ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 20ουΑΙΩΝΑ Διπλωματική Εργασία για το Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Καλλίγαρος Παναγιώτης ΧΙΟΣ

2 Καλλίγαρος Παναγιώτης Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 20 ου ΑΙΩΝΑ Διπλωματική Εργασία για το Προπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών Συγγραφέας: Καλλίγαρος Παναγιώτης Επιβλέπων:.Παγκράτης Γεράσιμος ΧΙΟΣ

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σύνοψη εργασίας.. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ... Εισαγωγή. Α. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΜΕΑ ΑΛΙΕΙΑΣ... Α1. ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΛΙΕΙΑ... Α1.1 Προσαρμογή αλιευτικής προσπάθειας... Α1.2 Ανανέωση & εκσυγχρονισμός αλιευτικού στόλου... Α1.3 Μέτρα αντιμετώπισης της ΚΑΠ... Α1.4 Κατάσταση αλιευτικών αποθεμάτων... Α1.5 Μέτρα Διαχείρισης και ελέγχου.... Α2. ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ... Α2.1 Θαλάσσιες καλλιέργειες ευρύαλων ψαριών... Α2.2 Οστρακοκαλλιέργειες... Α2.3 Γαριδοκαλλιέργειες... Α2.4 Πεστροφοκαλλιέργειες... Α2.5 Κυπρινοκαλλιέργειες... Α2.6 Χελοκαλλιέργειες... Α2.7 Καλλιέργειες άλλων ειδών γλυκού-υφάλμυρου νερού Α2.8 Εσωτερικά ιχθυοτρόφα ύδατα... Α3. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ... Α4. ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΑΛΙΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ... Α4.1 ΕΜΠΟΡΙΑ... Α4.1 α. Συλλεκτική αλιεία... Α4.1 β. Υδατοκαλλιέργειες... Α4.1 γ. Μεταποιημένα... Α4.2 ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ... Α4.2 α. Νωπά αλιεύματα... Α4.2 β. Κατεψυγμένα αλιεύματα... Α4.2 γ. Αλίπαστα... Α4.2 δ. Καπνιστά... Α4.2 ε. Κονσέρβες... Α4.2στ.Ιχθυοπαρασκευάσματα... Α5. ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΖΩΝΕΣ ΑΛΙΕΙΑΣ... Α6. ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΙ ΛΙΜΕΝΩΝ... Α7. ΠΡΟΩΘΗΣΗ... Α8.ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ AΠΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ. Α9. ΥΠΟΔΟΜΕΣ ΤΟΜΕΑ ΑΛΙΕΙΑΣ... Β. ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ.... Β.1 Θαλάσσια Αλιεία... Β.2 Υδατοκαλλιέργειες.... Β.3 Μεταποίηση Εμπορία.... Γ. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Δ. ΕΡΕΥΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ..... Ε. ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΙ ΠΟΡΟΙ ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ Θαλάσσια Αλιεία.. Υδατοκαλλιέργεια Μεταποίηση & Εμπορία

4 ΣΤ. ΠΙΝΑΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΔΥΝΑΤΩΝ-ΑΔΥΝΑΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΤΟΜΕΑ.. Κλάδος Θαλάσσιας Αλιείας Κλάδος Υδατοκαλλιεργειών. Κλάδος Μεταποίησης & Εμπορίας. Η. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... Η1.Διοικητική Διαχείριση Η2.Αρμοδιότητες Τομέα Αλιείας.. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΕΛΕΧΩΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ 2.3 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ & ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΛΙ/ΚΟΥ ΣΥΝ/ΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΩΝ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΜΗΘΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ-ΣΥΝΟΨΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΣΕΓΕΣ ΓΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΠΙΣΤΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 3.1. Γενικά Κατηγορίες δανείων Επιτόκια δανείων 3.4. Διασφαλίσεις δανείων Συμμετοχή δανειοδοτούμενων 3.6. Προτεραιότητες δανειοδοτήσεων 3.7. Οργάνωση της αλιευτικής πίστης Προβλήματα της αλιευτικής πίστης 3.9. Προτάσεις πολιτικής. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Γενικά Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα Προβλήματα των ΜΟΠ στον τομέα αλιείας Προτάσεις για την καλύτερη παρακολούθηση της εφαρμογής των ΜΟΠ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ 5.1. Υπάρχουσα κατάσταση Προβλήματα Προτάσεις Στόχοι ερευνητικής δραστηριότητας-ερευνητικά προγράμματα.. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΑΛΙΕΥΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ 6.1.Επαγγελματική Εκπαίδευση(Επαγγελματίες αλιείς-αλιεργάτες). 6.2.Τεχνική Εκπαίδευση(Τεχνολόγοι αλιείας-ιχθυοκομίας) 6.3.Πανεπιστημιακή εκπαίδευση 6.4.Προβλήματα. 6.5.Προτεινόμενα μέτρα

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7: ΣΤΟΧΟΙ & ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ Γενικοί Στρατηγικοί Στόχοι Ειδικοί Στόχοι Στρατηγική.. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8: ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Επισκόπηση των εξελίξεων. 8.2.Κύρια προβλήματα Προοπτικές ανάπτυξης Βασικές επιδιώξεις-στόχοι πολιτικής Προτεραιότητες 5ετίας-Μέτρα πολιτικής Βιβλιογραφία 101 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Ετήσια Παραγωγή Αλιευτικών Σκαφών (τον.). ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Ετήσια Παραγωγή Υδατοκαλλιεργειών και αλιείας εσωτερικών νερών.. ΠΙΝΑΚΑΣ 3:Φαινόμενη κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων σε τόνους ΠΙΝΑΚΑΣ 4: Φαινόμενη κατανάλωση νωπών και μεταποιημένων προϊόντων ΠΙΝΑΚΑΣ 5: Εξέλιξη εισαγωγών εξαγωγών αλιευτικών προϊόντων.. ΠΙΝΑΚΑΣ 6: Εξέλιξη ισοζυγίου νωπών αλιευτικών προϊόντων.. ΠΙΝΑΚΑΣ 7: Εξέλιξη Αλιευτικού Στόλου ΠΙΝΑΚΑΣ 8: Χωροταξική κατανομή μονάδων θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών. ΠΙΝΑΚΑΣ 9: Επιχειρήσεις υδατοκαλλιεργειών ΠΙΝΑΚΑΣ 10: Χωροταξική κατανομή ΙΧ.Σ ΠΙΝΑΚΑΣ 11: Χωροταξική κατανομή μονάδων οστρακοκαλλιέργειας.. ΠΙΝΑΚΑΣ 12: Αλιεύματα διακινούμενα μέσω ιχθυοσκαλών σε τόνους.. ΠΙΝΑΚΑΣ 13: Χωροταξική κατανομή Συσκ/ρίων προϊόντων ιχθυοκαλλιέργειας, Κέντρων Αποστολής Οστράκων και Ιχθυοσκαλών. ΠΙΝΑΚΑΣ 14: Φαινόμενη κατανάλωση κατεψυγμένων και λοιπών μεταποιημένων προϊόντων σε τόνους ΠΙΝΑΚΑΣ 15: Χωροταξική κατανομή μονάδων μεταποίησης αλιευτικών προϊόντων ανά κατηγορία τελικού προϊόντος... ΠΙΝΑΚΑΣ 16: Πωλήσεις των μεταποιητικών μονάδων σε εκατ. Δρχ.. ΠΙΝΑΚΑΣ 17: Αριθμός εργαζομένων στις μεταποιητικές μονάδες ΠΙΝΑΚΑΣ 18: Κατανομή ενεργών Συνεταιρισμών το 1986 ΠΙΝΑΚΑΣ 19: : Ποσοτικοποιημένοι Στόχοι

6 ΕΝΘΕΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΗ ΑΛΙΕΙΑ. ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ.. ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΝΕΡΑ. ΜΕΤΑΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΑ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

