«Ορολογία Αλήθεια και προκαταλήψεις»

Transcript

1 «Ορολογία Αλήθεια και προκαταλήψεις» Περίληψη Όταν αναφερόμαστε στην ορολογία ενός γνωστικού πεδίου συνηθίζουμε να την περιορίζουμε και να εννοούμε το τελικό προϊόν της ορολογικής ανάλυσης π.χ. ένα γλωσσάρι όρων με ισοδύναμους όρους στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Η ορολογική ανάλυση όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως μέσο κριτικής προσέγγισης του (τεχνικού) κειμένου για να κατανοήσουμε και να επικοινωνήσουμε το υποκείμενο σύστημα εννοιών και τη γνώση. Στην παρούσα παρουσίαση γίνεται ανάλυση των ορισμών των εννοιών του γνωστικού πεδίου «συστήματα διαχείρισης». Η ορολογική ανάλυση περιλαμβάνει κυρίως την αναζήτηση των διακριτικών χαρακτηριστικών που οριοθετούν (και δημιουργούν) τις έννοιες, τον έλεγχο ποιότητας και αποδεκτότητας των ορισμών των εννοιών και των όρων που δηλώνουν τις έννοιες. Παρουσιάζονται και χρησιμοποιούνται στην ανάλυση ορισμένα στοιχεία από το Διεθνές πρότυπο ISO 704/ ΕΛΟΤ 402: «Ορολογική εργασία Αρχές και μέθοδοι» που αφορούν κυρίως την ταξινόμηση και διάκριση σχετιζόμενων εννοιών. Η Ορολογία ως επιστήμη και δραστηριότητα Η Ορολογία ως επιστήμη μελετά την παραγωγή, τη δομή, τη χρήση και τη διαχείριση των ορολογικών δεδομένων και τις αρχές, τις μεθόδους και τα τεχνολογικά εργαλεία μέσω των οποίων εκτελούνται τα ορολογικά έργα. Η Ορολογία ως επιστήμη βασίζεται αλλά και συνδέεται/υποστηρίζει άλλες επιστήμες που έχουν σχέση με την Επιστήμη/γνώση και γλώσσα/επικοινωνία/πληροφορία. Η ορολογία ως δραστηριότητα αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για τον εντοπισμό, τη δημιουργία, την ταξινόμηση, την ανάκτηση, την κατανόηση και τη μετάδοση της γνώσης. Οι ορολογικές εργασίες περιλαμβάνουν και την ανάλυση εννοιών σε ένα γνωστικό πεδίο βάσει των κοινών και διακριτικών χαρακτηριστικών και της κατανόησης των σχέσεων μεταξύ τους. Επικρατούσα άποψη για την ορολογία Η διαδεδομένη για την ορολογία αντίληψη, στους μηχανικούς, είναι ότι αφορά την απόδοση στην ελληνική ξενόγλωσσων όρων και την σχολαστική ενασχόληση με την απόδοση αυτή, κάποιων που ανησυχούν/ ενδιαφέρονται «για την προστασία» και την «καθαρότητα» της ελληνικής γλώσσας. Η περιοριστική αυτή αντίληψη ερμηνεύει την ορολογική εργασία μόνο ως κατονομασία/οροδοσία και αποσυνδέει τον όρο από τη γνώση που δηλώνει/ παριστάνει. Η ορολογία, δηλαδή δεν αφορά τη γνώση αλλά τη γλώσσα και κάποιους που έχουν αυξημένη ευαισθησία για την καθαρότητα της. Έτσι πολλοί συμπεραίνουν ότι δεν χρειάζεται να ασχοληθούν με την ορολογία. Οι λοιποί που ενδεχομένως επιμένουν να ενδιαφέρονται για την ορολογία αντιμετωπίζονται ως γραφικοί που αφήνουν το κύριο (τη γνώση) και ασχολούνται με δευτερεύοντα (π.χ. ελληνική γλώσσα). Ασάφειες του τεχνικού λόγου Η διάκριση των συγγενικών εννοιών, η κατανόηση των κριτηρίων ταξινόμησης/ υποδιαίρεσης και των διακριτικών χαρακτηριστικών των εννοιών φαντάζει πολυτέλεια για τους περισσότερους μηχανικούς και δεν φαίνεται να τους απασχολεί ιδιαίτερα. Για διάφορους ιστορικούς, κοινωνικο-οικονομικούς λόγους, σταδιακά και οι μηχανικοί εγκατέλειψαν την τεχνική ακρίβεια, τη λιτότητα και τη σαφήνεια που χαρακτήριζαν τα κείμενα τους, γενικότερα το γραπτό και προφορικό τους λόγο. Αφού δεν υπάρχει καθιερωμένος δόκιμος όρος ανά έννοια χρησιμοποιούνται ίδιοι όροι για να δηλώσουν διαφορετικά πράγματα ακόμη και στο ίδιο τεχνικό κείμενο ή αδιακρίτως, όροι χωρίς να διαφαίνεται αν είναι συνώνυμοι με άλλους ή παριστάνουν διαφορετική διακριτή έννοια. Ο τεχνικός λόγος δεν γίνεται κατανοητός και οδηγούμαστε σε πολλαπλές ερμηνείες και παρανοήσεις ακόμη και σε πρότυπα τεχνικά κείμενα. Το επακόλουθο κόστος από τις αστοχίες στην επικοινωνία είναι σήμερα ορατό καθημερινά, στις ιδιωτικές επιχειρήσεις και στους δημόσιους οργανισμούς. Η εμπειρία εφαρμογής και πιστοποίησης συστημάτων διαχείρισης στην Ελλάδα επιβεβαιώνει τη σύγχυση που επικρατεί σχετικά με βασικές έννοιες των συστημάτων διαχείρισης ανάμεσα στα στελέχη και συμβούλους επιχειρήσεων, τους εκπαιδευτές και επιθεωρητές και ελεγκτές. 1

