Ενότητα: ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ. Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος

Transcript

1 Τίτλος Μαθήματος: ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ι Ενότητα: ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος Τμήμα: Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας

2 ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ι 3 η ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ Η μεθοδολογία απαρτίζεται από τους κανόνες που καθορίζουν και καθοδηγούν τους τρόπους με τους οποίους μπορώ να μελετήσω ένα φαινόμενο, όπως την ανάπτυξη. Η μεθοδολογία έχει ιδιαίτερη σημασία γιατί: Μας λέει τι είναι για μας ο κόσμος Πως μπορούμε να τον γνωρίσουμε, και Τι είδους γνώσεις μπορούμε να αποκτήσουμε. Τρείς ερωτήσεις οδηγοί για να κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά μιας μεθοδολογίας: 1. Τι είναι για μας ο κόσμος; Τι είναι η πραγματικότητα; 2. Τι σχέση μπορώ και πρέπει να έχω με την πραγματικότητα; 3. Με ποιους τρόπους μπορώ να γνωρίσω την πραγματικότητα; Υπάρχουν δύο γενικά είδη μεθοδολογιών: Ο θετικισμός ή ποσοτική μεθοδολογία και η Ποιοτική μεθοδολογία. Για λόγους ιστορικούς, η θετικιστική μεθοδολογία είναι αυτή που κυριαρχεί στην ψυχολογία και γενικά στις ανθρωπιστικές επιστήμες. Βασικά χαρακτηριστικά του θετικισμού ή ποσοτικής μεθοδολογίας: 1. Τι είναι για μας ο κόσμος; Τι είναι η πραγματικότητα; Απάντηση: Υπάρχει ένας μοναδικός, ενιαίος πραγματικός κόσμος, στον οποίο τα αντικείμενα της ψυχολογίας λαμβάνουν χώρα. Το υποκείμενο αποτελεί μέρος του πραγματικού κόσμου, και έτσι διαδικασίες όπως η μνήμη, το συναίσθημα και η σκέψη είναι γεγονότα στον πραγματικό κόσμο με καθορισμένα και με διάρκεια χαρακτηριστικά. Άρα, για τον θετικισμό, η πραγματικότητα είναι αντικειμενική: δηλαδή, τα χαρακτηριστικά και η λειτουργία της δεν εξαρτώνται και δεν επηρεάζονται από την προοπτική και τα χαρακτηριστικά αυτού που την παρατηρεί. 2. Τι σχέση μπορώ και πρέπει να έχω με την πραγματικότητα; Απάντηση: Ο ερευνητής και το αντικείμενο της μελέτης αποτελούν ανεξάρτητες οντότητες (δυϊσμός). Άρα, ο επιστήμονας μπορεί να μελετήσει το αντικείμενο χωρίς να το επηρεάζει (αντικειμενισμός). Η γνώση λαμβάνει τη μορφή «κανόνων» βασιζόμενων στις κατηγορίες της αιτίας και του αποτελέσματος. Αυτοί οι νόμοι αποτελούν μέρος της εξωτερικής πραγματικότητας που είναι ανεξάρτητη από τον παρατηρητή (φυσικοί νόμοι), σκοπός του οποίου είναι να τους «ανακαλύψει». 3. Με ποιους τρόπους μπορώ να γνωρίσω την πραγματικότητα; Απάντηση: Με την παρατήρηση & το πείραμα κυρίως. Αλλά και με τη συνέντευξη και το ερωτηματολόγιο. [1]

3 Ηθικά ζητήματα στην έρευνα Δεοντολογία: 1. η προστασία και ευημερία των συμμετεχόντων 2. η αρχή της με ενημέρωση συγκατάθεσης 3. η μη χρήση της εξαπάτησης 4. η ενημέρωση για τη μελέτη 5. το δικαίωμα των συμμετεχόντων να αποσυρθούν από την έρευνα 6. η μη παραβίαση του ιδιωτικού χώρου κατά την παρατήρηση 7. η εμπιστευτικότητα και η ανωνυμία των δεδομένων ΤΑ ΠΕΝΤΕ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΑΔΙΑ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 1. Θεωρία 2. Υποθέσεις Απαγωγή 3. Συλλογή δεδομένων Λειτουργικοί ορισμοί Ερευνητικός σχεδιασμός 4. Ανάλυση δεδομένων Οργάνωση των δεδομένων 5. Αποτελέσματα Ερμηνεία Επαγωγή [2]