7

8 Σύνοψη της εργασίας Η αλιεία εξασφαλίζει το βιοπορισμό σε έναν πολυάνθρωπο πληθυσμό, ιδιαίτερα στην Άπω Ανατολή, όπου ή κτηνοτροφία δεν είναι αρκετά αναπτυγμένη και οι κάτοικοι αναζητούν στη θάλασσα, στις λίμνες και στους ποταμούς τις πλούσιες σε πρωτεΐνες τροφές. Άλλού ή αλιεία γίνεται με πρωτόγονες μεθόδους, άλλου πάλι έχει τόσο τελειοποιηθεί, ώστε έχει τη μορφή σύγχρονης βιομηχανίας πού συνδυάζει τις τεχνικές της ναυσιπλοΐας, της συντήρησης και της κατάψυξης τροφών, των χερσαίων μεταφορών, της ζήτησης τροφίμων από τα καταναλωτικά κέντρα, και. της βιομηχανίας πού χρησιμοποιεί τα υποπροϊόντα της ως πρώτες ύλες. Η Αλιεία, σαν κλάδος οικονομικής δραστηριότητας, εντάσσεται στον πρωτογενή Τομέα και για την Ελλάδα, λόγω της γεωγραφικής της διαμόρφωσης, υπήρξε παραδοσιακά κύρια δραστηριότητα και βασική πηγή εισοδήματος για τους κατοίκους πολλών παράκτιων περιοχών ιδίως των νήσων. Στον Τομέα Αλιείας περιλαμβάνονται τρεις επί μέρους δραστηριότητες : Η θαλάσσια συλλεκτική αλιεία, οι υδατοκαλλιέργειες και η αλιεία εσωτερικών υδάτων καθώς και η μεταποίηση και εμπορία αλιευτικών προϊόντων. Ο Τομέας Αλιείας, παρά τη μικρή του συμμετοχή στο Α.Ε.Π., θεωρείται σημαντικός, γιατί συμβάλλει στην Εθνική Οικονομία με την υποκατάσταση εισαγωγών αλιευτικών προϊόντων, με την αύξηση των εξαγωγών, ιδιαίτερα των προϊόντων υδατοκαλλιεργειών, με την προσφορά πρώτων υλών στην μεταποιητική βιομηχανία και στην κατανάλωση με την κάλυψη ελλείμματος πρωτεϊνών υψηλής διαιτητικής αξίας. Παράλληλα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός από τους απασχολούμενους τόσο στην πρωτογενή παραγωγή (αλιείας-υδατοκαλλιέργειες) όσο και στη δευτερογενή (μεταποίηση προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας), ο Τομέας προσφέρει έμμεσα πολλές ευκαιρίες απασχόλησης σε ένα σημαντικό αριθμό εργαζομένων σε συναφείς με τον Τομέα κλάδους, όπως βιομηχανίες κατασκευής συντήρησης και εξοπλισμού σκαφών, κατασκευής και εξοπλισμού μονάδων υδατοκαλλιεργειών, εμπορία συντήρηση και μεταφορά αλιευτικών προϊόντων, εξοπλισμός αλιευτικών λιμένων και επιχειρήσεις με υποστηρικτική δραστηριότητα. Η ανταγωνιστικότητα του τομέα διαφοροποιείται κατά κλάδο αλιευτικής δραστηριότητας. Έτσι η ανταγωνιστικότητα του κλάδου της θαλάσσιας αλιείας είναι χαμηλή για διάφορους λόγους. Στον κλάδο της υδατοκαλλιέργειας ορισμένα προϊόντα παραγωγής παρουσιάζουν μεγάλη ανταγωνιστικότητα λόγω της τοπικής ιδιαιτερότητας όσον αφορά τους τρόπους εξαλίευσης και παρασκευής τους, καθώς και της ποιότητάς τους. Τέλος όσο αναφορά την μεταποίηση, η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή, το μάνατζμεντ, το μάρκετινγκ, την πληροφορική, σε συνδυασμό με την δημιουργία επιχειρήσεων αποδοτικού μεγέθους και την σταθερή ποιότητα, την καθιέρωση σήματος ποιότητας και επώνυμων προϊόντων θα βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα του κλάδου. 1

9 Η διαβίωση και η καλλιέργεια υδρόβιων οργανισμών, εξαρτάται άμεσα από την διατήρηση, την προστασία και τη διαχείριση του περιβάλλοντος υδάτινου κόσμου. Η χώρα σαν μέλος της Διεθνούς κοινότητας, έχει εναρμονίσει την εθνική της νομοθεσία και επιπλέον έχει θεσπίσει πρόσθετα μέτρα τα οποία επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα την αλιευτική εκμετάλλευση και την υδατοκαλλιεργητική δραστηριότητα. Πηγές χρηματοδότησης του τομέα της αλιείας είναι το Δημόσιο, τα πιστωτικά ιδρύματα, οι ιχθυέμποροι και η αυτοχρηματοδότηση των ίδιων των φορέων αλιείας και υδατοκαλλιεργειών. Το Δημόσιο χρηματοδοτεί την αλιεία, μέσω των δημόσιων Επενδύσεων και του τακτικού προϋπολογισμού, για έργα υποδομής (λιμάνια, αλιευτικά καταφύγια, ιχθυόσκαλες, ινστιτούτα έρευνας, απολυμαντήρια οστρακοειδών κτλ.). Η χρηματοδότηση των αλιευτικών επιχειρήσεων γίνεται κυρίως από την Αγροτική Τράπεζα, που είναι εξειδικευμένο ίδρυμα εφαρμογής της αγροτικής πιστωτικής πολιτικής, και από την ΕΤΒΑ, που χρηματοδοτεί κυρίως επενδύσεις στην υπερπόντια αλιεία, τις υδατοκαλλιέργειες και τη μεταποίηση. Η αλιευτική εκπαίδευση στόχο έχει να δώσει στους απασχολουμένους στον τομέα αλιείας-υδατοκαλλιεργειών τις απαραίτητες γνώσεις σχετικά με τις αποδοτικότερες μεθόδους αλιείας και τις επιπτώσεις τους στα ιχθυαποθέματα, τη σωστή χρήση του καταλληλότερου τύπου αλιευτικού εξοπλισμού, και τη λειτουργία και διαχείριση των μονάδων ιχθυοκαλλιέργειας, ώστε να εξασφαλισθεί: η παραγωγικότητα των αλιευτικών επιχειρήσεων, η ορθολογική διαχείριση των ιχθυαποθεμάτων, η προστασία του θαλάσσιου πλούτου και η αποδοτικότητα των υδατοκαλλιεργητικών μονάδων. Η αλιευτική έρευνα στην Ελλάδα διεξάγεται, κυρίως, από ερευνητικά κέντρα ή ινστιτούτα, από τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, και από τους ιχθυογεννητικούς σταθμούς. Σε μικρότερο βαθμό, εκπονούν ερευνητικά προγράμματα και οι Εποπτείες Αλιείας. Η έρευνα είναι οπωσδήποτε περιορισμένη, τα τελευταία έτη όμως άρχισε να προωθείται με ταχύτερους ρυθμούς, γιατί συνειδητοποιήθηκε η σημασία της για την ανάπτυξη του τομέα. 2

10 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1 ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τομέας της Αλιείας, ως κλάδος της πρωτογενούς παραγωγής, θεωρείται σημαντικός για την εθνική οικονομία, παρά τη μικρή συμμετοχή του στο Α.Γ.Π. και Α.Ε.Π. (4,34% και 0,36% αντίστοιχα για το έτος 1997) επειδή συμβάλλει στη διατήρηση της κοινωνικής και οικονομικής συνοχής μεγάλων περιοχών της χώρας (παράκτιες περιοχές, Νησιά Αιγαίου & Ιονίου Πελάγους). Στον τομέα απασχολούνται άτομα περίπου, ενώ η ετήσια παραγωγή σε αλιεύματα όλων των κατηγοριών (αλιεία, υδατοκαλλιέργειες, λιμνοθάλασσες) ανέρχεται στους τόνους (εκτίμηση παραγωγής 1999). Η σημασία της Αλιείας στην εθνική οικονομία μπορεί να συνοψισθεί στα εξής: συμβάλλει ουσιαστικά στην εξασφάλιση ζωικών πρωτεϊνών υψηλής βιολογικής αξίας. Το 30% περίπου της εγχώριας παραγωγής ζωικών πρωτεϊνών προέρχεται από την αλιεία, καθώς εντοπίζεται σε νησιωτικές και παράκτιες ζώνες, σημαντικό μέρος του πληθυσμού ασχολείται σε αλιευτικές δραστηριότητες και εξασφαλίζει σημαντικό μέρος του εισοδήματός του από αυτές αξιοποιεί τοπικούς πλουτοπαραγωγικούς πόρους (π.χ. λιμνοθάλασσες) λαμβάνοντας ιδιαίτερα υπόψη την περιβαλλοντική σημασία τους στα πλαίσια του τομέα, αναπτύσσονται οι νέοι κλάδοι της υδατοκαλλιέργειας και της μεταποίησης που έχουν επιδείξει σημαντικές εξαγωγικές επιδόσεις, συμβάλλουν στην κάλυψη των αναγκών της εγχώριας αγοράς και τη μείωση του αρνητικού εμπορικού ισοζυγίου με προϊόντα προσαρμοσμένα στα σύγχρονα καταναλωτικά μοντέλα και δημιουργούν νέες ευκαιρίες απασχόλησης (επιστημονικού, τεχνικού και εργατικού δυναμικού). Παράλληλα ο τομέας εξασφαλίζει θέσεις εργασίας και σε συναφείς κλάδους (ναυπηγεία, βιοτεχνίες κατασκευής αλιευτικού και υδατοκαλλιεργητικού εξοπλισμού, συνεργεία κλπ ). 3

11 Στους πίνακες 1 και 2 φαίνεται η ετήσια παραγωγή προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας της χώρας, κατά κατηγορία, ενώ στους πίνακες 3 και 4 η φαινόμενη κατανάλωση των προϊόντων της κατηγορίας αυτής. Επίσης στους πίνακες 5 και 6 φαίνεται η εξέλιξη του εξωτερικού εμπορίου των αλιευμάτων και του ισοζυγίου νωπών αλιευτικών προϊόντων. ΠΙΝΑΚΑΣ 1 Ετήσια Παραγωγή Αλιευτικών Σκαφών (τον.) * Παράκτια Αλιεία Μικρή Παράκτια Αλιεία ** Μέση Αλιεία Υπερπόντια Αλιεία Σύνολο * εκτίμηση ** Παράκτια σκάφη με μηχανή <19 ΗΡ η παραγωγή των οποίων δεν περιλαμβάνεται στα στοιχεία της ΕΣΥΕ ΠΙΝΑΚΑΣ 2 Ετήσια Παραγωγή Υδατοκαλλιεργειών και αλιείας εσωτερικών νερών ( σε τόνους ) * Θαλάσσιες Ιχθυοκαλλιέργειες α) Μονάδες πάχυνσης β) ΙΧ.Σ. (ιχθύδια) Πεστροφοκαλλιέργειες , Χελοκαλλιέργειες , Λοιπές Καλλιέργειες Γλυκών Υδάτων (κυπρίνος, σολομός, κέφαλος κ.α) Οστρακοκαλλιέργειες Γαριδοκαλλιέργεια Λιμνοθάλαςσες , Επαγγελματική αλιεία , εσωτερικών νερών Σύνολο , , *: Πρόβλεψη * εκτίμηση ΠΙΝΑΚΑΣ 3 Φαινόμενη κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων σε τόνους * Πρωτογενής Παραγωγή Εισαγωγές Εξαγωγές Φαινόμενη Kατανάλωση

