ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΜΠΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ. ήµητρα Μελισσαροπούλου

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΜΠΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ήµητρα Μελισσαροπούλου Τίτλος Μεταπτυχιακής ιατριβής: Η µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού στη διαλεκτική ποικιλία της Ελληνικής-Σύγκριση µε την ΚΝΕ. Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αγγελική Ράλλη (Καθηγήτρια Γλωσσολογίας) ΠΑΤΡΑ Σεπτέµβριος 2006

2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ ΜΠΣ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΑΣ ήµητρα Μελισσαροπούλου Τίτλος Μεταπτυχιακής ιατριβής: Η µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού στη διαλεκτική ποικιλία της Ελληνικής-Σύγκριση µε την ΚΝΕ. Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αγγελική Ράλλη (Καθηγήτρια Γλωσσολογίας) ΠΑΤΡΑ Σεπτέµβριος

3 Στον άνθρωπο χάρη στον οποίο κατάφερα να αποκτήσω αυτό το µεταπτυχιακό τίτλο 3

4 Ευχαριστίες H παρούσα εργασία, αφενός λόγω του διαλεκτικού χαρακτήρα και αφετέρου λόγω συγκυριών, δε θα µπορούσε να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια, τη στήριξη και την αγάπη συγκεκριµένων ανθρώπων. Για το λόγο αυτό, θα ήθελα να ευχαριστήσω πρωτίστως την καθηγήτρια µου και επιβλέπουσα της παρούσας µεταπτυχιακής διατριβής, καθ. Αγγελική Ράλλη, για την επιστηµονική καθοδήγηση, την υποστήριξη αλλά και την κατανόηση και την αγάπη που µου έδειξε σε όλη τη διάρκεια των σπουδών µου και της µεχρι τώρα συνεργασίας µας σε θέµατα επιστηµονικά αλλά και όχι µόνο. Ένα µεγάλο ευχαριστώ χρωστάω επίσης και στους καθηγητητές µου κατά τη διάρκεια τόσο των προπτυχιακών όσο και των µεταπτυχιακών µου σπουδών, δρ. Αργύρη Αρχάκη, δρ. ηµήτρη Παπαζαχαρίου, δρ.άννα Ρούσσου και δρ. Ιώ Μανωλέσσου οι οποίοι, καθένας µε τον δικό του τρόπο, µε παρότρυναν να ασχοληθώ µε τη γλωσσολογική έρευνα, ήταν πάντα πρόθυµοι να µε βοηθήσουν είτε µε θεωρητικά είτε µε τεχνικά ζητήµατα της εργασίας και συνέβαλαν τα µέγιστα για τη δηµιουργία ενός πολύ όµορφου κλίµατος εργασίας και συνεργασίας στην κατεύθυνση γλωσσολογίας. Επιπλέον, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερµά τον καθηγητή στο Πανεπιστήµιο της Pisa, Franco Fanciullo, για την παροχή πληροφοριών σχετικά µε τη Γκρίκο καθώς και τον φυσικό οµιλητή, δάσκάλο της Γκρίκο και προσωπικό φίλο, Giorgio Filieri, για τη βοήθειά του και την προθυµία του να επιλύει όλες τις απορίες µου καθόλη τη διάρκεια της επεξεργασίας του υλικού. Επίσης, ένα µεγάλο ευχαριστώ χρωστάω στον ερευνητή του Ιδρυµάτος Τριανταφυλλίδη και αγαπητό φίλο, δρ. Συµεών Τσολακίδη, για την πολύτιµη βοήθειά του στην ανεύρεση βιβλιογραφίας και την άµεση ανταπόκρισή του σε κάθε χάρη που του ζητούσα. Τέλος, το ευχαριστώ που δεν είναι ποτέ αρκετό, ανηκεί στην οικογένεια µου, τη µητέρα µου, Θεοδώρα, τον πατέρα µου, Μιχάλη, και τον αδερφούλη µου, Παναγιώτη, καθώς και όλους τους δικούς µου ανθρώπους και τους φίλους, οι οποίοι µε νοιάζονται, µε αγαπούν, µοιράζονται τις αγωνίες µου, είναι πάντα εκεί και στηρίζουν τις επιλογές µου. Ευχαριστώ! 4

5 Περιεχόµενα Περίληψη.8 1.Εισαγωγή Θεωρητικό πλαίσιο Γενικά Η µορφολογική διαδικασία της παραγωγής Βασικές θεωρητικές αρχές-εργαλεία Η έννοια της αλλοµορφίας Η έννοια της κεφαλής Η έννοια της κεφαλής και η µεταφορά της στη µορφολογία Τα παραγωγικά επιθήµατα ως κεφαλές Βασικές απόψεις για τη φύση της µορφολογική διαδικασίας του υποκορισµού και την υπόσταση των υποκοριστικών επιθηµάτων ως κεφαλές Ο υποκορισµός ως κλιτική διαδικασία (Anderson 1992) Ο υποκορισµός ως παραγωγική διαδικασία (Booij) H ουδετέρωση προθηµάτων-επιθηµάτων στην αξιολογική µορφολογία Ο υποκορισµός ως ενδιάµεση διαδικασία H πρόταση του Scalise (1984, 1988, 1994) H κριτική και η αντιπρόταση του Stump (1990, 1991, 1993) Τα διαλεκτικά δεδοµένα για τη φύση των υποκοριστικών επιθηµάτων ως κεφαλών Οριοθέτηση του θέµατος Βασικά χαρακτηριστικά των περιφερειακών διαλέκτων της ΚΝΕ Γλωσσικές πηγές Tα δεδοµένα Τα υποκοριστικά επιθήµατα στην ΚΝΕ Ο υποκορισµός στο µικρασιατικό ιδίωµα των Κυδωνιών και Μοσχονησίων O υποκορισµός στη Γκρίκο Παρατηρήσεις σχετικά µε τον υποκορισµό στην Ιταλική παραγωγή: τα διαλεκτικά δεδοµένα O υποκορισµός στην Ποντιακή Ο υποκορισµός στα Καππαδοκικά.53 5

6 7. Παρατηρήσεις σχετικά µε τη σηµασιολογία των υποκοριστικών Η εναλλαγή στη µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού Η εναλλαγή υποκοριστικών επιθηµάτων στην ΚΝΕ Η εναλλαγή υποκοριστικών επιθηµάτων στις διαλέκτους Η παραγωγικότητα Η παραγωγικότητα στη γλωσσολογική θεωρία Περιορισµοί στην εφαρµογή των υποκοριστικών επιθηµάτων Οι περιορισµοί των διαλεκτικών υποκοριστικών επιθηµάτων Οι περιορισµοί των υποκοριστικών επιθηµάτων στο µικρασιατικό ιδίωµα Οι περιορισµοί των υποκοριστικών επιθηµάτων στη Griko Οι περιορισµοί των υποκοριστικών επιθηµάτων στα Ποντιακά Οι περιορισµοί των υπ στα Καππαδοκικά H παραγωγικότητα ως αποτέλεσµα των περιορισµών στην εφαρµογή των επιθηµάτων Η συνδυαστικότητα των υποκοριστικών επιθηµάτων Η συνδυαστικότητα των επιθηµάτων στην πρόσφατη γλωσσολογική βιβλιογραφία H πρόταση του Plag Το ψυχογλωσσολογικό µοντέλο της Hay O συγκερασµός Η συνδυαστικότητα των υποκοριστικών επιθηµάτων στην ΚΝΕ Η συνδυαστικότητα στο µικρασιατικό ιδίωµα του Αϊβαλιού Η συνδυαστικότητα στη Γκρίκο Η συνδυαστικότητα στα Ποντιακά Η συνδυαστικότητα στα Καππαδοκικά Επιµέρους συµπεράσµατα Υποκορισµός και γένος Υποκορισµός και αρσενικό γένος Μορφολογικά κριτήρια στην ανάθεση του γένους στον υποκορισµό Το γένος στα υποκοριστικά της ΚΝΕ Το γένος στο διαλεκτικό υποκορισµό Επιµέρους συµπεράσµατα 86 6

7 12. Βελτιστοποίηση στη γραµµατική Η γλωσσική διαφοροποίηση ως βελτιστοποίηση στη γραµµατική Η διαδικασία του υποκορισµού ως βελτιστοποίηση της γραµµατικής Προτάσεις για περαιτέρω έρευνα...91 Παράρτηµα 1: Κλιτικές τάξεις ουσιαστικών Παράρτηµα 2: Σύµβολα.. 94 Βιβλιογραφία 95 7