2 Η εννοιολογική προσέγγιση στη συγγραφή ή μελέτη τεχνικών κειμένων και η αξιοποίηση των ορολογικών κανόνων στη διατύπωση των ορισμών εννοιών και την κατονομασία των εννοιών μπορεί να βοηθήσει στην βελτίωση της επικοινωνίας. Επικοινωνία με όρους. Γ. Μπαμπινιώτης: «Είναι άξιο θαυμασμού και μοναδικό προνόμιο τού ανθρώπου το πώς ένας ολόκληρος κόσμος, ο κόσμος τής έξω και μέσα μας πραγματικότητας συλλαμβάνεται με τη μορφή εννοιών και εκφράζεται γλωσσικά με λέξεις/ όρους/ μέσω της σημασίας τους/ πληροφορίας που μεταφέρουν». Για τις ανάγκες της επικοινωνίας, δεν ονοματίζουμε και δεν περιγράφουμε τα «συγκεκριμένα ή αφηρημένα πράγματα»/ «αντικείμενα» αλλά δημιουργείται ένα ενδιάμεσο νοητικό κατασκεύασμα, η «έννοια» που αποτελεί το συνδυασμό μοναδικού συνόλου χαρακτηριστικών και αντιστοιχεί στα «πράγματα»/ «αντικείμενα». Οι έννοιες είναι «νοητικές κατασκευές». Η έννοια αποτελεί τη νοητική μονάδα και μονάδα γνώσης ανά γνωστικό πεδίο. Έτσι ταξινομείται και επικοινωνείται η ανθρώπινη γνώση σε κάθε γνωστικό πεδίο. Στη φυσική γλώσσα, έχουμε πράγματα/αντικείμενα έννοια επικοινωνία με λέξεις. Η λέξη/λέξεις της ελληνικής γλώσσας (φυσική γλώσσα) που χρησιμοποιείται με μια συγκεκριμένη σημασία για να δηλώσει μια έννοια μετατρέπεται σε όρο. Ποιότητα στην επικοινωνία Στην επικοινωνία γνώσης μέσω εννοιών έχουμε δυο κύριες δραστηριότητες, τη δημιουργία/ περιγραφή της έννοιας και την κατονομασία/οροδοσία. Ως εκ τούτου, έχουμε δύο πηγές αστοχίας. 1. Αστοχία κατά τον σχηματισμό και περιγραφή της έννοιας (ορισμός της έννοιας) ώστε να καλύπτεται αμφιμονοσήμαντα το σύνολο των αντικειμένων (πλάτος της έννοιας) που αντιπροσωπεύει η έννοια στο γνωστικό πεδίο. Δεν πρέπει να είναι στενότερος (να αποκλείονται «πράγματα») ή ευρύτερος (να περιλαμβάνει κακώς άλλα «πράγματα») από όσο χρειάζεται. 2. Αστοχία κατά τη «συμπύκνωση», με την επιλογή του όρου που δηλώνει την έννοια. Η σημασία/πληροφορία της λέξης που επιλέχθηκε πρέπει να «φωτίζει» το διακριτικό χαρακτηριστικό ώστε να αποκαλύπτεται η έννοια που παριστάνει ο όρος. Ορολογική ανάλυση Το ορολογικό έργο ή ορολογική ανάλυση σε ένα γνωστικό πεδίο, περιλαμβάνει τον ορολογικό ερανισμό/ «εξόρυξη» όρων, την εναρμόνιση εννοιών και την εναρμόνιση όρων. Γίνεται ανάλυση υλικού, πρώτης ύλης, γλωσσικών και άλλων πόρων (εισερχόμενα) για την παραγωγή πληροφοριών για τις έννοιες και τους όρους που περιλαμβάνει για τη δημιουργία των ορολογικών αποτελεσμάτων, των ορολογικών δεδομένων. Τα ορολογικά δεδομένα μπορεί να είναι ο όρος, το θεματικό πεδίο, ο ορισμός της έννοιας που επιτρέπει τη διαφοροποίησή της από συναφείς (σχετιζόμενες) έννοιες, τις πληροφορίες για μη ουσιώδη χαρακτηριστικά και την πηγή αναφοράς(π.χ. πρότυπο) και διαβάθμιση αποδεκτότητας συνώνυμων όρων (π.χ. προτιμώμενος, δεκτός, δόκιμος ή αδόκιμος όρος). Η εναρμόνιση εννοιών και όρων μπορεί να γίνει ανά κείμενο, γνωστικό πεδίο και ανάμεσα σε διαφορετικά γνωστικά πεδία και σε διαφορετικές γλώσσες. Ορισμός εννοιών Στον ορισμό των εννοιών δίνουμε τις «συντεταγμένες» της έννοιας, στο σύστημα εννοιών του θεματικού/ γνωστικού πεδίου. Συγκεκριμένα, πρέπει αναφέρουμε: την αμέσως ευρύτερη έννοια/ υπερτασσόμενη έννοια - υπερώνυμο/ στην ιεραρχική στάθμη εννοιών. Δηλαδή το γένος (ειδογονικές σχέσεις) ή σύνολο (μεριστικές σχέσεις) το χαρακτηριστικό οριοθέτησης από τις συγγενικές έννοιες/είδος ή μέρος με το ίδιο κριτήριο ταξινόμησης/υποδιαίρεσης και τα άλλα διακριτικά χαρακτηριστικά Η αμέσως ευρύτερη έννοια α) είτε ορίζεται αναλόγως κι αυτή (δηλ. σε σχέση με ευρύτερη έννοια) είτε είναι γνωστή, κοινή έννοια και δεν χρήζει ορισμού. 2

