Σίγµουντ Φρόυντ ( ) Γεννήθηκε το 1856 στη Μοραβία, από Εβραίους γονείς. Σπούδασε Ιατρική στη Βιέννη.

Transcript

1 Σίγµουντ Φρόυντ ( ) Γεννήθηκε το 1856 στη Μοραβία, από Εβραίους γονείς. Σπούδασε Ιατρική στη Βιέννη. Άνθρωποι που άσκησαν σηµαντική επίδραση: Ernst Brucke (δάσκαλός του στη φυσιολογία) αποφάσισε να ασχοληθεί µε τη νευρολογία Jean Charcot (ψυχίατρος & νευρολόγος, χρησιµοποιούσε την ύπνωση ως τεχνική αντιµετώπισης της υστερίας) ( ) άσκηση ιατρικού επαγγέλµατος µαζί µε τον Joseph Breuer (µελέτες της υστερίας) τεχνική του ελεύθερου συνειρµού Μαθητές του Φρόυντ: Karl Jung, Wilhelm Reich, Alfred Adler

2 η πρώτη διεθνής αναγνώριση: επίσκεψη στο πανεπιστήµιο του Clark - ίδρυση της αµερικανικής ψυχαναλυτικής εταιρείας θάνατος της κόρης του, στενών του φίλων Βιέννης εξελέγη τακτικός καθηγητής στο πανεπιστήµιο της κατέφυγε στο Λονδίνο πέθανε από καρκίνο

3 Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΦΡΟΥΝΤ 1) υναµική θεωρία ή διάσταση 2) Οικονοµική 3) Τοπογραφική 4) οµική 5) Γενετική ή αναπτυξιακή Η δυναµική διάσταση συγκρούσεις ένστικτα: µια πρωταρχική πηγή ενέργειας 1. Ένστικτα που σχετίζονται µε τη δηµιουργία και τη διατήρηση της ζωής (Έρως). 2. Ένστικτα που αντιπροσωπεύουν το θάνατο και την επιθετικότητα (Θάνατος).

4 Η οικονοµική διάσταση «Σχέδιο για µια επιστηµονική ψυχολογία» (1885) θεωρία για την κατανοµή της ψυχικής ενέργειας: η ζωτική δύναµη που κινεί τα έµβια όντα. Υπάρχει στον οργανισµό ένα περιορισµένο ποσό ενέργειας το οποίο µοιράζεται, επενδύεται ή µεταφέρεται από το ένα ψυχικό συµβάν σε κάποιο άλλο. Κάθεξη: το κοµµάτι της ψυχικής ενέργειας που έχει επενδυθεί κάπου. Μετατόπιση: η ανακατανοµή της ενέργειας από το ένα ψυχικό συµβάν ή φαινόµενο σε κάποιο άλλο. η ανθρώπινη συµπεριφορά καθοδηγείται από δύο αρχές 1. Η αρχή της ηδονής ή της ευχαρίστησης 2. Η αρχή της αποφυγής ή της ελάττωσης του πόνου

5 Η τοπογραφική διάσταση ασυνείδητο - συνειδητό - προσυνειδητό ή υποσυνείδητο Στο ασυνείδητο λαµβάνουν χώρα οι πρωτογενείς διαδικασίες σκέψης ενώ στο συνειδητό οι δευτερογενείς διαδικασίες σκέψης. Η δοµική διάσταση 1923, «Το εγώ και το εκείνο». το εκείνο ή προεγώ (id) το εγώ (ego) το υπερεγώ (superego).