4 ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ Η θεωρία της εξέλιξης των ειδών διατυπώθηκε περίπου στα μέσα του 19 ου αιώνα ταυτόχρονα από τον Alfred Russel Wallace και τον Charles Darwin (Futuyma, 1995; Κρίμπας 1998). Ο Darwin ήταν αυτός που στο έργο του On the origin of spieces, δημοσιευμένο το 1859, συστηματοποίησε την έννοια και τη θεωρία της εξέλιξης, παρέχοντας ταυτόχρονα ένα συντριπτικό όγκο ερευνητικών αποδείξεων για να την υποστηρίξει. Αντιμετώπισε μια έντονη πολεμική έως την δεκαετία του 1930, όπου μέσα από την ανάπτυξη της Εξελικτικής σύνθεσης ή Σύγχρονης σύνθεσης, της σύνθεσης δηλαδή της δαρβινικής θεωρίας με στοιχεία της γενετικής, της οικολογίας και της παλαιοντολογίας, διαψεύστηκαν οι αντιρρήσεις και τα επιχειρήματα των αντίπαλων θεωριών, προσφέρθηκαν νέες αποδείξεις, αναβαθμίστηκε και επεκτάθηκε το θεωρητικό της οπλοστάσιο και η ερμηνευτική της ισχύς. Όπως επισημαίνει ο Mayr (2001), ένας από τους πρωτεργάτες της σύγχρονης σύνθεσης του δαρβινισμού, δεν υπάρχει στη βιολογία ούτε μία ερώτηση που να αρχίζει με το γιατί; και να μπορεί να απαντηθεί επαρκώς χωρίς να ληφθεί υπ όψιν η εξελικτική θεωρία. Η θεωρία της εξέλιξης Ο εξελικτική θεωρία το Δαρβίνου, όπως διατυπώνεται στο βιβλίο του η Προέλευση των ειδών (1873, 6 η έκδοση), αναλύεται σε δύο θεμελιώδεις θέσεις: 1. Πρώτον, στην ύπαρξη εντός κάθε είδους μιας μεγάλης ατομικής ποικιλομορφίας, ενός μεγάλου πλήθους γενετικών κληρονομικών παραλλαγών, η διαμόρφωση των οποίων οφείλεται σε τυχαίους παράγοντες. Μέσα από αυτή τη δεξαμενή των διαφόρων παραλλαγών, κάθε γενετική παραλλαγή σε ένα άτομο του είδους που είναι επωφελής για την επιβίωση και την αναπαραγωγή του, στο πλαίσιο των σχέσεών του με τα άλλα είδη και το εξωτερικό φυσικό περιβάλλον, θα τείνει να διατηρείται και να κληρονομείται στους απογόνους του. 2. Ο Δαρβίνος (1873) ονομάζει αυτή διαδικασία διατήρησης κάθε επωφελούς παραλλαγής, Φυσική Επιλογή. [3]

5 Η αρχή της φυσικής επιλογής, ορίζεται: ως η διατήρηση κάθε επωφελούς γενετικής παραλλαγής και η απόρριψη κάθε επιζήμιας παραλλαγής στον πληθυσμό ενός είδους. Ο Δαρβίνος (1873) υποστηρίζει ότι η αρχή της φυσικής επιλογής προέρχεται από τον αγώνα για επιβίωση που συνεπάγεται ο υψηλός βαθμός με τον οποίο τείνουν όλα τα οργανικά είδη να αυξάνονται. Στο φυσικό περιβάλλον όμως δεν υπάρχουν οι απαραίτητοι πόροι για να υποστηρίξουν την επιβίωση του υψηλού αυτού αριθμού απογόνων. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναπτύσσεται εντός κάθε είδους, αλλά και μεταξύ των ειδών που συμβιώνουν σε ένα κοινό περιβάλλον και μοιράζονται τους ίδιους φυσικούς πόρους, ένας αγώνας για επιβίωση. Στο πλαίσιο αυτό δρα η διαδικασία της φυσικής επιλογής, διατηρώντας κάθε γενετική παραλλαγή στα άτομα ενός είδους που είναι επωφελής για την επιβίωσή και την αναπαραγωγή τους. Σε ένα μάκρος χρόνου αυτό οδηγεί στην ανάπτυξη ενός νέου είδους, όλα τα άτομα του οποίου θα διαθέτουν την συγκεκριμένη γενική παραλλαγή. Ο Κρίμπας (1998) συνοψίζει την εξελικτική διαδικασία σε τέσσερα στάδια: 1.Πρώτον, στην παραγωγή μιας τυχαίας ποικιλομορφίας παραλλαγών εντός των ατόμων ενός είδους. 2. Δεύτερον, στον έλεγχό της, δηλαδή την υπαγωγή της σε μια διαδικασία επιλογής της πιο επωφελούς παραλλαγής για την επιβίωση και αναπαραγωγή του είδους, σε ένα συγκεκριμένο φυσικό περιβάλλον και μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή. 3. Τρίτον, στην αναπαραγωγή αυτών των ατόμων του είδους που φέρουν την επιτυχώς δοκιμασμένη γενετική παραλλαγή. 4. Τέταρτον, στην μεγέθυνση αυτού του πληθυσμού και τη διαμόρφωση ενός νέου είδους. Εξέλιξη, στο σύγχρονο πλαίσιο της εξελικτικής σύνθεσης, σημαίνει, την μεταβολή των χαρακτηριστικών των πληθυσμών των οργανισμών μέσα στο χρόνο (Mayr 2001, σελ. 8). Μονάδα της εξέλιξης είναι ο πληθυσμός και όχι το άτομο, τα γονίδια, ή τα είδη, κάτι το οποίο είχε επισημάνει ήδη ο Δαρβίνος. Ο Mayr (2001) επισημαίνει ένα ουσιαστικό χαρακτηριστικό της διαδικασίας της φυσικής επιλογής: Ότι αυτή δεν είναι τόσο μια διαδικασία επιλογής και διατήρησης των καλύτερων και πιο ικανών ατόμων του πληθυσμού. Αυτό θα είχε σαν συνέπεια την επιβίωση ενός περιορισμένου αριθμού ατόμων από τον [4]

