Ευριπίδης Παπαδηµητρίου Επ. καθηγητής ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Ευριπίδης Παπαδηµητρίου Επ. καθηγητής ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ----------------------"

Ευάριστος Παπαγεωργίου
8 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Ευριπίδης Παπαδηµητρίου Επ. καθηγητής ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Τελικό κείµενο επιστηµονικής εισήγησης Τίτλος: Εκπαίδευση µε στόχο την αειφόρο ανάπτυξη: Τι πρέπει να καλλιεργήσουµε στους νέους; ιάρκεια 10 Εισαγωγή Η ευαισθητοποίηση του πολίτη για τα ζητήµατα του περιβάλλοντος αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρµογή πολιτικών και την υλοποίηση προγραµµάτων για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και για τον στόχο της ριζικής µεταρρύθµισης του υφιστάµενου και την εγκαθίδρυση ενός βιώσιµου µοντέλου ανάπτυξης. Στους τοµείς της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και του περιβαλλοντικού µάρκετινγκ έχουν επιτευχθεί διεθνώς σηµαντικές πρόοδοι γεγονός από το οποίο απορρέουν ένας µεγαλύτερος βαθµός εµπλοκής των πολιτών στην προσπάθεια για την αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων και ένας υψηλότερος βαθµός αποδοχής µέτρων περιβαλλοντικής πολιτικής καθώς και ένα αποτελεσµατικότερο διοικητικό δίκτυο και υποδοµές. Ενδεικτικό της σχετικής καθυστέρησης της Ελλάδας έναντι άλλων ευρωπαϊκών χωρών για ζητήµατα σχετικά µε την προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί και το έλλειµµα που υφίσταται σε εµπεριστατωµένες µελέτες για την αξιολόγηση προγραµµάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, της αποτελεσµατικότητας των διοικητικών δοµών και εν τέλει στο ζήτηµα της συστηµατικής διερεύνησης των προϋποθέσεων που υφίστανται για βιώσιµη ανάπτυξη. Ακόµη περισσότερο υπάρχει ανάγκη για συγκροτηµένες προτάσεις για την συστηµατική ευαισθητοποίηση των πολιτών, για την ενηµέρωσή τους και την βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων της συµπεριφοράς τους.

ιάρκεια 10 Εισαγωγή Η ευαισθητοποίηση του πολίτη για τα ζητήµατα του περιβάλλοντος αποτελεί προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρµογή πολιτικών και την υλοποίηση προγραµµάτων για την προστασία του