12 ΠΙΝΑΚΑΣ 4 Φαινόμενη κατανάλωση νωπών και μεταποιημένων προϊόντων ( τον.) Νωπά Μεταποιημένα* Παραγωγή Εισαγωγές Εξαγωγές Φαινόμενη κατανάλωση * συμπεριλαμβάνονται μεταποιημένα + κατεψυγμένα + υπερπόντιας αλιείας ΠΙΝΑΚΑΣ 5 Εξέλιξη εισαγωγών εξαγωγών αλιευτικών προϊόντων Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Όγκος (τον.) Αξία (εκ. Δρχ) Όγκος (τον.) Αξία (εκ. Δρχ) Όγκος (τον.) Αξία (εκ. Δρχ) ΠΙΝΑΚΑΣ 6 Εξέλιξη ισοζυγίου νωπών αλιευτικών προϊόντων Εισαγωγές Εξαγωγές Ισοζύγιο Όγκος (τον.) Αξία (εκ.δρχ.) Όγκος (τον.) Αξία (εκ.δρχ.) Όγκος ( τον.) Αξία (εκ.δρχ) Από τους παραπάνω πίνακες προκύπτει ότι η χώρα μας είναι ελλειμματική σε αλιευτικά προϊόντα συνολικά και για την κάλυψη του ελλείμματος υποχρεώνεται σε εισαγωγές αλιευμάτων. Στην μόνη κατηγορία στην οποία παρουσιάζεται θετικό ισοζύγιο είναι η κατηγορία των νωπών αλιευμάτων (Πίνακας 6) εξαιτίας της μεγάλης αύξησης των εξαγωγών των προϊόντων υδατοκαλλιέργειας. Κατά συνέπεια η ανασυγκρότηση του αλιευτικού τομέα αποτελεί αναγκαία συνιστώσα της οποιασδήποτε προσπάθειας περιφερειακής ανάπτυξης. Ο τομέας περιλαμβάνει τους κλάδους της θαλάσσιας αλιείας, της υδατοκαλλιέργειας & διαχείρισης των εσωτερικών ιχθυοτρόφων υδάτων, και της μεταποίησης & εμπορίας αλιευτικών προϊόντων. 5

13 Α. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΜΕΑ ΑΛΙΕΙΑΣ Α.1. ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΑΛΙΕΙΑ Οι δραστηριότητες του επαγγελματικού αλιευτικού στόλου έχουν στόχο τη συγκέντρωση αλιευμάτων ώστε να επιτυγχάνεται συνεχής εφοδιασμός της αγοράς. Τα αλιευτικά προϊόντα αποτελούν φυσικούς, ανανεώσιμους και μετακινούμενους πόρους, των οποίων η αναπαραγωγή και οι μετακινήσεις δεν ελέγχονται από τον άνθρωπο. Εν τούτοις οι ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν συμβάλλει στη ρύπανση των υδάτινων οικοσυστημάτων και στην υπεραλίευση των πόρων με αρνητικές επιπτώσεις για τους τελευταίους. Έχοντας υπόψη επομένως την ανάγκη διατήρησης των πόρων και για τις μελλοντικές γενιές, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, οι διεθνείς οργανισμοί έχουν θέσει σαν στόχο την προστασία των αποθεμάτων με την εφαρμογή κατευθύνσεων και έγκριση κατάλληλων νομοθετικών ρυθμίσεων που αποσκοπούν στην ορθολογική διαχείριση των πόρων. Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τα πρώτα μέτρα που αφορούν την Κοινή Αλιευτική Πολιτική (Κ.Α.Π.) ξεκινούν από το 1970, στηρίζονται σε βασικές αρχές πρόσβασης των πόρων και λαμβάνοντας υπόψη τις βιολογικές και κοινωνικοοικονομικές διαστάσεις της αλιείας, διακρίνονται σε κοινά μέτρα διαχείρισης, στήριξης του εισοδήματος του επαγγελματία αλιέα και κοινής οργάνωσης της αγοράς. Από το 1987, η διαπίστωση της ανάγκης περιορισμού της αλιευτικής προσπάθειας του Κοινοτικού αλιευτικού στόλου είχε σαν αποτέλεσμα την εφαρμογή των Πολυετών Προγραμμάτων Προσανατολισμού (Π.Π.Π.) αλιευτικού στόλου, που αποτελούν σημαντικό εργαλείο άσκησης της Κ.Α.Π. στον Τομέα. Η χώρα μας, από το 1992 μέχρι σήμερα, επιτυγχάνει τους προβλεπόμενους ετήσιους συνολικούς στόχους των Π.Π.Π. καθώς και όλων των κατηγοριών, πλην μηχανοτρατών ανάλογα με την κατηγοριοποίηση του στόλου. Εν τούτοις, ήδη από το 1998 μέχρι σήμερα έχουν επιτευχθεί και οι ετήσιοι στόχοι των μηχανοτρατών. Επομένως έχοντας υπόψη τις απαιτήσεις του νέου διαρθρωτικού Κανονισμού για την αλιεία, προκύπτει η δυνατότητα αξιοποίησης όλων των προβλεπομένων διαρθρωτικών ενεργειών για τον αλιευτικό στόλο. Στη συνέχεια ακολουθεί ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του κλάδου με αναφορά στα ειδικά προβλήματα και τις προοπτικές του. 6

14 Α.1.1. Προσαρμογή αλιευτικής προσπάθειας Όπως είναι γνωστό μία από τις βασικές αρχές της Κοινής Αλιευτικής Πολιτικής (Κ.Α.Π.) είναι η διατήρηση των αλιευτικών αποθεμάτων προς όφελος των μελλοντικών γενεών. Τα αποτελέσματα εκτίμησης εφαρμογής των μέτρων της Κ.Α.Π., κατά την προηγούμενη δεκαετία, από την ίδια την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, ήδη από το 1992, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ικανότητα του στόλου κατά την άσκηση της αλιευτικής δραστηριότητας οφείλει να περιοριστεί μέχρις ότου προσαρμοστεί προς τους διαθέσιμους πόρους. Έτσι, συγχρόνως με τη συνέχιση εφαρμογής μέτρων διαχείρισης για τους αλιευτικούς πόρους, η έγκριση Π.Π.Π. αλιευτικού στόλου, με στόχο πλέον τον περιορισμό της ασκούμενης αλιευτικής προσπάθειας αποτέλεσαν βασικό εργαλείο άσκησης της Κ.Α.Π.. Η εφαρμογή Π.Π.Π. αλιευτικού στόλου για τη χώρα μας από το 1992, κατά τη διάρκεια εφαρμογής των Π.Π.Π. II., III. και IV. είχαν σαν αποτέλεσμα τον περιορισμό της αλιευτικής ικανότητας, ανά κατηγορία αλιευτικών σκαφών, όπως εμφανίζεται στον πίνακα 7 ο οποίος αφορά την εξέλιξη του αλιευτικού στόλου. Ο συνολικός περιορισμός της αλιευτικής ικανότητας αφορά σε αριθμητική μείωση κατά 1357 σκάφη, μείωση της χωρητικότητας κατά ΚΟΧ ή 33% και μείωση της ισχύος κατά KW ή 10 %. Ειδικότερα, ανά κατηγορία αλιευτικών σκαφών η μείωση έχει ως εξής : α. Παράκτια και γρι-γρι : 1286 σκάφη, ΚΟΧ και KW β. Μηχανότρατες Μεσογείου : 46 σκάφη, 3601 ΚΟΧ και 9306 KW γ. Μηχανότρατες που αλιεύουν στα διεθνή και Τρίτες Χώρες: 25 σκάφη, ΚΟΧ και KW Η μείωση της αλιευτικής προσπάθειας του αλιευτικού στόλου της χώρας μας έχει επιτευχθεί με την εφαρμογή και υλοποίηση διαρθρωτικών μέτρων του τομέα, όπως είναι η διάλυση, η πώληση σε τρίτη χώρα ή η αλλαγή δραστηριότητας και η σύσταση Μικτών εταιρειών, στα πλαίσια των ΚΑΝ / ΕΚ /αριθμ. 4028/86 και 3699/93 όπως τροποποιήθηκε και αντικαταστάθηκε με τον καν.2468/98. Σήμερα ο αλιευτικός στόλος της χώρας μας είναι καταγραμμένος και παρακολουθείται μέσω του Κοινοτικού Αλιευτικού Μητρώου (Κ.Α.Μ.) αποτελεσματικά ώστε σταδιακά να έχουν επιτευχθεί οι προβλεπόμενες απαιτήσεις των στόχων των Π.Π.Π. Η εξέλιξη του αλιευτικού στόλου από το 1992 μέχρι σήμερα εμφανίζεται στον πίνακα 7, και είναι αποτέλεσμα της ασκηθείσας αλιευτικής πολιτικής που στοχεύει στην επίτευξη ισορροπίας μεταξύ ασκούμενης αλιευτικής προσπάθειας και αλιευτικών αποθεμάτων ώστε να προστατευθούν και να διατηρηθούν και για τις επόμενες γενεές. 7

