ΑναπτυξιακήΨυχολογίαΙ. ιδάσκουσα: ΣµαράγδαΚαζή

Transcript

1 ΑναπτυξιακήΨυχολογίαΙ ιδάσκουσα: ΣµαράγδαΚαζή

2 Γιατίδιατυπώνονταιθεωρίεςγιατην ανάπτυξη; Γιατί η παρατήρηση της συµπεριφοράς (τόσοτωνπαιδιώνόσοκαιτωνενηλίκων) προκαλείενδιαφέρονταερωτήµατα.

3 Oπως. είχνουµεσεέναπαιδί 3 ετώνένακουτί µολυβιώνκαιτορωτάµε «τιέχειµέσααυτό τοκουτί». Τοπαιδίαπαντάει «µολύβια». Ανοίγουµε το κουτί και αποκαλύπτεται ότι το κουτί περιέχει κεράκια. Όταν ρωτάµε το παιδί «τιπίστευεότιείχεµέσατοκουτίπριν το ανοίξει», διαβεβαιώνει ότι από την αρχή πίστευε ότι έχει µέσα κεράκια.

4 επίσης Παρακολουθώντας ένα παιδί σχολικής ηλικίας παρατηρούµε ότι χρησιµοποιεί µια πολύ αποτελεσµατική στρατηγική για να λύσει ένα πρόβληµα πρόσθεσης, αλλά ότι λίγη ώρα αργότερα, σε ένα παρόµοιο πρόβληµα, χρησιµοποιεί µια πολύ λιγότερο αποτελεσµατική στρατηγική.

5 ακόµα Ένας ενήλικος µας διηγείται ένα όνειρο το οποίο, σε εµάς που το ακούµε, µας φαίνεται ότι αποκαλύπτει ένα παιδικό του τραύµα.

6 Τιείναιηαναπτυξιακή ψυχολογία Είναι η προσπάθεια των επιστηµόνων να καταλάβουν γιατί εµφανίζονται συµπεριφορές σαν αυτές που µόλις περιγράφηκαν. Με άλλα λόγια, είναι ο επιστηµονικός κλάδος ο οποίος εξετάζει τις µεταβολές που συµβαίνουν στην ζωή του ανθρώπου µε την πάροδο της ηλικίας, από τησύλληψηωςτοθάνατο.

7 Παραδείγµαταθεωριών Κάποιεςαπότιςθεωρίεςοιοποίεςέχουν διατυπωθείµέχριτώραείναιευρείες, εξετάζουν και ερµηνεύουν µια πληθώρα φαινοµένων. Σεκάποιεςπεριπτώσεις, οι θεωρίες αυτές φέρουν το όνοµα του/της επιστήµοναπουτιςδιατύπωσε. Παράδειγµα: Freud, Piaget, Erikson, Vygotsky

8 Παραδείγµαταθεωριών Κάποιες άλλες θεωρίες αφορούν σε µια κοινή (µεθοδολογικήήθεωρητική) προσέγγιση. Οι θεωρίες αυτές δεν ταυτίζονται µε το όνοµα ενός/µιαςµόνοερευνητή/τριας. Παράδειγµα: ηθεωρίατηςκοινωνικήςµάθησης, της επεξεργασίας πληροφοριών ή των δυναµικών συστηµάτων.

9 Παραδείγµαταθεωριών Τέλος, υπάρχουν οι «µικροθεωρίες», οι οποίες περιορίζονται στη διερεύνηση ενός µόνο φαινοµένου ή µιας µόνο περιοχής Παράδειγµα: η «θεωρίαγιατηθεωρία» (theory theory), η οποία εξετάζει το πώς τα παιδιά προσχολικήςηλικίαςκατανοούν (διαµορφώνουν, δηλαδή µια θεωρία για) τη λειτουργία του νου τους.

