ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ"

Transcript

1 ΑΠΟ ΤΗΝ Δ' ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΔΟΥΚΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ MANCHESTER - ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ "HOPE" ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ MILES IRVING ΠΑΝΕΠ. ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜ669 ΟΙ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΕ ΒΙΤΑΝΙΜΕΣ Β Β 2 ΚΑΙ Β 6 ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1990

2 ΑΠΟ ΤΗΝ Δ' ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Ο ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΑΔΟΥΚΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ MANCHESTER - ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ "HOPE" ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ. Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ MILES IRVING ΠΑΝΕΠ ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜ 669 ΟΙ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΣΕ ΒΙΤΑΝΙΜΕΣ Β,, Β 2 ΚΑΙ Β 6 ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΕΥΘΥΜΙΟΥ Γ. ΧΑΤΖΗΘΕΟΚΛΗΤΟΥ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1990

3 Η ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ι. ΔΑΔΟΥΚΗΣ, ΑΝΑΠΛ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. ΡΕ'ΙΖΟΓΛΟΥ-ΖΑΒΙΤΣΑΝΑΚΗ, ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Χ. ΣΕΜΟΓΛΟΥ, ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Η ΠΕΝΤΑΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Ι. ΔΑΔΟΥΚΗΣ, ΑΝΑΠΛ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Μ. ΡΕ'ΙΖΟΓΛΟΥ-ΖΑΒΙΤΣΑΝΑΚΗ, ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ Χ. ΣΕΜΟΓΛΟΥ, ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Α. ΠΑΡΑΔΕΛΛΗΣ, ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Γ. ΧΑΤΖΗΘΕΟΧΑΡΗΣ, ΕΠΙΚ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ «Ή εγκρισις της Διδακτορικής Διατριβής ύπό της 'Ιατρικής Σχολής του 'Αριστοτελείου Πανεπιστημίου θεσσαλονίκης, δεν ύποδηλοΐ άποδοχήν των γνωμών του συγγραφέως» (Νόμος 5343/32, άρθρ καί ν J268/82, άρθρ 50 8)

4 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΟΜΗΡΟΣ ΑΛΕΤΡΑΣ

5

6 Ι Στην μνήμη του πατέρα μου

7

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ 9 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΙ ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΚΑΙ ΟΛΙΚΗ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟ ΦΗ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑ ΤΡΟΦΗΣ (Ο.Π.Δ.) ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΣ ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΚΗ ΘΡΕΨΗ ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΣΗΠΤΙΚΟ ΑΡΡΩ ΣΤΟ, ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ Ο.Π.Δ. ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ. 17 α. Διαταραχές μεταβολισμού θρεπτικών υποστρωμάτων α^ Μεταβολισμός των υδατανθράκων 17 α 2 ) Μεταβολισμός των πρωτεϊνών 18 α 3 ) Μεταβολισμός των λιπών 18 β. Αίτια των διαταραχών του μεταβολισμού στον σηπτικό άρρωστο ßi) Αλλαγή του ορμονικού περιβάλλοντος 19 β 2 ) Το σύστημα των ιστικών μεσολαβητών 20 γ. Η επίδραση της Ο.Π.Δ. στις μεταβολικές διαταραχές των σηπτικών αρρώστων 21 Β. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ ΩΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ ΤΩΝ α. 0 ρόλος των βιταμινών στον μεταβολισμό των υποστρωμάτων ενέργειας 23 β. Ο ρόλος των βιταμινών στην επούλωση των τραυμάτων γ. 0 ρόλος των βιταμινών στον ανοσοβιολογικό μηχανισμό

9 -8-3. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΥΝ ΤΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ α. Οδός χορήγησης 26 β. Φαρμακευτική αγωγή 26 γ. Αλκοολισμός 26 δ. Τραύμα 27 ε. Εντερική ανεπάρκεια 28 στ. Φλεγμονή ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΚΑΙ Ο.Π.Δ 29 Γ. ΘΕΙΑΜΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β, 31 Δ. ΡΙΒΟΦΛΑΒΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β 2 35 Ε. ΠΥΡΙΔΟΞΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β 6 38 II. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 43 Β. ΑΣΘΕΝΕΙΣ 45 Γ. ΜΕΘΟΔΟΣ 53 Δ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Επίπεδα θειαμίνης (Β.,) Επίπεδα ριβοφλαβίνης (Β 2 ) Επίπεδα πυριδοξίνης (Β 6 ) 62 Κλινικά παραδείγματα 67 Ε. ΣΥΖΗΤΗΣΗ 73 ΣΤ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 79 Ζ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ 81 Η. SUMMARY AND CONCLUSIONS 83 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 85

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι βιταμίνες, απαραίτητα στοιχεία της διατροφής λειτουργούν ως συνένζυμα ενζύμων τα οποία δρουν στον ενδιάμεσο μεταβολισμό. Η έλλειψη τους προκαλεί σοβαρές μεταβολικές διαταραχές. Τα αποθέματα του οργανισμού σε βιταμίνες, και ιδιαίτερα σε υδατοδιαλυτές, είναι μικρά, και αρκετά πρώιμα ύστερα από ελλειπή πρόσληψη εμφανίζονται σύνδρομα ανεπάρκειας. Οι ημερήσιες ανάγκες σε ενέργεια, πρωτείνες, ηλεκτρολύτες και ιχνοστοιχεία των αρρώστων που υποβάλλονται σε Ολική Παρεντερική Διατροφή (Ο.Π.Δ.) έχουν μελετηθεί εκτενώς, ελάχιστες, όμως, πληροφορίες υπάρχουν για τις ανάγκες τους σε βιταμίνες. Οι άρρωστοι που έχουν ανάγκη ενδοφλέβιας υποστήριξης της θρέψης, εκτός από έλλειψη θερμίδων - πρωτεϊνών, είναι συχνά και σηπτικοί, οι επιπτώσεις όμως της υποθρεψίας και της σήψης στον μεταβολισμό των βιταμινών δεν είναι ακόμη γνωστές. Από την μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχει ομοφωνία όσον αφορά, τις προτεινόμενες δόσεις των υδατοδιαλυτών βιταμινών για την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών χειρουργικών αρρώστων που υποβάλλονται σε Ο.Π.Δ. Ιδιαιτέρως, όσον αφορά τις ανάγκες των σηπτικών αρρώστων οι σχετικές πληροφορίες είναι ανύπαρκτες. Για τους λόγους αυτούς θεωρήθηκε σκόπιμη η μέτρηση των συγκεντρώσεων των υδατοδιαλυτών βιταμινών Β ν Β 2 και Β 6 στους ιστούς σηπτικών και μη σηπτικών αρρώστων που υποβάλλονται σε Ο.Π.Δ. προκειμένου αφ' ενός να προσδιορίσουμε τις ελάχιστες ημερήσιες ανάγκες των αρρώστων αυτών και αφ' ετέρου να διαπιστώσουμε εάν οι προτεινόμενες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο. Υ.) δόσεις για την κάλυψη των αναγκών φυσιολογικών ατόμων είναι επαρκείς και για τους ασθενείς αυτούς. Το υλικό της παρούσας μελέτης απαρτίζεται από ασθενείς που νοσηλεύθηκαν στην Μονάδα Παρεντερικής Διατροφής του Νοσοκομείου Hope του Manchester U.K., κατά το χρονικό διάστημα Οι μετρήσεις των συγκεντρώσεων των βιταμινών Β ν Β 2 και Β 6 έγιναν στο Τμήμα βιοχημείας του ίδιου Νοσοκομείου. -9-

11 - 10- Από την θέση αυτή θα ήθελα να εκφράσω τις θερμές ευχαριστίες μου στον καθηγητή Miles Irving για την δυνατότητα που μου έδωσε να εργαστώ στην Μονάδα του, για την αμέριστη βοήθεια και τις υποδείξεις του και για την συνεχή και ακούραστη προσπάθεια για την μετάδοση της γνώσης και της πείρας του. Θερμές ευχαριστίες επίσης εκφράζω στον Αναπληρωτή Καθηγητή Ιωάννη Δαδούκη, Δ/ντή της Δ ' Χειρουργικής Κλινικής του Α.Π.Θ. για την συνεχή ενθάρρυνση και ουσιαστική βοήθεια του σε όλη την διάρκεια της εκπόνησης της εργασίας αυτής. Την κ. Μελπομένη Ρέίζογλου - Ζαβιτσανάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια της Αναισθησιολογίας, και τον κ. Χρήστο Σέμογλου Επίκουρο Καθηγητή της Χειρουργικής, μέλη της τριμελούς Επιτροπής ευχαριστώ θερμά για τις υποδείξεις και συμβουλές τους. Στον αγαπητό φίλο και συνάδελφο Δημήτρη Μπότσιο, Επίκουρο Καθηγητή της Χειρουργικής, εκφράζω τις βαθύτατες ευχαριστίες μου, διότι με την βαθειό γνώση του θέματος της υποστήριξης της θρέψης, η βοήθεια του στην συγγραφή του κειμένου ήταν πραγματικά πολύτιμη. Ιδιαίτερες ευχαριστίες εκφράζω στον πανεπιστημιακό μου δάσκαλο Καθηγητή κ. Αθανάσιο Παραδέλλη, Διευθυντή του Εργαστηρίου Πειραματικής Φαρμακολογίας, τόσο για τις πολύτιμες συμβουλές του όσο και για την θεώρηση του τελικού κειμένου της εργασίας. Θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην τονίσω εδώ και την συμβολή του στην διαμόρφωση της δομής του βιβλίου. Ευχαριστώ, επίσης το κ. Γεώργιο Χατζηθεοχάρη, επίκουρο καθηγητή της Χειρουργικής, για τις ουσιαστικές υποδείξεις του. Τις ευχαριστίες μου εκφράζω και στον κ. Αιμίλιο Μαυρουδή, Επιστημονικό συνεργάτη της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ., για την γλωσσική επεξεργασία του κειμένου και για την τυπογραφική επιμέλεια. Τέλος, θα αποτελούσε μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθώ στους Αθωνα και Μαριάννα Σπαρτίδου, οι οποίοι με την θεσμοθέτηση υποτροφίας στην μνήμη της κόρης τους Κατερίνας, μέσω του Αλληλοβοηθητικού Ταμείου Περιθάλψεως Συλλόγου Υπαλλήλων Τραπέζης της Ελλάδος, μου έδωσαν την δυνατότητα να μετεκπαιδευτώ σε κέντρο του εξωτερικού' τους εκφράζω την βαθειά μου ευγνωμοσύνη.

12 Ι. ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

13

14 Α. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΌΣ ΆΡΡΩΣΤΟΣ ΚΑΙ ΟΛΙΚΗ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ (Ο.Π.Δ.) Η πρώτη προσπάθεια παρεντερικής χορήγησης υγρών έγινε στα μέσα του 17ου αιώνα, όταν ο Sir Christopher Wren, φημισμένος αρχιτέκτονας και αστρονόμος, διατύπωσε το 1658 την θεωρία ότι είναι δυνατόν να χορηγηθεί οποιοδήποτε υγρό στην κυκλοφορία του αίματος. Ο συνεργάτης του Dr. Robert Boyle απέδειξε πειραματικά την θεωρία αυτή, όταν το 1659 χορήγησε ενδοφλεβίως όπιο σε σκύλους. Το 1664, ο Caspar Scotus και το 1665 ο Wren χορήγησαν ενδοφλεβίως αιθυλική αλκοόλη. Δύο αιώνες αργότερα, το 1831, έγινε η πρώτη πετυχημένη προσπάθεια θεραπείας ασθενούς με ενδοφλέβια χορήγηση υγρών. Την χρονιά αυτή ο Σκωτσέζος γιατρός Latta χορήγησε ενδοφλεβίως αλατούχο διάλυμα σε ασθενείς που είχαν προσβληθεί από χολέρα (Wilkinson, 1963). Το λίπος υπήρξε η πρώτη θεραπευτική ουσία που χρησιμοποιήθηκε για την υποστήριξη της θρέψης από τους Menzel και Perco, οι οποίοι το 1869 χορήγησαν υποδορίως ελαιώδες διάλυμα σε ασθενείς που έπασχαν από φυματίωση. Το ίδιο επανέλαβε και ο Lenbe το 1895 σε καρδιοπαθείς. Το 1920 ο Jamakawa παρασκεύασε από καστορέλαιο το πρώτο γαλάκτωμα λίπους για κλινική χρήση. Τα γαλακτώματα αυτά, όπως και ανάλογα από βαμβακόσπορους, αποτελούσαν ιδανικά διαλύματα, επειδή είχαν υψηλή θερμιδική αξία και χαμηλή ωσμωτική πίεση. Η ενδοφλέβια, όμως, χορήγηση τους συχνά προκαλούσε πυρετό, οσφυαλγία, μη ειδικές διαταραχές της πήξης του αίματος, διήθηση του ήπατος και ίκτερο (Lehr et al., 1957). ΓΓ αυτό, το 1964, απαγορεύτηκε η χρήση των γαλακτωμάτων λίπους στις Ηνωμένες Πολιτείες. Την ίδια εποχή στην Σκανδιναυί'α, ο Wretlind και οι συνεργάτες του ανακάλυψαν την αξία ενός άλλου γαλακτώματος λίπους από έλαιο σπόρων σόγιας. Έτσι, το 1968 επιτράπηκε η χρήση γαλακτωμάτων λίπους από σογιέλαιο και ηλιέλαιο (Hansen et al., 1976). -13-

15 - 14- To 1852 διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τους Bidder και Schmidt η άποψη ότι η χορήγηση πρωτεΐνης έχει βασική σημασία για την διατήρηση του ισοζυγίου του αζώτου και την αναπλήρωση του σωματικού βάρους. Η άποψη αυτή επιβεβαιώθηκε από τον Voit (1866). Οι Abderhalden και Roma (1904) χορήγησαν σε πειραματόζωα πρωτεΐνη από το ορθό και παρατήρησαν απορρόφηση και χρησιμοποίηση του προσλαμβανόμενου αζώτου. Τα ίδια θετικά αποτελέσματα διαπίστωσαν οι ίδιοι συγγραφείς ένα χρόνο αργότερα χορηγώντας με υποκλυσμό διάλυμα καζεΐνης σε νεαρό ασθενή, ο οποίος αδυνατούσε να τραφεί από την φυσιολογική οδό (Abderhalden et al., 1909). Οι Henriques και Anderson (1913) χορήγησαν ενδοφλεβίως σε πειραματόζωα διάλυμα αμινοξέος από υδρολυμένη καζεΐνη. Ο Rose (1931) καθόρισε τον ρόλο του κάθε αμινοξέος, προσδιόρισε τα απαραίτητα και τα μη απαραίτητα αμινοξέα, κατέγραψε το φυσιολογικό αμινόγραμμα και παρασκεύασε το ιδανικό πρωτεϊνικό διάλυμα. Ένα χρόνο αργότερα, οι Elman και Weiner (1939) χορήγησαν παρεντερικώς σε ασθενή διάλυμα υδρολυμένης καζεΐνης 2% και δεξτρόζης 8% χωρίς να παρατηρηθούν ανεπιθύμητες ενέργειες. Τέλος, οι Schohl και Blackform (1940) χορήγησαν σε βρέφη συνθετικό διάλυμα κρυσταλλικών αμινοξέων. Η θρεπτική αξία των διαλυμάτων αυτών αυξήθηκε σημαντικά με την προσθήκη L-ισομερών και με τον καθορισμό της ιδανικής αναλογίας απαραίτητων και μη αμινοξέων. Πρώτος ο Claude-Bernard (1843) επιχείρησε την ενδοφλέβια χορήγηση διαλύματος δεξτρόζης σε πειραματόζωα και πενήντα χρόνια αργότερα, οι Biedle και Krause (1896) χορήγησαν με επιτυχία σε άνθρωπο ενδοφλεβίως διάλυμα γλυκόζης. Οι Helfrick και Abelson (1944) διατήρησαν στη ζωή βρέφος 5 μηνών, για 5 μέρες, χορηγώντας παρεντερικά μείγμα διαλύματος γλυκόζης 50% με 10% υδρολυμένη καζεΐνη, εναλλασσόμενο με ομογενοποιημένο γαλάκτωμα ελαιόλαδου 10% και λεκιθίνης. Λίγο αργότερα, ο Meng και συν. (1949) κατόρθωσαν να συντηρήσουν την φυσιολογική θρέψη σκύλων χορηγώντας υπέρτονα διαλύματα δεξτρόζης και πρωτεϊνών, με κεντρικούς φλεβικούς καθετήρες. Με την τελειοποίηση της τεχνικής του καθετηριασμού της άνω κοίλης φλέβας, επιτράπηκε η χορήγηση υπερτόνων διαλυμάτων δεξτρόζης και πρωτεϊνών για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς την πρόκληση φλεβοθρομβώσεων. Ο Dudrick και συν. ( ) απέδειξαν ότι μείγμα διαλυμάτων δεξτρόζης 20-25% και αμινοξέων 4-5% είναι δυνατόν να χορηγείται μέσω υποκλειδίων καθετήρων χωρίς σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Οι εργασίες

16 -15- αυτές του Dudrick προώθησαν την έρευνα σχετικά με τις μεταβολικές ανάγκες των βαρέως πασχόντων και επισήμαναν τον ρόλο της διατροφής στην αντιμετώπιση τους 2. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΙ ΑΡΡΩΣΤΟΣ ΚΑΙ ΚΑΚΗ ΘΡΕΨΗ Είναι γεγονός, ότι μόλις την τελευταία 20ετία αναγνωρίστηκαν οι δυσμενείς επιπτώσεις της κακής θρέψης στην πρόγνωση των χειρουργικών αρρώστων, όπως επίσης, και η αναγκαιότητα της αποκατάστασης και διατήρησης της θρέψης σε ικανοποιητικό επίπεδο. Πολλές κλινικές μελέτες κατέδειξαν την μεγάλη συχνότητα δυσθρεψ'ιας στους νοσοκομειακούς ασθενείς (Blackburn et al., 1977 Καλφαρέντζος, 1986' Grant, 1986). Στην κλασική εργασία των Βίstrian και συν. (1976) διαπιστώθηκε η ύπαρξη κακής θρέψης στο 44% των νοσοκομειακών και ειδικότερα στο 50% περίπου των χειρουργικών ασθενών. Σύμφωνα με τον Κώδικα «Διεθνούς Ταξινόμησης των Ασθενειών» (LCD.) η κακή θρέψη μπορεί να ταξινομηθεί σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: α) Μαρασμός, που οφείλεται κυρίως σε δυσθρεψία θερμίδων, β) Σύνδρομο Kwashiorkor, αποτέλεσμα ελλειπούς πρόσληψης πρωτεϊνών και γ) Μικτός τύπος, που αποτελεί συνδυασμό των δύο προηγουμένων (Marasmic-Kwashiorkor). Οι τρεις αυτοί τύποι κακής θρέψης δεν είναι συνέπεια μόνον της έλλειψης ενέργειας - πρωτεϊνών, αλλά και της έλλειψης βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Η βασική θρεπτική αναγκαιότητα του οργανισμού είναι η κάλυψη των ενεργειακών του απαιτήσεων. Στους χειρουργικούς αρρώστους παρατηρείται, πολλές φορές, αύξηση των ενεργειακών αναγκών, και παράλληλη, για διάφορους λόγους, μείωση της πρόσληψης και διάθεσης των αποθεμάτων ενέργειας. Στις καταστάσεις αυτές, κινητοποιείται αρχικώς το γλυκογόνο, το οποίο καταναλώνεται μέσα σε μία ή δύο ημέρες, και, στην συνέχεια, ο οργανισμός για μερικές εβδομάδες χρησιμοποιεί λίπος για παραγωγή ενέργειας (λιπόλυση - ελεύθερα λιπαρά οξέα - κετόνες - ελάττωση της νεογλυκογένεσης). Συγχρόνως αρχίζει σταδιακά η αποδόμηση των πρωτεϊνών. Οι πρωτεΐνες προέρχονται* συνήθως, από τον καταβολισμό των μυϊκών μαζών, αν και τελικά όλοι οι ιστοί συμμετέχουν σ' αυτήν την διεργασία. Σε παρατεταμένη και βαριάς μορφής ασιτία, η σύνθεση των ενζύμων, των ορμονών των διαβιβαστών και των ανοσοβιολογικών,συμπλοκών ελαττώνεται. Τελικά, η αναπτυσσόμενη διαταραχή

17 -16- της θρέψης είναι αποτέλεσμα ενεργειακής και πρωτεϊνικής ανεπάρκειας (Εικόνα 1). Κορχιζόλη Κορτιζόλί] Αμινοξέα Θυρεοειδικές ορμόνες Εικ. 1. Η μεταβολική απάντηση του οργανισμού στην ασιτία.

18 ΟΙ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΣΗΠΤΙΚΟ ΑΡΡΩΣΤΟ, ΚΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ Ο.Π.Δ. ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥΣ Πρέπει να διευκρινιστεί ότι, ενώ στην απλή ασιτία η κάλυψη των απαιτήσεων του οργανισμού από τα ενεργειακά αποθέματα εξελίσσεται σε διάστημα μερικών εβδομάδων, στον υπερμεταβολικό άρρωστο (πολυτραυματία, σηπτικό, εγκαυματΐα), εξαιτίας της αλλαγής του μεταβολικού μοντέλου, αναπτύσσεται γρήγορα αρνητικό ισοζύγιο αζώτου, της τάξης των gr ημερησίως, το οποίο αντιστοιχεί σε κατανάλωση gr μυϊκής μάζας (Lawson, 1965 Wilmore, 1977). Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η ανάπτυξη μιας επικίνδυνης για την ζωή του αρρώστου υποθρεψίας, οπότε η θρεπτική υποστήριξη είναι πλέον επιβεβλημένη. Πρώτος ο Cuthberston (1930) περιέγραψε την σημαντική απώλεια μυϊκής μάζας, η οποία ακολουθεί τις μεγάλες κακώσεις. Την μεταβολική αυτή απάντηση στο τραύμα την διέκρινε σε δύο φάσεις: 1. Την αρχική («ebb»), η οποία διαρκεί σύντομο χρονικό διάστημα και χαρακτηρίζεται από ελάττωση των ενεργειακών αναγκών, και 2. Την απώτερη («flow»), η οποία συνοδεύεται από αύξηση των ενεργειακών απαιτήσεων και ανάπτυξη αρνητικού ισοζυγίου αζώτου. Οι μεταβολικές διαταραχές που εμφανίζονται στον σηπτικό ασθενή μοιάζουν με τον καταβολισμό που παρατηρείται κατά την φάση flow στον τραυματία και οφείλονται σε τροποποίηση του μεταβολισμού των υδατανθράκων, των λιπών και των πρωτεϊνών. α) Διαταραχές μεταβολισμού θρεπτικών υποστρωμάτων α Ί ) Μεταβολισμός των υδατανθράκων Το βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής του μεταβολισμού των υδατανθράκων στον σηπτικό άρρωστο είναι η ανάπτυξη υπεργλυκαιμίας, με ταυτόχρονη αδυναμία χρησιμοποίησης της γλυκόζης για παραγωγή ενέργειας (Wolfe et al., 1977 Giovannini et al., 1983). Η αύξηση της γλυκόζης στο αίμα οφείλεται αφενός στην αυξημένη διάσπαση του ηπατικού γλυκογόνου, εξαιτίας της δράσης της αδρεναλίνης (Stoner et al., 1979) και αφετέρου στην αύξηση της νεογλυκογένεσης (Long, 1977). Η αδυναμία του οργανισμού, να χρησιμοποιήσει την γλυκόζη για παραγωγή ενέργειας οφείλεται στην ελάττωση της δράσης της πυρουβικής δεϋδρογενάσης, με αποτέλεσμα την αδυναμία ι

19 -18- χρησιμοηοίησης του πυρουβικού οξέος ως οξειδωτικού υποστρώματος οτον κύκλο του Krebs (Cerra, 1987). Συνέπεια αυτής της αδυναμίας είναι η μετατροπή στους ιστούς του πυρουβικού οξέος σε γαλακτικό, η αύξηση του γαλακτικού οξέος στο αρτηριακό και φλεβικό αίμα και η ανάπτυξη βαριάς μεταβολικής οξέωσης Η μη χρησιμοποίηση της γλυκόζης στον σηπτικό άρρωστο οφείλεται, επίσης, στην αδυναμία εισόδου της ινσουλίνης στο κύτταρο εξαιτίας βλάβης των υποδοχέων της (αντίσταση ινσουλίνης) (Long, 1977). Η αντίσταση αυτή στην ινσουλίνη πιθανώς να είναι αποτέλεσμα της δράσης των γλυκοκορτικοειδών, όπως έχουν αποδείξει πειραματικές μελέτες (Barton και Passingham, 1986), αν και ο ακριβής μηχανισμός δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως. Έτσι, στους ασθενείς αυτούς έχουμε το παράδοξο φαινόμενο η υπεργλυκαιμία να συνοδεύεται από υπερινσουλιναιμία. aj Μεταβολισμός των πρωτεϊνών Ενώ κάτω από συνθήκες ασιτίας υπάρχει ελάττωση τόσο της σύνθεσης όσο και της αποδομής των πρωτεϊνών, στους σηπτικούς αρρώστους συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Παρατηρείται, δηλαδή, αύξηση της πρωτεϊνο-σύνθεσης στο ήπαρ και αύξηση της καταστροφής των πρωτεϊνικών αποθεμάτων, κυρίως στον σκελετικό μυ, τον συνδετικό ιστό και το έντερο (Cerra et al., 1980 Birkham et al., 1980, Kinney και Elwyn, 1985). 0 ρυθμός του καταβολισμού είναι ιδιαίτερα υψηλός και υπερβαίνει κατά πολύ την σύνθεση. Η διεργασία αυτή έχει αποκληθεί «αυτοκανιβαλισμός» (Cerra et al., 1980). Η τελεολογική εξήγηση του «αυτοκανιβαλισμού», κυρίως των μυϊκών μαζών, συνίσταται στο ότι με τον μηχανισμό αυτόν επιτρέπεται η παροχή μεγάλων ποσοτήτων αμινοξέων στο ήπαρ. Τα αμινοξέα συντελούν αφενός στην παραγωγή πρωτεϊνών οξείας φάσης, οι οποίες είναι απαραίτητες για την ανοσολογική απάντηση του οργανισμού (Ryan, 1976' Wilmore et al., 1980' Rossenblatt et al., 1983), και αφετέρου στην αύξηση της νεογλυκογένεσης, η οποία αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας στους σηπτικούς αρρώστους. Αυτός, όμως ο μαζικός καταβολισμός των πρωτεϊνών του σώματος οδηγεί γρήγορα σε αναπνευστική και καρδιακή ανεπάρκεια (Ryan, 1976). a-j Μεταβολισμός των λιπών Ενώ η αλλαγή του μεταβολικού μοντέλου στον σηπτικό άρρωστο, όσον αφορά τον μεταβολισμό των υδατανθράκων και των πρωτεϊνών, έχει κατανοηθεί πλήρως, οι αλλαγές στον μεταβολισμό των λιπών δεν έχουν διευκρινιστεί απόλυτα.