6 Οι αµυντικοί µηχανισµοί Άννα Φρόυντ «Το εγώ και οι µηχανισµοί άµυνας» Ανώριµοι µηχανισµοί άµυνας Εκδραµάτιση Φαντασίωση Υποχονδρίαση Προβολή Παθητική-επιθετική συµπεριφορά Ώριµοι µηχανισµοί άµυνας Καταστολή Εξιδανίκευση Προσδοκία Χιούµορ Αλτρουισµός Νευρωτικοί µηχανισµοί άµυνας Απώθηση Μετατόπιση Μόνωση (ή διανοητικοποίηση) Ακύρωση

7 Η γενετική ή αναπτυξιακή ή διαδοχική διάσταση «Τρία δοκίµια για τη σεξουαλικότητα» (1923) Πέντε ψυχοσεξουαλικά στάδια, όπου η ευχαρίστηση εντοπίζεται σε διαφορετικές ερωτογενείς περιοχές: 0-18 µηνών - στοµατικό στάδιο 18 µ.-3 ετών - πρωκτικό 3-6 ετών - φαλλικό ή οιδιπόδειο 6-προεβηφεία - λανθάνουσας σεξουαλικότητας ωριµότητα - ετερόφυλης σεξουαλικότητας βρεφική σεξουαλικότητα σεξουαλικότητα ενηλίκων συµβολή του Φρόιντ στη σεξουαλικότητα: έδωσε µια πιο ανθρωπιστική διάσταση στη σεξουαλικότητα και την ενσωµάτωσε οργανικά στη συµπεριφορά του ανθρώπου Τα στάδια:

8 εµφανίζονται µε σταθερή σειρά στην ίδια περίπου ηλικία σε όλα τα παιδιά έχουν πολιτισµική καθολικότητα η έναρξη και µερικές συµπεριφορές µέσα σε κάθε στάδιο ελέγχονται από µηχανισµούς γενετικούς ή ωρίµασης - το περιεχόµενο του κάθε σταδίου εξαρτάται από το πολιτισµικό πλαίσιο Οι µηχανισµοί άµυνας που λειτουργούν κατά την εξελικτική διαδροµή: η καθήλωση η οπισθοδρόµηση η συµβολή του Φρόιντ στην κατά στάδια ανάπτυξη: η πρώτη απόπειρα περιγραφής της εξελικτικής αλλαγής σαν µια διαδικασία σταθερή και προβλέψιµη - αποτέλεσε πρότυπο για τη διατύπωση παρόµοιων εξελικτικών θεωριών η ανάπτυξη θεωρήθηκε ως ένας συνδυασµός µη συνεχούς διαδικασίας (µε την ύπαρξη σταδίων που διακρίνονταν ποιοτικώς µεταξύ τους) και συνεχούς διαδικασίας (µε την ύπαρξη και ποσοτικών διαφορών εντός των σταδίων) τα πρώιµα στάδια ανάπτυξης αποτελούν το υπόβαθρο για τη συµπεριφορά κατά την ενηλικίωση Συνέπειες της εξελικτικής διαδροµής µέσα από τα στάδια στην ενήλικη ζωή

9 Στοµατικό στάδιο η πηγή της ευχαρίστησης βρίσκεται στη στοµατική κοιλότητα εξάρτηση του βρέφους από τη µητέρα του - αποπνέει αισθήµατα ικανοποίησης και ασφάλειας µερικές από τις µετέπειτα συµπεριφορές των ενηλίκων συνδέονται µε την εξάρτηση του σταδίου αυτού, π.χ., το κάπνισµα, ο αλκοολισµός, η χαρτοπαιξία οι λεγόµενες εξαρτηµένες προσωπικότητες πολλές από τις διαταραχές (π.χ. παχυσαρκία, βουληµία, νευρική ανορεξία) και τις σεξουαλικές διαστροφές έχουν τη ρίζα τους στο στάδιο αυτό (π.χ., ανεπιτυχής απογαλακτισµός) Ο Karl Abraham διέκρινε 2 φάσεις στο στάδιο αυτό: τη στοµατική παθητική-εξαρτώµενη φάση: θηλασµός, µάσηση, πιπίλισµα τη στοµατική επιθετική- σαδιστική φάση (µετά τους 6-8 µήνες): δάγκωµα τροφής, θηλής κ.ά. Πρωκτικό στάδιο διακρίνονται δύο φάσεις:

10 η πρωκτική-αποβλητική φάση η πρωκτική-επισχετική φάση στο στάδιο αυτό το παιδί βρίσκεται για πρώτη φορά αντιµέτωπο µε την ανάγκη συµµόρφωσης µε τις κοινωνικές προσδοκίες - µαθαίνει ότι η ικανοποίηση των αναγκών του δεν µπορεί να γίνεται κατά βούληση ή άµεσα, αλλά συνυπολογίζοντας τους άλλους, τα κοινωνικά κριτήρια, κτλ. είναι πολύ σηµαντικό το να µάθει το παιδί να καθυστερεί ή να αναβάλλει την ικανοποίηση από την εκτέλεση βασικών ή επιθυµητών συµπεριφορών, µέχρις ότου να γίνουν επιτρεπτές ή προκειµένου να επιτευχθεί ένας ανώτερος σκοπός η επιµονή ή η βιασύνη της µητέρας για πρόωρο έλεγχο των σφικτήρων και τήρηση της τάξης και της καθαριότητας («πρωκτικός χαρακτήρας») µπορεί να έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία της καταναγκαστικής νεύρωσης στο παιδί

11 1. Ποια είναι η κατεξοχήν δύναµη που επηρεάζει την πορεία της ανάπτυξης; αλληλεπίδραση κληρονοµικότητας - περιβάλλοντος όµως: έµφαση στους γενετικούς παράγοντες ως την ωστική δύναµη της ανάπτυξης οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν µόνο τον προσανατολισµό της ανάπτυξης 2. Ποια υποστηρικτική διαδικασία είναι υπεύθυνη για τις αλλαγές που συµβαίνουν κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης; αλληλεπίδραση ανάµεσα στους µηχανισµούς ωρίµανσης - µάθησης ωρίµανση: ευθύνεται για την εµφάνιση των συγκρούσεων και των κρίσεων κατά τη διαδροµή των εξελικτικών σταδίων µάθηση: επηρεάζει το περιεχόµενο και τον τρόπο λύσης των συγκρούσεων στα διάφορα στάδια 3. Τι ρόλο παίζει η ηλικία ως γενικός δείκτης των αλλαγών κατά την ανάπτυξη; αν και υπάρχουν χρονικά όρια στα εξελικτικά στάδια, ο ρόλος της ηλικίας είναι αποδυναµωµένος

12 4. Υπάρχουν κάποιες ευαίσθητες ή κρίσιµες περίοδοι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης; κάθε εξελικτικό στάδιο είναι µια κρίσιµη περίοδος: η µόνη ευκαιρία για επίλυση των σχετικών συγκρούσεων. Η αναβολή της λύσης µπορεί να οδηγήσει σε καθήλωση ή ανάσχεση της ανάπτυξης 5. Η ανάπτυξη είναι οµαλή και συνεχής ή οι αλλαγές συντελούνται µέσω διαφορετικών µεταξύ τους σταδίων (ασυνεχής ανάπτυξη); ασυνεχής θεώρηση της ανάπτυξης: παρουσία εξελικτικών σταδίων που, αν και είναι ποιοτικών διαφορετικά µεταξύ τους, δεν είναι ανεξάρτητα το ένα από το άλλο 6. Ερµηνεία των ατοµικών διαφορών κατά την ανάπτυξη αναµφισβήτητη η ύπαρξη έµφυτων βιολογικών διαφορών (π.χ., αγοριών - κοριτσιών). Πέρα από αυτό, οι ατοµικές διαφορές καθορίζονται από το περιβάλλον και τα κοινωνικά δρώµενα

