1 η Πανελλήνια Μαθητική Προσομοίωση Επιτροπών του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. «Μαθητές σε ρόλο Διπλωμάτη» Οδηγός Μελέτης

Transcript

1 1 η Πανελλήνια Μαθητική Προσομοίωση Επιτροπών του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου «Μαθητές σε ρόλο Διπλωμάτη» Οδηγός Μελέτης Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού Πρόεδρος: Πασχάλης Πασχαλίδης Αντιπρόεδρος: Ελένη Σατραζάνη

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Καλωσόρισμα Ιστορική επισκόπηση και ρόλος Επιτροπής Άρθρο 29: Οι στόχοι της εκπαίδευσης Ανάλυση του Άρθρου 29 Η λειτουργία του Άρθρου 29 Εκπαίδευση και Δικαιώματα του Ανθρώπου Υλοποίηση, Παρακολούθηση, Αξιολόγηση Ερωτήματα προς συζήτηση Βιβλιογραφία 1

3 ΚΑΛΩΣΟΡΙΣΜΑ Αγαπητοί συμμετέχοντες, Με αμέριστη χαρά και τιμή, σας καλωσορίζουμε στην Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού και πιο συγκεκριμένα στην έκφανση της, η οποία θα απασχοληθεί με το περιεχόμενο του δικαιώματος στην εκπαίδευση, όπως αυτό κατοχυρώνεται θεσμικά στο άρθρο 29 της σχετικής Σύμβασης. Κατά τη διάρκεια των συνεδριάσεων, εμείς, ως προεδρείο, και εσείς, ως Μέλη της Επιτροπής, αποκτούμε τη δυνατότητα να συνδιαλλαγούμε, να συμπορευτούμε, να συσκεφτούμε και να συναποφασίσουμε, βασισμένοι σε ένα κλίμα συνεννόησης και εποικοδομητικής ανταλλαγής διαφορετικών εκτιμήσεων, όσον αφορά κοινές καταστάσεις και κοινά προβλήματα για το σύνολο του πλανήτη. Όπως εύλογα αντιλαμβάνεται κανείς, το δικαίωμα στην εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα πλέον σημαντικά ζητήματα της εποχής. Τα ερωτήματα που έχουν τεθεί και που ως συμμετέχοντες θα κληθείτε να συζητήσετε, σας είναι ήδη οικεία, καθότι από τη θέση όπου βρίσκεστε σήμερα, ως αποδέκτες της εκπαιδευτικής διαδικασίας, απολαμβάνετε του προνομίου, όχι απλώς να ενημερώνεστε γνωστικά για τις εκπαιδευτικές προοπτικές, αλλά να εγκολπώνεστε βιωματικά τους στόχους και τις προοπτικές του σχετικού φορέα αξιών. Γι αυτό και, πάνω σε αυτή την κοινή βάση, είναι ιδιαιτέρως σημαντική η αξιακή συνεισφορά του καθενός και της καθεμίας, η κατάθεση προσωπικών δυσκολιών, η θέση προβληματισμών και στη συνέχεια η αμοιβαία και ειλικρινής προσπάθεια διαλόγου και επίλυσης, βασισμένη σε συμφωνίες επωφελείς για το σύνολο της διεθνούς κοινότητας. Ως προεδρείο, σας συγχαίρουμε για την επιλογή σας και τη θέση σας στο σώμα και σας εκφράζουμε την αμέριστη εμπιστοσύνη μας στις δυνατότητες σας. Σας καλούμε να μελετήσετε με σαφήνεια τον παρόντα οδηγό, αλλά και να προβείτε σε μια προσωπική έρευνα αναφορικά με το ζήτημα, ώστε αυτό να γίνει εναργέστερα αντιληπτό και να σας οδηγήσει σε λογικούς και λεπτομερείς συλλογισμούς, όσον αφορά την επίλυση των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η διεθνής κοινότητα. Ως πολίτες αυτής της χώρας και του κόσμου, αλλά και ως εκπρόσωποι Κρατών- Μελών του ΟΗΕ, θα κληθείτε να λάβετε αποφάσεις για ζητήματα που η πλειοψηφία της κοινωνίας ελλιπώς γνωρίζει, αν δεν αγνοεί πλήρως. Αποφάσεις που αν όλα τα Κράτη- Μέλη του ΟΗΕ είχαν εφαρμόσει, αλλά και κυρώσει τις σχετικές συμβάσεις, θα βελτίωναν αναντίλεκτα τις ζωές εκατομμυρίων παιδιών ανά τον κόσμο. Οφείλετε λοιπόν να σταθείτε στο ύψος των περιστάσεων και είμαστε βέβαιοι ότι θα τα καταφέρετε. Όπως έγραψε κάποτε ο Βίκτορ Ουγκό, «Όποιος ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή.» Έχουμε πολλές ακόμα φυλακές να κλείσουμε, αλλά, αυτό το χειμώνα, θα ξεκινήσουμε μαζί την προσπάθεια. Πασχάλης Πασχαλίδης, Πρόεδρος Ελένη Σατραζάνη, Αντιπρόεδρος 2