2 Αντικείµενο και στόχος της εργασίας Η παρούσα εργασία αναφέρεται σε ευρήµατα από µελέτες που πραγµατοποιήσαµε στον ελληνικό χώρο και ειδικότερα σε έρευνες σε µαθητές Λυκείων καθώς και σε φοιτητές ελληνικών ΑΕΙ σχετικά µε το περιβαλλοντικό ζήτηµα. Στην σύντοµη αυτή παρουσίαση στοχεύουµε να αναδείξουµε σηµεία στα οποία φαίνεται να υφίσταται ανάγκη για στοχευµένες παρεµβάσεις στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης καθώς και στα πλαίσια των αρµοδιοτήτων της διοίκησης. Ερευνητικά ευρήµατα Ξεκινώντας από το ζήτηµα της περιβαλλοντικής συµπεριφοράς των νέων αξίζει να αναφερθούν τα εξής συµπεράσµατα: Σε γενικές γραµµές, η συχνότητα µε την οποία εκδηλώνεται συνειδητά φιλική για το περιβάλλον συµπεριφορά είναι ιδιαίτερα χαµηλή. Αυτό διαπιστώνεται ακόµη και για άτοµα που έχουν θετική στάση απέναντι στο ζήτηµα της περιβαλλοντικής προστασίας. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι υπάρχει µια έντονη ασυνέπεια στην συµπεριφορά. Εννοούµε εδώ το φαινόµενο όπου ένα άτοµο µπορεί π.χ. συστηµατικά να συµµετέχει στην ανακύκλωση χαρτιού, ωστόσο να µην έχει ουδέποτε αναζητήσει προϊόντα από ανακυκλωµένο χαρτί (π.χ. τετράδια). Επιπλέον διαπιστώνεται ότι δεν υπάρχει εµφανής προβληµατισµός γύρω από τις συνέπειες συνηθειών και πρακτικών της καθηµερινότητας όπως είναι π.χ. η χρήση απορρυπαντικών, καλλυντικών κλπ ή και γενικότερα του σύγχρονου τρόπου ζωής (π.χ. πού καταλήγουν τα παλιά λάδια του αυτοκινήτου µετά την αλλαγή τους;). Η αποκρυπτογράφηση της συµπεριφοράς αποτελεί εξαιρετικά δύσκολο εγχείρηµα, δεδοµένου ότι η τελική απόφαση για την επιλογή µιας συγκεκριµένης συµπεριφοράς λαµβάνεται υπό την επίδραση ποικίλων παραγόντων. Ωστόσο χρήσιµα συµπεράσµατα µπορούν να εξαχθούν µελετώντας τα χαρακτηριστικά εκείνων των ατόµων, που εκδηλώνουν περισσότερο συχνά φιλική για το περιβάλλον συµπεριφορά. Οι δικές µας µελέτες προσέφεραν πλήθος ενδείξεων ότι η φιλοπεριβαλλοντική συµπεριφορά εκδηλώνεται συχνότερα από άτοµα µε ανεπτυγµένο το αίσθηµα της συλλογικότητας. Συλλογικότητα σηµαίνει το να ενδιαφέρεται κανείς για τους άλλους, να υπολογίζει τις συνέπειες για τους άλλους ανθρώπους στις αποφάσεις του και να µοιράζεται τους ίδιους υλικούς πόρους. ιαπιστώνεται λοιπόν ότι τα άτοµα που εµφανίζουν έντονα ανεπτυγµένη κοινωνική συνείδηση έχουν ανεπτυγµένη και την

Στην σύντοµη αυτή παρουσίαση στοχεύουµε να αναδείξουµε σηµεία στα οποία φαίνεται να υφίσταται ανάγκη για στοχευµένες παρεµβάσεις στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης καθώς και στα πλαίσια των

3 περιβαλλοντική συνείδηση. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι άτοµα που θεωρούσαν ως στοιχείο προόδου µιας κοινωνίας την ύπαρξη ανεπτυγµένης κοινωνικής αλληλεγγύης, ή άτοµα που δηλώνουν ότι τους απασχολεί το πρόβληµα της παγκόσµιας φτώχειας εµφάνιζαν και µια περισσότερο θετική περιβαλλοντική συµπεριφορά. Με παρόµοιο τρόπο φαίνεται να συνδέεται η περιβαλλοντική συµπεριφορά και µε αξίες περιβαλλοντικού περιεχοµένου (ζωή σε αρµονία µε τη φύση, προστασία του περιβάλλοντος). Αναδεικνύεται έτσι ο σηµαντικός ρόλος των αξιών ως πυρήνων της συµπεριφοράς και καθοδηγητών για τις επιλογές των ατόµων στην καθηµερινή ζωή. Οι επιλογές γίνονται µε βάση και τις αξίες οι οποίες στη δεδοµένη στιγµή µπορεί να λειτουργούν και ανταγωνιστικά µεταξύ τους δηµιουργώντας διλήµµατα στο άτοµο. Στις δικές µας µελέτες οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να επιλύσουν συγκεκριµένα διλήµµατα όπου υπήρχε σύγκρουση µεταξύ της προστασίας του περιβάλλοντος και άλλων αξιώνπροτεραιοτήτων (οικονοµική ανάπτυξη της περιοχής, θέσεις εργασίας κ.λπ.). Σε τέτοιες περιπτώσεις διαπιστώθηκε ότι υπήρχε µια σχετική µεταστροφή. Οι απόψεις που εκφράζονταν ήταν λιγότερο φιλοπεριβαλλοντικές ακόµη και από άτοµα που είχαν έντονα φιλοπεριβαλλοντικές στάσεις. Τέτοια ευρήµατα υποδηλώνουν ότι η προστασία του περιβάλλοντος ως αξία δεν έχει ακόµη βρει την θέση της ούτε και έχει παγιωθεί εντός του αξιακού συστήµατος των νέων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να υποσκελίζεται ευκολότερα όταν το άτοµο εκτιµά ότι η προστασία του περιβάλλοντος δεν εξυπηρετεί στόχους και προτεραιότητες ευρέως διαδεδοµένες και αποδεκτές. Ολοκληρώνοντας την σύντοµη παρουσίαση κάποιων από τα ευρήµατα των µελετών, θα πρέπει να αναφέρουµε ότι οι νέοι δείχνουν να ανησυχούν έντονα για το τι πρόκειται να αντιµετωπίσει µελλοντικά η ανθρωπότητα εξαιτίας της καταστροφής του περιβάλλοντος. Η διάχυτη αυτή ανησυχία δεν οδηγεί όµως και σε µια περισσότερο φιλοπεριβαλλοντική συµπεριφορά. Σχετικά χαµηλός είναι και ο βαθµός κατά τον οποίο οι νέοι εκτιµούν την δική τους συµµετοχή στη δηµιουργία του προβλήµατος (ατοµική ευθύνη). Παράλληλα, ο ένας στους τρεις περίπου εκτιµά την δική του ικανότητα να συµβάλει στην αντιµετώπιση του προβλήµατος ως ιδιαίτερα ανεπαρκή. Αυτό σε κάποιο βαθµό είναι βέβαιο ότι επιδρά αρνητικά και στην συµπεριφορά. Τέλος, ιδιαίτερα σηµαντική είναι η διαπίστωση ότι οι νέοι των δειγµάτων µας δείχνουν να µην µπορούν εύκολα να κατανοήσουν το πρόβληµα σε όλες του τις διαστάσεις (αίτια, προεκτάσεις στην καθηµερινή ζωή, δυνατότητες αντιµετώπισης,

