ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Transcript

1 ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΚΕΙΜΕΝΟ O εικοστός αιώνας δικαίως χαρακτηρίζεται ως αιώνας των µεγαλύτερων και σηµαντικότερων κοινωνικο-οικονοµικών αλλαγών. Με τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο µέσος " υτικός άνθρωπος" ζει στο κατώφλι του 21ου αιώνα µία πολύ διαφορετική καθηµερινή ζωή από τον αντίστοιχο άνθρωπο των αρχών του 20ου αιώνα. Ενα σηµαντικό ποσοστό ευθύνης γι' αυτές τις δραµατικές αλλαγές στην καθηµερινή ζωή φέρει και η πρόοδος στις λεγόµενες βιοϊατρικές επιστήµες. Η ανακάλυψη της δοµής του DNA, πριν από 45 περίπου χρόνια, και η επακόλουθη "έκρηξη γνώσης" στους τοµείς της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής φέρνουν την ανθρωπότητα αντιµέτωπη µε µια νέα τάξη πραγµάτων. Εχουµε πλέον επιλύσει σε µεγάλο βαθµό το πρόβληµα της στειρότητας µε τη χρήση µεθόδων τεχνητής αναπαραγωγής και ταυτόχρονα είµαστε σε θέση να επιλέξουµε το φύλο του παιδιού µας. Η πλήρης χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώµατος αλλά και η υφιστάµενη αποµόνωση και ο χαρακτηρισµός της λειτουργίας µερικών εκατοντάδων γονιδίων θα οδηγήσουν πιθανότατα στο εγγύς µέλλον στη θεραπεία πολλών ασθενειών. Γενετικά τροποποιηµένοι οργανισµοί και τρόφιµα υπόσχονται ότι θα επιλύσουν το πρόβληµα του υποσιτισµού, όµως ταυτόχρονα δηµιουργούν τεράστια βιοηθικά προβλήµατα. Παράλληλα, η πρόσφατη κλωνοποίηση ζωντανών οργανισµών µπορεί να επιλύσει και αυτή θέµατα υποσιτισµού και επάρκειας οργάνων, όµως εγκυµονείται κίνδυνος δηµιουργίας γενεών πανοµοιοτύπων οργανισµών προς εκµετάλλευση και ταυτόχρονα αναδεικνύει επικίνδυνες απόψεις περί δηµιουργίας µιας "αρίας φυλής". Πού βαδίζουµε, άραγε; Για χάρη ποιας προόδου και µελλοντικής ευδαιµονίας η επιστηµονική κοινότητα αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα πρέπει, αλόγιστα, να συνεχίσει αυτό τον δρόµο; Το µείζον ερώτηµα της ανθρωπότητας και η διαχρονική αγωνία της είναι να εξηγηθεί ο σκοπός και το νόηµα της ζωής και του θανάτου. Εάν προσεγγίσουµε κάποτε την αλήθεια αναφορικά µε αυτά τα θεµελιακά ερωτήµατα, ίσως µπορέσουµε τότε να επαναπροσδιορίσουµε τις αξίες µας και τους τρόπους επίτευξής των. (...) Αποτελεί κανόνα της φύσης, κανόνα της βιολογίας, να υπάρχει και "θεϊκά" να µη διαταράσσεται η θεµελιώδης ακολουθία: γένεση, ζωή, αναπαραγωγή, θάνατος. Με βάση τα προαναφερόµενα, εάν οι άνθρωποι ήταν αθάνατοι ή γενικότερα κάποια µορφή ζωής ήταν αθάνατη, το οξύµωρο συµπέρασµα είναι ότι: το συγκεκριµένο είδος ζωής θα εξέλιπε µέσα σε λίγες σχετικά γενεές, διότι το περιβάλλον θα άλλαζε και δεν θα µπορούσαν αυτοί οι ζωντανοί οργανισµοί που το απαρτίζουν να αλλάξουν, ώστε να προσαρµοστούν στις νέες συνθήκες. (...) Μέχρις ότου απαντηθούν, εάν ποτέ, τέτοιου είδους φιλοσοφικά ερωτήµατα, η δυνατότητα