Το νεο Μουσείο Κεντρο Παλαιοντολογιας. Αποκατάσταση δασών μαύ ρης πεύκης ανωνα. GreenBelt οικολογικός δίάδρομος στ ην Ευρώπη

Transcript

1 Αποκατάσταση δασών μαύ ρης πεύκης σ τ ο ν ρ ανωνα Π GreenBelt οικολογικός δίάδρομος στ ην Ευρώπη Επανασύστ α σ η λίμνης Καλλιπεύκης και βιώσιμη α ναπτυξ η -τής κτηνοτρο φ ια ς Προδιαγραφές μελετών δίαχείρισης της βόσκησης σε προστατευόμενες περιοχές Το νεο Μουσείο Κεντρο Παλαιοντολογιας σ τ η Μ η λ ι α Γ ρ ε β ε ν ω ν Εκδήλωσεις «Πράσινο-Δράση Πρ α κ τικα τεχ νικη ς σ υ να ντη σ η ς γ ια τ η ν ο λ ο κ λ η ρ ω μ ε ν η δ ια χ ε ιρ ισ η υ δ α τ ω ν

2 ν / αυτό το τεύχος Η επ ίδειξη μιας συσ τηματικής προσέγγισης για τον σ χεδιασ μό και τη ν εφ αρμογή δράσεω ν απ οκατάστασης δασώ ν μαύρης π εύκης και η εφ αρμογή τη ς στην απ οκατάσταση τω ν δασών μαύρης π εύκης που επ λήγησαν από τις π υρκαγιές του 2007 στον Πάρνωνα, απ οτελούν το υς κύριο υς σκοπ ούς εν ό ς νέο υ έργου L IF E + (σελ. 3-4). Ο σ χεδιασ μός τη ς α ειφ ο ρ ικής διαχείρισ ης τω ν λιβαδικώ ν οικοσ υσ τημάτω ν τη ς λεκά νη ς απ ορροής τη ς λίμνης Καλλιπ εύκης (τέω ς λίμνης Α σ κουρίδας) και η πρόταση μέτρω ν βιώ σιμης ανάπ τυξης τη ς κτηνο τροφ ίας στην περιοχή, απ οτελούν καίριας σημασίας ζητήματα για τη ν επ ανασύσταση τη ς λίμνης (σελ. 5-6). Σ τις π ροστατευόμενες π εριοχές το κυριό τερο πρόβλημα που σ χετίζεται με τη ν κτηνοτροφ ία είναι η διαχείριση τη ς βόσκησης τω ν αγροτικώ ν ζώων. Οι θ εσ μ ο θ ετη μ έν ες π ροδιαγραφ ές για τη ν εκπόνηση τω ν μελετώ ν διαχείρισης τη ς βόσκησης, χρονολογούνται από το Ν έες π ροδιαγρ α φ ές π ροτάθηκαν από το Εργαστήριο Λ ιβ αδικής Ο ικο λογίας τη ς Σχολής Δ ασολογίας και Φ υσικού Π εριβάλλοντος του Α Π Θ σ ε σ υνεργασία με τη ν Ελληνική Ο ρνιθολογική Εταιρεία και με τη στήριξη του ΥΠ ΕΧΩ ΔΕ (σελ. 6-7). Ο ι μεγαλύτεροι χαυλιόδο ντες π ροϊστορικού ζώ ου (του προβοσκιδω τού μαστόδοντα M am m u t borsoni) στον κοσμο, μήκους 5,2 μέτρω ν και πληθώ ρα εξ>σου σημαντικώ ν π αλαιοντολογικώ ν ευρημάτω ν που β ρ έθηκαν στη κοινωνία και το υ ς εδ ικούς 'επ ιστήμονες για τη δημιουργία εν ό ς νέου, σύγχρονου και π ολυδύναμου Μ ουσ είου- Κ ε ν τ ρ ο υ Π α λ α ιο ν τ ο λ ο γ ιια ς (σ ε λ 8-9 ) ^Συνάντηση τ ο υ, βαλκανικού τμήματος.τη ς.π ρω τοβουλίας τη ς πρω τοβουλίας G reenbelt,' που αναλήφθήκε" α π ό,τη *& 'Δ ιεθνή Έ νω σ η. Π ροστασ ίας τ η ς. φ ύσ ης (IU C N ) πραγματο- π οιήθηκε τον. Ο κτώ βρη στη Βουλγαρία (σ ελ.' )ϊ 5 r «, χ.,. Για πρώτη φ ορά, π ερισσότεροι απο 80 σύγχρονοι Έλληνες ι εικ α σ τικ ο ι σ υμμετέχουν στην ομαδική έκθεσ η που απ οτελεί το ν κεντρικό κορμό τω ν εκδηλώ σεω ν «Π ερ ι- βάλλον-δράση 08», που διοργανώ νει το ΥΠΕΧΩ ΔΕ, στη Βίλα Καζούλη. Μ ε όχημα την Τέχνη καλούμαστε ως πολίτες να ευαισ θη το π ο ιη θο ύμε, να συμφ ιλιω θούμε με την έννοια τη ς ατομικής μας ευ θύνης, να γίνουμε συμμέτοχοι ', στη διαρκή προσπ άθεια για τη ν προστασία του φυσικού Κ υκλοφ όρησαν τα π ρακτικά τη ς τεχνική ς σ υνάντησης που διοργάνω σε το ΕΚ ΒΥ για την ολοκληρω μένη διαχείριση Α Μ Φ Ι Β Ι Ο Ν

3 Αποκατάσταση δασών μαύρης πεύκης στον Πάρνωνα Στο πλαίσιο του χρηματοδοτικού μέσου LIFE+, το ΕΚΒΥ, η Περιφέρεια Πελοποννήσου και ο Φορέας Διαχείρισης Ό ρους Πάρνωνα και Υγρότοπου Μουστού, με την έναρξη του νέου έτους, ξεκινούν την υλοποίηση του έργου με τίτλο «Αποκατάσταση καμένων δασών στον Πάρνωνα-GR (Δράσεις επίδειξης)». Η διάρκεια του έργου είναι 4 έτη. Συγχρηματοδοτείται από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Γενικός σκοπός του έργου είναι η βελτίωση τω ν δυνατοτήτω ν αποκατάστασης τω ν δασών μαύρης πεύκης, με περιοχή εφ α ρ μογής εκτάσεις που επλήγησαν από τις πυρκαγιές του 2007 στον Πάρνωνα. Ειδικότερα, το έργο αποσκοπεί: α) στην επίδειξη μιας συστηματικής προσέγγισης για το ν σχεδιασμό και τη ν εφ αρμογή δράσεων αποκατάστασης δασών μαύρης πεύκης, β) στην αποκατάσταση τουλάχιστον στρ. δασών μαύρης πεύκης του τύπου οικοτόπου «(Υπο)μεσογειακά πευκοδάση με ενδημικά μαυρόπευκα» με κωδικό 9530 που επλήγησαν από τη ν πυρκαγιά το υ 2007, και γ) στην προώθηση ευ ρ ύ τερ η ς εφ α ρ μογής τη ς συστηματικής προσέγγισης στο σύνολο τω ν εκτάσεω ν που επλήγησαν από πυρκαγιές. Συνοπτικά οι δράσεις του έργου είναι οι ακόλουθες: Αποτίμηση τω ν συνεπειών τω ν πυρκαγιών στην περιοχή «Ό ρος Πάρνωνας (και περιοχή Μαλεβής)» με κωδικό GR Ανάπτυξη και επίδειξη συστηματικής προσέγγισης για τη λήψη αποφάσεων για τη ν αποκατάσταση δασών μαύρης πεύκης. Μ ελέτη εφ α ρ μογής αποκατάστασης. Εγκατάσταση σ υστήματος παρακολούθησης. Εφαρμογή τω ν μέτρω ν αποκατάστασης. Δ ράσεις πληροφόρησ ης και ενημέρωσης. Η αποτίμηση τω ν συνεπειών τω ν πυρκαγιών στην περιοχή του Πάρνωνα θα βασισθεί σε λεπ τομερή αποτύπωση και χα ρ τογράφηση τω ν καμένων εκτάσεω ν με τη χρήση τη ς τηλεπισκόπισης, γεω γραφικώ ν συστημάτων πληροφοριών και εργασίας πεδίου. Σκοπός τη ς είναι να αξιολογήσει τις επιπτώσεις σε επίπεδο τύπου οικοτόπου (δάση μαύρης πεύκης), σε επίπεδο περιοχής (Πάρνωνας), συνόλου Τόπων Κοινοτικής Σημασίας και συνόλου εξάπλω σης τω ν δασών μαύρης πεύκης στην Ελλάδα. Π αραδοτέο τη ς δράσης θα είναι η έκθεση αποτίμησης τω ν συνεπειών τω ν πυρκαγιών στην περιοχή «Όρος Πάρνωνας (και περιοχή Μαλεβής)». Η δράση επ ίδειξης μιας συστηματικής προσέγγισης για τη λήψη αποφάσεων για τη ν αποκατάσταση δασών μαύρης πεύκης, αποσκοπεί στο να επιταχύνεται ο καθορισμός π ροτεραιοτήτω ν για τη ν αποκατάσταση τω ν εκτάσεω ν που έχουν πληγεί. Η δράση αυτή θα βοηθήσει στο να αντιμετωπισθούν καλύτερα τα προβλήματα σ τενότητα ς χρόνου, οικονομικών πόρων και φ υτευτικού υλικού για τη ν αποκατάσταση τω ν δασών μαύρης πεύκης. Στο πλαίσιο αυτό, ως πρώτο βήμα θα καθορισθούν συγκεκριμένα κριτήρια για τη ν εφ αρμογή τη ς προσέγγισης (π.χ. δ υ να τό τη τες φυσικής αναγέννησης),

