στον δικτυακό τόπο της Επιτροπής: 4

6 συγχώνευση της PSD (πλέον PSD2) με την EMD2 στο μέλλον προκειμένου να διασφαλιστεί πιο συνεπής εφαρμογή και ερμηνεία μεταξύ των κρατών μελών Πρόσβαση στην αγορά, δομή της αγοράς και κανόνες προληπτικής εποπτείας (τίτλος ΙΙ της EMD2) Με βάση τα στοιχεία της αγοράς που παρέχονται στο πλαίσιο της οικονομικής μελέτης και τα επικαιροποιημένα στοιχεία που συλλέχθηκαν από την Επιτροπή σχετικά με τα ιδρύματα που έχουν λάβει άδεια, εξαίρεση και διαβατήριο σε όλα τα κράτη μέλη, αποδεικνύεται το αυξημένο ενδιαφέρον για άδειες λειτουργίας ιδρύματος ηλεκτρονικού χρήματος και το γεγονός ότι τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος που δραστηριοποιούνται σήμερα στην αγορά έλαβαν τις άδειές τους μετά την έναρξη ισχύος της οδηγίας το 2011 (βλέπε πίνακα στο παράρτημα). Οι προπληρωμένες κάρτες και τα ηλεκτρονικά πορτοφόλια φαίνεται να είναι πιο δημοφιλή, με μεγάλη ποικιλία στον αριθμό των υπηρεσιών που συνδέονται με τα εν λόγω προϊόντα. Παρά τη σαφή αύξηση του αριθμού των αδειοδοτημένων ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος από το 2011, λαμβανομένης υπόψη της περιορισμένης διαθεσιμότητας συγκρίσιμων ποσοτικών δεδομένων, είναι δύσκολο να αποδειχθεί με βάση αυτή την εμπειρική ανάλυση η ύπαρξη συσχετισμού μεταξύ του εκσυγχρονισμού του νομικού πλαισίου με την EMD2 και της εν λόγω θετικής τάσης. Ωστόσο, η οικονομική μελέτη επισημαίνει πως το γεγονός ότι η οδηγία παρέχει μεγαλύτερη σαφήνεια και μειώνει τις απαιτήσεις κεφαλαίου σε σύγκριση με την πρώτη οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα αποτελεί σημαντική βελτίωση του νομικού πλαισίου που διέπει τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. Επιπλέον, το γεγονός ότι η παροχή υπηρεσιών πληρωμών και υπηρεσιών ηλεκτρονικού χρήματος είναι δυνατή με μία ενιαία άδεια θεωρείται θετικό και πολλά ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος παρέχουν υπηρεσίες πληρωμών εκτός από τις υπηρεσίες ηλεκτρονικού χρήματος. Από την άλλη πλευρά, τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος διαπιστώνουν ότι υπάρχουν διαφορές στην εθνική εφαρμογή και ερμηνεία των διατάξεων για την εποπτεία, οι οποίες έχουν αντίκτυπο στους ίσους όρους ανταγωνισμού για τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος στην ΕΕ. Κατά συνέπεια, τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος προβαίνουν σε άγρα αρμόδιου δικαστηρίου, επιλέγοντας να εγγραφούν στα σχετικά μητρώα των κρατών μελών που παρέχουν, κατά την άποψή τους, το ευνοϊκότερο νομικό πλαίσιο. Το κόστος συμμόρφωσης των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος διαφέρει ανάλογα με το μέγεθος του εκάστοτε ιδρύματος, τη χώρα στην οποία χορηγείται η άδεια και τη φύση του επιχειρηματικού μοντέλου του. Συνολικά, το εν λόγω κόστος συμμόρφωσης εκτιμάται ότι αντιστοιχεί σε 1 έως 5 % του συνολικού κόστους (κυμαίνεται από έως 0,5 εκατ. EUR). Επομένως, σε απόλυτους όρους, το εν λόγω κόστος θα μπορούσε να είναι σχετικά υψηλό για ορισμένα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. Εντούτοις, σε αυτές και άλλες