3 Σχέσεις εννοιών Η ιεραρχική στάθμη εννοιών βασίζεται στις σχέσεις γένους-είδους (ειδογονικές σχέσεις, αφού «παράγουν» είδη) και σχέσεις όλου-μέρους (μεριστικές σχέσεις). Παράδειγμα γένους-είδους η σχέση ανάμεσα σε σύστημα διαχείρισης και σύστημα διαχείρισης της ποιότητας. Ενώ ο κύκλος ζωής ενός έργου αποτελεί το υπερσύνολο με μέρη την υλοποίηση, τη λειτουργία και την απόθεση του προϊόντος του έργου. Υπάρχουν και οι θεματικές και μη ιεραρχικές σχέσεις όπως οι συσχετικές σχέσεις του Πίνακα 1. Πίνακας 1. Παραδείγματα συσχετικών σχέσεων ( Προσαρμογή από ISO 704/ ΕΛΟΤ 402) Έννοιες υγρασία διάβρωση Συσχετική σχέση αίτιο αποτέλεσμα (αιτιακή σχέση) διεργασία προϊόν ενέργεια - αποτέλεσμα διεργασία διαδικασία ενέργεια τρόπος εκτέλεσης ενέργειας διεργασία πόροι ενέργεια -εισερχόμενα Περιφέρειες Ελλάδος Εποχές/ μήνες εφοδιαστική αλυσίδα (από την πρωτογενή παραγωγή έως την κατανάλωση) χωρικής ακολουθίας χρονικής ακολουθίας διαδοχής Εξέταση ορισμών εννοιών και όρων στα συστήματα διαχείρισης Στο γνωστικό πεδίο «συστήματα διαχείρισης» υπάρχουν τα παρακάτω κείμενα αναφοράς: 1. ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001:2008 ειδικότερα το πρότυπο ορολογίας, ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9000:2005 «Συστήματα διαχείρισης (της ποιότητας) Αρχές και λεξιλόγιο» 2. Κεφ. 3 «Όροι και ορισμοί» του ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000: 2005 «Συστήματα διαχείρισης της ασφάλειας τροφίμων Απαιτήσεις» 3. Κεφ. 3 «Όροι και ορισμοί» του ΕΛΟΤ 1801:2009 «Συστήματα διαχείρισης επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας Απαιτήσεις» 4. Κεφ. 3 «Όροι και ορισμοί» του ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001: 2005 «Συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης Απαιτήσεις» 5. Ελληνικό πρότυπο ΕΛΟΤ 1429: 2008, «Διαχειριστική επάρκεια οργανισμών για την υλοποίηση έργων δημοσίου χαρακτήρα Απαιτήσεις». Συστήματα διαχείρισης της ποιότητας και συστήματα διαχειριστικής επάρκειας Η ευρύτερη έννοια (γένος) το «σύστημα», είναι το σύνολο αλληλένδετων στοιχείων με αλληλεπιδράσεις. Το «σύστημα διαχείρισης»(είδος) είναι το σύστημα (σύνολο αλληλένδετων δραστηριοτήτων με αλληλεπιδράσεις) για την καθιέρωση και επίτευξη στόχων, σε ένα οργανισμό. Το σύστημα διαχείρισης ως γένος έχει ως είδη τα διάφορα συστήματα π.χ. Σύστημα διαχείρισης για την ποιότητα 3

4 συντεταγμένες δραστηριότητες της Διοίκησης και του προσωπικού (σύστημα διαχείρισης) που εστιάζονται στην καθιέρωση και επίτευξη στόχων για την ποιότητα ώστε να δημιουργείται αξία για τον πελάτη και όφελος για τον οργανισμό/επιχείρηση. Προϊόντα, σειράς/επαναλαμβανόμενα Σύστημα για τη διαχειριστική επάρκεια (στην υλοποίηση δημοσίων έργων) συντεταγμένες δραστηριότητες της Διοίκησης και του προσωπικού (σύστημα) που εστιάζονται στην καθιέρωση και επίτευξη στόχων για τη διασφάλιση και βελτίωση της ικανότητας υλοποίησης έργων μέσω αξιοποίησης δημοσίων πόρων. Προϊόντα, τελικό προϊόν έργου μοναδικό Διεργασίες και δραστηριότητες Η σχέση διεργασίας δραστηριότητας είναι παράδειγμα μεριστικής σχέσης. Η διεργασία (σύνολο) είναι το σύστημα δραστηριοτήτων (μέρος) που μετασχηματίζει εισερχόμενα σε προϊόντα με σκοπό την προσθήκη αξίας (στο προϊόν). Η διεργασία αποτελείται από δραστηριότητες. Οι δραστηριότητες μπορεί να αναλύονται σε εργασίες ή ενέργειες. Διεργασία και διαδικασία Η διεργασία χρησιμοποιεί πόρους και η διαδικασία είναι εισερχόμενη πληροφόρηση/πόρος. Παράδειγμα συσχετικής σχέσης, ενέργεια τρόπος εκτέλεσης της ενέργειας. Αλλά και παράδειγμα σύγχυσης επειδή η λέξη διαδικασία χρησιμοποιείται στην επικοινωνία και με άλλη σημασία, ως ενέργεια. Ο λέξη «διαδικασία» επιλέχθηκε με τη συγκεκριμένη σημασία «τρόπος εκτέλεσης ενέργειας», στα συστήματα διαχείρισης να δηλώσει την έννοια που ορίζεται στο ISO 9000, εδάφιο 3.4.5, «καθορισμένος τρόπος εκτέλεσης μιας δραστηριότητας ή διεργασίας». Η λέξη μπορεί να έχει δυο σημασίες, ο όρος όμως, για την αμφιμονοσήμαντη αντιστοίχιση με έννοια, έχει μια συγκεκριμένη σημασία, τουλάχιστον στο δεδομένο γνωστικό πεδίο.. Ανάγκες και απαιτήσεις πελάτη, ποιότητα Ο οργανισμός σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον εντοπίζει ανάγκες ή ενδεχόμενες ανάγκες και προσδοκίες πελατών (εισερχόμενο), τις προσδιορίζει ως «απαιτήσεις πελατών» (αποτέλεσμα) σχεδιάζει, υλοποιεί και παρέχει προϊόντα ή υπηρεσίες που να καλύπτουν αυτές τις ανάγκες / προσδοκίες. Το σύστημα διαχείρισης της ποιότητας είναι αποτελεσματικό όταν ελέγχει όλες τις παραμέτρους και δραστηριότητες και προλαμβάνει τις αστοχίες σε όλες τις φάσεις από την μετατροπή των αναγκών σε απαιτήσεις μέχρι την επικοινωνία και πληροφόρηση/ υποστήριξη του πελάτη για τη χρήση του προϊόντος. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η ικανοποίηση αναγκών και προσδοκιών των πελατών του οργανισμού. Επάρκεια, οργανισμού (διαχειριστική) και επαγγελματική επάρκεια Η ικανότητα του οργανισμού να υλοποιεί (παρέχει) προϊόντα που καλύπτουν απαιτήσεις (ανάγκες) αποτελεί την επάρκεια (capability). Ως (επαγγελματική) επάρκεια του προσωπικού νοείται η αποδεδειγμένη ικανότητα εφαρμογής γνώσεων (μόρφωση, κατάρτιση και εμπειρία) και δεξιοτήτων. Η επαγγελματική επάρκεια του προσωπικού αποτελεί τη σύνθεση τεσσάρων (4) συστατικών μόρφωση (π.χ. ακαδημαϊκά προσόντα), κατάρτιση, εμπειρία και δεξιότητες. Η γνώση εδράζεται στα τρία (3) συστατικά, μόρφωση, κατάρτιση, εμπειρία. Για το προσωπικό π.χ. επιθεωρητές μπορεί, πέραν της επαγγελματικής επάρκειας να απαιτούνται κάποια ιδιοχαρακτηριστικά/ προσωπικά χαρακτηριστικά (attributes) που αφορούν την προσωπική στάση/συμπεριφορά και κυρίως την ηθική ακεραιότητα (integrity). Διασφάλιση και διαχείριση Η «διαχείριση της ποιότητας» σε σχέση με τη «διασφάλιση της ποιότητας» περιλαμβάνει ένα πρόσθετο στοιχείο/χαρακτηριστικό, τη συνεχή βελτίωση των διεργασιών/δραστηριοτήτων με σκοπό όχι απλά τη διασφάλιση αλλά και την ενίσχυση/επαύξηση της ικανότητας/επάρκειας του οργανισμού. Ο κύκλος της βελτίωσης 4

5 Η ορθή πρακτική της διαχείρισης των διεργασιών ενός οργανισμού για την επίτευξη των στόχων του, επιβάλλει το σχεδιασμό, εφαρμογή, παρακολούθηση/έλεγχο των διεργασιών και βελτίωση/ανασχεδιασμό στον επαναληπτικό κύκλο εφαρμογής της διεργασίας. Η ορθή αυτή πρακτική αναφέρεται ως Plan-Do-Check-Act ή κύκλος του Deming. Το Do ως εφαρμόζω και το Act ως βελτίωση; Δεν δηλώνεται ξεκάθαρα το κύριο χαρακτηριστικό, π.χ. «κύκλος βελτίωσης» Από την αγγλική έκδοση του ISO This International Standard is based on the methodology known as Plan-Do-Check-Act (PDCA). PDCA can be briefly described as follows. Plan: establish the objectives and processes necessary to deliver results in accordance with the organization's environmental policy. Do: implement the processes. Check: monitor and measure processes against environmental policy, objectives, targets, legal and other requirements, and report the results. Act: take actions to continually improve performance of the environmental management system. Σκοπός και στόχος Η σχέση λογικής ακολουθίας «πολιτική, σκοπός και στόχος» καταλήγουν σε συγκεκριμένους μετρήσιμους στόχους για να μπορέσουμε να παρακολουθήσουμε μέσω δεικτών επίδοσης (των διεργασιών) το βαθμό επίτευξης και απόκλισης από τους στόχους. Παράδειγμα αστοχίας επιλογής όρου, το «αντικειμενικοί σκοποί» (objectives), αφού ο σκοπός είναι ευρύτερη έννοια και μπορεί να περιλαμβάνει ειδικότερους στόχους, ποιοτικούς, ποσοτικούς και μετρήσιμους. Παρακολούθηση και έλεγχος διεργασιών Κριτήριο διάκρισης παρακολούθησης και ελέγχου είναι η συχνότητα της ενέργειας. Η παρακολούθηση συνδέεται άμεσα με την εκτέλεση διεργασιών/ δραστηριοτήτων για πιο έγκαιρο εντοπισμό αποκλίσεων ενώ π.χ. ο «ποιοτικός έλεγχος» γίνεται σε πιο αραιά χρονικά διαστήματα ως επιβεβαίωση/ επικύρωση της λειτουργίας «υπό έλεγχο». Υπάρχουν και μετρητικές διεργασίες όπως π.χ. η εσωτερική επιθεώρηση ή η ανάλυση αποτελεσμάτων που έρχονται ως εποπτικές διεργασίες αξιολόγησης για την εξαγωγή χρήσιμων πληροφοριών για εντοπισμό ευκαιριών βελτίωσης. Έγγραφα και αρχεία Στο πρότυπο ISO 9000, τα αρχεία θεωρούνται έγγραφα (=πληροφορίες +μέσον που τις περιέχει) χωρίς να γίνεται σαφής διάκριση ανάμεσα στα λοιπά έγγραφα. Τα λοιπά αυτά έγγραφα περιέχουν πληροφορίες αναγκαίες για την εκτέλεση μιας διεργασίας/δραστηριότητας (εισερχόμενη πληροφόρηση) και είναι έγγραφα απαιτήσεων (εισερχόμενα) ενώ τα αρχεία είναι αποτελέσματα (εξερχόμενα). Έγγραφα απαιτήσεων είναι η προδιαγραφή, το σχέδιο ποιότητας, η