4 Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Π. Κακούρος κατόπιν οι επ ιμέρους π εριοχές θα ιεραρχηθούν ως προς την κα ταλληλότητά το υ ς με βάση τα συγκεκριμένα αυτά κριτήρια, θα ληφ θούν υπόψη επιπρόσθετοι π αράγοντες (π.χ. προσβασι- μότητα) και θα επιλεγούν οι κα τάλληλες μέθοδοι αποκατάστασης. Οι μέθοδοι αποκατάστασης που μπορούν να εφαρμοσθούν στην Ελλάδα είναι η υποστήριξη τη ς φυσικής αναγέννησης και ο συνδυασμός φυτεύσ εω ν και σποράς. Σ τις περιπτώσεις δασών μαύρης πεύκης που έχουν πληγεί από εκ τετα μ ένες επ ικόρυφες πυρκαγιές ή έχουν καεί επανειλημμένα έχει αποδειχθεί ότι χρειάζεται τεχνητή αποκατάσταση κυρίως με φυτεύσ εις. Ο συνδυασμός τω ν τεχνικώ ν αυτών θα πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασμένος ώστε να εξασ φαλίζεται η διατήρηση του τύπου οικοτόπου και η βιοποικιλότητα γ ενικότερ α. Μέσω τ η ς δράσης θα παραχθεί οδηγός εφ α ρ μογής τη ς συστηματικής προσέγγισης για τη ν αποκατάσταση δασών μαύρης πεύκης ο οποίος θα περιλαμβάνει: περιγραφή τω ν πληροφοριών που πρέπει να είναι διαθέσιμες πριν τη ν πυρκαγιά, περιγραφή τω ν πληροφοριών που πρέπει να συλλεχθούν μετά τη ν πυρκαγιά και οδηγίες για τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθηθούν και για τις μεθόδους που θα πρέπει να εφαρμοσθούν για τη λήψη τω ν αποφάσεων για τα ενδεδειγμένα μέτρα αποκατάστασης. Σε εφαρμογή τη ς μεθόδου αυτής θα διατυπωθεί και η πρόταση π ροτεραιοτήτω ν για τη ν αποκατάσταση τω ν συστάδων και τμημάτω ν που θα αποκατασταθούν στο πλαίσιο του έργου LIFE+ στον Πάρνωνα και ο ενδεδειγμένος συνδυασμός μεθόδω ν αποκατάστασής τους. Η μελέτη εφ α ρμογής είναι η απαραίτητη τεχνική μελέτη με βάση τη ν οποία θα υλοποιηθούν, από το Δασαρχείο Σπάρτης, τα μέτρα αποκατάστασης που θα υποδειχθούν. Η μελέτη εφ α ρ μογής θα περιλαμβάνει όλα τα απαραίτητα τεχνικά και οικονομικά στοιχεία για τη ν ομαλή και έγκαιρη υλοποίηση τω ν εργασιών αποκατάστασης που είναι απαραίτητα σε κάθε προσπάθεια αποκατάστασης δασικών οικοσυστημάτων. Οι δράσεις αποκατάστασης θα λάβουν χώρα σε συνολική έκταση περίπου στρεμμάτων. Σημαντική δράση του έργου θα είναι η εγκατάσταση συστήματος παρακολούθησης που θα βασισθεί σε ένα δίκτυο μόνιμων επιφανειών. Από α υ τές θα συλλέγονται ανά τα κτά χρονικά διαστήματα δεδομένα βλάστησης και εδά φ ους σύμφωνα με π ροδιαγραφές που θα συνταχθούν. Εκτιμάται ότι θα χρειασθεί η εγκατάσταση 15 έω ς 25 επιφανειών έκτασ ης 2,5 στρεμμάτω ν. Το σύστημα παρακολούθησης θα επιδιωχθεί ιδιαίτερα να είναι συμβατό και με τη ν παρακολούθηση τω ν δασικών οικοσυστημάτων γενικότερα που προσπαθεί να οργανώσει η Γενική Διεύθυνση Ανάπ τυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος. Με το ν τρόπ ο αυτό εκτό ς από τη ν παρακολούθηση τη ς εξέλ ιξη ς τη ς αποκατάστασης θα μπορούν μελλοντικά να παρακολουθούνται και άλλες παράμετρ ο ι όπως η προσαύξηση τω ν συστάδων κ.λπ. Οι δράσεις πληροφόρησ ης και διάχυσης τω ν αποτελεσμάτω ν του έργου περιλαμβάνουν τη ν ανάπτυξη ιστοσελίδας, τη διοργάνωση διεθνούς συνάντησης εργασίας για τη ν ανασκόπηση τω ν μεταπυρικών επεμβάσεων σε δάση μαύρης πεύκης, την έκδοση οδηγού εφ α ρμογής μιας συστηματικής προσέγγισης για τη ν αποκατάσταση δασών μαύρης πεύκης και διακίνησή του στις αρχές που έχουν αρμοδιότητα σε θέματα αποκατάστασης δασών, τη ν παρουσίαση του έργου σε συνέδρια στην Ελλάδα και το εξω τερικό και τη ν έκδοση τρίπτυχου εντύπου παρουσίασης του έργου. Εκτός από τη ν ιστοσελίδα, η πρόοδος και τα επ ιτεύγματα του έργου θα δημοσιοποιούνται τακτικά στα τοπικά και εθνικά ΜΜΕ και στο περιοδικό. Ιδιαίτερη σημασία θα δοθεί επίσης στη συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές για τη ν προώθηση τη ς συστηματική ς προσέγγισης που εφ αρμόζετα ι στο παρόν έργο κατά τη ν υλοποίηση δράσεων αποκατάστασης δασών μαύρης π εύκης σε άλλες περιοχές. Π έτρος Κακούρος