4 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΚΑΙ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών ( ΟΗΕ ) αποτελεί έναν παγκόσμιο οργανισμό, που συστάθηκε από 51 ιδρυτικά κράτη (ανάμεσα στα οποία και η Ελλάδα ) στο Σαν Φρανσίσκο στις 26 Ιουνίου του 1945 και τέθηκε σε ισχύ στις 24 Οκτωβρίου του ιδίου έτους, μετά την κύρωση του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ από τα κοινοβούλια των κρατών μελών. Σήμερα αριθμεί 193 κράτη μέλη. Οι σκοποί του ΟΗΕ καταγράφονται στο άρθρο 1 του Χάρτη, με την παράγραφο 3 να εντάσσει σε αυτούς την «ανάπτυξη και ενθάρρυνση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων χωρίς διάκριση φυλής, φύλου, γλώσσας ή θρησκείας». Βασισμένη στους σκοπούς αυτούς, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε στις 20 Νοεμβρίου του 1989 την Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία κατοχυρώνει νομικά στο διεθνές πεδίο μια σειρά θεμελιωδών δικαιωμάτων του παιδιού. Από τότε, η 20 η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού. Ως διεθνής Σύμβαση, δεσμεύει όλα κράτη μέρη που την έχουν επικυρώσει. Θέτει στοιχειώδεις αρχές για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια εξέλιξής τους και αποτελείται από 54 άρθρα. Η Σύμβαση ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Πολωνικής κυβέρνησης και της UNICEF, υιοθετήθηκε ομόφωνα από τη Γεν. Συνέλευση του ΟΗΕ και τέθηκε σε ισχύ το Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί σχεδόν από όλες τις χώρες του κόσμου και στην Ελλάδα κυρώθηκε με το Νόμο 2101/1992 (ΦΕΚ 192/ ). Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού είναι ένα όργανο συγκροτούμενο από 18 ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες και προβλέπεται από τη Σύμβαση με σκοπό να επιβλέπει την εφαρμογή των διατάξεων της από τα κράτη μέρη. Όλα τα κράτη μέρη της Σύμβασης οφείλουν να υποβάλλουν τακτικά στην Επιτροπή εκθέσεις σχετικά με την εφαρμογή των δικαιωμάτων της Σύμβασης στο εσωτερικό τους. Στην πράξη,τα Κράτη Μέρη οφείλουν να προσαρμόσουν τη νομοθεσία τους με τις διατάξεις της Σύμβασης. Αυτές οι εκθέσεις εξετάζονται από την Επιτροπή που στη συνέχεια εκδίδει και αποστέλλει στα ενδιαφερόμενα κράτη μέρη τις «Παρατηρήσεις» της επί αυτών. Συχνά η Επιτροπή ζητά από τα κράτη διευκρινήσεις ή κυρώσεις κι άλλων διεθνών συμβάσεων για την αποτελεσματικότερη εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού. Επίσης, η Επιτροπή με την υιοθέτηση του Τρίτου Πρωτοκόλλου στη Σύμβαση το 2014, δύναται να εξετάζει πλέον και ατομικές αναφορές σχετικά με παραβιάσεις των διατάξεων της Σύμβασης. Τέλος, η Επιτροπή 3

5 στην προσπάθεια της να διευκολύνει τα κράτη μέρη στην καλύτερη εφαρμογή των διατάξεων της,ερμηνεύει τις διατάξεις της Σύμβασης και δημοσιεύει τα «Γενικά Σχόλια» για συγκεκριμένα ζητήματα και θεματικές. Άρθρο Τα Συμβαλλόμενα Κράτη συμφωνούν ότι η εκπαίδευση του παιδιού πρέπει να αποσκοπεί: α) Στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού και στην πληρέστερη δυνατή ανάπτυξη των χαρισμάτων του και των σωματικών και πνευματικών ικανοτήτων του. β) Στην ανάπτυξη του σεβασμού για τα δικαιώματα του ανθρώπου και τις θεμελιώδες ελευθερίες και για τις αρχές που καθιερώνονται στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. γ) Στην ανάπτυξη του σεβασμού για τους γονείς του παιδιού, την ταυτότητά του, τη γλώσσα του και τις πολιτιστικές του αξίες, καθώς και του σεβασμού του για τις εθνικές αξίες της χώρας στην οποία ζει, της χώρας από την οποία μπορεί να κατάγεται και για τους πολιτισμούς που διαφέρουν από το δικό του. δ) Στην προετοιμασία του παιδιού για μια υπεύθυνη ζωή σε μια ελεύθερη κοινωνία μέσα σε πνεύμα κατανόησης, ειρήνης, ανοχής, ισότητας των φύλων και φιλίας ανάμεσα σε όλους τους λαούς και τις εθνικιστικές, εθνικές και θρησκευτικές ομάδες και στα πρόσωπα αυτόχθονης καταγωγής. ε) Στην ανάπτυξη του σεβασμού για το φυσικό περιβάλλον. 2. Καμία διάταξη του παρόντος άρθρου ή του άρθρου 28 δεν μπορεί να ερμηνευτεί με τρόπο που να θίγει την ελευθερία των φυσικών ή νομικών προσώπων για τη δημιουργία και τη διεύθυνση εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, υπό τον όρο ότι θα τηρούνται οι εκφρασμένες στην παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου αρχές και ότι η παρεχόμενη στα ιδρύματα αυτά εκπαίδευση θα είναι σύμφωνη με τις ελάχιστες προδιαγραφές που θα έχει ορίσει το Κράτος. 4