8 Περίληψη Στην παρούσα µεταπτυχιακή εργασία εξετάζεται η µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού όπως αυτή πραγµατώνεται µέσω της παραγωγικής επιθηµατοποίησης στη διαλεκτική ποικιλία της ελληνικής σε σύγκριση µε την Κοινή Νέα Ελληνική (στο εξής ΚΝΕ). Οι διαλεκτικές ποικιλίες που εξετάζονται, τοποθετούνται γεωγραφικά εκτός του σηµερινού ελλαδικού χώρου και είναι το µικρασιατικό ιδίωµα Κυδωνιών (Αϊβαλί) και Μοσχονησίων, η Γκρίκο που οµιλείται στην περιοχή της Απουλίας στη Νότια Ιταλία, τα Ποντιακά και τα Καππαδοκικά. Η µελέτη στηρίζεται σε πρωτογενείς και δευτερογενείς γραπτές πηγές (γραµµατικές περιγραφές, παραµύθια, αινίγµατα κ.λπ.) και στο διαλεκτικό υλικό προφορικού λόγου του Τµήµατος Φιλολογίας του Πανεπιστηµίου Πατρών, το οποίο συλλέγεται τα τελευταία επτά χρόνια. Οι πηγές του διαλεκτικού γλωσσικού υλικού -γραπτές και προφορικές- αποκαλύπτουν µια σειρά αποκλίσεων των διαλέκτων ως προς τις στρατηγικές πραγµάτωσης του υποκορισµού που αφορούν στα εξής: Σε αντίθεση µε την Κοινή Νεοελληνική (ΚΝΕ), όπου ο υποκορισµός εµφανίζεται µε ποικιλία επιθηµάτων, ουσιαστικών και επιθέτων, ο υποκορισµός στις διαλεκτικές ποικιλίες που εξετάζονται, πραγµατώνεται µε πολύ πιο περιορισµένο αριθµό. Στο µικρασιατικό ιδίωµα των Κυδωνιών και Μοσχονησίων τα επιθήµατα που βρίσκονται σε χρήση είναι τα: -ελ (π.χ. κουρτσέλ < κοριτσέλι κοριτσάκι ) -ουδa (π.χ. κουπιλούδα < κοπελούδα κοπελίτσα ), και σε µικρότερη έκταση ι (π.χ. πουρτί < πορτί πορτάκι ή πορτούλα ). Αντίστοιχα, στη Γκρίκο τα επιθήµατα που βρίσκονται σε χρήση είναι τρία: -edûdûa (π.χ. cateredûdûa < catera θυγατέρα-κόρη ) udûdûi (π.χ. anemudûdûi < anemo άνεµος ) και -a(k)i (π.χ. gratai < gratti κρεββάτι ). Επίσης, στα Καππαδοκικά απαντώνται τα οκκο /οππο (π.χ. κλουρ-όππο < κλουρ κουλούρι ) -ιτσα (π.χ. γιασκαλ-ίτσα < γιασκάλα δασκάλα ) ίσκο/-ούσκο/-ούτσκο (π.χ. µικρ-ούσκο / µικρ-ίσκο / µιτσ-ίσκο < µικρό) ενώ τέλος στα Ποντιακά τα: -οπον (π.χ. σ κυλ-όπον < σ κύλος) ιτσα (π.χ. γυναικ-ίτζα < γυναίκα) ιτσ(ος) (π.χ. δα βολ-ίτσος < δα βολος) ικoς (π.χ. µικρίκος < µικρός) ι/ουτσικος (π.χ. καµποσ-ούτσικος < καµπόσος). Επιπλέον, σε αντίθεση µε την ΚΝΕ όπου παρατηρείται υψηλή εναλλαγή υποκοριστικών επιθηµάτων- χαρακτηριστικό το οποίο θεωρείται σύνηθες γνώρισµα του υποκορισµού και απαντάται γενικά στις φυσικές γλώσσες (βλ.bauer 1983)-, στις διαλέκτους αυτή είτε περιορίζεται στα θηλυκά ουσιαστικά (Αϊβαλί-Μοσχονήσια, Ποντιακά, Καππαδοκικά) είτε απουσιάζει εντελώς 8

9 (Γκρίκο). Παράλληλα, απαγορευτική είναι στη διαλεκτική ποικιλία της ελληνικής και η συσσώρευση των υποκοριστικών επιθηµάτων που απαντάται στην ΚΝΕ (π.χ. µανουλ-ίτσα, µικρ-ούλ-ικ(ος)). Τέλος, παρατηρείται σηµαντικός περιορισµός της έκφρασης του γένους. Από τις διαλέκτους που εξετάζονται, τα Καππαδοκικά, το ιδίωµα Κυδωνιών και Μοσχονησίων και η Γκρίκο δεν εµφανίζουν καθόλου υποκοριστικά αρσενικού γένους. Για παράδειγµα τα υποκοριστικά της ΚΝΕ γιατράκ(ος) και Γιανν-άκη(ς) αντικαθίστανται στη διάλεκτο των Κυδωνιών και Μοσχονησίων από τα γιατρέλ (< γιατρέλι) και Γιαννέλ (< Γιαννέλι). Αντίστοιχα στη Γκρίκο, τα αρσενικά ονόµατα δίνουν ουδέτερα υποκοριστικά µε το udûdûi ή το -a(c)i ανάλογα µε την κλιτική τάξη στην οποία βρίσκονται, ενώ στα Καππαδοκικά τα κοινά ουσιαστικά τρέπονται σε ουδέτερα µε το οππο/-οκκο εκτός από τα εµψυχα δισύλλαβα τουρκικής προέλευσης που υποκορίζονται µε το θηλυκό κα (π.χ. τάτα > τατάκα νονός ). Τα Ποντιακά µόνο εµφανίζουν αρσενικά υποκοριστικά αλλά πολύ πιο περιορισµένα απ ό,τι στην ΚΝΕ δεδοµένου ότι περιορίζονται σε βάσεις που διέπονται από το χαρακτηριστικό [+έµψυχο]. Σε µια προσπάθεια διερεύνησης της παρατηρούµενης γλωσσικής διαφοροποίησης, προτείνουµε ότι ο περιορισµένος αριθµός υποκοριστικών επιθηµάτων στις διαλέκτους, η χαµηλή εναλλαγή και η απουσία συσσώρευσής τους µπορεί να ερµηνευθεί ως µια δια-διαλεκτική ( cross-dialectal ) τάση για δηµιουργία ελάχιστων µορφολογικών δοµών ( morphological minimal structures ). Οι διάλεκτοι δηλαδή αποφεύγουν, εκτός εάν αυτό είναι αναγκαίο, την αλλοµορφία σε επίπεδο επιθηµάτων, την ποικιλία στην έκφραση του γένους όπως επίσης και την επανάληψη στοιχείων µε την ίδια λειτουργία προκειµένου να επιτευχθεί βελτιστοποίηση της γραµµατικής ( grammar optimization βλ. Kiparsky, 1982). Επιπλέον υποστηρίζουµε ότι τα επιθήµατα που κυριαρχούν στην παραγωγική µορφολογία των διαλέκτων είναι αυτά που θα θεωρούσαµε ως πλέον αµαρκάριστα - δηλαδή τα επιθήµατα ουδετέρου γένους (βλ. Αναστασιάδη, Ράλλη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2003, Corbett 1991)- και τα πιο παραγωγικά, δηλαδή τα επιθήµατα που υπόκεινται στους λιγότερους περιορισµούς επιλογής βάσεων ( selectional constraints ) Bauer 2001, Plag 1999, 2003)). 9

10 1. Εισαγωγή Tα υποκοριστικά και τα µεγεθυντικά επιθήµατα αποτελούν την κυρίαρχη γλωσσική στρατηγική των µεσογειακών γλωσσών για την πραγµάτωση των σηµασιολογικών χαρακτηριστικών/τιµών ΜΙΚΡΟΣ, ΜΕΓΑΛΟΣ, ΚΑΛΟΣ, ΚΑΚΟΣ. Στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία έχει επικρατήσει ο όρος αξιολογκή 1 µορφολογία ( evaluative morphology ) και αξιολογικά επιθήµατα ( evaluative suffixes ) για το σύνολο των υποκοριστικών και µεγεθυντικών επιθηµάτων. Η αξιολογική µορφολογία είναι κατά τη γνώµη µας ένας όρος οµπρέλα και απαιτεί κάποιες προκαταρτικές διευκρινίσεις σχόλια. Χρησιµοποιείται για να περιγράψει τις µορφολογικές διαδικασίες του υποκορισµού και της µεγέθυνσης ως σύνολο στη βάση κοινών σηµασιολογικών κυρίως χαρακτηριστικών (µε άξονα / µε βάση το µέγεθος). Εντούτοις, οι υποκοριστικοί και µεγεθυντικοί σχηµατισµοί φέρουν και άλλες σηµασίες εκτός από το µέγεθος, θετικές (στοργή, αγάπη, εκτίµηση) ή αρνητικές (υποτίµηση, αποδοκιµασία,) -µειωτικές συνδηλώσεις. Στις δυτικές ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως τα Ιταλικά και τα Ισπανικά, είναι δύσκολο να γίνει διαχωρισµός των σηµασιών αυτών, και όπου υπάρχουν προσφύµατα που έχουν συναισθηµατικές αποχρώσεις χωρίς συγκεκριµένη αναφορά στο µέγεθος, φαίνεται να αποτελούν τµήµα του ίδιου γενικού συνόλου προσφυµάτων. Για να συµπεριληφθούν / εκφράσει κανείς όλες αυτές τις πιθανότητες, απαιτείται ένας υπερώνυµος όρος και η αξιολογική µορφολογία είναι ένας από αυτούς που έχουν εδραιωθεί τα τελευταία χρόνια στη γλωσσολογική έρευνα. Σύµφωνα όµως µε το Bauer (1997: 538), o όρος επιτρέπει πολύ περισσότερες αναγνώσεις /λειτουργίες από τo να αποτελεί απλώς ένα δείκτη του µεγέθους ή θετικής-αρνητικής στάσης, περιλαµβάνοντας στοιχεία όπως η ένταση, η ευγένεια, η µετριοπάθεια, τα οποία σε πολλές γλώσσες πραγµατώνονται µε τα υποκοριστικά ή/και τα µεγεθυντικά. Οι δύο αυτές κατηγορίες αποτελούν τον πυρήνα της αξιολογικής µορφολογίας, τα όριά της όµως είναι ασαφή. Η µελέτη της πραγµάτωσης της αξιολόγησης (evaluation) διαγλωσσικά έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και ως εκ τούτου έχει απασχολήσει συστηµατικά τη γλωσσολογική έρευνα (µεταξύ άλλων, Bauer 1997). Κάποιοι γλωσσολόγοι έφτασαν 1 O Ξυδόπουλος (2000), στη µετάφραση του Λεξικού Γλωσσολογίας και Φωνητικής του D. Crystal, αποδίδει τον όρο evaluative morphology ως αξιολογητική µορφολογία. 10

