τοῦ Χαλὶλ Καραβελὶ

Transcript

1 Ο ΠΑΡΑΦΟΡΟΣ ΘΑΥΜΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΙΤΛΕΡ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΕΜΑΛ ΑΤΑΤΟΥΡΚ τοῦ Χαλὶλ Καραβελὶ Ὁ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ ἦταν γιὰ τὸν Χίτλερ ἕνα «λαμπρό ἀστέρι μέσα στὸ σκοτάδι». Τὸ Τρίτο Ράϊχ καθιέρωσε μιὰ πραγματικὴ λατρεία πρὸς τὴν πολιτικὴ φυσιογνωμία τοῦ Ἀτατοὺρκ. Τοῦτος ὁ θαυμασμὸς τῶν Ναζὶ ἀποτελεῖ ἕνα καλὸ ἔναυσμα γιὰ μιὰ φρέσκια ματιὰ στὸν κεμαλισμό. Παρὰ τοὺς ἰσχυρισμούς του ὅτι ὑποστηρίζει τὸν «διαφωτισμό», ὁ κεμαλισμὸς ἀπέτυχε νὰ πραγματοποιήσει μιὰ δημοκρατικὴ ἐξέλιξη. Τὸ ζήτημα εἶναι ἐὰν αὐτὸ σχετίζεται μὲ πλευρὲς τοῦ κεμαλισμοῦ τὶς ὁποῖες θαύμαζαν οἱ ναζί. Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ Ἡ πεποίθηση κατὰ τὴν ὁποία τὰ πεπραγμένα τοῦ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ ἐνέπνευσαν «τὴν ὑπόθεση τῆς Ἀνατολῆς» καὶ ὅτι ἡ ἐπιτυχία του ἐνθάρρυνε ἄλλους ἡγέτες στὴν Μέση Ἀνατολή, τὴν Ἀσία καὶ τὴν Ἀφρικὴ νὰ ἀντισταθοῦν στὸν δυτικὸ ἰμπεριαλισμὸ καὶ νὰ μποῦν στὸν δρόμο τοῦ ἐκκοσμικευμένου ἐκσυγχρονισμοῦ εἶναι μία βασικὴ δοξασία τῆς κεμαλικῆς ἀφήγησης. Στὴν πραγματικότητα ἡ ἐπίδραση τοῦ κεμαλισμοῦ ἦταν μικρή, ἐὰν ὑπάρχει

2 κάποια οὐσία στοὺς ἰσχυρισμοὺς ὅτι ὁ Ἀτατοὺρκ ἀπέκτησε ποτὲ κάποια παγκόσμια ἱστορικὴ σημασία. Ὁ «πατέρας» 1 τῆς Τουρκίας ἐνέπνευσε ἕναν σύγχρονό του: τὸν αὐταρχικὸ ἐκσυγχρονιστὴ Σάχη τῆς Περσίας Ρεζά. Ἐπίσης, ἐνέπνευσε κάπως τὸν Χαμπίμπ Μπουργκίμπα, τὸν πρῶτο πρόεδρο τῆς Τυνησίας. Ἀκόμη πιὸ ἀμφίβολο εἶναι τὸ ἐὰν οἱ κοσμικοὶ δικτάτορες, Χαβὲζ ἀλ-ἄσαντ καὶ Σαντὰμ Χουσεΐν, ἕλκουν τὴν καταγωγή τους ἀπὸ τὸν κεμαλισμό, ὅπως ἰσχυρίζονται κάποιοι. Ἐν πάσῃ περιπτώσει, ὁ κεμαλισμὸς μπορεῖ νὰ εἶχε σημασία γιὰ τὴν πορεία τῆς ἱστορίας στὴν Μέση Ἀνατολὴ ὡς πρόκληση παρὰ ὡς ἔμπνευση. Ὁ κοσμικὸς ριζοσπαστισμὸς τοῦ Ἀτατούρκ, καὶ εἰδικὰ ἡ κατάργηση τοῦ χαλιφάτου τὸ 1924, ἔπαιξε ὄχι ἀσήμαντο ρόλο στὴν δημιουργία μιᾶς ἰσλαμικῆς ἀντίδρασης κατὰ τῶν δυτικῶν ἐπιρροῶν σὲ χῶρες ὅπως, οἱ κατεχόμενες ἀπὸ τοὺς Βρετανοὺς, Ἰνδία καὶ Αἴγυπτος. Ἡ ἵδρυση τῆς Μουσουλμανικῆς Ἀδελφότητας, στὴν Αἴγυπτο, τὸ 1928, ἀπὸ τὸν Χασὰν ἀλ-μπάννα ἦταν ἐν μέρει μία ἀντίδραση σὲ ὁ,τι συνέβη στὴν κεμαλικὴ Τουρκία. Καμία ἀνάλογη προσοχὴ δὲν ἔχει δοθεῖ σὲ μιὰ πιθανή ἐπίδραση τοῦ Ἀτατοὺρκ στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἱστορία. Ἡ ἐπιρροὴ ποὺ ἄσκησε τὸ κεμαλικὸ καθεστὼς στὸν εὐρωπαϊκὸ φασισμὸ καὶ ναζισμὸ κατὰ τὴν διάρκεια τῆς δεκαετίας τοῦ 1930 ἔχει ἐρευνηθεῖ μονάχα σὲ κάποιον βαθμὸ καὶ μὲ τὴν ὑπόθεση ὅτι δὲν ὑπῆρχαν ἐπιδράσεις. Νέες ἔρευνες ἀνατρέπουν τὴν ὀρθότητα αὐτῆς τῆς ἐρμηνείας. Ὁ Στέφαν Ἴριγκ Πολόνσκυ [Stefan Ihrig Polonsky], Βοηθὸς Καθηγητὴς στὸ Ἰνστιτοῦτο Βὰν Λὴρ [Van Leer Institute] τῶν Ἱεροσολύμων, πραγματοποίησε «ἕνα ταξίδι σὲ ἕνα ἱστοριογραφικὸ κενὸ». Αὐτὸ ποὺ ἔχει ἀνακαλύψει ἐντάσσει τὸν Ἀτατοὺρκ στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἱστορία. Τὸ βιβλίο του ποὺ ἐξεδόθη προσφάτως ὑπὸ τὸν τίτλο «Ὁ Ἀτατοὺρκ στὴν φαντασία τῶν Ναζὶ» 2 (Atatürk in the Nazi Imagination, ἐκδόσεις The Belknap Press of 1 Ἀτατοὺρκ (Atatürk) σημαίνει «πατέρας τῶν Τούρκων». (Σ.τ.Μ.) 2 Τὸ βιβλίο ἐξεδόθη στὰ ἑλληνικὰ ὑπὸ τὸν τίτλο «Ἀτατούρκ καὶ Ναζὶ» τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 2016 ἀπὸ τὶς ἐκδόσεις Παπαδοπούλου, σὲ μετάφραση τοῦ Νίκου Ρούσσου (Σ.τ.Μ.)

3 Harvard University Press), καταγράφει πὼς οἱ Γερμανοὶ Ἐθνικοσοσιαλιστὲς ἐξεδήλωσαν ἀπὸ νωρὶς τὸν θαυμασμό τους γιὰ τὸν Μουσταφᾶ Κεμὰλ, ἀπὸ τὴν στιγμὴ κατὰ τὴν ὁποὶα ἐπαναστάτησε κατὰ τοῦ Ὀθωμανοῦ Σουλτάνου καὶ ἐτάχθη κατὰ τῆς συνθήκης εἰρήνης ποὺ ἐπεβλήθη στὸ Ὀθωμανικὸ Κράτος μετὰ τὸν Πρῶτο Παγκόσμιο Πόλεμο. 