περιπτώσεις, θα πρέπει να αντισταθμίζεται από τη μείωση των απαιτήσεων κεφαλαίου που επιφέρει η EMD2 (από 1 εκατ. EUR σε EUR). Οι διασυνοριακές δραστηριότητες μέσω της χρήσης διαβατηρίου αυξήθηκαν στα κράτη μέλη από το Η αναπληροφόρηση που παρείχαν οι αρμόδιες αρχές στο πλαίσιο της οικονομικής μελέτης επιβεβαιώνει ότι υπάρχει ακόμα περιθώριο βελτίωσης της συνεργασίας μεταξύ των κρατών μελών σε ό,τι αφορά τον μηχανισμό διαβατηρίου. Το προαιρετικό καθεστώς εξαίρεσης για τα μικρότερα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος που προτείνεται στο άρθρο 9 έχει χρησιμοποιηθεί από διάφορα κράτη μέλη. Η επιλογή θεωρείται εν γένει θετική από τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος που κάνουν χρήση της εν λόγω 5

7 εξαίρεσης. Ορισμένοι ενδιαφερόμενοι φορείς του κλάδου θα προτιμούσαν μια πιο σταδιακή προσέγγιση με ενδιάμεσες κατηγορίες ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος για να αποφευχθεί η προσέγγιση του «όλα ή τίποτα». 4.3 Έκδοση και δυνατότητα εξαργύρωσης του ηλεκτρονικού χρήματος (τίτλος III της EMD2) Η οικονομική μελέτη δεν εντόπισε σοβαρά ζητήματα σε σχέση με τις διατάξεις για την έκδοση και τη δυνατότητα εξαργύρωσης του ηλεκτρονικού χρήματος. Δεν εντοπίστηκαν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η EMD2 είχε αντίκτυπο στην ποιότητα και τις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών που παρέχονται από τους εκδότες ούτε στην εμπιστοσύνη των καταναλωτών σε αυτά τα προϊόντα και υπηρεσίες. Οι ενώσεις καταναλωτών δεν ανέφεραν συγκεκριμένες ανησυχίες ή προβλήματα που σχετίζονται με το ηλεκτρονικό χρήμα από την πλευρά των καταναλωτών. Όσον αφορά το κόστος που απορρέει από την υποχρέωση των εκδοτών να εξαργυρώνουν ανά πάσα στιγμή το ηλεκτρονικό χρήμα κατόπιν αίτησης του κατόχου ηλεκτρονικού χρήματος, η μελέτη δεν ανέφερε σοβαρά προβλήματα ή σημαντικό κόστος αναφορικά με καταναλωτές που χρησιμοποιούν αυτό το δικαίωμα. 6

8 5. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ PSD2 ΣΤΗΝ EMD2 Μεταξύ της PSD και της EMD2 παρατηρείται σημαντική σύγκλιση. Η τελευταία ακολουθεί το λογικό πλαίσιο της PSD. Όπως προβλέπεται στο άρθρο 3 παράγραφος 1 της EMD2, το άρθρο 5, τα άρθρα 10 ως 15, το άρθρο 17 παράγραφος 7 και τα άρθρα 18 ως 25 της PSD εφαρμόζονται στα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. Τα εν λόγω άρθρα αφορούν τις αιτήσεις αδείας, τη χορήγηση αδείας, την κοινοποίηση της απόφασης, την ανάκληση της άδειας, την καταχώριση, τη διατήρηση της άδειας, τη λογιστική και τον υποχρεωτικό έλεγχο, τις απαιτήσεις γνωστοποίησης κατά την εξωτερική ανάθεση λειτουργικών δραστηριοτήτων υπηρεσιών πληρωμών, την ευθύνη, την τήρηση αρχείου, τον ορισμό των αρμοδίων αρχών, την εποπτεία, το επαγγελματικό απόρρητο, το δικαίωμα δικαστικής προσφυγής, την ανταλλαγή πληροφοριών και την άσκηση του δικαιώματος εγκατάστασης και ελεύθερης παροχής υπηρεσιών. Η PSD αναθεωρήθηκε πρόσφατα. Τον Ιούλιο του 2013 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την πρότασή της. Το τελικό συμβιβαστικό κείμενο ψηφίστηκε από το Κοινοβούλιο στις 8 Οκτωβρίου 2015 