10 Πρέπεινασηµειωθείεδώότι Πολλέςαπότιςθεωρίεςγιατηνεξέλιξη επηρεάστηκαν από θεωρίες που προέρχονται από άλλους επιστηµονικούς κλάδους (π.χ., η δαρβινική θεωρία για την εξέλιξη των ειδών ή οι εξελίξεις στην Πληροφορική). Κάθε θεωρία που διατυπώνεται συνεισφέρει στην κατανόησή µας για την ανθρώπινη ανάπτυξη

11 Ποιαείναιταχαρακτηριστικά µιαςθεωρίας Ιδεωδώς, µια ολοκληρωµένη επιστηµονική θεωρία πρέπει να έχει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: να αποτελεί ένα σύνολο απόισχυρισµούς, ορισµούς, αξιώµατα, υποθετικέςδοµές, νόµουςκαιυποθέσεις. Κάποιοι από τους ισχυρισµούς µιας θεωρίας συνήθως απορρέουν λογικά από κάποιους άλλουςισχυρισµούςτης.

12 Ορισµόςµιαςθεωρίας (Salkind, 1990) Ωςθεωρίαµπορείναορισθείµιαοµάδα από προτάσεις που παρουσιάζουν λογική συνοχή. Οι προτάσεις εκφράζονται µε τύπους, διατυπώνουν ιδέες ή κανόνες µε σκοπό την ερµηνεία παρελθόντων συµβάντων καθώς και την πρόβλεψη µελλοντικώνσυµβάντων.

13 1οςστόχοςµιαςθεωρίας Ναδώσειοδηγίεςωςπροςτοείδοςτων πληροφοριών που χρειαζόµαστε για την περιγραφήκάποιαςδιάστασηςτηςεξέλιξης. Π.χ., µια θεωρία για την απόκτηση της γλώσσας θα µας επέτρεπε να περιγράψουµε τηδιαδικασίαπαραγωγήςήχωνκαι, µετά, τη χρήση µονολεκτικών προτάσεων, µε µεγάλη λεπτοµέρεια

14 2οςστόχοςµιαςθεωρίας Να εξασφαλίσει την ένταξη µιας οµάδας γεγονότων σε γενικές κατηγορίες. Π.χ., µια θεωρία για την προσκόλληση θα µας βοηθούσε να οργανώσουµε και να κατανοήσουµε καλύτερα τις φαινοµενικά άσχετες αλληλεπιδράσεις των γονέων µε τα νεογέννητάτους.

15 3οςστόχοςµιαςθεωρίας Να βοηθήσει στην παρουσίαση ευρηµάτων και πληροφοριών µε έναν οργανωµένο και συνεκτικό τρόπο, έτσι ώστε οι επόµενες προσπάθειες να απαντηθεί το ίδιο ή άλλο σχετικό ερώτηµα να µην είναι τυχαίες και αβάσιµες.

16 Τελικόςστόχοςµιαςθεωρίας Ναπεριγράψειµηπαρατηρήσιµεςδοµές, µηχανισµούς ή διαδικασίες και να τις συνδέσειόχιµόνοµεταξύτουςαλλάκαιµε παρατηρήσιµαφαινόµενα.

17 Ωςπροςτιδιαφέρουνµεταξύ τουςοιποικίλοιισχυρισµοίµιας θεωρίας; Κυρίως διαφέρουν ως προς την απόστασή τουςαπότηνπαρατηρήσιµησυµπεριφορά. Όσο περισσότερο απέχουν από την παρατηρήσιµη συµπεριφορά, τόσο λιγότερο πιθανό είναι ότι είτε θα υποστηριχθούν είτε θα απορριφθούν από τα εµπειρικά δεδοµένα.

18 Παράδειγµα θεωρητικών ισχυρισµών Αξιώµατα, τα οποία γίνονται δεκτά χωρίς εµπειρικό έλεγχο (π.χ., Piaget: η σκέψη είναι οργανωµένη) Υποθετικέςδοµές, έννοιες, δηλαδή, οιοποίες περιγράφουν συνδέσεις µεταξύ γεγονότων, ιδιοτήτων ή µεταβλητών (π.χ., Piaget: «αισθησιοκινητικά σχήµατα») καιοιοποίες, ενώκαθαυτέςείναιµηπαρατηρήσιµες, ωστόσο αναφέρονται σε συµπεριφορές οι οποίες είναι παρατηρήσιµες. Υποθέσεις, δηλαδή ισχυρισµοί οι οποίοι συγκεκριµενοποιούν και ελέγχουν εµπειρικά τη σύνδεση των γεγονότων, των ιδιοτήτων ή των µεταβλητών, όπως αυτή αναµένεται βάσει των υποθετικών δοµών (π.χ., µια Πιαζετιανή υπόθεση είναι ότι το βρέφος τείνει να επαναλαµβάνει µια κίνηση η οποία του φάνηκε ενδιαφέρουσα).