6 πληθυσμό, καθώς μόνο αυτά θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στην διαδικασία της φυσικής επιλογής. Όμως, αυτό θα συνεπαγόταν την διατήρηση μόνο ενός μικρού μέρους του συνολικού εύρους της γενικής ποικιλίας του αρχικού πληθυσμού, κάτι που θα περιόριζε μετέπειτα την συνέχιση της διαδικασίας της φυσικής επιλογής. Αντιθέτως, η φυσική επιλογή αποτελεί μια διαδικασία εξάλειψης των λιγότερο ικανών, αυτών δηλαδή που δεν μπορούν να ανταποκριθούν θετικά στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Αυτό συνεπάγεται την επιβίωση ενός μεγαλύτερου αριθμού ατόμων από τον πληθυσμό και επομένως θα παρείχε το κατάλληλο εύρος παραλλαγών για την συνέχιση της διαδικασίας της φυσικής επιλογής (Mayr, 2001). Η εξέλιξη έχει ως μονάδα τον πληθυσμό, αλλά η διαδικασία της φυσικής επιλογής έχει ως μονάδα της το άτομο. Αντικείμενο της φυσικής επιλογής αποτελεί ο φαινότυπος του ατόμου, δηλαδή όλα το σύνολο των μορφολογικών, φυσιολογικών, βιοχημικών και συμπεριφορικών χαρακτηριστικών του οργανισμού που του προσφέρουν τα μεγαλύτερα πλεονεκτήματα για την επιβίωση και την αναπαραγωγή του. Ο φαινότυπος είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης του γονότυπου με το περιβάλλον. Επομένως, ο φαινότυπος προσφέρει μεγαλύτερο εύρος παραλλαγών για τη δράση της φυσικής επιλογής. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣ Αναφέρεται σε ένα χαρακτηριστικό του οργανισμού, που μπορεί να είναι δομικό, φυσιολογικό, συμπεριφορικό κ.τ.λ., το οποίο έχει ευνοηθεί από τη φυσική επιλογή έναντι άλλων εναλλακτικών χαρακτηριστικών. Πιο γενικά, θα μπορούσαμε να πούμε επίσης, ότι προσαρμογή είναι η ιδιότητα που προσφέρει στα άτομα που την έχουν μια αύξηση των πιθανοτήτων για επιβίωση και αναπαραγωγή (Futuyma, 1995). Η προσαρμογή είναι μια παθητική διαδικασία από την άποψη ότι τα αποτελέσματα της μπορούν να διαπιστωθούν μόνο αναδρομικά. Σε κάθε γενιά, τα άτομα που επιβιώνουν της διαδικασίας της φυσικής επιλογής μπορούν να θεωρηθούν προσαρμοσμένα, καθώς τα και τα χαρακτηριστικά τους που τους επέτρεψαν να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν (Mayr, 2001). Ο οργανισμός έχει ορισμένα γενικά και ορισμένα ειδικά προσαρμοσμένα χαρακτηριστικά. Π.χ., τα πουλιά και τα αιλουροειδή είναι σπονδυλωτά, ένα [5]

7 χαρακτηριστικό που και οι δύο πληθυσμοί κληρονόμησαν από τους μακρινούς προγόνους τους. Τα πουλιά όμως φέρουν και κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, κατάλληλα προσαρμοσμένα στις ειδικές συνθήκες του περιβάλλοντος που ζουν, όπως τα φτερά, ή τα κούφια κόκαλα κ.τ.λ. Κάθε είδος είναι προσαρμοσμένο σε ορισμένα ειδικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός του, αυτά αφορούν την επιβίωσή του, όπως οι κλιματολογικές συνθήκες, οι τροφικοί πόροι κ.τ.λ. (Mayr, 2001). [6]

8 Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τέλος Ενότητας

9 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Σημειώματα Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκων : Επίκουρος Καθηγητής Στάθης Παπασταθόπουλος. «ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Ι. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ - ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]