ΕΝΤΟΜΑ ΑΜΠΕΛΟΥ. Χρήστος Γ. Αθανασίου. Lobesia botrana (Lepidoptera: Tortricidae) ευδεμίδα της αμπέλου, σκουλήκι των σταφυλιών

Transcript

1 ΕΝΤΟΜΑ ΑΜΠΕΛΟΥ Χρήστος Γ. Αθανασίου Lobesia botrana (Lepidoptera: Tortricidae) ευδεμίδα της αμπέλου, σκουλήκι των σταφυλιών Κυρίως αμπέλι, αλλά και ελιά (ανθοταξίες), πυρηνόκαρπα κα. εν φαίνεται πέραν του αμπελιού να μπορεί να συμπληρώσει >1 γενεά Τέλειο: Μήκος 6 mm, άνοιγμα πτερύγων mm. Πρόσθιες πτέρυγες με χαρακτηριστικές κηλίδες και σχήματα. Προνύμφη: mm, ευκίνητη, κιτρινοπράσινη-καστανοπράσινη 3-4 γενεές/έτος (συνήθως 3) ιαχειμάζει: ως νύμφη Κάτω από ξηρούς φλοιούς πρέμνων και άλλων ξενιστών, ή στο έδαφος Εμφάνιση προνυμφών 2ης γενεάς Εισέρχονται στις άγουρες ράγες και τις καταστρέφουν Συνδέουν με νήματα τις προσβεβλημένες ράγες Μπαίνουν στη ράγα σε σημείο επαφής με την διπλανή ράγα Άνοιξη (Απρίλιος): έξοδος ακμαίων ραστήρια το λυκόφως Ωοτοκούν στις άγουρες ράγες, ποδίσκους, άξονες των βοτρύων Έξοδος Ακμαίων 1ης γενεάς Σύζευξη, Ωοτοκία Αν υπάρχουν ταξιανθίες ωοτοκούν στα κλειστά άνθη, ποδίσκους, βράκτια Αν δεν υπάρχουν σε νεαρά φύλλα, βλαστούς Εμφάνιση Προνυμφών Ανοίγει οπή στα άνθη Τρώει στήμονες, ύπερο Συνδέει τα άνθη που προσβάλλει με μετάξινους ιστούς Σε βομβύκιο στα άνθη Ή κάτω από φλοιούς Ή στο έδαφος Νύμφωση Προνυμφών Νύμφωση προνυμφών Μέσα στις ράγες, ή σε άλλα καταφύγια Έξοδος Ακμαίων 2ης γενεάς Ωοτοκούν στους βότρεις Ζημιές που προκαλούνται από την ευδεμίδα Άμεση ζημιά λόγω καταστροφής των ραγών (σοβαρότερη ζημιά σε πυκνόρραγες ποικιλίες) λόγω ρύπανσης Έμμεση ζημιά Σήψεις από μύκητες και άλλα παθογόνα ιδίως όταν επικρατεί αυξημένη υγρασία Botrytis cinerea (τερφά σήψη) Botryosphaeria dothidea (όξινη σήψη) Ράγες προσβεβλημένες από βοτρύτη είναι καταλληλότερες για τροφή των προνυμφών, δηλ. και το έντομο ευνοείται από τον μύκητα Τα τραύματα ευνοούν και την προσβολή από άλλα έντομα, όπως τα είδη Drosophila Εμφάνιση προνυμφών 3ης γενεάς Προσβάλλουν τις ράγες που είναι ώριμες ή που ωριμάζουν Νύμφωση προνυμφών ιαχείμαση Μπορεί να υπάρξει και 4η γενεά Φερομονικές παγίδες για τον έλεγχο της πτήσης των αρρένων ακμαίων Τροφικές παγίδες για τα θήλεα Η φερομόνη φύλου του L. botrana E7Z9-12Ac (E,Z)-7,9-Dodecadienyl acetate 1

2 30 1η γενεά Ωοτοκία σε άνθη ή (αν δεν υπάρχουν ακόμα) σε βλαστούς και φύλλα Προνύμφες: ανθοφάγες 3η γενεά Παράδειγμα καταπολέμησης 3η γενεά Επέμβαση στο μέγιστο Ακμαία/παγίδα Ωοτοκία σε βότρεις Προνύμφες: ράγες (άγουρες) 2η γενεά Ωοτοκία σε βότρεις Προνύμφες: ράγες Ωοτοκία Νεαρές νύμφες Ανεπτυγμένες προνύμφες Έναρξη νύμφωσης Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Άρρενα ακμαία ευδεμίδας/φερομονική παγίδα, σε αμπελώνα στην Ν. Αγχίαλο Μαγνησίας το 2004 Επέμβαση πριν το μέγιστο Νύμφες (στο έδαφος) Ανεπτυγμένες προνύμφες Ακμαία (σύζευξη-ωοτοκία) Επέμβαση σε 2-3 ημ. μετά το μέγιστο Ωά Νεοεκκολαφθείσες προνύμφες Ωοκτόνο Ρυθμιστής ανάπτυξης Επέμβαση σε 7 ημ. μετά το μέγιστο Νεαρές προνύμφες Προνυμφοκτόνο Επέμβαση σε 14 ημ. μετά το μέγιστο Ανεπτυγμένες προνύμφες Η ζημιά έχει ήδη γίνει Αμέσως μετά (ή κατά) το μέγιστο: ρυθμιστές ανάπτυξης Με την εμφάνιση των νεαρών προνυμφών: προνυμφοκτόνα Μιμητές ορμόνης νεότητας Παρεμποδιστές βιοσύνθεσης χιτίνης Ανταγωνιστές εκδυσόνης fenoxycarb (Insegar κα) triflumuron (Alsystin) diflubenzuron (Dimilin κα) teflubenozide (Mimic) flufenoxuron (Cascade) teflubenzuron (Nomolt) fenoxycarb Άλλοι ρυθμιστές Προνυμφοκτόνα spinosad (Laser) Bacillus thuringiensis (διάφορα) methomyl (Lannate κα) malathion (διάφορα) fenitrothion (διάφορα) chlorpyrifos (διάφορα) spinosad Μεταβολίτες που προέρχονται από το Sacharopolyspora spinosa Ευρύ φάσμα δράσης σε μικρές δόσεις Συνδυάζεται με υποδοχείς ακετυλοχολίνης προκαλώντας συνεχή νευρική διέγερση των εντόμων (νευροτοξική δράση) Χαμηλή τοξικότητα για τον άνθρωπο και τα θερμόαιμα Τρεις τύποι σκευασμάτων με δραστική τον B-t Β. thuringiensis Kurstaki (Bactospeine κα) B. thuringiensis Aizawai (Xentari) Β. thuringiensis Kurstaki/Aizawai (Agree) ημέρες από ραστική συγκομιδή B-t 0 spinosad 14 methomyl 35 fenitrothion 35 lufenuron 40 chlorpyrifos 30 teflubenzuron 40 malathion 7 B-t: κυρίως σε οινοποιήσιμες (σε επιτραπέζιες υπάρχει κάποια προσβολή) Ρυθμιστές: Μεγάλη υπολ.δράση (και υπολείμματα) 2