επίτευξης αθανασίας φαίνεται να βρίσκεται εκτός των γνωστών βιολογικών νόµων της φύσης. Αντίθετα, είναι προτιµότερο να βρεθούν εκείνοι οι τρόποι, ώστε να µετατραπεί το "ζην" σε "ευ ζην". ηλαδή να προσδιοριστούν και να εφαρµοστούν εκείνα τα τεχνολογικά επιτεύγµατα, τα οποία θα έχουν αποτέλεσµα οι άνθρωποι να γεννιούνται, να ζουν και να γερνούν µε υγεία. Είναι βέβαιο πως η Μοριακή Βιολογία και η Γενετική έχουν ανοίξει νέους ορίζοντες στη µελέτη και κατανόηση της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισµού. Αυτό το ταξίδι, το οποίο ξεκίνησε πριν από λίγα σχετικά χρόνια στον άγνωστο και µαγευτικό κόσµο των βιολογικών

2 νοηµάτων της ζωής, δεν είναι ούτε εύκολο ούτε γρήγορο. Οι ταξιδιώτες πρέπει να είναι εφοδιασµένοι µε υποµονή, µε περίσσεια γνώση, µε αµφισβήτηση, αλλά προπαντός µε ηθική δεοντολογία. Σε κάθε περίπτωση, η Πολιτεία πρέπει να κρίνει και να αξιολογεί τους καρπούς και τις εµπειρίες τέτοιων εγχειρηµάτων. Υπάρχουν άραγε γονίδια αθανασίας; Θα διαλευκανθούν πλήρως οι µοριακοί µηχανισµοί που διέπουν τη ζωή και τον θάνατο; Θα αποδεχθεί, ηθικά, η ανθρωπότητα σε µια τέτοια περίπτωση να παρέµβει; Αποτελεί προσωπική εκτίµηση ότι είναι προτιµότερο να στοχεύεται η ανεύρεση τρόπων βελτίωσης της ποιότητας της καθηµερινής ζωής παρά τα επικίνδυνα ταξίδια µε γνώµονα την ανθρώπινη µαταιοδοξία. Aλλωστε, όπως και ο ποιητής έχει δηλώσει:... ηδονικά παντοτινά ζητάµε, µάταια πάντα... ( ιασκευή άρθρου του Στάθη Γκόνου από τον ηµερήσιο τύπο) Α. Για τις ανάγκες µιας συζήτησης που πρόκειται να γίνει στην τάξη σας µε θέµα την εξέλιξη της Γενετικής, µελετήσατε το παραπάνω κείµενο. Να γράψετε µια περίληψη του κειµένου αυτού µε την οποία θα ενηµερώσετε τους συµµαθητές σας για το περιεχόµενό του. ( λέξεις) Μονάδες 25 Β1. Να αναπτύξετε σε λέξεις το νόηµα του παρακάτω αποσπάσµατος του κειµένου: "εγκυµονείται κίνδυνος δηµιουργίας γενεών πανοµοιοτύπων οργανισµών προς εκµετάλλευση". Μονάδες 10 Β2. Με ποια συλλογιστική πορεία (επαγωγική-παραγωγική) αναπτύσσει τη σκέψη του ο συγγραφέας στην πρώτη παράγραφο του κειµένου; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Β3. Σε ένα κείµενο επιστηµονικού λόγου συναντάµε συχνά ένα ειδικό λεξιλόγιο, δηλαδή τους ειδικούς όρους που χρησιµοποιούνται σε µια συγκεκριµένη επιστήµη. Να γράψετε πέντε από αυτούς τους όρους που περιέχονται στο κείµενο αυτό. Β4. Ποιες είναι οι εκφράσεις του µεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου που χρησιµοποιεί ο αρθρογράφος στην τελευταία παράγραφο του κειµένου και ποια συναισθήµατα προκαλούν στον αναγνώστη; Γ. Πληροφορηθήκατε από τον ηµερήσιο τύπο ότι σε ερευνητικό κέντρο πρόκειται να γίνουν πρωτοποριακά πειράµατα Γενετικής και προβληµατιστήκατε για τη χρήση των αποτελεσµάτων τους. Να γράψετε ένα άρθρο για το περιοδικό του σχολείου σας, στο οποίο να εκφράσετε τις ανησυχίες σας για ενδεχόµενη κακή εφαρµογή της γνώσης και να τονίσετε µε επιχειρήµατα ότι είναι αναγκαίο η επιστήµη να βρίσκεται διαρκώς στην υπηρεσία του ανθρώπου. ( λέξεις) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 0