3 Ἡ ἐπανάσταση τοῦ Ἀτατοὺρκ γοήτευσε τοὺς Γερμανοὺς ἐθνικιστὲς καὶ τὴν ἄκρα Δεξιὰ στὰ πρῶτα χρόνια τῆς Δημοκρατίας τῆς Βαϊμάρης ὅσο κανένα ἄλλο διεθνὲς θέμα. Οἱ ἐφημερίδες ἐπανειλημμένως ζητοῦσαν τὴν ἐφαρμογὴ τῶν «τουρκικῶν διδαγμάτων» στὴν Γερμανία. Οἱ Ἐθνικοσοσιαλιστὲς «παρακινήθηκαν ἔντονα ἀπὸ τὸν Τουρκικὸ Πόλεμο τῆς Ἀνεξαρτησίας στὴν προσπάθειά τους νὰ 'ἀπελευθερώσουν' τὴν Γερμανία», γράφει ὁ Ἴριγκ. Ὁ Χίτλερ στὴν ἀπολογία του τὸ 1924, ὅταν πέρασε ἀπὸ δίκη κατηγορούμενος γιὰ τὴν ἀποτυχημένη ἀπόπειρα πραξικοπήματος στὸ Μόναχο τὴν περασμένη χρονιά, δικαιολόγησε τὴν πράξη του ἀναφερόμενος στὴν ἀνάληψη τῆς ἐξουσίας στὴν Ἄγκυρα τὸ 1920 ἀπὸ τὸν Μουσταφᾶ Κεμάλ. Ὁ Χίτλερ δήλωσε ὅτι ὁ Μουσταφᾶ Κεμὰλ πραγματοποίησε τὴν τελειότερη ἀπὸ τὶς δύο ἐπαναστάσεις (ἡ ἄλλη ἦταν ἡ ἐπανάσταση τοῦ Μουσολίνι τὸ 1922). 3 Μετὰ τὴν ἧττα τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ὑπεγράφη στὶς 30 Ὀκτωβρίου 1918 ἡ Ἀνακωχὴ τοῦ Μούδρου μὲ τὴν Ἀντάντ. Ὁ Κεμάλ τὴν θεώρησε ταπεινωτικὴ, συγκρότησε ἐπαναστατικὴ ἐπιτροπὴ καὶ ἀπαίτησε τὴν ἀπόρριψη τῶν συμμαχικῶν ὅρων εἰρήνης ἀπὸ τὸν Σουλτάνο. Στὶς 23 Ἀπριλίου 1920 ὁ Κεμὰλ ἐγκαταστάθηκε στὴν Ἄγκυρα, καταδίκασε τὸν Σουλτάνο σὲ θάνατο καὶ συγκάλεσε τὴν Μεγάλη Ἐθνοσυνέλευση, ἡ ὁποία ἐξέλεξε πρωθυπουργό τὸν ἴδιο. Στὶς 10 Αὐγούστου ἡ ὀθωμανικὴ κυβέρνηση τῆς Κωνσταντινούπολης ὑπέγραψε τὴν Συνθήκη τῶν Σεβρῶν, τὴν ὁποία ἡ κυβέρνηση Κεμάλ ἀρνήθηκε νὰ ἀναγνωρίσει. (Σ.τ.Μ.)

4 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Οἱ Ναζὶ «ἀνατράφηκαν» μὲ τὸν κεμαλισμό, ὅπως ἀναφέρει χαρακτηριστικὰ ὁ Ἴριγκ, καὶ οὐδέποτε μετριάστηκε ὁ ἐνθουσιασμός τους γιὰ τὸν Ἀτατούρκ -ἀπεναντίας μάλιστα. Τὸ Τρίτο Ράϊχ καθιέρωσε μιὰ πραγματικὴ λατρεία τοῦ Ἀτατούρκ. Σὲ καμία ἄλλη χώρα δὲν εἶχαν ἐκδοθεῖ τόσα πολλὰ βιβλία γιὰ τὸν «Τοῦρκο Φύρερ», ὅπως πολύ συχνὰ ἀναφερόταν ὁ Κεμάλ, στὴν Γερμανία τοῦ Μεσοπολέμου. Ὁ Ἴριγκ συμπεραίνει ὅτι πιθανῶς μόνο ἡ φασιστικὴ Ἰταλία μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ τὴν Ναζιστικὴ Γερμανία ὡς πρὸς τὸ μέγεθος τῆς προβολῆς ποὺ ἔτυχε καὶ ὡς προς τὴν ἔμφαση ποὺ ἔδωσε στὴν ἰδεολογικὴ σημασία τῆς Νέας Τουρκίας. Οἱ Ναζὶ πίστευαν εἰλικρινὰ ὅτι ἡ κεμαλικὴ Τουρκία ἦταν «ἕνας ἀπὸ ἐμᾶς» καὶ θεωροῦσαν ὅτι «ἡ τεράστια ἐπιτυχία τοῦ τουρκικοῦ ἐγχειρήματος ἀποτελεῖ αὐτὴν καθαυτὴν μία ἀπόδειξη τῆς ζωτικότητας τοῦ πρωτείου τοῦ Ἀρχηγοῦ 4 καὶ τῆς ἰδέας περὶ μονοκομματικοῦ κράτους». Τὸ 1938 ὁ Χίτλερ δήλωσε ὅτι ὁ «Ἀτατοὺρκ ἦταν ὁ πρῶτος ὁ ὁποῖος κατέδειξε ὅτι εἶναι δυνατὸν νὰ ἀνανεωθοῦν καὶ νὰ ἐπιστρατευθοῦν οἱ πόροι ποὺ ἔχει χάσει μιὰ χώρα. Ἀπὸ τὴν ἄποψη αὐτὴ ὁ Ἀτατοὺρκ ἦταν ἕνας δάσκαλος. Ὁ Μουσολίνι ἦταν ὁ πρῶτος καὶ ἐγὼ ὁ δεύτερος μαθητής». Τὸ 1933 ἡ μεγαλύτερη ναζιστικὴ ἐφημερίδα, ὁ «Λαϊκὸς Παρατηρητὴς» [Völkischer Beobachter], ἔγραψε ὅτι ὁ Χίτλερ διαβεβαίωσε ὅτι «ὁ ἐπιτυχημένος ἀπελευθερωτικὸς ἀγῶνας τοῦ ὁποῖου ἡγήθη ὁ Γαζὶ 5 (Ἀτατούρκ) 4 Τὸ πρωτείο τοῦ Ἀρχηγοῦ (Führerprinzip) ἀποτελεῖ βασικὴ ὀργανωτικὴ ἀρχὴ τοῦ ἐθνικοσοσιαλισμοῦ καὶ συνιστοῦσε τὴν βάση τῆς πολιτικῆς ἐξουσίας στὸ Τρίτο Ράϊχ. Ὡς ὀργανωτικὴ ἀρχὴ σημαίνει ὅτι ὁ ἀρχηγὸς τοῦ ἐθνικοσοσιαλιστικοῦ κόμματος ἔχει πάντοτε τὸν τελικὸ λόγο γιὰ ὅλα τὰ κομματικὰ ζητήματα καὶ οἱ ἀποφάσεις του βρίσκονται ὑπεράνω τῶν κομματικῶν ὀργάνων. Ἡ ἀρχὴ αὐτὴ ἐφαρμοσμένη στὴν πολιτικὴ ἐξουσία σημαίνει ὅτι ὁ ἀρχηγὸς τοῦ κράτους εἶναι ἐνδεδυμένος μὲ ἀπόλυτο κύρος καὶ ὁ λόγος του βρίσκεται ὑπεράνω τοῦ γραπτοῦ νόμου. (Σ.τ.Μ.) 5 Γαζῆς (Gazi) ἦταν τίτλος τιμῆς στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία, ὁ ὁποῖος ἐδίδετο σὲ ὑψηλόβαθμους ἀξιωματούχους τοῦ στρατοῦ ποὺ διακρίθηκαν στὸν πόλεμο ἐναντίον μὴ μου-