19 Παράδειγµα θεωρητικών ισχυρισµών Μια υπόθεση γίνεται Εύρηµα (fact) όταν έχει υποστηριχθείεπαρκώςερευνητικά. Η συσσώρευση Ευρηµάτων οδηγεί στη διαµόρφωση ενός Κανόνα, ο οποίος αφορά στη σχέση µεταξύ ποικίλων Ευρηµάτων.

20 Πώςεξελίσσονταιοιθεωρίες; Θεωρία Νέα συλλογή δεδοµένων Συλλογή δεδοµένων Αλλαγή της θεωρία

21 Περιορισµοίπουαντιµετωπίζει ο/ηεπιστήµονας Περιορίζεται από το θεωρητικό και το µεθοδολογικόπλαίσιοπουέχειεπιλέξει. Επηρεάζεται από τις κοινωνικές/πολιτικές συνθήκεςτηςεποχήςτου. Περιορίζεται από τα συγκεκριµένα ερωτήµατα που έχει θέσει (είναι δύσκολο να δούµε κάτι αν, εκ των προτέρων, δεν ψάχνουµεγιααυτό).

22 Πώςδιαφοροποιούνταιοιθεωρίες ανάπτυξηςαπότιςυπόλοιπες επιστηµονικέςθεωρίες; Για παράδειγµα, το ερώτηµα «πώς µαθαίνει ένα παιδί έξι ετών;» εντάσσεται στο πεδίο τηςεξελικτικήςψυχολογίας;

23 Πώςδιαφοροποιούνταιοιθεωρίες ανάπτυξηςαπότιςυπόλοιπες επιστηµονικέςθεωρίες; Αυτό που διαφοροποιεί τις θεωρίες ανάπτυξης από τις υπόλοιπες θεωρίες είναι ότι επικεντρώνονται στην αλλαγή που παρατηρείται µε την πάροδο του χρόνου.

24 Κατάσυνέπεια, οιθεωρίες ανάπτυξηςθαπρέπειναµπορούν: Ναπεριγράψουναλλαγέςσεέναήσεπολλά πεδίατηςσυµπεριφοράς (π.χ., στησκέψη, τη γλώσσα, την κοινωνική συµπεριφορά, ή την αντίληψη). Να περιγράψουν τις ταυτόχρονες αλλαγές που συµβαίνουν σε ποικίλα πεδία της συµπεριφοράς. Ναερµηνεύσουντηνπορείατηςανάπτυξης.

25 Τογνωστικόαντικείµενο / πλευρές τηςανάπτυξης Σωµατική ανάπτυξη Γνωστική ανάπτυξη Ανάπτυξη της προσωπικότητας Κοινωνική ανάπτυξη

26 Χρονικέςπερίοδοικαιατοµικές διαφορές Προγεννητική Βρεφική και νηπιακή ηλικία (έως 3 ετών) Προσχολική (3-6 ετών) Μέση παιδική (6-12 ετών) Εφηβεία (12-20 ετών) Πρώιµη ενήλικη ζωή (20-40) Μέση ενήλικη (40-65) Ύστερη ενήλικη

27 Είναι αυτές οι περίοδοι κοινωνικές κατασκευές; Κοινωνικήκατασκευήείναιµιακοινή, ευρέως αποδεκτή, έννοια της πραγµατικότητας, που είναι συνάρτηση µιας συγκεκριµένης κοινωνίας και ενός συγκεκριµένου πολιτισµού σε µια δεδοµένη στιγµή

28 Ησχέσηανάµεσαστιςεπιµέρους πλευρέςτηςανάπτυξηςκαιστις χρονικέςπεριόδους Εστίαση στην κάθε περίοδο ανάπτυξης ή στην κάθε πλευρά της ανάπτυξης;