13 1. Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΦΡΟΥΝΤ Το θεωρητικό µοντέλο του Φρόυντ αποτελείται από 5 κύριες διαστάσεις. Το µοντέλο διατυπώθηκε βαθµιαία και αναθεωρούνταν από τον Φρόυντ σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. 1) υναµική θεωρία ή διάσταση 2) Οικονοµική 3) Τοπογραφική 4) οµική 5) Γενετική ή αναπτυξιακή Η δυναµική διάσταση Έχει να κάνει µε τις συγκρούσεις. Η ψυχική σύγκρουση είναι πολύ σηµαντική έννοια στη θεωρία του Φρόιντ. Νοείται ως πηγή για την ανάπτυξη της προσωπικότητας. Η σύγκρουση συµβαίνει ανάµεσα στις ενστικτώδεις ορµές, ώσεις, παρορµήσεις του ατόµου και σε ό,τι αντιτίθεται στην ικανοποίησή τους (π.χ., κοινωνική ή γονεϊκή απαγόρευση). Τα ένστικτα (ορίζονται ως τα µη µαθηµένα ψυχολογικά κίνητρα) είναι µια πρωταρχική πηγή ενέργειας. Έχουν βιολογική βάση. Προσδιορίζει ως πιο σηµαντικές δύο δυναµικές τάξεις ενστίκτων: 1. Ένστικτα που σχετίζονται µε τη δηµιουργία και τη διατήρηση της ζωής (Έρως). Π.χ., πείνα, δίψα (σηµαντικά για τη διατήρηση του ατόµου), σεξουαλικό ένστικτο: το κατεξοχήν ένστικτο της ζωής γιατί συνδέεται µε τη διατήρηση του είδους. Η ειδική µορφή ενέργειας που χρησιµοποιείται από αυτό το ένστικτο ονοµάζεται libido. 2. Ένστικτα που αντιπροσωπεύουν το θάνατο και την επιθετικότητα (Θάνατος). Η οικονοµική διάσταση Είναι µια θεωρία για την κατανοµή της ενέργειας. Σηµαντική επίδραση στη διαµόρφωσή της άσκησε η συνεργασία του Φρόυντ µε τους Brucke & Meynert. Ο Φρόυντ χρησιµοποιούσε ένα καπιταλιστικό µοντέλο για να εξηγήσει την ψυχική

14 ενέργεια, επηρεασµένος από τις επικρατούσες απόψεις της εποχής του (αρχή του µετασχηµατισµού της ενέργειας). Όρισε την ψυχική ενέργεια ως τη ζωτική δύναµη που κινεί τα έµβια όντα. Έχει βιολογικό υπόβαθρο. Υπάρχει στον οργανισµό ένα περιορισµένο ποσό ενέργειας το οποίο µοιράζεται, επενδύεται ή µεταφέρεται από το ένα ψυχικό συµβάν σε κάποιο άλλο. Η κατανοµή της ενέργειας στο σύστηµα του οργανισµού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως οι βιολογικές ανάγκες, το ατοµικό στάδιο ανάπτυξης, οι προσωπικές εµπειρίες, οι τρέχουσες περιβαλλοντικές επιδράσεις. Κάθεξη είναι ο όρος που χρησιµοποιεί ο Φρόυντ για να δηλώσει το κοµµάτι της ψυχικής ενέργειας που έχει επενδυθεί κάπου. Μετατόπιση είναι η ανακατανοµή της ενέργειας από το ένα ψυχικό συµβάν ή φαινόµενο σε κάποιο άλλο. Η βασική οικονοµική θεωρία του Φρόυντ έχει γραφεί σε ένα µη εκδοµένο βιβλίο: «Σχέδιο για µια επιστηµονική ψυχολογία» (1885). Σύµφωνα µε τον Φρόυντ, η ανθρώπινη συµπεριφορά καθοδηγείται από δύο αρχές που ορίζουν τον θεµελιώδη στόχο της ενστικτώδους συµπεριφοράς: 1. Η αρχή της ηδονής ή της ευχαρίστησης: στοχεύει στη µείωση της έντασης ή της δυσανεξίας, που προέρχεται όταν οι ενστικτώδεις ανάγκες δεν ικανοποιούνται, και στην αύξηση της ηδονής. 2. Η αρχή της αποφυγής ή της ελάττωσης του πόνου: η αποφυγή ενεργειών που προκαλούν δυσανεξία στον οργανισµό ή αποστερούν την ηδονή. Π.χ., η µείωση της έντασης µπορεί να συνδέεται µε την τροφή, όταν το βρέφος πεινάει, ή µε την απέκκριση (εµετού ή ούρων). Στα πρώτα στάδια της ζωής η ικανοποίηση των ενστίκτων επιτυγχάνεται εύκολα και άµεσα. Αργότερα η ικανοποίηση δυσχεραίνει και η σύγκρουση των παραπάνω αρχών µε τον οργανισµό γίνεται εντονότερη. Η πειθαρχία που µαθαίνει το παιδί ή ασκεί ο ενήλικος στο εαυτό του έρχεται συχνά σε αντίθεση µε τις παραπάνω αρχές. Η τοπογραφική διάσταση Ο ψυχικός βίος χωρίζεται σε 3 µέρη: ασυνείδητο - συνειδητό - προσυνειδητό ή υποσυνείδητο (το κοµµάτι για το οποίο δεν έχουµε συνείδηση, αλλά µπορούµε, σε κάποιο βαθµό, να προσεγγίσουµε ή να θυµηθούµε). Το ασυνείδητο µπορούµε να το