3 Παρεμπόδιση συζεύξεων (mating disruption) Ακμαία/παγίδα Τοποθέτηση dispensers Κρίσιμη περίοδος προστασίας (παρεμπόδιση σύζευξης) μάρτυρας εφαρμογή μεθόδου εφαρμογή ψεκασμών Μείωση φερομόνης στα dispensers 5 0 Μάρτιος Απρίλιος Μάιος Ιούνιος Ιούλιος Αύγουστος Σεπτέμβριος Οκτώβριος Ακμαία ευδεμίδας/παγίδα σε τρεις αμπελώνες Κρίσιμα σημεία της εφαρμογής της μεθόδου της παρεμπόδισης των συζεύξεων Η διάρκεια ζωής των dispensers να συμπίπτει με την κρίσιμη περίοδο (προστασία από 2η και 3η γενεά) Τοποθέτηση πολύ νωρίς: η μείωση της φερομόνης θα συμπέσει με την εποχή που ωοτοκούν τα ακμαία της 2ης γενεάς άρα οι προνύμφες της 3ης γενεάς θα προκαλέσουν σημαντικές ζημιές Τοποθέτηση πολύ αργά: ήδη έχουν αρχίσει οι ωοτοκίες από τα ακμαία της 1ης γενεάς άρα οι προνύμφες θα προκαλέσουν ζημιές νωρίς την περίοδο % προσβολή στους βότρεις, σε αμπελώνες που έχει εφαρμοσθεί η μέθοδος, σε τρεις ημερομηνίες τοπoθέτησης των dispensers Κρίσιμα σημεία της εφαρμογής της μεθόδου της παρεμπόδισης των συζεύξεων (2) Οι φερομονικές παγίδες συλλαμβάνουν άρρενα Η εφαρμογή της μεθόδου δεν αποκλείει την είσοδο γονιμοποιημένων θηλυκών από γειτονικούς αμπελώνες Πρέπει να εφαρμόζεται σε ευρεία κλίμακα, σε μεγάλες εκτάσεις Συχνά συστήνεται να προστατευθεί με εντομοκτόνο η περιφερειακή ζώνη του αμπελώνα Πρέπει να παρακολουθούμε και την δραστηριότητα των θηλυκών (ιδιαίτερα των γονιμοποιημένων), με τη χρήση τροφικών παγίδων (δοχεία με κρασί, ξύδι κα) Πρέπει να παρακολουθείται η δραστηριότητα των εντόμων και έξω από τον αμπελώνα Τοποθέτηση παγίδων και έξω από τον αμπελώνα (σε γειτονικούς αμπελώνες) Η μέθοδος δεν προστατεύει αποτελεσματικά εάν οι συλλήψεις μέσα στον αμπελώνα είναι >5 % αυτών που καταγράφονται έξω από τον αμπελώνα Καταπολέμηση 1. Βιοτεχνική καταπολέμηση Εφαρμογή της μεθόδου της παρεμπόδισης της συνεύρεσης των δύο φύλλων 2. Βιολογική καταπολέμηση Σκευάσματα που περιέχουν τον κρύσταλλο της δ-ενδοτοξίνης του Bacillus thuringiensis 3. Χημική καταπολέμηση Η καταπολέμηση της ευδεμίδας γίνεται σε πολλές περιοχές της χώρας με βάση τα ελτία Γεωργικών Προειδοποιήσεων, που εκδίδονται από τα Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών και Ποιοτικού Ελέγχου, του Υπουργείου Γεωργίας (κατευθυνόμενη καταπολέμηση) Υπάρχουν επίσημα δίκτυα παρακολούθησης, για την παρακολούθηση της πληθυσμιακής παρουσίας του εντόμου 3. Χημική καταπολέμηση (2) 1η γενεά Συνήθως η ζημιά δεν είναι σημαντική από την πρώτη γενεά Επεμβαίνουμε μόνο όταν έχουμε μεγάλους πληθυσμούς (σημαντικός αριθμός φωλιών στις ανθοταξίες) Στην περίπτωση αυτή, ένας ψεκασμός με B-t παρέχει ικανοποιητική προστασία 2η γενεά Παρακολούθηση με φερομονικές παγίδες, αλλά και του επιπέδου προσβολής και των ωοτοκιών (2-5 % των βοτρύων με ωά ή προνύμφες) Ρυθμιστές: κατά την αύξηση των συλλήψεων fenoxycarb: πριν ή κατά το μέγιστο (μέχρι 2-3 ημέρες μετά), για ωοκτόνο δράση Άλλοι ρυθμιστές: κατά το μέγιστο (όχι ωοκτόνος δράση) Παρέχουν ικανοποιητική προστασία για μεγάλο χρονικό διάστημα (συχνά >3 εβδομάδες) Προνυμφοκτόνα μετά το μέγιστο (7-12 ημέρες από το μέγιστο, δηλαδή κατά την εκκόλαψη). Να δίδεται έμφαση σε σκευάσματα χαμηλής τοξικότητας για τον άνθρωπο B-t spinosad Λοιπά προνυμφοκτόνα (οργανοφοσφωρικά, καρβαμιδικά, πυρεθροειδή) 3

4 3η γενεά Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για την 2η Για τη γενεά αυτή ο ψεκασμός πρέπει να συνδυάζεται με τη χρήση ενός μυκητοκτόνου (κατά του βοτρύτη κα) Εάν χρησιμοποιηθούν προνυμφοκτόνα (B-t, spinosad, fenitrothion, methomyl, chlorpyrifos, malathion κα), ο ψεκασμός θα πρέπει να επαναληφθεί μετά από ημέρες (ιδιαίτερα εάν μεσολαβήσει βροχερός καιρός) Περισσότερη προσοχή: επιτραπέζιες ποικιλίες Αν δεν παρακολουθείται ο πληθυσμός: Ημερολογιακά 1η γενεά: όταν τα άνθη είναι κλειστά και λίγες ημέρες πριν ανοίξουν 2η γενεά: όταν οι ράγες έχουν μέγεθος μπιζελιού 3η γενεά: μεταχρωματισμός (έναρξη γυαλίσματος) των ραγών Eupoecilia (Clysia) ambiguella (Lepidoptera: Tortricidae) κοχυλίδα της αμπέλου Ακμαίο: 6-7 mm και διακρίνεται εύκολα από την ευδεμίδα, διότι έχει κιτρινωπές πρόσθιες πτέρυγες με μια σκοτεινόχρωμη ζώνη Προνύμφη: mm κοκκινωπή (ευδεμίδα κιτρινοπράσινη) Υπάρχει κυρίως στη Β. Ευρώπη (2 γενεές/έτος) ενώ νοτιότερα κυριαρχεί η ευδεμίδα Βιολογία και καταπολέμηση όπως και στην ευδεμίδα Παρακολούθηση με φερομονικές παγίδες Στην Ελλάδα δεν προκαλεί σημαντικές ζημιές συνυπάρχει όμως με την ευδεμίδα σε ορισμένες περιοχές Sparganothis pilleriana (Lepidoptera: Tortricidae) πυραλίδα της αμπέλου Πολυφάγο, με προτίμηση την άμπελο Ακμαίο: mm, καστανές πρόσθιες πτέρυγες με τρεις εγκάρσιες ζώνες Προνύμφη: 30 mm πρασινοκόκκινη Μια γενεά/έτος ιαχειμάζει ως νεαρή προνύμφη (1ου σταδίου) κάτω από το φλοιό, σχισμές κα. Άνοιξη: έξοδος προνυμφών, τρέφονται με οφθαλμούς, φύλλα (τα ενώνουν με μετάξινα νήματα, φτιάχνοντας φωλιά ) Αργότερα προσβάλλουν και βότρεις Νύμφωση μέσα στις φωλιές Ιούνιος-Ιούλιος εμφάνιση ακμαίων-ωοτοκία Οι νεαρές προνύμφες υφαίνουν βομβύκιο και εισέρχονται σε διάπαυση Αν χρειαστεί, ένας ψεκασμός την άνοιξη Holocacista rivillei (Lepidoptera: Heliozelidae) Ακμαίο: άνοιγμα πτερύγων 4 mm, πρόσθιες πτέρυγες μαύρες με 4 κηλίδες ιαχειμάζει ως νύμφη στο έδαφος Ωοτοκεί στα φύλλα Προνύμφες ορύσσει οφιοειδή στοά στο μεσόφυλλο Αργότερα η στοά διευρύνεται (θάλαμος νύμφωσης στο φύλλο) Στην Ελλάδα δεν προκαλεί σημαντικές ζημιές Frankliniella occedentalis (Thysanoptera: Thripidae) θρίπας της Καλιφόρνια Εξαιρετικά πολυφάγο (>240 φυτά, >60 οικογένειες Τέλειο: Μήκος mm, κίτρινο-καστανό Νύμφη: όπως το ακμαίο, χωρίς πτέρυγες 5-7 γενεές/έτος 4