διαδικασία ή η οδηγία εργασίας. Τα αρχεία αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία για την εφαρμογή/εκτέλεση μιας διεργασίας/δραστηριότητας και πληροφόρηση για επιτευχθέντα αποτελέσματα. Σύγχυση γίνεται και με το αρχείο νομοθεσίας που δεν είναι αρχείο/αποδεικτικό στοιχείο αλλά απαιτήσεις από τις οποίες πρέπει να «εξάγουμε» τις απαιτήσεις που είναι εφαρμοστέες για τον οργανισμό και να τις ενσωματώσουμε στα «έγγραφα απαιτήσεων» του οργανισμού για πληροφόρηση/ καθοδήγηση του προσωπικού σε κάθε θέση εργασίας. Ενδιαφερόμενα μέρη (interested parties/ stakeholders) Η δυαδική σχέση οργανισμός- πελάτης (ISO 9001) λειτουργεί σε ένα εξωτερικό και εσωτερικό περιβάλλον που επηρεάζει την επιτυχία του οργανισμού. Τα ενδιαφερόμενα μέρη στη λειτουργία ενός οργανισμού είναι τα φυσικά ή νομικά πρόσωπα/ενώσεις προσώπων που έχουν ενδιαφέρον από την επίδοση ή επιτυχία του οργανισμού. Η σχέση οργανισμού πελάτη είναι ξεκάθαρη. Ο πελάτης έχει απαιτήσεις και ο οργανισμός υποχρεώσεις. Για τα λοιπά ενδιαφερόμενα μέρη ο όρος «εμπλεκόμενοι» χρησιμοποιείται αδιακρίτως. Η ταξινόμηση που μπορεί να γίνει είναι εντός-εκτός του οργανισμού αλλά κυρίως σε αυτούς που θέτουν απαιτήσεις και στους «συμπράττοντες» με τον οργανισμό. Ο μέτοχος, ο ιδιοκτήτης, οι επιχειρήσεις στην εφοδιαστική αλυσίδα/προμηθευτές πρώτων υλών, προϊόντων και υπηρεσιών (συμπεριλαμβανομένων των χρηματοδοτικών-πιστωτικών, ασφαλιστικών, συμβουλευτικών και πιστοποιητικών υπηρεσιών) και οι διανομείς των προϊόντων/πάροχοι υπηρεσιών μέχρι τον καταναλωτή, όπως και οι εργαζόμενοι της εταιρείας είναι «συμπράττοντες» ή συμμέτοχοι στην αλυσίδα παραγωγής αξίας για τον πελάτη και τους λοιπούς αποδέκτες προϊόντων/ αποτελεσμάτων. 5

6 Ο πελάτης, ο χρήστης/καταναλωτής των προϊόντων ή υπηρεσιών του οργανισμού, οι πολίτες και η κοινωνία είναι οι αποδέκτες/λήπτες των προϊόντων του οργανισμού. Η Δημόσια Διοίκηση είναι ενδιαφερόμενο μέρος στη λειτουργία των οργανισμών. Ο όρος «εμπλεκόμενο μέρος» ή «συμμέτοχος» δεν συνάδει π.χ. στην ελεγκτική λειτουργία του κράτους για την ικανοποίηση των απαιτήσεων που επιβάλλει η νομοθεσία στις επιχειρήσεις. Ακόμη, δεν βοηθά στην κατανόηση της διάκρισης της λειτουργίας της πιστοποίησης («συμμέτοχη» στην επιχειρηματικότητα) από την ελεγκτική λειτουργία των Αρχών. Μελλοντικές γενιές ως ενδιαφερόμενο μέρος Η κατάταξη των ενδιαφερομένων μερών σε συμμέτοχους και πελάτες-αποδέκτες είναι θεμελιώδης για την αλυσίδα παραγωγής αξίας και την νομιμοποίηση της λειτουργίας/ χρήσης πόρων στην κοινωνική ευθύνη των οργανισμών (στον ανασχεδιασμό οικονομικής ανάπτυξης) που προκύπτει από τις ανάγκες της βιώσιμης ανάπτυξης. Οι οργανισμοί, στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης, καλούνται σήμερα να λαμβάνουν υπόψη τους στο σχεδιασμό και παραγωγή προϊόντων την ικανοποίηση των σημερινών και αυριανών αναγκών των καταναλωτών/πολιτών χωρίς όμως να υποθηκεύεται η δυνατότητα των μελλοντικών γενιών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Δηλαδή, οι μελλοντικές γενιές έχουν ανάγκες προς ικανοποίηση που πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από τις επιχειρήσεις με κοινωνική υπευθυνότητα. Οι μελλοντικές γενιές είναι «ενδιαφερόμενο μέρος» σήμερα για την κοινωνική ευθύνη των οργανισμών. Περιβαλλοντικές επιπτώσεις και περιβαλλοντικές πτυχές/πλευρές (aspects) Η λειτουργία του οργανισμού έχει επιπτώσεις (αρνητικές αλλά και θετικές) στο περιβάλλον (αιτιακή σχέση). Ο οργανισμός πρέπει να αναγνωρίζει τους παραμέτρους/ τα στοιχεία των δραστηριοτήτων και των προϊόντων που αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον και να τις αξιολογεί ώστε να προσδιορίζει αυτές που προκαλούν τις πλέον σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να τις διαχειριστεί κατάλληλα ώστε να μειωθούν οι αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να αυξηθούν οι θετικές. Έχουμε δηλαδή «περιβαλλοντικό» ισοζύγιο και παραμέτρους του, εισροές και εκροές. π.