5 Παραδοσιακή κτηνοτροφική καλύβα στην Καλλιπεύκη, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Π. Κακούρος Η αποκατάσταση υγροτόπων είναι μια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία που βασίζεται στην προσεκτική προετοιμασία σε ό,τι αφορά τα οικολογικά, τεχνικά θέματα αλλά και στο πεδίο τη ς τοπ ικής οικονομίας, τω ν χρήσεω ν γ η ς και τω ν αλλαγών που αναμένονται στις τοπ ικές κοινωνίες. Για το ν σκοπό αυτό, στην πορεία για τη ν αναδημιουργία τη ς λίμνης Καλλιπεύκης (βλ. ΑΜΦΙΒΙΩΝ τ. 64), η Π εριφέρεια Θεσσαλίας έκρινε σκόπιμη τη ν εκπόνηση σειράς μελετώ ν που έχουν ως σκοπό να περιγράψουν και να αξιολογήσουν τις αναμενόμενες α λλα γές στο φυσικό και κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον τη ς περιοχής. Η αναγκαιότητά το υ ς αναγνωρίσθηκε στο πλαίσιο τη ς Β' Φάσης του έργου «Μ ελέτη σκοπιμότητας για την επανασύσταση της λίμνης Καλλιπεύκης (Ασκουρίδας) του Δήμου Γόννων» που εκπονήθηκε το 2006 από το ΕΚΒΥ. Μ εταξύ τω ν θεμάτω ν για τα οποία είχε εντοπισθεί η ανάγκη ειδικότερω ν μελετώ ν (αγροτικής ανάπτυξης, οικοτουρισμού, τεχνικώ ν μελετώ ν έργω ν αποκατάστασης, κ.λπ.), ήταν και η διαχείριση τω ν βοσκόμενων εκτάσεω ν μετά τη ν αποκατάσταση τη ς λίμνης και γενικότερα η βιώσιμη ανάπτυξη τη ς κτηνοτροφίας. Το καλοκαίρι του 2008, το ΕΚΒΥ, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Λιβαδικής Ο ικολογίας του Αρισ τοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης, ξεκίνησε τη ν εκπόνηση τη ς μ ελέτη ς «Βιώσιμη ανάπτυξης της κτηνοτροφ ίας με τη δημιουργία της λίμνης Καλλιπεύκης» με σκοπό το ν σχεδιασμό τη ς αειφορικής διαχείρισης τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων τη ς περιοχής τη ς λεκά νης απορροής τέω ς λίμνης Καλλιπεύκης και τη ν πρόταση μέτρω ν βιώσιμης ανάπ τυξης τη ς κτηνοτροφ ίας στην περιοχή. Ειδικότεροι σκοποί τη ς μ ελέτη ς είναι: Η περιγραφή τη ς υφιστάμενης κατάστασης τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων και τω ν εξελίξεω ν σε αυτά μετά την αναδημιουργία τη ς λίμνης. Η αξιολόγηση τη ς υφιστάμενης κατάστασης τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων και τω ν εξελίξεω ν μετά τη ν αναδημιουργία τη ς λίμνης. Ω καθορισμός τω ν ειδικών σκοπών διαχείρισης τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων και περιγραφή τω ν αναγκαίων μέτρω ν για τη ν επ ίτευξή τους. Η διατύπωση μέτρω ν βιώσιμης ανάπτυξης τη ς κτηνοτροφίας στην περιοχή μετά τη ν αναδημιουργία τη ς λίμνης. Σήμερα, η μελέτη βρίσκεται στο στάδιο τη ς ολοκλήρω σης και τω ν διαβουλεύσεω ν με τη ν τοπική κοινωνία, ειδικότερα δε το υ ς κτηνοτρόφους, και με τις αρμόδιες υπηρεσίες σχετικά με τα προτεινόμενα μέτρα. Ηκτηνοτροφία σήμερα στην Καλλιπεύκη Η κτηνοτροφία αποτελεί για το υ ς κατοίκους τη ς Καλλιπεύκης, αλλά και για το υ ς κτηνοτρόφ ους κοντινών περιοχών, σημαντική οικονομική δρασ τηριότητα που απασχολεί ένα σχετικά μεγάλο αριθμό ατόμων, πολλοί εκ τω ν οποίων είναι νέοι, κάτι όχι πολύ σύνηθες. Επίσης, η κτηνοτροφία συνδέεται και με τη χρήση τω ν γεω ργικώ ν εκτάσεω ν καθώς μεγάλο μ έρ ο ς από α υτές καλλιεργείται για τη ν παραγωγή ζωοτροφών. Ωι επιπτώσεις τη ς κτηνοτροφ ίας στο φυσικό περιβάλλον και το υ ς φυσικούς πόρους είναι περιορισμένη, καθώς μεγάλο μέρος τω ν αναγκών τω ν ζώων καλύπτεται από τις ζω οτροφές που παράγονται τοπικά. ^.. 5 4

6 Στην περιοχή μ ελ έτη ς βόσκουν κυρίως πρόβατα και δευ τερ ευ ό ντω ς βοοειδή και αίγες. Πρόκειται για ζώα ελεύ θ ερ η ς βοσκής, η διατροφή τω ν οποίων εξα ρ τά τα ι και από το υ ς βοσκότοπους τη ς περιοχής. Συνολικά στο Δ ημοτικό Διαμέρισμα Καλλιπεύκης βόσκουν πρόβατα, 35 αίγες και 226 αγελάδες. Εκτός από αυτά, πρόβατα και 137 α γελά δες διαχειμάζουν στην πεδινή περιοχή τω ν Γόννων και του Αμπελώνα, χρησιμοποιώντας τη ν περιοχή μ ελ έτη ς από τις αρχές Μαΐου έω ς τα τέλη Οκτωβρίου, ανάλογα πάντα με τις επ ικρατούσ ες καιρικές συνθήκες. Προδιαγραφές μελετών διαχείρισης της βόσκησης σε προστατευόμενες περιοχές Η βόσκηση ασκείται χω ρίς σχέδιο διαχείρισης τω ν λιβαδιών με βάση μια άτυπη διανομή του χώρου μετα ξύ τω ν κτηνοτρόφω ν τη ς Καλλιπεύκης. Η υπερβόσκηση είναι περιορισμένη, αντίθετα εντοπίζεται μείωση τη ς βόσκησης τω ν θαμνωδών ειδών λόγω του μικρού αριθμού τω ν αιγών, κάτι που οδηγεί σε αύξηση τη ς π υκνότητάς το υ ς και διευκόλυνση τη ς αναδημιουργίας του δάσους ελάτης. Οι τεχν ικ ές υπ οδομές θεω ρούνται γενικά ικανοποιητικές. Ηκτηνοτροφία μετά την αναδημιουργία της λίμνης Μ ετά τη ν αναδημιουργία τη ς λίμνης αναμένεται μια νέα π ραγματικότητα για τη ν κτηνοτροφία με θετικές και αρνητικ ές εξελίξεις. Η κύρια θετική εξέλ ιξη αφορά τη δημιουργία υγρολίβαδων σε έκταση περίπου 700 στρεμμάτων. Τα υγρολίβαδα, είναι υψ ηλής π αραγω γικότητας για την κτηνοτροφ ία και η διαχείριση μέσω τη ς βόσκησης μπορεί να συμβάλει στην αύξηση τη ς αξίας το υ ς για τη ν ορνιθοπανίδα. Αυτό δημιουργεί προοπτικές για ν έες εκδοχές τη ς άσκησης τη ς κτηνοτροφίας, ως μέσου διαχείρισης τη ς φύσης. Η κύρια δυσμενής εξέλιξη για τη ν κτηνοτροφία είναι ότι με την αναδημιουργία τη ς λίμνης χάνεται μεγάλο μ έρ ο ς τω ν εκτάσεω ν που χρησιμοποιούνται σήμερα για τη ν παραγωγή ζωοτροφών. Μερική αναπλήρωση τω ν ζω οτροφώ ν αναμένεται από τη βοσκήσιμη ύλη τω ν υγρολίβαδων και τη χρήση εγκαταλειμμένω ν αγρών, οι οποίοι μετά τη ν αναδημιουργία τη ς λίμνης θα έχουν τη δυνατότη τα άρδευσης. Ταυτοχρόνως, με τα έργα αυτά θα υλοποιηθούν και έργα βελτίω σης τω ν τεχνικώ ν υποδομών που χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία. Ωστόσο, το πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπισθεί πλήρως και αναζητούνται π ρόσ θετες λύσεις. Η κτηνοτροφ ία μπορεί επίσης να ω φ εληθεί με τη ν προώθηση πιστοποιήσεων ποιότητας τω ν προϊόντων τη ς που μπορούν να διατίθενται στην τοπική αγορά που αναμένεται να δημιουργηθεί με τη ν ανάπτυξη το υ τουρισμού. Η οριστικοποίηση τω ν ενδεδειγμένω ν λύσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη τη ς κτηνοτροφ ίας στην Καλλιπεύκη αναμένεται έω ς τις αρχές τη ς άνοιξης του Π έτρος Κακούρος Η κτηνοτροφία αποτελεί μια από τις κυ ρ ιότερ ες χρήσ εις γ η ς στις π ροσ τατευόμενες περιοχές τόσ ο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα τόσ ο εκ τό ς όσο και εντός προστατευόμενω ν περιοχών ασκείται χω ρίς σχεδιασμό, «παραδοσιακά» όπως συχνά αναφέρεται, και συχνά συμβάλλει στην υποβάθμιση τη ς κατάστασης διατήρησης προστατευόμενω ν, σπάνιων και απειλούμενων ειδών ή τύπων οικοτόπων. Από τη ν άλλη πλευρά, η ορθολογικά ασκούμενη κτηνοτροφ ία μπορεί να συμβάλλει στη διατήρηση π ροσ τατευόμενων, σπάνιων και απειλούμενων ειδών, όπως είναι οι γύπ ες ή τύπων οικοτόπων, όπως π.χ. στην περίπτωση τω ν υγρολίβαδων τη ς Πρέσπας. Παράλληλα, η κτηνοτροφ ία αποτελεί μια από τις κυ ρ ιότερ ες οικονομικές δρα σ τηριότητες στην ύπαιθρο η οποία είναι σκόπιμο να συνεχισθεί προκειμένου να διατηρηθούν βιώσιμες α γροτικές κοινότητες, ιδιαίτερα στον ορεινό χώρο. Αυτό μπορεί να εξασφαλισθεί μόνο αν σταδιακά και βασιζόμενη στην εμπειρία τω ν παλιών κτηνοτρόφω ν οργανω θεί καλύτερα και ασκείται κατά τρόπ ο που να διασφαλίζει τη διατήρηση τη ς βιοποικιλότητας. Στις π ροσ τατευόμενες περιοχές το κυριότερο πρόβλημα που σχετίζεται με τη ν κτηνοτροφία είναι η διαχείριση τη ς