5 ιαχειμάζει: ως ενήλικο ή νύμφη Στο έδαφος, ή σε χαμηλή βλάστηση Άνοιξη: πρώτες προσβολές Τύπος στοματικών μορίων: ξέων μυζητικός Στο αμπέλι: Σχισμές ωοτοκίας σε άνθη, ράγες, ταξικαρπικούς άξονες Αυτές οι σχισμές εξελίσσονται σε σκοτεινόχρωμα στίγματα όταν αναπτυχθούν οι ράγες Αργότερα περιβάλλονται από χλωρωτική άλω που καταλήγει σε εσχάρωση Μείωση της εμπορικής αξίας επιτραπέζιων ποικιλιών ευτερογενώς από τις οπές αναπτύσσονται μύκητες Τα συμπτώματα μοιάζουν με συμπτώματα τοξικότητας (π.χ. από χαλκούχα) Συμπτώματα Καχεξία κατσάρωμα, κηλίδες σε φύλλα-καρπούς σε διάφορες καλλιέργειες (βαμβάκι, κηπευτικά κα) Θρίπας: αρχική προσβολή Τοξικότητα από χαλκούχα Θρίπας: εσχαρώσεις No. thrips Καταπολέμηση 1. Καλλιεργητικά μέτρα Έλεγχος ζιζανίων Sonchus spp. Daucus carota Sorghum halepense Convolvulus arvensis Ecballium elaterium Heliotropium spp , ,5 64,5 Calendula arvensis Amaranthus spp. Tribulus terrestris Xanthium strumarium Solanum nigrum Datura stramonium 2. Χημική καταπολέμηση Η ζημιά γίνεται νωρίς (στην άνθηση) και η επισήμανση των συμπτωμάτων στις ράγες δείχνει ότι η ζημιά έχει ήδη γίνει Ψεκασμοί στην έναρξη της άνθησης ή κατά την πλήρη άνθηση, με διάφορα σκευάσματα (spinosad, methomyl, methamidophos, deltamethrin κα) Παρακολούθηση πληθυσμών με χρωματιστές (μπλε) κολλητικές παγίδες (10-15 έντομα/παγίδα ορίζεται σαν όριο για επέμβαση στην Ιταλία), διότι έτσι επισημαίνουμε την δραστηριότητα των ακμαίων (pupa, prepupa στο έδαφος) Εναλλαγή εντομοκτόνων και συνδυασμένη καταπολέμηση με άλλους εχθρούς, λόγω του ότι το είδος αυτό αναπτύσσει ταχύτατα ανθεκτικότητα 3. Βιολογική καταπολέμηση ιάφορα αρπακτικά έντομα (Macrolophus, Nabis, Orius) και ακάρεα (Phytoseidae) είναι δυνατόν να περιορίσουν σημαντικά τους πληθυσμούς Drepanothrips reuteri (Thysanoptera: Thripidae) θρίπας της αμπέλου Πολλοί ξενιστές (άμπελος, φουντουκιά, ιτιά, αυτοφυή κα) Τέλειο: Μήκος mm, κίτρινο Νύμφη: υπόλευκη με κόκκινους οφθαλμούς ιαχειμάζει ως ενήλικο κάτω από τον φλοιό των πρέμνων ή σε άλλα καταφύγια Άνοιξη: προσβάλλει νεαρή βλάστηση (οφθαλμούς, φύλλα, βλαστούς, ανθοταξίες Βραχυγονάτωση, μικροφυλλία, παραμόρφωση φύλλων Ψεκασμός στα πρώτα βλαστικά στάδια (D-E, δηλ. στην έκπτυξη των φύλλων), με όσα αναφέρθηκαν για το F. occidentalis 5

6 Viteus vitifoliae (Homoptera: Phylloxeridae) φυλλοξήρα της αμπέλου Ξενιστές: είδη Vitis Πολυμορφική αφίδα Στα αμερικάνικα είδη Vitis παρατηρούνται 5 μορφές ατόμων Στην ευρωπαϊκή άμπελο Vitis vinifera παρατηρείται μόνο η ριζόβια και σπάνια η φυλλόβια μορφή Ακμαίο (ριζόβιο): άπτερο, mm, πλατύτερο στο θώρακα, πράσινο, κίτρινο ή καστανό Προέρχεται από την Β. Αμερική, όπου εξαπλώθηκε στην Ευρώπη (διαπιστώθηκε στην Αγγλία, Γαλλία το 1863) Η εξάπλωση συνεχίζεται και έχουν θεσπιστεί ειδικά μέτρα για τον περιορισμό της Όλη η Ελλάδα θωρείται ότι έχει πληγεί από το έντομο Vitis vinifera Είτε αυτόρριζη είτε πάνω σε αμερικανικό υποκείμενο ιαφορετικός βιολογικός κύκλος στην ευρωπαϊκή άμπελο και στα αμερικάνικα είδη Παρατηρείται μόνο η ριζόβια μορφή Σπάνια η κηκιδόβια ιαχειμάζει: νύμφη στο έδαφος Αύξηση θερμοκρασιών: προσβολή Μυζούν τα ριζίδια και τις ρίζες >5 γενεές/έτος (φθάνει και τις 15) Το νύγμα της φυλλοξήρας δημιουργεί φυμάτια στα ριζίδια και εξογκώματα στις ρίζες Ακολουθεί σήψη και καταστροφή του ριζικού συστήματος του φυτού Στο υπέργειο μέρος χλώρωση, ξήρανση φύλλων, φυλλόπτωση, ξήρανση όλου του φυτού (χωρίς να βλέπουμε αφίδες) Τρόποι εξάπλωσης της ριζόβιας φυλλοξήρας 1. Με άτομα που μετακινούνται στο έδαφος από ρίζα σε ρίζα 2. Με άτομα που μετακινούνται στην επιφάνεια του εδάφους, κυρίως κατά μήκος των ρωγμών (καλοκαίρι) 3. Με μέρη φυτών (μοσχεύματα) από μολυσμένα εδάφη 4. Με μολυσμένο χώμα, εργαλεία (άροτρα κτλ.) Αμερικάνικα είδη 5 μορφές: Κηκιδόβια (gallicola) Ριζόβια (radicicola) Φυλογόνος (sexupara) Αρσενικό Θηλυκό ιαχειμάζει: ως ωό Κάτω από φλοιούς και άλλα καταφύγια ημιουργία νέων κηκίδων Ανοιξη: εκκόλαψη Εμφανίζονται τα θεμελιωτικά ή ιδρυτικά άτομα Κάθε ιδρυτικό κηκιδόβιο θήλυ γεννά παρθενογεννετικά ωά Οι νεαρές νύμφες διασπείρονται από τη μητρική κηκίδα και δημιουργούν νέες κηκίδες, όπου και εγκαθίστανται Εγκατάσταση στα φύλλα Στην πάνω επιφάνεια των νεαρών φύλλων Νύσσουν το έλασμα ημιουργία Αρχικών κηκίδων Κάθε νύγμα ενός ιδρυτικού προκαλεί και μια κηκίδα (θύλακας 4-5 mm) με άνοιγμα στην άνω πλευρά του φύλλου Μέσα στη κηκίδα ζει το άπτερο θηλυκό ιδρυτικό κηκιδόβιο άτομο Κάθοδος στις ρίζες Ορισμένες από τις νύμφες της γενεάς αυτής κατεβαίνουν στις ρίζες και αναπτύσσονται ως ριζόβιες Επόμενες γενεές Το φθινόπωρο και οι τελευταίες φυλλόβιες κατεβαίνουν στις ρίζες και Κάθοδος δίδουν, μαζί με τις ριζόβιες, φυλλόβιων νύμφες που θα διαχειμάσουν Το ποσοστό που θα διαχειμάσει εξαρτάται από τις συνθήκες της περιοχής Σύζευξη έμφυλων Το κάθε θήλυ γεννά ένα χειμερινό ωό Ακολουθούν 4-7 γενεές που δίνουν και φυλλόβια και ριζόβια άτομα Όσο προχωρούμε προς το φθινόπωρο αυξάνονται οι ριζόβιες και μειώνονται οι φυλλόβιες Εμφάνιση φυλλογόνων Φθινόπωρο: ορισμένα ωά ριζοβίων δίδουν φυλλογόνα άτομα, δηλ. άτομα που θα γεννήσουν έμφυλα άτομα Τα φυλλογόνα είναι πτερωτά Άλλα είναι αρρενογόνα και άλλα θηλυγόνα Μετανάστευση φυλλογόνων Μεταναστεύουν σε γειτονικά πρέμνα Γεννούν 1-8 ωά στο φλοιό Από τα ωά αυτά βγαίνουν θήλεα και άρρενα 6

7 Καταπολέμηση εν υπάρχει χημική καταπολέμηση Τα αμερικάνικα είδη, προσβάλλονται στο ριζικό τους σύστημα από την φυλλοξήρα, αλλά έχουν την ικανότητα να δημιουργούν γρήγορα φελλώδη ιστό που απομονώνει το προσβεβλημένο μέρος και εμποδίζει την επέκταση της σήψης Μόνη λύση: χρησιμοποίηση ανθεκτικών φυτών, δηλ. εμβολιασμός ευρωπαϊκών ποικιλιών σε αμερικάνικα υποκείμενα Έτσι, έχουμε πρέμνα με απρόσβλητο φύλλωμα και ανθεκτικό ριζικό σύστημα Planococcus spp. (Homoptera: Pseydococcidae) ψευδόκοκκοι της αμπέλου Τουλάχιστον δύο (πολυφάγα) είδη: P. ficus (κυρίως άμπελο) και P. citri (εσπεριδοειδή, άμπελο κα) Σώμα ωοειδές, καστανό, που περιβάλλεται από άσπρη κηρώδη σκόνη ιαχειμάζει σε όλα τα στάδια, σε ρωγμές του φλοιού, ρίζες (ακόμα και σε βάθος 60 cm) Την άνοιξη εξέρχεται και προσβάλει τρυφερούς βλαστούς, άξονες και ποδίσκους σταφυλιών Ζημιές άμεσες (μύζηση, παρουσία ατόμων εκδυμάτων κτλ. στα σταφύλια) και έμμεσες (μελίτωμα, καπνιά) 7