11 στο σηµείο να θεωρούν ότι η κατηγορία «υποκοριστικό» αποτελεί γλωσσικό καθολικό, µολονότι δεν είναι σαφές τι ακριβώς εννοείται. Σύµφωνα µε τον τελευταίο, αν εννοείται µορφολογικό παραγωγικό υποκοριστικό είναι µάλλον σίγουρα µη αληθές. Αν πάλι η ύπαρξη της λέξης µικρός είναι επαρκής για να πληρείται το καθολικό, τότε είναι µάλλον αλήθεια, αν δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον.). Tα ονόµατα σε σχέση µε την παρουσία τους στην αξιολογική µορφολογία διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες. Τα [- προιόν εκµάθησης], ( [-learned] ) που ευνοούν τον υποκορισµό και τη µεγέθυνση και τα [+ προιόν εκµάθησης] ( [+learned] ), τα οποία αντιστέκονται σε αυτές τις διαδικασίες. Στην πλειοψηφία τους τα ουσιαστικά που µπορούν να σχηµατίσουν υποκοριστικά δηλώνουν συγκεκριµένα πρόσωπα ή αντικείµενα και όχι αφηρηµένες έννοιες και εξυπηρετούν απλές καθηµερινές ανάγκες. Πολύ λίγες δηµιουργίες που χαρακτηρίζονται ως [+ προϊόν µάθησης] µπορούν να σχηµατίσουν αξιολογικούς σχηµατισµούς (διαστηµατάκι, κρισάρα). Η συντριπτική πλειοψηφία αυτών των ουσιαστικών οι οποίες αποτελούν όρους της επιστήµης, της τεχνολογίας, της διοίκησης και της φιλοσοφίας ή της κουλτούρας µένουν ανεπηρέαστες. Ειδικότερα, o χαρακτήρας της διαλέκτων, που εξετάζονται στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, ως χαµηλών ποικιλιών αποκλείει τη χρήση βάσεων επιστηµονικών και διοικητικών καθώς σε αυτές τις περιπτώσεις οι διαλεκτόφωνοι είτε αλλάζουν κώδικα ( code switching ) είτε χρησιµοποιούν τους όρους της πρότυπης γλώσσας. Επίσης αυτού του είδους οι σηµασιολογικοί περιορισµοί για την εφαρµογή των αξιολογικών επιθηµάτων δεν εµφανίζουν ενδιαφέρον σε διαλεκτικό επίπεδο καθώς αφορούν τη διαδικασία του υποκορισµού και της µεγέθυνσης στο σύνολό τους και δεν διαφοροποιούνται από επίθηµα σε επίθηµα ή από γλωσσική µορφή σε γλωσσική µορφή, τουλάχιστον στα δεδοµένα µας. Αντίθετα, ο στόχος είναι να εξετάσουµε τον αριθµό των υποκοριστικων επιθηµάτων που βρίσκονται σε χρήση στις υπό εξέταση διαλεκτικές ποικιλίες σε σχέση µε την ΚΝΕ καθώς και τους ατοµικούς επιλογικούς περιορισµούς τους για να διαπιστώσουµε κατά πόσο αυτοί επηρεάζουν την παραγωγικότητα τους, τη δυνατότητα εναλλαγής τους σε σχέση µε την ΚΝΕ, τις συνδυαστικές τους ιδιότητες και κατά συνέπεια τη συνολική εικόνα του υποκορισµού. 11

12 Στα επόµενα κεφάλαια θα εξεταστεί η καθεµία µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού προκειµένου να διαπιστωθούν οι οµοιότητες και οι διαφορές στις στρατηγικές που επιλέγει η κάθε διάλεκτος σε σχέση µε την ΚΝΕ για την πραγµάτωση των δύο διαδικασιών. Τα ζητήµατα που θα µας απασχολήσουν σχετίζονται µε τους επιλογικούς περιορισµούς και την παραγωγικότητα των επιθηµάτων σε σχέση µε την ΚΝΕ, την επιλογή του γραµµατικού γένους τους, τη δυνατότητα εναλλαγής τους και τις συνδυαστικές τους ιδιότητες προκειµένου να διαφανεί αν υπάρχουν και ποιες είναι οι θεωρητικές συνέπειες της διαλεκτικής διαφοροποίησης στο εσωτερικό ενός διαλεκτικού συστήµατος σε σχέση µε µια πρότυπη γλώσσα. Φιλοδοξία µας είναι να διερευνήσουµε κατά πόσο οι διαφοροποιηµένες στρατηγικές της διαλέκτου ως προς τη µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού µπορούν να µας οδηγήσουν σε χρήσιµα συµπέρασµατα και γενικεύσεις σχετικά µε το βαθµό, τον τρόπο, τις στρατηγικές µέσω των οποίων ένα διαλεκτικό σύστηµα διαφοροποιείται σε σχέση µε τη πρότυπη γλώσσα σε επίπεδο µορφολογικής δοµής. Πιο συγκεκριµένα, η διάρθρωση της εργασίας έχει ως εξής: Στο κεφάλαιο 2 γίνεται παρουσιάζεται το θεωρητικό πλαίσιο υπό το πρίσµα του οποίου αντιµετωπίζεται το υπό εξέταση γλωσσικό υλικό και συζητώνται διεξοδικά οι προτάσεις αλλά και η άποψη που υιοθετείται για τη θέση της αξιολογικής µορφολογίας και ιδιαίτερα του υποκορισµού στη γραµµατική. Στο κεφάλαιο 3 γίνεται οριοθέτηση του θέµατος ενώ στο αµέσως επόµενο γίνεται µια συνοπτική παρουσίαση των βασικών χαρακτηριστικών των υπό εξέταση γλωσσικών ποικιλιών. Στο κεφάλαιο 5 παρουσιάζονται οι γλωσσικές πηγές από τις οποίες αντλήθηκε το διαλεκτικό γλωσσικό υλικό, ενώ στο κεφάλαιο 6 γίνεται διεξοδική παρουσίαση των υποκοριστικών επιθηµάτων που βρίσκονται σε χρήση σε καθένα από τα γλωσσικά συστήµατα που µας απασχολεί. Στο κεφάλαιο 7 δίνονται κάποιες παρατηρήσεις σχετικά µε τα σηµασιολογικά χαρακτηριστικά των υποκοριστικών σε συνδυασµό πάντα µε το αν και µε ποιο τρόπο πραγµατώνονται στις διαλέκτους που µελετώνται. Στη συνέχεια, στα κεφάλαια 8-11 µελετώνται οι στρατηγικές τα σηµεία στα οποία διαφοροποιούνται οι διαλεκτικές ποικιλίες σε σχέση µε την ΚΝΕ. Στο κεφάλαιο 8 γίνεται λόγος για την εναλλαγή των υποκοριστικών επιθηµάτων, στο 9 για την παραγωγικότητα, στο 10 για τη συνδυαστικότητα ενώ στο κεφάλαιο 11 για την 12

13 παρουσία ή µη του αρσενικού γένους στο διαλεκτικό υποκορισµό. Τέλος, στο κεφάλαιο 12 που ακολουθεί προτείνεται ότι οι παραπάνω δια-διαλεκτικές στρατηγικές, η απουσία αρσενικού γένους, η χαµηλή εναλλαγή και η απουσία συσσώρευσης των υποκοριστικών επιθηµάτων αποτελούν επιλογή των διαλέκτων για αποφυγή των πολύπλοκων µορφολογικά δοµών και βελτιστοποίηση της γραµµατικής. Η εργασία κλείνει µε προτάσεις για περαιτέρω διερεύνηση οι οποίες προέκυψαν από την µέχρι τώρα επεξεργασία. 2. Θεωρητικό πλαίσιο 2.1 Γενικά Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας, ως πρότυπο µορφολογικής ανάλυσης χρησιµοποιείται το µοντέλο που διαµορφώθηκε µε βάση τις εργασίες των Aronoff (1976, 1994), Lieber (1980), Kiparsky (1982β), Selkirk (1982), Di Sciullo & Williams (1987), Di Sciullo (1996), Booij (2002), και για τα ελληνικά Ralli (1998, 1999α,γ, 2002 α, 2005). Σύµφωνα µε αυτό, η µορφολογία και η σύνταξη καταλαµβάνουν διαφορετικούς τοµείς (modules) της γραµµατικής οι οποίοι είναι δυνατόν να αλληλεπιδρούν. Ο γραµµατικός τοµέας της µορφολογίας τροφοδοτείται µε πρωτογενείς µονάδες από το λεξικό, τα λήµµατα, οποία έχουν τη µορφή µορφηµάτων ή λέξεων όταν οι τελευταίες δεν έχουν εσωτερική µορφολογική δοµή. Τα λήµµατα 2, που καταχωρούνται µε τη µορφή χαρακτηριστικών, εισέρχονται στις µορφολογικές διαδικασίες εφόσον πληρούν τους περιορισµούς που επιβάλλονται τόσο από τις διαδικασίες όσο και από τα χαρακτηριστικά των ληµµάτων µε στόχο τη δηµιουργία ορθά σχηµατισµένων λέξεων. Οι µορφολογικές δοµές αναπαρίστανται µε ιεραρχικές διφυείς δοµές. Σε αντίθεση όµως µε τη σύνταξη οι δοµές αυτές δεν υπόκεινται σε µετακίνηση καθώς τα µορφολογικά συστατικά εµφανίζουν πολύ µεγάλη συνοχή. Στη συνέχεια, όπως προβλέπεται και στο πλαίσιο του µινιµαλιστικού προγράµµατος 2 Σύµφωνα µε τους Lieber (1980), Lapointe (1980), Selkirk (1982), και Di Sciullo & Williams (1987), τα λήµµατα του λεξικού µπορεί να είναι και προσφυµατικού χαρακτήρα. γιατί, όπως τα θέµατα, έτσι αι αυτά διαθέτουν φωνολογική µορφή, σηµασία, συντακτική λειτουργία και ιδιάζοντα, µη προβλέψιµα χαρακτηριστικά. Αντίθετα οι Aronoff (1976), και Kiparsky (1982β), τα τοποθετούν εκτός λεξικού και τα διοχετεύουν µε κανόνες, κατά τη διάρκεια σχηµατισµού λέξεων. 13