20 -19- Έτσι, κατά την σήψη, η συγκέντρωση των διαφόρων λιποειδών του πλάσματος εμφανίζει μεγάλες διακυμάνσεις που επηρεάζονται από τα αίτια της φλεγμονής. Κατά την διάρκεια των ιογενών λοιμώξεων εμφανίζεται παροδική πτώση της τιμής της χοληστερίνης του πλάσματος, ενώ κατά τις λοιμώξεις από Gram - αρνητικά βακτηρίδια (Coram et al., 1972 Griffiths et al., Astrom et al., Beisel, 1981) σημειώνεται υπερτριγλυκεριδαιμία. Οι καλύτερα μελετημένες διαταραχές του μεταβολισμού των λιποειδών αφορούν τα λιποειδή του ήπατος. Στα ηπατικά κύτταρα του σηπτικού αρρώστου έχουμε αυξημένη παραγωγή λιποπρωτεϊνών και αύξηση της μεταφοράς τριγλυκεριδίων στο πλάσμα. Η υπερτριγλυκεριδαιμία είναι χαρακτηριστική στην σήψη και οφείλεται, εκτός από την αυξημένη παραγωγή, στην αναστολή της λιπόλυσης εξαιτίας της υπερινσουλιναιμίας και στην αδυναμία πρόσληψης και χρησιμοποίησης των τριγλυκεριδίων από τους περιφερικούς ιστούς (Spitzer et al., 1974 O'Donnell et al., 1976 Kaufmann et al., 1976a- Kaufmann et al., 1976b). Ένα άλλο χαρακτηριστικό του σηπτικού αρρώστου είναι η αδυναμία εισόδου των λιπαρών οξέων μακράς αλύσου στα μιτοχόνδρια των ηπατικών κυττάρων, εξαιτίας της μειωμένης δράσης της ακυλκαρνιτινικής τρανσφεράσης με αποτέλεσμα την μειωμένη παραγωγή κετονικών σωμάτων, βασικών θρεπτικών συστατικών των ζωτικών οργάνων (Neufeld et al., Wannemacher et al., 1979" Beisel et Wannemacher 1980 Neufeld et al., 1980). β) Αίτια των διαταραχών του μεταβολισμού στον σηπτικό άρρωστο β Ί ) Αλλαγή του ορμονικού περιβάλλοντος Είναι γνωστό ότι στους σηπτικούς αρρώστους τα επίπεδα των καταβολικών ορμονών αυξάνονται σημαντικά (Popp και Breman, Gray και Kaminski, Καλφαρέντζος, 1985) (Πίνακας 1). 0 Bessey και συν. (1982) Πίνακας 1. Ορμονικές μεταβολές κατά την σήψη. Î Κατεχολαμινών Î Γλυκοκορτικοειδών Î Γλυκαγόνου î Αυξητικής ορμόνης

21 -20- απέδειξαν ότι η σύγχρονη έγχυση των τριών καταβολικών ορμονών, επινεφρίνης, κορτιζόλης και γλυκαγόνης σε υγιείς εθελοντές, για μια περίοδο 4 ημερών, είχε ως αποτέλεσμα την πρόκληση αρκετών από τις μεταβολικές διαταραχές που παρατηρούνται στον σηπτικό άρρωστο. Παρατηρήθηκε σημαντική αύξηση των ενεργειακών αναγκών ηρεμίας, αρνητικό ισοζύγιο αζώτου και καλίου, υπεργλυκαιμία, υπερινσουλιναιμία, αντίσταση στην ινσουλίνη, κατακράτηση νατρίου και λευκοκυττάρωση (Popp και Breman, 1983) (Πίνακας 2). Πίνακας 2. Μεταβολικές διαταραχές από την δράση των καταβολικών ορμονών. Î Ενεργειακών αναγκών ηρεμίας Αρνητικό ισοζύγιο αζώτου Υπεργλυκαιμία Υπερινσουλιναιμία Αντίσταση στην ινσουλίνη β J Το σύστημα των ιστικών μεσολαβητών Τα τελευταία χρόνια αναγνωρίστηκε καλύτερα η συμμετοχή του συστήματος των ιστικών μεσολαβητών στην ανάπτυξη των μεταβολικών διαταραχών, που παρατηρούνται ως απάντηση στο stress. Οι κυτταρικοί μεσολαβητές εκλύονται από τα μακροφάγα, τα ουδετερόφιλα και από άλλα κύτταρα τα οποία μόλις τώρα έχουν αρχίσει να μελετώνται συστηματικά (Dinarello και Mier, 1987 Fleck, 1988' ). Οι ιστικοί μεσολαβητές που έχουν μελετηθεί λεπτομερέστερα είναι η ιντερλευκίνη 1 (Interleukin - 1, IL - 1) με τα προϊόντα αποδόμησής της και ο παράγων νέκρωσης του όγκου (Tumor necrosis factor, TNF/ Cachectin) (Dinarello και Mier, 1987 Bentier, Παρδαλός 1988). Οι σπουδαιότερες βιολογικές ιδιότητες της ιντερλευκίνης 1 είναι η πρόκληση πυρετού, η παραγωγή στο ήπαρ πρωτεϊνών οξείας φάσης, η παραγωγή ινοβλαστών και ο σημαντικός καταβολισμός μυϊκής μάζας. Αντίστοιχα, ο παράγοντας νέκρωσης του όγκου προκαλεί πυρετό, έχει κυτταροτοξική δράση στα κύτταρα διαφόρων όγκων, διεγείρει τον φλοιό των επινεφριδίων για παραγωγή κορτιζόλης και προκαλεί καταβολισμό και σηπτική καταπληξία (Dinarello και Mier, Παρδαλός, 1988) (Πίνακας 3).

22 -21 - Πίνακας 3. Ο ρόλος του συστήματος των ιστικών μεσολαβητών - Ιντερλευκίνη 1 (IL-1 ) - Παράγων νέκρωσης του όγκου (T.N.F.) Πυρετός Πυρετός Î Λεμφοκυττάρων Î Καταβολισμού Î Πρωτεϊνών οξείας φάσεως f Κορτιζόνης î Καταβολισμού μυϊκής μάζας î Σύνθεσης λεμφοκινών και κολλαγόνου î Τοπικών φλεγμονωδών φαινομένων Η ταυτόχρονη χορήγηση ιντερλευκίνης 1 και καταβολικών ορμονών σε υγιείς εθελοντές από τον Watters και συν. (1986), είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση των ενεργειακών αναγκών ηρεμίας, την εμφάνιση υπεργλυκαιμίας, υπερινσουλιναιμίας, αντίστασης στην ινσουλίνη, αρνητικού ισοζυγίου αζώτου και λευκοκυττάρωσης σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά που προκάλεσε η έγχυση μόνον των καταβολικών ορμονών. Αποδεικνύεται, λοιπόν, έτσι ότι οι μεταβολικές διαταραχές που εμφανίζονται στον σηπτικό άρρωστο θα πρέπει να οφείλονται κυρίως στη σύγχρονη δράση της ιντερλευκίνης 1 και των καταβολικών ορμονών (Εικόνα 2). γ) Η επίδραση της Ο.Π.Δ. στις μεταβολικές διαταραχές των σηπτικών αρρώστων Επειδή οι σηπτικοί άρρωστοι παρουσιάζουν αύξηση του βασικού μεταβολισμού κατά 20% (Shaw και Wolfe, 1989) και είναι δυνατό να χάσουν έως και 40 περίπου gr αζώτου ημερησίως (Kudok et al., 1983), γγ αυτό παρουσιάζουν πολύ πιο γρήγορα απώλεια πρωτεϊνικών και ενεργειακών αποθεμάτων απ' ό,τι οι μη σηπτικοί ασθενείς. Η χορήγηση 40 Kcal/Kgr/ΒΣ την ημέρα καλύπτει, συνήθως, τις ενεργειακές ανάγκες των σηπτικών αρρώστων (Hill και Church, 1984). Η μορφή με την οποία θα πρέπει να χορηγηθεί η ενέργεια αυτή υπήρξε αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας και συζήτησης (Long, 1987). Έχει αποδειχθεί ότι η επίτευξη θετικού ισοζυγίου αζώτου σε σηπτικούς ασθενείς είναι αδύνατη, παρ' όλη την πρόοδο που σημειώθηκε στην τεχνητή διατροφή (Rennie και Harrison, 1984 Streat και Hill, 1987). Η παρεντερική

23 -22- (IL-IJNF) Βακτηρίδια και λευκά αιμοσφαίρια (IL-I, TNF) Κορχιζόλη Κορτιζόλπ Θυρεοειδικές ορμόνες Αμινοξέα Εικ. 2. Η μεταβολική απάντηση του οργανισμού στην σήψη. σίτιση αυξάνει την ηρωτεϊνοσύνθεση, αδυνατεί όμως ν' αναστείλει τον καταβολισμό των πρωτεϊνών (Shaw et al., 1986' Shaw και Wolfe, 1989). Οι προσπάθειες των ερευνητών τα τελευταία χρόνια στρέφονται προς την σύνθεση ειδικών διαλυμάτων παρεντερικής διατροφής για σηπτικούς αρρώστους, με την χρήση αμινοξέων διακλαδιζομένης αλύσου (λευκίνη, ισολευκίνη και βαλίνη), τα οποία φαίνεται ότι παίζουν σημαντικό ρόλο στην επίτευξη θετικού ισοζυγίου αζώτου στους αρρώστους αυτούς (Odessey et al., 1974).

24 Β. ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ 1. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ Το 1906 ο Hopkins υποστήριξε ότι οι τροφές, εκτός από τα βασικά θρεπτικά συστατικά, περιέχουν σε ελάχιστες ποσότητες και άλλες ουσίες, απαραίτητες για την ζωή - τις ουσίες αυτές τις ονόμασε «συμπληρωματικούς παράγοντες». 0 ίδιος ήταν ο πρώτος που συνέδεσε την έλλειψη από την τροφή των βασικών αυτών παραγόντων με τις κλινικές εκδηλώσεις του σκορβούτου. 0 όρος «βιταμίνες» καθιερώθηκε το 1912 από τον Casimir Funk (1922), ο οποίος ονόμασε τον παράγοντα εναντίον του σκορβούτου (ami Beri-Beri) «vital - amine». Τελικά, ο παράγοντας αυτός ονομάστηκε «βιταμίνη Β,» ή «θειαμίνη». Οι επόμενες βιταμίνες που ανακαλύφθηκαν κατατάχθηκαν σύμφωνα με τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Το 1915 οι Osbourne και Medel, καθώς και οι McCollum και Davis εισήγαγαν την ταξινόμηση των βιταμινών, σύμφωνα με τη διαλυτότητα τους στο νερό ή στο λίπος, σε: 1 υδατοδιαλυτές και 2 λιποδιαλυτές, διάκριση πολύ χρήσιμη, επειδή αυτή η φυσική τους ιδιότητα επηρεάζει την διαδικασία μεταφοράς, κατανομής, αποθήκευσης και αποβολής τους (Vitale, 1976a). Τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα η αναγκαιότητα της χορήγησης βιταμινών κατά την διάρκεια της Ολικής Παρεντερικής Διατροφής. Δυστυχώς, όμως, οι ερευνητές δεν έχουν καταλήξει ακόμα στην σύνθεση του ιδανικού πολυβιταμινούχου σκευάσματος το οποίο θα πρέπει να προστίθεται στα διαλύματα της παρεντερικής σίτισης. 2. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΩΝ ΩΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ α) Ο ρόλος των βιταμινών στον μεταβολισμό των υποστρωμάτων ενέργειας 0 ρόλος των βιταμινών είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην διαδικασία μετατροπής των τροφών σε ενέργεια. Η φυσιολογική λειτουργία των οργάνων στη- -23-

25 -24- ρίζεται στην ικανοποιητική προσφορά χρήσιμης ενέργειας στο κύτταρο η ενέργεια αυτή προέρχεται από την διάσπαση των τροφών. Στις ποικίλες μεταβολικές αντιδράσεις, που λαμβάνουν χώρα κατά την διάρκεια της μετατροπής της τροφής σε ενέργεια, συμμετέχουν πολλά ένζυμα, των οποίων η δραστηριότητα εξαρτάται από την παρουσία βιταμινών που αποτελούν τα αντίστοιχα συνένζυμα. Έλλειψη των βιταμινών δημιουργεί παθολογικές καταστάσεις γνωστές ως «αβιταμινώσεις». Πειραματικά και κλινικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι στέρηση της θειαμίνης για μικρό' διάστημα προκαλεί διαταραχές στην ανοχή της γλυκόζης και ότι αυτό συμβαίνει αρκετές εβδομάδες πριν αναπτυχθεί πλήρως «το σύνδρομο ανεπάρκειας της θειαμίνης» (Beri-Beri) (Horwitt και Kreislero, 1978). Στέρηση της θειαμίνης προκαλεί, επίσης, και διαταραχές στον μεταβολισμό των λιπών. Μελέτες σε καλλιέργειες νευρογλοιακών κυττάρων έδειξαν ότι, όταν τα κύτταρα αυτά στερούνται θειαμίνης, τότε ο ρυθμός παραγωγής λιπαρών οξέων αντιστοιχεί μόνο στο 13% της παραγωγής που παρατηρείται στα κύτταρα που περιέχουν ικανοποιητικά ποσά θειαμίνης. Επίσης, παρατηρήθηκε ελάττωση των επιπέδων της συνθετάσης των λιπαρών οξέων, της καρβοξυλάσης του ακετυλο-συνενζύμου Α, καθώς και ελάττωση της σύνθεσης της χοληστερόλης (Volpe και Marasa, 1978). Όσον αφορά την σύνθεση και αποδομή των πρωτεϊνών σε καταστάσεις ανεπάρκειας βιταμινών, υπάρχουν σποραδικά δεδομένα, κυρίως πειραματικά. Είναι πιθανόν, η ανεπάρκεια συγκεκριμένων βιταμινών να επηρεάζει την πρωτεϊνοσύνθεση. Οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β θεωρούνται απαραίτητες στον μεταβολισμό των πρωτεϊνών. Συγκεκριμένα, η ανεπάρκεια της πυριδοξίνης επιδρά στην μεταφορά των αμινοξέων και στις μετατροπές τους μέσα στους ιστούς. Η έρευνα απέδειξε ότι πειραματόζωα που βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης και παρουσιάζουν ανεπάρκεια ριβοφλαβίνης, πυριδοξίνης και παντοθενικού οξέος, αδυνατούν να αυξήσουν τον συνολικό αριθμό των πρωτεϊνών του σώματος (Munro, 1964). Τέλος, στους εγκαυματίες θεωρείται ότι οι διαταραχές του μεταβολισμού της βιταμίνης C είναι πιθανό να έχουν παράλληλη πορεία με τις μεταβολές του ισοζυγίου του αζώτου (Lund et al., 1947). β) Ο ρόλος των βιταμινών στην επούλωση των τραυμάτων Η έρευνα σχετικά με την επίδραση των βιταμινών στην επουλωτική επεξεργασία άρχισε με την μελέτη της δράσης των βιταμινών Α και C. Παρατηρήθηκε ότι χορήγηση βιταμίνης Α σε ποντικούς αναστέλλει την δυσμενή επίδραση του

26 -25- σακχαρώδη διαβήτη που προκλήθηκε πειραματικά (Seifter et al., 1981) στην ιστική επούλωση Η ευνοϊκή αυτή δράση της βιταμίνης Α συνοδεύεται με αύξηση της φλεγμονώδους αντίδρασης και της συγκέντρωσης υδροξυπρολίνης στο τραύμα. Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι σε διαβητικά πειραματόζωα η χορήγηση βιταμίνης Α μείωσε την λεμφοπενία και την ατροφία του θύμου αδένα και προκάλεσε υπερτροφία των επινεφριδίων (Seifter et al., 1981). Επίσης η χορήγηση βιταμίνης Α διαπιστώθηκε ότι ελαττώνει την επιβλαβή επίδραση της ακτινοβολίας στην επούλωση των τραυμάτων (Seifter et al., 1981). Τέλος, αποδείχθηκε πειραματικά ότι η χορήγηση της βιταμίνης Α προφυλάσσει από διάσπαση τις αναστομώσεις του παχέος εντέρου (Dempsey και Hodges, 1986). Για την σύνθεση του κολλαγόνου απαραίτητα στοιχεία είναι το ασκορβικό οξύ, ο σίδηρος και το άλφα - κετογλουταρικό οξύ. Πειραματόζωα με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης C εμφανίζουν διαταραχές της σύνθεσης του κολλαγόνου των τραυμάτων. Τέλος, ανεπάρκεια της βιταμίνης C σε ινδικά χοιρίδια συνοδεύεται από μειονεκτική ιστική επούλωση και εμφανείς διαταραχές στο τραχύ ενδοπλασματικό δίκτυο των ινοβλαστών (Peacock, 1984). γ) Ο ρόλος των βιταμινών στον ανοσοβιολογικό μηχανισμό Οι σηπτικές επιπλοκές ενοχοποιούνται, με όλο και μεγαλύτερη συχνότητα, για αρκετά μεγάλο αριθμό θανάτων νοσοκομειακών ασθενών. Η κακή θρέψη αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη σηπτικών επιπλοκών που οδηγούν στο θάνατο (Scrimshaw et al., 1968) και, δυστυχώς, οι δυσμενείς επιπτώσεις της έλλειψης βιταμινών στην αμυντική απάντηση του οργανισμού είναι κάτι που συχνά αγνοείται (Beisel, 1982). Μελέτες σε ανθρώπους και πειραματόζωα έδειξαν ότι ανεπάρκεια στις βιταμίνες A, C, Β,, Β 2 και στο παντοθενικό οξύ συνοδεύεται από σημαντικές ανοσοβιολογικές διαταραχές (Axelrod, 1971 Stinnet και Alexander, 1977). Συγκεκριμένα, η έλλειψη του ασκορβικού οξέος συντελεί στην ελάττωση της δραστηριότητας των φαγοκυττάρων και στην μειωμένη μετανάστευση των μακροφάγων, ενώ η ανεπάρκεια της θειαμίνης επιδρά αρνητικά στον πολλαπλασιασμό των λευκοκυττάρων (Ganguly et al., 1976). Επιπλέον, τόσο η έλλειψη της βιταμίνης C όσο και της πυριδο- 'ξίνης προκαλούν ελάττωση στην παραγωγή αντισωμάτων (Axelrod, 1971). Επίσης, αποδείχτηκε πειραματικά ότι η φαγοκύττωση επηρεάζεται από την τεχνητή έλλειψη βιταμίνης Β 6. Τέλος, χαμηλά επίπεδα φολικού οξέος, πυριδοξίνης και βιταμίνης Α επιδρούν δυσμενώς στην κυτταρική ανοσία και στην παραγωγή των Τ-λεμφοκυττάρων (Jenks et al., 1984).