φτώχειας εµφάνιζαν και µια περισσότερο θετική περιβαλλοντική συµπεριφορά.

4 κίνδυνοι) ούτε και να διακρίνουν τους συσχετισµούς µεταξύ των περιβαλλοντικών και άλλων µεγάλων κοινωνικών προβληµάτων (παγκόσµια φτώχεια, υπερπληθυσµός, καταστροφή των τροπικών δασών κ.λπ.). Συµπεράσµατα-Προτάσεις Με βάση τα στοιχεία που έχουµε την δυνατότητα να αξιολογήσουµε, µπορούµε να πούµε µε βεβαιότητα ότι από την πλευρά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης απαιτείται να γίνεται µια ολιστική προσέγγιση του περιβαλλοντικού ζητήµατος. Η σύγχρονη οικολογική κρίση αποτελεί ένα εξαιρετικά σύνθετο πρόβληµα µε πολλαπλά αίτια και ποικίλες αλληλεπιδράσεις µε πάµπολλα κοινωνικά ζητήµατα. Σε τελική ανάλυση, αποτελεί κρίση του ίδιου µας του πολιτισµού καθώς αυτός είναι ο δηµιουργός του προβλήµατος και ταυτόχρονα αυτός πλήττεται έντονα από αυτό. Υπό αυτό το πρίσµα, η περιβαλλοντική εκπαίδευση οφείλει να δώσει ιδιαίτερη έµφαση στην κατανόηση των αιτιωδών σχέσεων από τους διδασκόµενους και στην καλλιέργεια ενός κριτικού πνεύµατος απέναντι στον σύγχρονο τρόπο ζωής. Θα πρέπει οι νέοι, αλλά και το σύνολο των πολιτών να αποκτήσουν την ικανότητα να αξιολογούν τις απλές καθηµερινές τους συνήθειες και πρακτικές ως προς τις περιβαλλοντικές τους παρενέργειες και να κατανοήσουν ότι είναι ανάγκη να υπάρξουν σηµαντικές µεταβολές στον τρόπο ζωής όλων. Όπως διαπιστώνεται, η κοινωνική και η οικολογική συνείδηση αποτελούν τις δυο όψεις του ίδιου νοµίσµατος. Η αντιµετώπιση των περιβαλλοντικών προβληµάτων απαιτεί την ταυτόχρονη αντιµετώπιση µεγάλων κοινωνικών προβληµάτων σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο. Η καλλιέργεια κοινωνικών αξιών, όπως είναι η κοινωνική αλληλεγγύη και η συλλογικότητα, η ευαισθητοποίηση για ζητήµατα ακόµη και αν αυτά βρίσκονται µακριά από τον καθηµερινό µας στενό περίγυρο, πρέπει να αποτελούν βασικούς στόχους για την περιβαλλοντική εκπαίδευση. Τέλος, σε ό,τι αφορά τον ρόλο της διοίκησης και της πολιτείας γενικότερα, είναι προφανές ότι θα πρέπει κατ αρχήν να δηµιουργεί τις απαραίτητες υποδοµές για την προστασία του περιβάλλοντος. Π.χ. η συµµετοχή στην ανακύκλωση δεν απαιτεί µόνο την βούληση των πολιτών αλλά προϋποθέτει και την ύπαρξη συγκεκριµένων υποδοµών. Επίσης είναι προφανές ότι θα πρέπει να γίνουν συστηµατικές προσπάθειες που θα στοχεύουν στην ανάδειξη των θετικών επιδράσεων της περιβαλλοντικής πολιτικής στην οικονοµία και στον τοµέα της απασχόλησης.