29 Όλοιέχετεακούσειτηλέξη «γενιά». Πόσοιαπόεσάςέχετεακούσειτηλέξη «κοόρτη»;

30 Ορισµός «κοόρτης» Κοόρτη: µια οµάδα ατόµων που έχουν γεννηθεί περίπου την ίδια περίοδο στον ίδιο τόπο, όπου µείζονα κοινωνικά γεγονότα ασκούν παρόµοιες επιδράσεις στα µέλη της

31 Επιδράσεις (1) Αποτελούµε «προϊόντα» των κοινωνικών εποχών στις οποίες ζούµε; Οι επιδράσεις της κοόρτης αποτελούν παράδειγµα ιστορικά καθορισµένων επιδράσεων (βιολογικών και περιβαλλοντικών)

32 Επιδράσεις (2) Οι ηλικιακές επιδράσεις αποτελούν βιολογικέςκαιπεριβαλλοντικέςεπιδράσεις, κοινές στα άτοµα µιας συγκεκριµένης ηλικιακής οµάδας

33 Επιδράσεις (3) Οι κοινωνικο-πολιτισµικές επιδράσεις αφορούν στους κοινωνικούς και πολιτισµικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν µια συγκεκριµένη περίοδο (π.χ., εθνότητα, πολιτισµικήοµάδα)

34 Επιδράσεις (4) Άτυπα γεγονότα ζωής: Γεγονότα τα οποία συµβαίνουν στη ζωή ενός ατόµου, σε µια χρονική περίοδο στην οποία δεν συµβαίνουν τέτοια γεγονότα στους περισσότερουςανθρώπους (π.χ., εγκυµοσύνη στην εφηβεία)

35

36 Ποιοτικέςαλλαγές (ασυνεχής ανάπτυξη) Αλλαγέςστοείδοςήστοντύποτων χαρακτηριστικών ή των συµπεριφορών (Παράδειγµααπότηφύση: αυγό, κάµπια, πεταλούδα). ηλαδή, στοεπόµενοστάδιο εµφανίζονται συµπεριφορές ή χαρακτηριστικά τα οποία δεν υπήρχαν στο προηγούµενο στάδιο. Οι ποιοτικέςαλλαγές, επίσης, περιλαµβάνουν αλλαγέςωςπροςτηδοµήκαιτηνοργάνωσητων χαρακτηριστικών.

37 Ποσοτικέςαλλαγές (συνεχής ανάπτυξη) Οι ποσοτικές αλλαγές περιλαµβάνουν αλλαγές ως προς την ποσότητα, τη συχνότητα εµφάνισης ενός χαρακτηριστικού ή µιας συµπεριφοράς. Οι αλλαγέςθεωρούνταιότιείναισταδιακές.

38 Παράδειγµαποσοτικήςκαι ποιοτικήςαλλαγής Ποσοτική αλλαγή: Λίγα λεπτά µετά την παρουσίαση ενός συνόλου αντικειµένων σε µια οµάδα παιδιών, ένα παιδί 4 ετών ανακαλεί τρία αντικείµενα, ενώ ένα παιδί 7 ετών ανακαλεί επτά αντικείµενα. Ποιοτική αλλαγή: Ένα παιδί 7 ετών χρησιµοποιεί στρατηγικές αποµνηµόνευσης (όπως κατηγοριοποίηση παρόµοιων αντικειµένων ή επανάληψη) ενώ ένα παιδί 4 ετών δεν χρησιµοποιείστρατηγικές.

39 Ποσοτικέςκαιποιοτικέςαλλαγές Τοερώτηµαανοιαλλαγέςείναιποσοτικέςή ποιοτικές µπορεί επίσης να διατυπωθεί ως εξής: H εξέλιξη συµβαίνει σε στάδια ή όχι; Όταν υπάρχουν οµοιότητες σε κάποιες καινούργιες ικανότητες ή συµπεριφορές, οι οποίες εµφανίζονται σε µια συγκεκριµένη χρονική περίοδο, ένας θεωρητικός µπορεί να συναγάγει το συµπέρασµα ότι το παιδί διανύει ένασυγκεκριµένοστάδιο.