14 (Chomsky 1995), οι ορθά σχηµατισµένες µορφολογικά δοµές λαµβάνουν φωνολογική και σηµασιολογική υπόσταση µε τη διαδικασία της πραγµάτωσης ( spell-out ). H οργάνωση αυτή αναπαρίσταται σχηµατικά ως εξής: Σχήµα 1 ΧΩΡΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΟΜΩΝ ΘΕΩΡΙΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΣΥΝΤΑΞΗ ΛΕΞΙΚΟ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΩΣΗ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ (Από Ράλλη 2005:319) Τα πρωτογενή στοιχεία της µορφολογικής ανάλυσης είναι τα µορφήµατα που συνδυάζουν µορφή και σηµασία-λειτουργία και ανταποκρίνονται στον ορισµό του σηµείου όπως προτάθηκε από τον F.D. Saussure (1916). Τα µορφήµατα διακρίνονται σε δύο µεγάλες κατηγορίες: α) τα ελεύθερα που τα όριά τους συµπίπτουν µε αυτά των λέξεων (π.χ. χθές, από κλπ.) και β) τα δεσµευµένα τα οποία δεν απαντώνται ελεύθερα σε φράσεις αλλά συνδυάζονται υποχρεωτικά µε άλλα µορφήµατα (π.χ προανθρωπ- χορ- ιζ-, -συνη, -ος κλπ). Τα δεσµευµένα µορφήµατα διακρίνονται περαιτέρω σε θέµατα και προσφύµατα 3. Τα θέµατα θεωρούνται η βάση για τη δηµιουργία των λέξεων και είναι αυτά που είναι κυρίως υπεύθυνα για τη σηµασία. Π.χ. στη λέξη χορ-εύ(ω), η βασική σηµασία του χορού δίνεται από το χορ- που είναι το θέµα. Τα προσφύµατα ανάλογα µε τη θέση την οποία κατέχουν σε σχέση µε το 3 Τα προσφύµατα απαντώνται στη βιβλιογραφία και µε τον όρο παραθήµατα (βλ. µεταξύ άλλων Πετρούνιας 1984, Γιαννουλοπούλου 2000). 14

15 θέµα, ονοµάζονται προθήµατα (όταν προηγούνται του θέµατος π.χ. το δια- στο ρήµα δια-γραφ(ω) ή επιθήµατα (όταν έπονται του θέµατος π.χ. το ευ- στο χορ-εύ(ω). Στην ελληνική, όπως και στις περισσότερες γλώσσες του κόσµου, τα επιθήµατα είναι περισσότερα από τα προθήµατα. ιακρίνονται από τα τελευταία όχι µόνον ως προς τον αριθµό αλλά και ως προς την υποκατηγοριοποίηση σε κλιτικά και παραγωγικά, κατηγοριοποίηση η οποία αντιστοιχεί στις δύο από τρεις βασικές µορφολογικές διαδικασίες δηµιουργίας λέξεων της ελληνικής, που είναι η κλίση, η παραγωγή και η σύνθεση. 2.2 Η µορφολογική διαδικασία της παραγωγής Η µορφολογική διαδικασία της παραγωγής, στην οποία εντάσσουµε και τη µορφολογική διαδικασία του υποκορισµού, είναι η διαδικασία σχηµατισµού νέων λέξεων, συνήθως µετά από το συνδυασµό θέµατος και παραγωγικού προσφύµατος, προθήµατος ή επιθήµατος. Κατά τη διαδικασία παραγωγής λέξεων στην Ελληνική τα παραγωγικά επιθήµατα-που αποτελούν και το αντικείµενο της παρούσας µελέτηςπροστίθενται σε θέµατα για να δηµιουργήσουν παράγωγα θέµατα. Για να αποτελέσουν λέξεις είναι απαραίτητη η προσθήκη κλιτικού επιθήµατος. Το θέµαβάση και το επίθηµα είναι υποπροσδιορισµένα σε σχέση µε τη λέξη, η οποία συµπληρώνει τα χαρακτηριστικά της από το κλιτικό επίθηµα 4. Τα χαρακτηριστικά που φέρει καθεµία από τις µορφολογικές κατηγορίες φαίνεται ενδεικτικά στο (1) που ακολουθεί: (1) Λ ταξιτζής Θ Κλ.Επ ταξιτζη- -ς Θ Π.Επ. ταξί -τζη (το σχήµα από Ράλλη 2005:237) 4 Τα κλιτικά επιθήµατα στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας τοποθετούνται στην περιφέρεια των παραγωγικών επιθηµάτων αλλά διακρίνονται από αυτά µε παρενθέσεις. Η απουσία παρένθεσης συνεπάγεται ότι µε βάση το υιοθετούµενο µοντέλο ανάλυσης σε κλιτικές τάξεις όλος ο τύπος είναι θέµα ή παραγωγικό επίθηµα, ανάλογα µε την περίπτωση που συζητάται κάθε φορά. 15

16 Το σχήµα αναπαράστασης της παραγωγικής επιθηµατοποίησης αποτελεί εφαρµογή του µοντέλου της Lieber (1980) όπως προσαρµόζεται και αναπαρίσταται για τα Ελληνικά στη Ράλλη (2005:237, 239). Το αρχικό θέµα ταξί είναι υπεύθυνο για τη βασική σηµασία και φέρει την κατηγορία Ο. Το παραγωγικό επίθηµα τζ) φέρει συγκεκριµένη σηµασία [επαγγελµατικό] συγκεκριµένη κατηγορία (Ο) και γένος (αρσενικό). Τέλος, µε την προσθήκη του κλιτικού επιθήµατος ολόκληρη η κλιτή λέξη φέρει όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά καθώς και αυτά που κληρονοµεί από το κλιτικό επίθηµα [ονοµαστική, ενικός]. Στην επιθηµατοποίηση, που µας απασχολεί στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας η βάση είναι πάντοτε το θέµα. Τα παραγωγικά επιθήµατα αποδίδονται µε µια παύλα στο αριστερό µέρος το οποίο υποδεικνύει τη σύνδεση τους µε το θέµαβάση, ενώ συνοδεύονται από το κλιτικό επίθηµα το οποίο παρατίθεται σε παρένθεση. Όταν η παρένθεση απουσιάζει σηµαίνει ότι σύµφωνα µε το υιοθετούµενο µοντέλο ανάλυσης της ονοµατικής ιδιαίτερα κλίσης σε κλιτικές τάξεις (Ralli 2000), ολόκληρος ο τύπος εκλαµβάνεται ως θέµα 5. Συχνά, η δηµιουργία λέξεων στο πλαίσιο της µορφολογικής διαδικασίας της επιθηµατοποίησης, µπορεί να αποτελεί αποτέλεσµα συσσώρευσης περισσότερων του ενός παραγωγικών προσφυµάτων. Π.χ. το ονοµατικό θέµα χορ- συνδέεται µε το επίθηµα ευ(ω) για τη δηµιουργία του ρήµατος χορεύ(ω). Αυτό µε τη σειρά του µπορεί να συνδεθεί µε το -τη(ς) για τη δηµιουργία µεταρρηµατικού ουσιαστικού και περαιτέρω µε το ικ(ος) για τη δηµιουργία επιθέτου όπως φαίνεται σχηµατικά στο (2): (2) χορ(ός) Ουσιαστικό χορ-εύ(ω) Ρήµα χορ-ευ-τή(ς) Ουσιαστικό χορ-εύ-τ 6 -ικ(ός) Επίθετο Οι κατηγορίες λέξεων που δηµιουργούνται από την παραγωγή είναι τα ουσιαστικά, τα ρήµατα, τα επίθετα και τα επιρρήµατα. Στην ελληνική, τα επιθήµατα είναι πολύ 5 Για περισσότερες λεπτοµέρειες σχετικά βλ. Παράρτηµα 2. 6 Ο τύπος τ- είναι τα αλλόµορφα του ονοµατικού επιθήµατος τη-. Για την έννοια του αλλοµόρφου θα γίνει αναλυτική παρουσίαση στο κεφάλαιο που ακολουθεί. 16