7 Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Μ. Κατσακιώρη βόσκησης τω ν αγροτικώ ν ζώων. Αυτή πρέπει να γίνεται μέσω ειδικών μελετώ ν διαχείρισης που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο τω ν σχεδίων διαχείρισης ή εκπονούνται σε εφαρμογή τω ν σχεδίων διαχείρισης για τη ν επ ίτευξη τω ν ειδικών σκοπών που έχουν επ ιλεγεί από αυτά. Οι θεσ μο θετημένες π ροδιαγραφές που υπάρχουν χρονολογούνται από το 1977 και με α υτές εκπονούνται μ ελ έτες διαχείρισης βόσκησης σε π ολλές περιπτώσεις μάλιστα χω ρίς να υπάρχει σχέδιο διαχείρισης τη ς π ροσ τατευόμενης περιοχής και ειδικοί σκοποί διαχείρισης τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων. Οι π ροδιαγραφές α υ τές εστιάζουν μόνο σε θέματα παραγω γής βοσκήσιμης ύλης και υποδομών και δεν ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τη ς ολοκληρω μένης διαχείρισης τω ν προσ τατευόμενω ν περιοχών. Έ χοντας υπόψη τα ανωτέρω, το Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας τη ς Σχολής Δ ασολογίας και Φυσικού Π εριβάλλοντος του Αρισ τοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης σε συνεργασία με τη ν Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, στο πλαίσιο του προγράμματος «Προστασία Π εριβάλλοντος και Βιώσιμη Ανάπτυξη» του ΥΠΕΧΩΔΕ εξέδω σ αν τις «Π ροδιαγραφές Μ ελετώ ν Δ ιαχείρισης τη ς Βόσκησης σε Π ροσ τατευόμενες Περιοχές». ανταλλαγές απόψεων με ειδικούς επιστήμονες και στελέχη τη ς διοίκησης που εργάζονται στην ύπαιθρο. Αυτό καθιστά σκόπιμη τη ν υιοθέτησή το υ ς ως επίσημων προδιαγραφών για τις ειδικές μ ελ έτες διαχείρισης τη ς βόσκησης σε προσ τατευόμενες π εριοχές και μια καλή βάση για τη ν αναμόρφωση τω ν προδιαγραφών τω ν λιβαδοπονικών μελετώ ν γενικότερα. Ας μην ξεχνά με ότι η σύγχρονη διαχείριση τω ν λιβαδικών οικοσυστημάτων απαιτεί όχι μόνο τη διασφάλιση τη ς παραγωγικότη τά ς το υ ς αλλά και τη συμβολή τη ς στη διατήρηση τη ς φύσης. Η σύνταξη τω ν προδιαγραφών έγινε από το υ ς Γιάννη Τσου- γκράκη, Βασίλη Παπαναστάση και Γιώργο Υφαντή. Π λήρες ηλεκτρονικό αντίγραφο μπορεί να αποκτηθεί από το υ ς δικτυακούς τόπ ους τη ς Ελληνικής Ο ρνιθολογικής Εταιρείας w w.ornithologiki.gr και τη ς Ελληνικής Λιβαδοπονικής Εταιρείας: ww.elet.gr Π έτρος Κακούρος Οι ν έες π ροδιαγραφές ακολούθησαν στη βασική το υ ς δομή τις παλιές γιατί αυτή κρίθηκε ικανοποιητική και για τις σ ύγχρονες ανάγκες και για να διευκολυνθεί η αποδοχή και εφ αρμογή το υ ς από τις αρμόδιες υπηρεσίες. Είναι απλές και εύ κολες στην εφαρμογή, μπορούν να προσαρμοσθούν στον διατιθέμενο προϋπολογισμό και απαιτούν σχετικά μικρό χρονικό διάστημα εκπόνησης, ανάλογα βέβαια με τη ν εποχή του έτο υ ς που ξεκινά η εκπόνησή τους, το μ έγεθ ο ς τη ς περιοχής και το ν αριθμό και τις ιδια ιτερ ότητες τω ν ειδών και τω ν τύπων οικοτόπων στα οποία επιδρά η βόσκηση αγροτικών ζώων. Οι ν έες π ροδιαγραφές αποτελούν προς το παρόν μια πρόταση, βασίζονται ωστόσο σε εκ τετα μ ένες συζητήσεις και

8 Το νέο Μουσείο-Κέντρο Παλαιοντολογίας στη Μηλιά Γρεβενών Ομοίωμα του προϊστορικού προβοσκιδωτού μαστόδοντα, Φωτ. Ευαγγελία Τσουκαλά Η περιοχή τω ν Γρεβενώ ν αποτελεί ένα ανεκτίμητο, φυσικό «αρχείο πληροφοριών» για το απώτερο παρελθόν, καθώς παρουσιάζει τεράσ τιο γεω λογικό και παλαιοντολογικό ενδιαφέρον.o ι συστηματικές παλαιοντολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από το Τμήμα Γεω λογίας του ΑΠΘ, με τη ν επιστημονική ευθύνη τη ς Αν. Καθηγήτριας κ. Ευαγγελίας Τσουκαλά, έφ ερα ν στο φω ς απολιθώματα ζώων και προβοσκι- δωτών, τα οποία παρέχουν εξα ιρετικά σημαντικές πληροφορίες για το γεω λογικό παρελθόν τη ς περιοχής. Τα πρώτα απολιθωμένα οστά εντοπίσθηκαν το 1990, στη θέση «Αμπέλια», στις βόρειες παρυφ ές τη ς πόλης τω ν Γρεβενών, δίνοντας αφορμή για τη διεξαγω γή εκτετα μ ένη ς παλαιοντολογική ς έρευνα ς στην περιοχή. Η συστηματική ανασκαφική έρευνα που ακολούθησε ( ), αποκάλυψε τμήμα σκελετού ενός ελέφ α ντα που έζησε στην περιοχή πριν από έτη. Το 1996, η παλαιοντολογική έρευνα μετα φ έρ θηκε στην περιοχή τη ς Μηλιάς, μετά τη ν τυχαία εύρεσ η απολιθωμάτων βοοειδούς, αλόγου και ρινόκερου, μέσα σε άμμους που αποτέθηκαν από το ν Αλιάκμονα, τα οποία και υπέδειξαν τη σπουδαιότητα τ η ς περιοχής. Η ανασκαφική έρευνα στην περιοχή έφ ερ ε στο φω ς ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα που αφ ορούν στην Παλαιοντολογία, τόσ ο στην Ελλάδα, όσο και παγκόσμια. Πρόκειται για το ν ημιτελή σκελετό ενός προϊστορικού προβοσκιδωτού μαστόδοντα, του M ammut borsoni. Oι εντυπωσιακού μ εγέθους χαυλιόδοντές του (μήκους 4,39 μέτρων) είναι οι μεγαλύτεροι του συγκεκριμένου είδους που βρέθηκαν στην Ελλάδα, στην Ευρώπη και πιθανόν στον κόσμο. Η συνέχιση τη ς έρευνα ς έφ ερ ε στο φ ω ς την κάτω γνάθο του ζώου, από τις π ληρέσ τερες το υ είδους στην Ευρώπη, καθώς και οστά από το ν υπόλοιπο σ κελετό του. Από το 2000 μέχρι σήμερα η ανασκαφική έρευνα συνεχίζεται στην ευρύτερη περιοχή τη ς Μ ηλιάς και έχει οδηγήσει στον εντοπισμό νέω ν θέσεων και πληθώρας απολιθωμάτων με αξιο- λογότα τα ευρήματα προβοσκιδωτών. Κατά τη ν έρευνα που διεξήχθη το 2002 εντοπίστηκαν ένας δ εύ τερ ο ς βραχίονας, καθώς και μία λεκάνη, που πιθανότατα να ανήκε στο ίδιο ζώο, ένα θηλυκό μαστόδοντα. Το 2003 εντοπίστηκε δεύτερη σιαγόνα μαστόδοντα, ενώ το 2004 και το 2005 αναφέρεται ενδεικτικά ότι ήρθαν στο φω ς ο μηρός ενός γιγαντιαίου μαστόδοντα μήκους 1,5 μέτρου, ο μεγάλος πριονω τός κυνόδοντας ενός αιλουροειδούς, του μαχαιρόδοντα, καθώς και ένα δόντι π ροερχόμενο από το είδος του μαστόδοντα Anancus sp., όλα ηλικίας τριώ ν εκατομμυρίω ν ετώ ν περίπου. Το 2007, τα λείψανα ενός ακόμα απολιθωμένου ζώου επιβεβαίωσαν τη σπουδαιότητα τη ς περιοχής τη ς Μηλιάς. Έ ξω από