6 ΑΡΘΡΟ 29 : ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ανάλυση του άρθρου 29 (1) Η σημασία του άρθρου 29 παράγραφος 1 έγκειται στο ότι υποστηρίζει και προστατεύει την αξιοπρέπεια του παιδιού και τα απαράγραπτα δικαιώματα του, θέτοντας 5 στόχους της εκπαίδευσης. Αυτοί είναι: η ανάπτυξη στο έπακρο του συνόλου των ικανοτήτων και της προσωπικότητας του παιδιού (α), συμπεριλαμβανομένων του σεβασμού για τα ανθρώπινα δικαιώματα (β), μια ενισχυμένη συνειδητοποίηση της ταυτότητας του και των δεσμών του με τους άλλους (γ), της κοινωνικοποίησης του και της υγιούς αλληλεπίδρασης του με τους άλλους (δ) και το φυσικό περιβάλλον (ε). Επιπρόσθετα, το άρθρο 29 εστιάζει στο πρότυπο μιας παιδοκεντρικής μάθησης, η οποία θα ενδυναμώνει το παιδί. Κάθε παιδί έχει δικαίωμα να γίνει υποκείμενο εκπαιδευτικών πρακτικών που θα του προσφέρουν κοινωνικές δεξιότητες και ικανότητες επιβίωσης, θα ενισχύουν την δυνατότητα του παιδιού να απολαύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα σε πλήρη εμβέλεια και θα προάγουν την ανάπτυξη μιας κουλτούρας υπό το πνεύμα των αρχών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι, γίνεται αντιληπτό ότι ξεφεύγουμε από την τυπική σχολική εκπαίδευση και προσεγγίζουμε ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που χαρακτηρίζεται από ευρεία κλίμακα εμπειριών ζωής και εκπαιδευτικών τακτικών που έχουν στόχο την ενδυνάμωση του παιδιού και την ανάπτυξη του, την ικανότητα μάθησης, της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης. Το δικαίωμα του παιδιού στην εκπαίδευση δεν είναι μόνο ζήτημα πρόσβασης σε αυτήν αλλά και ζήτημα περιεχομένου. Ο τύπος της εκπαίδευσης που έρχεται σε συμφωνία με τις αρχές του άρθρου 29 είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για κάθε παιδί προκειμένου να αναπτύξει μια ισορροπημένη και στοχευμένη στα ανθρώπινα δικαιώματα προσέγγιση, απέναντι στις προκλήσεις του σύγχρονου κόσμου λόγω των θεμελιωδών αλλαγών που επιφέρει η παγκοσμιοποίηση, οι νέες τεχνολογίες και συναφή φαινόμενα. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι τριβές μεταξύ παγκόσμιου και τοπικού, της ατομικότητας και της συλλογικότητας, του παραδοσιακού και του σύγχρονου, του μακροπρόθεσμου και του βραχυπρόθεσμου προγραμματισμού, του ανταγωνισμού και της ισότητας ευκαιριών, της επέκτασης της γνώσης και της ικανότητας να την αποκτήσει κανείς, του πνεύματος αφενός και της ύλης αφετέρου. Και παρ όλα αυτά δυστυχώς φαίνεται ότι αρκετά συχνά τα χρήσιμα και σημαντικά στοιχεία του άρθρου 29 λείπουν από την πολιτική της εκπαίδευσης των κρατών τόσο σε εθνικό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Όπως προαναφέρθηκε, με το άρθρο 29 τα κράτη μέλη συμφωνούν να διαπνέεται η εκπαίδευση από ευρεία κλίμακα αρχών. Το γεγονός λοιπόν ότι η συμφωνία αυτή ξεπερνά τα όρια της θρησκείας, του κράτους και της κουλτούρας του κάθε κράτους 5

7 μπορεί σε πρώτη φάση να δώσει την εντύπωση ότι εισάγει αντιφάσεις μεταξύ των αρχών του κειμένου σε ορισμένες περιπτώσεις. Έτσι, για παράδειγμα οι προσπάθειες προαγωγής της κατανόησης, ανεκτικότητας και φιλίας μεταξύ όλων των ανθρώπων, μπορεί να μην ταυτίζονται αυτόματα με τις πολιτικές που προωθούνται. Παρόλα αυτά, αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι ακριβώς ότι με αυτές τις διατάξεις τονίζεται η ανάγκη για μια ισορροπημένη προσέγγιση της εκπαίδευσης η οποία θα καταφέρνει να συμφιλιώσει διαφορετικές αρχές μέσω διαλόγου και σεβασμού για το διαφορετικό. Η λειτουργία του άρθρου 29 (1) Το άρθρο 29 (1) είναι πολλά περισσότερα από μια απλή παράθεση των στόχων που οφείλει να θέτει η εκπαίδευση. Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της σύμβασης, επιθυμεί να δώσει έμφαση μεταξύ άλλων στις ακόλουθες παραμέτρους. Πρώτον, δίνει έμφαση στην άρρηκτη σύνδεση μεταξύ των διατάξεων της Σύμβασης. Το άρθρο σχετίζεται με έναν μεγάλο αριθμό άλλων διατάξεων και δεν μπορεί να γίνει επαρκώς κατανοητό ξεχωριστά από αυτές. Συμπληρωματικά προς τις γενικές αρχές της Σύμβασης απαγόρευση διακρίσεων ( Αρθ. 2), το συμφέρον του παιδιού ( Αρθ. 3), το δικαίωμα στην ζωή, την επιβίωση και την ανάπτυξη ( Αρθ. 6), και το δικαίωμα να εκφράζει απόψεις και αυτές να λαμβάνονται υπόψη ( Α.ρθ 12) πολλές ακόμα διατάξεις μπορούν να αναφερθούν, όπως τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των γονέων ( Αρθ. 5 και 18 ), το δικαίωμα στην έκφραση (Αρθ. 13 ), η ελευθερία της σκέψης ( Αρθ. 14), το δικαίωμα στην πληροφόρηση (Αρθ. 17 ), τα δικαιώματα των παιδιών με ειδικές ανάγκες (Αρθ. 23), το δικαίωμα στην εκπαίδευση για την υγεία (Αρθ. 24 ), το δικαίωμα στην εκπαίδευση ( Αρθ. 28 ) και τα γλωσσικά και δικαιώματα και το δικαίωμα στην κουλτούρα των παιδιών που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες (Αρθ. 30 ) 1. Τα δικαιώματα του παιδιού δεν είναι απομονωμένες έννοιες κενές περιεχομένου, αλλά νοηματοδοτούνται στα όρια ενός ευρύτερου ηθικού πλαισίου το οποίο μερικώς σκιαγραφείται στο άρθρο 29 και στις εισαγωγικές διατάξεις της Συνθήκης. Έτσι, για παράδειγμα, αυτό το άρθρο υπογραμμίζει τη σημασία του σεβασμού για τους γονείς, την ανάγκη να προσεγγίσουμε τα άρθρα μέσα στο γενικότερο ηθικό, πνευματικό, πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο και το γεγονός ότι τα περισσότερα από τα 1 Μπορείτε να βρείτε το σύνολο της Σύμβασης, στην επίσημη ελληνική μετάφραση, στο παρακάτω σύνδεσμο: %CF%80%CE%BB%CE%AE%CF%81%CE%B5%CF%82- %CE%BA%CE%B5%CE%AF%CE%BC%CE%B5%CE%BD%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82- %CF%83%CF%8D%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1- %CF%84%CE%B1- %CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1- %CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D/a