27 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΥΝ ΤΙΣ ΗΜΕΡΗΣΙΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΕ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Η βιοχημική ιδιαιτερότητα του ασθενούς, ποικίλες νοσηρές καταστάσεις, η θεραπευτική αγωγή, η υποθρεψία, το stress, το τραύμα και διάφοροι άλλοι παράγοντες, καθώς, επίσης, αυτή καθ' εαυτή η παρεντερική θρέψη, μπορούν να διαφοροποιήσουν τις ανάγκες του οργανισμού σε μία ή περισσότερες βιταμίνες. Από τους παράγοντες αυτούς σπουδαιότεροι είναι οι ακόλουθοι: α) Οδός χορήγησης Η οδός χορήγησης των βιταμινών φαίνεται ότι επηρεάζει σημαντικά την διαδικασία μεταφοράς, κατανομής, αποθήκευσης και αποβολής τους. 0 εντερικός σωλήνας και το ήπαρ παίζουν σημαντικό ρόλο στην μετατροπή και αποθήκευση των βιταμινών που προσλαμβάνονται με την τροφή. Το ήπαρ αποτελεί την μεγαλύτερη αποθήκη βιταμινών. Ένα μεγάλο ποσοστό της βιοτίνης του ήπατος συντίθεται από την εντερική μικροβιακή χλωρίδα, η οποία επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στην σύνθεση της βιταμίνης Κ. Επιπλέον, η από του στόματος πρόσληψη βιταμινών εξασφαλίζει την παρουσία τους αρχικά στο ήπαρ και στο έντερο, ενώ η παρεντερική χορήγηση έχει ως αποτέλεσμα το 25% της χορηγούμενης ποσότητας να αποβάλλεται από τους νεφρούς. β) Φαρμακευτική αγωγή Είναι γνωστό ότι ορισμένα φάρμακα επιδρούν στον μεταβολισμό των βιταμινών, αν και η ακριβής ποσοτική εκτίμηση της δράσης τους δεν είναι εύκολο να προσδιορισθεί (Rose, 1973). Στον Πίνακα 4 αναφέρονται οι ομάδες των φαρμάκων που παρεμβαίνουν στην απορρόφηση ή στον μεταβολισμό ορισμένων βιταμινών και, συνεπώς, συντελούν στην μεταβολή των ημερησίων αναγκών του οργανισμού. Όταν καθορίζεται η σύνθεση του διαλύματος της εντερικής ή παρεντερικής θρέψης, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η επίδραση των φαρμάκων αυτών, ώστε να χορηγούνται ο απαραίτητες δόσεις από τις αντίστοιχες βιταμίνες. γ) Αλκοολισμός 0 αλκοολισμός συνοδεύεται, συνήθως, από έλλειψη θειαμίνης, ριβοφλαβίνης και πυριδοξίνης, γεγονός που οφείλεται μάλλον στην κακή διατροφή των αλκοολικών - παρά στην άμεση επίδραση της αλκοόλης (Dreyfus και Vic-

28 -27- Πίνακας 4. Ομάδες φαρμάκων που παρεμβαίνουν στην απορρόφηση και στον μεταβολισμό των βιταμινών (Vazques M.R. Vitamin requirements in Total Parenteral Nutrition. In: Nutrition in Clinical Surgery Mervyn Deitel (ed). Williams and Wilkins ρ 154), Αναλγητικά φάρμακα: Αντιόξινα φάρμακα: Αντισπασμωδικά φάρμακα: Αντιμικροβιακά φάρμακα: Αντινεοπλασματικά φάρμακα Αντιφυματικά φάρμακα (ΙΝΗ): Καθαρτικά φάρμακα- Κορτικοστεροειδή φάρμακα' Υποχοληστερολαιμικά φάρμακα Η ασπιρίνη ελαττώνει τα επίπεδα του ασκορβικού και φολικού οξέος στους ιστούς. Πιθανή ανεπάρκεια σε θειαμίνη. Η υδαντοί'νη και τα βαρβιτουρικά παρεμβαίνουν στην απορρόφηση του φολικού οξέος και της βιταμίνης D. Ελαττώνουν την εντερική χλωρίδα με αποτέλεσμα να μειώνεται η παραγωγή της βιταμίνης Κ. Ανταγωνιστές του φολικού οξέος. Ανεπάρκεια σε πυριδοξίνη Ελαττώνουν την απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών Αυξάνουν τις απαιτήσεις σε βιταμίνη D, πυριδοξίνη και ασκορβικό οξύ. Ελαττώνουν την απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών, του φολικού οξέος και της βιταμίνης Β 12 tor, 1961). Ωστόσο, η αλκοόλη επηρεάζει ειδικά την απορρόφηση της θειαμίνης (Thomson et al., 1970), γι' αυτό και στην υποστήριξη της θρέψης των κιρρωτικών ασθενών θα πρέπει να περιλαμβάνονται ικανοποιητικές δόσεις βιταμίνης Β ν ώστε να αποφεύγονται σύνδρομα έλλειψης της. δ) Τραύμα Στην ανάπλαση των ιστών είναι απαραίτητη η ύπαρξη ασκορβικού οξέος (βιταμίνης C), ώστε να είναι φυσιολογική η παραγωγή κολλαγόνου. Όταν υπάρχει εκτεταμένο τραύμα ή έγκαυμα, οι ανάγκες του οργανισμού σε βιταμίνη C εκατονταπλασιάξονται (Gann και Robinson, 1975). Η ρετινόλη παίζει ση-

29 -28- μαντικό ρόλο στην διατήρηση της λειτουργικότητας του επιθηλίου, και έτσι ερμηνεύεται η δράση της όσον αφορά την πρόληψη του γαστρικού έλκους που προκαλείται από το stress. Σε ασθενείς με εκτεταμένα εγκαύματα ο Chernov και συν. (1972) αναφέρουν μείωση της συχνότητας οξέων ελκών του στομάχου από 63% σε 18% ύστερα από χορήγηση έως Δ.Μ. (I.U.) βιταμίνης Α ημερησίως. ε) Εντερική ανεπάρκεια Ως εντερική ανεπάρκεια ορίζεται η ελάττωση του λειτουργικού εντέρου σε τέτοιο βαθμό, ώστε να είναι αδύνατη η απορρόφηση θρεπτικών συστατικών (Fleming και Remington 1981). Η ανεπάρκεια βιταμινών ύστερα από εκτεταμένη εντερεκτομή είναι παρόμοια με αυτή που συνοδεύει το σύνδρομο δυσαπορρόφησης. Ύστερα από ολική γαστρεκτομή ο ασθενής δεν διαθέτει τον ενδογενή παράγοντα, που είναι απαραίτητος για την απορρόφηση της βιταμίνης Β 12. Επίσης, ύστερα από εκτομή του τελικού ειλεού, καθίσταται αδύνατη η απορρόφηση του συμπλέγματος βιταμίνης Β 12 - ενδογενούς παράγοντα. Συνεπώς, στους ασθενείς αυτούς πρέπει να χορηγούνται 100 μ9 βιταμίνης Β 12 ενδομυϊκώς κάθε μήνα (Bengt και Zvi, 1983). Εξάλλου η απώλεια χολικών αλάτων που συνοδεύει την εκτεταμένη εντερεκτομή και το σύνδρομο δυσαπορρόφησης επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την απορρόφηση των λιποδιαλυτών βιταμινών (Weight και Tilson, 1975). Τέλος, ασθενείς που νοσούν από φλεγμονώδεις παθήσεις του λεπτού εντέρου παρουσιάζουν ανεπάρκεια βιταμινών, αφενός εξαιτίας της ελαττωμένης απορροφητικής ικανότητας και αφετέρου εξαιτίας της δράσης της σουλφασαλαζίνης (Azulfidine, Salazopyrin), η οποία πιθανόν να αυξάνει τις απαιτήσεις του οργανισμού ειδικά σε φολικό οξύ (Piscataway, 1979). στ) Φλεγμονή Πολύ λίγες εργασίες υπάρχουν σχετικά με την επίδραση της φλεγμονής στον μεταβολισμό των βιταμινών. 0 Beisel και συν. (1972) σε μια προοπτική μελέτη, που αφορούσε την επίπτωση του τριημέρου πυρετού που προκλήθηκε πειραματικά στον μεταβολισμό των βιταμινών υγιών ενηλίκων, δεν διαπίστωσαν σημαντική μεταβολή, εκτός ίσως από αυξημένη απέκκριση της ριβοφλαβίνης κατά την διάρκεια της οξείας φάσης της φλεγμονής. Εντούτοις, είναι γνωστό ότι διάφορα λοιμώδη νοσήματα συνοδεύονται*

30 -29- από πελλάγρα, σκορβούτο και μεγαλοβλαστική αναιμία (Matoth et al., 1964). Κατά την διάρκεια ιογενών ή μικροβιακών λοιμώξεων (Matoth et al., 1964) έχουν αναφερθεί χαμηλές συγκεντρώσεις βιταμίνης Α, φολικού οξέος, και βιταμίνης Β 6, όπως ακριβώς και σε ενήλικες ασθενείς που νοσούν από φυματίωση (Roberts et al., 1966) η ελονοσία (Strickland και Kostinas, 1970). Η διαταραχή των συγκεντρώσεων των βιταμινών στην διάρκεια της λοιμώξεως αποδόθηκε σε ποικίλους μηχανισμούς, όπως μειωμένη απορρόφηση από τον γαστρεντερικό σωλήνα, καταστοφή των ηπατικών κυττάρων ή μεταβολή του ρυθμού απέκκρισης από τους νεφρούς (Strickland και Kostinas, 1970). Παροδική δυσαπορρόφηση φολικού οξέος και βιταμίνης Β 12 έχει παρατηρηθεί στις οξείες φλεγμονές του εντέρου, όπως χολέρα και σαλμονέλλωση (Lindenbaum, 1965), τόσο στην διάρκεια της νόσου, όσο και στην ανάρρωση. Η από τους νεφρούς αποβολή των βιταμινών του συμπλέγματος Β και της βιταμίνης C παρατηρήθηκε ότι τροποποιείται στην διάρκεια ηπατίτιδας (Jones et al., 1957) και φυματίωσης (Heise και Martin 1936). Οι περισσότεροι, πάντως, ερευνητές δέχονται την άποψη ότι σύντομη και ελαφράς βαρύτητας λοίμωξη σε ενήλικα με καλή κατάσταση θρέψης, είναι απίθανο να προκαλέσει διαταραχές του μεταβολισμού των βιταμινών. Οι σηπτικοί όμως, και με κακή θρέψη ασθενείς εμφανίζουν αυξημένες ανάγκες σε βιταμίνες, στην διάρκεια της οξείας φάσης της λοίμωξης (Vitale, 1976b' Vitale, 1977) Ωστόσο, απαιτείται επιπλέον διερεύνηση για να καθοριστούν οι ακριβείς ποσότητες των βιταμινών που πρέπει να προσλαμβάνονται στην διάρκεια της φλεγμονής. 4. ΒΙΤΑΜΊΝΕΣ ΚΑΙ Ο.Π.Δ. Η χορήγηση των βιταμινών κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ. έχει ηλέον καθιερωθεί στην καθημερινή κλινική πράξη. Έχουν αναφερθεί αρκετές περιπτώσεις ανάπτυξης συνδρόμων ανεπάρκειας βιταμινών πριν από την καθιέρωση της καθημερινής χορήγησης υδατοδιαλυτών και λιποδιαλυτών βιταμινών σε ασθενείς που υποβάλλονταν σε παρεντερική υποστήριξη της θρέψης (Ibbotson et al., 1975 Kramer και Goodwin, 1977). Η έλλειψη των βιταμινών οφείλεται αφενός στην ανεπαρκή πρόσληψη και αφετέρου στην διαφοροποίηση του μεταβολισμού τους που προκαλείται από τις συνθήκες stress, στο οποίο βρίσκονται συχνά οι ασθενείς που απαιτούν

31 -30- μακροχρόνια παρεντερική διατροφή. Η χορήγηση υψηλής αξίας πρωτεϊνών στους ασθενείς με συνθήκες υποθρεψϊας προκαλεί αύξηση της απελευθέρωσης των λιποδιαλυτών βιταμινών από τις αποθήκες του οργανισμού και εμφάνιση συνδρόμου οξείας ανεπάρκειας (Grant, 1980). Για τους λόγους αυτούς είναι απαραίτητη η χορήγηση λιποδιαλυτών βιταμινών κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ., σε δόσεις που να καλύπτουν τις ημερήσιες ανάγκες και ταυτόχρονα να αποτρέπουν την εμφάνιση τοξικών φαινομένων. Όσον αφορά τις υδατοδιαλυτές βιταμίνες τα ιστικά αποθέματα τους είναι σχετικά μικρά, γγ αυτό και εμφανίζονται πρώιμα σύνδρομα στέρησης, ύστερα από βραχυχρόνια ελλειπή πρόσληψη. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην περίπτωση των υδατοδιαλυτών βιταμινών δεν υπάρχει ο κίνδυνος εμφάνισης τοξικών φαινομένων, εξαιτίας της ταχείας αποβολής τους από τα νεφρά.

32 Γ. ΘΕΙΑΜΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β, Η θειαμίνη είναι μία σημαντική θρεπτική ουσία τόσο για το φυτικό όσο και το ζωϊκό βασίλειο. Στα φυτά συντίθεται στα φύλλα και μεταφέρεται στις ρίζες, από όπου ελέγχει την ανάπτυξη τους. Στους ζωϊκούς οργανισμούς παίζει βασικό ρόλο στον μεταβολισμό των υδατανθράκων, και υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για την συμμετοχή της στον μεταβολισμό των πρωτεϊνών (Chakrabarti και Pandit, 1969) και στην βιοσύνθεση των λιπιδίων (Volpe και Marasa, 1978). ΝΗ 2 HCl CH 3 I S> Η. C S C - CH 2 CH 2 OH # \ «/ Ν C C Ν I II Η CI C s H 3 C C CH H * / Ν Χημικός τύπος της υδροχλωρικής θειαμίνης I Η θειαμίνη απομονώθηκε για πρώτη φορά το 1926 στον φλοιό του ρυζιού από τους Jansen και Bonath. Το ενδιαφέρον των ερευνητών, σχετικά με τα σύνδρομα που προκαλούνται από την ανεπάρκεια της θειαμίνης, ήταν και εξακολουθεί να είναι μεγάλο 0 Κυβερνήτης των Δυτικών Ινδιών, το 1611, υπήρξε ο πρώτος που περιέγραψε το σύνδρομο Beri-Beri, ως νόσο που προξενεί παράλυση στα άνω και κάτω άκρα (Jansen, 1956). Ο χημικός τύπος της θειαμίνης καθορίστηκε το 1931 από τον Windaur, και ακολούθησε η τεχνητή της σύνθεση, το 1936, από τους Williams και Cline, με αποτέλεσμα την δυνατότητα παραγωγής μεγάλων ποσοτήτων. Η ελεύθερη θειαμίνη έχει βασικό χαρακτήρα και αποτελείται από ένα δακτύλιο πυριμιδΐνης και ένα δακτύλιο θειαζόλης, συνδεδεμένων μεταξύ τους με γέφυρα μεθυλενίου. Η συνθετική θειαμίνη κυκλοφορεί συνήθως με την μορφή εστέρα (υδροχλωρική θειαμίνη). Πρόκειται για υδατοδιαλυτό άλας ανθεκτικό -31 -

33 -32- στην θερμότητα, όταν βρίσκεται σε όξινο περιβάλλον. Στα διαλύματα της παρεντερικής διατροφής είναι σχετικά σταθερή, εκτός αν εκτεθεί σε θερμοκρασίες μεγαλύτερες των 100 C ή σε τιμές ph μεγαλύτερες του 7.0. Η θειαμίνη ανευρίσκεται στα δημητριακά, στα λαχανικά, στο βοδινό και χοιρινό κρέας, στο ήπαρ και στους μικρούς καρπούς. Η θειαμίνη συμμετέχει ενεργά στις βιοχημικές αντιδράσεις του οργανισμού και, κυρίως, στον μεταβολισμό της γλυκόζης. Η πυροφωσφορική θειαμίνη δρα ως συνένζυμο στην οξειδωτική αποκαρβοξυλίωση των κετοξέων και στην μετατροπή τους σε αλδεΰδες. Η πιο σημαντική αντίδραση αποκαρβοξυλίωσης είναι η μετατροπή του πυρουβικού οξέος σε ακετυλοσυνένζυμο Α, στα μιτοχόνδρια των κυττάρων. Όταν απουσιάζει η πυροφωσφορική θειαμίνη, το πυρουβικό οξύ, που παράγεται κατά την γλυκόλυση, δεν μπορεί να μετατραπεί σε ακετυλο-συνένζυμο Α. Έτσι, δεν εισέρχεται στον κύκλο του Krebs, οπότε συσσωρεύεται σε μεγάλες ποσότητες και μετατρέπεται σε γαλακτικό οξύ το αποτέλεσμα είναι η ανάπτυξη μεταβολικής οξέωσης, η οποία, αν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα, οδηγεί σε θάνατο. Η πυροφωσφορική θειαμίνη δρα, επίσης, ως συνένζυμο του ενζύμου τρανσκετολάση 1 η τρανσκετολάση με την σειρά της είναι απαραίτητη για την μετατροπή του α-κετογλουταρικού οξέος σε σουκκινυλοσυνένζυμο Α. Κατά την αντίδραση αυτή παράγεται αναχθέν φωσφορικό νικοτιναμιδο-αδενινοδινουκλεοτίδιο (NADP). Σε περιπτώσεις έλλειψης πυροφωσφορικής θειαμίνης είναι αδύνατη η παραγωγή ενέργειας μέσω του κύκλου του Krebs, οπότε η αναερόβιος γλυκόλυση ενεργοποιείται ακόμη περισσότερο με αποτέλεσμα την αύξηση της παραγωγής γαλακτικού οξέος και επιδείνωση της οξέωσης. Εκτός από την δράση της αυτή, η θειαμίνη σε διφωσφορική και τριφωσφορική μορφή, παίζει ενεργό ρόλο στην λειτουργία του νευρικού συστήματος (Bareni και Braun, 1972 Spector, 1976) και είναι απαραίτητη για τον ομαλό μεταβολισμό στον εγκέφαλο. Οι ακριβείς διαταραχές, όμως, οι οποίες συμβαίνουν σε μοριακό επίπεδο εξαιτίας έλλεψης της και οι οποίες ενοχοποιούνται για τις νευρολογικές εκδηλώσεις, δεν έχουν ακόμη διερευνηθεί πλήρως (Seltzer και McDougal, Geel και Dreyfus, 1975). Επιπλέον, η βιταμίνη Β ν απαραίτητη για την σύνθεση της ακετυλοχολίνης, συμβάλλει στην φυσιολογική λειτουργία των νευρικών ινών (Vorhees et al., 1977). Κλινικά σημεία ανεπάρκειας θειαμίνης: Δεδομένου ότι η περιεκτικότητα των τροφών σε βιταμίνη Β, δεν είναι μεγάλη, είναι μάλλον συχνή η ελλιπής

34 -33- ηρόσληψή της, ιδιαίτερα σε άτομα με κακές συνθήκες διατροφής. Ασθενείς με αυξημένη διούρηση αποβάλλουν μεγάλες ποσότητες θειαμίνης, με αποτέλεσμα την εμφάνιση ανεπάρκειας. Επίσης, η παρατεταμένη χρήση αντιόξινων οδηγεί σε έλλειψη της Β^ εξαιτίας της καταστροφής της στο αλκαλικό περιβάλλον του γαστρεντερικού σωλήνα (Davis και Icke, 1983). Κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ., είναι πολύ πιθανό να αναπτυχθεί ανεπάρκεια θειαμίνης, πρώτον, επειδή οι ασθενείς συχνά είναι υποθρεπτικοί και μάλιστα σε συνθήκες φλεγμονής, δεύτερον, επειδή τα διαλύματα της παρεντερικής θρέψης στερούνται συνήθως θειαμίνης και, τρίτον, επειδή η χορήγηση μεγάλης ποσότητας υδατανθράκων αυξάνει σημαντικά τις απαιτήσεις του οργανισμού σε θειαμίνη (Sauberlich et al., 1970). Στον άνθρωπο η ανεπάρκεια της θειαμϊνης προκαλεί τα σύνδρομα Beri- Beri και Wernicke. Το σύνδρομο Beri-Beri, λέξη σενεγαλέζικη, που σημαίνει «αδυναμία», ανάλογα με την συμπτωματολογία του διακρίνεται σε τρεις διαφορετικές μορφές: 1 ) το ξηρό Beri-Beri, με έντονη νευρολογική συμπτωματολογία, 2) το υγρό, κατά το οποίο η προηγούμενη εικόνα συνοδεύεται από οιδήματα των άκρων, και, τέλος, 3) το καρδιακό, που εμφανίζεται με καρδιακή ανεπάρκεια. Συνήθως, όμως, οι τρεις αυτές μορφές συνυπάρχουν, και τα συμπτώματα παρουσιάζουν καρδιακή και νευρολογική εντόπιση. Από το νευρομυϊκό σύστημα εμφανίζονται συνήθως αίσθημα αιμωδίας των κάτω άκρων, αισθητικές διαταραχές, άλγος κατά την πίεση της γαστροκνημίας, ατροφία, αδυναμία των μυών και απώλεια των αντανακλαστικών. Συχνά όλα αυτά συνοδεύονται από πνευματική κατάπτωση. Απώλεια της όρεξης, αδυναμία, κακουχία και άλλοτε άλλης βαρύτητας καρδιακή ανεπάρκεια υψηλής παροχής (high output) συνοδεύουν τόσο το υγρό, όσο και το ξηρό Beri-Beri. Το σύνδρομο Wernicke χαρακτηρίζεται από οφθαλμοπληγία, αταξία, διανοητική σύγχυση και κλινικά σημεία εκφυλιστικών αλλοιώσεων του Κ.IM.Σ. Οι απαιτήσεις του οργανισμού σε θειαμίνη εξαρτώνται από την ποσότητα των θερμίδων που λαμβάνει το άτομο. Σε κάθε 1000 Kcal αντιστοιχούν τουλάχιστον 0,5 mgr θειαμίνης (Sauberlich et al., 1970). Η αναγκαία ποσότητα για ενδοφλέβια χορήγηση είναι άγνωστη αλλά συνήθως συνιστάται η χορήγηση mgr ημερησίως, κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ. Οι απαιτήσεις σε βιταμίνη Β λ αυξάνονται με την παρουσία πυρετού, υπερθυρεοειδισμού και τραύματος. Η θειαμίνη δεν έχει την δυνατότητα να αποθηκεύεται στους ιστούς σε μεγάλες ποσότητες, και ο χρόνος ημίσειας ζωής της είναι 9-18 ημέρες (Aria-

35 -34- ry-nejad et al., 1970). Αφαίρεση της θειαμίνης από την δίαιτα υγιών εθελοντών είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση κλινικών σημείων έλλειψης της μέσα σε 18 ημέρες. Το συντομότερο χρονικό διάστημα μέσα στο οποίο διαπιστώθηκε εργαστηριακά έλλειψη θειαμίνης είναι 7 ημέρες, ενώ κλινική εκδήλωση του συνδρόμου έγινε σε χρονικό διάστημα 9 ημερών (Zìporin et al., 1965). Η θειαμίνη αποβάλλεται κυρίως από τους νεφρούς. Δεν έχουν παρατηρηθεί τοξικά φαινόμενα ακόμη και ύστερα από χορήγηση δόσεων 200 φορές μεγαλυτέρων από τις ημερήσιες ανάγκες, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις παρατηρήθηκαν αναφυλακτικές αντιδράσεις.