15 προσεγγίσουµε µόνο µε την ύπνωση και τις ψυχαναλυτικές µεθόδους (π.χ., ανάλυση των ονείρων). Στο ασυνείδητο λαµβάνουν χώρα οι πρωτογενείς διαδικασίες σκέψης ενώ στο συνειδητό οι δευτερογενείς διαδικασίες σκέψης. Πρωτογενής είναι η σκέψη ενός µικρού παιδιού ή ενός πρωτόγονου. Πρόκειται για µια περισσότερο παρατακτική εναπόθεση ιδεών, χωρίς συνδέσεις, οριοθετήσεις ή ιεραρχήσεις των συνδεόµενων µερών. Η σκέψη των σχιζοφρενών συχνά είναι πρωτογενής. Εµφανίζεται ακόµα σε κατάσταση µέθης, στο παραλήρηµα αρρώστιας, κ.ά. ευτερογενής είναι η συνήθης λογική σκέψη που βασίζεται στους νόµους της λογικής του Αριστοτέλη. Το ασυνείδητο ελέγχει αρχικά την πρώιµη συµπεριφορά του ατόµου και εξακολουθεί να ελέγχει µεγάλο µέρος από τη συµπεριφορά του σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Η δοµική διάσταση Λέγεται και δεύτερη τοπογραφική θεωρία, γιατί υπάρχουν αντιστοιχίες µε την προηγούµενη. Προτάθηκε µετά το 1920 (1923, «Το εγώ και το εκείνο»). Σύµφωνα µε αυτή, η ψυχική ενέργεια διακρίνεται σε 3 είδη: το εκείνο ή προεγώ (id), το εγώ (ego) και το υπερεγώ (superego). Κοινός στόχος των δοµών αυτών είναι η επίτευξη των προκαθορισµένων στόχων και η µείωση της έντασης για τον οργανισµό. Το εκείνο ή προεγώ αντιπροσωπεύει τα ένστικτα, τις βιολογικές παρορµήσεις. Το εγώ είναι το κοµµάτι της ψυχικής ενέργειας που, αφού έρθει σε επαφή µε την πραγµατικότητα, εκφράζει τις συνειδητές προσαρµοστικές συµπεριφορές. Συνδέεται µε τη συνειδητή αντίληψη του εαυτού και εµφανίζεται γύρω στα 6 χρόνια. Τέλος, το υπερεγώ αντιπροσωπεύει τα δεοντολογικά κριτήρια ελέγχου, τις αρχές και τις ηθικές αντιλήψεις της κοινωνίας µέσα την οποία ζει το άτοµο. Νοείται ως µία ιδανική ηθική συνείδηση (ιδεατό εγώ). Εξελικτικά, εµφανίζεται αργότερα από το εγώ (κατά την ύστερη παιδική ηλικία). Το βρέφος γεννιέται µόνο µε το προεγώ (π.χ., το ένστικτο της πείνας που ζητά άµεση ικανοποίηση). Για την ικανοποίησή του χρειάζεται η παρέµβαση κάποιου άλλου προσώπου, π.χ., της µητέρας του. Η επανάληψη αυτής της ακολουθίας ενεργειών κάνει το βρέφος να συνειδητοποιήσει ότι ένα µέρος των εξωτερικών συµβάντων σχετίζονται µε τη δική του συµπεριφορά και το αντίστροφο. Αυτή η επαφή µε την πραγµατικότητα γεννά το εγώ. Στη συνέχεια, µαθαίνει ότι κάποιες