8 δικαιώματα των παιδιών, πέραν του γεγονότος της εξωτερικής επιβολής τους, συμποσούνται με τις αρχές των τοπικών κοινωνιών. Δεύτερον, το άρθρο υπογραμμίζει τη σημασία της καταλληλότερης διαδικασίας σύμφωνα με την οποία πρέπει να προωθηθεί το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Αυτή είναι η προσέγγιση η οποία θα επιτρέπει στις αρχές που υιοθετούνται από την εκπαιδευτική διαδικασία να προωθούν και να ενισχύουν την απόλαυση και των άλλων δικαιωμάτων. Εδώ περιλαμβάνονται όχι μόνο το περιεχόμενο του σχολικού προγράμματος αλλά και των εκπαιδευτικών πρακτικών, των παιδαγωγικών μεθόδων και του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο εκπαιδεύεται κανείς, είτε στο σχολείο, είτε στο σπίτι, είτε αλλού. Κατά αυτό τον τρόπο, η εκπαίδευση πρέπει να προσφέρεται έτσι ώστε να σέβεται την αξιοπρέπεια του παιδιού, αφενός, και αφετέρου τα αυστηρά όρια πειθαρχίας, αλλά και να προάγει τη συνύπαρξη, χωρίς την άσκηση βίας στα σχολεία. Ένα παράδειγμα πρακτικής που ξεπερνά τα προαναφερθέντα πλαίσια είναι η χειροδικία, για την οποία η Επιτροπή έχει επανειλημμένα επισημάνει στα Κράτη ότι παραβιάζει την αξιοπρέπεια του παιδιού και πρέπει να απαγορευτεί. Η συμμετοχή των παιδιών στην σχολική ζωή, η δημιουργία σχολικών κοινοτήτων και συμβουλίων, η σχολική συμβουλευτική και ο επαγγελματικός προσανατολισμός και η ανάμειξη στις πειθαρχικές ενέργειες του σχολείου πρέπει να προωθούνται ως μέρος της διαδικασίας εκμάθησης. Τρίτον, ενώ το άρθρο 28 (που αφορά την κατοχύρωση του δικαιώματος στην εκπαίδευση) εστιάζει στην υποχρέωση των Κρατών- Μελών, σχετικά με την καθιέρωση εκπαιδευτικών συστημάτων και την διασφάλιση της πρόσβασης στην εκπαίδευση καθεαυτή, το άρθρο 29 (που αναφέρεται στο περιεχόμενο του δικαιώματος στην εκπαίδευση) υπογραμμίζει την σημασία της ατομικότητας στην εκπαιδευτική προσέγγιση. Στο όνομα του συμφέροντος του παιδιού, το άρθρο δίνει έμφαση στο μήνυμα της παιδοκεντρικής εκπαίδευσης: ότι το κύριο μέλημα της εκπαίδευσης είναι η ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, των δεξιοτήτων και των ικανοτήτων του, αναγνωρίζοντας ότι το κάθε παιδί έχει τα δικά του ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ενδιαφέροντα, δεξιότητες και ανάγκες. Κατ επέκταση, το πρόγραμμα μαθημάτων και οι μέθοδοι διδασκαλίας πρέπει, αφενός, να είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες όλων των μαθητών και, αφετέρου, να στοχεύουν να εξοπλίσουν τους μαθητές με τις απαραίτητες δεξιότητες ζωής, όπως την ικανότητα να σταθμίζουν καταστάσεις πριν πάρουν μια απόφαση, να λύνουν διαφωνίες με ειρηνικό τρόπο, να αναπτύξουν κριτική σκέψη, δεξιοτεχνίες, να μάθουν να είναι υπεύθυνοι. Οι διακρίσεις οπουδήποτε κι αν βρίσκουν έρεισμα, είτε είναι φανερές είτε κρυφές, προσβάλλουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και είναι ικανές να μετριάσουν ή να καταστρέψουν τη δυνατότητα του παιδιού να επωφεληθεί από τις ευκαιρίες που προσφέρει η εκπαίδευση. Για παράδειγμα, παιδιά κοινωνικών ομάδων όπως κορίτσια ή άτομα με ειδικές ανάγκες γίνονται θύματα σχολικών διακρίσεων όταν το πρόγραμμα των μαθημάτων ή οι υποδομές του σχολείου δεν έχουν σχεδιαστεί ώστε 7

