Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 5ο Εξωτερικότητες

Transcript

1 Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Τμήμα Τραπεζικής και Χρηματοοικονομικής Διοικητικής Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Το Χρηματοοικονομικό και Θεσμικό Πλαίσιο των Αγορών Χρήματος και Κεφαλαίου» Οικονομικά για Νομικούς Μέρος 5ο Εξωτερικότητες Μιχάλης Ανθρωπέλος, Δρ. 1

2 Ορισμός Οι εξωτερικότητες είναι ένα είδος αποτυχίας (αστοχίας) της αγοράς ένα μέρος όπου το αόρατο χέρι δεν επεμβαίνει. Ορισμός: Εξωτερικότητα (externality) είναι η επίπτωση που έχουν οι πράξεις ενός ή περισσότερων ατόμων στην ευμάρεια ενός άλλου ή άλλων ατόμων. Μια εξωτερικότητα είναι θετική όταν η επίπτωση είναι ωφέλιμη ή αρνητική όταν η επίπτωση έχει αρνητικό αντίκτυπο. Εξωτερικότητες στην οικονομία Η ισορροπία σε μία τέλεια ανταγωνιστική αγορά μεγιστοποιεί τα συνολικά οφέλη των αγοραστών και των πωλητών, αλλά οι επιδράσεις αυτής της ισορροπίας συνήθως επηρεάζουν είτε θετικά είτε αρνητικά και τα μέλη της κοινωνίας που δεν συμμετέχουν στην εν λόγω αγορά. Παράδειγμα: Η εκπομπές CO 2 από την παραγωγή αγαθών ή η έρευνα και η ανάπτυξη της τεχνολογίας. 2

3 Αποτελεσματικότητα και εξωτερικότητες Η δημιουργία αρνητικών εξωτερικοτήτων από μία αγορά μπορεί να εκληφθεί σαν αναποτελεσματικότητα, όταν η τελευταία μετριέται όχι μόνο στο στενό περιβάλλον της ίδιας αγοράς, αλλά με γνώμονα την επίδραση που έχει σε ολόκληρη τη κοινωνία μέσα στην οποία υπάρχει η αγορά. Τα οφέλη ή τις ζημιές που υφίστανται τα άτομα που δεν συμμετέχουν στην αγορά θα πρέπει να συμπεριληφθούν στον υπολογισμό της κοινωνικής αποτελεσματικότητας των αγορών. Μπορεί για παράδειγμα η αγορά των αυτοκινήτων να είναι αποτελεσματική για τους συμμετέχοντες σε αυτήν, αλλά αν η ποσότητα ισορροπίας είναι μεγάλη, τότε μια αρνητική εξωτερικότητα για όλη τη κοινωνία είναι η επιβάρυνση της ατμόσφαιρας από τα πολλά αυτοκίνητα. Αυτό που συμβαίνει είναι ότι το πραγματικό (κοινωνικό) κόστος παραγωγής των αυτοκινήτων είναι μεγαλύτερο από αυτό που υποδηλώνει η καμπύλη προσφοράς. Κοινωνικό κόστος = Κόστος παραγωγής + ρύπανση (αρνητική εξωτερικότητα) 3

4 Τιμή Μία αρνητική εξωτερικότητα 3,5 3 Κόστος Ρύπανσης Προσφορά με κοινωνικό κόστος Προσφορά με ιδιωτικό κόστος 2,5 2 Κοινωνικό Κόστος Ρύπανσης 1,5 1 Π άριστη Π ΑΓΟΡΑΣ Ποσότητα Με άλλα λόγια, για την κοινωνία η ποσότητα ισορροπίας είναι η Π άριστη. Βέβαια, η μέτρηση του κόστους που επιφέρει η ρύπανση είναι ένα δύσκολο πρόβλημα που έχει μόνο υποκειμενικές λύσεις. 4

5 Διόρθωση των εξωτερικοτήτων Πώς θα μπορούσαμε να φέρουμε την καμπύλη της προσφοράς στα αριστερά (μείωση του κοινωνικού κόστους); Η διαδικασία αυτή ονομάζεται εσωτερίκευση των εξωτερικοτήτων (internalizing of externalities). a) Φόροι (Οι λεγόμενοι Πιγκοβιανοί φόροι) Οι φόροι αυτοί έχουν στόχο να μειώσουν το κοινωνικό κόστος φορολογώντας την αιτία που το δημιουργεί (πχ αυτοκίνητα που ρυπαίνουν). Δημιουργούν έτσι κίνητρα στους παραγωγούς να μειώσουν τις εξωτερικότητες. b) Ιδιωτικές λύσεις Φιλανθρωπίες, δωρεές και κονδύλια για μελέτες που θα μειώσουν την αιτία των εξωτερικοτήτων. Συνεργασίες. Μία αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ παραγωγών μπορεί να μειώσει τις αρνητικές εξωτερικότητες που επωμίζεται η κοινωνία. 5