και εκδόθηκε από το Συμβούλιο στις 25 Νοεμβρίου Από τις σημαντικές αλλαγές που επιφέρει η PSD2 (ρύθμιση των λεγόμενων παρόχων υπηρεσιών πληρωμών τρίτων μερών, αυξημένες απαιτήσεις ασφάλειας ηλεκτρονικών πληρωμών, μερική κάλυψη διεθνών συναλλαγών εντός ή εκτός της ΕΕ), η αλλαγή με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο για τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος αφορά την ενίσχυση των κανόνων προληπτικής εποπτείας για τα ιδρύματα πληρωμών, οι οποίοι πλέον προβλέπουν ισχυρότερο εποπτικό ρόλο και αρμοδιότητες των κρατών μελών υποδοχής όταν το ίδρυμα πληρωμών παρέχει τις υπηρεσίες του σε άλλο κράτος μέλος μέσω του μηχανισμού διαβατηρίου. Επιπλέον, οι διευκρινίσεις στην PSD2 σχετικά με την εξαίρεση για τα περιορισμένα δίκτυα, σε συνδυασμό με την υποχρέωση όλων των περιορισμένων δικτύων να κοινοποιούν τις δραστηριότητές τους όταν το μέγεθος της δραστηριότητάς τους φτάσει ένα ορισμένο όριο, θα παρέχουν καλύτερη καθοδήγηση στις αρμόδιες αρχές για την αξιολόγηση της δυνατότητας εφαρμογής του νομικού πλαισίου της PSD2 ή της EMD2 στα εν λόγω δίκτυα. Δεδομένου ότι τα εν λόγω περιορισμένα δίκτυα καταχωρίζονται επίσης στα εθνικά μητρώα και στο κεντρικό μητρώο που διαχειρίζεται η ΕΑΤ, θα υπάρχει επίσης μεγαλύτερη διαφάνεια στον τρόπο αξιολόγησης των περιορισμένων δικτύων από τις διάφορες αρχές. 6. ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ ΕΣΟΔΩΝ ΑΠΟ ΠΑΡΑΝΟΜΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ EMD2 Τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος υπόκεινται στη νομοθεσία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Στα εν λόγω ιδρύματα εφαρμόζεται επίσης η τέταρτη οδηγία για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες (AMLD4) που θεσπίστηκε το Η προθεσμία μεταφοράς της AMLD4 στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών παρήλθε τον Ιούνιο του Η οικονομική μελέτη δεν προβαίνει σε καμία βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη σχετική σύσταση. Από τη μελέτη προέκυψε ότι οι ενδιαφερόμενοι φορείς του κλάδου θεωρούν χαμηλού κινδύνου τις περισσότερες συναλλαγές ηλεκτρονικού χρήματος, γεγονός που οφείλεται εν μέρει στο μικρό μέγεθος της αγοράς ηλεκτρονικού χρήματος. Ωστόσο, μια πιο μακροπρόθεσμη σύσταση θα ήταν η διασφάλιση της μέγιστης δυνατής εναρμόνισης των ειδικών διατάξεων, ιδίως των κατώτατων ορίων δέουσας επιμέλειας στο πλαίσιο των διατάξεων για την καταπολέμηση της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και της δυνατότητας καταχώρισης ως μικρών ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος. Τούτο θα 7

9 συμβάλει στη διασφάλιση πιο ίσων όρων ανταγωνισμού. Τα κατώτατα όρια δέουσας επιμέλειας θα μπορούσαν να εξεταστούν μετά τη μεταφορά της AMLD4. Η επανεξέταση θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη τις περαιτέρω αλλαγές που θα γίνουν στην AMLD4, οι οποίες προτάθηκαν από την Επιτροπή στη νομοθετική πρόταση που κατέθεσε στις 5 Ιουλίου 2016 [COM(2016) 450 final] και οι οποίες βρίσκονται επί του παρόντος στο στάδιο της διαπραγμάτευσης από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 8