16 συµπεριφορές για την ικανοποίηση της ενστικτώδους ανάγκης του είναι επιτρεπτές και κάποιες όχι (π.χ., επιτρεπτές και µη επιτρεπτές τροφές, µπορεί να φάει ό,τι του δίνουν όχι να κλέψει, κ.ά.). Αρχικά οι απαγορεύσεις επιβάλλονται κυρίως από τη µητέρα. Στη συνέχεια εσωτερικοποιούνται και γίνονται αντιληπτές ως κοινωνικές απαγορεύσεις και περιορισµοί. Γίνονται το υπερεγώ του παιδιού. Μετά τα πρώτα χρόνια της ζωής, το προεγώ βρίσκεται σε µια διαρκή σύγκρουση µε το υπερεγώ. Ουσιαστικά, η σύγκρουση είναι ανάµεσα στις ενστικτώδεις παρορµήσεις που ζητούν ικανοποίηση και τις κοινωνικές επιταγές που αναστέλλουν ή περιορίζουν την ικανοποίησή τους. Από τη σύγκρουση αυτή προκύπτει ως ίζηµα το εγώ. Είναι το κοµµάτι της ψυχικής ενέργειας µε το οποίο µαθαίνουµε, δηµιουργούµε πολιτισµό, κ.ά. Βρίσκεται σε µεγάλο βαθµό στο συνειδητό επίπεδο της ψυχής, εκτός από τους περισσότερους µηχανισµούς άµυνας. Το εγώ υπολειτουργεί στους µεθυσµένους, τους σχιζοφρενείς και πολλούς από τους ψυχιατρικά αρρώστους. Το προεγώ είναι πάντα στο ασυνείδητο, ενώ το υπερεγώ µπορεί να βρίσκεται και στα τρία µέρη (συνειδητό, ασυνείδητο, υποσυνείδητο). Η προσωπικότητα καθορίζεται από την αλληλεπίδραση των δυνάµεων του εγώ, του προεγώ και του υπερεγώ. Στα ζώα λειτουργεί µόνο το προεγώ. Η ψυχική ενέργεια που συνδέεται µε το προεγώ είναι συνείδητη, µε την έννοια ότι το άτοµο δεν µπορεί να την κατανοήσει, να σκεφτεί ή να µιλήσει γι αυτήν. Γι αυτό οι φροϋδιστές πιστεύουν ότι τα γεγονότα που συµβαίνουν στο προγλωσσικό στάδιο του παιδιού δεν µπορούν να ανακληθούν από τη µνήµη. Οι αµυντικοί µηχανισµοί. Αρχίζουν να λειτουργούν µε την εµφάνιση του εγώ. Είναι µια τεχνική που χρησιµοποιεί το εγώ για να διαστρεβλώσει την πραγµατικότητα και να µειώσει, µε τον τρόπο αυτό, την ψυχική ένταση. Είναι δυνατό να χρησιµοποιούνται από τα άτοµα περιστασιακά ή για µερικούς ανθρώπους µπορεί να µετατραπούν σε σταθερούς και διαρκείς τρόπους αντίδρασης. Ενσωµατώνονται, δηλαδή, και αποτελούν γνωρίσµατα της προσωπικότητάς τους. Έχουν περιγραφεί πολλοί µηχανισµοί άµυνας (Άννα Φρόιντ «Το εγώ και οι µηχανισµοί άµυνας»). Στις νεαρές ηλικίες χρησιµοποιούνται ορισµένοι µηχανισµοί άµυνας που αργότερα εγκαταλείπονται, εφόσον η εξέλιξη του ατόµου είναι φυσιολογική (ανώριµοι µηχανισµοί). Άλλοι επεκτείνονται και στην ενήλικη ζωή (ώριµοι µηχανισµοί). Ανάµεσα στους ανώριµους και τους ώριµους µηχανισµούς

