LAYMAN S ΑΝΑΦΟΡΑ LIFE08 NAT/GR/000533

Transcript

1 LIFE08 NAT/GR/ ΑΝΑΦΟΡΑ LAYMAN S Μεθοδολογία Αποκατάστασης Πυρόπληκτων Μεσογειακών Δασών Ασφάλεια & Αποδοτικότητα 4 Παρεμβάσεων στην NATURA 2000 της Ρόδου FRAMME Σεπτέμβριος

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή 3 Στόχοι 4 Περιοχή Εφαρμογής 6 Δράσεις & Αποτελέσματα 9 Κοινωνικο οικονομικά Θέματα 13 Αναγνωρισιμότητα Περιοχής Natura Μελλοντική Παρακολούθηση 14 Χρηματοδότηση 14 Συμμετέχοντες 15 2

3 Εισαγωγή Οι πυρκαγιές στην περιοχή της Μεσογείου είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο. Σήμερα, με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να γίνονται ολοένα και πιο εμφανή, οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα συμβαίνουν πιο συχνά και οδηγούν ως επί το πλείστον σε εθνικές καταστροφές. Λόγω της αυξημένης συχνότητας, η μετά την πυρκαγιά διαχείριση και η έρευνα των επιπτώσεων, γίνονται όλο και πιο δημοφιλής στους κόλπους της επιστημονικής κοινότητας και της περιβαλλοντικής διατήρησης. Σημαντικές επιδράσεις που αναγνωρίζονται είναι η μείωση του υδραυλικού όγκου του εδάφους και της οργανικής ύλης, η διάβρωση και η υψηλή θνησιμότητα των σπόρων που οφείλεται σε δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Η υφιστάμενη διαχείριση των πυρκαγιών περιλαμβάνει κυρίως παρεμβάσεις μεγάλης κλίμακας, δηλαδή κορμοφράγματα, περιφράξεις, υλοτομία και φυτεύσεις, οι οποίες όμως αφορούν μόνο τις δύο τελευταίες από τις προαναφερθείσες επιπτώσεις. Οι πιο σοβαρές επιπτώσεις που σχετίζονται με τη γονιμότητα του εδάφους, επηρεάζουν δύο από τους σημαντικότερους κύκλους, του άνθρακα και του νερού, και παρά την σημασία τους, δεν έχει προσδιοριστεί ακόμη μια κατάλληλη παρέμβαση. Η σημασία αυτών των επιδράσεων αυξάνεται σημαντικά όταν αναφέρεται σε περιοχή του δικτύου NATURA 2000, όπου απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή για την επίτευξη μιας περιβαλλοντικά ορθής διαχείρισης. Το 2007, η Ελλάδα βίωσε τη χειρότερη χρονιά που έχει καταγραφεί για τις δασικές πυρκαγιές. Χάθηκαν συνολικά 84 ζωές και κάηκαν στρέμματα, σχεδόν το 5% της χώρας μας. Κατόπιν των πυρκαγιών αυτών ξεκίνησε μια δημόσια συζήτηση για την αναδάσωση και τις προσπάθειες αποκατάστασης οικοτόπων. Οι πρώτες εκτιμήσεις, ανέφεραν τα 10 έως 15 έτη ως φυσική περίοδο αναδάσωσης. Η εικόνα των ελληνικών δασικών πυρκαγιών από τον δορυφόρο της NASA 26 Αυγούστου