17 περισσότερα από τα προθήµατα 7, ιδιαίτερα τα επιθήµατα ουσιαστικών, και επιφέρουν σηµαντικές αλλαγές στη βάση, τόσο ως προς τη γραµµατική κατηγορία όσο και ως προς τη σηµασία. Παραγωγή λέξεων µπορεί να λάβει χώρα και µέσω άλλων στρατηγικών χωρίς την παρουσία προσφύµατος όπως π.χ. α) µε φωνηεντική αλλαγή θέµατος λέγω > λόγος (ιδιαίτερα παραγωγική στα Α.Ε.) β) µε µετάπλαση (Κρητικός (Ουσ.) < κρητικός (επιθ.) γ) µε αλλαγή τονισµού π.χ. impórt v.s.ímport εισάγωεισαγωγή (µη παραγωγική στα Ελληνικά). Οι διαδικασίες αυτές όµως δεν θα µας απασχολήσουν Βασικές θεωρητικές αρχές-εργαλεία Η έννοια της αλλοµορφίας Κεντρική έννοια στη µορφολογική διαδικασία της παραγωγής είναι αυτή της αλλοµορφίας. Η θεωρητική έννοια του αλλοµόρφου χρησιµοποιείται για να περιγράψει τις διαφορετικές µορφές του ιδίου µορφήµατος οι οποίες ποικίλλουν ανάλογα µε το µορφολογικό περιβάλλον. Αντίστοιχες περιπτώσεις απαντώνται και στη φωνολογία, όπου οι διαφορετικές µορφές που µπορεί να λάβει κάποιο φώνηµα σε διαφορετικό φωνολογικό περιβάλλον ονοµάζονται αλλόφωνα. Όπως τα αλλόφωνα, έτσι και τα αλλόµορφα βρίσκονται σε συµπληρωµατική κατανοµή στο εσωτερικό των λέξεων. Σε ορισµένες περιπτώσεις οι διαφορετικές µορφές που µπορεί να πάρει κάποιο µόρφηµα µπορούν να ερµηνευθούν ως αποτέλεσµα κάποιου φωνολογικού κανόνα. Στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας θα θεωρούνται αλλόµορφα µόνο οι παραλλαγές του ίδιου µορφήµατος που βρίσκονται σε συµπληρωµατική κατανοµή και των οποίων η µορφή δεν µπορεί να εξηγηθεί φωνολογικά. Αυτές είναι γνωστές στη βιβλιογραφία ως περιπτώσεις λεξικής αλλοµορφίας (βλ. Carstairs 1987). Η Lieber (1980, 1982) καταχωρεί τα αλλόµορφα αυτά που δεν δικαιολογούνται φωνολογικά, στο λεξικό, κάτω από το ίδιο λήµµα του µορφήµατος και θεωρεί ότι συνδέονται µεταξύ τους µε ένα 7 Τα κυριότερα προθήµατα της νέας ελληνικής είναι τα ξε-(ξε-σκονίζω), α- (ά-γνωστ(ος)), δυσ- (δυστύχος), ευ- (εύ-στοχ(ο)ς) καθώς και οι αρχαίες ελληνικές προθέσεις (ανα, αντί, από, δια, εν, εκ, επί, κατά κλπ) οι οποίες σύµφωνα µε τη Ράλλη (2002β) σήµερα συµπεριφέρονται ως προθήµατα. 17

18 πλεοναστικό κανόνα (redundancy rule), που ονοµάζεται µορφολεξικός κανόνας 8. Τέτοια παραδείγµατα αλλοµορφίας, τα οποία ονοµάζονται από τη Ράλλη (2005) ως περιπτώσεις καθαρής ή µορφολογικής αλλοµορφίας, εµφανίζονται τόσο στα θέµαταονοµατικά και ρηµατικά- όσο και στα επιθήµατα 9, όπως φαίνεται από τα παραδείγµατα που ακολουθούν στο (3): (3) Περιπτώσεις αλλοµορφίας Αλλοµορφία ονοµάτων α. Γάλα ~ γάλατ(α) γαλα~γαλατ β. κουβά(ς) ~ κουβάδ(ες) κουβα~κουβαδ Αλλοµορφία ρηµάτων γ. Νικ(ώ) ~ νίκησ(α) νικ~ νικη δ. Παίρν(ω) ~ πήρ(α) παιρν~πηρ Αλλοµορφία παραγωγικών επιθηµάτων ε. (ι)αρη(ς) ~ αρηδ(ες) βρωµ-ιάρη(ς) / βρωµ-ιάρηδ(ες) Σύµφωνα µε τη Ralli (1988, 2000) τα φωνήµατα /t/ ή /δ/ (παραδείγµατα 3α και β) στα ουσιαστικά, η προσθήκη του φωνήµατος /i/ (3γ) ή η αντικατάσταση του /e/ από το /i/ (3δ) στα ρήµατα καθώς και η προσθήκη του φωνήµατος /δ/ στο παραγωγικό επίθηµα (παράδειγµα 3ε) δεν µπορεί να ερµηνευθεί φωνολογικά. Θεωρείται λοιπόν µέρος του θέµατος (3α,β,γ,δ,) ή του επιθήµατος (3ε) το οποίο εµφανίζεται ανάλογα µε το µορφολογικό περιβάλλον. Συγκεκριµένα για τα ουσιαστικά και το παραγωγικό επίθηµα το αλλόµορφο εµφανίζεται στον πληθυντικό αριθµό ενώ στα ρήµατα στους τύπους µε ασυνεχές ποιόν ενεργείας. Σε ορισµένες περιπτώσεις, όπως αυτές του ενεστώτα των ρηµάτων της δεύτερης συζυγίας (π.χ. αγαπά-ω / αγαπ-ώ), που αναφέρονται από τη Ράλλη 8 Η σχέση των αλλοµόρφων συµβολίζεται γενικά µε το σύµβολο ~ το οποίο υιοθετείται και στην παρούσα εργασία. 9 Βλ. Για µια διεξοδικότερη συζήτηση σχετικά µε την ύπαρξη αλλοµορφίας στο επίπεδο των προσφυµάτων βλ. Μel čuk (1976), Carstairs (1987) και Ralli (1988). 18

19 (2005:69) δύο αλλόµορφα µπορούν να εµφανίζονται στο ίδιο περιβάλλον. Σε αυτή την περίπτωση θεωρούνται ελεύθερες εναλλαγές ( free variants ) και συµβολίζονται µε /. Θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι είναι ιδιαίτερα συχνές σε επίπεδο διαλεκτικής διαφοροποίησης. Κλείνοντας, θα πρέπει να τονίσουµε ότι η έννοια της αλλοµορφίας παίζει ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο στη σύγχρονη µορφολογική θεωρία, καθώς συµβάλλει στην ταξινόµηση ονοµάτων και ρηµάτων σε κλιτικές τάξεις (βλ. Ράλλη 2000, 2005 για τα Ελληνικά) αλλά και στην επιλογή τύπων στην παραγωγή. Ειδικά για την ονοµατική παραγωγή, στο πλαίσιο της οποίας εντάσσεται και ο υποκορισµός επιλέγεται γενικά το αλλόµορφο του πληθυντικού (π.χ. γάλα~γάλατ > γαλατάκι), Η έννοια της κεφαλής Η έννοια της κεφαλής και η µεταφορά της στη µορφολογία. Κυρίαρχο ρόλο στη σύγχρονη γλωσσολογική θεωρία, και ειδικότερα τη γενετική θεώρηση, έχει διαδραµατίσει η έννοια της κεφαλής. Η τελευταία υιοθετήθηκε κατ αρχάς στη σύνταξη (Chomsky (1970) Jackendoff (1977), Selkirk (1982) και Stowell (1981)) για να περιγράψει και να ερµηνεύσει τις σχέσεις που διέπουν τα συστατικά µιας φράσης και µιας πρότασης. Η συντακτική έννοια της κεφαλής µεταφέρθηκε από τους Williams (1981), Selkirk (1982) Di Sciullo & Williams (1987), Lieber (1981, 1989) και Scalise (1988) στη µορφολογία ως ένα θεωρητικό εργαλείο µέσω του οποίου µπορούν να ερµηνευθούν δεδοµένα διαφορετικής φύσης και ορίζεται ως εξής: Μορφολογική κεφαλή αποτελεί εκείνο το συστατικό µιας πολύπλοκης µορφολογικά λέξης (κλιτής, παράγωγης ή σύνθετης) η οποία µεταφέρει στην νέα λέξη τις συντακτικές πληροφορίες που τη χαρακτηρίζουν. (από Scalise1988:231) Γενικά σε µια µορφολογικά πολύπλοκη δοµή, κεφαλή θεωρείται το συστατικό εκείνο το οποίο καθορίζει την κατηγορία στην οποία θα ανήκει η συγκεκριµένη δοµή. Σε µια λέξη π.χ. όπως το κοκκινίζω, που ανήκει στη γραµµατική κατηγορία των ρηµάτων, η κεφαλή δεν είναι το στοιχείο κοκκιν-, παρά το γεγονός ότι φέρει πολύ 19

20 σηµαντικό λεξικό/σηµασιολογικό φορτίο, καθώς αυτό ανήκει στην κατηγορία των επιθέτων. Η γραµµατική κατηγορία µεταδίδεται /µεταφέρεται από το επίθηµα ιζ-, στοιχείο το οποίο γενικά δηµιουργεί ρήµατα. Η αλλαγή γραµµατικής κατηγορίας οφείλεται δηλαδή στο ιζ-, το οποίο γι αυτό το λόγο θεωρούµε ότι αποτελεί την κεφαλή του ρήµατος. Σε αντίθεση βέβαια µε την συντακτική κεφαλή, η έννοια της µορφολογικής κεφαλής ορίζεται τοπικά µόνο, δηλαδή σε µια διφυή δοµή µε δύο κλάδους και είναι διαφορετική για κάθε επίπεδο που αποτελείται από δύο κλάδους. Π.χ., στη λέξη αγωνιστικός, η κεφαλή του αγωνιστή(ς) είναι το ιστη(ς) ενώ η κεφαλή του αγωνιστικός είναι το ικ(ος). Αντίθετα, στη σύνταξη η κεφαλή είναι ένα τερµατικό στοιχείο σε µια φράση, ανάµεσα στις οποίες κεφαλή και φράση- µπορεί να παρεµβάλλονται άλλοι ενδιάµεσοι κόµβοι. Σύµφωνα µε την προσέγγιση του Williams (1981) που υιοθετείται εδώ 10, οι γενικεύσεις, τουλάχιστον όσον αφορά την µορφολογική διαδικασία της παραγωγής που µας απασχολεί στην παρούσα εργασία, είναι οι ακόλουθες: α) Τα παραγωγικά επιθήµατα είναι κεφαλές (δεν γίνεται αναφορά σε εξαιρέσεις) β) Τα προθήµατα γενικά δεν είναι κεφαλές (ο ίδιος παραδέχεται ότι σε ορισµένες περιπτώσεις µπορούν να λειτουργούν ως κεφαλές) γ) Σε µια διφυή δοµή, το συστατικό που βρίσκεται στο δεξιό µέρος αποτελεί την κεφαλή του σχηµατισµού, γενίκευση που είναι γνωστή ως νόµος της δεξιόστροφης κεφαλής ( Righthand Head Rule ). Η τελευταία από τις γενικεύσεις που θα µας απασχολήσει, έχει προταθεί από τον Williams (1981) ως γενίκευση καθολικού χαρακτήρα και µε ισχύ για το σύνολο των µορφολογικών διαδικασιών (κλίση, παραγωγή, σύνθεση). Στο συγκεκριµένο νόµο έχει ασκηθεί αυστηρή κριτική και ως προς τον καθολικό του χαρακτήρα (µεταξύ άλλων Joseph & Wallace 1984) και ως προς τη γενικευτική του ισχύ (µεταξύ άλλων Ράλλη 2005). Γενικά όµως στην περίπτωση της παραγωγής, δεχόµαστε ότι τα παραγωγικά επιθήµατα, αντίθετα µε τα προθήµατα αποτελούν κεφαλές και ότι η 10 Η προσέγγιση των Williams (1981) και Selkirk (1982) που υιοθετείται εδώ ονοµάζεται ασυµµετρική σε αντίθεση µε αυτή της Lieber (1981) η οποία ονοµάζεται συµµετρική. Για συζήτηση σχετικά µε τα πλεονεκτήµατα της πρώτης έναντι της δεύτερης πρότασης παραπέµπουµε στους Trommelen & Zonneveld (1986) και Namiki (1982). 20