9 να καλύψουν τις ανάγκες τους ή τους μειώνουν. Οποιαδήποτε πρακτική διάκρισης έρχεται σε ευθεία αντίθεση με τις απαιτήσεις του άρθρου 29, που απαιτεί η εκπαίδευση να κατευθύνεται στην ανάπτυξη της προσωπικότητας των ταλέντων και των πνευματικών και σωματικών ικανοτήτων του παιδιού στο έπακρο. Η Επιτροπή τονίζει επίσης τον σύνδεσμο μεταξύ του άρθρου 29 και τη μάχη ενάντια στον ρατσισμό, τις φυλετικές διακρίσεις, την ξενοφοβία και τη μισαλλοδοξία. Καθώς τα σχετικά φαινόμενα αναπτύσσονται όπου υπάρχει άγνοια, αδικαιολόγητος φόβος για το άγνωστο, πολιτιστικές διαφορές, ένας αξιόπιστος τρόπος αντιμετώπισης τους είναι η πρόβλεψη ενός μοντέλου εκπαίδευσης που προωθεί την κατανόηση και εκτίμηση των αρχών που προβάλλονται στο άρθρο 29, συμπεριλαμβανόμενου και του σεβασμού για το διαφορετικό, και θέτει μια πρόκληση για όλες τις πτυχές των διακρίσεων και προκαταλήψεων. Έμφαση τέλος πρέπει να δοθεί τόσο στη διδασκαλία για το φαινόμενο του ρατσισμού, όσο και στην εστίαση στις ανάγκες του παιδιού, όταν διδάσκεται, καθώς αυτός ο τύπος διδασκαλίας μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στην πρόληψη και εξάλειψη του ρατσισμού και των ανάλογων φαινομένων. Τέταρτον, το άρθρο 29 επιμένει σε μια συνολική προσέγγιση της εκπαίδευσης, η οποία θα διασφαλίζει ότι οι εκπαιδευτικές πρακτικές προωθούν την ισορροπημένη ανάπτυξη μεταξύ των σωματικών, πνευματικών και συναισθηματικών πτυχών του ανθρώπου, τις διανοητικές, κοινωνικές και πρακτικές διαστάσεις και τις προοπτικές της παιδικής ηλικίας. Ο τελικός σκοπός της εκπαίδευσης είναι να αυξήσει, στον ανώτατο βαθμό, την ικανότητα του παιδιού και τις ευκαιρίες πλήρους και υπεύθυνης συμμετοχής του σε μια ελεύθερη κοινωνία. Η εκπαίδευση λοιπόν οφείλει να εμπνέει και να παρακινεί το παιδί και όχι να το φορτώνει με υπερβολική εργασία και να το «δηλητηριάζει» με προτροπές για αθέμιτο ανταγωνισμό. Πέμπτον, δίνει έμφαση στην ανάγκη η εκπαίδευση να είναι σχεδιασμένη και να παρέχεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να προάγει και να ενισχύει τις ηθικές αρχές που διαφυλάττει η Συνθήκη, συμπεριλαμβανομένων της εκπαίδευσης για ειρήνη, ανοχή και σεβασμό για το φυσικό περιβάλλον. Αυτό μπορεί να απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση καθώς τα προβλήματα μπορεί τόσο να βρίσκονται εξωτερικά, όσο και μέσα στην κοινωνία που ζει το παιδί. Με αυτή την έννοια η εκπαίδευση πρέπει να λαμβάνει χώρα τόσο μέσα στην οικογένεια, αλλά και τα σχολεία και ο ευρύτερος κοινωνικός περίγυρος μπορούν επίσης να παίξουν σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, για την ανάπτυξη σεβασμού για το φυσικό περιβάλλον, η εκπαίδευση πρέπει να συνδέει τα ζητήματα του περιβάλλοντος και της αειφόρου ανάπτυξης με κοινωνικοοικονομικά, κοινωνικοπολιτιστικά και δημογραφικά ζητήματα. Αντίστοιχα, ο σεβασμός για το φυσικό περιβάλλον πρέπει να μαθαίνεται από τα παιδιά και στο σπίτι, στο σχολείο και στα πλαίσια των δράσεων της κοινότητας, να περικλείει και εθνικά και διεθνή προβλήματα και να εμπλέκει ενεργά τα παιδιά σε τοπικά, εθνικά και διεθνή ερευνητικά σχέδια. 8