8 Καταπολέμηση 1. Καλλιεργητικά μέτρα Την περίοδο της βλάστησης, δεν πρέπει να σκιάζονται τα σταφύλια (αραίωμα φύλλων): βοηθά την καλύτερη κάλυψη των σταφυλιών με το ψεκαστικό υγρό 2. Χημική καταπολέμηση Σημαντική (όπως και για όλα τα κοκκοειδή) η διενέργεια ενός ψεκασμού με ένα χειμερινό ορυκτέλαιο κατά το στάδιο του ληθάργου (Α), ιδιαίτερα σε αμπελώνες που την προηγούμενη χρονιά είχαν υψηλούς πληθυσμούς Ψεκασμοί όταν χρειαστεί κατά την περίοδο της βλάστησης εάν χρειαστεί (fenitrothion, chlorpyrifos κα) 3. Βιολογική καταπολέμηση Υπάρχουν είδη αρπακτικών που (κυρίως Coleoptera) και παρασιτοειδών που μπορεί να έχουν αποτελεσματική δράση Jassidae (=Cicadellidae) (Homoptera) τζιτζικάκια ιάφορα (πολυφάφα) είδη, κυρίως τα Empoasca vitis και E. decedens (το τελευταίο κυρίως σε βαμβάκι, καπνό κα) Ακμαίο: σφηνοειδές σχήμα, 1.5 mm, χρώμα υποπράσινο, ημιδιαφανείς πτέρυγες Νύμφη: όπως και το ακμαίο. Χαρακτηριστικά πλάγιες κινήσεις Νύσσουν και μυζούν τα φύλλα, βλαστούς και άλλα όργανα Γενικά όταν χρειάζεται (μεγάλος αριθμός ατόμων) ψεκασμός με ένα εντομοκτόνο (σε συνδυασμό με την καταπολέμηση των άλλων εχθρών) Pulvinaria vitis (Homoptera: Coccidae) Πολυφάγο (φουντουκιά, τριανταφυλλιά, άμπελος, ιτιά κα) Σώμα ωοειδές, σκοτεινόκαστανό, με λευκά κηρώδη νήματα στο πίσω μέρος (ωόσακκος) Νύμφη: πορτοκαλί-καστανή 1 γενεά/έτος ιαχειμάζει ως νύμφη ή ακμαίο Κυρίως ως ανεπτυγμένη νύμφη (3ου σταδίου) Κάτω από φλοιούς φυτών ξενιστών Ζημιές από το P. vitis 1. Μύζηση ιστών 2. Μελίτωμα 3. Καπνιά Απρίλιο-Μάιο Εμφάνιση ακμαίων Ωοτοκούν παρθενογεννετικά ωά/θήλυ Ιούνιος-Ιούλιος Νύμφες 1ου σταδίου Εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων Κυρίως στο κεντρικό νεύρο αλλά και στα άλλα νέυρα Αύγουστος-Σεπτέμβριος Νύμφες 2ου σταδίου Σεπτέμβριος-Οκτώβριος Νύμφες 3ου σταδίου Στάδιο που διαχειμάζει 8

9 Καταπολέμηση Χημική καταπολέμηση Συνήθως οι ζημιές είναι σποραδικές Αν χρειαστεί, ψεκασμός με ορυκτέλαιο ή οργανοφοσφωρικό (phosalone, methidathion, fenitrothion κα) Σημαντική η επισήμανση του χρόνου εμφάνισης των προνυμφών 1ου σταδίου (άνοιγμα του ωόσακκου) Anomala vitis (Coleoptera: Scarabaeidae) Πολυφάγο (άμπελο, καλλωπιστικά, καρποφόρα, δασικά) Ακμαίο: 1.5 mm και χρώμα πράσινο μεταλλικό Προνύμφη: εδαφόβια κυρτή (Scarabaeidae) 1 γενεά/έτος ιαχειμάζει ως προνύμφη στο έδαφος Κυρίως ως ανεπτυγμένη νύμφη (3ου σταδίου) Κάτω από φλοιούς φυτών ξενιστών Καταπολέμηση Άνοιξη: νύμφωση Χημική καταπολέμηση Συνήθως οι ζημιές είναι σποραδικές Αν χρειαστεί, ψεκασμός με ένα κατάλληλο εντομοκτόνο (phosalone, chlorpyrifos κα) Καλοκαίρι: Έξοδος ακμάιων Συχνά τα ακμαία εξέρχονται μαζικά σε σμήνη Προκαλούν ζημιές σε άμπελο και άλλους ξενιστές Τρώνε τα φύλλα (αφήνουν μόνο τα κύρια νεύρα), τους οφθαλμούς, τις τρυφερές κορυφές των βλαστών και τους καρπούς Ωοτοκία Προτιμά αμμώδη και ελαφρά εδάφη (για αυτό το συναντάμε σε παραθαλάσσιες και παραποτάμιες περιοχές) Οι προνύμφες προσβάλλουν τη ρίζα (όχι αξιόλογες ζημιές) Buctiscus betulae (Coleoptera: Attelabidae, Curculionidae) τσιγαρολόγος ή τσιγαράς της αμπέλου Πολυφάγο (άμπελο, καρποφόρα, δασικά) Ακμαίο: mm με ρύγχος και χρώμα χαλκοπράσινο μεταλλικό ή χρυσίζον ή ιώδες Προνύμφη: άποδη (Curculionidae) 1 γενεά/έτος ιαχειμάζει ως ενήλικο στο έδαφος Μέσα στο κελί νύμφωσης Συχνά και σε καταφύγια πάνω στα δένδρα Άνοιξη (νωρίς): Εμφάνιση ενηλίκων Τρέφονται από το παρέγχυμα των φύλλων και το φλοιό τρυφερών βλαστών Καταπολέμηση Χημική καταπολέμηση Ισχύει ότι και για το Α. vitis (σποραδικές ζημιές) Σε μικρούς αμπελώνες, συνιστάται συλλογή των τσιγάρων Μάιος-Ιούνιος: ωοτοκία Τα θήλεα ωοτοκούν τυλίγοντας 1-2 φύλλα σε στενόμακρη θήκη (σαν τσιγάρο) και τοποθετεί μέσα 1-6 ωά Προσβολή από προνύμφες Τρέφονται από το εσωτερικό του τσιγάρου Με τη συμπλήρωση της ανάπτυξης πέφτουν στο έδαφος σε κελί νύμφωσης Τον Αύγουστο γίνονται ακμαία και παραμένουν στο κελί Otiorrhynchus (=Brachyrrhinus) spp. (Coleoptera: Curculionidae) ωτιόρρυγχοι Πολλά είδη έχουν σαφή προτίμηση για συγκεκριμένα φυτικά είδη Ακμαίο με κοντό ρύγχος που πλατύνεται στο κορυφαίο μέρος του Χωρίς (οπίσθιες) μεμβρανοειδείς πτέρυγες (δεν πετούν)-νυκτόβια Προνύμφη: άποδη 1 γενεά/έτος Στην Ελλάδα έχουν διαπιστωθεί 11 είδη στην άμπελο 9

10 ιαχειμάζει ως προνύμφη στο έδαφος Ανεπτυγμένη προνύμφη σε κελί Άνοιξη: νύμφωση-ενηλικίωση -ωοτοκία Νύκτα: Έξοδος ακμάιων Ανεβαίνουν στα φυτά και τρέφονται από φύλλα (περιφερειακά φαγώματα), οφθαλμούς, νεαρά εμβόλια κα. Στο έδαφος ή στο φύλλωμα (τότε τα ωά πέφτουν στο έδαφος) Προνύμφες ριζοφάγες Ωοτοκία Καταπολέμηση Χημική καταπολέμηση Συνήθως οι ζημιές που προκαλούν τα ενήλικα είναι σποραδικές, αλλά το βλαστικό στάδιο είναι κρίσιμο (Β-C: έκπτυξη οφθαλμών) και για αυτό το λόγο η προσβολή γίνεται αντιληπτή εκ των υστέρων Αν χρειαστεί (ιδιαίτερα σε αμπελώνες που κατά τα προηγούμενα έτη είχαν πρόβλημα), ψεκασμός με ένα κατάλληλο εντομοκτόνο (phosalone, chlorpyrifos κα) στο φούσκωμα (Β) (εκείνη την εποχή υπάρχουν και άλλα είδη που προκαλούν αντίστοιχες ζημιές: Noctuidae, Chrysomelidae, Scarabaeidae, Tettigoniidae κα) Sinoxylon sexdentatum, Schistocerus bimaculatus (Coleoptera: Bostrychidae) Ξυλοφάγα έντομα, 1 γενεά/έτος Ακμαία καστανόμαυρα, υπόγναθα Τα ακμαία εμφανίζονται την άνοιξη, κάνουν στοά σε μασχάλες οφθαλμών και ωοτοκούν Οι προνύμφες κάνουν στοές σε κληματίδες και ολοκληρώνουν την ανάπτυξή τους τον Ιούλιο-Αύγουστο Συλλογή και καταστροφή προσβεβλημένων κληματίδων, ψεκασμός εάν χρειαστεί νωρίς την περίοδο με chlorpyrifos κα. ΕΝΤΟΜΑ ΜΗΛΟΕΙ ΩΝ Χρήστος Γ. Αθανασίου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας 10