15 ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΥΔΑΤΑ ΔΙΕΘΝΗ ΥΔΑΤΑ ΣΚΑΦΗ ΠΑΡΑΚΤ. ΑΛ. + ΓΡΙ-ΓΡΙ ΠΙΝΑΚΑΣ 7 Εξέλιξη Αλιευτικού Στόλου ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟΧΟΙ Αρ. Σκαφών Χωρητι -κοτητα GRT Ισχύς KW Αρ. σκαφών Ισχύς KW Χωρητικότητα GRT Χωρητικότητα GT Ισχύς KW >> ΜΗΧ/ΤΕΣ ΒΕΝΘΟ ΠΕΛΑΓΙΚΑ ΣΥΝΟΛΑ Α.1.2. Ανανέωση και εκσυγχρονισμός αλιευτικού στόλου Στα πλαίσια της διαρθρωτικής πολιτικής, σημαντικό ρόλο στη στήριξη των επαγγελματιών αλιέων έπαιξε η χρηματοδότηση της ανανέωσης των αλιευτικών σκαφών. Η ανανέωση του αλιευτικού στόλου αφορά δύο βασικές δραστηριότητες, την αντικατάσταση υπαρχόντων σκαφών με νέα και τον εκσυγχρονισμό με την προμήθεια νέου εξοπλισμού. Σκοπός της ανανέωσης είναι αφ ενός η εξασφάλιση της ανταγωνιστικότητας των αλιευτικών σκαφών και αφ ετέρου η βελτίωση των συνθηκών ασφάλειας και υγιεινής των εργαζομένων σ αυτά. Παρά τη μείωση του αλιευτικού στόλου, η οποία επήλθε σταδιακά μέχρι σήμερα, εν τούτοις ο αριθμός των αλιευτικών σκαφών παραμένει μεγάλος ( ). Εξ αυτών το 90% έχουν ολικό μήκος μικρότερο από 12μ., πρόκειται δηλαδή για σκάφη που ανήκουν στην μικρή παράκτια αλιεία. Κύριο χαρακτηριστικό του στόλου παραμένει σήμερα η παλαιότητά του, δεδομένου ότι το 70% του συνολικού αριθμού αλιευτικών σκαφών έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 15 ετών. Α.1.3. Αντιμετώπιση των Μέτρων της Κ.Α.Π. Όπως είναι γνωστό κατά τη νέα προγραμματική περίοδο , δεν ανανεώθηκε η Κοινοτική Πρωτοβουλία PESCA. Εν τούτοις, με στόχο την αντιμετώπιση των αρνητικών αποτελεσμάτων από την εφαρμογή των μέτρων της Κ.Α.Π., υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισης κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων του τομέα με την εφαρμογή μέτρων κοινωνικο-οικονομικού χαρακτήρα. Τέτοια μέτρα είναι η πρόωρη συνταξιοδότηση, η εφαρμογή ολοκληρωμένων συλλογικών σχεδίων με στόχο 8

16 τη βελτίωση της αλιευτικής δραστηριότητας, η στήριξη του επαναπροσανατολισμού και της διαφοροποίησης του επαγγέλματος του αλιέα, η στήριξη των αλιέων σε περίπτωση διακοπής των αλιευτικών δραστηριοτήτων για διάφορους λόγους, καθώς και η στήριξη των νέων αλιέων. Α.1.4. Κατάσταση Αλιευτικών Αποθεμάτων Σύμφωνα με εκτιμήσεις των κύριων ερευνητικών φορέων της χώρας μας, η περιγραφή της κατάστασης των αλιευτικών αποθεμάτων έχει ως ακολούθως : (α) Βενθοπελαγικά ψάρια Από τα μέχρι σήμερα αποτελέσματα των ερευνών συμπεραίνεται ότι η κατάσταση των βενθοπελαγικών ιχθυοαποθεμάτων των ελληνικών θαλασσών διαφέρει από είδος σε είδος και από περιοχή σε περιοχή. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι οι περισσότεροι ιχθυοπληθυσμοί βρίσκονται σε κατάσταση υπεραλίευσης, η οποία όμως φαίνεται ότι ακόμα είναι αναστρέψιμη σύμφωνα με επιστημονικά δεδομένα των Ερευνητικών Ιδρυμάτων. Αυτό σημαίνει ότι επανέρχονται γρήγορα σε καλή σχετικά κατάσταση, μόλις περιορίζεται ή σταματά η αλιευτική πίεση, που τα έχει οδηγήσει στο στάδιο της υπεραλίευσης. Η ικανότητα αυτή των ιχθυοπληθυσμών εξαρτάται από το είδος, την περιοχή και την απόσταση από τις ακτές όπου ασκείται η αλιεία. Η κατάσταση των βενθοπελαγικών ιχθυοαποθεμάτων στους περισσότερους κλειστούς κόλπους που έχουν μελετηθεί μέχρι σήμερα (Πατραϊκός, Θερμαϊκός, Κορινθιακός) είναι υποβαθμισμένη. Η αλιευτική δραστηριότητα στους κλειστούς κόλπους είναι γενικά οικονομικά βιώσιμη, γιατί επικεντρώνεται στην αλιεία ορισμένων ειδών που έχουν μεγάλη εμπορική αξία στις περιοχές αυτές, π.χ. της καραβίδας και του μπακαλιάρου στον Ευβοϊκό κόλπο, της γαρίδας στον Θερμαϊκό κλπ., με δυσμενή όμως επακόλουθα στην πληθυσμιακή τους κατάσταση. Όσον αφορά τα άλλα εμπορεύσιμα βενθοπελαγικά είδη (π.χ. κουτσομούρα, λιθρίνι, μουσμούλι, σύκο κλπ), που ζουν στους κλειστούς κόλπους, βρίσκονται σε κατάσταση σχετικής υπεραλίευσης. Από τα αποτελέσματα των ερευνών που έχουν διεξαχθεί μέχρι σήμερα συμπεραίνεται επίσης ότι η κατάσταση των βενθοπελαγικών ιχθυοαποθεμάτων εμφανίζει μεγαλύτερη υπεραλίευση στους ρηχούς κόλπους, π.χ. Πατραϊκό, Θερμαϊκό και πολύ μικρότερη στους βαθύτερους, π.χ. Σαρωνικό, Ευβοϊκό, Κορινθιακό. Στους σχετικά ρηχούς κόλπους η αλιεία της μηχανότρατας επικεντρώνεται, κυρίως σε είδη των οικογενειών Sparidae, Mullidae, Scorpaenidae, Serranidae κλπ. τα οποία κατά τα νεαρά στάδια της ανάπτυξής τους βρίσκονται σε άμεση σχέση με τις εκτεταμένες ακτές, μέχρι βάθος μ., με αποτέλεσμα η χρήση της μηχανότρατας να επηρεάζει δυσμενώς αυτούς τους ιχθυοπληθυσμούς. Η ίδια κατάσταση, σε γενικές 9

17 γραμμές, ισχύει και για το Θρακικό πέλαγος όπου η εκτεταμένη υφαλοκρηπίδα διευκολύνει την αλιεία της μηχανότρατας. Διαφορετική φαίνεται η κατάσταση στους βαθύτερους κόλπους γεγονός που αποδίδεται στην αφθονία των γαδοειδών (μπακαλιάρου, προσφυγάκι κλπ.) στις τελευταίες περιοχές. Η βιολογία του μπακαλιάρου χρήζει μεγαλύτερης μελέτης, γιατί μολονότι εμφανίζει μεγάλη θνησιμότητα, είναι το αφθονότερο εμπορικό είδος των ελληνικών θαλασσών και η διακύμανση της αφθονίας του δεν φαίνεται να συσχετίζεται άμεσα από την αντίστοιχη κατάσταση της αλιευτικής ισχύος. Οι πληθυσμοί των γαδοειδών μολονότι φαίνεται να ευρίσκονται σε κατάσταση υπεραλίευσης [(θνησιμότητα, μέσο μήκος αλιείας, απόδοση ανά άτομο που εισέρχεται στην αλιευτική φάση (yield per recruit)], εμφανίζονται κάθε χρόνο σε μεγάλη σχετική αφθονία. Τα αλίπεδα του Βορείου και Δυτικού Αιγαίου, από όπου προέρχεται και το μεγαλύτερο μέρος της εγχώριας αλιευτικής παραγωγής των βενθοπελαγικών ψαριών, παρουσιάζουν καλύτερη κατάσταση από άποψη υπεραλίευσης, λαμβανομένου υπόψη ότι το βάθος τους είναι μεγαλύτερο, με αποτέλεσμα οι ιχθυοπληθυσμοί να αποτελούνται κυρίως από ώριμα άτομα, η αλιεία των οποίων επηρεάζει λιγότερο την αλιευτική κατάσταση των περιοχών αυτών. (β) Μικρά πελαγικά Από τη συνολική εγχώρια αλιευτική παραγωγή το 50 60% των αλιευμάτων είναι μικρά πελαγικά ψάρια, κυρίως σαρδέλα και γαύρος. Από τα αλιεύματα των μικρών πελαγικών το 70% είναι συγκεντρωμένα στο Β. Αιγαίο. Κατά τα τελευταία χρόνια η αλιεία των πελαγικών ψαριών έχει προσανατολιστεί στην αλιεία του γαύρου, λόγω της ζήτησής του στην αγορά. Αντίθετα η παραγωγή της σαρδέλας είναι σταθερή παρά το γεγονός ότι το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας είναι αρνητικό, κυρίως λόγω της εισαγωγής τυποποιημένων προϊόντων σαρδέλας. Από το 1993 έως σήμερα, στα πλαίσια διαφόρων ερευνητικών προγραμμάτων, τα οποία συγχρηματοδοτούνται από την Ε.Ε., παρακολουθείται σε ορισμένες θαλάσσιες περιοχές η αφθονία και η κατανομή των αποθεμάτων του γαύρου και της σαρδέλας. Από τα ερευνητικά δεδομένα, καθώς και τα δεδομένα της εμπορικής αλιείας, παρατηρήθηκε σχετική μείωση της παραγωγής του γαύρου κατά την περίοδο Ταυτόχρονα, εξ αιτίας των μέτρων χρονικής απαγόρευσης της αλιείας με γρι-γρι έχει παρατηρηθεί ανάκαμψη του αποθέματος της σαρδέλας. Εξ άλλου έχει παρατηρηθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις κατά τις οποίες η σαρδέλα και ο γαύρος ζουν στις ίδιες περιοχές, επειδή έχουν σχετικά όμοιες οικολογικές απαιτήσεις, συχνά παρουσιάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο το ένα είδος να αντικαθιστά το άλλο και κατά συνέπεια η ένταση της αλιείας στο ένα να έχει άμεσες επιπτώσεις στο άλλο. Τα αποθέματα των μικρών πελαγικών ψαριών υφίστανται μεγάλες διακυμάνσεις ανάλογα με τις καιρικές συνθήκες. Ως εκ τούτου η επαναλαμβανόμενη κατ έτος εκτίμηση του αποθέματος, η οποία θα γίνεται στα πλαίσια του νέου ΚΑΝ (ΕΚ) 1543 / 2000, είναι μία απαραίτητη πληροφόρηση για τον φορέα της αλιευτικής πολιτικής προκειμένου να είναι σε θέση να λαμβάνει τα αναγκαία μέτρα όταν αυτά προκύπτουν από τα αποτελέσματα των ανωτέρω εκτιμήσεων. 10