9 Φωτ. Ευαγγελία Τσουκαλά Φωτ. Ευαγγελία Τσουκαλά το ν οικισμό, αποκαλύφθηκαν τα λείψανα ενός προβοσκιδωτού μαστόδοντα, του M am m ut borsoni. Οι χαυλιόδοντες του ζώου, μήκους 5,2 μέτρων, αποτελούν τους μεγαλύτερους που έχουν βρεθεί στον κόσμο. Μέσα από τη ν πληθώρα και τη σπουδαιότητα τω ν απολιθωμάτων, η ανασκαφική έρευνα τω ν τελευτα ίω ν 17 ετώ ν στην περιοχή τω ν Γρεβενώ ν παρέχει συνεχώς νέα στοιχεία για το γεω λογικό παρελθόν της. Η μελέτη τω ν ευρημάτω ν εμπλουτίζει τις γνώ σεις για το παλαιοπεριβάλλον το υ ελλαδικού χώρου, αλλά και για τη ν εξέλιξη ειδών όπως τα προβοσκι- δωτά, δίνοντας νέα διάσταση στη σύνθετη εικόνα τη ς Φυσικής Ιστορίας τόσ ο τη ς περιοχής, όσο και τη ς ΝΑ Ευρώπης. Σήμερα, τα παλαιοντολογικά ευρήματα τη ς περιοχής φ ιλοξενούνται σε ένα μικρό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας που λειτο υ ρ γεί στον οικισμό Μηλιά του Δήμου Ηρακλεωτών, το οποίο θεσ μοθετήθηκε το ν Ιούλιο του 2003 ως αυτόνομο ΝΠΔΔ. Οι χώροι του ωστόσο δεν πληρούν τις απαιτήσεις ενός σύγχρονου εκθεσιακού χώρου. Ό λα τα ανω τέρω επιβάλλουν τη ν προστασία, προβολή, αξιοποίηση και ανάδειξη του μοναδικού φυσικού πλούτου τη ς περιοχής, μέσω τ η ς δημιουργίας μιας άρτια οργανω μένης και πολυδύναμης υποδομής, που θα αποτελέσει το ν πυρήνα διάδοσης τη ς γνώ σης και θα καταστήσει μετόχους σε αυτή συνειδητοποιημένους και ενερ γο ύ ς π ολίτες του κόσμου. Με στόχο τη διαφύλαξη, ανάδειξη και αξιοποίηση τη ς παλαιοντολογικής σ υλλογής τη ς περιοχής, τη ν προώθηση τη ς έρευνα ς και τη ς επιστήμης, τη ν ικανοποιητική μετα φ ορ ά τη ς γνώ σης στο ευρύ κοινό, αλλά και τη ν ενίσχυση τη ς τοπ ικής οικονομίας, μέσω τη ς προσέλκυσης επισκεπτών, η Π εριφ έ ρεια Δ υτικής Μακεδονίας, η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Γρεβενών, ο Δ ήμος Ηρακλεωτώ ν και το ΜΓΦΙ-ΕΚΒΥ, σε συνεργασία με τη ν Αναπτυξιακή Εταιρεία Γρεβενών, υλοποιούν τις απ αραίτητες μ ελ έτες για το ν σχεδιασμό και την οργάνωση ενό ς νέου, σύγχρονου και πολυδύναμου Μ ουσείου-κέντρου Π αλαιοντολογίας. Οι μ ελ έτες ενδεικτικά αφορούν στο κτηριολογικό πρόγραμμα του Μουσείου, στην επιστημονική τεκμηρίω ση τω ν εκθεμάτω ν, στη μουσειολογική μελέτη του εκθεσιακού χώρου, και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτηρίου. Αναμένεται να ολοκληρω θούν το καλοκαίρι του Το νέο Μ ουσείο-κέντρο Π αλαιοντολογίας προβλέπεται να κατασκευασθεί σε οικόπεδο του Δήμου Ηρακλεωτών, το οποίο βρίσκεται στον οικισμό τη ς Μ ηλιάς και σε άμεση γειτνίαση με το ν χώρο διεξα γω γή ς τη ς ανασκαφ ικής έρευνας. Μ αρία Κατσακιώρη

10 european greenbelt Ενας οικολογικός διάδρομος στην Ευρώπη Η π ρ ω το β ο υ λία G reenb elt (Πράσινη Ζώνη) α να λήφ θ η κε από τη Δ ιεθνή Έ νω ση Π ροσ τα σ ία ς τ η ς Φ ύσης (IUCN) με σκοπό τη δ η μ ιο υ ρ γία εν ό ς οικολογικού δια δρόμουδ ικτύ ο υ που να δ ια τρ έχ ει μ ερ ικά ιδ ια ίτερ η ς α ξία ς οικοσ υσ τήματα και τοπ ία σ την Ευρώπη από το ν βορρά (Θ άλασσα Μ π ά ρεντς) έω ς το ν ν ό το (βόρεια ελληνικά σ ύνορα - Μ αύρη Θ άλασσα), α κ ο λο υ θ ώ ντα ς το ίχνος το υ «Σιδηρού Π α ραπ ετά σ μα τος» το οποίο έω ς το 1989 χώ ρ ιζε π ολιτικά τ η ν Ευρώπη. Ο νομάσθηκε έτσ ι από τη διαπίστωση ότι κα τά μήκος α υ τή ς τ η ς γ ρ α μ μ ή ς τ α φυσ ικά οικοσ υ σ τή μ α τα κα λύπ τουν εντυπ ω σ ιακά μ εγα λύτ ε ρ ο π οσ οσ τό τη ς γ η ς σ ε σχέση μ ε τ ις π ερ ιβ ά λλουσ ες π ερ ιο χ ές και τα π οσ οσ τά που εμ φ α νίζο υ ν τα κρ ά τη που βρίσ κονται εκ α τέρ ω θ έν τη ς. Η πρωτοβουλία ιδρύθηκε το 2003 και παρουσιάσθηκε για πρώτη φ ορά επίσημα σε συνάντηση που έγινε το 2004 για τον σκοπό αυτό στο εθνικό πάρκο Ferto - Hansag τη ς Ουγγαρίας. Το όραμα που διατυπώ θηκε στη συνάντηση αυτή ήταν να συμβολίσει τη θέληση για μεταμόρφω ση ενό ς συμβόλου διαίρεσ ης σε μια ζώνη πρότυπο για το μέλλον τη ς διατήρησης τη ς φύσης στην Ευρώπη που δεν μπορεί παρά να ενσωματώ νει τη διασυνοριακή συνεργασία. Ένα από τα κύρια θέματα που η πρωτοβουλία GreenBelt προωθεί είναι η εναρμόνιση τω ν σκοπών και τω ν πρακτικών διατήρησης τη ς βιοποικιλότη τα ς στις διασυνοριακές π εριοχές από όπου διέρχεται, μέσω τη ς δικτύω σης τω ν υπεύθυνων οργανισμών για τη διαχείριση π ροστατευόμενω ν περιοχών όπως είναι τα εθνικά πάρκα, τα αποθέματα βιόσφαιρας αλλά και περιοχών που θα έπρεπε να π ροσ τατευθούν στο μέλλον. Ενδιαφέρεται επίσης ιδιαίτερα για τη ν προώθηση τη ς αειφορικής ανάπτυξης τω ν περιοχών από όπου διέρχεται καθώς πολλές από α υτές παρουσιάζουν έντονη αναπτυξιακή υστέρηση, ακόμα και σε βασικές υποδομές. Η πρωτοβουλία αναπτύσσεται σε εθελοντική βάση υπό την αιγίδα τη ς IUCN και θεω ρεί ότι κρίσιμο ρόλο στην επ ίτευξη τω ν σκοπών τη ς θα παίξουν οι τοπ ικές κοινωνίες, οι οποίες μπορούν να αποκομίσουν πολλά οφ έλη σε κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο από αυτήν. Το συντονιστικό τη ς γραφείο βρίσκεται στο Sarrod τη ς Ουγγαρίας. Σε ό λες τις χώ ρες από όπου διέρχεται ο διάδρομος έχουν ορισθεί εστιακά σημεία για τη διευκόλυνση τη ς επικοινωνίας τω ν ενδιαφερόμενω ν κάθε χώ ρας με τη ν πρωτοβουλία. Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Μαρία Κατσακιώρη!