11 ΕΝΤΟΜΑ ΜΗΛΟΕΙ ΩΝ Κύριοι εχθροί Cydia pomonella (Lepidoptera: Tortricidae): καρπόκαψα της μηλιάς Cacopsylla pyri (Hemiptera: Psyllidae): ψύλλα της αχλαδιάς ευτερεύοντες εχθροί Aphis pomi και Dysaphis plantaginea (Hemipera: Aphididae): αφίδες Quadraspidiotus persiciosus (Hemiptera: Diaspididae): ψώρα του Σαν-Ζοζέ ιάφορα ξυλοφάγα λεπιδόπτερα Hoplocampa spp. (Hymenoptera: Tenthredinidae): οπλοκάμπες ιάφορα ανθοφάγα ή καρποφάγα Κολεόπτερα κα. Cacopsylla pyri (Hemiptera: Psyllidae) ψύλλα της αχλαδιάς Κυρίως στην αχλαδιά Πολλές γενεές το έτος (4-6) Τέλειο: Μήκος mm, με καστανό-μαύρο χρώμα, σαν μικρό τζιτζικάκι Νύμφη: κίτρινο-πράσινο σώμα, με κηλίδες και γραμμές στην κοιλία, 5 στάδια, κοντές πτέρυγες Το σώμα της νύμφης καλύπτεται από το μελίτωμα που εκκρίνει η ίδια Ωό: μακρόστενο, ανοιχτό κίτρινο έως πορτοκαλί ιαχειμάζει: ως ακμαίο Το ακμαίο (θήλυ) βρίσκεται πάνω στο δένδρο Ωριμάζει αναπαραγωγικά πάνω στο δένδρο Καλοκαίρι Φθινόπωρο Φεβρουάριος Μάρτιος Τα θήλεα ωοτοκούν στους ανθοφόρους οφθαλμούς Άνοιξη Η εκκόλαψη των νυμφών ταυτίζεται με την έκπτυξη των οφθαλμών Προσβάλλουν οφθαλμούς, άνθη Αργότερα στα φύλλα Το μέγιστο των ανεπτυγμένων νυμφών (4 ου και 5 ου σταδίου) κατά την πτώση των πετάλων Ζημιές που προκαλούνται από την ψύλλα Άμεση ζημιά Λόγω μύζησης οφθαλμών, ανθέων και φύλλων Έμμεση ζημιά Μελίτωμα Καλύπτει τις φυτικές επιφάνειες Καλύπτει τις νύμφες και τις προστατεύει από το ενομοκτόνο Καπνιά, που αναπτύσσεται πάνω στο μελίτωμα Πολύ μεγάλοι πληθυσμοί Νύμφες και ωά παρατηρούνται ως το Νοέμβριο Επόμενες γενεές 4-6 γενεές Εκτός από την πρώτη, οι άλλες γενεές είναι αλληλοκαλύπτόμενες Απρίλιος Επόμενη γενεά ακμαίων Ωοτοκούν στην κάτω επιφάνεια των φύλλων 64 Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Τα Anthocoris memoralis και A. memorum (Hemiptera: Anthocoridae) είναι αποτελεσματικά κατά του C. pyri 2. Χημική καταπολέμηση Σημαντική για την καταπολέμηση της ψύλλας η επέμβαση κατά της πρώτης γενεάς του εντόμου Πρώτος ψεκασμός κατά των ακμαίων που διαχειμάζουν (Φεβρουάριο) Η επέμβαση γίνεται την ημέρα (πρωί), με ηλιοφάνεια, κατά προτίμηση με πυρεθροειδές Μπορούν να χρησιμοποιηθούν έλαια, οργανοφοσφωρικά κα Ένας ψεκασμός κατά την πτώση των πετάλων με ρυθμιστή ανάπτυξης κατά των νυμφών και των ωών (fenoxycarb κα) Οι ψεκασμοί συνεχίζονται μέχρι το φθινόπωρο: για τις επόμενες γενεές, υπάρχει σημαντική δυσκολία στην αντιμετώπιση λόγω της παρουσίας του μελιτώματος Στην Ελλάδα υπάρχουν τα ελτία Γεωργικών Προειδοποιήσεων, που εκδίδονται από τα Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών και Ποιοτικού Ελέγχου, του Υπουργείου Γεωργίας (κατευθυνόμενη καταπολέμηση) 11

12 Aphis pomi (Hemiptera: Aphididae) αφίδα της μηλιάς ιαχειμάζει: ως ωό (χειμέριο) Άνοιξη Φθινόπωρο Μηλιά και άλλα μηλοειδή και Rosaceae Τέλειο (άπτερο): Μήκος mm, πράσινο-κίτρινο, κίτρινες κεραίες, μαύρα σιφώνια, ουρά μαύρη Τέλειο (πτερωτό): παρόμοιο με το άπτερο, με κεφαλή και θώρακα μαύρα Μη μεταναστευτικό είδος, μονόοικο Θηλυτόκα Μερικές φορές και σε άλλα παρθενογεννετικά άτομα στάδια Πολλές γενεές Σε βλαστούς και κλάδους παρθενογεννετικές Ζημιές που προκαλούνται από το A. pomi Άμεση ζημιά Μύζηση χυμών, συστροφή φύλλων (συχνό σύμπτωμα), παραμόρφωση καρπών (πιο σπάνια) Έμμεση ζημιά Μελίτωμα Καπνιά, που αναπτύσσεται πάνω στο μελίτωμα Έμφυλα άτομα Τα θήλεα γεννούν το χειμέριο ωό Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση ιάφορα αρπακτικά (Coccinelidae, Syrphidae κα) και παρασιτοειδή (Aphidiinae) μπορούν να χρησιμοποιηθούν με επιτυχία κατά των αφίδων Πολλές φορές και φυσικοί πληθυσμοί αυτών κρατούν τους πληθυσμούς των αφίδων σε χαμηλά επίπεδα >20 % των αποικιών (Μάιο) έχουν φυσικούς εχθρούς, τότε δεν κάνουμε επέμβαση 2. Χημική καταπολέμηση Επέμβαση με διάφορα διασυστηματικά (κυρίως) εντομοκτόνα (imidacloprid, acetamiprid, pirimicarb, methomyl κα) Η επέμβαση πρέπει να γίνει εγκαίρως πριν έχουμε μεγάλο ποσοστό συστροφών στα φύλλα (προστασία των αφίδων από τα εντομοκτόνα) Όριο επέμβασης: >8 % των νεαρών βλαστών με αφίδες (Μάιο) Dysaphis plantaginea (Hemiptera: Aphididae) ρόδινη αφίδα της μηλιάς Μεταναστευτικό, ετερόοικο κύριοι ξενιστές: μηλιά κυδωνιά δευτερεύων ξενιστής: πεντάνευρο (Plantago major) Τέλειο (άπτερο): Μήκος mm, καστανότεφρο, σκεπασμένο από λευκή κηρώδη σκόνη Τέλειο (πτερωτό): παρόμοιο με το άπτερο, με κεφαλή και θώρακα μαύρα 12

13 ιαχειμάζει: ως χειμέριο ωό Άνοιξη Μετανάστευση Στους οφθαλμούς μηλιάς, κυδωνιάς Πολλές παρθενογεννετικές γενεές (μέχρι και 10) Ζημιές που προκαλούνται από το D. plantaginea Άμεση ζημιά Μύζηση χυμών, συστροφή φύλλων (συχνό σύμπτωμα) Παραμόρφωση καρπών, λόγω παραγωγής τοξινών, που στα αρχικά στάδια εμποδίζει τον καρπό να αναπτυχθεί σε σημεία προσβολής Θεωρείται πιο σημαντική αφίδα από την A. pomi Έμμεση ζημιά Μελίτωμα Καπνιά Εμφάνιση πτερωτών που μεταναστεύουν σε φυτά Plantago «Εξαφανίζεται σταδιακά από κύριους ξενιστές Συμπληρώνουν >2 παρθενογ. γενεές Φθινόπωρο Πτερωτά φυλογόνα άτομα επιστρέφουν στους κύριους ξενιστές Γεννούν άρρενα και θήλεα τα οποία δίδουν το χειμέριο ωό Καταπολέμηση Βιολογική και Χημική καταπολέμηση, καλλιεργητικά μέτρα Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για το A. pomi Ζιζανιοκτονία για Plantago Όριο επέμβασης: 1-2 % της (νεαρής) ακραίας βλάστησης με αφίδες (άνοιξη) Eriosoma lanigerum (Hemiptera: Eriosomatidae) ματόψειρα, αιματόψειρα, βαμβακάδα της μηλιάς Κυρίως στη μηλιά Τέλειο: Μήκος mm, χωρίς σιφώνια, με κοντές κεραίες, ιώδες-καστανό, εκκρίνει υπόλευκο κηρώδες έκκριμα που σκεπάζει το σώμα του ιαχειμάζει: ως ανεπτ. νύμφη Άνοιξη Νύγματα σε ιστούς Έξοδος ατόμων και Σε προφυλαγμένες θέσεις προσβολή βλαστών, του κορμού και των κλάδων κλάδων, βραχιόνων Συχνά και στις ρίζες και ριζών γενεές/έτος Το νύγμα του προκαλεί υπερπλασίες Προκαλεί εξογκώματα σε κορμό, κλάδους, βραχίονες, ρίζες Εκτός από την εξασθένιση, μπορεί να προκαλέσει ξήρανση δένδρων Φθινόπωρο ιασπορά μεταξύ δένδρων από πτερωτά θήλεα Σπάνια εμφανίζονται και έμφυλα άτομα που δίδουν ωά 78 13