21 παραγωγική επιθηµατοποίηση στα ελληνικά υπόκειται στο νόµο της δεξιόστροφης κεφαλής. Παρατηρώντας τα χαρακτηριστικά των επιµέρους στοιχείων σε σχέση µε τους παραγώγους σχηµατισµούς, διαπιστώνει κανείς ότι σε µια πολύπλοκη µορφολογικά δοµή η έννοια κεφαλής µπορεί να µεταβιβάζει όχι µόνο την γραµµατική κατηγορία αλλά και άλλες πληροφορίες σηµασιολογικού και µορφοσυντακτικού χαρακτήρα. Στο παράγωγο ουσιαστικό χτίσ-της π.χ., η βάση χτιζ- µεταφέρει τη σηµασιολογική ενέργεια, την πράξη [χτιζ-], ενώ το παραγωγικό επίθηµα της µεταφέρει την γραµµατική κατηγορία του ουσιαστικού (Ο), το γένος του (αρσενικό) και τη σηµασιολογική πληροφορία του δράστη. Σχηµατικά: (4) χτίσ-της χτιζ- [ρ, πράξη] -της [ Ο, αρσ.δράστης] Ο µηχανισµός µέσω του οποίου γίνεται αυτή η µεταφορά και η διαχείριση των πληροφοριών ονοµάζεται στις διάφορες µορφολογικές προσεγγίσεις µεταπήδηση χαρακτηριστικών ( feature percolation ). Αναπτύχθηκε από τους Lieber (1980, 1989), Selkirk (1982) και Di Sciullo&Williams (1987) και ορίζεται ως εξής: H µεταπήδηση χαρακτηριστικών [ ] είναι εκείνος ο µηχανισµός µέσω του οποίου µεταφέρονται η λεξική κατηγορία και τα σηµασιο-συντακτικά χαρακτηριστικά της βάσης στον αµέσως ανώτερο /µητρικό κόµβο µιας πολύπλοκης µορφολογικά κατασκευής 11. (από Scalise 1994:183) Στην περίπτωση της παραγωγής λεξικών στοιχείων που προέρχονται από το συνδυασµό ενός θέµατος και ενός προσφύµατος (ειδικότερα επιθήµατος) προτεραιότητα δίνεται στα χαρακτηριστικά του επιθήµατος. Αν αυτά δεν είναι 11 Η Lieber (1989,1992) εισάγει τον όρο κατηγοριακή σφραγίδα ( categorial signature ) για να ορίσει το σύνολο πληροφοριών που ενέχoνται στη µεταπήδηση χαρακτηριστικών από έναν κόµβο-κεφαλή σε ένα µητρικό κόµβο. Θεωρεί δηλαδή ότι η µεταπήδηση χαρακτηριστικών έχει καθαρά δοµικό χαρακτήρα, σχετίζεται µε την σύνταξη και αποκλείει χαρακτηριστικά σηµασιολογικού περιεχοµένου και αλλά διακριτικά όπως κλιτική τάξη, [+/-λόγιο] κλπ. 21

22 αρκετά για να χαρακτηριστεί πλήρως η λέξη τότε µεταπηδούν και κάποια χαρακτηριστικά από τη βάση τα οποία είναι απαραίτητα για τον πλήρη σχηµατισµό του σχηµατιζόµενου στοιχείου 12. Τέτοια χαρακτηριστικά θα µπορούσαν να είναι σηµασιολογικές πληροφορίες απαραίτητες για την κατασκευή της σηµασίας της πολύπλοκης µορφολογικά λέξης. Μολονότι είναι γενικά αποδεκτό ότι τα παραγωγικά επιθήµατα αποτελούν κεφαλές στους µορφολογικούς σχηµατισµούς, ο χαρακτήρας των αξιολογικών επιθηµάτων-υποκοριστικών και µεγεθυντικών- ως κεφαλών έχει απασχολήσει επισταµένα τη γλωσσολογική βιβλιογραφία. Τα υποκοριστικά επιθήµατα δεν τυγχάνουν καθολικής αποδοχής ως κεφάλες, φορείς δηλαδή συγκεκριµένων γραµµατικοσυντακτικών πληροφοριών τις οποίες µεταβιβάζουν στους παράγωγους σχηµατισµούς µέσω του µηχανισµού της µεταπήδησης χαρακτηριστικών. Η παρουσίαση των βασικών θέσεων αλλά και της πρότασης που υιοθετείται στην παρούσα εργασία θα παρουσιαστεί στο κεφάλαιο Χ που ακολουθεί Τα παραγωγικά επιθήµατα ως κεφαλές. Στη βιβλιογραφία είναι γενικά αποδεκτή η γενίκευση που προτάθηκε από τον Ζwicky (1981), ότι τα παραγωγικά επιθήµατα αποτελούν κεφαλές. Η γενίκευση αυτή απορρέει από το γεγονός ότι γενικά µεταβάλλουν την κατηγορία της βάσης στην οποία προστίθενται, όπως φαίνεται στα παραδείγµατα του (5) και αποδίδεται µε το σχήµα που φαίνεται στο (6): (5) παιδί (Ο) + ικός (Ε) > παιδικός (Ε) τρίχα (Ο) + ινος (Ε) > τρίχινος (Ε) αντίκρυ (Επρ) + ίζω (Ρ) > αντικρύζω (Ρ) τέλος (Ο) + ώνω (Ρ) > τελειώνω (Ρ) χτίζω (Ρ) + της (Ο) > χτίστης (Ο) 12 Αυτό το φαινόµενο αποδόθηκε µε θεωρητικούς όρους από τους Di Sciullo & Williams (1987) ως σχετικοποιηµένη κεφαλή ( relativized head ). Σύµφωνα µε αυτή, σε µια διφυή δοµή υπάρχει µια κεφαλή και µια µη κεφαλή. Η κεφαλή είναι υπεύθυνη για την απόδοση της γραµµατικής κατηγορίας στη δοµή ενώ η µεταβίβαση άλλων µορφοσυντακτικών και σηµασιολογικών χαρακτηριστικών µπορεί να γίνεται από τις µη κεφαλές. Υπό αυτό το πρίσµα θεωρείται ότι ένα στοιχείο αποτελεί κεφαλή ως προς ένα χαρακτηριστικό και µη κεφαλή ως προς ένα άλλο χαρακτηριστικό. 22

23 (6) [[ ] Χ + Επίθ] Υ [ ] Υ Αυτό όµως δε συµβαίνει πάντα. Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες και η βάση αλλά και ο παράγωγος σχηµατισµός µπορεί να ανήκουν στην ίδια γραµµατική κατηγορία. Τέτοιους είδους παραδείγµατα φαίνονται στο (7) που ακολουθεί: (7) αµύγδαλ-ο + -ια > αµυγδαλ-ιά (Ο) πρόεδρ-ος + -ιλικι > προεδρ-ιλίκι (Ο) άνθρωπ-ος + -οτητα > ανθρωπ-ότητα (Ο) καπν-ός + -ιλα > καπν-ίλα (Ο) Εντούτοις, σύµφωνα µε το Stump (1993), τα παραγωγικά επιθήµατα µεταβάλλουν πάντα την συντακτική κατηγορία της βάσης. ηλαδή ακόµα και όταν ένα όνοµα παραµένει όνοµα, είναι λογικό να υποθέσουµε ότι το επίθηµα έχει µεταβάλει όλες τις πληροφορίες που συνδέονται µε / εφαρµόζονται στη βάση. Ο ίδιος, αναφέρει το επίθηµα hood (π.χ. man άνθρωπος > manhood ανθρωπότητα, child παιδί > childhood παιδική ηλικία ) το οποίο µεταβάλλει τα χαρακτηριστικά [- αφηρηµένο] και [+µετρήσιµο]. Θεωρεί ότι τα πραγµατικά παραγωγικά επιθήµατα µεταβάλλουν πάντοτε τουλάχιστον ένα συντακτικό χαρακτηριστικό της βάσης 13. Ο Scalise (1988), επεξεργάζεται περαιτέρω αυτή τη θέση και διακρίνει ανάµεσα σε επιθήµατα που διατηρούν την κατηγορία της βάσης αλλά µεταβάλλουν κάποια χαρακτηριστικά (όπως το hood στην προηγούµενη παράγραφο) και σε επιθήµατα που δεν µεταβάλλουν ούτε την κατηγορία της βάσης ούτε και τα χαρακτηριστικά. Η δεύτερη κατηγορία στην οποία εντάσσει τα αξιολογικά επιθήµατα θεωρεί ότι αποτελούν εξαίρεση και δε συνιστούν κεφαλές, [ ] there is a class of suffixes which are never heads, namely the evaluative suffixes (Scalise (1988:236-7). Ο ίδιος προτείνει ότι αυτά καταλαµβάνουν µια ιδιαίτερη θέση ανάµεσα στην κλίση και την παραγωγή. Οι θέσεις και τα επιχειρήµατα του Scalise αλλά και η υπόσταση των αξιολογικών επιθηµάτων και η θέση τους στη µορφολογία θα συζητηθεί εκτενώς αµέσως παρακάτω. 13 Για αντίστοιχα παραδείγµατα από τα Ολλανδικά βλ. (Βοοij 2005: 53) ενώ για τα Ιταλικά (Scalise 1994:185) 23