11 Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Έγχρωμον O οικολογικός διάδρομος GreenBelt Η ιδέα τω ν οικολογικών διαδρόμων για τη σύνδεση απομονωμένων περιοχών και πληθυσμών ειδών δεν είναι νέα. Το Δίκτυο ΦΥΣΗ 2000 είναι και αυτό μια έκφραση τη ς διαπίστωσης ότι η διατήρηση τη ς φύσης δεν μπορεί να γίνεται σε απομονω μένες νησίδες αλλά μέσω δικτύων περιοχών και διαδρόμω ν που τις συνδέουν. Μια περιοχή μπορεί να ανήκει σε διαφ ορετικά συμπληρωματικά δίκτυα καθώς αυτά μπορούν να υλοποιούνται όχι μόνο με βάση τις ανάγκες για τη διατήρηση τη ς βιοποικιλότητας, αλλά και με βάση το κοινό το υ ς παρελθόν και τις ανάγκες ανάπτυξης κοινών προσεγγίσεων για τη ν αειφόρο ανάπτυξη. Στον οικολογικό διάδρομο Greenbelt, όπως αυτός παρουσιάζεται στον Χάρτη 1, έχουν διακριθεί τρ εις ζώνες: η Σκανδιναβία με τη Βαλτική Θάλασσα, η Κεντρική Ευρώπη και η Ν οτιοανατολική Ευρώπη - Βαλκάνια. Η Σκανδιναβία με τη Βαλτική Θάλασσα Στην περιοχή απαντούν μερικά από τα ελάχιστα παλαιά ψυχρόβια δάση στα οποία βρίσκουν καταφύγιο περισσότερα από τα μισά απειλούμενα είδη αυτής τη ς Β όρειας Ευρώπης. Η περιοχή διατηρήθηκε σε αυτή τη ν κατάσταση κυρίως λόγω τω ν ελάχιστων οικονομικών δραστηριοτήτω ν που επιτρέπονταν κατά το ν «Ψυχρό Πόλεμο». Ιδιαίτερα γνω ρίσματα τη ς ζώ νης αυτής είναι ότι αποτελεί το δυτικό όριο τη ς Τάιγκας, η παρουσία όλων τω ν υποζωνών τω ν ψυχρόβιων δασών, οι

12 Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Μαρία Κατσακιώρη Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Μαρία Κατσακιώρη συστάδες δασικής πεύκης στο στάδιο κλίμαξ, η παράκτια ζώνη και η πληθώρα τω ν υγρότοπων. Χαρακτηριστικά είδη που απαντούν στην περιοχή αυτή είναι o τά ρ α νδος (Rangifer tarandus), ο λύκος (Canis lupus), η καφέ αρκούδα (Ursus arctos) κ.ά. Σε αυτή αναπαράγονται επίσης πολλά μετανα- στευτικά πουλιά ενώ μεγά λος είναι και ο αριθμός τω ν απειλούμενω ν φυτώ ν που φιλοξενεί. Επέκταση οικισμών, εντατικοποίηση τω ν θαλάσσιων μετα φορών, ανάπτυξη λιμανιών και υποδομών μετα φ οράς υγρών καυσίμων, εντατικοποίηση το υ τουρισμού και κάθε λογής α νεξέλεγκτη χρήση τη ς γ η ς (συχνά παράνομη και εντός προσ τατευόμενω ν περιοχών) επιτείνει το υ ς κινδύνους για τις παράκτιες περιοχές, το υ ς υγρότοπ ους και τη θάλασσα. Τα δάση απειλούνται από λησ τρ ικές υλοτομίες ακόμη και εντό ς προσ τατευόμενω ν περιοχών. Η ανάληψη πρωτοβουλιών για τη ν προστασία τ η ς φύσης και τη ν αειφόρο ανάπτυξη προς όφ ελος τω ν τοπικών πληθυσμών είναι επιβεβλημένη για να μην χαθεί μια μοναδική σε φυσικές α ξίες περιοχή τη ς Βόρειας Ευρώπης Η Κεντρική Ευρώπη Μέσα στο εντατικά καλλιεργούμενο τοπίο τη ς Κεντρικής Ευρώπης ο διάδρομος λειτουργεί ως το συνδετικό στοιχείο απομονωμένων ποολίβαδων, μικρών υγροτόπων και συστάδων ώριμων υψηλών δασών. Α υ τός είναι και ο λόγος για το ν οποίο θεω ρείται ως το τελευ τα ίο καταφύγιο πολλών απειλούμενων ειδών. Μόνο στη νότια Γερμανία μετά το άνοιγμα τη ς περιοχής σ τους πολίτες εντοπίσθηκαν 130 σημαντικά είδη πουλιών στα οποία περιλαμβάνεται ο μαυροπελα ργός (Ciconia nigra) και ο λυροπ ετεινός (Tetrao tetrix), δυο είδη που απαιτούν χαμηλή όχληση και πυκνά δάση για να φωλιάσουν. Έ να από τα πιο εντυπωσιακά τοπία που περιλαμβάνονται στον οικολογικό διάδρομο GreenBelt είναι αυτό του Δούναβη και τω ν παραποτάμων του που έχει μείνει ανέγγιχτο σε ελάχισ τες θέσ εις που εντοπίζονται κυρίως στα σύνορα μετα ξύ Αυστρίας, Σλοβενίας, Κροατίας, Ο υγγαρίας και Σερβίας. Α υ τές οι θέσεις αποτελούν πόλο έλ ξη ς επισκεπτών και απαιτούν προσεκτική διαχείριση. Στην Κεντρική Ευρώπη οι περιοχές του διαδρόμου απειλούνται από τη ν εντατικοποίηση τη ς γεω ργίας, τη ν τουριστική ανάπτυξη και τη ν ανάπτυξη μεγάλης κλίμακας υποδομών μεταφορώ ν και ενέργειας. Στη γεω ργία εντοπίζεται αύξηση τη ς χρήσ ης γεω ργικώ ν φαρμάκων, αναδασμοί που εξαφανίζουν φ υ το φ ρ ά κτες και άλλα στοιχεία τη ς φυσικής βλάστησης από το αγροτικό τοπίο και εντατικοποίηση τη ς κτηνοτροφίας. Η τουριστική ανάπτυξη εκδηλώ νεται με τη ν δραματική αύξηση τη ς δόμησ ης παραθεριστικών κατοικιών, ξενο δ ο χείων, οδικού δικτύου περιήγησης κ.ά. υποδομών. Σχέδια για δημιουργία υδροηλεκτρικώ ν εργοστασίων συμπληρώνουν το σκηνικό τω ν πιέσεων που ασκούνται. Οι κυ ρ ιό τερ ες συνέπειες τω ν πιέσεων αυτών είναι ο κατακερματισ μός του τοπίου και