18 (γ) Μεγάλα πελαγικά Τα σπουδαιότερα από εμπορικής πλευράς μεγάλα πελαγικά είδη για την Ελληνική αλιεία είναι ο ξιφίας και ο κόκκινος τόνος. Ειδικότερα για το ξιφία, η Ελλάδα με μια ετήσια παραγωγή που κυμαίνεται την τελευταία δεκαετία από τόνους κατατάσσεται μεταξύ των 3 παραγωγικότερων χωρών της Μεσογείου. Τα κυριότερα αλιευτικά πεδία του ξιφία εντοπίζονται στο Ιόνιο, Ν. Αιγαίο, Κρητικό πέλαγος και Α. Λεβαντίνη. Η αλιεία του τόνου έχει αναπτυχθεί ιδιαίτερα την τελευταία πενταετία και διεξάγεται σε όλο το Αιγαίο και Ιόνιο πέλαγος. Δεδομένου ότι και τα δύο είδη είναι μεταναστευτικά δεν υπάρχουν διακριτά «ελληνικά αποθέματα» και εκτιμήσεις για την κατάσταση των διεθνών αποθεμάτων τους γίνονται από τον Διεθνή Οργανισμό για την διατήρηση των τοννοειδών (ICCAT). Στην περίπτωση του ξιφία θεωρείται ότι όλα τα άτομα της Μεσογείου απαρτίζουν ένα κοινό απόθεμα από διαχειριστικής πλευράς για το οποίο υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις υπερεκμετάλλευσης. Τα τεχνικά μέτρα που έχουν ληφθεί μονομερώς από τη χώρα μας (Εθνική Νομοθεσία) ήτοι κλειστή περίοδος Οκτωβρίου - Ιανουαρίου, θέσπιση ελάχιστου μήκους αλιευομένων ατόμων, βοηθούν ως ένα βαθμό, στον περιορισμό της υπεραλίευσης. Πάντως πρέπει να σημειωθεί ότι η εφαρμογή του μέτρου που αφορά το επιτρεπτό μέγεθος αλιεύματος είναι στην σημερινή της μορφή προβληματική σε όλη τη Μεσόγειο και χρειάζεται αναθεώρηση (πχ. θέσπιση ποσοστού ανοχής). Ο κόκκινος τόνος της Μεσογείου θεωρείται ότι αποτελεί ενιαίο απόθεμα με τον τόνο του ανατολικού Ατλαντικού, με κύρια περιοχή αναπαραγωγής τη λεκάνη της Μεσογείου. Το απόθεμα θεωρείται υπερεκμεταλλευμένο και ήδη έχουν θεσπισθεί περιορισμοί που αφορούν την ετήσια αλιευτική παραγωγή κάθε χώρας. Η συνεχής συγκέντρωση αλιευτικών και βιολογικών δεδομένων, στα πλαίσια του ΚΑΝ (ΕΚ) 1543 / 2000, για τα παραπάνω είδη θεωρείται απαραίτητη για την παρακολούθησης της κατάστασης των αποθεμάτων τους και την λήψη μέτρων διαχείρισης. Α.1.5. Μέτρα Διαχείρισης και Ελέγχου Η αλιευτική δραστηριότητα στα Ελληνικά χωρικά ύδατα υπόκειται σε ένα πλέγμα διοικητικών μέτρων Εθνικών και Κοινοτικών. Τα Εθνικά μέτρα διέπουν τον τρόπο χορήγησης αδειών αλιείας σε επαγγελματικά σκάφη, επιβάλλουν τοπικές και χρονικές απαγορεύσεις, καθορίζουν ελάχιστα μεγέθη αλιευομένων ειδών και προδιαγραφές αλιευτικών εργαλείων και μεθόδων αλιείας και αποσκοπούν στην προστασία των αποθεμάτων αλλά και στην ορθολογική εκμετάλλευση. Σημειώνεται ότι η Εθνική αλιευτική νομοθεσία είναι ιδιαίτερα αυστηρή σ ότι αφορά την αλιευτική δραστηριότητα με τα συρόμενα αλιευτικά εργαλεία (μηχανότρατες και τράτες) αλλά και τα κυκλικά δίκτυα. 11

19 Ειδικότερα, με προεδρικά διατάγματα, που εκδίδονται με πρόταση του Υπουργείου Γεωργίας μετά από γνώμη του Συμβουλίου Αλιείας, ορίζονται είτε για όλη την επικράτεια, είτε κατά περιφέρεια ανάλογα με τις τοπικές συνθήκες τα εξής : περιοχές και χρονικές περίοδοι αλιείας εργαλεία, εξοπλισμός, συσκευές και μέθοδοι άσκησης αλιείας αριθμός ορισμένων τύπων, αλιευτικών σκαφών, μέσων και εργαλείων είδη, μεγέθη, ποσότητες ψαριών και άλλων υδρόβιων οργανισμών που επιτρέπεται να αλιεύονται καθώς και όροι ειδικής προστασίας ορισμένων υδρόβιων οργανισμών προϋποθέσεις για τη χορήγηση επαγγελματικών και ερασιτεχνικών αδειών αλιείας, ατομικών και σκαφών καθώς και ο επιτρεπόμενος αριθμός αδειών αλιείας κατά περιοχή, χρονική περίοδο και αλιευτικό εργαλείο προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας αλιείας γόνου ψαριών ή λοιπών υδρόβιων οργανισμών, την άδεια αλιείας με ειδικά ή νέα συστήματα, καθώς και την άδεια πειραματικής αλιείας. προϋποθέσεις για εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων υδατοκαλλιέργειας καθώς και λειτουργίας και εκμετάλλευσης των δημόσιων ιχθυοτρόφων υδάτων κάθε άλλο μέτρο που αποσκοπεί στη ρύθμιση της αλιείας και στην ανάπτυξη και προστασία της αλιευτικής παραγωγής και γενικά των υδάτινων βιολογικών πόρων και υγροβιοτόπων. Επίσης με Αποφάσεις του Υπουργού Γεωργίας, που εκδίδονται ύστερα από γνώμη του Συμβουλίου Αλιείας και δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, μπορεί να απαγορευτεί η αλιεία σε ορισμένη απόσταση από τις ακτές, ή σε ορισμένο βάθος υδάτων, με ορισμένους τύπους σκαφών ή εργαλείων ή ακόμα η αλιεία ορισμένων ειδών, μεγεθών και ποσοτήτων αλιευμάτων σε μία ή περισσότερες θαλάσσιες περιοχές. Τα ανωτέρω αναφερόμενα μέτρα λαμβάνονται σε περιπτώσεις κινδύνου μείωσης ή καταστροφής των ιχθυαποθεμάτων ιδιαίτερα του γόνου των ψαριών ή άλλων υδρόβιων οργανισμών ή ακόμα σε περίπτωση κινδύνου γενικότερης διαταραχής της ισορροπίας του υδάτινου οικοσυστήματος. Τέλος, με αποφάσεις του Νομάρχη, ύστερα από γνώμη του Νομαρχιακού Συμβουλίου, επιβάλλονται ειδικά ή πρόσθετα περιοριστικά μέτρα αλιείας για τους ίδιους λόγους που αναφέρονται ανωτέρω. Τα Κοινοτικά μέτρα που υιοθετήθηκαν στα πλαίσια του ΚΑΝ (ΕΚ) 1626/ 94 προβλέπουν ρυθμίσεις στις τεχνικές προδιαγραφές ορισμένων αλιευτικών εργαλείων, τοπικούς περιορισμούς και ελάχιστα επιτρεπόμενα μεγέθη ορισμένων αλιευομένων ειδών. Προβλέπεται επίσης κατάργηση ορισμένων αλιευτικών εργαλείων (τράτα). Σημαντική επίσης κοινοτική ρύθμιση για τα ύδατα της Μεσογείου και επομένως και για 12