Συµπεράσµατα-Προτάσεις Με βάση τα στοιχεία που έχουµε την δυνατότητα να αξιολογήσουµε, µπορούµε να πούµε µε βεβαιότητα ότι από την πλευρά της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης απαιτείται να γίνεται µια

5 Εννοείται, τέλος, ότι η αποτελεσµατικότητα των εκάστοτε µέτρων εξαρτάται και από την γνώση που διαθέτουµε για τα διάφορα ζητήµατα. Η κοινωνική έρευνα στον τοµέα του περιβάλλοντος αποτελεί σηµαντικότατο εργαλείο το οποίο είναι απαραίτητο να στηριχθεί και να ενισχυθεί µε ανθρώπινους και υλικούς πόρους. Και εδώ ο ρόλος της πολιτείας είναι ιδιαίτερα σηµαντικός. Ενδεικτική βιβλιογραφία Kluckholn, C. (1951). Values and value-orientations in theory action: An exploration in definition and classification. In, T.Parsons & E. Snils (Eds), Toward a general theory of action. Cambridge, MA: Harvard University Press. Nordlund, A.M./Garvil, J. (2003). Value structures behind proenvironmental behavior. Environment and Behavior, 34, Παπαδηµητρίου Ε., (2006). Περιβαλλοντική συµπεριφορά και αειφορία: Αναζητώντας µεθόδους για τη βελτίωση της περιβαλλοντικής επίδοσης της καθηµερινής πρακτικής, Βήµα των Κοινωνικών Επιστηµών, Τ. ΙΒ, (47) Παπαστυλιανού Α./Παπαδηµητρίου Ε. (2009). Κοινωνικές αξίες, περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και συµπεριφορά.. Στο Θεοδωροπούλου, Ε./Καΐλα, Μ/Bonnett, M./Larrère, C. (επιµ.): Περιβαλλοντική ηθική: Από την έρευνα και τη θεωρία στην εφαρµογή, ( ), Αθήνα: Ατραπός Schwartz, S.H. (1994α). Beyond individualism/collectivism: new dimensions of values. In, U. Kim, H.C. Triandis, C. Kagitçibasi, S.C. Choi & G. Yoon (Eds.), Individualism and Collectivism: Theory application and methods. Newbury Park, CA: Schulz, P.W., Zelezny, L.C. (1999). Values as predictors of environmental attitudes: Evidence for consistency across 14 countries. Journal of Environmental Psychology, 19, Triandis, H.C. (1985α). Collectivism Vs individualism : A reconceptualization of a basic concept in cross-cultural psychology. In, C.Bagley & G.K. Verma (Eds.), Personality cognition and value: cross-cultural perspectives of childhood and adolescence. London: Macmillan.

Και εδώ ο ρόλος της πολιτείας είναι ιδιαίτερα σηµαντικός. Ενδεικτική βιβλιογραφία Kluckholn, C. (1951). Values and value-orientations in theory action: An exploration in definition and classification.

Σχετικά έγγραφα

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ. Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ Ιδέες από το Αναπτυξιακό Συνέδριο εκέµβριος 2005 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τη διενέργεια του Αναπτυξιακού Συνεδρίου της Περιφέρειας, αλλά και από τις επιµέρους συσκέψεις για