40 Ποσοτικέςκαιποιοτικέςαλλαγές Οι περισσότεροι θεωρητικοί σήµερα συµφωνούν ότι κατά τη διάρκεια της ανάπτυξης συµβαίνουν τόσοποιοτικέςόσοκαιποσοτικέςαλλαγές. Στο παράδειγµα της µνηµονικής ανάκλησης από τα παιδιά, κάποιος µπορεί να υποθέσει ότι η αύξηση της νοητικής ικανότητας (ποσοτική αλλαγή) διευκολύνει την ανάπτυξη µιας στρατηγικήςαποµνηµόνευσης (π.χ. κατηγοριοποίηση αντικειµένων, η οποία είναι ποιοτική αλλαγή). Η αύξηση στην ταχύτητα και την ακρίβεια της στρατηγικής, µπορεί να οδηγήσει, στησυνέχεια, σεποσοτικήαλλαγή.

41 Κρίσιµεςκαιευαίσθητεςπερίοδοι Κρίσιµη περίοδος: Μια συγκεκριµένη χρονική περίοδος στην ανάπτυξη, όταν ένα ιδιαίτερο γεγονός έχει τις µέγιστες επιπτώσεις και η παρουσία ορισµένων ειδών περιβαλλοντικών ερεθισµάτων είναι απαραίτητή, ώστε η πορεία της ανάπτυξης να είναι φυσιολογική

42 Κρίσιµεςκαιευαίσθητεςπερίοδοι Ευαίσθητη περίοδος: Μια χρονική περίοδος στην ανάπτυξη, όταν οι οργανισµοί είναι ιδιαιτέρως ευπαθείς σε συγκεκριµένα είδη περιβαλλοντικών ερεθισµάτων, αλλά η απουσία των ερεθισµάτων αυτών δεν έχει πάντοτε µη αναστρέψιµες συνέπειες

43 Ηεπίδρασητηςκληρονοµικότητας (φύση) καιτουπεριβάλλοντος (ανατροφή) Ποιο ποσοστό της συµπεριφοράς του ατόµου καθορίζεται από τη γενετικά καθορισµένη φύση του και από ποιο από τηνανατροφήτου;

44 Ποιαείναιησυµβολήτης κληρονοµικότηταςκαιτουπεριβάλλοντος; Σήµερα σχεδόν όλοι συµφωνούν ότι η εξέλιξη οφείλεται σε µια σύνθετη αλληλεπίδραση µεταξύ κληρονοµικότηταςκαιπεριβάλλοντος. Για παράδειγµα, η ίδια κληρονοµική προδιάθεση εκδηλώνεται µε διαφορετικό τρόπο σε διαφορετικά περιβάλλοντα και, αντίστροφα, το ίδιο περιβάλλον έχει διαφορετική επίδραση σε άτοµα µε διαφορετικό γενετικόυλικό. Ακόµα, πολλές φορές το περιβάλλον που δηµιουργούµε µπορείνααντανακλάγενετικέςπροδιαθέσεις. Π.χ., ενεργητικά ή παθητικά παιδιά επιλέγουν διαφορετικού τύπουπαιχνίδια.

45 Θεωρητικέςπροσεγγίσειςστηδιά βίουανάπτυξη Η ψυχοδυναµική προσέγγιση Η συµπεριφορική προσέγγιση Η γνωστική προσέγγιση Η ανθρωπιστική προσέγγιση Η συναφειακή/αλληλεπιδραστική προσέγγιση Εξελικτικές προσεγγίσεις

46 Ηψυχοδυναµικήπροσέγγιση: Εστίασηστονεσωτερικόκόσµο Ηψυχαναλυτικήθεωρίατου Freud: υνάµεις που λειτουργούν στο ασυνείδητο καθορίζουν τη διαµόρφωση της προσωπικότητας και της συµπεριφοράς οµική διάσταση: Εκείνο (αρχή της ηδονής), Εγώ (αρχήτηςπραγµατικότητας), Υπερεγώ