4 Η περιοχή NATURA 2000 του όρους Αττάβυρος στην Ρόδο (GR ΡΟΔΟΣ: ΑΚΡΑΜΥΤΗΣ, ΑΡΜΕΝΙΣΤΗΣ, ΑΤΤΑΒΥΡΟΣ & ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΖΩΝΗ ΚΑΡΑΒΟΛΑ ΟΡΜΟΣ ΓΛΥΦΑΔΑ), στα Δωδεκάνησα καταστράφηκε σημαντικά από την πυρκαγιά το καλοκαίρι του Περισσότερα από στρ.δασικών εκτάσεων χάθηκαν, επηρεάζοντας. Η πυρκαγιά έκαψε το 11,1% ( στρ.) της περιοχής NATURA 2000, που φιλοξενούσε σημαντικά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας. Με αφορμή τα παραπάνω γεγονότα αναπτύχτηκε το πρόγραμμα LIFE08 NAT/GR/ «Μεθοδολογία Αποκατάστασης Πυρόπληκτων Μεσογειακών Δασών Ασφάλεια & Αποδοτικότητα 4 Παρεμβάσεων στην NATURA 2000 της Ρόδου FRAMME», με τη φιλοδοξία να καλύψει το γνωστικό κενό όσον αφορά τη διαχείριση και την αποκατάσταση των πυρόπληκτων μεσογειακών δασών. Το 2009 το έργο FRAMME εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Στόχοι Οι βασικοί στόχοι του FRAMME ήταν: Η πιλοτική αποκατάσταση πυρόπληκτων οικοτόπων εντός της προστατευόμενης περιοχής NATURA 2000 της Ρόδου, μέσω εφαρμογής τυπικών αλλά και πειραματικών παρεμβάσεων σε συνολική έκταση 640 στρ. Κάθε πειραματικό τεμάχιο θα είχε έκταση 10 στρ. Δημιουργία ενός Οδηγού Καλών Πρακτικών Αποκατάστασης Πυρόπληκτων Μεσογειακών Δασών, που θα αποσαφήνιζε θέματα ασφάλειας, κόστους και αποδοτικότητας των εφαρμοζόμενων σήμερα πρακτικών (φυτεύσεις και αντιδιαβρωτικά), καθώς και νέων καινοτόμων επεμβάσεων (π.χ. αξιοποίηση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων), με άμεση εφαρμογή σε όλη την Νότια Ευρώπη και ιδιαίτερη στόχευση στα νησιωτικά δασικά οικοσυστήματα. Κάθε πειραματική παρέμβαση, καθώς και οι μεταξύ τους συνδυασμοί, θα αξιολογηθούν με γνώμονα την αποδοτικότητα και την βιωσιμότητα. Το FRAMME ήταν ουσιαστικά ένα μεγάλο πείραμα που αποτελούταν από τις ακόλουθες τέσσερις παρεμβάσεις αποκατάστασης, δημιουργώντας ένα πείραμα 4Χ4. Οι διάφοροι συνδυασμοί κάθε παρέμβασης παράγουν 16 διαφορετικούς συνδυασμούς συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου: 4

5 Αντιδιαβρωτικές Παρεμβάσεις. Η μέθοδος που επιλέχθηκε ήταν η δημιουργία ή/και συντήρηση κορμοφράγματων αμέσως μετά την πυρκαγιά από την τοπική δασική υπηρεσία. Αυτό είναι ένα τυπικό μέτρο που πραγματοποιείται αμέσως μετά την πυρκαγιά. Παρεμβάσεις Βελτίωσης Εδάφους. Χρησιμοποιήθηκε αστική ιλύς από τις εγκαταστάσεις του βιολογικού καθαρισμού της πόλης της Ρόδου προκειμένου να εμπλουτιστεί το κατεστραμμένο έδαφος με οργανική ύλη. Η εγκατάσταση επεξεργάζεται μόνο οικιακά απορρίμματα και δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος επιμόλυνσης π.χ. βαρέα μέταλλα. Η ιλύς ελέγχθηκε εργαστηριακά πριν από την χρήση της. Παρεμβάσεις Φυτεύσεων. Έλαβαν χώρα φυτεύσεις με τοπικό υλικό (που προέρχονται από τοπικούς σπόρους) από το φυτώριο του νησιού με στόχο τον εμπλουτισμό του τοπικού φυτικού δυναμικού. Τα είδη που φυτεύτηκαν ήταν Pinus brutia (Πεύκη), Cupressus sempervirens (Κυπαρίσσια) and Juniperus sp. (Κέδροι). 5