10 Έκτο, αντικατοπτρίζει τον ζωτικό ρόλο της των κατάλληλων εκπαιδευτικών ευκαιριών στην προώθηση όλων των άλλων ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ικανότητα ενός παιδιού να συμμετέχει πλήρως και υπεύθυνα σε μια ελεύθερη κοινωνία μπορεί να υπονομευθεί ότι μόνο από παντελή άρνηση συμμετοχής στην εκπαίδευση αλλά επίσης από την αποτυχία να προωθηθεί η κατανόηση των αρχών που αναγνωρίζονται σε αυτό το άρθρο. Εκπαίδευση και Δικαιώματα του Ανθρώπου Το άρθρο 29, μπορεί ακόμα να θεωρηθεί ως ο θεμέλιος λίθος για τα διάφορα προγράμματα προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου, την υλοποίηση των οποίων ζήτησε η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου που έλαβε χώρα στη Βιέννη το Σε κάθε περίπτωση, τα δικαιώματα του παιδιού δεν λαμβάνουν πάντα την απαιτούμενη προσοχή, στο πλαίσιο τέτοιων δράσεων. Η εκπαίδευση πάνω σε ζητήματα δικαιωμάτων του ανθρώπου θα πρέπει να παράσχει πληροφορίες για το περιεχόμενο των συνθηκών των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ωστόσο, τα παιδιά θα πρέπει να μυηθούν στα δικαιώματα του ανθρώπου με το να τα βλέπουν να εφαρμόζονται στην πράξη, είτε στο σπίτι και στο σχολείο, είτε μέσα στην κοινότητα. Η εκπαίδευση των δικαιωμάτων του ανθρώπου θα πρέπει να είναι περιεκτική, μακροχρόνια και να ξεκινά με τον αντικατοπτρισμό των πανανθρώπινων αξιών στην καθημερινή ζωή και τις εμπειρίες των παιδιών. Οι αξίες που περιέχονται στο άρθρο 29 είναι σχετικές με τα δικαιώματα του παιδιού εν καιρώ ειρήνης, αλλά πολύ σπουδαιότερες σε συνθήκες ενόπλων συγκρούσεων ή κατάστασης ανάγκης. Όπως παρατηρεί το Πλαίσιο Δράσης του Ντακάρ 2, είναι πολύ σημαντικό σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δοκιμάζεται από αναταραχές, φυσικές καταστροφές και αστάθεια, να διεξάγονται εκπαιδευτικά προγράμματα, με σκοπό την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, της ειρήνης, της ανεκτικότητας, αλλά και της προσπάθειας αποτροπής βίας και ενόπλων συγκρούσεων. Η εκπαίδευση για το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο 3 αποτελεί ακόμα μια σημαντική διάσταση για την επίτευξη των στόχων που ορίζονται στο άρθρο 29. Υλοποίηση, Παρακολούθηση, Αξιολόγηση 2 Το Πλαίσιο Δράσης του Ντακάρ υιοθετήθηκε από το Παγκόσμιο Εκπαιδευτικό Φόρουμ που έλαβε χώρα τον Απρίλιο του 2000, στο Ντακάρ. Αποτελεί ένα γενικευμένο σχέδιο προώθησης της εκπαιδευτικής πολιτικής των Ηνωμένων Εθνών, βάσει του οποίου τα Κράτη- Μέλη διατυπώνουν τη βούληση τους να εφαρμόσουν όλες τις αρχές που απορρέουν από τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού και την Παγκόσμια Διακήρυξη για την Εκπαίδευση. 3 Το Δίκαιο που εφαρμόζεται κατά τη διάρκεια των ενόπλων συρράξεων και προβλέπει την προστασία των αμάχων. 9

11 Οι στόχοι και οι αξίες που απορρέουν από το άρθρο 29 είναι διατυπωμένες με ένα πολύ ευρύ περιεχόμενο και η ερμηνεία τους είναι, ενδεχομένως, εξίσου ευρεία. Αυτό φαίνεται να οδηγεί πολλά Κράτη στην υπόθεση ότι δεν είναι απαραίτητο να διασφαλίσουν ότι οι σχετικές αρχές εμπεριέχονται στη νομοθεσία τους ή στις διοικητικές εγκυκλίους. Αυτή η αντίληψη είναι παράλογη. Αν απουσιάζουν οι σχετικές αρχές από την εθνική νομοθεσία ή τις πολιτικές των κυβερνήσεων, είναι απίθανο οι σχετικές πολιτικές επιλογές να ενσωματωθούν στο εκπαιδευτικό σύστημα. Γι αυτό το λόγο, η Επιτροπή καλεί τα Κράτη να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να ενσωματώσουν τις αρχές στο εκπαιδευτικό τους σύστημα και τη νομοθεσία τους. Η αποτελεσματική προώθηση του άρθρου 29 περιλαμβάνει το ριζικό επανακαθορισμό της διδακτέας ύλης, με σκοπό να συμπεριληφθούν σε αυτήν διάφοροι εκπαιδευτικοί στόχοι, τόσο στα σχολικά εγχειρίδια, όσο και στο μαθησιακό υλικό και τα τεχνολογικά μέσα, αλλά και στην εν γένει φιλοσοφία του σχολείου. Προσεγγίσεις που απλώς επικαλούνται θεωρητικά το ρόλο του άρθρου στο υπάρχον σύστημα, αλλά δεν ενθαρρύνουν αλλαγές, είναι πλήρως ανεπαρκείς. Είναι απαραίτητη η σχετική κατάρτιση, τόσο των υποψήφιων καθηγητών, όσο και των ήδη διδασκόντων στο εκπαιδευτικό προσωπικό, ώστε να προωθηθούν οι αρχές του άρθρου, τόσο από τους καθηγητές, όσο και από μέλη της διοίκησης του εκπαιδευτικού συστήματος και άλλα πρόσωπα που εμπλέκονται στην εκπαιδευτική διαδικασία. Είναι επίσης σημαντικό οι διδακτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στα σχολεία να αντικατοπτρίζουν το πνεύμα και την εκπαιδευτική φιλοσοφία της Συνθήκης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τους σκοπούς της εκπαίδευσης, όπως ορίζονται στο άρθρο 29. Επιπρόσθετα, το ίδιο το σχολικό περιβάλλον πρέπει να αντικατοπτρίζει την ελευθερία, το πνεύμα της κατανόησης, της ειρήνης, της ανεκτικότητας, της ισότητας των φύλων και της φιλίας ανάμεσα στους ανθρώπους, σε εθνοτικές, εθνικές και θρησκευτικές ομάδες, όπως επίσης και σε αυτόχθονες πληθυσμούς. Ένα σχολείο το οποίο επιτρέπει τον εκφοβισμό ή άλλες πρακτικές βίας και αποκλεισμού είναι ένα σχολείο που έρχεται σε σύγκρουση με το άρθρο 29. Ο όρος «εκπαίδευση πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα» πρέπει να εκλαμβάνεται ως η προώθηση των αξιών και πολιτικών που συνδέονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, όχι μόνο εντός του σχολείου, αλλά στην ευρύτερη κοινότητα. Γενικότερα, οι διάφορες πρωτοβουλίες των Κρατών σύμφωνα με τις υποχρεώσεις που έχουν αναλάβει, βάσει της Συνθήκης, θα είναι ανεπαρκείς, αν ελλείπει η διάδοση του περιεχομένου της Συνθήκης στην κοινωνία. Γι αυτό το λόγο, τα Κράτη Μέλη οφείλουν να αναφέρουν τα μέσα εκείνα που έχουν χρησιμοποιήσει για να επιτύχουν τους σκοπούς αυτούς, και το Γραφείο του Υπάτου Αρμοστή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου 4 θα πρέπει να δημιουργήσει μια βάση δεδομένων των γλωσσών στις οποίες έχει μεταφραστεί η Συνθήκη. 4 Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αποτελεί το Όργανο εκείνο των Ηνωμένων Εθνών που αντιπροσωπεύει τη δέσμευση της ανθρωπότητας στα 10