χ. των αέριων εκπομπών, των εκροών στο νερό, των εκροών στο έδαφος, της χρήσης πρώτων υλών και φυσικών πόρων, της χρήσης ενέργειας, των αποβλήτων και παραπροϊόντων. κίνδυνος ή κίνδυνος για την ασφάλεια τροφίμων (ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000:2005) βιολογικός, χημικός ή φυσικός παράγοντας στο τρόφιμο, ή κατάσταση του τροφίμου, που μπορεί να προκαλέσει αρνητική επίπτωση στην υγεία (του καταναλωτή του τροφίμου) ΣΗΜΕΙΩΣΗ - Ο όρος «κίνδυνος» δεν πρέπει να συγχέεται με τον όρο διακινδύνευση (risk). Η διακινδύνευση είναι η συνάρτηση της πιθανότητας της αρνητικής επίπτωσης στην υγεία (π.χ. ασθένεια) και της σοβαρότητας της επίπτωσης αυτής (θάνατος, νοσηλεία, απουσία από την εργασία κτλ.) κατά την έκθεση του καταναλωτή σε συγκεκριμένο κίνδυνο. Κίνδυνος και διακινδύνευση (hazard- risk). Υπάρχει αιτιακή σχέση μεταξύ κινδύνου (hazard) στο τρόφιμο και αποτελέσματος/ διακινδύνευση (risk) για τον καταναλωτή. Έχει καθιερωθεί η «ανάλυση κινδύνων» στις επιχειρήσεις τροφίμων ως μελέτη αξιολόγησης των δεδομένων και των συνθηκών για την παρουσία «αρνητικών παραγόντων» ώστε να αποφασιστούν τα απαιτούμενα μέτρα ελέγχου από την επιχείρηση ώστε να παραδώσει «ασφαλές προϊόν». Δηλαδή τρόφιμο με το «αποδεκτό επίπεδο κινδύνου». Όταν το τρόφιμο καταναλώνεται να υπάρχει «αποδεκτή διακινδύνευση για τον καταναλωτή» Χρησιμοποιούνται συχνά οι όροι «κίνδυνος» και «επικινδυνότητα» για το «hazard» - «risk». Όμως, από το Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη διαβάζουμε για την επικινδυνότητα: «η ιδιότητα εκείνου που είναι επικίνδυνος» δηλαδή του τροφίμου. Αλλά το risk αναφέρεται στον καταναλωτή τροφίμου και όχι στο τρόφιμο. Πλήρης σύγχυση όταν δεν είναι κατανοητό αν αναφερόμαστε στο τρόφιμο π.χ. κίνδυνος, βαρέα μέταλλα ή στον καταναλωτή τροφίμων π.χ. αποδεκτή διακινδύνευση από την κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν βαρέα μέταλλα. Δεν γίνεται κατανοητή η ύπαρξη αιτιακής σχέσης. Χρησιμοποιείται η λέξη / όρος «κίνδυνος» ή η επικινδυνότητα ισοπεδωτικά με δύο σημασίες, ως παράγοντας 6

7 που μπορεί να προκαλέσει βλάβη και ως απειλή για τον καταναλωτή τροφίμου. Παράδειγμα. Κίνδυνος, τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων και καταναλωτές «υψηλού κινδύνου» για τις ομάδες πληθυσμού π.χ. ηλικιωμένοι ή παιδιά που είναι πιο ευάλωτοι στην εμφάνιση κινδύνων. Ο ίδιος κίνδυνος (ποσοστό παρουσίας αρνητικού παράγοντα) αλλά διαφορετικές πολύ πιο σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στον αποδέκτη. Διαχείριση κινδύνων και διαχείριση διακινδύνευσης Οι αποφάσεις (διαχείρισης διακινδύνευσης) για την επίτευξη της ασφάλειας (αποδεκτής διακινδύνευσης) περιλαμβάνουν την κατάλληλη διαχείριση κινδύνων (από τις επιχειρήσεις). Την ανάλυση των πηγών και μηχανισμών επιμόλυνσης του προϊόντος με τους αρνητικούς ή βλαπτικούς παράγοντες/κινδύνους και υποχρέωση λήψης των τεχνικώς επαρκών μέτρων πρόληψης και ελέγχου ώστε να παραδώσουν ασφαλές προϊόν. Αλλά και τις αποφάσεις που σχετίζονται με τη μείωση της έκθεσης στους βλαπτικούς παράγοντες/κινδύνους και της μείωσης/αντιμετώπισης των αρνητικών επιπτώσεων όταν παρά τα μέτρα πρόληψης τα αρνητικά συμβάντα και οι αρνητικές επιπτώσεις εμφανιστούν. Προαπαιτούμενα και προαπαιτούμενα προγράμματα Για την παραγωγή ασφαλών τροφίμων και τον έλεγχο των κινδύνων οι επιχειρήσεις τροφίμων οφείλουν να διαθέτουν υποδομές, εγκαταστάσεις και εξοπλισμούς και να λαμβάνουν μέτρα υγιεινής/ ή προγράμματα ώστε να υπάρχει το κατάλληλο περιβάλλον παραγωγής τροφίμων. Ειδικότερα, από την ανάλυση κινδύνων για τον έλεγχο συγκεκριμένων κινδύνων, πέραν των μέτρων ελέγχου που παρακολουθούνται μέσω σχεδίου HACCP επιλέγονται συγκεκριμένα μέτρα ελέγχου ως προαπαιτούμενα προγράμματα. Οι αντίστοιχοι αγγλικοί όροι είναι prerequisite programmes και operational prerequisite programmes. Ενώ ο πρώτος όρος δεν περιλαμβάνει μόνο «προγράμματα»/ενέργειες αλλά και κτιριακά/εγκαταστάσεις. Για τη διάκριση για τα προγράμματα, που προκύπτουν από την ανάλυση κινδύνων να παρακολουθείται η εφαρμογή τους χρησιμοποιήθηκε το χαρακτηριστικό «λειτουργικό» ως να υπάρχουν προγράμματα