13 Χάρτης 2. Ω οικολογικός διάδρομος GreenBelt στα Βαλκάνια τω ν ενδιαιτημάτω ν τω ν ειδώ ν καθιστώντας αναγκαίο τον χω ροταξικό σχεδιασμό που θα βασίζεται στις α ρχές τη ς αειφόρου ανάπτυξης και θα εναρμονίζεται με τις ανάγκες προστασίας τη ς φύσης. Βαλκάνια O οικολογικός διάδρομος GreenBelt στα Βαλκάνια παρουσιάζει μεγάλη ετερ ο γένεια και φυσικότητα. Διακρίνεται επίσης για τη ν πολυσχιδή το υ δομή (Χάρτης 2) λόγω τη ς πολιτικής ιστορίας τη ς περιοχής. Τα χα μηλότερα υψ όμετρα απαντούν στην κοιλάδα του Δούναβη (68), ενώ τα υψ ηλότερα βρίσκονται στο όρος Kortab μετα ξύ Αλβανίας και ΠΓΔΜ (2.753). Από τη ν πλευρά τ η ς Α δριατικής μέσα σε μόλις 80 km το υψ όμετρο ανέρχεται στα στο ορεινό όγκο Prokletije μετα ξύ Αλβανίας, Μ αυροβουνίου και Σερβίας (Κόσσοβο). Ω διάδρομος συνδέει σημαντικούς παράκτιους και εσ ω τερικούς υγροτόπους και ποταμούς με την ορεινή ενδοχώρα. Ιδιαίτερη σημασίας στο Βαλκανικό τμή μα έχουν οι ποταμοί, οι οποίοι αποτελούν μεγάλο τμή μα του διαδρόμου, με τον Δούναβη να κα τέχει τη ν κυρίαρχη θέση αφού διατρέχει πολλές συνοριακές γρ α μ μ ές και χώ ρες. Σημαντικοί ποταμοί είναι επίσης ο Bojana μετα ξύ Αλβανίας και Μ αυροβουνίου και ο Αώ ος μετα ξύ Ελλάδας και Αλβανίας καθώς διατρέχουν εκτετα μ ένα φυσικά οικοσυστήματα και έχουν υποστεί περιορισ μένες αλλοιώσεις. Μια περιοχή που περιλαμβάνεται στον διάδρομο, με ιδιαίτερη αξία, είναι η Πρέσπα λόγω τ η ς σημασίας τη ς για τη ν ορνιθοπανίδα και του ότι είναι η μοναδική προς το παρόν διασυνοριακή προσ τατευόμενη περιοχή στα Βαλκάνια. Η λίμνη Skutari μετα ξύ Αλβανίας και Μ αυροβουνίου, ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό τοπίο, είναι επίσης σημαντική για το ν αργυροπ ελεκάνο (Pelecanus crispus). Η μη αειφορική διαχείριση τω ν φυσικών πόρων, οι καθυστερήσεις στον χαρακτηρισμό προσ τατευόμενω ν περιοχών, το αναποτελεσματικό σύστημα διαχείρισης τους, η ελλιπής χρηματοδότηση τω ν πολιτικών διατήρησης τη ς φύσης, η απουσία σ υμμετοχής και ενημέρω σ ης τω ν τοπικών πληθυσμών στη διαχείριση τη ς φ ύσης καταγράφονται ως τα κυριότερ α προβλήματα στα Βαλκάνια. Ω ς σοβαρό πρόβλημα αναγνωρίζεται και η σχεδόν πλήρης έλλειψ η θεσπισμένων οικολογικών διαδρόμων. Τα τελευ τα ία έτη η τουριστική ανάπτυξη εντείνεται, συχνά με επιπτώσεις στη φύση και τα

14 τοπία που όμω ς αποτελούν έναν από το υ ς πυλώνες για τη βιώσιμη ανάπτυξη τω ν περιοχών αυτών. Η ανάπτυξη διασυνοριακών προσεγγίσεων στην προώθηση αειφορικών μορφών τουρισμού θα μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση τω ν προβλημάτων αυτών. Η συνάντηση του βαλκανικού τμήματος της πρωτοβουλίας GreenBelt Π έντε χρόνια μετά τη ν ίδρυση τη ς πρω τοβουλίας GreenBelt και τρ ία χρόνια από τη ν πρώτη συνάντηση του βαλκανικού τη ς τμ ή μ α το ς στο Novi Sad τη ς Σερβίας το 2005, έγινε με μεγάλη επιτυχία, στο Blagoevgrad τη ς Βουλγαρίας η δεύτερη συνάντηση του βαλκανικού τμ ή μ α το ς από 19 έω ς 22 Ο κτω βρίου Σκοπός τη ς συνάντησης που είχε το ν τίτλο «Χαρτογραφώντας συνέργειες-αναπτύσσοντας ιδέες» ήταν η αποτίμηση τω ν δράσεων τη ς περιόδου και η διερεύνηση τω ν μελλοντικώ ν δράσεων τη ς πρω τοβουλίας στα Βαλκάνια. Η συνάντηση οργανώ θηκε από τη ν IUCN, to Βουλγάρικο Ίδρυμα για τη Βιοποικιλότητα (BBF) και το Υπουργείο Π εριβάλλοντος και Υδάτων τη ς Βουλγαρίας με τη ν οικονομική στήριξη τη ς Γερμανικής Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας για τη Διατήρηση τη ς Φύσης (BfN). Συμμετείχαν 50 εκπρόσωποι δημοσίων υπηρεσιών, ιδρυμάτω ν και οργανισμών που ασχολούνται με τη διατήρηση τη ς φύσης στα Βαλκάνια. Το πρόγραμμα περιελάμβανε παρουσιάσεις και συζήτηση για τις δ υ να τό τη τες που προσφέρει για τα Βαλκάνια η πρωτοβουλία καθώς και για τις σ χετικές δράσεις που υλοποιήθηκαν σε επίπεδο χώρας. Τέλος, οι σ υμμετέχοντες ξεναγήθηκαν στο Φυσικό Πάρκο Belasitsa. Στη συνάντηση διαπιστώθηκε ότι η πρωτοβουλία GreenBelt μπορεί να διαδραματίσει σπουδαίο ρόλο στη διασυνοριακή συνεργασία για τη διατήρηση τη ς φύσης και τη ν αειφόρο περιφερειακή ανάπτυξη, όχι μόνο στον χώρο τη ς αλλά και ευ ρ ύ τερ α λειτουργώ ντα ς ως παράδειγμα μετατροπ ής μιας ζώνης συγκρούσεων σε ζώνη δημιουργίας. Π έτρος Κακούρος Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Έγχρωμον Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Μαρία Κατσακιώρη