14 Καταπολέμηση Καλλιεργητικά μέτρα Φύτευση υγιών δενδρυλλίων Βιολογική καταπολέμηση ιάφοροι φυσικοί εχθροί Το παρασιτοειδές Aphelinus mali (Hymenoptera: Aphelinidae) είναι πολύ αποτελεσματικό Χημική καταπολέμηση Χειμώνας: έλαια και άλλα (οργανοφωσφορικά, καρβαμιδικά) Την περίοδο της βλάστησης ψεκασμοί με διάφορα εντομοκτόνα: χρειάζεται καλή διαβροχή της κόμης καθώς και της βάσης του κορμού Tingis (Stephanitis) pyri (Hemiptera: Tingidae) τίγρης της αχλαδιάς Πολυφάγο Τέλειο: Μήκος mm, σώμα καστανό, πτέρυγες υπόλευκες με μαύρες γραμμές Πολλές γενεές το έτος Βρίσκεται κυρίως στα φύλλα (κάτω επιφάνεια) όπου μυζεί και εκκρίνει αποχωρήματα Η μύζηση και οι τοξίνες που εκκρίνει προκαλούν χαρακτηριστικό μεταχρωματισμό (ανοιχτόχρωμες περιοχές στην πάνω επιφάνεια των φύλλων) Καταπολέμηση: ισχύουν όσα αναφέρθηκαν για τις αφίδες Quadraspidiotus perniciosus (Hemiptera: Diaspididae) ψώρα του Σαν-Ζοζέ Πολυφάγο (>200 είδη φυτών: μηλοειδή, πυρηνόκαρπα κα) Τέλειο (θήλυ): Ασπίδιο σχεδόν κυκλικό τεφρό, με υποκίτρινα δερμάτια στο κέντρο (διάμετρος ασπιδίου 2 mm) Νύμφη: ασπίδια πιο σκοτεινά από του τέλειου (τα θήλεα κυκλικά, τα άρρενα στενόμακρα) ιαχειμάζει: ως νύμφη 1 ου σταδίου Συχνά και σε άλλα στάδια ανάπτυξης Συχνά και στις ρίζες Άνοιξη Έξοδος κινητών μορφών Αργότερα οι νύμφες σταθεροποιούνται και φτιάχνουν ασπίδιο 3-4 γενεές/έτος Αύγουστος 2 η γενεά Οι νύμφες φτιάχνουν ασπίδια σε κλάδους, κορμό, βραχίονες, καρπούς και πιο σπάνια στα φύλλα Οκτώβριος 3 η γενεά Περαιτέρω διασπορά Συνήθως οι νύμφες αυτής της γενεάς δεν γίνονται ακμαία (είναι τα άτομα που θα διαχειμάσουν) 14

15 Ζημιές που προκαλούνται από το Q. perniciosus Ζημιά στους κλάδους, κορμό κτλ. Μύζηση χυμών, κηλίδες από τα νύγματα μύζησης Σε περιπτώσεις έντονης προσβολής, καχεξία, παρακμή και ξήρανση ολόκληρου του δένδρου Ζημιά στους καρπούς (η πιο σημαντική) Σε περίπτωση που τα ασπίδια εγκατασταθούν στους καρπούς νωρίς, οι καρποί είναι μικροί, με παραμορφώσεις στις περιοχές των ασπιδίων Το ασπίδιο στον καρπό περιβάλλεται από κυκλική άλω, που μειώνει σημαντικά την εμπορική αξία (χαρακτηριστικές κυκλικές ζώνες) Έντομο «καραντίνας» για πολλές χώρες του κόσμου Καταπολέμηση 1. Καλλιεργητικά μέτρα Τα Encarsia perniciosi (Hymenoptera: Aphelinidae) και Cybocephalus fodori (Coleoptera: Cybocephalidae) είναι πολύ αποτελεσματικά κατά του Σαν-Ζοζέ 2. Βιολογική καταπολέμηση Τα Encarsia perniciosi (Hymenoptera: Aphelinidae) και Cybocephalus fodori (Coleoptera: Cybocephalidae) είναι πολύ αποτελεσματικά κατά του Σαν-Ζοζέ 3. Χημική καταπολέμηση ΠΟΛΥ ΥΣΚΟΛΗ!!! Σημαντική για την καταπολέμηση η επισήμανση της εποχής εξόδου των κινητών μορφών (μόνο τότε μπορούμε να κάνουμε αποτελεσματική αντιμετώπιση με εντομοκτόνα) Η πληθυσμιακή διακύμανση του είδους, καθώς και η εποχή εξόδου των κινητών μορφών παρακολουθείται με παγίδες δύο ειδών: Κολλητικές επιφάνειες διπλής όψεως για την επισήμανση των κινητών μορφών (έρπουσες νύμφες) Κρεμαστές κολλητικές φερομονικές παγίδες για τη σύλληψη των αρρένων ακμαίων (οι έρπουσες εμφανίζονται μετά τα άρρενα, δηλ. μετά τη σύζευξη) Πρέπει να γίνει κάλυψη του δένδρου με το ψεκαστικό υγρό Αναγκαίος ένας χειμερινός ψεκασμός με έλαια κα, κατά των διαχειμαζόντων ατόμων Οι ψεκασμοί συνεχίζονται μέχρι το φθινόπωρο (κάθε φορά που έχουμε εμφάνιση ερπουσών: συνήθως τρεις), με chlorpyriphos, phosphamidon, fenitrothion κα Στην Ελλάδα υπάρχουν τα ελτία Γεωργικών Προειδοποιήσεων, που εκδίδονται από τα Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών και Ποιοτικού Ελέγχου, του Υπουργείου Γεωργίας (κατευθυνόμενη καταπολέμηση) Παρακολούθηση πληθυσμών των Diaspididae: άρρενα και θήλεα Φερομονικές παγίδες + κολλητικές ταινίες Άρρενα/παγίδα Πληθυσμιακή διακύμανση Q. persiciosus σε φερομονικές παγίδες και κολλητικές επιφάνειες στα Κ. Λεχώνια Ν. Μαγνησίας (2004) Κρίσιμα σημεία επέμβασης /3 23/4 23/5 23/6 23/7 23/8 23/9 Κινητές μορφές /κολλητική ταινία /3 23/4 23/5 23/6 23/7 23/8 23/9 15