36 Δ. ΡΙΒΟΦΛΑΒΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β 2 Η ριβοφλαβίνη ανακαλύφθηκε το 1932, όταν οι Larburg και Christian την απομόνωσαν από υδατικό εκχύλισμα μαγιάς. Η ριβοφλαβίνη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αναπνευστική άλυσο, εισερχόμενη στο σύστημα οξειδοαναγωγής ως μεταφορέας μοριακού οξυγόνου στο υπόστρωμα. OH OH OH ι I I CH 2 C C C CH 2 OH I I I I Η Η Η Η I C Ν Ν Η,Ο C C ^ c ' ^CO I I! Ι I HjC C C C NH * c ' N N * \ ' Η Ο Χημικός τύπος της ριβοφλαβίνης. Τα κύρια κλινικά σημεία της έλλειψης της ριβοφλαβίνης περιγράφηκαν από τον Stannus, το 1911, ως μια ομάδα συμπτωμάτων που περιλαμβάνουν πόνο στην γλώσσα και στα χείλη, γωνιώδη στοματίτιδα και δερματίτιδα του οσχέου, επεκτεινόμενη στην έσω επιφάνεια του μηρού. Η βιταμίνη Β 2 είναι μία κίτρινη ουσία, ελαφρά υδατοδιαλυτή, αδιάλυτη στα ελαιώδη διαλύματα- αποτελείται από ένα μόριο D-ριβόζης και ένα ισοαλλοξαζίνης. Είναι σταθερή στην θερμότητα, αλλά γρήγορα αποσυντίθεται, όταν εκτεθεί στο φως ή σε έντονο αλκαλικό περιβάλλον. Η ριβοφλαβίνη απορροφάται στην νήστιδα και κατόπιν φωσφορυλιώνεται στην ενεργό μορφή της. Ο μεταβολισμός της είναι πιθανό να ελέγχεται από τις θυροειδικές ορμόνες και, μερικές φορές, φωσφορυλιώνεται πριν απορροφηθεί. Είναι δομικό συστατικό όλων των κυττάρων και αποθηκεύεται σε όλο το -35-

37 -36- σώμα, σε άγνωστες ποσότητες, με μεγαλύτερη προτίμηση το ήπαρ και τους νεφρούς. Η ριβοφλαβΐνη είναι ευρέως διαδεδομένη στα τρόφιμα ζωϊκής και φυτικής προέλευσης, όπως γάλα, κρέας, τυροκομικά, αυγά, λαχανικά, δημητριακά και φρούτα. Η βιταμίνη Β 2, σε συνδυασμό με άλλες ειδικές πρωτεΐνες, είναι αναγκαία για την φυσιολογική ενδοκυττάρια αναπνοή. Η φωσφορυλιωμένη της μορφή, 5-φωοφορική ριβοφλαβΐνη, είναι σημαντικό συστατικό του ενζύμου φλαβοηρωτέί'νη που χρησιμεύει ως δέκτης ιόντων υδρογόνου κατά την οξείδωση των λιπαρών οξέων μικρής αλύσου. Η ριβοφλαβΐνη συντελεί, επίσης, στην μεταφορά του οξυγόνου από το πλάσμα στα κύτταρα των ιστών η λειτουργία της αυτή αναστέλλεται με την παρουσία μονοξειδίου του άνθρακα και ενώσεων του κυανίου. Κλινικά χαρακτηριστικά ανεπάρκειας ριβοφλαβίνης: Επειδή υπάρχουν μικρά αποθέματα ριβοφλαβίνης στους ιστούς, ακόμη και επταήμερη στέρηση της βιταμίνης μπορεί να προκαλέσει σύνδρομα έλλειψης σε υγιή άτομα (Tillotson και Baker, 1972). Το περισσότερο εμφανές σύμπτωμα της έλλειψης ριβοφλαβίνης (αρριβοφλαβίνωση) είναι η γωνιώδης στοματίτιδα. Αρχικά εμφανίζεται ωχρότητα και στην συνέχεια αναπτύσσεται υπερκεράτωση, τοπική εξέλκωση, φλεγμονή και τελικά δημιουργείται σχισμή ή ραγάδα. Εκτός από την γωνιώδη στοματίτιδα, συχνά εμφανίζεται και γλωσσίτιδα, η οποία ομοιάζει πολύ με την ερυθροκύανη χροιά της γλώσσας που παρατηρείται σε κυάνωση. Η νόσος προσβάλλει και τους οφθαλμούς, προκαλώντας επιφανειακή διάμεση κερατίτιδα. Η κερατίτιδα αυτή χαρακτηρίζεται από ανώμαλη αγγείωση του κερατοειδούς, διάμεση φλεγμονώδη διήθηση και παραγωγή εξιδρώματος. Σε περισσότερο προχωρημένες καταστάσεις εμφανίζεται θολερότητα και εξέλκωση του κερατοειδούς. Οι οφθαλμικές αλλοιώσεις συνοδεύονται συνήθως και από επιπεφυκίτιδα. Επιπλέον, δερματικές αλλοιώσεις παρουσιάζονται στην ρινοχειλική αύλακα και, πιθανόν, να επεκτείνονται και στις δύο παρειές, προσεγγίζοντας το δέρμα των ωτιαίων περιοχών. Ακόμη, αλλοιώσεις παρατηρούνται και στο δέρμα του οσχέου ή του αιδοίου. Η αρριβοφλαβίνωση οφείλεται, συνήθως, στην ελλειπή πρόσληψη βιταμίνης Β 2 με την τροφή και είναι κοινό φαινόμενο στις φτωχές χώρες της Ασίας, όπως και σε κοινωνικές ομάδες των ανεπτυγμένων χωρών, που διαβιώνουν σε

38 -37- ghetto και καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες οινοπνεύματος και υδατανθράκων. Επίσης, ασθενείς που εμφανίζουν διαταραχές της πεπτικής λειτουργίας, όπως εμετούς ή συχνές κενώσεις, πιθανό να αναπτύξουν ανεπάρκεια της βιταμίνης Β 2. Ακόμη, η αυξημένη διούρηση οδηγεί στην απώλεια μεγάλων ποσοτήτων ριβοφλαβίνης. Σε καταστάσεις αχλωρυδρίας ή σε συνθήκες αυξημένων αναγκών σε πρωτεΐνες (εγκυμοσύνη, θηλασμός, υπερθυρεοειδισμός, πυρετός, τραύμα, εκτεταμένες χειρουργικές επεμβάσεις ή σηπτικές καταστάσεις), που συνοδεύονται από ατελή πρόσληψη βιταμίνης, είναι δυνατόν να παρουσιαστεί σύνδρομο έλλειψης της. Οι ημερήσιες ανάγκες σε ριβοφλαβίνη επηρεάζονται περισσότερο από την πρόσληψη πρωτεϊνών παρά υδατανθράκων. Η επιτροπή Διατροφής και Τροφίμων των Η.Π.Α. συνιστά την πρόσληψη 1,3 έως 1,7 mgr ριβοφλαβίνης την ημέρα από το στόμα. Αντίστοιχα, η ενδοφλέβια χορήγηση της πρέπει να εξασφαλίζει ποσότητα 3,6-7,5 mgr την ημέρα. Τοξικά φαινόμενα από υπερβολική χορήγηση ριβοφλαβίνης στον άνθρωπο δεν έχουν αναφερθεί έως σήμερα.!

39 ΠΥΡΙΔΟΞΙΝΗ - ΒΙΤΑΜΙΝΗ Β β Χημικός τύπος της φωσφορικής πυριδοξάλης Ίο 1934 ο Györqy ανακάλυψε την ύπαρξη ενός παράγοντα της ομάδας των «υδατοδιαλυτών βιταμινών Β,», του οποίου η δράση διέφερε από την δράση των άλλων βιταμινών της ίδιας ομάδας και είχε την δυνατότητα να θεραπεύσει το επιδημικό ερύθημα των ποντικών (ακροδυνία) (György, 1934). Η ακροδυνία παρουσιάζεται με την μορφή δερματικών αλλοιώσεων και εμφανίζεται σε περιπτώσεις αβιταμίνωσης. 0 παράγοντας αυτός ονομάστηκε βιταμίνη Β 6, για να διαχωριστεί από το σύμπλεγμα της βιταμίνης Β 2, από το οποίο και απομονώθηκε. Το 1938 πέντε διαφορετικές ομάδες ερευνητών απομόνωσαν (Snell, 1963) την βιταμίνη Β 6 στην καθαρή της μορφή, από φλοιό σπόρων ρυζιού και από μαγιά, και ένα χρόνο αργότερα καθορίστηκε η χημική της σύνθεση. 0 μεταβολικός ρόλος της βιταμίνης περιγράφηκε το 1944 από τον Gunsalus, ο οποίος ανακοίνωσε ότι η φωσφορική πυριδοξίνη αποτελεί συνένζυμο στην ενζυματική, μη οξειδωτική, αποκαρβοξυλίωση των αμινοξέων (Gunsalus, 1944). Στην φύση εμφανίζονται τρεις ουσίες - πυριδοξίνη, πυριδοξάλη και πυριδοξαμίνη -, οι οποίες παρουσιάζουν κοινή δράση βιταμίνης Β 6 και οι οποίες μετατρέπονται στους ιστούς του οργανισμού στην ενεργό συνενζυματική μορφή της 5-φωσφορικής πυριδοξάλης. Η πυριδοξίνη ανευρίσκεται στα αυγά, στο κρέας, στα ψάρια, στο γάλα, στα δημητριακά, στα λαχανικά και στα όσπρια. Είναι υδατοδιαλυτή, αρκετά ευαίσθητη στο φως και στην υπεριώδη ακτινοβο- -38-

40 -39- λία και καταστρέφεται αμέοως σε αλκαλικό περιβάλλον. Για τον τρόπο της απορρόφησης της γνωρίζουμε πολύ λίγα. Κυρίως συναντάται στον εξωκυττάριο χώρο. Στον οργανισμό αποθηκεύεται ελάχιστη ποσότητα πυριδοξίνης, ενώ η πλεονάζουσα απεκκρίνεται από τους νεφρούς με την μορφή του πυριδοξικού οξέος, προϊόντος μεταβολικά ανενεργού. Η βιταμίνη Β 6 διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό των αμινοξέων και των πρωτεϊνών. Δρα ως ένζυμο στις τρανσαμινώσεις και αποκαρβοξυλιώσεις, καθώς και σε δύο ενζυμικά συστήματα που υπεισέρχονται στον μεταβολισμό των θειούχων αμινοξέων ακόμη, βοηθά στην μετατροπή της τρυπτοφάνης σε νικοτιναμίδιο. Στην αλδεϋδική της μορφή αναστέλλει την μεταφορά εντός του κυττάρου των αμινοξέων και του καλίου. Η βιταμίνη Β 6, είναι, επίσης, αναγκαία για την μετατροπή της κυστεΐνης σε πυρουβικό οξύ και του οξαλοξεικού σε γλυκίνη, όπως και στην σύνθεση του δ-αμινολεβουλινικού οξέος. Η παρουσία της πυριδοξίνης είναι απαραίτητη για να μπορέσει η φωσφορυλάση να διασπάσει το γλυκογόνο σε 1-φωσφορική γλυκόζη. Τέλος, η πυριδοξίνη είναι απαραίτητο συνένζυμο πολλών ενζύμων, τρανσφερασών, υδροξυλασών, συνθετασών και δεϋδρατασών ακόμη, η παρουσία της είναι απαραίτητη στην βιοσύνθεση της πορφυρίνης, στον μεταβολισμό των ακόρεστων λιπαρών οξέων και της χοληστερόλης, στην διατήρηση της ακεραιότητας του νευρικού ιστού, στην παραγωγή αντισωμάτων και, πιθανώς, στην ανάπτυξη των οστών (Rose, 1973). Κλινικά χαρακτηριστικά ανεπάρκειας βιταμίνης Β 6 : Πρωτοπαθής έλλειψη βιταμίνης Β 6 στον άνθρωπο είναι σπάνια και αυτό οφείλεται στην μεγάλη περιεκτικότητα των τροφών σε πυριδοξίνη. Συμπτωματολογία ανεπάρκειας της είναι δυνατό να εμφανιστεί μόνο ύστερα από χορήγηση φαρμάκων, ανταγωνιστών της δράσης της, όπως αντιφυματικά, αντισυλληπτικά, αντιϋπερτασικά L- dopa. Μερικές φορές εμφανίζεται και σε άτομα που κάνουν υπερβολική χρήση αλκοόλης (McLaren, 1969 Rose, 1973). Η κλινική συνδρομή, που συνοδεύει την έλλειψη της βιταμίνης Β 6, χαρακτηρίζεται από διαταραχές της προσωπικότητας, όπως ευερεθιστότητα, κατάθλιψη και απώλεια του αισθήματος ευθύνης. Επιπλέον, οι ασθενείς εμφανίζουν νηματοειδή υπερτροφία των γλωσσικών θηλών, στοματίτιδα, σμηγματόρροια στα πτερύγια της ρινός και βλατιδώδη ακμή στο μέτωπο. 0 μεταβολισμός της τρυπτοφάνης τροποποιείται, και η αλλαγή αυτή οδηγεί σε μεγάλη απώλεια ξανθαρεμικού οξέος από τους νεφρούς (Sauberlich et al., 1970) και ανάπτυξη

41 -40- ουρολοιμώξεως (Wayne et al., 1958). H γλουταμινική οξαλοξική τρανσαμινάση και η γλουταμινική πυρουβική τρανσαμινάση ελαττώνονται και τα επίπεδα των ελεύθερων αμινοξέων που κυκλοφορούν οτο πλάσμα στα ούρα μεταβάλλονται (Aly et al., 1971). Τελικά, ύστερα από μακροχρόνια στέρηση της πυριδοξίνης, είναι δυνατόν να αναπτυχθεί αναιμία του τύπου της σιδηροβλαστικής (Hines και Harris, Weintraub et al., 1966). Η απαιτήσεις του ανθρώπινου οργανισμού σε πυριδοξίνη δεν έχουν καθοριστεί επακριβώς. Ο χρόνος ημίσειας ζωής της πυροδοξίνης κυμαίνεται από 22 έως 38 ημέρες (Tillotson et al., 1966). Στέρηση της βιταμίνης Β 6 για τρεις εβδομάδες μπορεί να προκαλέσει κλινική σημειολογία ανεπάρκειας. Έχει υπολογιστεί ότι ενήλικες, που καταναλώνουν περίπου gr πρωτεΐνης ημερησίως, χρειάζονται 1,5 mgr βιταμίνης την ημέρα (Donald, 1971), ενώ γυναίκες που παίρνουν αντισυλληπτικά χρειάζονται μεγαλύτερες δόσεις. Δεν έχουν ακόμη καθοριστεί οι δόσεις της ενδοφλέβιας χορήγησης, αλλά ορισμένοι ερευνητές συνιστούν 4,0-6,3 mg ημερησίως.

42 II. ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

43

44 Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Οι ημερήσιες ανάγκες των αρρώστων που υποβάλλονται σε Ο.Π.Δ. σε ενέργεια, πρωτεΐνες, ηλεκτρολύτες και ιχνοστοιχεία έχουν μελετηθεί εκτενώς, ελάχιστες, όμως, πληροφορίες υπάρχουν για τις ανάγκες τους σε βιταμίνες. Οι άρρωστοι που έχουν ανάγκη ενδοφλέβιας υποστήριξης της θρέψης - εκτός από έλλειψη θερμίδων και πρωτεϊνών που παρουσιάζουν - είναι συχνά και σηπτικοί. Οι επιπτώσεις, όμως, της υποθρεψίας και της σήψης στον μεταβολισμό των βιταμινών δεν είναι ακόμη γνωστές. Από την μελέτη της διεθνούς βιβλιογραφίας διαπιστώσαμε ότι δεν υπάρχει ομφωνία σχετικά με τις προτεινόμενες δόσεις των υδατοδιαλυτών βιταμινών για την κάλυψη την ημερήσιων αναγκών χειρουργικών αρρώστων που υποβάλλονται σε Ο.Π.Δ. Ιδιαιτέρως, όσον αφορά τις ανάγκες των σηπτικών αρρώστων οι σχετικές πληροφορίες είναι ανύπαρκτες. Για τους λόγους αυτούς σκεφτήκαμε να μετρήσουμε τα επίπεδα των υδατοδιαλυτών βιταμινών Β ν Β 2 και Β 6 σε σηπτικούς και μη σηπτικούς αρρώστους που υποβάλλονται σε Ο.Π.Δ. με σκοπό: 1. Να μελετηθεί αν οι συνιστώμενες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ημερήσιες δόσεις βιταμινών (β ν β 2 και β 6 ) είναι αρκετές για την πρόληψη συνδρόμων ανεπάρκειας σ' αυτούς τους αρρώστους. 2. Να καθοριστούν οι απαιτούμενες ποσότητες βιταμινών (β ν β 2 και β 6 ) σε περίπτωση που οι συνιστώμενες δόσεις δεν είναι αρκετές για την πρόληψη συνδρόμων έλλειψης, και 3. Να προσδιοριστούν οι ομάδες των ασθενών που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σύνδρομα ανεπάρκειας. -43-

45

46 Β. ΑΣΘΕΝΕΙΣ Σε 31 χειρουργικούς αρρώστους που υποβάλλονταν σε παρεντερική σίτιση στην Μονάδα παρεντερικής διατροφής του Νοσοκομείου Hope (Manchester U.K.), μετρήσαμε τα επίπεδα των βιταμινών Β ν Β 2 και Β 6, με σκοπό τον καθορισμό των ημερήσιων αναγκών των ασθενών αυτών στις τρεις παραπάνω βιταμίνες. Από τους 31 ασθενείς οι 20 χαρακτηρίσθηκαν σηπτικοί και οι 11 μη σηπτικοί. Η μέση ηλικία των σηπτικών ασθενών ήταν 44,7 χρόνια (από 18 έως 60 χρόνων) και των μη σηπτικών 49 χρόνια (από 17 έως 76 χρόνων) (Πίνακες 5, 6). Πίνακας 5. Σηπτικοί άρρωστοι σε Ο.Π.Δ. Φύλο Νόσος η Άνδρες Γυναίκες Μέση ηλικία (έτη) Εντεροδερματικό συρίγγιο Νόσος του Crohn Σύνδρομο βραχέος εντέρου Παγκρεατικό απόστημα ,5 Μεσοθωρακίτιδα Ρήξη κολοορθικής αναστόμωσης Σύνολο ,7 0 χαρακτηρισμός των αρρώστων σε σηπτικούς και μη σηπτικούς καθώς και η εκτίμηση της βαρύτητας της σηπτικής κατάστασης τους έγινε με βάση τα κριτήρια των Elebute και Stoner (1983) (Πίνακες 7α, β, γ, δ). Έτσι, ο μέσος βαθμός φλεγμονής των 20 σηπτικών αρρώστων μας ήταν 10 (Sepsis score = 10) με διακύμανση από 6 έως 14. Όλοι οι άρρωστοι υποβλήθηκαν σε παρεντερική υποστήριξη της θρέψης για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από δύο εβδομάδες. Στους σηπτικούς αρ- -45-

47 46- Πίνακας 6. Μη σηπτικοί άρρωστοι σε Ο.ΠΛ. Φύλο Νόσος η Ανδρες Γυναίκες Μέση ηλικία (έτη) Σύνδρομο βραχέος εντέρου ,5 Φλεγμονώδεις παθήσεις εντέρου ,5 Ca καρδιοοισοφαγικής γωνίας Ca κεφαλής παγκρέατος Γαστρική στάση ύστερα από γαστρεκτομή Οισοφαγοστομία Σύνολο Πίνακας 7α. Μέτρηση βαρύτητας της σηπτικής κατάστασης Αξιολόγηση τοπικών εκδηλώσεων από την φλεγμονή των ιστών των Φλεγμονή τραύματος με πυώδη έκκριση / εντεροδερματικό συρίγγιο: Βαθμός Απαιτείται αλλαγή μία φορά την ημέρα 2 Απαιτούνται περισσότερες από μία αλλαγές, σάκκος συλλογής υγρών ή αναρρόφηση 4 Περιτονίτιδα: Τοπική 2 Καθολική 6 Λοίμωξη του αναπνευστικού: Χωρίς παραγωγικό βήχα 2 Με πυώδη πτύελα 4 Κλινική εκδήλωση λοβιακής βρογχοπνευμονίας 6 Εντοπισμένη φλεγμονή: (π χ. Υποδιαφραγματικό απόστημα, πυελικό απόστημα, θωρακικό εμπύημα, οξεία ή χρόνια οστεομυελίτιδα) 6

48 -47- Πίνακας 7β. Μέτριιση της βαρύτητας της σηπτικής καταατααης. του πυρετού (θερμομέτρηση από το στόμα). Αξιολόγηση Βαθμός - Μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία 36-37,4 C 0 37,5-38,4 C 1 38,5-39 C 2 > 39 C 3 < 36 C 3 Επιπλέον - Ελάχιστη ημερήσια θερμοκρασία > 37,5 C 1 - Αν υπάρχουν 2 ή περισσότερες θερμομετρήσεις πάνω από 38,4 C σε μία ημέρα 1 - Αν εμφανίζεται ρίγος 1 Πίνακας 7γ. Μέτρηση της βαρύτητας της σηπτικής κατάστασης. των δευτεροπαθών εκδηλώσεων της σήψης. Αξιολόγηση Βαθμός Εμφανής ίκτερος (σε απουσία ηπατικής νόσου) 2 Μεταβολική οξέωση Αναστρέψιμη 1 Μη αναστρέψιμη 2 Νεφρική ανεπάρκεια 3 σημαντική διαταραχή επιπέδου συνείδησης (διέγερση, κώμα) και/ή άλλη νευρολογική σημειολογία μη ειδικής αιτιολογίας 3 Αιμορραγική διάθεση (διάχυτη ενδαγγειακή πήξη) 3

49 Πίνακας 7δ. Μέτρηση της βαρύτητας της σηπτικής κατάστασης Αξιολόγηση εργαστηριακών δεδομένων Βαθμός Καλλιέργεια αίματος: Μία θετική καλλιέργεια Δύο ή περισσότερες θετικές καλλιέργειες (με παρεμβολή 24 h) Μία θετική καλλιέργεια και ιστορικό επεμβατικής προσέγγισης Μία θετική καλλιέργεια και φύσημα καρδιακό και/ή επώδυνος διογκωμένος σπλήνας Αριθμός λευκοκυττάρων (χ 10 9 /Ι) > 30 < 2,5 Επίπεδο αιμοσφαιρίνης σε απουσία εμφανούς αιμορραγίας (g/di) 7-10 < 7 Αριθμός αιμοπεταλίων (χ 10 9 /Ι) < 100 Επίπεδο λευκωματίνης πλάσματος (g/1) < 25 Επίπεδο ολικής χολερυθρίγης πλάσματος σε απουσία κλινικά εμφανούς ίκτερου > 25 μητοι/ι ρώστους Χορηγούνταν ημερησίως Kcal μη πρωτεϊνικών θερμίδων και 14 gr αζώτου. Η σχέση θερμίδων / αζώτου ήταν 142 Kcal/1 gr αζώτου, και οι μη πρωτεϊνικές θερμίδες προέρχονταν από διαλύματα λίπους και γλυκόζης σε αναλογία 50% προς 50%. Οι μη σηπτικοί άρρωστοι έπαιρναν 1800 μη πρωτεϊνικές θερμίδες και 9 gr αζώτου ημερησίως. Η σχέση θερμίδων / αζώτου ήταν 200 Kcal/1 gr αζώτου και η αναλογία λίπους προς γλυκόζη 35% προς 65%. Η

50 -49- άρρωστοι έπαιρναν το 90% περίπου της ποσότητας των θρεπτικών συστατικών που είχε προγραμματισθεί. Μερικοί από τους αρρώστους έπαιρναν από το στόμα μικρές ποσότητες τροφίμων, κανένας, όμως, δεν πήρε βιταμινούχα σκευάσματα. Για να μελετήσουμε τις απαιτήσεις των ασθενών μας σε βιταμίνες Β ν Β 2 και Β 6 καθώς και τις διακυμάνσεις των επιπέδων των βιταμινών αυτών χρησιμοποιήσαμε 2 είδη πολυβιταμινούχων σκευασμάτων, το Solivito (Kabi-Vitrum) και το Multibionta (Merck) Στο πρώτο οι υπό μελέτη βιταμίνες περιέχονται στις συνιστώμενες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο Υ ) δόσεις, για την κάλυψη των αναγκών φυσιολογικών ατόμων (Πίνακας 8), ενώ στο δεύτερο σε πολλαπλάσια αναλογία (Πίνακας 9). Πίνακας 8. Περιεκτικότητα ενός φιαλιδίου Solivito (Kabi-Vitrum) σε υδατοδιαλυτές βιταμίνες Μονονιτρική θειαμίνη (Β^ Φωσφο-ριβοφλαβινικό νάτριο <Β 2 ) Νικοτιναμϊδιο Υδροχλωρική πυριδοξίνη (Β 6 ) Παντοθενικό νάτριο Βιοτίνη Φολικό οξύ Κυανοκοβαλαμίνη (Β 12 ) Ασκορβικό νάτριο Γλυκϊνη Υδροξυβενζοικός μεθυλεστέρας 1,24 mg 2,47 mg 10 mg 2,43 mg 11 mg 0,3 mg 0,2 mg 2 mg 34 mg 100 mg 0,5 mg Πίνακας 9. Περιεκτικότητα ενός φιαλιδίου Multibionta (Merck) σε υδατοδιαλυτές βιταμίνες Μονονιτρική θειαμίνη (Β^ Φωσφο-ριβοφλαβινικό νάτριο (Β 2 ) Νικοτιναμϊδιο Δεξοπανθενόλη Υδροχλωρική πυριδοξίνη (Β 6 ) Οξεϊκή τοκοφερόλη Ασκορβικό οξύ Βιταμίνη Α 50 mg 10 mg 100 mg 25 mg 15 mg 5 mg 500 mg IU

51 -50- Με τυχαία κατανομή στους 12 από τους 20 σηπτικούς αρρώστους (Ομάδα Β) χορηγήσαμε 10 ml διαλύματος Solivito και στους 8 υπόλοιπους (Ομάδα Γ) 10 ml διαλύματος Multibionta (Πίνακες 10, 11). Απατους 11 μη σηπτικούς αρρώστους μας οι 4 (Ομάδα Δ) έπαιρναν το πολυβιταμινούχο διάλυμα Solivito και οι υπόλοιποι 7 (Ομάδα Ε) το πολυβιταμινούχο διάλυμα Multibionta (Πίνακες 12, 13) Ως ομάδα μαρτύρων χρησιμοποιήθηκαν 5 άνδρες και 3 γυναίκες, μέσης ηλικίας 36 ετών, (Ομάδα Α) οι οποίοι εργάζονταν στο νοσοκομείο ή ήταν ασθενείς που είχαν υποβληθεί σε μικρές επεμβάσεις και τρέφονταν φυσιολογικά από το στόμα (Πίνακας 14) Πίνακας 10. Σηπτικοί άρρωστοι σε Solivito Ομάδα Β. Α/Α Αρρωστοι Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος Βαθμός Σήψης 1 W.G. 56 Παγκρεατικό απόστημα 13 2 GR 18 Συρίγγιο παχέος εντέρου και ενδοπεριτοναϊκή σήψη ύστερα από τραυματισμό με νύσσον 11 όργανο 3. ΗΜ 48 Γυναίκα Συρίγγιο ύστερα από γαστρεκτομή κατά Polya. Σύνδρομο Zollinger-Elisson 10 4 FF. 56 Πυελικό απόστημα και φλεγμονή των κοιλιακών τοιχωμάτων ύστερα από πρωκτοκολεκτο- 14 μή και ειλεοστομία. Νόσος του Crohn. Ορθοκυστικό συρίγγιο 5. JG 53 Γυναίκα Επιπλοκή της νόσου του Crohn, με εντεροδερματικό συρίγγιο και ενδοπεριτοναϊκή σήψη 6. PK 18 Βαριά νόσος του Crohn. Ολική κολεκτομή και ειλεοστομία 7 MW 50 Γυναίκα Σύνδρομο βραχέος εντέρου, ύστερα από εκτεταμένη σηπτική νέκρωση του λεπτού εντέρου. 8. Ε.Ρ. 24 Μεγάλης παροχής 12/δακτυλικό συρίγγιο από μετατραυματική νέκρωση του 12/δακτύλου. 9 AS 60 Υποδιαφραγματικό απόστημα και χολικό συρίγγιο ύστερα από διερεύνηση του Χ Π. 10. TJ 54 Μεσοθωρακίτιδα οφειλόμενη σε νέκρωση του κόλου, ύστερα από αντικατάσταση του οισο 14 φάγου ΒΗ JK Οξεία παγκρεατίτιδα. Παγκρεατικό απόστημα. Εντεροδερματικό συρίγγιο ύστερα από ακτινοθεραπεία για σεμίνωμα.