5 προκειμένου νὰ δημιουργήσει τὴν Τουρκία τοῦ ἐνέπνευσε τὴν πίστη ὅτι τὸ ἐθνικοσοσιαλιστικὸ κίνημα θὰ ἐπιτύχει καὶ αὐτὸ. Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἄποψη τὸ κίνημα τῆς Τουρκίας ὑπῆρξε γι' αὐτὸν ἕνα λαμπρὸ ἀστέρι». Ὁ Γιόζεφ Γκαίμπελς ἔγραψε στὸ ἡμερολόγιό του ὅτι ὁ θάνατος τοῦ Ἀτατοὺρκ «εἶναι μία ἀναντικατάστατη ἀπώλεια». Ἡ Τουρκία τοῦ Ἀτατοὺρκ ἐξυμνήθη ὡς τὸ πρῶτο μὴ κομμουνιστικὸ μονοκομματικὸ κράτος. Τὸ 1931 ὁ Μουσολίνι συμφώνησε μὲ τὴν κρίση κατὰ τὴν ὁποία «μεταξὺ ὅλων τῶν μεταπολεμικῶν δικτατοριῶν» τὸ καθεστὼς τοῦ Μουσταφᾶ Κεμὰλ εἶναι τὸ «πιὸ ἐπιτυχημένο». Τὸ 1942 ὁ Χίτλερ, συζητῶντας γιὰ τὸ μέλλον τοῦ δικτάτορα τῆς Ρουμανίας, Ἴον Ἀντωνέσκου, ἐπεσήμανε ὅτι αὐτὸς θὰ πρέπει νὰ ἀκολουθήσει τὸ παράδειγμα τοῦ Ἀτατοὺρκ γιὰ νὰ μὴν χάσει: «Ὀ Ἀτατοὺρκ ἐξασφάλισε τὴν ἐξουσία του διαμέσου τοῦ Λαϊκοῦ Κόμματος 6. Τὸ ἴδιο ἔγινε καὶ στὴν Ἰταλία». Αὐτὸ ποὺ εἶναι ἐπίσης ἐντυπωσιακὸ εἶναι ὅτι σὲ αὐτὸ τὸ ἀπόσπασμα ὁ Χίτλερ, ὅπως πάντα, ἀναφέρει πρῶτο τὸν Ἀτατοὺρκ καὶ δεύτερο τὸν Μουσολίνι. Τὸ βιβλίο τοῦ Ἴριγκ καταδεικνύει ὅτι στὸ νοῦ τῶν Ναζὶ καὶ τῶν Ἰταλῶν φασιστῶν τὰ τρία καινούργια συστήματα -ὁ ἐθνικοσοσιαλισμός, ὁ ἰταλικὸς φασισμὸς καὶ ὁ κεμαλισμός- «διεξήγαγαν συνεχῆ διάλογο κατὰ τὴν διάρκεια τῆς ὑπάρξεώς τους». Ἡγετικοὶ ἐκπρόσωποι τοῦ κεμαλικοῦ καθεστῶτος, καὶ ἰδιαιτέρως ὁ Γραμματέας τοῦ Κόμματος, Ρετζὲπ Πεκὲρ [Recep Peker], συμμετεῖχαν σὲ ἕναν τέτοιο διάλογο μὲ τὴν φασιστικὴ Ἰταλία καὶ τὴν ναζιστικὴ Γερμανία. Ὁ Πεκὲρ ἐπεσκέφθη τὸ Βερολίνο καὶ τὴν Ρώμη καὶ ἐξέφρασε ἀνοικτὰ τὸν θαυμασμό του γιὰ τὸν φασισμὸ καὶ τὸν ναζισμό. Ὡστόσο, δὲν ὑπάρχει κάτι τὸ ὁποῖο νὰ ὑποδηλώνει ὅτι προσωπικῶς ὁ Ἀτατοὺρκ εἶχε σὲ ὑψηλὴ ἐκτίμηση τὸν Χίτλερ καὶ τὸν Μουσολίνι -ἀπεναντίας μάλιστα. σουλμάνων καὶ σήμαινε «θριαμβευτής». (Σ.τ.Μ.) 6 Τὸ Ρεπουμπλικανικὸ Λαϊκὸ Κόμμα (CHP) εἶναι τὸ κόμμα ποὺ ἵδρυσε ὁ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ τὸ 1923 (ἔτος ἀνακήρυξης τῆς Δημοκρατίας). Τὸ CHP ἦταν τὸ μόνο νομίμως ἀναγνωρισμένο κόμμα στὴν Τουρκία ἕως τὸ 1946 (ἔτος καθιέρωσης τοῦ πολυκομματικοῦ συστήματος). (Σ.τ.Μ.)