6 Τιμή Θετικές εξωτερικότητες Υπάρχουν και αγορές που δημιουργούν θετικές επιδράσεις στην αγορά, θετικές δηλαδή εξωτερικότητες. Αυτές είναι συνήθως οι αγορές νέας τεχνολογίας και νέων φιλικών προς το περιβάλλον αγαθών. Αξία Θετικής Εξωτερικότητας 3,5 3 Προσφορά με ιδιωτικό κόστος Προσφορά με κοινωνικό κόστος 2,5 2 1,5 Αξία Θετικής Εξωτερικότητας 1 Π ΑΓΟΡΑΣ Ποσότητα Με άλλα λόγια, για την κοινωνία η ποσότητα ισορροπίας είναι η Π άριστη. Το κράτος θα μπορούσε με επιδοτήσεις και φοροαπαλλαγές να μετατοπίσει την καμπύλη προσφοράς στα δεξιά (να αυξήσει δηλαδή την εξωτερικότητα). Π άριστη 6

7 Εξωτερικότητες από την μεριά των αγοραστών Οι εξωτερικότητες (θετικές ή αρνητικές) μπορούν βεβαίως να δημιουργηθούν και από τους καταναλωτές. Μία χαρακτηριστική αρνητική εξωτερικότητα είναι αυτή που σχετίζεται με την αγορά του αλκοόλ. Η πραγματική κοινωνική αξία του αγαθού είναι μικρότερη από αυτή που δείχνει η καμπύλη ζήτησης. Μία θετική εξωτερικότητα είναι αυτή της αγοράς της εκπαίδευσης. Η εσωτερίκευση τέτοιων εξωτερικοτήτων μπορεί να γίνει με παρόμοιο τρόπο, όπως στη περίπτωση των εξωτερικοτήτων που προέρχονται από τους πωλητές. Για παράδειγμα, μια επιπλέον φορολόγηση στα αλκοολούχα ποτά θα μετατόπιζε την καμπύλη ζήτησης στα αριστερά μειώνοντας την συνολική κατανάλωση. 7

8 Το θεώρημα του Coase Ο Ronald Coase μελέτησε (μεταξύ πολλών άλλων) τη δυνατότητα της ιδιωτικής αγοράς να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τις εξωτερικότητες. Με απλά λόγια το θεώρημα του Coase αναφέρει ότι: Αν οι ιδιώτες, αγοραστές και πωλητές, μπορούσαν να διαπραγματευτούν χωρίς κόστος την κατανομή των πόρων, τότε από μόνοι τους θα έλυναν το πρόβλημα των εξωτερικοτήτων. Αυτή μάλιστα η επίλυση είναι πάντοτε εφικτή ανεξάρτητα από τα αρχικά δικαιώματα. Οι προϋποθέσεις για να ισχύει το θεώρημα είναι: Οι ιδιώτες έχουν την ελευθερία επιλογής. Δεν υπάρχουν κόστη συναλλαγών. Όλα μπορούν να μετρηθούν σε νομισματικές μονάδες. Η θεωρία του Coase είχε πραγματικά σημαντική επίδραση στους οικονομολόγους και όχι μόνο. Ωστόσο συχνά δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Γιατί; 8

9 Ερωτήσεις για μελέτη - σκέψη Διαβάστε το άρθρο του J. Taylor σχετικά με τις εμπορεύσιμες άδειες ρύπανσης. Τι επίδραση μπορεί να έχει αυτή η «οικολογική» πολιτική στην εξωτερικότητα που προκαλεί η ρύπανση των εργοστασίων; Από τι επηρεάζεται η επιλογή πολιτικής για την εξάλειψη των εξωτερικοτήτων; Οι Πιγκοβιανοί φόροι (όντας φόροι) μειώνουν την αποτελεσματικότητα της αγοράς; Γιατί οι κυβερνήσεις επιλέγουν οι δωρεές για φιλανθρωπικούς σκοπούς να εκπίπτουν από την φορολόγηση; Πως σχετίζεται αυτή η πολιτική με την μείωση των εξωτερικοτήτων; Δώστε παραδείγματα περιπτώσεων όπου οι εξωτερικότητες είναι σημαντικές και το θεώρημα του Coase δεν εφαρμόζεται. Ποιοι είναι οι λόγοι της μη εφαρμογής του; Μπορείτε να σκεφτείτε κάποιες εξωτερικότητες που δημιουργούν οι χρηματαγορές; 9