52 -51 - Πίνακας 11. Σηπτικοί άρρωστοι σε Multibionta Ομάδα Γ. Βαθμός Α/Α Αρρωστοι Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος Σήψης 1 J J 45 Ανδρας Zuppiyio του λεπτού εντέρου και πυελικό από- 14 οτημα ύστερα από ηρωκτοκολεκτομή για οικογενή πολυποδίαση. 2 J J 60 Γυναίκα Συρίγγιο λεπτού εντέρου και πυελικό απόστημα 14 ύστερα από περιτονίτιδα, από νόσο του Crohn. 3 AP 33 Γυναίκα Συρίγγιο λεπτού εντέρου ύστερα από διάσπαση 14 αναστόμωσης σε έδαφος ακτινικής εντερίτιδας 4 J Η 48 Εντεροδερματικό συρίγγιο οφειλόμενο σε νό- 6 σο του Crohn 5. G.J. 53 Γυναίκα Εντεροδερματικό συρίγγιο οφειλόμενο σε νό- 8 σο του Crohn 6 MW. 50 Γυναίκα Ρήξη κολοορθικής αναστόμωσης Διάχυτη πε- 14 ριτονίτιδα - Νέκρωση κοιλιακού τοιχώματος. 7. Μ.Μ 32 Σύνδρομο βραχέος εντέρου οφειλόμενο σε 9 οζώδη ηολυαρτηριίτιδα. Διάσπαση αναστόμωσης του λεπτού εντέρου και εντερο-δερματικό συρίγγιο. 8 Β Κ 51 Εντεροδερματικό συρρίγιο ύστερα αηό διάτρη- 6 ση εκκολπώματος του σιγμοειδούς Πίνακας 12. Μη σηπτικοί άρρωστοι σε Soliviw Ομάδα Δ Α/Α Αρρωστοι Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος 1. 2 FB L.F Γυναίκα Ca κεφαλής παγκρέατος Ca καρδιοοισοφαγικής γωνίας. Ανωτέρα γαστρεκτο TR N.B Γυναίκα Γυναίκα μή Ca καρδιοοισοφαγικής γωνίας Σύνδρομο βραχέος εντέρου ύστερα από εκτεταμένη αφαίρεση λεπτού εντέρου εξαιτίας οζώδους πολυαρτηριίτιδας

53 52- Πίνακας 13. Μη σηπτικοί άρρωστοι σε Multibionta: Ομάδα Ε. ΑΙΑ Αρρωστοι Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόοος 1 2 LF J.P Γυναίκα Κακή διατροφή εξαιτίας νόοου του Crohn. Σύνδρομο βραχέος εντέρου ύστερα από εκτεταμένη εντερεκτομή εξαιτίας μυοπάθειας κοίλων σπλάγχνων. 3 BC 17 Γυναίκα Σημαντική απώλεια βάρους ύστερα από κολεκτομή και ειλεοπρωκτική αναστόμωση για ελκώδη κολίτιδα. 4. J.W 44 Γυναίκα Σύνδρομο βραχέος εντέρου. Νόσος του Crohn 5 HO. 37 Γαστρική στάση ύστερα από γαστρεκτομή. 6 TG. 49 Σύνδρομο βραχέος εντέρου ύστερα από θρόμβωση μεσεντερίων αγγείων. 7 T.J 54 Οισοφαγοστομία Πίνακας 14. Φυσιολογικά άτομα Ομάδι 3 ελέγχου Α Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος Ε.Η KM Μ D. M.J J Μ AB G.Μ Η Ρ Ανδρας Γυναίκα Γυναίκα Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο. Βιοψία μαστού Απολίνωση σπερματικού πόρου. Απολίνωση σπερματικού πόρου Απολίνωση σπερματικού πόρου. Λίπωμα Δ μηρού Λίπωμα Α βραχίονος.

54 Γ. ΜΕΘΟΔΟΣ 0 ιδανικός τρόπος προσδιορισμού των επιπέδων της θειαμίνης, της ριβοφλαβίνης και της πυριδοξίνης απαιτεί την άμεση μέτρηση της συγκέντρωσης των βιταμινών αυτών στους ιστούς. Τα επίπεδα τους στο πλάσμα δεν αποτελούν δείκτες της συγκέντρωσης τους στους ιστούς. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια μπορούν να θεωρηθούν ως αντιπροσωπευτικό δείγμα ιστού και περιέχουν μεγάλο αριθμό ενζύμων, με ra οποία οι βιταμίνες Β ν Β 2 και Β 6 αποτελούν συνένξυμα. Η δράση αυτών των ενζύμων αυξάνει με την in vitro προσθήκη των αντίστοιχων συνένζυμων. 0 βαθμός ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης, της αναγωγάσης της γλουταθειόνης και της ασπαρτικής τρανσαμινάσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων, ύστερα από την in vitro προσθήκη της πυροφωσφορικής θειαμίνης (ΤΤΡ), της δινουκλεοτιδικής αδενινο-φλαβίνης (FAD) και της 5-φωσφορικής πυριδοξάλης (PLP) αντίστοιχα, θεωρείται μια έμμεση μέθοδος προσδιορισμού των επιπέδων των βιταμινών αυτών και είναι αντιστρόφως ανάλογη με την συγκέντρωση τους στα ερυθρά (Brin et al., 1958' Raica και Sauberlich, 1964 Glatzle et al., 1968). Τα αποτελέσματα αυτής της μεθόδου εκφράζονται με τον λόγο της ενεργοποίησης των ενζύμων ύστερα από τον κορεσμό τους από τα αντίστοιχα συνένζυμα προς την ενεργοποίηση τους πριν από τον κορεσμό αυτόν. Αύξηση του βαθμού ενεργοποίησης δείχνει ανεπάρκεια του συνενζύμου και, κατά συνέπεια, ανεπάρκεια της αντίστοιχης βιταμίνης. Για τον προσδιορισμό του βαθμού ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης, της αναγωγάσης της γλουταθειόνης και της ασπαρτικής τρανσαμινάσης από τα αντίστοιχα συνένζυμα χρησιμοποιήσαμε την μέθοδο των Bayoumi και Rosalki (1976). Ειδικά για την μέτρηση της θειαμίνης χρησιμοποιήσαμε την μέθοδο των Buttery και συν. (1980), οι οποίοι τροποποίησαν την μέθοδο των Bayoumi και Rosalki όσον αφορά τον προσδιορισμό ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης, προκειμένου να ελαττώσουν την κατασταλτική δράση της αιμοσφαιρίνης στην απορρόφηση του NADH (Battery et al., 1980). -53-

55 -54- Για την αξιολόγηση του βαθμού ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης (ΤΡΡ effect) χρησιμοποιήθηκε η κατάταξη του Brin (1965), ο οποίος ταξινόμησε τα επίπεδα της θειαμίνης σε τρεις κατηγορίες: 1. όταν το ΤΡΡ effect είναι μεγαλύτερο από 25% υπάρχει ανεπάρκεια συνοδευόμενη από κλινική συμπτωματολογία - 2. όταν το ΤΡΡ effect κυμαίνεται από 15% μέχρι 24% υπάρχει ανεπάρκεια χωρίς απαραίτητα να συνοδεύεται από κλινική συμπτωματολογία και 3. όταν το ΤΡΡ effect κυμαίνεται από 0 μέχρι 14% θεωρείται φυσιολογικό. 0 βαθμός ενεργοποίησης της αναγωγάσης της γλουταθειόνης (FAD effect) και της ασπαρτικής τρανσαμινάσης (PLP effect) αξιολογήθηκαν σύμφωνα με την ταξινόμηση των Bayoumi και Rosalki, όπου τιμές (FAD effect) > 76% και (PLP effect) > 130% δείχνουν ανεπάρκεια των βιταμινών Β 2 και Β 6 αντίστοιχα. Για τον προσδιορισμό του επιπέδου των βιταμινών λαμβάνονταν δείγματα φλεβικού αίματος (5 ml με αντιπηκτικό) ανάμεσα στις και π.μ. Μετρήσεις γίνονταν με την έναρξη της θεραπείας και κάθε εβδομάδα έως την διακοπή της. Όλοι οι προσδιορισμοί της ενεργοποίησης των ενζύμων έγιναν με φασματοφωτόμετρο υπεριώδους τύπου Pye-Unicam SP 8-100, με πλάτος σχισμής 0,10 mm και μήκος κύματος 340 nm. Τα αποτελέσματα του προσδιορισμού εκφράζονταν ως μέση εκατοστιαία τιμή ενεργοποίησης ± σταθερά απόκλιση (Χ ± SD). Η στατιστικά σημαντική διαφορά του επιπέδου των βιταμινών ανάμεσα στην ομάδα των μαρτύρων και στις τέσσερις ομάδες των αρρώστων προσδιορίστηκε με την μέθοδο Student's t-test, όπου τιμές ρ < 0,05 θεωρήθηκαν στατιστικά σημαντικές (Bancroft, 1962)

56 Δ. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 1. ΕΠΙΠΕΔΑ ΘΕΙΑΜΙΙΜΗΣ (Β^ Από τον προσδιορισμό των βιταμινών Β ν Β 2 και Β 6 στις ομάδες των ασθενών και στην ομάδα των μαρτύρων προέκυψε: Το ΤΡΡ effect κυμάνθηκε: α) για την ομάδα Α μεταξύ 5,2% και 15,8% με μέση τιμή 10,36% (± 3,55) (Πίνακας 15)- β) για την ομάδα Β από 5,25% έως 40,3% με μέση τιμή 16,5% (± 8,87) (Πίνακας 16) γ) για την ομάδα Γ από 3,1% έως 13,55% με μέση τιμή 7,16% (± 3,14) (Πίνακας 17) δ) για την ομάδα Δ μεταξύ 10,45% και 13,72% με μέση τιμή 13,12 (± 1,84) (Πίνακας 18) και ε) για την ομάδα Ε μεταξύ 1,0% και 14,7% με μέση τιμή 11,83% (± 9,66) (Πίνακας 19). Πίνακας 15. Επίπεδα θειαμίνης στην ομάδα Α. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος ΤΡΡΨο 1 E.H. 32 Ανδρας Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο 8,9 2 KM. 34 Γυναίκα Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο 13,2 3. M.D 35 Γυναίκα Βιοψία μαστού 11,5 4. M.J. 31 Ανδρας Απολίνωση σπερματικού πόρου 12,9 5 J.M 32 Ανδρας Απολίνωση σπερματικού πόρου 15,8 6 A.B. 36 Ανδρας Απολίνωση σπερματικού πόρου 5,2 7 G.M. 36 Γυναίκα Λίπωμα Δ. μηρού 10,2 8 HP 32 Λίπωμα Α. βραχίονος 5,2 Χ = 10,36 SD = 3,55 η = 8-55-

57 -56- Πίνακας 16. Επίπεδα θειαμίνης στην ομάδα Β. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος ΤΡΡο/ο WG. GR Η.Μ FF J G Ρ.Κ MW Ε Ρ AS Τ J B.H J Κ Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Παγκρεατικό απόστημα Κοιλιακό τραύμα Σύνδρομο Zollinger-Ellison Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Εκκολπωματίτιδα Κοιλιακό τραύμα Αποφρακτικός ίκτερος Συστροφή στομάχου Οξεία παγκρεατίτιδα Ακτινική εντερίτιδα 15,52 20,86 15,03 13,10 8,9 6,95 5,25 15,6 22,4 21,13 13,0 40,3 Χ SD η ΑνΒ = 16,50 8,87 12 ρ < 0,05 Πίνακας 17. Επίπεδα θειαμίνης στην ομάδα Γ Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής Νόσος ΤΡΡ% J J J J A Ρ J Η G J MW M.M BK Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Οικογενής πολυποδίαση Περιτονίτιδα Ακτινική εντερίτιδα Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Διάσπαση αναστόμωσης Οζώδης πολυαρτηριίτιδα Κίρρωση ήπατος 4,73 6,2 3,1 10,6 6,2 7,3 13,55 5,6 Χ SD η = ΑνΓ = 7,16 3,14 8 μη σημαντική

58 -57- Πίνακας 18. Επίπεδα θειαμίνης στην ομάδα Δ. Α/Α Ονομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος ΤΡΡ% F.B. LF. T.R. N.B Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Ca παγκρέατος Ca οισοφάγου Ca οισοφάγου Οζώδης πολυαρτηριίτιδα 13,63 10,45 14,7 13,72 Χ =13,12 SD = 1,84 ΑνΔ= μη σημαντική Πίνακας 19. Επίπεδα θειαμίνης στην ομάδα Ε. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος ΤΡΡ% L.F J.P. B.C. J W H.D. TG. T.J Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Νόσος του Crohn Μυοπάθεια κοίλων σπλάγχνων Ελκώδης κολίτιδα Νόσος του Crohn Γαστρικό έλκος Θρόμβωση μεσεντερίων αγγείων Συστροφή στομάχου 4,9 13,7 3,3 13,6 1,0 7,6 14,7 Χ SD = η = ΑνΒ = 11,83 9,66 7 Μη σημαντική

59 -58- Από την μελέτη των αποτελεσμάτων προκύπτει ότι μόνο η μέση τιμή του ΤΡΡ effect για την ομάδα Β δεν ήταν μέσα στα φυσιολογικά επίπεδα (> 15%). Υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στην ομάδα των μαρτύρων (Α) και στην ομάδα των σηπτικών αρρώστων (Β) που έπαιρναν Solivito (ρ < 0,05), ενώ ανάμεσα στην ομάδα Α και στις υπόλοιπες ομάδες δεν παρατηρήθηκε καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά. Τα αποτελέσματα του προσδιορισμού των βιταμινών σε όλες τις ομάδες δίδονται υπό μορφή ιστογράμματος στην Εικόνα 3. Ι Ι Ομάδα ελέγχου ί^ι Σηπτικοί σε Solivito [ '. ] Σηπτικοί σε Multibionta UI Μη σηπτικοί σε Solivito [// Μη σηπτικοί σε Multibionta ** ρ < 0 05 Εικόνα 3. Επίπεδα θειαμϊνης κατά την διάρκεια 0 Π.Δ % Εκατοστιαία ενεργοποίηση της τρανσκετολάσης ύστερα από προσθήκη πυροφωσφορικής θειαμίνης " ΑνΒ ρ < ΕΠΙΠΕΔΑ ΡΙΒΟΦΛΑΒΙΝΗΣ (Β 2 ) Από την μέτρηση των επιπέδων της ριβοφλαβίνης στις ομάδες των αρρώστων που προαναφέραμε, καθώς, επίσης, και στην ομάδα των μαρτύρων προέκυψε: To FAD effect κυμάνθηκε: α) για την ομάδα των μαρτύρων Α μεταξύ 5,7% και 51,6 με μέση τιμή 26,42% (± 15,63) (Πίνακας 20)

60 -59- β) για την ομάδα Β μεταξύ 5,2% και 59,7% με μέση τιμή 27,66 (± 14,73) (Πίνακας 21) γ) για την ομάδα Γ μεταξύ 1,0% και 23,47% με μέση τιμή 8,47% (± 6,35) (Πίνακας 22)- δ) για την ομάδα Δ μεταξύ 10,4% και 36,9% με μέση τιμή 23,49% (± 11,04) (Πίνακας 23)- ε) για την ομάδα Ε μεταξύ 1,0% και 25,6% με μέση τιμή 12,78% (± 9,10) (Πίνακας 24). Οι μέσες τιμές του FAD effect όλων των ομάδων ήταν μέσα στα φυσιολογικά όρια (< 76%). Υπήρχε στατιστικά σημαντική διαφορά ανάμεσα στην ομάδα των μαρτύρων και στην ομάδα των σηπτικών αρρώστων που έπαιρναν Multibionta (Ομάδα Γ) (ρ < 0,01), επειδή ο κορεσμός της αναγωγάσης της γλουταθειόνης με το αντίστοιχο συνένζυμό της ήταν πολύ μεγαλύτερος στην ομάδα Γ απ' ό,τι στην ομάδα Α (Εικόνα 4). Καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά δεν παρατηρήθηκε ανάμεσα στην ομάδα των μαρτύρων Α και στις υπόλοιπες ομάδες των αρρώστων (Εικόνα 4). Πίνακας 20. Επίπεδα ριβοφλαβίνης στην ομάδα Α. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο FAD% EH KM Μ D. MJ J.M A Β G M H P Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο Γυναίκα Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο Γυναίκα Βιοψία μαστού Απολίνωση σπερματικού πόρου Απολίνωση σπερματικού πόρου Απολίνωση σπερματικού πόρου Γυναίκα Λίπωμα Δ. μηρού Λίπωμα Α βραχίονος 51,6 18,2 28,3 36,9 44,0 17,7 5,7 8,4 Χ = 26,42 SD = 15,63 η = 8

61 60 Πίνακας 21. Επίπεδα ριβοφλαβίνης : στην ομάδα Β A/A Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο FAD% 1? W.G G.R Η Μ. F.F. J.G. PK. MW Ε Ρ A J Τ J Β Η. J Κ Ανδρας Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Παγκρεατικό απόστημα Κοιλιακό τραύμα Σύνδρομο Zollinger-Ellison Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Εκκοληωματίτιδα Κοιλιακό τραύμα Αποφρακτικός ίκτερος Συστροφή στομάχου Οξεία παγκρεατίτιδα Ακτινική εντερίτιδα 24,63 22,02 36,33 13,96 18,96 10,4 5,2 29,4 28,03 42,13 41,2 59,7 Χ = 27,66 SD = 14,73 η =12 ΑνΒ= μγ ι σημαντική Πίνακε ις 22. ι Επίπεδα ριβοφλαβίνης, στην ομάδα Γ A/A Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο FAD% J.J J S A P. J H G J MW MM Β.Κ Οικογενής πολυποδίαση Γυναίκα Περιτονίτιδα Γυναίκα Ακτινική εντερίτιδα Νόσος του Crohn Γυναίκα Νόσος του Crohn Γυναίκα Διάσπαση αναστόμωσης Οζώδης πολυαρτηριίτιδα Κίρρωση ήπατος 9,73 6,85 9,02 23,47 1,0 7,3 9,3 4,2 Χ = 8,47 SD = 6,35 η =8 ΑνΓ = ρ < ( 3,01

62 -61 - Πίνακας 23. Επίπεδα ριβοφλαβίνης στην ομάδα Δ. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο FAD% 1. F.Β. 60 Γυναίκα Ca παγκρέατος 20,06 2. L F. 54 Ca οισοφάγου 10,4 3 T.R. 76 Ca οισοφάγου 36,9 4 N.B. 25 Γυναίκα Οζώδης πσλυαρτηριπιδα 20,12 Χ - 23,49 SD = 11,04 η = 4 ΑνΔ= μη σημαντική Πίνακας 24. Επίπεδα ριβοφλαβίνης στην ομάδα Ε, Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόαος Φαινόμενο FAD% L.F J.P B.C J.W. H.D T.G T.J Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Νόσος του Crohn Μυοπάθεια κοίλων σπλάγχνων Ελκώδης κολίιιδα Νόσος του Crohn Γαστρικό έλκος Θρόμβωση μεσεντερίων αγγείων Συστροφή στομάχου 16,05 25,6 3,92 24,2 13,5 1,0 5,2 Χ = 12,78 SD = 9,10 η 7 ΑνΕ = μη σημαντική διαφορά

63 % 45H f Ι Ομάδα ελέγχου Ζ λ Σηπτικοί σε Solivito \ Ά Σηπτικοί σε Multibionta Wm Μη σηπτικοί σε Solivito Ε2 Μη σηπτικοί σε Multibionta» ρ < Ά Εικόνα 4. Επίπεδα ριβοφλαβίνης κατά την διάρκεια της Ο Π.Δ. % Εκατοστιαία ενεργοποίηση ανανωγάσης της γλουταθειόνης ύστερα από την προσθήκη δινουκλεοτιδικής αδενινοφλαβίνης. ** ΑνΓ. ρ < ΕΠΙΠΕΔΑ ΠΥΡΙΔΟΞΙΝΗΣ (Β 6 ) Από τον προσδιορισμό των επιπέδων πυριδοξίνπς στις ομάδες των αρρώστων και στην ομάδα των μαρτύρων προέκυψε: To PLP effect κυμάνθηκε: α) για την ομάδα Α μεταξύ 31,3% και 93,8% με μέση τιμή 75,67% (± 22,34) (Πίνακας 25) β) οι αντίστοιχες τιμές για την ομάδα Β ήταν από 20,5% μέχρι 108,4%, με μέση τιμή 57,02% (± 24,49%) (Πίνακας 26)- γ) για την ομάδα Γ μεταξύ 6,9% και 36,85% με μέση τιμή 25,7% (± 10,19) (Πίνακας 27)- δ) για την ομάδα Δ μεταξύ 31,7% και 54,10% με μέση τιμή 38,41% (± 10,64) (Πίνακας 28)

64 -63- ε) για την ομάδα Ε μεταξύ 14,7% και 98,0% με μέση τιμή 23,91% (± 6,59) (Πίνακας 29). Κανένας άρρωστος κατά την διάρκεια της θεραπείας δεν παρουσίασε τιμές μεγαλύτερες από 130%. Οι δύο ομάδες αρρώστων που έπαιρναν Multibionta (Γ και Ε) παρουσίασαν στατιστικά σημαντική διαφορά με την ομάδα των μαρτύρων (ρ < 0,001), επειδή ο κορεσμός της ασπαρτικής τρανσαμινάσης με το αντίστοιχο συνένζυμό της ήταν σημαντικά μεγαλύτερος σ' αυτές τις δύο ομάδες απ' ό,τι στην ομάδα των μαρτύρων (Εικόνα 5). Καμιά στατιστικά σημαντική διαφορά δεν παρατηρήθηκε ανάμεσα στην ομάδα των μαρτύρων και στις ομάδες των αρρώστων που έπαιρναν Solivito (Εικόνα 5). Πίνακας 25. Επίπεδα πυριδοξίνης στην ομάδα Α. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο PLP% EH. KM Μ.Ο. M.J. J M. A.B. G.M H.P Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο Εργαζόμενος στο Νοσοκομείο Γυναίκα Βιοψία μαστού Απολίνωση σπερματικού πόρου Απολίνωση σπερματικού πόρου Απολίνωση σπερματικού πόρου Γυναίκα Λίπωμα Δ μηρού Λίπωμα Α βραχίονος 44,6 64,6 44,8 93,8 80,0 73,8 31,3 28,5 Χ = 75,67 SD = 22,34 η = 8