16 Cydia (Carpocapsa) pomonella (Lepidoptera: Tortricidae) καρπόκαψα των μήλων, σκουλήκι των μήλων Μηλοειδή, αλλά και πυρηνόκαρπα, καστανιά, λωτό, καρυδιά κα. Τέλειο: Μήκος 7-10 mm, πρόσθιες πτέρυγες τεφρού χρώματος με καστανόμαυρες γραμμώσεις (το βασικό 1/3 πιο σκοτεινό από το μεσαίο) Προνύμφη: mm, υπόλευκηκοκκινοκαστανή ιαχειμάζει: ως ανεπτυγμένη προνύμφη Σε (προ-) βομβύκιο στο έδαφος, σε ρωγμές του κορμού και των κλάδων, κάτω από υπολείμματα Άνοιξη Έξοδος ακμαίων Η νύμφωση γίνεται τον Μαρτιο Ακμαία: Απρίλιο- Μάιο Σύζευξη, ωοτοκία Το θήλυ ωοτοκεί σε βλαστούς, φύλλα, ή μικρούς καρπούς Εμφάνιση προνυμφών Η προνύμφη αναζητεί καρπό, στον οποίο εισέρχεται άμεσα (συνήθως από τον κάλυκα) ημιουργεί στοά στον καρπό, και «σπρώχνει» τα αποχωρήματά της στην οπή εισόδου, την οποία διευρύνει (ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΟ ΣΥΜΠΤΩΜΑ!!!) Έξοδος της πλήρως ανεπτυγ. προνύμφης Νύμφωση (σε βομβύκιο), στο έδαφος, σε ρωγμές του κορμού και των κλάδων, κάτω από υπολείμματα Ακμαία 1 ης γενεάς Ωοτοκούν στους καρπούς Θερμές περιοχές Προνύμφες 2 ης γενεάς Εισέρχονται στους καρπούς (συχνά από το σημείο επαφής με άλλο καρπό) ημιουργούν στοά εσωτερικά Ζημιές που προκαλούνται από το C. pomonella Ζημιά στους καρπούς Η ζημιά μπορεί να είναι καταστροφική, και οι προνύμφες να προσβάλλουν το 100 % των καρπών σε ένα μηλεώνα, συχνά με πολλαπλές οπές ευτερογενώς, από τις οπές εισόδου, εγκαθίστανται μύκητες που προκαλούν σήψεις (και μετά τη συγκομιδή) Πολύ δύσκολη η αντιμετώπιση, διότι η προνύμφη βρίσκεται μέσα στον καρπό, και δεν επηρεάζεται από τα εντομοκτόνα Μπορεί να υπάρξει και 3 η γενεά Πλήρης ανάπτυξη Υφαίνουν το (προ-) βομβύκιο και διαχειμάζουν στα καταφύγια (που αναφέρθηκαν Καταπολέμηση 1. Βιολογική καταπολέμηση Μπορούν να χρησιμοποιηθούν διάφορα σκευάσματα που βασίζονται σε granulosis virus (εντομοπαθογόνους ιούς, π.χ. Madex, Carpovirusin). Η προνύμφη θανατώνεται σε 48 ώρες, ενώ στα άτομα που θα επιζήσουν ο ιός μεταφέρεται στις επόμενες γενεές 2. Βιοτεχνική καταπολέμηση Παρεμπόδιση της συνεύρεσης των δύο φύλων (mating disruption) 3. Χημική καταπολέμηση 1η γενεά Χρειάζεται αντιμετώπιση και αυτής της γενεάς, γιατί προσβάλλει τους νεαρούς καρπούς Μετά το μέγιστο των συλλήψεων στις παγίδες, επεμβαίνουμε με ένα ρυθμιστή ανάπτυξης (diflubenzuron, lufenuron, flufenoxuron κα) ή άλλα εντομοκτόνα Είναι σημαντικό να θανατωθούν οι προνύμφες πριν εισέλθουν στον καρπό 2η γενεά Ομοίως, και για τι δεύτερη γενεά (που είναι και η πιο σημαντική) θα πρέπει να γίνει αντιμετώπιση με βάση τις συλλήψεις στις παγίδες (ρυθμιστές ανάπτυξης, σκευάσματα εντομοπαθογόνων ιών κα) Ρυθμιστές: κατά την αύξηση των συλλήψεων fenoxycarb: κατά το μέγιστο (μέχρι 2-3 ημέρες μετά), για ωοκτόνο δράση (και προνυμφοκτόνο) Άλλοι ρυθμιστές: κατά το μέγιστο (όχι ωοκτόνος δράση) Παρέχουν ικανοποιητική προστασία για μεγάλο χρονικό διάστημα (συχνά >3 εβδομάδες) Προνυμφοκτόνα μετά το μέγιστο (μέχρι 5 ημέρες από το μέγιστο, δηλαδή κατά την εκκόλαψη). Να δίδεται έμφαση σε σκευάσματα χαμηλής τοξικότητας για τον άνθρωπο Σκευάσματα ιών Ο ψεκασμός να επαναλαμβάνεται μετά από 7-12 ημέρες 16

17 3. Χημική καταπολέμηση (2) Άλλοι ψεκασμοί Χειμερινός ψεκασμός συνιστάται μόνο σε περιπτώσεις που έχουμε μεγάλης ηλικίας με μεγάλα ποσοστά διαχειμαζόντων προνυμφών Παρακολούθηση των προνυμφών που θα διαχειμάσουν με τη χρήση κυμματοειδούς χαρτονιού στα δένδρα (στα γέρικα δένδρα το μεγαλύτερο ποσοστό διαχειμάζει στις προστατευμένες θέσεις του φλοιού και όχι στο έδαφος) Τα χαρτόνια μπορούν να αφαιρεθούν κατά το τέλος του χειμώνα και να τοποθετηθούν σε κλωβούς, με σκοπό την επισήμανση της εξόδου των ακμαίων Μπορεί να γίνει και ψεκασμός σε συσκευασίες Υπάρχουν και εδώ ελτία Γεωργικών Προειδοποιήσεων Cossus cossus (Lepidoptera: Cossidae) κόσσος ιάφορα δένδρα, κυρίως μηλοειδή Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων 7-10 cm, ογκώδες, χνουδωτό, τεφρό Προνύμφη: 8-10 cm, ρόδινηκαστανοκόκκινη, με μαύρη κεφαλή Ξυλοφάγο: προσβάλλει τον κορμό και τους κλάδους 1 γενεά ανά 2-3 έτη Σημαντικές οι ζημιές σε μεγάλης ηλικίας δένδρα εν υπάρχουν ασφαλή μέτρα καταπολέμησης Μηχανική ή χημική θανάτωση της προνύμφης μέσα στη στοά της Synanthedon (Sesia) myopiformis (Lepidoptera: Sesiidae) σέζια των μηλοειδών ιάφορα δένδρα, κυρίως μηλοειδή Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων mm, λεπτό σώμα, μαύρο, με μια ερυθρή-πορτοκαλί ζώνη στην κοιλία Προνύμφη: cm, κίτρινη, καστανή κεφαλή Ξυλοφάγο: προσβάλλει τον κορμό και τους κλάδους, 1 γενεά/έτος Οι προνύμφες εισέρχονται από πληγές, έλκη, τομές, εσοχές Καταπολέμηση: παρακολούθηση με φερομονικές παγίδες και ψεκασμός μετά το μέγιστο Χειμερινοί ψεκασμοί Zeuzera pyrina (Lepidoptera: Cossidae) ζεύζερα Πολυφάγο (>150 ξενιστές) Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων mm, πτέρυγες λευκές με κυανόμαυρες κηλίδες Προνύμφη: cm, κίτρινη, καστανή κεφαλή, μαύρα στίγματα Ξυλοφάγο: προσβάλλει τον κορμό και τους κλάδους, 1 γενεά/2 έτη Παρόμοια βιολογία και αντιμετώπιση με Cossus Leucoptera malifoliella (Lepidoptera: Lyonetiidae) Πολυφάγο Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων 6-8 mm, λευκές πτέρυγες με κίτρινη ζώνη στο ακραίο τμήμα Προνύμφη: 4 mm, καστανή Φυλλορύκτης: προσβάλει τα φύλλα δημιουργώντας στοές με ομόκεντρους δακτυλίους Παρακολούθηση με φερομονικές παγίδες και ψεκασμός μετά το μέγιστο Phyllonorycter blancardella (Lepidoptera: Gracillariidae) νάρκη Μηλοειδή Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων 8-9 mm, καστανές πτέρυγες με αργυρές ζώνες Προνύμφη: 5 mm, κίτρινη Φυλλορύκτης: προσβάλει τα φύλλα δημιουργώντας μαρκόστενες στοές στις οποίες δεν αποκολλάται η άνω επιδερμίδα Καταπολέμηση: ισχύει ότι και για τους άλλους φυλλορύκτες 17