12 Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας διαδραματίζουν επίσης κεντρικό ρόλο, τόσο στην προώθηση των αξιών και των στόχων που απορρέουν από το άρθρο 29, όσο και στη διασφάλιση ότι οι ενέργειες τους δεν υπονομεύουν τις προσπάθειες των άλλων φορέων να προωθήσουν αυτούς τους σκοπούς. Οι Κυβερνήσεις είναι υποχρεωμένες από τη Σύμβαση να λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να «ενθαρρύνουν τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας να μεταδίδουν πληροφορίες και υλικό, κοινωνικά και πολιτισμικά ωφέλιμο για τα παιδιά». Η Επιτροπή καλεί τα Κράτη να διαθέσουν περισσότερη προσοχή στην εκπαίδευση ως μια δυναμική διαδικασία. Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα σε μια εκπαίδευση καλής ποιότητας 5, η οποία με τη σειρά της απαιτεί προσήλωση στην ποιότητα του μαθησιακού περιβάλλοντος, των τρόπων διδασκαλίας και μάθησης, του διδακτικού υλικού και των παιδαγωγικών προσεγγίσεων. Η Επιτροπή παρατηρεί τη σημασία της αξιολόγησης, που μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία για να αξιολογηθεί η όλη εκπαιδευτική διαδικασία, βασισμένη στην εξέταση των απόψεων όλων των παραγόντων της εκπαιδευτικής διαδικασίας, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών, των αποφοίτων του σχολείου, των δασκάλων και καθηγητών, των εκπροσώπων των μαθητικών συλλόγων, των γονέων και των διοικητικών οργάνων της εκπαίδευσης, καθώς και των επιθεωρητών. Λαμβάνοντας υπ όψιν αυτό το σχόλιο, η Επιτροπή θεωρεί σημαντικό το ρόλο ενός εθνικού μηχανισμού παρακολούθησης, με σκοπό τη διασφάλιση πως τα παιδιά, οι γονείς και οι καθηγητές μπορούν να έχουν λόγο στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία. H Επιτροπή καλεί τα Κράτη να αναπτύξουν ένα εθνικό σχέδιο, το οποίο να προωθεί και να καταγράφει την πραγμάτωση των στόχων του άρθρου 29. Η Επιτροπή καλεί τα Ηνωμένα Έθνη και άλλα διεθνή όργανα που σχετίζονται με την εκπαιδευτική πολιτική και την εκπαίδευση πάνω στα ανθρώπινα δικαιώματα να εργαστούν στη βάση ενός καλύτερου μοντέλου συντονισμού, για να διασφαλίσουν την αποτελεσματικότητα της εφαρμογής του άρθρου 29. O σχεδιασμός και η εφαρμογή προγραμμάτων που θα προωθούν τις αξίες που απορρέουν από το άρθρο 29 πρέπει να αποτελέσουν κομμάτι των πολιτικών των Κυβερνήσεων σε όλες σχεδόν τις καταστάσεις που αφορούν την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επομένως, για παράδειγμα, όπου παρατηρούνται υψηλά ποσοστά ρατσισμού, φυλετικών διακρίσεων, ξενοφοβίας και σχετικών πρακτικών, μπορεί ευλόγως να υποτεθεί ότι οι Κυβέρνηση δεν έχει κάνει όλα όσα όφειλε για να προωθήσει τις αξίες που απορρέουν από τη συνθήκη, γενικότερα, και το άρθρο 29, ειδικότερα. Επιπρόσθετα μέτρα θα πρέπει συνεπώς να υιοθετηθούν, τα οποία να περιλαμβάνουν έρευνα πάνω στην υιοθέτηση των εκπαιδευτικών τεχνικών που θα πανανθρώπινα ιδανικά της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Στόχος του είναι η κατάλληλη εφαρμογή των σχετικών διατάξεων και πολιτικών, ώστε να εφαρμόζονται στην πράξη τα ανθρώπινα δικαιώματα. 5 Η οποία πλέον έχει καταστεί μέρος των προτεραιοτήτων του ΟΗΕ, όπως εκφράζεται στο στόχο 4 των συνολικών 17 στόχων του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. 11