17 άµυνας βρίσκονται ορισµένοι που υπάρχουν λίγο-πολύ σε όλους τους ανθρώπους (νευρωτικοί µηχανισµοί). Ανώριµοι µηχανισµοί άµυνας Εκδραµάτιση: στην πιο τυπική µορφή της, αντί να εκφράσει κανείς µε λόγια ή έστω συµβολικά ένα συναίσθηµα, το εκφράζει µε πράξεις συνήθως καταστροφικές. Φαντασίωση (ή ονειροπόληση): φυγή από την πραγµατικότητα, Χρησιµοποιείται συχνά στην εφηβική ηλικία, ως τρόπος άµυνας στις περιβαλλοντικές πιέσεις (φυσιολογική η λειτουργία του στην περίπτωση αυτή). Υποχονδρίαση: το να ασχολείται κανείς µε ανύπαρκτα σωµατικά προβλήµατα. Πρόκειται για µια µεταστροφή των αρνητικών ή αγχογόνων συναισθηµάτων από το άτοµο στο ίδιο του το σώµα. Συµβαίνει συχνά σε ορισµένα είδη κατάθλιψης. Προβολή: το να προβάλει κανείς πάνω στους άλλους αισθήµατα ή σκέψεις που έχει µέσα του ο ίδιος. Συµβαίνει στην παρανοϊκή ψύχωση. Εφαρµόζεται στα προβολικά τεστ για τη µελέτη της προσωπικότητας, κ.ά. Παθητική-επιθετική συµπεριφορά: εκδήλωση, εναλλακτικά ή συγχρόνως, παθητικής και επιθετικής συµπεριφοράς. Ώριµοι µηχανισµοί άµυνας Καταστολή: λειτουργεί όπως η απώθηση αλλά µε συνειδητή προσπάθεια από µέρους του ατόµου. Εξιδανίκευση: η µετατροπή των ενστικτωδών παρορµήσεων σε αποδεκτές από την κοινωνία δηµιουργικές καταστάσεις. Προσδοκία: το να περιµένεις κάτι και να το αντιµετωπίζεις έτοιµος. Χιούµορ: µε την έννοια των αστείων ή της γελοιοποίησης κάποιων γεγονότων που ανακουφίζουν από δυσφόρητα αισθήµατα. Συνήθως εκφράζεται µε διάθεση ειρωνείας ή (αυτο)σαρκασµού. Αλτρουισµός Νευρωτικοί µηχανισµοί άµυνας