3 Α. Οι σηµαντικότερες κοινωνικο-οικονοµικές αλλαγές του 20ου αιώνα οφείλονται στην πρόοδο των βιοϊατρικών επιστηµών που δηµιούργησαν µια νέα πραγµατικότητα. Συγκεκριµένα έχουν σηµειωθεί επιτεύγµατα, αλλά προκύπτουν µεγάλα βιοηθικά προβλήµατα όσο και ανησυχία για τους επικείµενους κινδύνους της κλωνοποίησης, που εύλογα θέτουν υπό αµφισβήτηση την ποιότητα της προόδου. Τα µείζοντα όµως φιλοσοφικά ερωτήµατα της ανθρωπότητας αφορούν στο νόηµα της ζωής και του θανάτου. Ωστόσο, είναι πιο ουσιαστική για το ανθρώπινο γένος η εύρεση τρόπων που θα εξασφαλίσουν όχι µόνο το «ζην» αλλά και το «ευ ζην». Το βέβαιο είναι πως στην επιστηµονική πορεία της Μοριακής Βιολογίας και της Γενετικής απαιτούνται υποµονή, γνώση, αµφισβήτηση, ηθική δεοντολογία αλλά και επαγρύπνηση της πολιτείας. Τέλος η ανάγκη βελτίωσης της ποιότητας ζωής παρά την ικανοποίηση της ανθρώπινης µαταιοδοξίας αποτελεί και προσωπική εκτίµηση του αρθρογράφου. Β1. Ο συγγραφέας του άρθρου επισηµαίνει τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τις εξελίξεις στο χώρο της γενετικής και ειδικότερα της κλωνοποίησης. Πιο συγκεκριµένα προκύπτει το ενδεχόµενο της δηµιουργίας γενεών πανοµοιότυπων. Μια τέτοια προοπτική είναι δυνατόν να αναιρέσει την ποικιλοµορφία του ανθρώπινου είδους, και να οδηγήσει στην εξοµοίωση, την οµοιογένεια και τον πλήρη εξανδραποδισµό του. Ετσι οι ανθρώπινες µονάδες είναι δυνατόν να γίνουν υποχείρια επίδοξων και παρανοϊκών ηγεµόνων. Παράλληλα, η αναπαραγωγή ανθρώπων µε επιλεγµένα χαρακτηριστικά µπορεί να οδηγήσει σε αναβίωση επικίνδυνων ρατσιστικών θεωριών, περί «καθαρών» και ανώτερων φυλών. Β2. Ο συγγραφέας αναπτύσσει τη σκέψη του ακολουθώντας παραγωγική συλλογιστική πορεία. Ξεκινά από τη γενική θέση πως «ο εικοστός αιώνας χαρακτηρίζεται ως αιώνας των µεγαλύτερων και σηµαντικότερων κοινωνικο-οικονοµικών αλλαγών» και επιχειρεί απόδειξη της θέσης αυτής αναφερόµενος σε αλλαγές του ανθρώπινου βίου χάρη στην πρόοδο των βιοϊατρικών επιστηµών και συγκεκριµένα στην ανακάλυψη της δοµής του DNA και την επακόλουθη έκρηξη της γνώσης στους τοµείς της Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής. Β3. Ως χαρακτηριστικοί όροι ειδικού λεξιλογίου αναφέρονται οι εξής: «Ανακάλυψη δοµής του DNA» «Μοριακή βιολογία και Γενετική» «Χαρτογράφηση ανθρώπινου γονιδιώµατος» «Κλωνοποίηση» «Βιολογικών νόµων» Β4. Οι εκφράσεις µεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου της τελευταίας παραγράφου είναι οι ακόλουθες: «έχουν ανοίξει νέους ορίζοντες» «Αυτό το ταξίδι στον άγνωστο και µαγευτικό κόσµο των βιολογικών νοηµάτων της ζωής» «Οι ταξιδιώτες πρέπει να είναι εφοδιασµένοι...»