20 τα ελληνικά χωρικά ύδατα είναι η καθιέρωση ποσοστώσεων στις δυνατότητες αλιείας του κόκκινου τόνου. Α.2. ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ Η Ελλάδα έχει παράδοση υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας, η οποία έως τις αρχές της δεκαετίας του '80 περιοριζόταν στις εκτατικής μορφής καλλιέργειες (λιμνοθάλασσες) και στις μονάδες πεστροφοκαλλιέργειας (από το τέλος της 10ετίας του 1960). Η μεγάλη ανάπτυξη όμως του κλάδου παρατηρήθηκε, μετά το 1985, όταν η χώρα προώθησε την ανάπτυξη των Θαλασ/γειών, στηριζόμενη σε μια σειρά παραγόντων, όπως: Την Εθνική και Κοινοτική πολιτική κινήτρων, τις επικρατούσες, ιδανικές, για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών, γεωμορφολογικές, κλιματολογικές και υδροβιολογικές συνθήκες, το έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, τις συνθήκες της αγοράς, με την ολοένα αυξανόμενη τάση ζήτησης, νωπών προϊόντων, την ανάπτυξη της τεχνολογίας, όσο αφορά τους βιολογικούς κύκλους των εκτρεφομένων ψαριών, αλλά και των συστημάτων εκτροφής και καλλιέργειας. Μέσα σε αυτή την πορεία, πρωτοπόρος υπήρξε όπως αναφέρθηκε, ο κλάδος των θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών, ο οποίος σε 15 περίπου χρόνια σταθερής ανοδικής πορείας ανάπτυξης έδωσε εντυπωσιακά αποτελέσματα, όχι μόνο μέσω της παραγωγής φρέσκου και ανταγωνιστικού σε τιμή ψαριού, αλλά και λόγω της δημιουργίας ενός ολόκληρου κοινωνικο - οικονομικού οικοδομήματος, το οποίο απασχολεί άμεσα (2.950 άτομα σε μόνιμη και εποχική απασχόληση) και έμμεσα (7.500 άτομα συνολικά απασχολούμενοι στον τομέα υδατοκαλλιεργειών, σε βιοτεχνίες, βιομηχανίες, Υπηρεσίες, υποστήριξη κλπ) χιλιάδες εργαζόμενους, αποτελεί δε, τη μοναδική, πολλές φορές, δραστηριότητα του πρωτογενή ή δευτερογενή τομέα (σε περίπτωση καθετοποίησης) που αναπτύσσεται, σε μειονεκτικές, ακριτικές και ακατοίκητες περιοχές (π.χ. Ν. Οινούσσες, Ν. Ψέριμος, Ν. Φούρνοι, Αγαθονήσι, Νερονήσι κλπ), για τις οποίες συνήθως δεν υπάρχει κανένα άλλο επενδυτικό ενδιαφέρον, συμβάλλοντας έτσι στην οικονομική αναζωογόνηση και επαναδραστηριοποίηση της Ελληνικής υπαίθρου. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτελούν οι μονάδες εσωτερικών υδάτων σε ορεινές περιοχές της Ηπείρου, οι θαλασσινές μονάδες σε απόσταση αναπνοής από τα συνοριακά φυλάκια στη Θεσπρωτία, οι ιχθυοκαλλιέργειες που αποικίζουν άγονα νησιά και ακατοίκητες βραχονησίδες του Αιγαίου, όπως στα Δωδεκάνησα (Νίμος, Μάκρυ, Χάλκη, Φούρνοι, Λειψοί, Αγαθονήσι, Νερονήσι, Σύμη, Οινούσες κλπ) Η επιχειρηματική δραστηριότητα που αναπτύχθηκε απέδωσε σημαντικές επενδύσεις, τόσο σε πάγιες εγκαταστάσεις όσο και σε τεχνολογία και τεχνογνωσία (με την επακόλουθη ανάπτυξη και της εγχώριας βιομηχανίας), ενώ βελτίωσε τα οικονομικά μεγέθη του τομέα αλιείας, μέσω των εξαγωγών, όσο ελάχιστοι τομείς της πρωτογενούς παραγωγής. Όπως αναλυτικά παρουσιάζεται στον πίνακα 2, είναι εμφανής η αύξηση 13

21 της παραγωγής υδατοκαλλιεργειών τα τελευταία χρόνια. Η συνολική αξία της παραγωγής του 1998 ανήλθε στα εκατ. δρχ. Όπως φαίνεται στον πίνακα 2, η αύξηση της υδατοκαλλιεργητικής παραγωγής, ανταποκρίνεται κυρίως στην ανάπτυξη των θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών, η οποία συνδυάζεται αρμονικά με: Την αύξηση της ζήτησης προϊόντων υδατοκαλλιέργειας, την ανάπτυξη εγχώριας τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας που συμβάλλουν και στην συγκράτηση πληθυσμού στις εστίες τους, σε περιοχές όπου η συνολική παραγωγική δραστηριότητα εμφανίζεται μειωμένη και οι επαγγελματικές διέξοδοι των νεαρών, στην πλειοψηφία, ηλικιών είναι λιγοστές, κυρίως λόγω της γεωγραφικής θέσης (ορεινές, παραμεθόριες, αποκομμένες περιοχές όπως η Ήπειρος και η Θράκη, άνυδρα, βραχώδη, απομακρυσμένα νησιά με δυσκολία προσέγγισης, όπως συμβαίνει στο Κεντρικό και Νότιο Αιγαίο), τη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου της χώρας, αφού το 70% περίπου των παραγόμενων προϊόντων υδατοκαλλιέργειας διακινείται σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξάγεται σε χώρες εκτός της Ε.Ε. Σημαντικό επίσης, σύμφωνα με τον πίνακα 2, είναι και το ποσοστό αύξησης της παραγωγής στον τομέα της χελοκαλλιέργειας. Α.2.1. Θαλάσσιες καλλιέργειες ευρύαλων ψαριών i) Μονάδες Πάχυνσης Σύμφωνα με τα στοιχεία του 1998, 247 μονάδες πάχυνσης ευρύαλων ψαριών, βρίσκονταν σε παραγωγική δραστηριότητα και διέθεσαν τα προϊόντα τους στην αγορά. Στο σχήμα 1 απεικονίζεται η ραγδαία ανάπτυξη του κλάδου, μέσα από την ανοδική εξέλιξη του αριθμού των μονάδων. ΕΞΕΛΙΞΗ ΑΡΙΘΜΟΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ ΣΤΟΝ ΚΛΑΔΟ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ Σχήμα 1 Εξέλιξη αριθμού μονάδων πάχυνσης θαλασσινών ψαριών 14

22 Η συνολική παραγωγή το ίδιο έτος ανήλθε στους τόνους (αύξηση 170% σε σχέση με το 1993). Από τις παραπάνω αναφερόμενες ποσότητες που παρήχθησαν, ποσοστό 56% ήταν τσιπούρα και 43% λαβράκι περίπου. Στην παραγωγή επίσης περιλαμβάνεται μικρό ποσοστό (1%) που αφορά στα είδη φαγκρί, μυτάκι, συναγρίδα κλπ. (341 τον.). Το ποσοστό αυτό είναι μικρό, επειδή αντιπροσωπεύει τμήμα της δυναμικότητας μονάδων καλλιέργειας νέων ειδών, οι οποίες ξεκίνησαν την λειτουργία τους τα προηγούμενα έτη. Μελλοντικά, η παραγωγή ψαριών σε θαλασσινό νερό προβλέπεται ότι μπορεί να συνεχίσει την ανοδική της πορεία, που θα προέρχεται κυρίως από την βελτίωση της απόδοσης και την επέκταση της δυναμικότητάς των υπαρχουσών μονάδων, αλλά και από νέες μονάδες που θα ιδρυθούν. Επιπλέον προβλέπεται βαθμιαία η σημαντική αύξηση της παραγωγής των αποκαλούμενων νέων ειδών. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας εκτροφής, η αύξηση της παραγωγής και η διεύρυνση των αγορών για τα είδη αυτά, θα αποτελέσουν σημαντικό βήμα για την δημιουργία ανταγωνιστικότερων επιχειρήσεων, αφού οι νέες καταναλωτικές τάσεις, οι διατροφικές και διαιτητικές απαιτήσεις το επιβάλλουν. Χωροταξικά οι λειτουργούσες μονάδες θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών κατανέμονται, στους παρακάτω νομούς: ΠΙΝΑΚΑΣ 8 Χωροταξική κατανομή μονάδων θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών Α/Α ΝΟΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ Α/Α ΝΟΜΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΟΝΑΔΩΝ ΣΕ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ 1 ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ 2 2 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΛΕΥΚΑΔΑ 1 3 ΑΡΚΑΔΙΑΣ 4 16 ΛΕΣΒΟΥ 2 4 ΑΤΤΙΚΗΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ 2 5 ΒΟΙΩΤΙΑΣ 6 18 ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 2 6 ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ ΠΡΕΒΕΖΑΣ 8 7 ΕΥΒΟΙΑΣ ΡΟΔΟΠΗΣ 1 8 ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ ΣΑΜΟΥ 2 9 ΚΑΒΑΛΑΣ 1 22 ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ 1 23 ΦΩΚΙΔΑΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ 3 12 ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΧΙΟΥ ΚΥΚΛΑΔΩΝ 5 ΣΥΝΟΛΟ 247 Όπως παρατηρούμε το 50% περίπου των μονάδων καλλιέργειας θαλασσινών ψαριών δραστηριοποιείται σε νομούς που βρίσκονται κοντά σε μεγάλα αστικά κέντρα (Αθήνα, Πάτρα), για διευκόλυνση των εμπορικών δραστηριοτήτων τους. Σύμφωνα με τη μελέτη διερεύνησης της αγοράς τσιπούρας λαβρακιού που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Υπουργείου, οι επιχειρήσεις υδατοκαλλιεργειών είναι στην συντριπτική τους πλειοψηφία μικρομεσαίες επιχειρήσεις (98,5%) με αριθμό εργαζομένων που ποικίλει από 5 έως 250 άτομα, ενώ μόνο ένα μικρό ποσοστό (1,5%) αποτελούν επιχειρήσεις ή ομίλους εταιριών με αριθμό εργαζομένων πάνω από 250 άτομα με ισχυρά δίκτυα διανομής. 15