6 Ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖο οἱ ναζὶ ἀντιλαμβάνονταν τὴν Τουρκία τοὺς ὁδήγησε νὰ υἱοθετήσουν ἕναν καινούργιο τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἔβλεπαν τὸν κόσμο καὶ τὸν ἑαυτό τους. Ὁ Ἴριγκ δείχνει ὅτι ὁ Χίτλερ θαύμαζε τὸν Ἀτατοὺρκ καὶ γιὰ τὴν ἀποφασιστικότητά του στὸν ἀγῶνα του κατὰ τῆς «ἐκκλησίας». Τὸ 1942 ὁ Χίτλερ παρατηροῦσε μὲ θαυμασμό: «Τὸ πόσο γρήγορα ὁ Κεμὰλ Ἀτατοὺρκ κατάφερε νὰ ξεμπερδέψει μὲ τὸν κλῆρο εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἐκπληκτικὰ κεφάλαια τῆς Ἱστορίας!». Ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἄποψη ἡ Τουρκία ἀποτελοῦσε ἀνώτερο πρότυπο ἀπὸ τὴν Ἰταλία. Ὁ Χίτλερ παρότρυνε τὴν Ἰταλία καὶ τὴν Ἱσπανία τοῦ Φράνκο νὰ καταλύσουν τὴν ἐξουσία τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας καὶ νὰ ἀκολουθήσουν τὸ παράδειγμα τῆς Τουρκίας ὅσον ἀφορᾶ τὸν κλῆρο, «αὐτὸν τὸν καρκίνο τῆς πολιτικῆς», ὅπως τὸν ἀποκαλοῦσε. Ὁ Ἴριγκ γράφει ὅτι οἱ Ναζὶ ἔβλεπαν στὴν Νέα Τουρκία, ὅπως τὴν ἀποκαλοῦσαν, αὐτὰ ποὺ οἱ ἴδιοι ἤθελαν νὰ δοῦν καὶ ἀναφέρει ὅτι ἡ «ἀμφισημία» τοῦ κεμαλισμοῦ διευκόλυνε τὴν υἱοθέτηση τέτοιων ἀντιλήψεων. Ὡστόσο, αὐτὸ ποὺ καθίσταται πρόδηλο εἶναι ὅτι οἱ Ναζὶ ἔτρεφαν σαφῆ ἐκτίμηση στὸ μυστικὸ τῆς ἐπιτυχίας τοῦ Ἀτατοὺρκ. Ὁ Ἴριγκ τονίζει ὅτι τὸ ζήτημα τῆς ράτσας καὶ εἰδικότερα τὸ ζήτημα τῶν ἐθνικῶν μειονοτήτων καὶ τῆς ἐκκαθάρισής τους- κατεῖχε κεντρικὴ θέση στὴν ἀντίληψή τους γιὰ τὴν ἐπιτυχία τοῦ Ἀτατούρκ. «Συστατικὸ καὶ ἀναπόσπαστο στοιχεῖο τῆς ἐπιτυχίας τοῦ λαϊκοῦ κινήματος τοῦ κεμαλισμοῦ ἦταν πάντοτε ἡ ἐκκαθάριση τοῦ νέου κράτους ἀπὸ τὶς μειονότητες καὶ γενικῶς ἀπὸ ὁτιδήποτε ξένο. Τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Νέα Τουρκία ἦταν ἕνα ἀληθινὸ καὶ καθαρὸ ἐθνικολαϊκὸ 7 (völkisch) κράτος, ἐπειδὴ δὲν ἔμειναν στὴν Ἀνατολία Ἕλληνες καὶ Ἀρμένιοι, τονιζόταν ἐπανειλημμένως σὲ ἑκατοντάδες ἄρθρα, κείμενα καὶ ὁμιλίες. Ἡ «ἐθνικὴ καθαρότητα» τῆς Νέας Τουρκίας 7 Ἡ ἔννοια τοῦ «ἐθνικολαϊκοῦ» νοεῖται ἐδῶ ὡς σύμπτωση τοῦ Λαοῦ καὶ τοῦ Ἔθνους ὡς πολιτισμική κοινότητα. Ἡ γερμανική λέξη völkisch ἔχει τὴν διττὴ σημασία τοῦ «ἐθνικοῦ» καὶ τοῦ «λαϊκοῦ». (Σ.τ.Μ.)