18 Phyllonorycter corylifoliella (Lepidoptera: Gracillariidae) νάρκη (2) Μηλοειδή (κυρίως) Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων 9-10 mm, καστανές πτέρυγες με λεπτές αργυρές ζώνες Προνύμφη: 5 mm, λευκή Φυλλορύκτης: προσβάλει τα φύλλα δημιουργώντας μαρκόστενες στοές στις οποίες αποκολλάται η άνω επιδερμίδα Καταπολέμηση: ισχύει ότι και για τους άλλους φυλλορύκτες Lyonetia clerkella (Lepidoptera: Lyonetiidae) φυλλορύκτης μηλιάς, φιδάκι, σιδηρόδρομος Μηλοειδή (κυρίως) Τέλειο: άνοιγμα πτερύγων 7-9 mm, λευκές πτέρυγες, με μαύρο το ακραίο μέρος Προνύμφη: 8 mm, πρασινωπή Φυλλορύκτης: προσβάλει τα φύλλα δημιουργώντας οφιοειδείς στοές (που αυξάνεται σε πλάτος) Καταπολέμηση: ισχύει ότι και για τους άλλους φυλλορύκτες Dasyneura pyri (Diptera: Cecidomyiidae) κηκιδόμυγα των φύλλων της αχλαδιάς Αχλαδιά Ακμαίο: 1.5 mm, μαύρο, διαφανείς πτέρυγες, βραχύβιο Προνύμφη: 1 mm, κιτρινωπή, ακέφαλη, άποδη Προσβάλλει τα φύλλα της αχλαδιάς, προκαλεί χαρακτηριστική συστροφή, υπερπλασία, τρώνε την άνω επιφάνεια Μεταχρωματισμός φύλλων, φυλλόπτωση Κοπή και καταστροφή των συνεστραμμένων φύλλων (όταν έχουμε λίγα δένδρα) Ψεκασμός με οργανοφοσφωρικά εντομοκτόνα μετά την άνθηση (πτώση των πετάλων) Yponomeuta malinellus (Lepidoptera: Yponomeutidae) υπονομευτής της μηλιάς Κυρίως μηλιά Ακμαίο: Άνοιγμα πτερύγων mm, λευκό με στίγματα Προνύμφη: 2 cm, πράσινη, με 2 στίγματα σε κάθε δακτύλιο Μια γενεά το έτος Προσβάλλει με χαρακτηριστικό τρόπο τα φύλλα της μηλιάς, συστρέφοντάς τα (σε κάθε φύλλο υπάρχει μεγάλος αριθμός προνυμφών) ημιουργούν προστατευτική φωλιά για να συμπηρώσουν της ανάπτυξή τους Ψεκασμός όταν εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα (φωλιές) Πολλές φορές καλύπτεται από τους ψεκασμούς για τα άλλα Λεπιδόπτερα ΕΝΤΟΜΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ Χρήστος Γ. Αθανασίου Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Τμήμα Γεωπονίας, Φυτικής Παραγωγής και Αγροτικού Περιβάλλοντος, Εργαστήριο Εντομολογίας και Γεωργικής Ζωολογίας ΕΝΤΟΜΑ ΠΥΡΗΝΟΚΑΡΠΩΝ Κύριοι εχθροί Anarsia lineatella (Lepidoptera: Gelechiidae): βλαστορύκτης της ροδακινιάς Grapholitha molesta (Lepidoptera: Tortricidae): βλαστορύκτης της ροδακινιάς (2), καρπόκαψα ευτερεύοντες εχθροί (Hemipera: Aphididae), διάφορα είδη: αφίδες Capnodis tenebrionis (Coleoptera: Buprestidae): μυλωνάς, καπνώδης ιάφορα φυλλοφάγα λεπιδόπτερα Sphaerolecanium prunastri (Hymenoptera: Coccidae): σφαιρολεκάνιο ιάφορα άλλα κοκκοειδή 18

19 Anarsia lineatella (Lepidoptera: Gelechiidae) βλαστορύκτης της ροδακινιάς, σοκολατένιο σκουλήκι Κυρίως στην ροδακινιά, βερυκοκιά, αμυγδαλιά Τέλειο: Μήκος 7-8 mm, με τεφρό χρώμα Προνύμφη: χρώμα σοκολατί, με δακτυλίους που διακρίνονται σαφώς, κεφαλή και προθωρακική πλάκα μαύρες 2-3 γενεές/έτος ιαχειμάζει: ως νεαρή προνύμφη Σε μικρή στοά (θάλαμο) που ορύσσει σε κλαδίσκους («καπνοδόχος») Κοντά σε μασχάλη με οφθαλμούς Άνοιξη Εγκαταλείπει τη στοά και εισέρχεται σε έναν νεαρό βλαστό Ορύσσει στοά Μπορεί να προσβάλλει και πάνω από 1 βλαστό Ενήλικα Μάιο-Ιούνιο Ωοτοκούν σε καρπούς Νωρίς την περίοδο, τα φαγώματα είναι κυρίως επιφανειακά Ιούλιο Επόμενη γενεά ακμαίων Οι προνύμφες εισέρχονται μέσα στον καρπό και τρέφονται από το εσωτερικό (κοντά στην ωρίμανση) 111 Καταπολέμηση 1. Βιοτεχνική καταπολέμηση Παρεμπόδιση της συνεύρεσης των δύο φύλων (RAK 5+6) μαζί με Grapholitha 2. Χημική καταπολέμηση Σημαντική για την καταπολέμηση η χρήση φερομονικών παγίδων Πρώτος ψεκασμός: χειμώνα (σε κορμό και βραχίονες) για την αντιμετώπιση των προνυμφών σε «καπνοδόχους» ιάφορα έλαια Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οργανοφοσφωρικά (ΟΡ) εύτερος ψεκασμός: Μάρτιο (κατά των προνυμφών που εισέρχονται στους βλαστούς), με ΟΡ Τρίτος ψεκασμός: Μάιο-Ιούνιο, με την εμφάνιση της πρώτης γενεάς (με ρυθμιστή ανάπτυξης ή άλλα) Οι ψεκασμοί επαναλαμβάνονται για κάθε γενεά Στην Ελλάδα υπάρχουν τα ελτία Γεωργικών Προειδοποιήσεων, που εκδίδονται από τα Περιφερειακά Κέντρα Προστασίας Φυτών και Ποιοτικού Ελέγχου, του Υπουργείου Γεωργίας (κατευθυνόμενη καταπολέμηση) Grapholitha molesta (Lepidoptera: Tortricidae) βλαστορύκτης της ροδακινιάς, καρπόκαψα της ροδακινιάς Πολυφάγο (πυρηνόκαρπα και μηλοειδή) Τέλειο: Μήκος 7-8 mm, με καστανό χρώμα Προνύμφη: χρώμα υπόλευκοκίτρινο, mm 5-6 γενεές/έτος Συνυπάρχει συχνότατα μαζί με Anarsia 19

20 ιαχειμάζει: ως ανεπτυγμένη προνύμφη Κάτω από ξερούς φλοιούς, σε ρωγμές του κορμού, στο έδαφος σε μικρό βάθος Προσβάλλουν τους βλαστούς Όταν οι βλαστοί σκληραίνουν, προσβάλλουν τους καρπούς Αρχικά οι προσβολές είναι επιφανειακές Αργότερα (σε καρπούς κοντά στην ωρίμανση) οι προνύμφες εισέρχονται στο εσωτερικό εν είναι εμφανής η οπό εισόδου Άνοιξη Εμφάνιση ενηλίκων Συμπίπτει με την έκπτυξη των φυλλοφόρων οφθαλμών Ωοτοκούν στα φύλλα και τους νεαρούς βλαστούς Επόμενες γενεές Εμφάνιση προνυμφών Εισέρχονται σε νεαρούς βλαστούς από την κορυφή Ορύσσουν στοά προς τα κάτω (4-6 cm) Ωοτοκούν σε καρπούς Νωρίς την περίοδο, τα φαγώματα είναι κυρίως επιφανειακά Πλήρης ανάπτυξη προνύμφης Εξέρχεται από τον βλαστό Εισέρχεται στο φλοιό (ρωγμές) και άλλες προστατευμένες θέσεις Καταπολέμηση 1. Χημική και βιοτεχνική καταπολέμηση Ισχύουν τα όσα αναφέρθηκαν για Anarsia Rhagoletis cerasi (Diptera: Tephritidae) μύγα των κερασιών, σκουλήκι των κερασιών, ραγολέτιδα Κερασιά και λιγότερο βυσσινιά (αποκλειστικά καρποί) Τέλειο: Μήκος 4-5 mm, χρώμα μαύρο γυαλιστερό, κεφαλή, κεραίες και scutellum κίτρινα, πτέρυγες με 4 μαύρες ζώνες Προνύμφη: Ακέφαλη, άποδη, 6 mm, λευκή-υπόλευκη ιαχειμάζει: ως νύμφη (pupa) Άνοιξη Ωοτοκία Στο έδαφος (σε μικρό βάθος) Το Μάιο εμφανίζονται τα ακμαία Ζημιές που προκαλούνται από το R. cerasi Άμεση ζημιά Σοβαρότατη προσβολή Συχνά ξεπερνά και το 50 %, ενώ μπορεί να φθάσει και το 100 % Το 2-4 % είναι το όριο επέμβασης Βλάπτονται περισσότερο οι όψιμες ποικιλίες Έμμεση ζημιά Παθογόνα που αναπτύσσονται από τις οπές της προσβολής Ωοτοκούν στους καρπούς, στο στάδιο του μεταχρωματισμού (πριν την ωρίμανση) ωά/θήλυ Συμπληρώνουν >2 παρθενογ. γενεές Προνύμφες Τρέφονται από τη σάρκα του καρπού Όταν ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους πέφτουν στο έδαφος για νύμφωση-διαχείμαση εν είναι εμφανής η οπό εισόδου 20