4 «Η πολιτεία πρέπει να κρίνει και να αξιολογεί τους καρπούς...» «τα επικίνδυνα ταξίδια µε γνώµονα την ανθρώπινη µαταιοδοξία» Η επιλογή του συγγραφέα να αξιοποιήσει τη δύναµη του µεταφορικού και εικονοπλαστικού λόγου καθώς επίσης να παραθέσει τον ποιητικό στίχο «... ηδονικά παντοτινά ζητάµε, µάταια πάντα...» έχει ως σκοπό να επηρεάσει και συναισθηµατικά τον αναγνώστη. Οι προσωπικοί προβληµατισµοί και οι επισηµάνσεις του γράφοντος παρατίθενται µε έναν τρόπο πιο άµεσο και παραστατικό, ώστε να επιτευχθεί η ευαισθητοποίηση του αναγνωστικού κοινού και η κινητοποίηση της σκέψης του. Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Το συγκεκριµένο θέµα στο οποίο καλείται ο µαθητής ν απαντήσει εµπεριέχει δύο ζητούµενα. Στο πρώτο ζητούµενο µε αφετηρία προβληµατισµού την ενδεχόµενη χρήση των αποτελεσµάτων των πρωτοποριακών πειραµάτων Γενετικής που πρόκειται να γίνουν θα πρέπει να εκφράσουµε τις ανησυχίες µας για την κακή εφαρµογή της γνώσης. Στο δεύτερο ζητούµενο θα αναφερθούµε στην αναγκαιότητα, η επιστήµη να βρίσκεται διαρκώς στην υπηρεσία του ανθρώπου. εν πρέπει, επίσης, ν' αγνοήσουµε ότι το κείµενο που ζητείται να γραφεί είναι άρθρο γεγονός που επιτρέπει την ύπαρξη τίτλου. π.χ. «ΓΝΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΣ» Α. ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Α ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ Η σύγχρονη εποχή έχει να παρουσιάσει πλήθος επιτευγµάτων σε κάθε τοµέα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η πρόοδος στο χώρο της επιστήµης και ειδικότερα η πρόοδος στις λεγόµενες βιοϊατρικές επιστήµες, η «έκρηξη γνώσης» στους τοµείς της Μοριακής βιολογίας και της Γενετικής, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται και στο κείµενο φέρνουν την ανθρωπότητα αντιµέτωπη µε µια νέα τάξη πραγµάτων. Τα µέλη των σύγχρονων τεχνοκρατικών κοινωνιών νιώθουν έκπληξη για τα όσα µπορεί να κατορθώσει ο ανθρώπινος νους αλλά παράλληλα ανησυχούν για την κακή εφαρµογή της γνώσης. Πιο συγκεκριµένα: Η µη τήρηση κανόνων δεοντολογίας, η χρήση των πορισµάτων της προόδου, Μοριακής βιολογίας και Γενετικής εγκυµονεί κινδύνους. Μερικοί απ' αυτούς είναι: Η αναπαραγωγή ατόµων για ειδικούς σκοπούς, η κατάργηση της µοναδικότητας και ιδιαιτερότητας κάθε ατόµου, η επιλογή του φύλου που είναι σε θέση να διαταράξει κοινωνικές δοµές και δεδοµένα, η παραγωγή γενετικά τροποποιηµένων προϊόντων και η επακόλουθη µόλυνση του περιβάλλοντος, η προώθηση µιας νέας µορφής ρατσισµού, αφού θα είναι δυνατόν εκ των προτέρων ν ανιχνεύεται το γονιδίωµα κάθε ανθρώπου, η περιφρόνηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αφού ο άνθρωπος θα αντιµετωπίζεται ως «αντικείµενο» που µπορεί να «φτιάχνεται», να εξερευνάται, να διαµορφώνεται και να χρησιµοποιείται µε νόµους όχι φυσικούς αλλά ανθρώπινους και επιστηµονικούς. Είναι, λοιπόν εύλογο ν ανησυχεί ο κάθε σκεπτόµενος άνθρωπος και ν αγωνιά για το πώς θα χρησιµοποιηθεί η γνώση. Και είναι φυσικό, αφού έχει έλθει ήδη αντιµέτωπος µε τη διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας, την αντικατάσταση του ανθρώπου από τη µηχανή, «την κονιορτοποίηση» του ανθρώπινου προσώπου σ' ένα άξενο και

5 ακατανόητο πολιτισµικό περιβάλλον, την παραβίαση ηθικών κανόνων κατά τη διεξαγωγή επιστηµονικών πειραµάτων, το φόβο για τον ενδεχόµενο κίνδυνο ενός πυρηνικού ολέθρου. Β. ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟ Β ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ «Ο άνθρωπος δεν µπορεί να αποτελεί µέσο αλλά σκοπό» αναφέρει ο Καντ. Κανείς λογικά σκεπτόµενος άνθρωπος δεν µπορεί παρά να θεωρεί επιτακτική ανάγκη η επιστήµη να υπηρετεί τον άνθρωπο και την ευτυχία. Ειδικότερα: Η επιστήµη και τα πορίσµατά της µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την οικονοµική ανάπτυξη, την αύξηση της παραγωγής σε συνδυασµό µε τη µείωση του κόστους των προϊόντων, γεγονός που είναι σε θέση να περιορίσει την οικονοµική δυστυχία και τις υφιστάµενες ανισότητες. Η πλήρης χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώµατος θα επιτρέψει τη θεραπεία ασθενειών που θα µπορούσαν να χαρακτηριστούν µάστιγες του αιώνα µας. Σε µία εποχή πνευµατικής ραστώνης, δογµατισµού και φανατισµού, η επιστηµονική γνώση είναι ανάγκη να καταπολεµήσει την αµάθεια και να ενισχύσει τον "ορθό λόγο". Το πλήθος των προβληµάτων όχι µόνο σε οικονοµικό, αλλά και σε κοινωνικό, πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο επιβάλλουν τον εξανθρωπισµό της γνώσης µε την έννοια ότι τα δόγµατα όπως "η επιστήµη για την επιστήµη" ή "η τεχνολογία για την τεχνολογία", θεωρούνται όχι µόνο ξεπερασµένα αλλά και επικίνδυνα. Χρειάζεται οι επιστήµονες να συναισθανθούν το µέγεθος της ευθύνης τους και όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο Παπανούτσος "όποιος ζητάει και παίρνει δύναµη είτε την κρατάει ο ίδιος είτε την παραχωρεί σε άλλους, είναι υπεύθυνος για ό,τι πρόκειται να γίνει µε τη δύναµη αυτή". Γενικά, απαιτείται ανθρωποκεντρική στροφή του πολιτισµού, ώστε η ελπίδα για την επόµενη µέρα να µην αποτελεί ουτοπική προσδοκία αλλά εφικτή προοπτική. Επιµέλεια: Αργυροπούλου Σ. Βαρβατσούλη Ε. Γρηγοροπούλου Μ.