7 ἦταν καίριας σημασίας γιὰ ὁτιδήποτε ἔγινε στὴν Ἀνατολία κατὰ τὶς δεκαετίες τοῦ 1920 καὶ τοῦ 1930». Ὁ Ἴριγκ σημειώνει ὅτι τόσο ἡ πηγὴ (ὅσο καὶ τὸ ἀληθές) τῆς φράσης ποὺ ἀποδίδεται στὸν Χίτλερ -«Ποιός, ἄλλωστε, μιλάει σήμερα γιὰ τὴν ἐξολόθρευση τῶν Ἀρμενίων;»- παραμένει ἀμφισβητήσιμη, ἀλλὰ ἔστω κι ἔτσι «γιὰ τοὺς Ναζὶ ἡ σφαγὴ τῶν Ἀρμενίων τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας ἦταν ἕνα ἀπὸ τὰ κύρια θεμέλια αὐτοῦ τοῦ ἀκμαίου νέου ἐθνικολαϊκοῦ κράτους». Ὁ Ἴριγκ εἰκάζει ὅτι ἡ ἐξόντωση τῶν Ἀρμενίων «πρέπει νὰ ἄσκησε» μία «τεράστια ἐπίδραση» στοὺς Ναζί. Ὁ Τόμας Βέμπερ [Thomas Weber] ἀπὸ τὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Ἀμπερντὶν διακινδυνεύει τὴν πρόβλεψη ὅτι τὸ βιβλίο τοῦ Ἴριγκ, «Ὁ Ἀτατοὺρκ στὴν φαντασία τῶν Ναζὶ», «θὰ ἀλλάξει τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο σκεπτόμαστε τὴν Γερμανικὴ καὶ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἱστορία καθὼς καὶ τὸ Ὁλοκαύτωμα». Ὑπὸ παρόμοιο πνεῦμα ὁ θαυμασμὸς τῶν Ναζὶ γιὰ τὸν Κεμὰλ μᾶς δίνει τὴν δυνατότητα νὰ δοῦμε μὲ καινούργιο τρόπο τὸν κεμαλισμό. Ἐν ἀντιθέσει πρὸς τοὺς ἰσχυρισμούς του, σύμφωνα μὲ τοὺς ὁποίους ἐκπροσωποῦσε τὸν «διαφωτισμὸ», ὁ κεμαλισμὸς ἀπέτυχε νὰ ὁδηγήσει σὲ μιὰ δημοκρατικὴ ἐξέλιξη. Τὸ ζήτημα εἶναι ἐὰν αὐτὸ ἔχει σχέση μὲ τὶς πλευρὲς τοῦ κεμαλισμοῦ ποὺ θαύμαζαν οἱ Ναζί. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Δὲν ὑπάρχει, προφανῶς, μία ἁπλὴ ἀπάντηση στὸ γιατὶ ἡ δημοκρατία ἐξακολουθεῖ νὰ ἀποτελεῖ πρόβλημα στὴν Τουρκία. Ὅμως, ἡ ἀποτυχία αὐτὴ μπορεῖ νὰ ὀφείλεται γενετικῶς στὰ ἱδρυτικά της θεμέλια, μὲ τὰ ὁποῖα οἱ Ναζὶ ταυτίσθηκαν καὶ τὰ ὁποῖα ἐξύμνησαν. Αὐτὰ τὰ θεμέλια -ἡ ἐκκαθάριση τῶν χριστιανῶν τῆς Ἀνατολίας- στὴν πραγματικότητα δὲν ἐξασφάλισαν τὴν «ἐθνικὴ καθαρότητα», τὴν ὁποία ἐξύμνησαν οἱ κεμαλιστὲς καὶ οἱ Ναζὶ,

8 ὅπως ἔχει ἀποδείξει ἡ ἀντίσταση τῶν Κούρδων στὸ κεμαλικὸ ἐγχείρημα. Τοῦτο σημαίνει ὅτι ὁ κεμαλισμὸς δὲν κατόρθωσε νὰ ἐξαλείψει τὴν κοινωνία τῶν πολιτῶν. Ἐξασφάλισε τὴν διαρκῆ παντοδυναμία τοῦ κράτους, τὸν πλήρη ἔλεγχο τοῦ κράτους ἐπὶ τῆς κοινωνίας, πράγμα τὸ ὁποῖο ἀποτελεῖ μία ἄλλη πλευρὰ τὴν ὁποία ἐπίσης ἐθαύμαζαν οἱ Ναζὶ στὴν Νέα Τουρκία. Ἡ ἀστικὴ τάξη ἀποτελεῖτο