13 μπορούσαν να έχουν θετικό αντίκτυπο στην επίτευξη των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων. Τα Κράτη οφείλουν επίσης να σκεφτούν την εγκατάσταση μιας διαδικασίας αξιολόγησης, η οποία να απαντά σε τυχόν παράπονα ότι οι υπάρχουσες πολιτικές ή πρακτικές δεν ανταποκρίνονται στις αρχές του άρθρου 29. Αυτή η εγκατάσταση δεν χρειάζεται να περιλαμβάνει τη δημιουργία νέων νομικών, διοικητικών και εκπαιδευτικών οργάνων. Θα μπορούσαν ακόμη να ανατεθούν σε εθνικούς οργανισμούς που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα ή και σε υπάρχοντα διοικητικά όργανα. Η Επιτροπή ζητά από κάθε Κράτος Μέλος, να αναζητεί όλες τις πιθανότητες σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο, ώστε να δημιουργηθεί μια επιθεώρηση των πρακτικών που τείνουν να είναι αντίθετες προς τη Σύμβαση. Η Επιτροπή ζητά από Κάθε Κράτος να συμπεριλάβει στις περιοδικές του αναφορές μια λεπτομερή ταυτοποίηση σχετικά με όλες τις σημαντικότερες προτεραιότητες, εντός της δικαιοδοσίας του και οι οποίες απαιτούν μια πιο συντονισμένη προσπάθεια προώθησης των αξιών που εκφράζονται σε αυτήν την πρόνοια, καθώς και να περιγράψει το πρόγραμμα των δραστηριοτήτων, το οποίο προτίθεται να αναλάβει την τα επόμενα πέντε χρόνια, με σκοπό την αντιμετώπιση των υπαρχόντων προβλημάτων. Η Επιτροπή καλεί τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών, τους οργανισμούς και άλλα αρμόδια όργανα να συμβάλουν πιο ενεργά και συστηματικά στις εργασίες της επιτροπής, σε σχέση με το άρθρο 29. Η εκτέλεση των σχετικών εθνικών σχεδίων δράσης με σκοπό την ενίσχυση της συμμόρφωσης με το άρθρο 29, απαιτεί ανθρώπινους και οικονομικούς πόρους, οι οποίοι θα πρέπει να είναι διαθέσιμοι σε μέγιστο δυνατό βαθμό. Επομένως, η Επιτροπή θεωρεί ότι οι περιορισμένοι πόροι δεν πρέπει να αποτελούν δικαιολογία για την αποτυχία ενός Κράτους- Μέλους να λάβει αρκετά επαρκή μέτρα. Στο ίδιο πλαίσιο, και υπό το πρίσμα των υποχρεώσεων των Κρατών Μελών να προωθήσουν και να ενθαρρύνουν την διεθνή συνεργασία, η Επιτροπή ενθαρρύνει τα Κράτη- Μέλη να ενισχύσουν την συνεργασία τους και να διασφαλίσουν ότι τα προγράμματά τους είναι σχεδιασμένα, ώστε να λάβουν υπ όψιν όλες τις αρχές του άρθρου 29. Με βάση αυτά, η επιτροπή ερωτάται: ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗ: 1. Ποια μέτρα πρέπει να λάβουν τα Κράτη- Μέρη για να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού; 2. Με ποιους τρόπους μπορεί να συμβάλει η εκπαίδευση στην καταπολέμηση των διακρίσεων και στην ανάπτυξη σεβασμού για το διαφορετικό; 12

14 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: %CF%83%CF%8D%CE%BC%CE%B2%CE%B1%CF%83%CE%B7- %CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%B1- %CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BC%CE%B1% CF%84%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85- %CF%80%CE%B1%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%8D- %CE%BC%CE%B5-%CE%B1%CF%80%CE%BB%CE%AC- %CE%BB%CF%8C%CE%B3%CE%B9%CE%B1/a Κάθε συμμετέχων πρέπει να έχει μελετήσει την αντίστοιχη αναφορά, όπως και την καταληκτική παρατήρηση της επιτροπή για τη χώρα που εκπροσωπεί και ενθαρρύνεται να μελετήσει και τα αντίστοιχα έγγραφα των υπολοίπων Κρατών Μελών. Οι αναφορές και οι καταληκτικές παρατηρήσεις βρίσκονται στους εξής ιστοτόπους: atyid=11&doctypeid=29&doctypecategoryid=4 atyid=11&doctypeid=5 Για μεγαλύτερη εμβάθυνση στο αντικείμενο, η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία για αρτιότερη κατανόηση των περιεχομένων και των εννοιών της συνθήκης, τόσο από τους μαθητές, όσο και από τους εκπαιδευτικούς, περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: Ε. Μουαμελετζή στο Π. Νάσκου- Περράκη, Κ. Χρυσόγονος, Γ. Ανθόπουλος, Η Διεθνής Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού και η εσωτερική έννομη τάξη, ερμηνεία κατ άρθρο, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002, σελ Κ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Π. Νάσκου Περράκη, Δικαιώματα του Ανθρώπου, Παγκόσμια και Περιφερειακή Προστασία, Εκδόσεις Σάκκουλα, Π. Δαγτόγλου, Συνταγματικό Δίκαιο - Ατομικά Δικαιώματα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Σχετικές Διατάξεις σε Διεθνές Επίπεδο που προστατεύουν το Δικαίωμα στην Εκπαίδευση: 13

15 Άρθρο 26(2) της Οικουμενικής Διακήρυξης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Άρθρο 13(1) από το Διεθνές Σύμφωνο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα, Άρθρο 5(1) από τη Σύμβαση της UNESCO κατά των Διακρίσεων στην Εκπαίδευση, Άρθρο 4 της Σύστασης της UNESCO περί Παιδείας για Διεθνή Κατανόηση, Συνεργασία και Ειρήνη που να στηρίζεται στα Δικαιώματα του Ανθρώπου και τις Θεμελιώδεις Ελευθερίες του, Άρθρο 7 της Διακήρυξης για τα Δικαιώματα του Παιδιού Άρθρο 40 της Συνθήκης της Λωζάννης Άρθρο 2 του Πρώτου Προσθέτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου Άρθρα 165 και 166 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρώην άρθρα της Συνθήκης των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων) Άρθρο 6 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης Οδηγία 89/48/ΕΟΚ 14