15 Πράσινο-Δράση 0 Στις 8 Δεκεμβρίου, με αφορμή τη ν Παγκόσμια Η μέρα κατά τη ς Κλιματικής Αλλαγής, ανοίγει για πρώτη φ ορά στο κοινό το δια τηρητέο κτήριο τη ς Βίλας Καζούλη στην Κηφισιά, και καλεί όλους το υ ς πολίτες να δουν το περιβάλλον με άλλα...μάτια. Περισσότεροι από 80 σύγχρονοι Έ λληνες εικαστικοί σ υμμετέχουν (για πρώτη φ ορά με τέτο ια μαζικότητα) στην ομαδική έκθεση που αποτελεί το ν κεντρικό κορμό τω ν εκδηλώσεων «Περιβάλλον-Δράση 08», που διοργανώνει το ΥΠΕΧΩΔΕ, στη Βίλα Καζούλη. Με τη δύναμη τη ς εικαστικής τέχ ν η ς (ζωγραφική, γλυπτική, βίντεο, εγκατασ τάσ εις και νέα μέσα) τα έργα απεικονίζουν το οικείο περιβάλλον του παρελθόντος, την κατεστραμμένη φύση του παρόντος αλλά και το αβέβαιο μέλλον, μετατρέπ οντας τη ν έκθεση σε μια κατάθεση αγωνίας για το ν Πλανήτη και το ν Άνθρωπο. Η ανάγκη, άλλωστε, για μια εκ νέου προσέγγιση και επαναπροσδιορισμό τη ς σχέσης και τη ς θέσης του ανθρώπου με τη (και στη) φύση, ενέπνευσε τη διοργάνωση τη ς δράσης. Το «Περιβάλλον-Δράση 08» τοπ οθετεί το ν άνθρωπο στο κέντρο του προβληματισμού, προσπαθώντας μέσα από τον διάλογο που θα προκληθεί, να το ν συμφιλιώσει με τη ν έννοια τη ς ατομικής του ευθύνης και να το ν παρακινήσει ώστε να αναλάβει και ο ίδιος δράση. Σκοπός τη ς διοργάνω σης είναι να προσεγγίσει όλους το υ ς πολίτες χω ρίς αποκλεισμούς. Γι' αυτό και πλαισιώνεται από συζήτηση σ τρογγυλής τράπ εζας με τη συμμετοχή επιστημόνων και καλλιτεχνών (όπως οι Χρήσ τος Ζερεφ ός, Ιωάννα Καρυστιάνη, Γιάννης Ζιώμας, Γιώ ργος Κρεμλής, Ασπασία Λούβη και Δ ημήτρης Αληθεινός), ξεναγήσ εις από δημοφ ιλείς προσωπικότητες τω ν τεχνώ ν και το υ αθλητισμού (όπως οι: Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, Σ τα μά της Κραουνάκης, Σ τέλιος Μάινας, Ιεροκλής Μιχαϊλίδης, Θ οδω ρής Παπαλουκάς) και εκπαιδευτικά προγράμματα, για το υ ς μικρούς και μεγάλους επισκέπτες, ειδικά σχεδιασμένα από το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας - ΕΚΒΥ. Με όχημα μια έκθεση σύγχρονης τέχ νης επιχειρείται μια συγκροτημένη προσπάθεια εξοικείω σ ης τω ν παιδιών αλλά και τη ς εκπ αιδευτικής κοινότητας με το περιβάλλον, τη φύση και το πράσινο. Σκοπός τω ν προγραμμάτω ν είναι να καλλιεργήσουν θ ετικές σ υμπεριφορές για τη διαφύλαξη του φυσικού πλούτου, όχι μόνο μέσα από τη γνώση, αλλά και μέσα από τη χαρά τη ς παρατήρησης και τ η ς έρευνας, τη ς συνεργασίας και τη ς δημιουργίας. Ειδικότερα, οι εκπ αιδευτικές δρασ τηριότητες για τα παιδιά, είτε επισκέπτονται τη ν έκθεση με το σχολείο το υ ς ή μεμονω μένα, περιλαμβάνουν: Εκπαιδευτικές ξεναγήσεις: Καθόλη τη διάρκεια τη ς έκθεσης, πρωινές και απ ογευματινές ώρες, τα παιδιά με τη βοήθεια εμψυχωτών, θα ανακαλύψουν και θα κατανοήσουν σύγχρονες εκφάνσεις τη ς τέχνης, θα εξοικειω θούν με έννοιες όπως το περιβάλλον και η αειφορία, θα κατανοήσουν τις σχέσεις α λληλεξά ρτησ ης του ανθρώπου με τη φύση και τα περιβαλλοντικά ζητήματα, θα ευαισθητοποιηθούν για το υ ς κινδύνους και την ανάγκη διαφ ύλαξης τω ν φυσικών πόρων. Εικαστικά εργαστήρια: Σε ειδικά διαμορφω μένο χώρο στη Βίλα Καζούλη οι μικροί επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να παίξουν με το υ ς φ ίλους το υ ς περιβαλλοντικά παιχνίδια, να συμμετάσχουν σε παιχνίδια ρόλων, να δημιουργήσουν και να εκθέσουν τα δικά το υ ς έρ γα τέχ νης με υλικά τη ς φύσης, να καταθέσουν το δικό το υ ς μήνυμα, να περιγράψουν, να ζωγραφίσουν, να εκφράσουν με το δικό το υ ς τρόπο το ν κόσμο, αλλά και να κατανοήσουν τη ν ατομική και συλλογική ευθύνη μας για τη ν προστασία του περιβάλλοντος. Οι εκπ αιδευτικές δρασ τηριότητες για το υ ς ενήλικες περιλαμβάνουν εικαστικά εργαστήρια, τα οποία θα πραγματοποιηθούν στη Βίλα Καζούλη και στο Κέντρο ΓΑΙΑ, δίνοντας στους εκπαιδευτικούς τη ν ευκαιρία να συνδιαλλαγούν με επ ιλεγμένους εικαστικούς (όπως οι Γιώ ργος Γυπαράκης, Γιώ ργος Τσεριώνης, Μ αργαρίτα Π έτροβα, Βάλια Συριοπούλου) για τον ρόλο και τη χρήση ποικίλων μορφώ ν τη ς καλλιτεχνικής έκφρασ ης στην εκπαίδευση. Το π λήρες πρόγραμμα τω ν ημερομηνιώ ν και ωρών δ ιεξα γω γής τω ν εκπαιδευτικών προγραμμάτω ν δίνεται στις ιστοσελίδες w w w.gnhm.gr και w w w.ekby.gr. Η έκθεση (Βίλα Καζούλη, Λ εω φόρος Κηφισίας, 241 & Γρηγορίου Λαμπράκη 1, Κηφισιά) λειτο υ ρ γεί καθημερινά από τις 10:00 έω ς τις 20:00. Για π ερισ σότερες πληροφορίες, τηλ Μ αρία Κατσακιώρη 1 ^ 15 4

16 Πρακτικά Τεχνικής Συνάντησης για την ολοκληρωμένη διαχείριση υδάτων Στο πλαίσιο του έργου «Προώθηση ολοκληρωμένης διαχείρισης διασυνοριακών υδάτω ν σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ», που είναι εντα γ μένο στο Π ρόγραμμα Κοινοτικής Πρω τοβουλίας INTERREG Ill/A PHARE CBC Ελλάδα - Βουλγαρία (Μ έτρο 3.2) και ολοκληρώ θηκε στις 31 Ο κτω βρίου 2008 (βλ. σχετικό άρθρο στο τεύ χος 77), το ΕΚΒΥ προχώρησε στην έκδοση τω ν πρακτικών τη ς διήμερης τεχνικής συνάντησης που έλαβε χώρα στις εγκατασ τάσ εις του, στις 16 και 17 Σεπτεμβρίου Τα πρακτικά, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα, περιλαμβάνουν πρόσφατα δεδομένα σχετικά με τις δράσεις εφ α ρμογής τη ς Ο δηγίας στις δύο χώ ρες, τόσ ο σε περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο και συνοψίζουν τη ν τρέχουσ α ερευνητική δρασ τηριότητα η οποία τρ ο φ ο δ ο τεί τις συγκεκριμένες δράσεις. Διανεμήθηκαν σ τους σ υμμετέχοντες τη ς συνάντησης, καθώς και σε σχετικές με το αντικείμενο υπηρεσίες και φ ορείς. Π εριορισμένος αριθμός αντιτύπων διατίθεται από το ΕΚΒΥ. proceedings Expert Meeting Enhancement of integrated management of transfroundary waters according to Directive 2000/60/EC EKBV, September 1C & 17, 2008 a f f i s s s s a s s s s Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Έγχρωμον A M Φ I B I O N Τεύχος 78 Διμηνιαία έκδοση του E k By IS S N Κωδικός εντύπου: 2661 Ταχυδρομική διεύθυνση: Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων 14ο χλμ Θεσσαλονίκης - Μηχανιώνας, Θέρμη, Τ.Θ Τηλ Φαξ: mariak@ekby.gr Υπεύθυνη Έκδοσης: Μαρία Κατσακιώρη Συντακτική Επιτροπή: Ευτυχία Αλεξανδρίδου, Αντώνης Αποστολάκης, Π. Α. Γεράκης, Μαρία Κατσακιώρη, Κατερίνα Μπόλη, Σπύρος Ντάφης, Δημήτρης Παπαδήμος, Βασιλική Τσιαούση Φωτογραφία εξωφύλλου: Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ/Έγχρωμον Φωτοστοιχειοθεσία - Επιμέλεια έκδοσης: A N IM A G R A P H IC S Ανατολή Καλεντζίδου, Φραγκίνη 9, Θεσσαλονίκη ΠΛΗΡΩΜΕΝΟ ΤΕΛΟΣ Ταχ. Γραφείο Θέρμης Αριθμό» ASeias Κείμενα και φω τογραφίες που αποστέλλονται για δημοσίευση στο περιοδικό δεν επιστρέφονται. Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ή η μετάδοση με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό μέσο του περιεχομένου του ΑΜΦΈΙΩΝ μόνο εφόσον γίνεται αναφορά στην πηγή.