65 -64- Πίνακας 26. Επίπεδα πυριδοξίνης στην ομάδα Β Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο PLP% WG G R. HM. FF JG. P.K. MW Ε.P. A J Τ J BH J Κ Ανδρας "Ανδρας Γυναίκα Ανδρας Γυναίκα Ανδρας Γυναίκα Παγκρεατικό απόστημα Κοιλιακό τραύμα Σύνδρομο Zollinger-Ellison ΙΜόσος του Crohn Νόσος του Crohn Νόσος του Crohn Εκκολπωματίτιδα Κοιλιακό τραύμα Αποφρακτικός ίκτερος Συστροφή στομάχου Οξεία παγκρεατίτιδα Ακτινική εντερίτιδα 50,13 46,02 43,70 39,63 50,23 57,65 20,5 38,73 52,73 108,4 78,4 97,8 Χ = 57,02 SD = 24,49 η =12 ΑνΒ = μη σημαντική Πίνακας 27. Επίπεδα πυριδοξίνης στην ομάδα Γ. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο PLP% J.J J.S. Α.Ρ J.H. G J MW. M.M. BK Οικογενής πολυποδίαση Γυναίκα Περιτονίτιδα Γυναίκα Ακτινική εντερίτιδα Νόσος του Crohn Γυναίκα Νόσος του Crohn Γυναίκα Διάσπαση αναστόμωσης Οζώδης πολυαρτηριίτιδα Κίρρωση ήπατος 6,9 15,5 30,26 36,85 34,45 27,7 18,47 35,5 Χ = 25,7 SD = 10,19 η =8 ΑνΓ = ρ < 0,01

66 -65- Πίνακας 28. Επίπεδα πυριδοξίνης στην ομάδα Δ Α/Α Ονομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο PLP% 1 F Β 60 Γυναίκα Ca παγκρέατος 31,86 2 L F 54 Ca οισοφάγου 54,1 3 Τ R. 76 Ca οισοφάγου 31,7 4 Ν Β 25 Γυναίκα Οζώδης πολυαρτηριίτιδα 36 Χ = 38,41 SD = 10,64 η = 4 ΑνΔ= μη σημαντική Πίνακας 29. Επίπεδα πυριδοξίνης στην ομάδα Ε. Α/Α Όνομα Ηλικία Φύλο Πρωτοπαθής νόσος Φαινόμενο PLP% LF J.P. BC. JW. HD. TG T.J Γυναίκα Γυναίκα Γυναίκα Νόσος του Crohn Μυοπάθεια κοίλων σπλάγχνων Ελκώδης κολίτιδα Νόσος του Crohn Γαστρικό έλκος Θρόμβωση μεσεντερίων αγγείων Συστροφή στομάχου 16,42 34,1 24,4 14,7 98,0 29,4 20,4 Χ = 23,91 SD = 6,59 η = 7 ΑνΕ= ρ < 0,01

67 I ι Ομάδα ελέγχου t^ ü Σηπτικοί σε Solivito \ [ '_\ Σηπτικοί σε Multibionta m Μη σηπτικοί σε Solivito \/\ Μη σηπτικοί σε Multibionta * ρ < % 85 % Ρ I 5- Εικόνα 5. Επίπεδα πυριδοξίνης κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ. % Εκατοστιαία ενεργοποίηση της ασπαρτικής τρανσαμινάσης ύστερα από την προσθήκη 5 - πυροφωσφορικής πυριδοξάλης. * ΑνΓ. ρ < 0001 ' ΑνΕ: ρ < 0 001

68 ΚΛΙΝΙΚΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ Με σκοπό να μελετήσουμε την σχέση που υπάρχει ανάμεσα στα επίπεδα της θειαμίνης, στην διάρκεια της Ο.Π.Δ., και στον βαθμό της σηπτικής κατάστασης, παρουσιάζουμε 2 περιπτώσεις χειρουργικών ασθενών που ανέπτυξαν σύνδρομο έλλειψης θειαμίνης κατά την διάρκεια της παρεντερικής σίτισης τους. Περίπτωση Ι: Σηπτικός ασθενής A.S., ηλικίας 60 ετών, με 12δακτυλικό συρίγγιο υψηλής παροχής ύστερα από χολοκυστεκτομή και σφιγκτηροτομή παραπέμφθηκε στην Μονάδα παρεντερικής διατροφής του Νοσοκομείου Hope (Πανεπιστήμιο Μάντσεστερ) για υποστήριξη της θρέψης του και προσπάθεια αυτόματης σύγκλεισης του 12/δακτυλικού συριγγίου Αμέσως μόλις εισήχθη στην μονάδα, ο ασθενής ετέθη σε Ο.Π.Δ και τρεις εβδομάδες αργότερα, με το συρίγγιο ακόμη να λειτουργεί, υποβλήθηκε σε γαστροστομία και παροχέτευση ηεριδωδεκαδακτυλικού αποστήματος. Ακολούθησε υποχώρηση της σηπτικής κατάστασης του ασθενούς και αυτόματη σύγκλειση του συριγγίου σε διάστημα 15 ημερών. Κατά την είσοδο του αρρώστου στην μονάδα, και πριν αρχίσει η παρεντερική θρέψη, ο βαθμός σήψης (sepsis score) ήταν 14 και η ενεργοποίηση της τρανσκετολάσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων (ΤΡΡ φαινόμενο) έφθανε το 34,5%. Στην διάρκεια της παρεντερικής διατροφής ο ασθενής έπαιρνε περίπου 1900 Kcal μη πρωτεϊνικής ενέργειας 10 gr αζώτου, ηλεκτρολύτες, ιχνοστοιχεία και 10 ml πολυβιταμινούχου διαλύματος (Solivito) ημερησίως (Formula Ι). Η ενεργοποίηση της τρανσκετολάσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων ελαττώθηκε κατά την διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδων της θεραπείας σε αναλογία με την μείωση του βαθμού σήψης, όμως ποτέ δεν έφθασε τα φυσιολογικά επίπεδα (ανεπάρκεια θειαμίνης) (Εικόνα 6). Στην διάρκεια των επόμενων τριών εβδομάδων θεραπείας, αν και η σήψη σταδιακά εξαφανίστηκε, ο βαθμός ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης των ερυθρών παρέμεινε σε επίπεδα υψηλότερα από τα φυσιολογικά, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο άρρωστος είχε έλλειψη θειαμίνης σε όλη την διάρκεια της θεραπείας (Εικόνα 6) και ότι το χρησιμοποιούμενο πολυβιταμινούχο σκεύασμα δεν κάλυπτε τις ανάγκες του ασθενούς. -67-

69 Ο r< κ ο Ο!- ω Ο? > ω a.ο α " Ο S. Φ S Διάρκεια θεραπείας (εβδομάδες) Βαθμός σήψης % ενεργοποίηση τρανσκετολάσης (Φυσιολογικά όρια Εικόνα 6. Περίπτωση Α Ασθενής A.S. Περίπτωση II: Ασθενής ηλικίας 53 ετών, J.G., ο οποίος νοσούσε από βαριάς μορφής νόσο του Crohn, εντοπισμένη στο κόλον, εισήχθη στο νοσοκομείο για πρωκτοκολεκτομή και μόνιμη ειλεοστομία. Κατά την διάρκεια της επέμβασης κρίθηκε αδύνατη η εκτομή του ορθού, εξαιτίας της εκτεταμένης φλεγμονής των παρακειμένων ιστών. Τελικά, ο άρρωστος υποβλήθηκε σε κολεκτομή, ειλεοστομία, και το σιγμοειδές εξωτερικεύτηκε ως βλεννώδες συρίγγιο στον αριστερό λαγόνιο βόθρο. Είκοσι μέρες αργότερα, ο ασθενής ανέπτυξε ενδοπεριτονα'ική σήψη και ένα μεγάλο απόστημα στο κοιλιακό τοίχωμα. Το σιγμοειδές, το ορθό και ο πρωκτός αφαιρέθηκαν επειγόντως, και η ενδοπεριτοναϊκή συλλογή καθώς και το απόστημα του κοιλιακού τοιχώματος παροχετεύτηκαν. Οκτώ εβδομάδες ύστερα από την εισαγωγή του, ο ασθενής βγήκε από το Νοσοκομείο. Κατά την διάρκεια των πρώτων τεσσάρων εβδομάδων νοσηλείας του, ο ασθενής έπαιρνε Ο.Π.Δ. με 2000 Kcal, 9 gr αζώτου, τις απαραίτητες ποσότητες ηλεκτρολυτών, υγρών, ιχνοστοιχείων και 10 ml πολυβιταμινούχο διάλυμα Solivito (Formula I). Στις επόμενες 4 εβδομάδες της θεραπείας του ο άρρωστος πήρε την ίδια ποσότητα θερμίδων, αζώτου, ηλεκτρολυτών και ιχνοστοιχείων, αλλά αντί για

70 -69- FORMULA I SALFORD HEALTH AUTHORITY HOPE HOSPITAL PHARMACY DEPARTMENT COMPLETE PARENTERAL NUTRITION (CPN) REQUEST FORM: PATIENT WARD: Please ring the required regimen and list any further additions required in the space provided; ADDITIONAL Hi R 2 R 3 R 4 REQUIREMENTS Nitrogen 94g 94g 14 g 14 g Non nitrogen Κ Cals Sodium Potassium Calcium Magnesium Phosphate Zinc Solivito Vitipid Adult Intralipid 20% Volume mmols mmols mmols mmols mmols mmols vials mis mis mis NB ALL REGIMENS CONTAIN HEPARIN 1000 units/l DATE INITIATED MEDICAL OFFICER DATE DISCONTINUED PHARMACIST Solivito ως πολυβιταμινούχο σκεύασμα πήρε Multibionta (Formula II). Κατά το χρονικό διάστημα κατά το οποίο ο ασθενής έπαιρνε Solivito οι μεταβολές της ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης εξελίσσονταν παράλληλα σχεδόν με την μεταβολή του βαθμού σήψης του αρρώστου, αλλά παρέμεναν πάντα σε επίπεδα ανώτερα από το φυσιολογικό (ανεπάρκεια θειαμίνης). Ύστερα από την αλλαγή του σχήματος και την προσθήκη Multibionta (Formula II), η ενεργοποίηση της τρανσκετολάσης, μειώθηκε αισθητά και διατηρήθηκε στα φυσιολογικά όρια (ΤΡΡ < 15%) έως την έξοδο του ασθενούς από το νοσοκομείο (Εικόνα 7)

71 -70- FORMULA II SALFORD HEALTH AUTHORITY HOPE HOSPITAL PHARMACY DEPARTMENT COMPLETE PARENTERAL NUTRITION (TPN) REQUEST FORM PATIENT. WARD: Please ring the required regimen and list any further additions required in the space provided; Nitrogen Non nitrogen Κ Cals Potassium Sodium Calcium Magnesium Phosphate Zinc Multibionta Heparin Volume mmols mmols mmols mmols mmols micromoles mis units mis ADDITIONAL /?, R 2 R 3 fl 4 REQUIREMENTS I I I I DATE INITIATED DATE DISCONTINUED MEDICAL OFFICER: PHARMACIST. Σχόλιο: Μελετώντας τα δύο περιστατικά παρατηρούμε ότι κατά την διάρκεια της συνεχούς χορήγησης Solivito, παρά την πτώση του βαθμού σήψης, τα επίπεδα θειαμίνης ποτέ δεν έπαιρναν τιμές φυσιολογικές. Αντίθετα, η αντικατάσταση του Solivito από το σκεύασμα Multibionta αποκατέστησε τα επίπεδα θειαμίνης στα φυσιολογικά όρια.

72 -71 - ίηση άσης 2 "< η ο 0 Η > S - S > > -? S- e- ι^ V0 10 ο» \ Multibionta / \ \ \ ' Ί Γ Διάρκεια θεραπείας (εβδομάδες) Βαθμός σήψης % ενεργοποίηση τρανσκετολάσης -(Φυσιολογικά όρια Εικόνα 7. Περίπτωση Β. Ασθενής J.G.

73

74 Ε. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Οι ημερήσιες ανάγκες σε ενέργεια πρωτεΐνες, ηλεκτρολύτες και ιχνοστοιχεία των αρρώστων που βρίσκονται σε Ο.Π.Δ. έχουν μελετηθεί με σχολαστικότητα, ενώ για τις ημερήσιες ανάγκες αυτών των αρρώστων σε βιταμίνες ελάχιστες πληροφορίες υπάρχουν. Οι άρρωστοι που βρίσκονται σε Ο.Π.Δ ε'ιναι συνήθως υποθρεπτικοί και, μερικές φορές, και σηπτικοί, και τα στοιχεία που έχουμε σχετικά με την επίδραση της υποθρεψίας και της σήψης στον μεταβολισμό των βιταμινών δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένα. Έτσι, ο ακριβής προσδιορισμός των ημερήσιων αναγκών σε βιταμίνες, κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ, είναι δύσκολος. Επιπλέον, η ίδια η παρεντερική διατροφή είναι δυνατόν να μεταβάλλει τις απαιτήσεις του οργανισμού σε συγκεκριμένες βιταμίνες, επειδή ο μεταβολισμός τους, είναι διαφορετικός από ό,τι κατά την χορήγηση από το στόμα. Τέλος, τα αποθέματα των ιστών σε υδατοδιαλυτές βιταμίνες είναι μικρά, και αρκετά πρώιμα ύστερα από ελλειπή πρόσληψη εμφανίζονται σύνδρομα ανεπάρκειας τους (Vazquez, 1985). Σκοπός αυτής της εργασίας ήταν: 1. να μελετηθεί αν οι συνιστώμενες από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ημερήσιες δόσεις βιταμινών (Β ν Β 2 και Β 6 ) ήταν αρκετές για την πρόληψη συνδρόμων ανεπάρκειας σε χειρουργικούς ασθενείς που υποβάλλονταν σε Ολική Παρεντερική Διατροφή 2. να καθοριστούν τα απαιτούμενα ποσά βιταμινών (Β ν Β 2, Β 6 ) σε περίπτωση που οι συνιστώμενες δόσεις δεν ήταν αρκετές για την πρόληψη συνδρόμων έλλειψης και 3. να καθοριστούν οι ομάδες των ασθενών που διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν σύνδρομα ανεπάρκειας βιταμινών. Στην εργασία μας χρησιμοποιήσαμε δύο είδη πολυβιταμινούχων σκευασμάτων. Το πρώτο (Solivito) περιέχει δόσεις βιταμινών όμοιες μ' αυτές που συνιστώνται από τον Π.Ο.Υ. για την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών φυσιολογικών ατόμων (Β,: 1,24 mgr, Β 2 : 2,47 mgr και Β 6 : 2,43 mgr) και το δεύτε- -73-

75 -74- po (Multibionta) πολλαπλάσια ποοά των βιταμινών αυτών (40 φορές περισσότερη θειαμϊνη, 5 φορές περισσότερη ριβοφλαβίνη και 5 φορές περισσότερη πυριδοξίνη) Τους ασθενείς μας τους κατατάξαμε σε σηπτικούς και μη σηπτικούς, ούτως ώστε αφενός να εντοπίσουμε αυτούς που θα έχουν τις μεγαλύτερεςς πιθανότητες ν' αναπτύξουν ανεπάρκεια σε υδατοδιαλυτές βιταμίνες και αφετέρου να εξετάσουμε αν τα υπάρχοντα πειραματικά δεδομένα, όσον αφορά την επίδραση της σήψης στον μεταβολισμό των βιταμινών, έχουν και κλινική επιβεβαίωση (Vitale, 1977) Μελετώντας την διεθνή βιβλιογραφία σχετικά με την ανάπτυξη συνδρόμων ανεπάρκειας από ελλειπή χορήγηση ριβοφλαβίνης και πυριδοξίνης κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ. είδαμε ότι δεν έχουν αναφερθεί ανάλογα περιστατικά Διάφοροι ερευνητές προσδιόρισαν τα επίπεδα των βιταμινών αυτών στα ερυθρά αιμοσφαίρια και διαπίστωσαν ότι μικρές δόσεις ριβοφλαβίνης και πυριδοξίνης κατά την διάρκεια της Ο.Π Δ είναι δυνατόν να διατηρήσουν τα επίπεδα των βιταμινών αυτών σε φυσιολογικά όρια. 0 Nichoalds και συν. (1977) διαπίστωσαν ότι η χορήγηση 3,3 mgr ριβοφλαβίνης καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες αρρώστων σε ολική παρεντερική διατροφή. Επίσης οι Stronberg και Shenkin (1981) χορηγώντας 2,47 mgr ριβοφλαβίνης ημερησίως και 2,3 mgr πυριδοξίνης σε 39 ασθενείς που υποβάλλονταν σε Ο.Π.Δ. διαπίστωσαν ότι η ενεργοποίηση της αναγωγάσης της γλουταθειόνης και της ασπαρτικής τρανσαμινάσης κυμάνθηκε σε φυσιολογικά όρια (FAD effect < 76% και PLP effect < 130%). Εξάλλου η χορήγηση 3 mgr πυριδοξίνης ημερησίως από τους Hiroe Kishi και συν. (1979), σε μια μεγάλη σειρά χειρουργικών αρρώστων σε παρεντερική διατροφή, διατήρησε τα επίπεδα ενεργοποίησης της ασπαρτικής τρανσαμινάσης σε φυσιολογικά όρια (PLP effect < 130%). Τέλος, οι JeeJeebhoy και συν. (1976) διαπίστωσαν ότι η χορήγηση 5,5 mgr ημερησίως πυριδοξίνης κάλυπτε τις ημερήσιες ανάγκες ασθενών που υποβάλλονταν σε ολική παρεντερική διατροφή στο σπίτι. Μελετώντας και τους ασθενείς της δικής μας σειράς παρατηρήσαμε ότι στους 4 μη σηπτικούς αρρώστους η χορήγηση 2,47 mgr ριβοφλαβίνης και 2,49 mgr πυριδοξίνης ημερησίως διατηρούσε τις τιμές ενεργοποίησης της αναγωγάσης της γλουταθειόνης (FAD effect < 76%) και της ασπαρτικής

76 -75- τρανσαμινάσης (PLP effect < 130%) οε φυσιολογικά όρια. Αλλά και στους 12 σηπτικούς αρρώστους η χορήγηση των μικρών αυτών δόσεων, που συνιστώνται άλλωστε και από τον Π.Ο Υ. για τις ανάγκες φυσιολογικών ατόμων, απέτρεψε την ανάπτυξη συνδρόμων έλλειψης. Το γεγονός αυτό πιθανόν να σημαίνει ότι η διαδικασία της φλεγμονής δεν επηρεάζει ουσιαστικά τον μεταβολισμό των βιταμινών αυτών. Με βάση, λοιπόν, τα αποτελέσματα μας, αλλά και σύμφωνα με τα δεδομένα της διεθνούς βιβλιογραφίας, θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς ότι η χορήγηση μικρών δόσεων ριβοφλαβίνης και πυριδοξίνης σε σηπτικούς και μη σηπτικούς ασθενείς καλύπτει τις ημερήσιες ανάγκες των ασθενών αυτών. Αντίθετα όμως από ό,τι συμβαίνει με την ριβοφλαβίνη και πυριδοξϊνη υπάρχουν αρκετές μελέτες στην διεθνή βιβλιογραφία που αναφέρονται στην ανάπτυξη συνδρόμων ανεπάρκειας θειαμίνης κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ. Οι Velerz και συν. (1985), μελετώντας μια μεγάλη σειρά αρρώστων που υποβάλλονταν σε Ο.Π.Δ., η οποία δεν περιείχε πολυβιταμινούχα σκευάσματα, περιέγραψαν την ανάπτυξη συνδρόμου Beri-Beri σε τρεις μόνον περιπτώσεις. Σημαντικός, όμως, αριθμός αρρώστων της ίδιας σειράς ανέπτυξε έντονη μεταβολική οξέωση κατά την διάρκεια της τεχνητής διατροφής, η οποία υποχώρησε με την χορήγηση θειαμίνης. Η εκλεκτική ανάπτυξη συνδρόμου Beri-Beri στους τρεις αυτούς ασθενείς θα μπορούσε να εξηγηθεί με την θεωρία των Blass και Gibson (1977), η οποία υποστηρίζει ότι υπάρχει γενετική προδιάθεση στην ανάπτυξη του συνδρόμου ανεπάρκειας θειαμίνης. Όσον αφορά τις συνιστώμενες δόσεις της βιταμίνης Β, για την κάλυψη των ημερήσιων αναγκών ασθενών σε Ο.Π.Δ. δεν υπάρχει ομοφωνία ανάμεσα στους συγγραφείς. Ο Bozzeti (1979) προτείνει την χορήγηση 0,3 mgr/kgr/βσ θειαμίνης στους αρρώστους με Ο.Π.Δ. Οι Anderson και Charles (1983) παρουσίασαν μία περίπτωση πολυτραυματία ο οποίος ανέπτυξε κεραυνοβόλο Beri-Beri, δύο εβδομάδες ύστερα από την έναρξη της σίτισης του με Ο.Π.Δ., η οποία περιείχε 1,2 gr θειαμίνης. Ο ασθενής ήταν αλκοολικός και σε σηπτική κατάσταση. Οι Stromberg και Shenkin (1981) μελέτησαν 39 ασθενείς με Ο.Π.Δ. στους οποίους οι ημερήσιες ανάγκες σε βιταμίνες καλύπτονταν με την χορήγηση 10 ml Solivito (1,24 mgr θειαμίνης). Διαπίστωσαν ότι 3 από τους ασθενείς αυτούς εμφάνισαν έλλειψη βιταμίνης Β λ κατά την διάρκεια της θεραπείας. Οι συγγραφείς δεν αναφέρουν αν οι άρρωστοι που εμφάνισαν σύνδρομο ανεπάρκειας θειαμίνης ήταν σηπτικοί ή όχι.