23 Οι επιχειρήσεις αυτές διαθέτουν σειρά μονάδων πάχυνσης, ΙΧ.Σ., συσκευαστήρια, τμήματα έρευνας και τεχνολογίας καθώς και οργανωμένα δίκτυα εμπορίας. Οι παραγωγές των επιχειρήσεων αυτών σε εμπορεύσιμο ψάρι προσεγγίζουν το 1/3 της συνολικής ελληνικής παραγωγής, ενώ οι παραγωγές των Ιχθυογεννητικών σταθμών τους ξεπερνά τα 2/5 της συνολικής παραγωγής γόνου. ΠΙΝΑΚΑΣ 9 Επιχειρήσεις υδατοκαλλιεργειών Μέγεθος επιχείρησης % του συνόλου Συνολικός αριθμός απαςχολουμένων Μικρομεσαίες 98, <250 εργαζόμενοι Μεγάλες > 250 εργαζόμενοι 1,5 800 ii) Ιχθυογεννητικοί Σταθμοί Για την υποστήριξη της παραγωγής όλων των παραπάνω μονάδων, το 1998 λειτούργησαν 29 Ιχθυογεννητικοί σταθμοί παραγωγής γόνου ευρύαλων ψαριών, κυρίως τσιπούρας - λαβρακιού, και λιγότερο άλλων ειδών, τα οποία πρόσφατα εισήχθησαν στην παραγωγή. Οι εν λόγω σταθμοί, σχεδόν στο σύνολο τους, αποτελούν τμήματα καθετοποιημένων συστημάτων παραγωγής, δηλαδή ανήκουν σε επιχειρήσεις που κλείνουν όλο το κύκλωμα παραγωγής ψαριού - αναπαραγωγή, πάχυνση, συσκευασία, εμπορία. Στον πίνακα 10 φαίνεται η σημερινή χωροταξική τους κατανομή. ΠΙΝΑΚΑΣ 10 Χωροταξική κατανομή ΙΧ.Σ. α/α ΝΟΜΟΣ Ιδιωτικοί ΙΧ.Σ. Κρατικοί ΙΧ.Σ. α/α ΝΟΜΟΣ Ιδιωτικοί ΙΧ.Σ. Κρατικοί ΙΧ.Σ. 1 ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 3-11 ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ 3 - ΙΘΑΚΗΣ 2 ΑΡΤΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 1-3 ΑΤΤΙΚΗΣ 1-13 ΠΕΛΛΑΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ 1-14 ΠΙΕΡΙΑΣ 1-5 ΔΡΑΜΑΣ ΠΡΕΒΕΖΑΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ 3-16 ΡΟΔΟΠΗΣ 1-7 ΕΥΒΟΙΑΣ 6-17 ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ 2-8 ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ 1-18 ΦΩΚΙΔΑΣ 3-9 ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ 1-19 ΧΙΟΥ 1-10 ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - - ΣΥΝΟΛΟ 28 1 Η έναρξη λειτουργίας των πρώτων Ιχθυογεννητικών Σταθμών ανάγεται στα μέσα της δεκαετίας του '80, και είχε ως σκοπό την κάλυψη των αναγκών της χώρας σε γόνο, που μέχρι τότε καλύπτονταν με εισαγωγές. Σήμερα οι Ιχθυογεννητικοί Σταθμοί καλύπτουν τις ανάγκες της εγχώριας αγοράς σε γόνο σχεδόν στο σύνολο, προσδίδοντας στις επιχειρήσεις του τομέα τα πλεονεκτήματα της δυνατότητας άμεσης προμήθειας και ελέγχου της ποιότητας. 16

24 Επί πλέον η βελτίωση παλιών και η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών θα συμβάλλει στην επίτευξη υψηλότερων ποσοστών επιβίωσης, τη διασφάλιση των συνθηκών ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος, καθώς και μείωση του κόστους παραγωγής. Κατά το 1998, η παραγωγή ανήλθε σε ιχθύδια ευρύαλων ειδών. Στην παραγωγή αυτή συμπεριλαμβάνονται εκτός των ειδών Τσιπούρα και Λαβράκι και ιχθύδια «νέων» ειδών, δηλαδή φαγκρί - μυτάκι - σαργός - συναγρίδα κλπ. (7,5 % της συνολικής παραγωγής). Κατά το 1999, η παραγωγή αναμένεται να προσεγγίσει τα ιχθύδια, συμβαδίζοντας σε μεγάλο βαθμό με τις ανάγκες των μονάδων παραγωγής. Α.2.2. Οστρακοκαλλιέργειες Η καλλιέργεια καθώς και η συλλογή οστράκων αποτέλεσε παραδοσιακή απασχόληση περιοχών κυρίως της Βόρειας Ελλάδος, σε χώρους όπου βρίσκονται και οι εκβολές πολλών - με μόνιμη παροχή νερού - ποταμών. Η καλλιέργεια σε πασσάλους και σχοινιά, αποτέλεσε την πρώτη μορφή συστημάτων καλλιέργειας και απασχόλησε ένα σημαντικό κομμάτι των τοπικών πληθυσμών, αφού το προϊόν είναι περιζήτητο. Σήμερα οι μονάδες, κυρίως μυδοκαλλιέργειας, εφαρμόζουν σύγχρονες μεθόδους εκτροφής (long-lines) με αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση της απόδοσής τους, ενώ παράλληλα εξελίσσονται οι υποδομές για την εξασφάλιση της υγιεινής και πιστοποίησης των προϊόντων (με κατασκευή κέντρων αποστολής και εξυγίανσης οστράκων, σήμα ποιότητας κλπ). Η χωροταξική κατανομή των μονάδων εστιάζεται στις ακτές κυρίως των Ν. Πιερίας, Θεσσαλονίκης, Ημαθίας, Καβάλας, Φθιώτιδας, όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα : ΠΙΝΑΚΑΣ 11 Χωροταξική κατανομή μονάδων οστρακοκαλλιέργειας Α/Α ΝΟΜΟΣ ΑΡ. ΜΟΝΑΔΩΝ Α/Α ΝΟΜΟΣ ΑΡ. ΜΟΝΑΔΩΝ 1 ΑΙΤ/ΝΙΑΣ 4 9 ΚΑΒΑΛΑΣ 16 2 ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ 1 10 ΛΕΣΒΟΣ 6 3 ΑΤΤΙΚΗΣ 8 11 ΠΙΕΡΙΑΣ 66 4 ΕΒΡΟΥ 2 12 ΠΡΕΒΕΖΑΣ 3 5 ΕΥΒΟΙΑΣ 1 13 ΣΕΡΡΕΣ 3 6 ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΦΩΚΙΔΑΣ 1 15 ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ 4 8 ΗΜΑΘΙΑΣ ΞΑΝΘΗ 9 ΣΥΝΟΛΟ 395 Στο σύνολο τους αποτελούν επιχειρήσεις οικογενειακού χαρακτήρα με μικρό αριθμό απασχολουμένων ανά μονάδα. Συνολικά εργάζονται γύρω στα 800 άτομα, για την πλειοψηφία των οποίων η ενασχόληση του τύπου αυτού, είναι παλαιά οικογενειακή παράδοση. Το κύριο προϊόν είναι τα μύδια ( τον.), ενώ η παραγωγή στρειδιών (6 τον.), χτενιών και αχιβάδων (7 τον) είναι περιορισμένη, και πραγματοποιείται μέχρι 17

25 σήμερα, κυρίως με την παραδοσιακή εκτατική μορφή. Μελλοντικά διαφαίνεται βάσιμα η δυνατότητα σύγχρονης μορφής καλλιεργειών για τα παραπάνω είδη διθύρων, αλλά και για άλλα, τα οποία αποτελούν για την εγχώρια και τη διεθνή αγορά, προϊόντα υψηλής διατροφικής αξίας. Η αύξηση της παραγωγής μυδιών είναι εντυπωσιακή, όπως φαίνεται από τον πίνακα 2, όπου παρατηρείται αύξηση από το 1993 στο 1998 της τάξης του 55,76 %, με τάση περαιτέρω αύξησης τα επόμενα χρόνια. (περίπου τον. το 1999). Α.2.3. Γαριδοκαλλιέργειες Στις καλλιέργειες που αναπτύσσονται σε χερσαίες εγκαταστάσεις περιλαμβάνονται και οι καλλιέργειες καρκινοειδών. Από τα καρκινοειδή καλλιεργούνται θαλασσινές γαρίδες. Στην Ελλάδα λειτουργεί σήμερα μια μονάδα, η οποία εφαρμόζει το ημιεντατικό σύστημα εκτροφής. Τελευταία, διαμορφώνεται αυξημένο επιχειρηματικό ενδιαφέρον για καλλιέργειες καρκινοειδών του γλυκού νερού. Α.2.4. Πεστροφοκαλλιέργειες Η καλλιέργεια της πέστροφας, αποτελεί την πιο παλιά οργανωμένη μορφή καλλιέργειας ψαριών στην Ελλάδα. Αναπτύχθηκε σε ορεινές κυρίως περιοχές της Βορειοδυτικής Ελλάδας, σε χώρους όπου υπήρχαν πηγαία και επιφανειακά τρεχούμενα νερά και εδώ και χρόνια συμπληρώνει το εισόδημα των κατοίκων, υποστηρίζοντας την παραμονή σε περιοχές απομονωμένες, με λίγες επιλογές απασχόλησης. Μέχρι σήμερα, οι περισσότερες μονάδες είναι μικρής δυναμικότητας, οικογενειακής μορφής, ενώ υπάρχουν και μεγάλα καθετοποιημένα συγκροτήματα παραγωγής, της τάξης των 500 τον. περίπου. Σήμερα ο κλάδος απασχολεί γύρω στα 250 άτομα με αυξητικές τάσεις. Η καλλιέργεια της πέστροφας, αφού ξεπέρασε τα προβλήματα εμπορίας του παραγόμενου νωπού προϊόντος που αντιμετώπισε στο παρελθόν, με την στροφή των παραγωγών προς την κατεύθυνση της μεταποίησης του προϊόντος, το οποίο αποζητά κυρίως η αγορά, φαίνεται να έχει αξιοσημείωτες δυνατότητες αύξησης, σε περιοχές με διαθέσιμους υδάτινους πόρους και υψηλή ποιότητα νερών διαβίωσης του είδους. Αυτό προκύπτει από τις συνεχώς αυξανόμενες κατ' έτος παραγωγές (αύξηση κατά 23,56 % από 1993 έως 1998). Κατά το 1998, από 98 λειτουργούσες μονάδες, παρήχθησαν τον., με δυνατότητα να προσεγγίσουν το 1999, τους 2800 τον. Οι ιχθυογεννητικοί σταθμοί ειδών γλυκού νερού (ιδιωτικοί και 4 δημόσιοι), παρόλα τα λειτουργικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν, διαθέτουν ικανές ποσότητες γόνου ψαριών, είτε για τις ιδιωτικές μονάδες πάχυνσης, είτε για την διενέργεια εμπλουτισμών σε υδάτινα συστήματα (λίμνες - ποτάμια κλπ.) 18