24 2.4 Βασικές απόψεις για τη φύση της µορφολογική διαδικασίας του υποκορισµού και την υπόσταση των υποκοριστικών επιθηµάτων ως κεφαλές. Η θέση της µορφολογική διαδικασίας της αξιολόγησης και πιο συγκεκριµένα του υποκορισµού έχει απασχολήσει πολύ έντονα τη σύγχρονη µορφολογική θεωρία. Στην προσπάθεια καθορισµού της θέσης του στη γραµµατική, έχουν προταθεί πολλές διαφορετικές απόψεις οι οποίες καταλάµβανουν/αντιστοιχούν σε διαφορετικά τµήµατα του µορφολογικού συνεχούς και αποτελούν απόρροια µελέτης διαφορετικών κάθε φορά γλωσσικών δεδοµένων. Ο υποκορισµός έχει θεωρηθεί άλλοτε κλιτική διαδικασία (Anderson 1992) άλλοτε παραγωγική -στο πλαίσιο της οποίας θεωρείται είτε αµιγώς επιθηµατική (Booij, 2005) είτε ότι προσιδιάζει στην προθηµατοποίηση (Grandi, 2002) - και άλλοτε ενδιάµεση (Scalise, 1984, 1988). Στις ενότητες που ακολουθούν θα γίνει µια σύντοµη παρουσίαση αυτών των θέσεων και θα συζητηθεί η θέση της µορφολογικής διαδικασίας του υποκορισµού που υιοθετείται εδώ υπό το πρίσµα των διαλεκτικών δεδοµένων Ο υποκορισµός ως κλιτική διαδικασία (Anderson 1992) Ο υποκορισµός έχει αντιµετωπιστεί συχνά στην βιβλιογραφία ως κλιτική διαδικασία. Βάση για αυτό τον ισχυρισµό αποτελεί κυρίως η πλήρης παραγωγικότητά του, η σχέση του µε/ η πλήρης προσαρµογή του στο ονοµατικό κλιτικό σύστηµα καθώς και η θέση των υποκοριστικών προσφυµάτων σε σχέση µε το µορφολογικό δείκτη του πληθυντικού που αντιµετωπίζεται γενικά ως κλιτική κατηγορία. Ο Anderson (1985, 1992) µε βάση δεδοµένα από οικογένειες γλωσσών όπως η Νiger-Congo, όπου η χρήση ενός θέµατος µε διαφορετικό κλιτικό επίθηµα/επίθηµα άλλης κλιτικής τάξης το καθιστά υποκοριστικό, καταλήγει ότι η απόλυτη παραγωγικότητα της µορφολογικής διαδικασίας του υποκορισµού και η πλήρης προσαρµογή της στο ονοµατικό κλιτικό σύστηµα, µαρτυρεί µε τον πλέον ξεκάθαρο τρόπο τον κλιτικό της χαρακτήρα. Ο ίδιος παρατηρεί ότι η διαφορά ανάµεσα σε ένα βασικό όνοµα και στο υποκοριστικό του είναι από πλευράς µορφής ένα ακριβές παράλληλο ανάµεσα στο ουσιαστικό και τον πληθυντικό του. Στη βάση αυτής της παρατήρησης, καταλήγει ότι ειδικά στη γλώσσα Fula για την οποία βλ. και Arnott 24

25 (1970:79)-, οι υποκοριστικοί και οι µεγεθυντικοί σχηµατισµοί είναι µέρος του ίδιου συστήµατος όπως το γένος και ο αριθµός, το οποίο εµφανώς θα αποκαλούσαµε κλιτικό. [ This process is (in principle given-semantic limitations) completely productive, and its full integration into the noun-class system [ ] makes its inflectional status clear Anderson (1985:177) What is important about this system is that the difference between a basic Noun and its diminutive is formally an exact parallel to that between the Noun and its plural... Thus, in this language, diminutive and augmentative formation is formally part of the same system as that marking gender (nominal class) and number, a system which we would certainly want to call inflectional. Anderson (1992:82) O Ιvan Derzhanski (2003) µελετώντας τη διάδραση υποκορισµού και πληθυντικού, στο άρθρο του Οn Diminutive plurals and plurals diminutives, επισηµαίνει ότι µολονότι είναι σπάνιο σε µια γλώσσα ο υποκορισµός και ο πληθυντικός αριθµός να εκφράζονται συσσωρευτικά, αυτό συµβαίνει. Επισηµαίνει ότι ο ισχυρισµός του Αnderson για τη Fula, ισχύει και για τη Swahili και για τις γλώσσες Bantu γενικά, καθώς και σε αυτές το µαρκάρισµα του αριθµού δεν διακρίνεται από το σχηµατισµό των υποκοριστικών, το οποίο πραγµατώνεται µέσω της µετάπλασης µε τέτοιο τρόπο ούτως ώστε κάθε ένας από τους τέσσερις τύπους (βάση-ενικός, υποκοριστικό-ενικός, βάση-πληθυντικός και υποκοριστικό πληθυντικός) να είναι διακριτός. Παρολαυτά, η σχέση του υποκορισµού και του πληθυντικού δεν αποτελεί καλό κριτήριο για τον προσδιορισµό του χαρακτήρα του ως παραγωγικού ή µη. Υπάρχουν περιπτώσεις γλωσσών, όπως η Comox, τα Ουαλλικά και µεµονωµένα παραδείγµατα της Γερµανικής, στις οποίες ο δείκτης του πληθυντικού είναι πιο κοντά στη βάση από το υποκοριστικό. Σύµφωνα µε τον Εttinger (1974a: 60) στα Γαλλικά της Βρετάνης και στα Πορτογαλικά, ο πληθυντικός µερικές φορές µαρκάρεται δύο φορές στα υποκοριστικά, µια πριν και µια µετά το υποκοριστικό. O Nater (1984:56) παρατηρεί ότι στη Bella Coola η σχετική σειρά του δείκτη του υποκοριστικού και του 25

26 πληθυντικού είναι µεταβλητή ενώ ο χαρακτήρας του πληθυντικου ως κλιτικής ή παραγωγικής κατηγορίας δεν είναι σαφής. Παρόµοιες είναι οι παρατηρήσεις του LeSourd (1995:120), για την Passamaquoddy, όπου ο πληθυντικός είναι ξεκάθαρα µια κλιτή κατηγορία. Τέλος, ο Sapir (1921: ), συζητώντας το χαρακτήρα του υποκορισµού στη γλώσσα Νootka (Wakashan) στην οποία ο δείκτης του πληθυντικού αριθµού προηγείται του δείκτη του υποκορισµού, εκφράζει τον προβληµατισµό του σχετικά µε τη χρήση του πληθυντικού ως κριτήριου και επισηµαίνει ότι αυτό δε συνεπάγεται ότι ο υποκορισµός και ο πληθυντικός ιεραρχούνται ως περιπτώσεις παραγωγής και κλίσης αντίστοιχα. Απ την άλλη, ο Leont ev (1974:65) χρησιµοποιώντας δεδοµένα από τη γλώσσα Asmat της Νέα Γουϊνέα καθώς και τις γλώσσες Παπούα γενικά, επισηµαίνει ότι ο σχηµατισµός υποκοριστικών όχι µόνο από λέξεις αλλά και από φράσεις αποτελεί απόδειξη του µη παραγωγικού του χαρακτήρα. Τέλος, ο Bauer (1997:545) έχοντας υπόψη αρκετά από τα παραπάνω δεδοµένα και συζητώντας τη θέση της αξιολογικής µορφολογίας στη γραµµατική, επισηµαίνει σχετικά ότι δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο αν ο πληθυντικός είναι κλιτική κατηγορία και ότι σε κάποιες γλώσσες -όπως η Diyari και η Κlamath- φαίνεται να αποτελεί παραγωγική. Συνοψίζοντας, θεωρούµε σύµφωνα και µε τον Βauer (1997), ότι παραδείγµατα γλωσσών όπως η Fula και η Kikuyu (αλλά και άλλες γλώσσες µε παρόµοια µορφολογία όπως η Kwezo ή η Βόρεια Sotho) δείχνουν ότι η αξιολογική µορφολογία µπορεί να βρίσκεται στο κλιτικό άκρο του µορφολογικού συνεχούς Ο υποκορισµός ως παραγωγική διαδικασία (Booij) Στον αντίποδα της θεώρησης του υποκορισµού ως κλιτικής διαδικασίας βρίσκεται η άποψη ότι αποτελεί παραγωγική. Τα γλωσσικά δεδοµένα στα οποία στηρίζονται τέτοιους είδους ισχυρισµοί είναι, όπως είναι φυσικό, διαφορετικά από αυτά της προηγούµενης θεώρησης. Ο Bauer (1997) στην τυπολογική του µελέτη για τον υποκορισµό, παρατηρεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες φαίνεται ότι η αξιολογική µορφολογία είναι στο παραγωγικό άκρο του συνεχούς. Παράδειγµα τέτοιας γλώσσας είναι η Klamath που περιγράφεται από τον Barker (1964: 216), όπου η σειρά του υποκοριστικού -a:k i 26