κυρίως ἀπὸ χριστιανούς. Ἡ ἀπομάκρυνσή τους σήμαινε ὅτι ἡ ταξικὴ δυναμικὴ ποὺ κανονικὰ θὰ εἶχε καταλήξει στὴν φιλελευθεροποίηση διεστράφη. Πράγματι, ἡ πολιτικὴ τῆς ἐθνικῆς ἐκκαθάρισης τὴν ὁποία ἐφήρμοσε ἡ Ἐπιτροπὴ «Ἕνωση καὶ Πρόοδος» 8 κατὰ τὴν διάρκεια τῶν τελευταίων ἐτῶν τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας παρεκινήθη ἀκριβῶς ἀπὸ τὴν ἀποφασιστικότητα τῆς μουσουλμανικῆς τουρκικῆς κρατικῆς ἐλὶτ νὰ διασφαλίσει ὅτι ἡ κοινωνία θὰ παραμείνει ὑποταγμένη στὸ κράτος, ὅπως συνέβαινε πάντα στὴν Ὀθωμανικὴ Αὐτοκρατορία. Ἡ αὐξανόμενη ἐπιρροὴ τῆς ἀνερχόμενης ἀστικῆς τάξης ἐνέπνεε φόβο. Ἡ κρατικὴ ἐλὶτ ἀντελήφθη ὅτι τοῦτο ἀναπόφευκτα θὰ ἐξασθένιζε τὴν ἐξουσία τῆς κρατικῆς γραφειοκρατίας, στρώνοντας τὸν δρόμο γιὰ τὴν κοινωνία τῶν πολιτῶν καὶ γιὰ μία φιλελεύθερη πολιτικὴ ἐξέλιξη. Τὰ θεμέλια τῆς ὑφιστάμενης ἐξουσίας τοῦ τουρκικοῦ κράτους ἐτέθησαν μὲ τὴν ἐθνικὴ ἐκκαθάριση τῆς Ἀνατολίας. Τὸ κεμαλικὸ καθεστὼς μοίρασε τὴν περιουσία τῆς ἐξοντωθείσας, αὐθεντικῆς ἀστικῆς τάξης καὶ δημιούργησε μία νέα, τεχνητὴ ἀστικὴ τάξη, ἡ ὁποία χρωστοῦσε τὴν ὕπαρξή της στὸ κράτος. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ καθιέρωσε μία ἀσύμμετρη σχέση μεταξὺ κράτους καὶ ἀστικῆς τάξης, ἡ ὁποία ἐξακολουθεῖ νὰ ὑφίσταται. Ὅπως προηγουμένως οἱ κεμαλιστές, ἔτσι καὶ οἱ ἰσλαμιστές, ποὺ βρίσκονται σήμερα στὴν ἐξουσία, ἔχουν δημιουργήσει τὴν δική τους ἐπιχειρηματικὴ τάξη, ἡ ὁποία ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ κράτος καὶ ἡ ὁποία χρησιμεύει ὡς ἡ κύρια ταξικὴ βάση τοῦ καθεστῶτος. Μὲ τὴν ἀστικὴ δημοκρατική της ἐπανάσταση νὰ τελεῖ διαρκῶς ἐν ἀναβολὴ ἡ Τουρκία παραμένει ἕνα κρατικιστικὸ μόρφωμα. 8 Ὀνομασία τοῦ κόμματος τῶν Νεοτούρκων, τὸ ὁποῖο ἱδρύθηκε στὴν Θεσσαλονίκη τὸ (Σ.τ.Μ).

9 Ὁ Χαλὶλ Καραβελὶ (Halil Karaveli) εἶναι τακτικὸς συνεργάτης καὶ ἐκδότης τοῦ περιοδικοῦ Turkey Analyst στὸ Central Asia-Caucasus Institute & Silk Road Studies Program Joint Center. Τίτλος πρωτοτύπου: Hitler s Infatuation with Atatürk Revisited (2015) Πηγὴ: (Turkey Analyst, vol. 8, no. 1) Μετάφραση: Σωτήρης Γιαννέλης Ἡ μετάφραση αὐτὴ εἶναι ἀφιερωμένη στὴν ἐπέτειο τῶν 100 ἐτῶν ἀπὸ τὴν Γενοκτονία τῶν Ἀρμενίων (24 Ἀπριλίου 1918).