77 -76- Στη δική μας σειρά ασθενών η χορήγηση 1,24 mgr θειαμίνης (Solivito), δόση ανάλογη με την συνιστώμενη από τον Π.Ο.Υ. (Caldwell, 1981) είχε ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη ανεπάρκειας σε θειαμϊνη (ΤΡΡ effect > 15%) σε 7 από τους 12 σηπτικούς αρρώστους. Οι 5 από τους 7 αυτούς ασθενείς βρίσκονταν σε βαριά σηπτική κατάσταση (βαθμός σήψης κατά τους Elebute-Stoner > 10) (1983). Αντίθετα, από τους πέντε σηπτικούς αρρώστους που δεν εμφάνισαν διαταραχές του επιπέδου θειαμίνης ένας μόνο βρισκόταν σε βαριά σηπτική κατάσταση. Τέλος, στους 4 μη σηπτικούς αρρώστους δεν παρουσιάστηκαν διαταραχές της ενεργοποίησης της τρανσκετολάσης (ΤΡΡ effect < 15%) με την χορήγηση 1,24 mgr θειαμίνης ημερησίως. Φαίνεται, λοιπόν, ότι η φλεγμονή έχει άμεση επίδραση στον μεταβολισμό της θειαμίνης και ότι οι ημερήσιες ανάγκες των ασθενών σε βιταμίνη Ε^ κατά την Ο.Π.Δ. εξαρτώνται από τον βαθμό σήψης. Συνεπώς, μικρές δόσεις θειαμίνης ανάλογες με τις συνιστώμενες από τον Π Ο.Υ δεν φαίνονται ικανές να διατηρήσουν σε φυσιολογικά επίπεδα την ενεργοποίηση της τρανσκετολάσης των ερυθρών αιμοσφαιρίων (ΤΡΡ effect < 15%) σηπτικών αρρώστων. Οι δόσεις που προτείνονται από τους διάφορους συγγραφείς για την πρόληψη και αντιμετώπιση συνδρόμων ανεπάρκειας σε θειαμϊνη ασθενών με Ο.Π Δ, και ιδιαίτερα αυτών που βρίσκονται σε σηπτική κατάσταση, φθάνουν έως και 250 mgr ημερησίως. Η American Medical Association (Α.Μ.Α.) προτείνει την προσθήκη 3,0 mgr θειαμίνης την ημέρα κατά την διάρκεια της Ο Π Δ (ΑΜΑ, 1975). Στην μελέτη των Kishi και συν. (1979) βρέθηκε ότι 5 mgr θειαμίνης ημερησίως είναι μία ικανοποιητική προφυλακτική δόση κατά την διάρκεια της Ο Π.Δ Οι συγγραφείς δεν αναφέρουν την κλινική κατάσταση των αρρώστων τους, και θα πρέπει να τονισθεί ότι οι δόσεις αυτές αφορούν Ιαπωνικό πληθυσμό, ο οποίος παρουσιάζει λιγότερες γενετικές ανωμαλίες στο ένζυμο τρανσκετολάση απ' ό,τι παρουσιάζουν οι Ευρωπαίοι Το 1980 ο Harper περιέγραψε την ανάπτυξη του συνδρόμου Wernicke σε 4 αλκοολικούς αρρώστους με Ο.Π.Δ. στους οποίους χορηγούνταν καθημερινά 10 mgr θειαμίνης. Όλοι οι ασθενείς κατέληξαν. Να σημειωθεί ότι κανένας από τους αρρώστους δεν ανέπτυξε την κλινική συμπτωματολογία του συνδρόμου, αλλά η διάγνωση τέθηκε νεκροτομικά Ο συγγραφέας τελειώνει προτείνοντας την χορήγηση 250 mgr θειαμίνης ημερησίως σε όλους τους αρρώστους που υποβάλλονταν σε Ο.Π.Δ (Harper, 1980).

78 -77-0 Jeejeebhoy και συν. (1976), αφού μελέτησαν 12 ασθενείς σε κατ' οίκον Ο.Π.Δ., προτείνουν την χορήγηση 16,3 mgr θειαμίνης ημερησίως για την κάλυψη των αναγκών τους. 0 Dedrick Lonsdale (1978) παρουσίασε μια άρρωστη ηλικίας 56 χρόνων, η οποία ανέπτυξε σύνδρομο ανεπάρκειας θειαμίνης (Wernicke's encephalopathy) κατά την διάρκεια της σίτισης της με Ο.Π.Δ., παρόλο που έπαιρνε 24 περίπου mgr θειαμίνης ημερησίως. Οι μόνοι συγγραφείς που έχουν μελετήσει τις ανάγκες των σηπτικών αρρώστων σε θειαμίνη είναι ο Bradley (1978) και ο Cruickshank και συν. (1988). Ο πρώτος μελέτησε τα επίπεδα της θειαμίνης σε 26 σηπτικούς αρρώστους σε Ο.Π.Δ. και προτείνει δόσεις 50 mgr ημερησίως. Ο δεύτερος, αφού μελέτησε 158 αρρώστους της Μ.Ε.Θ., προτείνει την χορήγηση mgr θειαμίνης ως δόση εφόδου και στην συνέχεια 3 mgr ημερησίως. Από τους 15 ασθενείς της δικής μας σειράς που έλαβαν 50 mgr θειαμίνης ημερησίως (Multibionta), δόση 40 φορές μεγαλύτερη από την συνιστώμενη από τον Π.Ο.Υ., κανείς δεν παρουσίασε διαταραχές στην ενεργοποίηση του ενζύμου τρανσκετολάση (Τρρ effect < 15%). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι 8 από τους 15 ασθενείς ήταν σηπτικοί, και μάλιστα οι μισοί από αυτούς είχαν βαθμό σήψης μεγαλύτερο από 10 (sepsis score > 10). Φαίνεται, λοιπόν, ότι μεγάλες δόσεις θειαμίνης είναι απαραίτητες για την πρόληψη συνδρόμων ανεπάρκειας σε ασθενείς με Ο.Π.Δ., ιδιαίτερα όταν συνυπάρχει βαρειά σηπτική κατάσταση, η οποία διαταράσσει τον μεταβολισμό της θειαμίνης. Γνωρίζοντας, ακόμη, ότι φαινόμενα τοξικότητας από υψηλές δόσεις θειαμίνης είναι εξαιρετικά σπάνια (Davis και Icke, 1983), η χορήγηση 50 mgr θειαμίνης σε σηπτικούς ασθενείς κατά την διάρκεια της Ο.Π.Δ., είναι επιβεβλημένη και απόλυτα ασφαλής δόση.

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ

ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ, ΣΩΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ & ΧΡΗΣΗ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΩΝ Φωτεινή Ραζάκου, MSc Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Καθηγήτρια Φυσικής Αγωγής Εργ. Συνεργάτης ΑΤΕΙΘ-Τμήμα Διατροφής & Διαιτολογίας Σωστή διατροφή Θρεπτικά συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση

Παιδιά με διαβήτη. Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ (20 %) (60-75 %)% Παιδιά με διαβήτη Παρά την καλή θρέψη γινόταν προοδευτικά πιο αδύναμα και καχεκτικά Ήταν ευπαθή στις λοιμώξεις Πέθαιναν από κατακλυσμιαία οξέωση Η μείωση των επιπέδων της γλυκόζης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 3: ΗΠΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΗΠΑΤΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Κάλυψη των ενεργειακών αναγκών Πρόληψη της απώλειας βάρους Ενίσχυση προγράμματος αποκατάστασης ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 12: HIV Ο HIV έχει συνδεθεί με κακή θρέψη και με το σύνδρομο απώλειας καθαρής σωματικής μάζας και λιπώδους ιστού (AIDS wasting syndrome). Η απώλεια σωματικού

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ

ΠΕΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΦΗΣΗ ΤΩΝ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΟΥΣΙΩΝ 8. Σημειώστε με ποιους από τους παρακάτω τρόπους δρα το σάλιο: α. συμβάλλει στην πέψη των πρωτεϊνών β. συμμετέχει στη δημιουργία βλωμού (μπουκιάς) γ. συμβάλλει στην καθαριότητα των δοντιών δ. λειαίνει

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΠΑΓΚΡΕΑΤΙΤΙΔΑ ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Κάλυψη των ενεργειακών αναγκών Πρόληψη/ αντιμετώπιση κακής θρέψης Πρόληψη της απώλειας βάρους Αντιμετώπιση της

Διαβάστε περισσότερα

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών;

Ποια η χρησιμότητα των πρωτεϊνών; ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Τι είναι οι πρωτεϊνες; Η ονομασία πρωτεϊνες προέρχεται από το ρήμα πρωτεύω και σημαίνει την εξαιρετική σημασία που έχουν οι πρωτεϊνες για την υγεία του ανθρώπινου σώματος. Από την εποχή των Ολυμπιακών

Διαβάστε περισσότερα

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου

BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου BITAMINEΣ Ένας σημαντικός σταθμός στη διαιτολογία ήταν η ανακάλυψη, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, των βιταμινών και του σημαντικού ρόλου αυτών στον οργανισμό. Οι βιταμίνες κατατάσσονται στην

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ - ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ Εμμ. Μ. Καραβιτάκης Παιδίατρος ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ οι χημικές αντιδράσεις που συμβαίνουν στον οργανισμό για την παραγωγή ενέργειας και τη διατήρηση της ζωής αναβολισμός

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

Η γαστροστομία για τον ασθενή με καρκίνο πνεύμονα

Η γαστροστομία για τον ασθενή με καρκίνο πνεύμονα Η γαστροστομία για τον ασθενή με καρκίνο πνεύμονα Κωτίδης Ευστάθιος Επ. Καθηγητής Χειρουργικής Α.Π.Θ. Σαββάλα Ναταλία Γενική Χειρουργός, ΜSc Ο ρόλος του χειρουργού; Ο ρόλος του χειρουργού Καρκινική καχεξία:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ

ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ ΠΑΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΕΝΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ / ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΑ https://users.auth.gr/epontiki Ελένη Ποντίκη Θεσσαλονίκη 2018 Παρεντερικά διαλύματα Αποστειρωμένα διαλύματα που προορίζονται: για την στοιχείων αναπλήρωση

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 6: ΝΕΦΡΟΛΟΓΙΚΑ ΤΕΛΙΚΟΥ ΣΤΑΔΙΟΥ ΝΕΦΡΙΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Η νεφρική υποκατάσταση (αιμοδιάλυση) οδηγεί στις ακόλουθες απώλειες: αμινοξέων (2gr/ώρα διάλυσης) και γλουταμίνης

Διαβάστε περισσότερα

(dietary fiber, nonnutritive fiber)

(dietary fiber, nonnutritive fiber) KΥΤΤΑΡΙΝΗ - ΦΥΤΙΚΕΣ ΙΝΕΣ Στα τρόφιμα, παράλληλα με τους υδατάνθρακες που πέπτονται στον ανθρώπινο οργανισμό (δηλαδή που υδρολύονται, απορροφώνται και μεταβολίζονται κατά τα γνωστά), υπάρχουν και υδατάνθρακες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5: ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5: ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5: ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΙΔΙΟΠΑΘΗΣ ΦΛΕΓΜΟΝΩΔΗΣ ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΕΝΤΕΡΟΥ Νόσος Crohn ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Πρόληψη και αντιμετώπιση της κακής θρέψης Πρόληψη της απώλειας

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 14: ΤΡΑΥΜΑ Η διατροφική υποστήριξη κρίνεται απαραίτητη κατά την φλεγμονώδη και μεταβολική φάση διότι βελτιώνει σημαντικά την έκβαση του ασθενούς. Η μέτρια

Διαβάστε περισσότερα

BITAMINEΣ (vital amines)

BITAMINEΣ (vital amines) BΙΤΑΜΙΝΕΣ BITAMINEΣ (vital amines) εν συντίθενται σε σηµαντικά ποσά και πρέπει να λαµβάνονται από τη διατροφή Παρουσία σε µικρά ποσά εξαιτίας της καταλυτικής δράσης Βασικοί διαιτητικοί παράγοντες εν παρέχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 5 ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Σύνδρομο βραχέος εντέρου ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Πρόληψη/αντιμετώπιση της κακής θρέψης Κάλυψη των ενεργειακών αναγκών Προσαρμογή του εναπομείναντος

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2: ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2: ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2: ΠΝΕΥΜΟΝΟΛΟΓΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια 25% - 40% των ασθενών με ΧΑΠ υποσιτίζονται. ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Κάλυψη των ενεργειακών αναγκών Πρόληψη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18: ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18: ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18: ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΝΕΥΡΟΓΕΝΗΣ ΑΝΟΡΕΞΙΑ Οι ασθενείς με νευρογενή ανορεξία παρουσιάζουν σημαντική απώλεια βάρους, είναι ανορεκτικοί και υποφέρουν από

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 13: ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ Η χορήγηση διατροφής δεν ΠΡΕΠΕΙ να ξεπερνά την ικανότητα χρησιμοποίησης/οξείδωσης τους απο τον οργανισμό ΕΝΔΕΙΞΕΙΣ Κάλυψη των ενεργειακών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ»

ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ. Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΕΦΑΡΜΟΓΗ HACCP ΣΤΗΝ ΚΟΥΖΙΝΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟΥ ΕΙΔΙΚΕΣ ΔΙΑΙΤΕΣ Ελπίδα Παπαδοπούλου Διαιτολόγος, Ε. Α. Ν. Πειραιά «ΜΕΤΑΞΑ» ΣΧΕΣΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑΣ Πρόληψη εμφάνισης νοσημάτων Θεραπεία ασθενών στο χώρο του νοσοκομείου

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΝΑΣΙΔΟΥ Ε.

ΜΗΝΑΣΙΔΟΥ Ε. ΔΙΑΒΗΤΙΚΗ ΚΕΤΟΞΕΩΣΗ (ΔΚΟ) Μεταβολική οξέωση που παρατηρείται λόγω απορρύθμισης της έκκρισης ινσουλίνης Η ΔΚΟ χαρακτηρίζεται από: Σάκχαρο πλάσματος >200mg/dl(>11 mmol/l) Οξέωση: ph

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

Έρευνες έχουν δείξει ότι λήψη ψηλής ποσότητας σύνθετων υδατανθράκων πριν την

Έρευνες έχουν δείξει ότι λήψη ψηλής ποσότητας σύνθετων υδατανθράκων πριν την Ο χρόνος λήψης του γεύματος αποτελεί κεφαλαιώδους σημασίας παράγοντα για την αθλητική απόδοση. Το γεύμα πρέπει να λαμβάνεται 2-3 ώρες πριν την προπόνηση. Το γεμάτο στομάχι θεωρείται αναστολέας της αθλητικής

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά

ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΝΗΣΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΡΑΦΕΝΤΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Tον ανθρώπινο µεταβολισµό το χαρακτηρίζουν δύο στάδια. Tοπρώτοείναιηκατάστασητουοργανισµούµετά απόκάποιογεύµα, οπότετοαίµαείναιπλούσιοσε θρεπτικές ύλες από

Διαβάστε περισσότερα

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία.

Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Αρχικά θα πρέπει να προσδιορίσουμε τι είναι η παχυσαρκία. Παχυσαρκία είναι η παθολογική αύξηση του βάρους του σώματος, που οφείλεται σε υπερβολική συσσώρευση λίπους στον οργανισμό. Παρατηρείται γενικά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος

ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ. Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΤΡΟΦΟΓΝΩΣΙΑ Υπεύθυνος Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΥΛΩΝ Υδατάνθρακες Λίπη Πρωτεΐνες Νερό Ανόργανα συστατικά Βιταμίνες Υπευθ. Καθηγητής: Παπαμιχάλης Αναστάσιος ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ Οι

Διαβάστε περισσότερα

Ο σακχαρώδης διαβήτης ( ΣΔ ) είναι το κλινικό σύνδρομο που οφείλεται. είτε σε έλλειψη ινσουλίνης λόγω μείωσης η παύσης παραγωγής (σακχαρώδης

Ο σακχαρώδης διαβήτης ( ΣΔ ) είναι το κλινικό σύνδρομο που οφείλεται. είτε σε έλλειψη ινσουλίνης λόγω μείωσης η παύσης παραγωγής (σακχαρώδης ΣΑΚΧΑΡΩΔΗΣ ΔΙΑΒΗΤΗΣ ΚΑΙ ΚΑΤΟΙΚΙΔΙΑ ΖΩΑ Ο σακχαρώδης διαβήτης ( ΣΔ ) είναι το κλινικό σύνδρομο που οφείλεται είτε σε έλλειψη ινσουλίνης λόγω μείωσης η παύσης παραγωγής (σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 ) είτε

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 6 Η ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΚΑΙ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΓΛΥΚΑΙΜΙΑΣ 1 Έλεγχος της ενέργειας Τα πραγματικά «Βιοκαύσιμα» 2 Υδατανθρακούχα τρόφιμα 3 Σημασία της ρύθμισης κατανάλωσης

Διαβάστε περισσότερα

Λιποδιαλυτές: Βιταμίνη Α (ρετινόλη, καροτινοειδή) Επιδρά στην όραση & το δέρμα. Αποθηκεύεται στο συκώτι μας.

Λιποδιαλυτές: Βιταμίνη Α (ρετινόλη, καροτινοειδή) Επιδρά στην όραση & το δέρμα. Αποθηκεύεται στο συκώτι μας. Είναι οργανικές ενώσεις απαραίτητες για την λειτουργία του οργανισμού μας, που είτε δεν μπορεί να τις συνθέσει μόνος του, είτε τις συνθέτει αλλα σε μικρότερες από τις αναγκαίες ποσότητες. Ταξινομούνται

Διαβάστε περισσότερα

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες,

ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, ΟΜΑΔΕΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΔΗΜΗΤΡΙΑΚΑ Οι τροφές αυτές βρίσκονται στη βάση της διατροφικής πυραμίδας, είναι πλούσιες σε σύνθετους υδατάνθρακες, βιταμίνες της ομάδας Β, πρωτεΐνες, άπεπτες φυτικές ίνες, σίδηρο και άλλα

Διαβάστε περισσότερα

Από τον Κώστα κουραβανα

Από τον Κώστα κουραβανα Από τον Κώστα κουραβανα Περιεχόμενα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Ορμονικοί-Γονιδιακοί-παράγοντες Επιπτώσεις στην υγεία Θεραπεία-Δίαιτα Γενικός ορισμός παχυσαρκίας Παχυσαρκία είναι κλινική κατάσταση στην

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Επίσης, κατά τη διάρκεια ασθένειας, φλεγμονής, χειρουργίου ή τραύματος οι ανάγκες μας σε ενέργεια αυξάνονται ανάλογα με την περίπτωση.

Δ. Επίσης, κατά τη διάρκεια ασθένειας, φλεγμονής, χειρουργίου ή τραύματος οι ανάγκες μας σε ενέργεια αυξάνονται ανάλογα με την περίπτωση. μεταβολισμός Μεταβολισμός είναι το σύνολο των χημικών και φυσικών αλλαγών που επιτρέπουν τη σωστή λειτουργία και ανάπτυξη του σώματος μας. Ο μεταβολισμός μας καθορίζει τις συνολικές ανάγκες μας σε ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο;

Μεταβολισμός του γλυκογόνου. Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση. Από που προέρχεται το μυϊκό και ηπατικό γλυκογόνο; Μεταβολισμός των υδατανθράκων κατά την άσκηση Μεταβολισμός του γλυκογόνου Το γλυκογόνο είναι ο αφθονότερος υδατάνθρακας των ζώων Το γλυκογόνο αποθηκεύεται κυρίως στο ήπαρ (3-7% κατά βάρος) και στους μύες

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο

ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο ρ. Αλεξάνδρα Μαρία Μιχαηλίδου Επίκ. Καθηγήτρια Επιστήµης Τροφίµων & ιατροφής Τοµέας Επιστήµης και Τεχνολογίας Τροφίµων Γεωπονική Σχολή Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Συµβολή του γάλακτος και των

Διαβάστε περισσότερα

PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Oι υδατάνθρακες αποτελούν την τάξη των θρεπτικών υλών που βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στη φύση και στα

PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Oι υδατάνθρακες αποτελούν την τάξη των θρεπτικών υλών που βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στη φύση και στα PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Oι υδατάνθρακες αποτελούν την τάξη των θρεπτικών υλών που βρίσκεται σε μεγάλες ποσότητες στη φύση και στα περισσότερα τρόφιμα. Ζάχαρη Κρέμες, σοκολάτες Αλεύρι, δημητριακά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ

ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΣΥΝΤΑΓΟΓΡΑΦΗΣΗ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ : ΠΑΙΔΙΑΤΡΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ Τα παιδιά παρουσιάζουν υψηλό μεταβολικό ρυθμό (3 4 φορές μεγαλύτερος των ενηλίκων). Έχουν αυξημένες ανάγκες για ανάπτυξη. Έχουν αυξημένες

Διαβάστε περισσότερα

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως:

Ο Βασικός μεταβολισμός εξαρτάται από ένα πλήθος παραγόντων όπως: ΟΡΙΣΜΟΣ: η ελάχιστη ενέργεια που δαπανάται για τη διατήρηση των ζωτικών λειτουργιών σε κατάσταση ηρεμίας. Αντιπροσωπεύει την ενέργεια που απαιτείται για τη λειτουργία της αναπνοής, την κυκλοφορία του αίματος,

Διαβάστε περισσότερα

Περίληψη Βιολογίας Κεφάλαιο 3

Περίληψη Βιολογίας Κεφάλαιο 3 Περίληψη Βιολογίας Κεφάλαιο 3 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Η σημασία της ενέργειας στους οργανισμούς. Η ενέργεια είναι ένας παράγοντας σημαντικός για τους οργανισμούς γιατί όλες οι λειτουργίες τους απαιτούν

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Βιταμίνες Οι βιταμίνες περιλαμβάνουν 13 διαφορετικά οργανικά μόρια

Διαβάστε περισσότερα

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι. gr

Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι.  gr Dr ΣΑΡΡΗΣ Ι. - αµ. επ. καθηγ. ΑΒΡΑΜΙ ΗΣ Α. ενδοκρινολόγοι ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια υποσιτισµού ή βαριάς µη θυρεοειδικής νόσου, παρατηρούνται µεταβολές των επιπέδων των θυρεοειδικών ορµονών στο αίµα, που

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΑΝΤΩΝΙΑ ΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Α ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Kcal/gr ΥΔΑΤΑΝΘΡΑΚΕΣ 4 ΛΙΠΗ 9 ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ 4 ΑΝΟΡΓΑΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ - ΑΝΟΡΓΑΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Βιταμίνες Υδατοδιαλυτές

Διαβάστε περισσότερα

PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ H βιολογική σημασία των λιποειδών είναι μεγάλη : Eίναι δομικές μονάδες των μεμβρανών και συμμετέχουν στις

PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ H βιολογική σημασία των λιποειδών είναι μεγάλη : Eίναι δομικές μονάδες των μεμβρανών και συμμετέχουν στις PΟΛΟΣ ΤΩΝ ΛΙΠΑΡΩΝ ΥΛΩΝ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ H βιολογική σημασία των λιποειδών είναι μεγάλη : Eίναι δομικές μονάδες των μεμβρανών και συμμετέχουν στις διάφορες διεργασίες που γίνονται μέσω των μεμβρανών. Eίναι

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ II ΚΕΤΟΝΟΣΩΜΑΤΑ

ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ II ΚΕΤΟΝΟΣΩΜΑΤΑ ΑΠΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ II ΚΕΤΟΝΟΣΩΜΑΤΑ ΗΠΑΡ VLDL Ανασκόπηση μεταβολισμού λιπιδίων & λιποπρωτεϊνών ΤΡΟΦΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΗΠΑΡ Κυκλοφορία Χυλομικρά Λιπαρά οξέα HDL LDL VLDL ΗΠΑΡ Τριγλυκερίδια Φωσφολίπιδια

Διαβάστε περισσότερα

Ευαίσθητη στη ζέστη το οξυγόνο το αλκαλικό περιβάλλον και τις λάμπες UV. Μερικές τροφές πλούσιες σε Βιταμίνη Β1 (100g τροφής /mg Βιταμίνης)

Ευαίσθητη στη ζέστη το οξυγόνο το αλκαλικό περιβάλλον και τις λάμπες UV. Μερικές τροφές πλούσιες σε Βιταμίνη Β1 (100g τροφής /mg Βιταμίνης) Τις Βιταμίνες τις χωρίζουμε σε δυο κατηγορίες α) Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες (B ομάδα και C) β) Λιποδιαλυτές Βιταμίνες (A, D, E, K) α) Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες (B ομάδα και C) Βιταμίνη Β1 (Θιαμίνη) Απαραίτητη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ:

ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: ΣΧΟΛΕΙΟ: 2 ο Λύκειο Κομοτηνής ΜΑΘΗΜΑ: Ερευνητική Εργασία ΤΑΞΗ: Α2 ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2011-2012 a. Υδατάνθρακες : i. μονοσακχαρίτες (π.χ. γλυκόζη, φρουκτόζη κ.α.) ii. iii. δισακχαρίτες ( π.χ. λακτόζη (γάλα),

Διαβάστε περισσότερα

Κεφαλαίο 3 ο. Μεταβολισμός. Ενέργεια και οργανισμοί

Κεφαλαίο 3 ο. Μεταβολισμός. Ενέργεια και οργανισμοί Κεφαλαίο 3 ο Μεταβολισμός Ενέργεια και οργανισμοί Η ενέργεια είναι απαρέτητη σε όλους τους οργανισμούς και την εξασφαλίζουν από το περιβάλλον τους.παρόλα αυτά, συνήθως δεν μπορούν να την χρησιμοποιήσουν

Διαβάστε περισσότερα

Γυναίκα 50 ετών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι εισάγεται με ιστορικό από 48ωρου ανορεξίας, δύσπνοιας και κεφαλαλγίας. Το σάκχαρο αίματος ήταν 550mg/dl

Γυναίκα 50 ετών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι εισάγεται με ιστορικό από 48ωρου ανορεξίας, δύσπνοιας και κεφαλαλγίας. Το σάκχαρο αίματος ήταν 550mg/dl Γυναίκα 50 ετών με σακχαρώδη διαβήτη τύπου Ι εισάγεται με ιστορικό από 48ωρου ανορεξίας, δύσπνοιας και κεφαλαλγίας. Το σάκχαρο αίματος ήταν 550mg/dl και η αναπνοή της μύριζε κετόνη. Την είχε βρει ο άνδρας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ

ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ ΕΠΙΝΕΦΡΙΔΙΑ ΚΟΡΤΙΖΟΛΗ Μεταβολισμός της κορτιζόλης Η κορτιζόλη μεταβολίζεται στο ήπαρ. Στην συνέχεια οι μεταβολίτες συζευγνύνται με γλυκουρονιδικές και θειικές ομάδες, γίνονται υδατοδιαλυτά, εισέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΑΝΑΠΝΟΗ Η τροφή αποτελείται και από ουσίες μεγάλου μοριακού βάρους (πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια, νουκλεϊνικά οξέα). Οι ουσίες αυτές διασπώνται (πέψη) σε απλούστερες (αμινοξέα, απλά σάκχαρα,

Διαβάστε περισσότερα

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ

Φλεγμονή. Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Φλεγμονή Α. Χατζηγεωργίου Επίκουρος Καθηγητής Φυσιολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ Μη ειδική ανοσολογική άμυνα ΑΝΑΤΟΜΙΚΟΙ ΦΡΑΓΜΟΙ Φυσικοί: δέρμα, βλεννογόνοι, βλέννα, βήχας Χημικοί: λυσοζύμη, αντιμικροβιακά

Διαβάστε περισσότερα

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά.

Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Πεπτικός σωλήνας Κύρια λειτουργία του είναι η εξασφάλιση του διαρκούς ανεφοδιασμού του οργανισμού με νερό, ηλεκτρολύτες και θρεπτικά συστατικά. Στον πεπτικό σωλήνα πραγματοποιείται ο τεμαχισμός της τροφής

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Κυτταρική αναπνοή: Ο διαχειριστής της ενέργειας και των σκελετών άνθρακα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Κυτταρική αναπνοή: Ο διαχειριστής της ενέργειας και των σκελετών άνθρακα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Κυτταρική αναπνοή: Ο διαχειριστής της ενέργειας και των σκελετών άνθρακα Η πορεία σχηματισμού του αμύλου στους χλωροπλάστες και της σακχαρόζης στο κυτταρόπλασμα Η πορεία σχηματισμού του αμύλου

Διαβάστε περισσότερα

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων

Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Μεταβολικές ανάγκες ανοσοκυττάρων Στέργιος Κατσιουγιάννης PhD Μεταδιδακτορικός συνεργάτης Χαροκόπειο Πανεπιστήµιο Τµήµα Επιστήµης ιαιτολογίας και ιατροφής Μεταβολισµός και Ανοσολογία Ιστορικά το καλύτερο

Διαβάστε περισσότερα

η μεταβολική προσέγγιση Πάνος Τσίτσιος Φαρμακοποιός, MSc Δντης Ιατρικού Τμήματος

η μεταβολική προσέγγιση Πάνος Τσίτσιος Φαρμακοποιός, MSc Δντης Ιατρικού Τμήματος η μεταβολική προσέγγιση Πάνος Τσίτσιος Φαρμακοποιός, MSc Δντης Ιατρικού Τμήματος Π.Τ/π.τ Metabolic Approach 1 Έρευνα & ανάπτυξη προϊόντων τα οποία παρέχουν τη μεταβολική υποστήριξη που ελαχιστοποιεί την

Διαβάστε περισσότερα

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.

MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ. ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C. MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΛΙΠΗ ΘΑΝΑΣΗΣ ΤΖΙΑΜΟΥΡΤΑΣ, Ph.D., C.S.C.S Τα λίπη αποτελούν μια συμπυκνωμένη πηγή ενέργειας Ενεργούν σαν διαλύτες

Διαβάστε περισσότερα

Η οδός των φωσφορικών πεντοζών

Η οδός των φωσφορικών πεντοζών Η οδός των φωσφορικών πεντοζών Η οδός των φωσφορικών πεντοζών Ανασκόπηση μεταβολισμού υδατανθρακών ΗΠΑΡ Γλυκόζη ΤΡΟΦΗ Κυκλοφορία ΓΛΥΚΟΓΟΝΟ Γλυκόζη ΗΠΑΡ Κυτταρόπλασμα ΗΠΑΡ (Οξέωση) NADH CO 2 ΟΞΕΙΔ. ΦΩΣΦ.

Διαβάστε περισσότερα

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Βρέφη 0-12 μηνών. Παιδιά 4-8 ετών. Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών. Ενήλικες > 50 ετών. Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ Ασβέστιο Συνιστώμενη ημερήσια πρόσληψη ασβεστίου Βρέφη 0-12 μηνών Παιδιά 1-3 ετών Παιδιά 4-8 ετών Παιδιά και έφηβοι 9-18 ετών Ενήλικες 19-50 ετών Ενήλικες > 50 ετών Γυναίκες έγκυες και θηλάζουσες

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα ιάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ. Λίπη. Ταξινόµηση λιπών. Τριακυλογλυκερόλες ή τριγλυκερίδια. Λιπαρά οξέα

Θέµατα ιάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ. Λίπη. Ταξινόµηση λιπών. Τριακυλογλυκερόλες ή τριγλυκερίδια. Λιπαρά οξέα MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ Θέµατα ιάλεξης οµή και ρόλος των λιπών στην άσκηση ιαδικασία διάσπασης των ελεύθερων λιπαρών

Διαβάστε περισσότερα

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς

Μικροοργανισμοί. Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Μικροοργανισμοί Οι μικροοργανισμοί διακρίνονται σε: Μύκητες Πρωτόζωα Βακτήρια Ιούς Παθογόνοι μικροοργανισμοί Παθογόνοι μικροοργανισμοί ονομάζονται οι μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή

Διαβάστε περισσότερα

«ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ»

«ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ» «ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ: ΧΗΜΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ» Τι είναι οι πρωτεΐνες; Από τι αποτελούνται; Ποιος είναι ο βιολογικός του ρόλος; Ας ρίξουμε μία ματιά σε όλα αυτά τα ερωτήματα που μας απασχολούν ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1:

Διαβάστε περισσότερα

Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες

Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες Βιταμίνες Β Υδατοδιαλυτές Βιταμίνες Ομάδα βιταμινών με παραπλήσια δράση, που συχνά βρίσκονται όλες μαζί στα τρόφιμα και σχετίζονται με την απελευθέρωση ενέργειας από αυτά Οι σπουδαιότερες από τις Β είναι:

Διαβάστε περισσότερα

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια

ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ. Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια ΟΥΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝ ΕΘΙΣΜΟ Το πέρασμα από τη χρήση στον εθισμό έχει ασαφή όρια Βασικές έννοιες Εθισμός Μερικές από τις ουσίες που καταναλώνει ο άνθρωπος προκαλούν εθισμό, δηλαδή μεταβάλλουν τη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΘ

ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΘ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΤΟΥ ΔΙΑΒΗΤΙΚΟΥ ΑΣΘΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΕΘ Χ Ο Ν Δ Ρ Ο Μ Α Τ Ι Δ Ο Υ Μ Α Ρ Ι Α Ν Ο Σ Η Λ Ε Υ Τ Ρ Ι Α T E, M S C, Μ Ε Θ Α, Π Γ Ν Α Χ Ε Π Α ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ.. Όπως είναι ευρέως

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012

Σοφία Παυλίδου. 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 13 ο Μετεκπαιδευτικό Σεμινάριο Έδεσσα, Κυριακή, 12 Φεβρουαρίου 2012 Σοφία Παυλίδου Ιατρός, Επιστημονική Συνεργάτης Ιατρείου Αθηροσκλήρωσης, Β Καρδιολογική Κλινική ΑΠΘ Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

Διαβάστε περισσότερα

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα:

Τα αμινοξέα ωστόσω επιτελούν πολλαπλούς ρόλους πέρα της συμμετοχής τους στη διάπλαση του μιυκού συστήματος. Συγκεκριμένα τα αμινοξέα: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc, Κλινική διαιτολόγος - Διατροφολόγος Ο όρος αμινοξέα χρησιμοποιείται ευρέως στους αθλητικούς κύκλους και όχι αδίκως. Τα αμινοξέα αποτελούν βασικό συστατικό των μυών, η διάπλαση

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Διατροφικές συμβουλές σε ασθενείς με ΙΦΝΕ η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ. Διατροφικές συμβουλές σε ασθενείς με ΙΦΝΕ η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ του ΕΛ.Ι.ΓΑΣΤ ΔΙΑΤΡΟΦΗ Διατροφικές συμβουλές σε ασθενείς με ΙΦΝΕ Χάρης Δημοσθενόπουλος MΜedsci. PhDc. Κλινικός Διαιτολόγος - Βιολόγος, Προϊστάμενος Διαιτολογικού Τμήματος, Γ.Ν. «Λαϊκό» 12.2.16 11η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΗΜΕΡΙΔΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ

ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΕΦΗΒΕΙΑ ΕΦΗΒΕΙΑ- ΑΝΑΓΚΕΣ v Επιτάχυνση ρυθμού ανάπτυξης v Ωρίμανση και αύξηση ιστών v Αποκτά το 20% του ύψους και το 50% του βάρους του ενήλικα, ενώ οι μύες, ο όγκος του αίματος και γενικά

Διαβάστε περισσότερα

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία

Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Εφαρμοσμένη Αθλητική Εργοφυσιολογία Κατανάλωση ενέργειας και κόπωση Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής ΤΕΦΑΑ - ΕΚΠΑ Κατανάλωση ενέργειας Συντελεστής απόδοσης Απόδοση μεταβολισμού υποστρωμάτων 40% à ATP

Διαβάστε περισσότερα

Oι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων - θρεπτικών ουσιών διακρίνονται σε δύο είδη : Tις άμεσεις ή/και έμμεσες επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό απορρόφησης ή

Oι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων - θρεπτικών ουσιών διακρίνονται σε δύο είδη : Tις άμεσεις ή/και έμμεσες επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό απορρόφησης ή AΛΛHΛEΠIΔPAΣEIΣ ΦAPMAKΩN - ΘPEΠTIKΩN OYΣIΩN Oι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων - θρεπτικών ουσιών διακρίνονται σε δύο είδη : Tις άμεσεις ή/και έμμεσες επιδράσεις της τροφής στο ρυθμό απορρόφησης ή μεταβολισμού

Διαβάστε περισσότερα

Λίπη. Λιπίδια και Άσκηση. Ταξινόμηση λιπών. Λιπαρά οξέα

Λίπη. Λιπίδια και Άσκηση. Ταξινόμηση λιπών. Λιπαρά οξέα Λίπη Λιπίδια και Άσκηση Μόρια τα οποία αποτελούνται από άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο (CHO). Η αναλογία οξυγόνου είναι μικρότερη. Φυτική και ζωική προέλευση. Ταξινόμηση λιπών Τριακυλογλυκερόλες ή τριγλυκερίδια

Διαβάστε περισσότερα

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ

ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΜΑΝΩΛΙΑ ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΣΤΕΛΛΑ ΠΑΝΑΓΟΥΛΗ ΕΥΗ ΡΕΜΕΔΙΑΚΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Το στρες Πρώτη νευροενδοκρινολογική απάντηση Δεύτερη νευροενδοεκρινολογική απάντηση Ο υποθάλαμος Κορτιζόλη

Διαβάστε περισσότερα

Μηδενική Δίαιτα: Η πιο αυστηρή Δεν γίνεται πρόσληψη ενέργειας Οργανισμός καταφεύγει σε αποθήκες του: Λίπος Πρωτεΐνες Γλυκογόνο

Μηδενική Δίαιτα: Η πιο αυστηρή Δεν γίνεται πρόσληψη ενέργειας Οργανισμός καταφεύγει σε αποθήκες του: Λίπος Πρωτεΐνες Γλυκογόνο Μηδενική Δίαιτα: Η πιο αυστηρή Δεν γίνεται πρόσληψη ενέργειας Οργανισμός καταφεύγει σε αποθήκες του: Λίπος Πρωτεΐνες Γλυκογόνο 1 Γλυκογόνο: επαρκεί για μια ημέρα για ανάγκες εγκεφάλου -> Πρωτεΐνη: για

Διαβάστε περισσότερα

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος»

ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ. Νικολούδη Μαρία. Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» ΔΥΣΛΙΠΙΔΑΙΜΙΑ Νικολούδη Μαρία Ειδικ. Παθολόγος, Γ.Ν.Θ.Π. «Η Παμμακάριστος» Ο όρος δυσλιπιδαιμία εκφράζει τις ποσοτικές και ποιοτικές διαταραχές των λιπιδίων του αίματος. Τα λιπίδια όπως η χοληστερόλη και

Διαβάστε περισσότερα

PROJECT. Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας. Ελαιόλαδο και υγεία

PROJECT. Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας. Ελαιόλαδο και υγεία ΜΕΛΗ ΟΜΑΔΑΣ: Γιώργος Δερμιτζάκης Δημήτρης Δημητρουλόπουλος Έλενα Ξενάκη Μαργαρίτα Χατζοπούλου PROJECT Ελαιόλαδο το χρυσάφι στο πιάτο μας Ελαιόλαδο και υγεία ΥΠΕΥΘΥΝΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΕΣ: Λαγουτάρη Ελένη Σούσου

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων ΤΕΙ Αθήνας Εαρινό Εξάμηνο 2006 2007 a 1 η Εξέταση στην Βιοχημεία. Ονοματεπώνυμο : Τυπικό εξάμηνο : Αριθμός Μητρώου :

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων ΤΕΙ Αθήνας Εαρινό Εξάμηνο 2006 2007 a 1 η Εξέταση στην Βιοχημεία. Ονοματεπώνυμο : Τυπικό εξάμηνο : Αριθμός Μητρώου : Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων ΤΕΙ Αθήνας Εαρινό Εξάμηνο 2006 2007 a 1 η Εξέταση στην Βιοχημεία Ονοματεπώνυμο : Τυπικό εξάμηνο : Αριθμός Μητρώου : 1. Στο παρακάτω διάγραμμα του κύκλου του Krebs να σημειωθούν

Διαβάστε περισσότερα

Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση

Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση Ηλεκτρολύτες Η απώλεια του καλίου μειώνει την διεγερσιμότητα των μυϊκών κυττάρων (μυϊκή κόπωση Αυξάνεται με την οξεία, έντονη σωματική άσκηση (προσωρινή αύξηση), από υπερβολική χρήση νατρίου, ανεπαρκή

Διαβάστε περισσότερα

Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα

Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα Cold Lazer LLLT η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα Τι είναι η Cold Laser LLLT Η θεραπεία με Laser, θεωρείται η πράσινη θεραπεία του 21ου αιώνα. Το Laser δεν περιέχει χημικές ουσίες, είναι καθαρή ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα ιάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ- Λίπη και αθηροσκλήρυνση. Μεσογειακή ίαιτα. Λίπη και αθηροσκλήρυνση: Ο ρόλος της άσκησης

Θέµατα ιάλεξης ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ- Λίπη και αθηροσκλήρυνση. Μεσογειακή ίαιτα. Λίπη και αθηροσκλήρυνση: Ο ρόλος της άσκησης MANAGING AUTHORITY OF THE OPERATIONAL PROGRAMME EDUCATION AND INITIAL VOCATIONAL TRAINING ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ ΛΙΠΩΝ- ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Θέµατα ιάλεξης Ο ρόλος της διατροφής στην εµφάνιση ασθενειών της καρδιάς Επίδραση

Διαβάστε περισσότερα

Ο μεταβολισμός του σώματος περιλαμβάνει όλες τις χημικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή και απελευθέρωση της ενέργειας, καθώς και στην

Ο μεταβολισμός του σώματος περιλαμβάνει όλες τις χημικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή και απελευθέρωση της ενέργειας, καθώς και στην Ο μεταβολισμός του σώματος περιλαμβάνει όλες τις χημικές διαδικασίες που εμπλέκονται στην παραγωγή και απελευθέρωση της ενέργειας, καθώς και στην αύξηση Ένας άντρας 70 Kg απαιτεί σε κατάσταση ηρεμίας 2100Kcal

Διαβάστε περισσότερα

«Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr!

«Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr! «Τρώτε μήλα για δέκα λόγους υγείας!», από την Χριστίνα Ι. Μπουντούρη, Γενικό Οικογενειακό Ιατρό και τo iatropedia.gr! Όλοι γνωρίζουν την παροιμία»ένα μήλο την ημέρα τον γιατρό τον κάνει πέρα». Πλέον έχει

Διαβάστε περισσότερα

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3

Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Μειώστε τον κίνδυνο για πρόωρο θάνατο µε τα Ωµέγα-3 Για χρόνια, οι καταναλωτές µαθαίνουν για τα οφέλη της µείωσης των καρδιαγγειακών παθήσεων µε τη λήψη ωµέγα-3 λιπαρών οξέων. Αυτή η άποψη έχει επικρατήσει,

Διαβάστε περισσότερα

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων

Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Συστηματικός ερυθηματώδης λύκος: το πρότυπο των αυτόάνοσων ρευματικών νοσημάτων Φ.Ν. Σκοπούλη Καθηγήτρια τον Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών συστηματικός ερυθηματώδης λύκος θεωρείται η κορωνίδα των αυτοάνοσων

Διαβάστε περισσότερα

«Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr!

«Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr! «Οι Top Τροφές για απώλεια βάρους!», από την Μαργαρίτα Μυρισκλάβου Τελειοφ. Διαιτολόγο Διατροφολόγο και το logodiatrofis.gr! Γνωρίζεις ποιες είναι οι τροφές που θα σε βοηθήσουν στην απώλεια βάρους; Δεν

Διαβάστε περισσότερα

Αριθ. L 55/22 EL Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκων Κοινοτήτων

Αριθ. L 55/22 EL Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκων Κοινοτήτων Αριθ. L 55/22 EL Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκων Κοινοτήτων 6. 3. 96 ΟΔΗΓΙΑ 96/8/EK ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 26ης Φεβρουαρίου 1996 σχετικά με τα τρόφιμα που προορίζονται να χρησιμοποιηθούν σε δίαιτες μειωμένων

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΑ Η χοληστερίνη εντοπίστηκε για πρώτη φορά σε πέτρες της χολής το 1784.Η σχέση της με τα καρδιαγγειακά νοσήματα ανακαλύφθηκε στις τελευταίες

ΙΣΤΟΡΙΑ Η χοληστερίνη εντοπίστηκε για πρώτη φορά σε πέτρες της χολής το 1784.Η σχέση της με τα καρδιαγγειακά νοσήματα ανακαλύφθηκε στις τελευταίες ΧΟΛΗΣΤΕΡΙΝΗ Η χοληστερίνη ή η χοληστερόλη είναι κηρώδης στερόλης που βρίσκεται στη μεμβράνη των κυττάρων όλων των ιστών του σώματος, και στο πλάσμα του αίματος όλων των ζώων. Μικρότερες ποσότητες χοληστερίνης

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΟΙΜΩΞΗ ΚΑΙ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΟΙΜΩΞΗ ΚΑΙ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΟΙΜΩΞΗ ΚΑΙ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΥΠΟΣΙΤΙΣΜΟΣ: ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΣΤΗ ΛΟΙΜΩΞΗ ΚΑΙ ΣΕ ΚΡΙΣΙΜΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Στόχοι 1. Να κατανοήσουμε τις μεταβολικές

Διαβάστε περισσότερα

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ

ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΠΩΣ ΕΠΙΔΡΑ Η ΑΣΚΗΣΗ ΣΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ Η άσκηση, επιφέρει ευεργετικά αποτελέσματα στα διάφορα συστήματα του οργανισμού. Τα αποτελέσματα αυτά ενδέχεται να είναι παροδικά ή μόνιμα ανάλογα

Διαβάστε περισσότερα

Επιπλέον η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει στις παρακάτω παθολογικές καταστάσεις:

Επιπλέον η έλλειψη ασβεστίου μπορεί να οδηγήσει στις παρακάτω παθολογικές καταστάσεις: Γράφει: Φανή Πρεβέντη, MSc Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος Το σώμα μας περιέχει μεγάλες ποσότητες ασβεστίου. Συγκεκριμένα, το ασβέστο είναι υπεύθυνο για το 1,5-2% του σωματικού μας βάρους. Είναι το

Διαβάστε περισσότερα

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή.

3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική αναπνοή. 5ο ΓΕΛ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ Μ. ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΑ 2/4/2014 Β 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί..σελίδα 2 3.2 Ένζυμα βιολογικοί καταλύτες...σελίδα 4 3.3 Φωτοσύνθεση..σελίδα 5 3.4 Κυτταρική

Διαβάστε περισσότερα

Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή;

Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή; Μεσογειακή Διατροφή Τι γνωρίζουμε για αυτή; Στις αρχές της δεκαετίας του 1950 ξεκίνησε μία μεγάλη έρευνα, γνωστή ως η μελέτη των 7 χωρών, όπου μελετήθηκαν οι διατροφικές συνήθειες ανθρώπων από τις εξής

Διαβάστε περισσότερα

Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ

Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ Άσκηση, διατροφή & υγεία Στέργιος Ι. Τραπότσης Χειρουργός Ορθοπαιδικός Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής ΑΠΘ Διδάσκων ΤΕΦAΑ-ΠΘ Άσκηση, διατροφή & υγεία Μακροχρόνια επιστημονική έρευνα έχει αποδείξει ότι πολλά από

Διαβάστε περισσότερα

Επιστημονική ημερίδα με θέμα. "Σακχαρώδης Διαβήτης: Ένα σύγχρονο πρόβλημα υγείας"

Επιστημονική ημερίδα με θέμα. Σακχαρώδης Διαβήτης: Ένα σύγχρονο πρόβλημα υγείας Επιστημονική ημερίδα με θέμα "Σακχαρώδης Διαβήτης: Ένα σύγχρονο πρόβλημα υγείας" ΧΕΙΡΟΥΡΓΕΙΟ ΚΑΙ ΑΣΘΕΝΗΣ ΜΕ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ Σωτήριος Τόζιος, Νοσηλευτής Τ.Ε, MSc ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2018 Επιδημιολογικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙA 4 η Υ.ΠΕ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ Δράμα 18-2- 2014 ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΔΡΑΜΑΣ Αρ. Πρωτ. 1794

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙA 4 η Υ.ΠΕ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ Δράμα 18-2- 2014 ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΔΡΑΜΑΣ Αρ. Πρωτ. 1794 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙA 4 η Υ.ΠΕ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ-ΘΡΑΚΗΣ Δράμα 18-2- 2014 ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΔΡΑΜΑΣ Αρ. Πρωτ. 1794 ΘΕΜΑ: «Ανάρτηση προδιαγραφών προς διαβούλευση στο Site του Νοσοκομείου» Δημόσια διαβούλευση Τεχνικών

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΛΙΠΟΔΙΑΣΠΑΣΗ & ΛΙΠΟΣΥΝΘΕΣΗ

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΛΙΠΟΔΙΑΣΠΑΣΗ & ΛΙΠΟΣΥΝΘΕΣΗ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 8 Η ΛΙΠΟΔΙΑΣΠΑΣΗ & ΛΙΠΟΣΥΝΘΕΣΗ 1 La ΛΙΠΟΠΡΩΤΕΙΝΕΣ, ΤΡΙΓΛΥΚΕΡΙΔΙΑ, ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ Peroxisome proliferator-activated receptors (PPARs), Pregnane X receptor (PXR) 2 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ

Διαβάστε περισσότερα