που δεν λειτουργούν. Η επιλογή των ελληνικών όρων με το καθιερωμένο ουσιαστικοποιημένο επίθετο «προαπαιτούμενα» και το «προαπαιτούμενα προγράμματα» για τα προληπτικά μέτρα ελέγχου που χρειάζονται παρακολούθηση αλλά όχι με τη συχνότητα και κρισιμότητα του σχεδίου HACCP (ώστε να αποφασίζεται η αποδέσμευση του προϊόντος) δεν έγινε κατανοητό ότι στο δεύτερο όρο το «προαπαιτούμενα» είναι επιθετικός προσδιορισμός. Οι περισσότεροι εξάλλου έχοντας ως αναφορά το αγγλικό κείμενο «μεταφράζουν» άκριτα τους αγγλικούς όρους, κατά λέξη. Υγεία και υγιεινή Υγεία είναι η κατάσταση ευεξίας του ατόμου ή του συνόλου του πληθυσμού. Υγιεινή είναι οι συνθήκες και τα μέτρα για τη διασφάλιση της υγείας. Αυτό που επιδιώκεται να διασφαλιστεί είναι η υγεία και η ασφάλεια στην εργασία. Η υγιεινή είναι μέσον, φροντίδα για τη διασφάλιση μη πρόκλησης βλάβης, π.χ. καθαριότητα για την αποφυγή επιμόλυνσης. Μιλάμε για χώρους υγιεινής και ατομική υγιεινή. Όπως μιλάμε για υγεία και βιβλιάρια υγείας των εργαζομένων. Έτσι μιλάμε για συστήματα διαχείρισης της υγείας και ασφάλειας στην εργασία. Οι συντεταγμένες ενέργειες του οργανισμού για την προστασία του «αγαθού» που είναι η υγεία των εργαζομένων/ επισκεπτών/πολιτών και όχι η υγιεινή. Το αρνητικό/ βλάβη που πρέπει να προλάβουμε (να πετύχουμε το αποδεκτό επίπεδο διακινδύνευσης) είναι το εργατικό ατύχημα και η επαγγελματική ασθένεια. υγεία και ασφάλεια στην εργασία (ΕΛΟΤ 1801) συνθήκες και παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν ή θα μπορούσαν να επηρεάσουν την υγεία και την ασφάλεια του προσωπικού του οργανισμού ή άλλων εργαζομένων (συμπεριλαμβανομένων των προσωρινά απασχολουμένων και του προσωπικού των εργολάβων), των επισκεπτών ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο χώρο εργασίας χώρος εργασίας οποιοσδήποτε φυσικός χώρος μέσα στον οποίο εκτελούνται σχετικές με την εργασία δραστηριότητες υπό τον έλεγχο του οργανισμού 7

8 Σημείωση: Όταν εξετάζεται τι αποτελεί χώρο εργασία, ο οργανισμός θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις επιδράσεις στην υγεία και ασφάλεια του προσωπικού που, για παράδειγμα, ταξιδεύει ή βρίσκεται εν κινήσει (για π.χ. οδηγεί, μετακινείται με αεροπλάνα, πλοία ή τραίνα), εργάζεται στις εγκαταστάσεις ενός πελάτη ή προμηθευτή ή εργάζεται στο σπίτι. διακινδύνευση συνδυασμός της πιθανότητας εμφάνισης ενός επικίνδυνου συμβάντος ή έκθεσης σε κίνδυνο και της σοβαρότητας τραυματισμού ή της επαγγελματικής ασθένειας που μπορεί να προκληθεί Έργο και δημόσιες συμβάσεις έργων Έργο είναι η μη πάγια διεργασία του οργανισμού που εκτελείται για την επίτευξη μοναδικού αποτελέσματος το οποίο ικανοποιεί προκαθορισμένες και επαληθεύσιμες απαιτήσεις συμπεριλαμβανομένων των περιορισμών σε χρόνο, κόστος και πόρους. Ο ορισμός του έργου εστιάζει στη διάκριση με τις πάγιες διεργασίες για την παραγωγή επαναλαμβανόμενων προϊόντων (γραμμής παραγωγής ή εν σειρά). Οι δημόσιες συμβάσεις έργων (για έργα δημοσίου χαρακτήρα) μπορεί να αφορούν τεχνικά έργα (και σχετικές μελέτες, προμήθειες ή υπηρεσίες) και μη τεχνικά έργα ή οι αναφερόμενες ως δημόσιες συμβάσεις προμηθειών και υπηρεσιών. Το έργο δημοσίου χαρακτήρα έργο ή προμήθεια ή παροχή υπηρεσίας ή συνδυασμός αυτών, με ή χωρίς τεχνικό αντικείμενο, που λαμβάνει δημόσια χρηματοδότηση για το κοινό όφελος. Δημόσια τεχνικά έργα είναι δημόσιες συμβάσεις που έχουν ως αντικείμενο την υλοποίηση τεχνικών έργων. Πολλές φορές αναφέρονται απλά ως δημόσια έργα. Κύκλος ζωής του έργου, υλοποίηση και εκτέλεση Όταν αναφερόμαστε σε κύκλο ή φάσεις (έργου) αναφερόμαστε σε σύνολο και μέρη. Ο κύκλος ζωής ενός έργου (σύνολο) περιλαμβάνει την υλοποίηση του έργου και τη λειτουργία και απόθεση του προϊόντος του έργου (μέρη). Η υλοποίηση του έργου (σύνολο) περιλαμβάνει τις φάσεις έναρξης, σχεδιασμού της εκτέλεσης, εκτέλεση και παρακολούθηση εκτέλεσης και κλείσιμο του έργου. Η φάση έναρξης (σύνολο) περιλαμβάνει την σύλληψη της ιδέας για το έργο, την μελέτη για την αναγκαιότητα και βιωσιμότητα του έργου, την προετοιμασία και ωρίμανση και την εξασφάλιση της χρηματοδότησης για την εκτέλεση. Τυποποίηση ορολογίας και επικοινωνία Για την τυποποίηση ορολογίας, το κύριο ζητούμενο είναι η επικοινωνία της γνώσης και δεν είναι π.