10 7. ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ EMD2 ΚΑΙ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Μια από τις βασικές προκλήσεις που προσδιορίζεται από την οικονομική μελέτη είναι η ταξινόμηση των προϊόντων και των υπηρεσιών ως ηλεκτρονικού χρήματος ή υπηρεσιών πληρωμών, ως λογαριασμών ηλεκτρονικού χρήματος ή λογαριασμών πληρωμών και, συνεπώς, η εφαρμογή του κατάλληλου νομικού πλαισίου. Επίσης οι διαφορετικές προσεγγίσεις των εθνικών αρχών για τους πράκτορες και τους διανομείς θεωρούνται ζήτημα που εγείρει ανησυχία. Το ζήτημα των αποκλινουσών ερμηνειών όσον αφορά τα περιορισμένα δίκτυα εγείρει ιδιαίτερη ανησυχία σε ό,τι αφορά τις υπηρεσίες ηλεκτρονικού χρήματος και τα λεγόμενα συστήματα κλειστού βρόχου (όπως κάρτες δώρων, κάρτες που εκδίδουν διάφορα καταστήματα, κάρτες για την πληρωμή των καυσίμων), ημίκλειστου βρόχου (μια παραλλαγή της κατηγορίας κλειστού βρόχου, που προσδιορίζεται από το πεδίο εφαρμογής του δικτύου στο οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί η κάρτα) και ανοικτού βρόχου (όπως προπληρωμένες χρεωστικές κάρτες γενικής χρήσης). Οι βελτιώσεις που επιτυγχάνονται στο πλαίσιο της επανεξέτασης της PSD2 θα έχουν επίσης θετικά αποτελέσματα στην εφαρμογή της εν λόγω εξαίρεσης στην EMD2. Άλλη βασική πρόκληση που τίθεται από την οικονομική μελέτη είναι η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών στο πλαίσιο της διασυνοριακής εποπτείας. Με τη θέσπιση της PSD2 και τις αναλυτικές διατάξεις της στον τομέα αυτό, η ανταλλαγή πληροφοριών και η συνεργασία θα ενταθούν περαιτέρω με ενίσχυση του ρόλου του κράτους μέλους υποδοχής με σκοπό την επίβλεψη των δραστηριοτήτων έκδοσης διαβατηρίου για ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος στην επικράτειά του. Η μελέτη επισημαίνει ότι τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος αντιμετωπίζουν προβλήματα όσον αφορά την αξιοπιστία των εμπορικών τραπεζών για καταθέσεις. Οι λύσεις που προβλέπονται από τα ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος για την αντιμετώπιση των εν λόγω δυσκολιών θα συνίστανται στη βελτίωση της πρόσβασής τους στο διατραπεζικό σύστημα ή σε κεντρικές τράπεζες για δέσμευση καταθέσεων. Η PSD2 θα βελτιώσει την κατάσταση των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος σε αυτόν τον τομέα, με τις νέες διατάξεις της για πρόσβαση σε τραπεζικούς λογαριασμούς και ισότιμη πρόσβαση σε συστήματα πληρωμών. Μολονότι η μελέτη καταδεικνύει ότι υπήρχε υποστήριξη από ορισμένους ενδιαφερόμενους φορείς για συγχώνευση της PSD και της EMD2, η υποστήριξη αυτή δεν ήταν καθολική. Η συγχώνευση αυτή δεν θα προσέφερε επίσης λύση στα θέματα που αντιμετωπίζουν οι ενδιαφερόμενοι φορείς όσον αφορά την ταξινόμηση προϊόντων ως ηλεκτρονικού χρήματος. Αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στα κράτη μέλη που διαθέτουν ενιαίο κανονισμό ο οποίος διέπει την οδηγία για τις υπηρεσίες πληρωμών και την οδηγία για το ηλεκτρονικό χρήμα και εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν αυτή την πρόκληση. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η συνολική αποτίμηση της EMD2 είναι θετική. Στόχος της EMD2 ήταν να αρθούν οι φραγμοί εισόδου στην αγορά και να διευκολυνθεί η ανάληψη και άσκηση της δραστηριότητας έκδοσης ηλεκτρονικού χρήματος με τη δημιουργία ίσων όρων ανταγωνισμού για όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά. Φαίνεται ότι η EMD2, σε μεγάλο βαθμό, έχει εκπληρώσει τον στόχο αυτό. Παρουσιάζεται αυξημένο ενδιαφέρον για άδειες ηλεκτρονικού χρήματος και από το 2011 έχει αυξηθεί η διασυνοριακή δραστηριότητα μέσω της χρήσης διαβατηρίου. Αυξάνεται ιδίως η προσφορά ηλεκτρονικών προπληρωμένων καρτών, μεταξύ άλλων μέσω της διανομής τους από θεσμικούς φορείς όπως τα εθνικά ταχυδρομεία. Το 9

11 ηλεκτρονικό χρήμα εξακολουθεί να είναι εξειδικευμένο τμήμα της αγοράς που παραδόξως φαίνεται ότι δεν επηρεάστηκε σχεδόν καθόλου από τις πρόσφατες τεχνολογικές αλλαγές, είτε πρόκειται για την εμφάνιση εικονικών νομισμάτων τα οποία χρησιμοποιούνται ελάχιστα ως τρόπος πληρωμής είτε για τις χρηματοοικονομικές τεχνολογίες (Fintech) που συνιστούν κορυφαία ψηφιακή αλλαγή στα πιο παραδοσιακά τμήματα της αγοράς πληρωμών. Θα μπορούσαν να συντελεστούν περισσότερες βελτιώσεις με σκοπό την ενίσχυση του ισχύοντος κανονιστικού πλαισίου. Συγκεκριμένα, θα μπορούσαν να πραγματοποιηθούν βελτιώσεις βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα, με παροχή καθοδήγησης σε τρεις τομείς, ήτοι την ταξινόμηση προϊόντων ως ηλεκτρονικού χρήματος, την εφαρμογή της παροχής περιορισμένου δικτύου και τη διάκριση μεταξύ της έννοιας του πράκτορα και διανομέα στο πλαίσιο του ηλεκτρονικού χρήματος. Οι προκλήσεις που ανακύπτουν στη διασυνοριακή εποπτεία των ιδρυμάτων ηλεκτρονικού χρήματος φαίνεται ότι αντιμετωπίζονται επαρκώς στο πλαίσιο της PSD2, η οποία μέσω των σχετικών παραπομπών, θα ισχύει και για ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. Μακροπρόθεσμα θα μπορούσε επίσης να εξεταστεί η προώθηση μέγιστης εναρμόνισης για ειδικές διατάξεις, ιδίως όσον αφορά το ισχύον προαιρετικό καθεστώς απαλλασσόμενων ιδρυμάτων που προβλέπεται για μικρά ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος σύμφωνα με το άρθρο 9 της EMD. Ομοίως, θα μπορούσε να διεξαχθεί μια επιπλέον ανάλυση για την ανάπτυξη μιας ενδιάμεσης κατηγορίας ενός «μεγάλου περιορισμένου δικτύου» που θα υπόκειται σε ορισμένες αλλά όχι σε όλες τις απαιτήσεις της EMD2. Συγχρόνως, όσον αφορά την τελευταία πτυχή, η βελτιωμένη σαφήνεια που παρέχεται στην PSD2 για περιορισμένα δίκτυα ήδη επιφέρει αυξημένη ασφάλεια δικαίου για οντότητες που χρησιμοποιούν ένα περιορισμένο δίκτυο και μπορεί ήδη να προσφέρουν ικανοποιητική αντίδραση σε προσδοκίες της αγοράς. Περαιτέρω ανάλυση απαιτείται σε περίπτωση μελλοντικής αναθεώρησης της οδηγίας και συγχώνευσής της με την αναθεωρημένη οδηγία για υπηρεσίες πληρωμών. Κρίνεται σκόπιμο να εξεταστούν τα μέτρα αυτά μόνο εφόσον τα κράτη μέλη και οι ενδιαφερόμενοι φορείς μπορέσουν να συγκεντρώσουν εμπειρία με το προσαρμοσμένο πλαίσιο κατόπιν θέσπισης της PSD2, η οποία επίσης θα έχει επιπτώσεις σε ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος. 10