6 Παρεμβάσεις Άρδευσης. Η μέθοδος αυτή αφορά την άρδευση με νερό του βιολογικού καθαρισμού, μέσα από ένα απλό σύστημα εφαρμογής με χρήση του μεγάλου βυτιοφόρου αλλά και των μικρών του FRAMME, προκειμένου να αποφευχθούν περιβαλλοντικές επιπτώσεις μέσω της κατασκευής ενός μόνιμου αρδευτικού συστήματος. Περιοχή Εφαρμογής Το FRAMME υλοποιήθηκε στην Ρόδο, στα Δωδεκάνησα. Η θέση της Ρόδου στο Αιγαίο και την Μεσόγειο (Πηγή: Google Earth) Η καμένη περιοχή Natura 2000 GR της Ρόδου 6

7 Η περιοχή GR έχει έκταση στρ. και κείται στο νοτιοδυτικό μέρος της νήσου Ρόδου και περιλαμβάνει την ορεινή έκταση του Αττάβυρου (1217 μ.) και του Ακραμύτη, την έκταση γύρω από τον ποταμό Σιανίτη και την παράκτια έκταση από τον κόλπο του Παπαγιώργη, έως το Ακρωτήριο Αρμενιστής και νότια ως τον κόλπο του Απολακκιά. Το θαλάσσιο μέρος καλύπτει 7% της περιοχής. Είναι μια περιοχή χωρίς πολλούς παραθεριστές σε αντίθεση με άλλα μέρη του νησιού. Τα πιο χαρακτηριστικά χερσαία ενδιαιτήματα είναι οι δύο τύποι δασών με κωνοφόρα και Juniperus spp. (92/43/ΕΟΚ κωδικός 5210). Η Τραχεία Πεύκη (Pinus brutia 9540) σχηματίζει μεικτά δάση με οριζοντιόκλαδα κυπαρίσσια (Cupressus sempervirens v. Horizontalis 9290), που απαντώνται στην περιοχή εφαρμογής του FRAMME. Η περιοχή επίσης περιλαμβάνει ευρεία έκταση με μακκία και φρύγανα. Υπάρχουν κι εκτάσεις με Quercus cοccifera. Οι πρινώνες είναι βοσκημένοι και χαμηλοί. Το FRAMME υλοποιήθηκε σε δημόσια γη, σε 3 διαφορετικές περιοχές εντός της GR Οι 3 διαφορετικές περιοχές βρίσκονται εντός των πρώην δήμων Ατταβύρου, Λίνδου και Νότιας Ρόδου, που επλήγησαν από τη φωτιά (μετά την μεταρρύθμιση ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ το 2011 ενσωματώθηκαν στον ενιαίο Δήμο της Ρόδου). Τα πειραματικά τεμάχια έχουν έκταση 10 στρ. το κάθε ένα και παρουσιάζονται σε αεροφωτογραφίες από κάθε αντίστοιχη περιοχή: 7