47 Ηψυχοδυναµικήπροσέγγιση: Εστίασηστονεσωτερικόκόσµο Στάδιαψυχοσεξουαλικήςανάπτυξης: Στοµατικό, πρωκτικό, φαλλικό, λανθάνουσας σεξουαλικότητας και γεννετήσιας λειτουργίας

48 Ηψυχοδυναµικήπροσέγγιση: Εστίασηστονεσωτερικόκόσµο Η ψυχοκοινωνική θεωρία του Erikson: Η προσέγγιση που µελετά τις αλλαγές στην αλληλεπίδραση του ατόµου µε άλλα άτοµα και στην αντίληψη για τους άλλους, καθώς καιτιςαλλαγέςστηγνώσηκαιτην αντίληψη του εαυτού ως µέλους της κοινωνίας

49

50

51 Ησυµπεριφορικήπροσέγγιση: Εστίασηστηνπαρατηρούµενη συµπεριφορά Ηπροσέγγισηπουπροτείνειότιβάσηγια την κατανόηση της ανάπτυξης είναι η παρατηρούµενη συµπεριφορά και τα εξωτερικά ερεθίσµατα του περιβάλλοντος

52 Ησυµπεριφορικήπροσέγγιση: Εστίασηστηνπαρατηρούµενη συµπεριφορά Κλασικήεξαρτηµένηµάθηση: Υποκατάσταση ερεθίσµατος Συντελεστική εξαρτηµένη µάθηση Κοινωνική-γνωστικήθεωρίαµάθησης: Μάθηση µέσω της µίµησης

53 Ηγνωστικήπροσέγγιση: Μελέτητης αφετηρίαςτηςνόησης Η προσέγγιση που επικεντρώνεται στις διαδικασίες οι οποίες επιτρέπουν στον άνθρωπο να γνωρίζει, να κατανοεί και να σκέπτεται για τον κόσµο γύρω του

54 Ηγνωστικήπροσέγγιση: Μελέτητης αφετηρίαςτηςνόησης Η θεωρία γνωστικής ανάπτυξης του Piaget Προσεγγίσεις επεξεργασίας πληροφοριών Προσεγγίσεις γνωστικής νευροεπιστήµης

55 Ηανθρωπιστικήπροσέγγιση: Έµφασησταµοναδικά χαρακτηριστικάτουανθρώπου Θεωρία που υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος έχει µια φυσική ικανότητα να λαµβάνει αποφάσειςγιατηζωήτουκαιναελέγχειτη συµπεριφορά του

56 Ηανθρωπιστικήπροσέγγιση: Έµφασησταµοναδικά χαρακτηριστικάτουανθρώπου Rogers, Maslow: Κύριος στόχος της ζωής τουατόµουείναιηαυτοπραγµάτωση. Αυτοπραγµάτωση είναι µια κατάσταση αυτοεκπλήρωσης, κατά την οποία το άτοµο έχει εκδιπλώσει όλες τις δυνατότητές του µε τοδικότου, προσωπικό, τρόπο (Physiology, Security, Belongingness, Esteem, Self-actualization)

57 Ησυναφειακή/αλληλεπιδραστική προσέγγιση Η συναφειακή προσέγγιση: Θεωρία που αντιµετωπίζει την ανάπτυξη ως τη σχέση ανάµεσα στα άτοµα και στο φυσικό, το γνωστικό, τον κοινωνικό κόσµο και τον κόσµο της προσωπικότητας

58 Ησυναφειακή/αλληλεπιδραστική προσέγγιση Η βιο-οικολογική προσέγγιση στην ανάπτυξη

59

60 Ησυναφειακή/αλληλεπιδραστική προσέγγιση Η κοινωνικο-πολιτισµική θεωρία του Vygotsky: Η προσέγγιση που δίνει έµφαση στον τρόπο που προχωρεί η νοητική ανάπτυξη, ως προϊόν κοινωνικών αλληλεπιδράσεων ανάµεσα στα µέλη µιας πολιτισµικής οµάδας

61 Εξελικτικέςπροσεγγίσεις Ηθεωρίαηοποίαεπιχειρείναεντοπίσειτη συµπεριφορά που είναι αποτέλεσµα κληρονοµικών καταβολών του ατόµου από τους προγόνους του