18 Απώθηση: ασυνείδητος µηχανισµός µε τη βοήθεια του οποίου αγχογόνα αισθήµατα ή αναµνήσεις, απαγορευµένες επιθυµίες, κ.ά., εµποδίζονται να µεταπηδήσουν από το ασυνείδητο στο συνειδητό. Μετατόπιση: η µεταφορά συναισθηµάτων, σκέψεων, ή επιθυµιών από ένα πρόσωπο, αντικείµενο ή κατάσταση σε κάποιο άλλο. Συναντάται συχνά στις φοβίες (π.χ., µια γυναίκα που φοβάται ή υποφέρει από τον εγκλωβισµό στο γάµο της, µεταφέρει το αίσθηµα αυτό στους κλειστούς χώρους, ως κλειστοφοβία). Μόνωση (ή διανοητικοποίηση): αφορά στην αποµόνωση σκέψεων και ιδεών από συναισθήµατα. Συµβαίνει ασυνείδητα. Στη διανοητικοποίηση χρησιµοποιούνται διανοητικοί µηχανισµοί (π.χ., ένας άρρωστος καθηγητής διδάσκει για τη δική του αρρώστια µένοντας απαθής συναισθηµατικά). Ακύρωση: κάποια ασήµαντη ενέργεια ή σκέψη που υποτίθεται ότι ακυρώνει συµβολικά, µαγικά, αυτό που φοβάται το άτοµο (π.χ., «χτύπα ξύλο»). Η γενετική ή αναπτυξιακή ή διαδοχική διάσταση Περιγράφεται στο βιβλίο του Φρόιντ «Τρία δοκίµια για τη σεξουαλικότητα» (1923), που είναι η βάση της φροϋδικής σεξολογίας. Αναλύει (1) τη σεξουαλικότητα των παιδιών, (2) τη σεξουαλικότητα των εφήβων και (3) τις διαστροφές στη σεξουαλικότητα των ενηλίκων. Η θεωρία του αναφέρει 5 αναπτυξιακές φάσεις, όπου η ευχαρίστηση εντοπίζεται σε διαφορετικές ερωτογενείς περιοχές µηνών - στοµατικό στάδιο 18 µ.-3 ετών - πρωκτικό 3-6 ετών - φαλλικό ή οιδιπόδειο 6-προεβηφεία - λανθάνουσας σεξουαλικότητας ωριµότητα - ετερόφυλη σεξουαλικότητα Οι µηχανισµοί άµυνας που λειτουργούν κατά την εξελικτική διαδροµή είναι η καθήλωση και η οπισθοδρόµηση. Συνέπειες της εξελικτικής διαδροµής µέσα από τα στάδια στην ενήλικη ζωή Το στοµατικό στάδιο χαρακτηρίζεται από την εξάρτηση του βρέφους από τη µητέρα του προκειµένου να επιβιώσει. Η πηγή της ευχαρίστησής του βρίσκεται στη

19 στοµατική κοιλότητα. Μερικές από τις µετέπειτα συµπεριφορές των ενηλίκων συνδέονται µε την εξάρτηση του σταδίου αυτού, π.χ., το κάπνισµα, ο αλκοολισµός. Ακόµη, συµπεριφορές που δεν έχουν να κάνουν µε τη σωµατική περιοχή έχουν τη ρίζα τους στο στάδιο αυτό. Για παράδειγµα η χαρτοπαιξία έχει ως χαρακτηριστικό το ανικανοποίητο αίσθηµα (στοιχείο του στοµατικού σταδίου) και την εξάρτηση από τη συγκεκριµένη δραστηριότητα. Επίσης, οι λεγόµενες εξαρτηµένες προσωπικότητες που δεν ικανοποιούνται από κανένα είδος αγάπης ή τρυφερότητας. εν είναι τυχαίο ότι η γλώσσα χρησιµοποιεί µεταφορικούς τύπους που θυµίζουν αυτές τις απόψεις του Φρόιντ: αχόρταγος - διψασµένος για αγάπη (σύνδεση συναισθηµάτων µε το στόµα). Στο πρωκτικό στάδιο έχει τη ρίζα της η ψυχαναγκαστική νεύρωση, ο «πρωκτικός χαρακτήρας». Τα χαρακτηριστικά της είναι (1) υπερβολική αγάπη για την καθαριότητα και την τάξη, (2) πείσµα, (3) τσιγκουνιά. Αν η άσκηση του ελέγχου των σφικτήρων δε συνοδεύεται από οµαλή εξέλιξη και αποδοχή, µένουν προβλήµατα και θέλει κανείς να είναι υπερβολικά καθαρός και σχολαστικός. Το πείσµα έρχεται ως αντίδραση µε την απαίτηση της µητέρας για έλεγχο των σφικτήρων. Όταν η απαίτηση είναι πολύ έντονη και βιαστική, το άτοµο αποκτά την καταναγκαστική νεύρωση. Τα χρήµατα συνδέονται εννοιολογικά µε τα περιττώµατα, γι αυτό θεωρούνται βρώµικα. Κάνουν και ακυρώνουν το ίδιο πράγµα, αµφιβολία, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων. Σύµφωνα µε την ψυχαναλυτική θεωρία, η καταναγκαστική νεύρωση έχει συµπτώµατα που συµβολίζουν κάτι. Κατά άλλες θεωρίες (συµπεριφορικές) είναι αποτέλεσµα µάθησης.