χ. ο εμπλουτισμός της ελληνικής γλώσσας με ελληνικούς όρους. Η τυποποίηση της ορολογίας έχει ως «εξυπηρέτηση σκοπού» την επικοινωνία. Κοραής και πρότυπο ορολογίας Ανεξάρτητα του τρόπου παραγωγής του όρου, ισχύει ο κανόνας του Κοραή. Αδαμάντιος Κοραής, Χρυσά Έπη, (Ορόγραμμα αρ. 82 Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2007, ΕΛΕΤΟ, «Δεκάλογος του κανονιστού της γλώσσας) «Δεν βαπτίζει με νέο όνομα ένα πράγμα αν δεν είναι πεπεισμένος ότι αυτό δεν είναι ήδη βαπτισμένο στην ελληνική. Δεν καταργεί λέξεις συνήθεις στην ακοή όλου του έθνους, χωρίς να υπάρχει ανάγκη. Από δύο συνώνυμες λέξεις επιλέγει και εισάγει εκείνη που υπάρχει ελπίδα να την καταλάβει κι ο απαίδευτος. Όταν επιλέγει ασυνήθη λέξη, θεωρεί όλους τους σχηματισμούς της, που θα πρέπει να εισέρχονται «χωρίς σπαραγμόν και σφαδασμόν» στην ακοή» Ανάλογο εδάφιο από το Διεθνές πρότυπο ISO 704/ΕΛΟΤ 402. Στην τελευταία έκδοση, την καθιερωμένη χρήση δεν την τοποθετεί ανάμεσα στις άλλες αρχές αλλά την τοποθετεί εισαγωγικά του κεφαλαίου για τη δημιουργία των όρων: «Πριν δημιουργηθεί ένας νέος όρος, απαιτείται να διερευνηθεί αν υπάρχει ήδη όρος για την εξεταζόμενη έννοια. Πρέπει να γίνεται σεβαστή η καθιερωμένη χρήση. Καθιερωμένοι και ευρέως χρησιμοποιούμενοι όροι, ακόμα και εάν είναι όχι ορθά σχηματισμένοι δεν πρέπει να αλλάζονται εκτός εάν υπάρχουν λόγοι που το επιβάλλουν». 8

9 Επίλογος Η προσέγγιση στα τεχνικά κείμενα (συγγραφή ή/και μελέτη) είναι χρήσιμο να εστιάζει στα χαρακτηριστικά εννοιών, στο κριτήριο ταξινόμησης και στα χαρακτηριστικά οριοθέτησης των εννοιών μεταξύ τους, κυρίως ανά ζεύγη/ τι διακρίνει τον ένα από τον άλλο π.χ. ειδοποιός διαφορά μεταξύ εννοιών. Είναι χρήσιμο να αναρωτηθούμε γιατί γίνεται η διάκριση; Ποιος είναι ο σκοπός που εξυπηρετείται; Να προσδιορίζουμε τις συντεταγμένες της έννοιας. Ποια είναι η αμέσως ευρύτερη έννοια, γένος ή υπερσύνολο. Εστίαση/αναζήτηση των συσχετικών σχέσεων πχ. αίτιο-αποτέλεσμα, ενέργεια- εισερχόμενα και αποτελέσματα. Σε ένα γνωστικό αντικείμενο οφείλουμε να αναζητήσουμε τους ορισμούς των εννοιών. Π.χ. για τη διοίκηση επιχειρήσεων/ συστήματα διαχείρισης, ο σύμβουλος, ο υπεύθυνος του συστήματος ή διεργασίας, ο επιθεωρητής ή εκπαιδευτής οφείλει να μελετά τους ορισμούς των εννοιών από το πρότυπο αναφοράς ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9000:2005. Η σημασία/ πληροφορία που μεταφέρει η λέξη/ όρος να «εξισώνεται» με την περιγραφή έννοιας. Να επιλέγουμε τον καθιερωμένο όρο για «την εξυπηρέτηση του σκοπού» της επικοινωνίας. Για τον έλεγχο του κειμένου μπορούμε να κάνουμε αντικατάσταση όρου με τον ορισμό της έννοιας. Βιβλιογραφία [1] ISO 704/ΕΛΟΤ 402 «Ορολογική εργασία Αρχές και μέθοδοι» [2] ISO /ΕΛΟΤ «Ορολογική εργασία Λεξιλόγιο Μέρος 1: Θεωρία και εφαρμογή» [3] ΕΛΟΤ, 2001, ΕΛΟΤ ΕΝ ISO Συστήματα διαχείρισης της ποιότητας Θεμελιώδεις αρχές και λεξιλόγιο, Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης, Ελλάδα. [4] ΕΛΟΤ, 2001, ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 9001: Συστήματα διαχείρισης της ποιότητας Απαιτήσεις, Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης, Ελλάδα. [5] ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 22000: 2005 «Συστήματα διαχείρισης της ασφάλειας τροφίμων Απαιτήσεις» [6] ΕΛΟΤ 1801:2009 «Συστήματα διαχείρισης επαγγελματικής υγείας και ασφάλειας Απαιτήσεις» [7] ΕΛΟΤ ΕΝ ISO 14001: 2005 «Συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης Απαιτήσεις» [8] Ελληνικό πρότυπο ΕΛΟΤ 1429: 2008, «Διαχειριστική επάρκεια οργανισμών για την υλοποίηση έργων δημοσίου χαρακτήρα Απαιτήσεις» [9] Λεξικό της κοινής Νεοελληνικής του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη [10] Λεξικό της Ελληνικής γλώσσης, Δ. Β. Δημητράκου [11] Μπαμπινιώτης, Επιφυλλίδες Βήματος Ιωάννης Χ. Σαριδάκης, Χ-Μ, Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης ixs@elot.gr, τηλ