27 πριν το πρόσφυµα που µεταβάλλει τη ρηµατική βάση σε ονοµατική, το τοποθετεί στο τµήµα της παραγωγής, ή τα Αγγλικά όπου δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουµε ότι τα υποκοριστικά επιθήµατα, όπως το ling στο duckling, δεν είναι παραγωγικά (Βauer 1997:546-7). Παρόµοια, στα Ολλανδικά σύµφωνα µε το Booij (2005: 53) το υποκοριστικό επίθηµα (t)je δε συνδέεται µόνο µε ουσιαστικά αλλά και µε επίθετα και µε ρήµατα. Σε όλες τις περιπτώσεις το παράγωγο είναι πάντα ουσιαστικό: blond ξανθός > blondje ξανθιά κοπέλα (Ο), speel παίζω, > speeltje παιχνίδι. Το επίθηµα καθορίζει δηλαδή τη λεξική κατηγορία των παράγωγων σχηµατισµών ( category determinig ), δικαιολογώντας απόλυτα τον παραγωγικό του χαρακτήρα. Ο ίδιος προσθέτει ότι ένα επίθηµα µπορεί να καθορίζει την κατηγορία ακόµα και αν δεν αλλάζει την κατηγορία των βάσεων. Όταν τα Ολλανδικά υποκοριστικά παράγονται από ουσιαστικά, δεν αλλάζουν την κατηγορία. Μπορούµε να δούµε ότι καθορίζουν την κατηγορία καθώς φέρουν πάντα ουδέτερο γένος ακόµα και όταν η βάση δεν είναι ουδέτερη. Π.χ. zaal δωµάτιο > zaaltje δωµατιάκι (Ο). Αυτό σηµαίνει, σύµφωνα µε τον Booij (2005:54) ότι το υποκοριστικό καθορίζει το λεξικό υποσύνολο των παραγόµενων λέξεων. Στα Ελληνικά µολονότι δεν υπάρχει κάποια διεξοδική µελέτη για τη µελέτη του χαρακτήρα των υποκοριστικών ως παραγωγικών ή µη επιθηµάτων και ως κεφαλών ή µη κεφαλών, όλες οι µορφολογικές µελέτες της ελληνικής και οι πιο γενικές αλλά και οι πιο ειδικές (µεταξύ άλλων Μπαµπινιώτης-Κλαίρης 1988, Σακελλαριάδης 1997, Αναστασιάδη-Συµεωνίδη, Ράλλη & Χειλά-Μαρκοπούλου 2002, Ράλλη 2005) εντάσσουν τα υποκοριστικά γενικά στα παραγωγικά επιθήµατα. Η Ράλλη 2005:258) παρουσιάζοντας την έννοια της κεφαλής στα ελληνικά, χρησιµοποιεί ως παράδειγµα το παραγωγικότερο από τα υποκοριστικά επιθήµατα, το άκι, το οποίο θεωρεί ότι αποτελεί την κεφαλή των παράγωγων σχηµατισµών καθώς (λ.χ. στο παράγωγο ανθρωπάκι) είναι αυτό που δίνει την τιµή του ουδετέρου γένους. Γενικά όµως, ο χαρακτηρισµός των αξιολογικών επιθηµάτων ως παραγωγικών δεν συνεπάγεται και την απόδοση σε αυτά του ρόλου της κεφαλής στους παραγόµενους σχηµατισµούς. Σύµφωνα µε τους Dressler & Merlini Barbaresi (1992:21) τα αξιολογικά επιθήµατα, µολονότι έχουν παραγωγικό χαρακτήρα, δεν θεωρούνται πρωτοτυπικά δείγµατα της παραγωγικής µορφολογίας. Ο Stump (1993), 27

28 θεωρεί ότι τα αξιολογικά επιθήµατα θα πρέπει να κατατάσσονται στα παραγωγικά επιθήµατα και πιο συγκεκριµένα σε αυτά που δεν µεταβάλλουν την κατηγορία της βάσης ( category-preserving rules ), δεν τα θεωρεί όµως κεφαλές. Οι θέσεις και τα επιχειρήµατα του Stump (1993) θα παρουσιαστούν σε σχέση µε τη θέση του Scalise (1988) -στο σχετικό κεφάλαιο- για την ύπαρξη ενός αυτόνοµου τοµέα για την αξιολογική µορφολογία, καθώς αναπτύσσονται ως κριτική σε αυτά H ουδετέρωση προθηµάτων-επιθηµάτων στην αξιολογική µορφολογία Ο παραγωγικός χαρακτήρας των αξιολογικών επιθηµάτων αποσυνδέεται συχνά στη βιβλιογραφία από την έννοια της κεφαλής καθώς συγκρίνεται και εξοµοιώνεται µε τα προθήµατα, τα οποία γενικά δε θεωρούνται κεφαλές. Ο Grandi (2001:162), συγκρίνοντας τα χαρακτηριστικά των προθηµάτων όπως έχουν προταθεί από τον Ιacobini (1999:388-9), µε αυτά των αξιολογικών επιθηµάτων παρατηρεί ότι υπάρχουν πολύ σηµαντικές αναλογίες µεταξύ τους οι οποίες αφορούν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά. Και τα δύο είδη προσφυµάτων προθήµατα και αξιολογικά επιθήµατα-: 1) µπορούν να είναι επαναδροµικά 2) υπόκεινται σε φωνολογικούς περιορισµούς 3) έχουν συσχετιστική σηµασία 4) επιλέγουν βάσεις µε σηµασιολογικά κυρίως κριτήρια 5) παίζουν το ρόλο προσδιοριστή (δεν βρίσκονται σε παρατακτική σχέση µε τις βάσεις ή µε άλλα προθήµατα µε τα οποία συνδέονται) Οι παρατηρούµενες αναλογίες δεν είναι τυχαίες καθώς η αξιολόγηση πραγµατώνεται συχνά και µε προθήµατα. Οι ίδιες αναλογίες, σύµφωνα µε τον Grandi, ενισχύουν την υπόθεση ότι τα αξιολογικά επιθήµατα και τα προθήµατα θα πρέπει να αντιµετωπίζονται από κοινού στη βάση αυτών των κοινών χαρακτηριστικών και ότι αποτελούν µη πρωτοτυπικά δείγµατα της παραγωγικής µορφολογίας. Η εξοµοίωση των αξιολογικών επιθηµάτων µε τα προθήµατα και ο χαρακτηρισµός τους ως µη 28

29 πρωτοτυπικών δειγµάτων παραγωγής, αποσοβεί όπως είναι αναµενόµενο οποιαδήποτε ιδιότητα η οποία τις συνδέει µε την έννοια της κεφαλής. Απ την άλλη, τυπολογικές έρευνες δείχνουν ότι η αξιολογική µορφολογία εµφανίζει µια ιδιάζουσα συµπεριφορά σε σχέση µε την παρουσία των προθηµάτων και επιθηµάτων σε αυτή. Ενώ είναι γενικά αποδεκτό στη βιβλιογραφία ότι σε µια συγκεκριµένη γλώσσα ένα συγκεκριµένο σηµασιολογικό χαρακτηριστικό πραγµατώνεται είτε µε προθήµατα είτε µε επιθήµατα όχι όµως και µε τα δύο είδη προσφυµάτων, στην αξιολογική µορφολογία αυτό αίρεται (µεταξύ άλλων Grandi & Monermini (in print). H αξιολόγηση παρουσιάζει, σε διαφορετικές τυπολογικά και γενετικά γλώσσες, ένα είδος ουδετέρωσης ανάµεσα στα προθήµατα και τα επιθήµατα. Επιστρατεύονται δηλαδή και οι δύο στρατηγικές για την πραγµάτωσή της. Μολονότι η χρήση και των δύο ειδών προσφυµάτων µελετάται ξεχωριστά για κάθε µια από τις τέσσερις διαστάσεις της αξιολόγησης (ΜΙΚΡΟΣ, ΜΕΓΑΛΟΣ, ΚΑΛΟΣ, ΚΑΚΟΣ) και σε συνδυασµό µε άλλα τυπολογικά χαρακτηριστικά 14 (τη σειρά των όρων στην πρόταση και τις προθέσεις ή τις µεταθέσεις), το γεγονός παραµένει. Τα προθήµατα και τα αξιολογικά επιθήµατα τείνουν να αντιµετωπίζονται στη βιβλιογραφία ως προσφύµατα µε κοινές ιδιότητες ή και ως µια ενιαία κατηγορία Ο υποκορισµός ως ενδιάµεση διαδικασία H πρόταση του Scalise (1984, 1988, 1994) Στο ενδιάµεσο των παραπάνω θέσεων βρίσκεται η πρόταση του Scalise (1984, 1988, 1994) ο οποίος µε βάση δεδοµένα από τα Ιταλικά, τοποθετεί την αξιολογική µορφολογία ως αυτόνοµο τοµέα ανάµεσα στην κλίση και την παραγωγή. O τελευταίος, εξετάζοντας τη µεταφορά της έννοιας της κεφαλής στη µορφολογία, τροποποιεί µια από τις γενικεύσεις του Williams (1981), σύµφωνα µε την οποία τα παραγωγικά επιθήµατα είναι πάντα κεφαλές, θεωρώντας ότι αυτή δεν ισχύει πάντα καθώς εµφανίζονται εξαιρέσεις που αφορούν τα αξιολογικά επιθήµατα. Εξετάζει το σύνολο των παραγωγικών επιθηµάτων που δεν µεταβάλλουν τη λεξική κατηγορία της βάσης, όπως το hood στα Αγγλικά που συνδέεται µε ουσιαστικά και παράγει 14 Η ουδετέρωση προθηµάτων επιθηµάτων, σύµφωνα µε τους Grandi&Montermini (in print) εντοπίζεται κυρίως στην ποσοτική διάσταση της αξιολογικής µορφολογίας και ευνοείται σε γλώσσες µε σειρά όρων ΡΑ και υψηλό βαθµό διάχυσης. 29