26 Α.2.5. Κυπρινοκαλλιέργειες Η καλλιέργεια του κυπρίνου ακολουθεί το παραδοσιακό ημιεντατικό - εκτατικό σύστημα. Αποτελούν μονάδες οικογενειακής μορφής, με μικρό αριθμό, συνολικά εργαζομένων, χαμηλές αποδόσεις, εξαιτίας των μεγάλων χερσαίων εκτάσεων που απαιτούνται και της μειωμένης κατανάλωσης στις αγορές της χώρας. Κατά το 1998, από 12 μονάδες, παρήχθησαν 162 τον. και με εκτιμώμενη παραγωγή 200 τον. (1999). Α.2.6. Χελοκαλλιέργειες Η παραγωγή χελιού από τις παραδοσιακές εκμεταλλεύσεις λιμνοθαλασσών, ποταμών ή άλλων κλειστών λεκανών (χελοΐβαρα κλπ.) και με την επίλυση μιας σειράς τεχνικών προβλημάτων, έφτασε σήμερα να γίνεται μέσω εντατικών ή υπερεντατικών σύγχρονων συστημάτων εκτροφής. Με δεδομένα τα θετικά αποτελέσματα των λειτουργουσών μονάδων τα τελευταία χρόνια και λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη : α) τη μεγάλη ζήτηση του προϊόντος (νωπού και μεταποιημένου στη διεθνή αγορά, και β) την εξασφάλιση ικανοποιητικών τιμών διάθεσης, υπάρχει αισιοδοξία για την περαιτέρω ανάπτυξη του κλάδου αυτού. Παρόλα αυτά η χελοκαλλιέργεια χαρακτηρίζεται από μεγάλες διακυμάνσεις στην παραγωγή (λόγω της εξάρτησης από το φυσικό αλιευόμενο γόνο), στην ποιότητα των προϊόντων με επακόλουθες διακυμάνσεις στις τιμές διάθεσης. Ο κλάδος σήμερα απασχολεί πάνω από 70 άτομα μόνιμο προσωπικό. Η παραγωγή για το 1998 από 11 μονάδες ήταν 542 τόνοι (αύξηση 61 % σε σχέση με το 1993), ενώ για το 1999 η παραγωγή αναμένεται να ξεπεράσει τους 700 τόνους. Α.2.7. Καλλιέργειες άλλων ειδών γλυκού - υφάλμυρου νερού Η ημιεντατική, μονο- ή πολυκαλλιέργεια διαφόρων ειδών ψαριών γλυκού ή υφάλμυρου νερού, αποτελεί ενασχόληση για συμπλήρωση του αγροτικού εισοδήματος από πολλά χρόνια. Οι καλλιέργειες κεφαλοειδών, κυπρίνων, οξύρρυγχου, τιλάπιας, σολομού κ.α., έχουν αποδώσει κατά το παρελθόν, ενώ υπάρχει σχετικό ενδιαφέρον και προοπτικές για περαιτέρω εντατικοποίηση και ανάπτυξη. Κατά το 1998 από 7 λειτουργούσες μονάδες παρήχθησαν 118 τόνοι (στα ίδια επίπεδα, με το 1993), ενώ για το 1999, υπάρχει πρόβλεψη η παραγωγή να προσεγγίσει τους 150 τόνους. Το ενδιαφέρον που παρατηρείται τελευταία αφορά την παραγωγή άλλων, πέραν των παραπάνω παραδοσιακών ειδών, όπως διακοσμητικά ψάρια και αμφίβια σε εντατικά συστήματα παραγωγής. 19

27 Α.2.8. Εσωτερικά ιχθυοτρόφα ύδατα(λιμνοθάλασσες, λίμνες, ποτάμια, λοιπές υδατοσυλλογές) Η αλιευτική εκμετάλλευση των εσωτερικών νερών (λιμνοθάλασσες, λίμνες, ποτάμια, λοιποί υδάτινοι σχηματισμοί υφάλμυρων ή γλυκών νερών), είναι μια σημαντική δραστηριότητα του πρωτογενή τομέα, με τεχνικές, οικονομικές και κοινωνικές διαστάσεις. Η αλιευτική διαχείριση των λιμνοθαλασσών και των υφάλμυρων φυσικών σχηματισμών βασίζεται στις παραδοσιακές μεθόδους λειτουργίας αυτών των παραγωγικών οικοσυστημάτων και η αξιοποίησή τους στηρίζεται στις βασικές αρχές διαχείρισης των λιμνοθαλασσών, περιλαμβάνει δε βελτιωτικά έργα, τόσο για τη συντήρηση και διατήρησή τους, όσο και για την ορθολογική διαχείριση των ιχθυοαποθεμάτων τους, τη βελτίωση των συνθηκών αλιείας και διαβίωσης των απασχολουμένων κ.α. Η αλιευτική διαχείριση των λιμνών, ποταμών περιορίζεται προς το παρόν στις δραστηριότητες της συλλεκτικής αλιείας και η αξιοποίησή τους στηρίζεται στα μέτρα ορθολογικής διαχείρισης και προστασίας των ιχθυοαποθεμάτων, στην τόνωση των αποθεμάτων με ενέργειες εμπλουτισμών, στη βελτίωση των συνθηκών αλιείας, τον ασφαλή ελλιμενισμό και την εξυπηρέτηση της αλιευτικής δραστηριότητας. Στις εκμεταλλεύσεις των εσωτερικών νερών απασχολούνται πάνω από επαγγελματίες αλιείς, ελεύθεροι ή οργανωμένοι σε συνεταιρισμούς. Η αλιευτική δραστηριότητα στα γλυκά νερά εξασκείται από 800 επαγγελματικά σκάφη, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, ξύλινα, μικρών διαστάσεων (ολικό μήκος κάτω των 8 μέτρων) με στοιχειώδη εξοπλισμό. Η συλλεκτική αλιεία στις λίμνες και στα ποτάμια, είναι αντιπροσωπευτική δραστηριότητα, τόσο, όσον αφορά την παραγωγή νωπών προϊόντων, όσο και τον αριθμό των απασχολουμένων στις παρακείμενες περιοχές που εξαρτώνται άμεσα από την αλιεία. Οι συνθήκες όμως άσκησης της αλιείας, με τα μικρά και παλαιά σκάφη, χωρίς να χρησιμοποιείται η σύγχρονη τεχνολογία, η έλλειψη μέχρι σήμερα κινήτρων για την αναδιάρθρωση (ανανέωση - εκσυγχρονισμός) των σκαφών, η υποβάθμιση των υδάτινων πόρων, η έλλειψη βασικών έργων υποδομής, σε συνδυασμό με τη παρουσία αλιέων μεγάλης ηλικίας στις αλιευτικές αυτές εκμεταλλεύσεις και τις χαμηλές κατά μέσο όρο τιμές πώλησης των προϊόντων, έχουν περιορίσει την ανάπτυξη της δραστηριότητας. Στα πλαίσια της ορθολογικής διαχείρισης και της αξιοποίησης των εσωτερικών νερών και εκτάσεων που έχουν εγκαταλειφθεί (μικρές αλυκές), συμπεριλαμβάνονται και ενέργειες που παρέχουν δυνατότητα προβολής και σύνδεσης των αλιευτικών δραστηριοτήτων με εναλλακτική μορφή ήπιου τουρισμού, τον οικοτουρισμό ή δημιουργία χώρων για ερασιτεχνική αλιεία. Σήμερα στη χώρα λειτουργούν 72 εκμεταλλεύσεις λιμνοθαλασσών έκτασης στρ. με συνολική παραγωγή το 1998, τόνους. Η αλιευτική παραγωγή των λιμνοθαλασσών υφίσταται φυσιολογικές διακυμάνσεις, αφού εξαρτώνται άμεσα από τα αποθέματα του φυσικού γόνου που εισέρχεται σε συγκεκριμένες περιόδους για 20