8 Νότια Ρόδος 32 τεμάχια Λάερμα 16 τεμάχια Αγ. Ισίδωρος 16 τεμάχια 8

9 Δράσεις & Αποτελέσματα Το FRAMME ήταν ένα πρόγραμμα Φύση Βιοποικιλότητα και συμπεριλάμβανε τις ακόλουθες Προπαρασκευαστικές δράσεις, δράσεις Διατήρησης, Διαχείρισης και Διάδοσης. Δράση Υπεύθυνος Δικαιούχος A. Προπαρασκευαστικές δράσεις, Διαχειριστικά Σχεδία, Σχέδια Διαχείρισης ή/και Σχέδια Δράσης A1 Περιβαλλοντική Μελέτη Ειδικού Σκοπού ΟΠΠ A2 Σχέδιο Εφαρμογής ΟΠΠ A3 Προετοιμασία Προκηρύξεων & Δημοπρατήσεων ΔΡ C. Δράσεις Διατήρησης C1 Αντιδιαβρωτικές Παρεμβάσεις ΔΡ C2 Παρεμβάσεις Βελτίωσης Εδάφους ΔΡ C3 Παρεμβάσεις Φύτευσης ΔΡ C4 Παρεμβάσεις Άρδευσης ΔΡ C5 Συγκριτική Αξιολόγηση Παρεμβάσεων ΟΠΠ D. Δράσεις Ευαισθητοποίησης του Κοινού και Διάδοσης Αποτελεσμάτων D1 Πινακίδες & Σήματα Πόρτας EE D2 Ιστοσελίδα Προγράμματος EE D3 Αναφορά Layman s EE D4 Εκδηλώσεις EE D5 Επιστημονικές Δημοσιεύσεις ΟΠΠ D6 Μετά LIFE Σχέδιο Διατήρησης EE E. Λειτουργία και Παρακολούθηση Προγράμματος E1 Διαχείριση Προγράμματος EE E2 Σχέδιο & Αναφορά Αξιολόγησης EE E3 Οικονομικός Έλεγχος EE E4 Δικτύωση με άλλα προγράμματα EE ΟΠΠ: Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Οικολογίας & Προστασίας Περιβάλλοντος ΔΡ: Δήμος Ρόδου EE: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος & Πολιτισμού Η αρχική διάρκεια του FRAMME ήταν 01/ /2014, ωστόσο, λόγω σοβαρών καθυστερήσεων που επηρέασαν τις δράσεις διατήρησης, που κυρίως προέκυψαν από τα γραφειοκρατικά προβλήματα του Δήμου και την οικονομική και διοικητική αναταραχή που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα κατά τα τελευταία 2 χρόνια, η Ευρωπαϊκή Κοινότητα διέκοψε το έργο τον Ιούνιο του Παρά την ατυχή εξέλιξη αυτή το FRAMME κατάφερε να παράγει σημαντικά αποτελέσματα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον από την κοινότητα διατήρησης. Επιπλέον, οι τοπικές αρχές του νησιού απέκτησαν σημαντικούς πόρους, όπως τα βαρέα μηχανήματα και τα οχήματα που θα είναι χρήσιμα σε μελλοντικές ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος και πυρόσβεσης. Τα κύρια αποτελέσματα του FRAMME: 1. Εκπόνηση Περιβαλλοντικής Μελέτης Ειδικού Σκοπού, για τμήμα της περιοχής GR , περιλαμβάνοντας 6 Ειδικές Μελέτες για την περιοχή εφαρμογής: 9

10 Μελέτη Βιοποικιλότητας Γεωλογική Μελέτη Κλιματολογική Μελέτη Μελέτη Υδάτινων Πόρων Μελέτη Επιπτώσεων της Πυρκαγιάς 2008 Μελέτη Επικινδυνότητας 2. Σύνταξη Σχεδίου Εφαρμογής, με λεπτομερή τοπογραφική αποτύπωση των πειραματικών τεμαχίων και των αντίστοιχων παρεμβάσεων. 3. Προμήθεια του ακόλουθου εξοπλισμού που θα χρησιμοποιηθεί για ανάγκες προστασίας του περιβάλλοντος και καταπολέμηση πυρκαγιών: 2 Αντλιοφόρα (4X4) οχήματα 1 Ανατρεπόμενο Φορτηγό (6 τόνων) 1 Βυτιοφόρο (6 τόνων) 10

11 4. Ανάπτυξη εργαλείου Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) για τη συγκριτική αξιολόγηση των παρεμβάσεων, μέσω βοτανικών ανιχνεύσεων (με χρήση δορυφορικών εικόνων) και εργασιών πεδίου. 5. Αναλύσεις δειγμάτων εδάφους μέσω Αέριου Χρωματογράφου Φασματόμετρου Μάζας. 6. Αναλύσεις δειγμάτων επεξεργασμένου νερού βιολογικού καθαρισμού. 7. Αναλύσεις επεξεργασμένης αστικής ιλύος βιολογικού καθαρισμού. 8. Σύνταξη Προκαταρκτικής έκδοσης Οδηγού Καλών Πρακτικών. 9. Τέσσερις δημοσιεύσεις και σχετικές παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια 10. Συμμετοχή του FRAMME σε εκδηλώσεις διάδοσης, συμπεριλαμβανομένου του 1ου Συνεδρίου, Εκδήλωση Παρουσίασης Οχημάτων, 3 τοπικές εκδηλώσεις ευαισθητοποίησης κ.α. 11

12 Τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα του FRAMME περιλαμβάνουν σημαντική βελτίωση των στοχευόμενων οικοτύπων Τα κύρια τοπικά και άμεσα οφέλη του FRAMME: 1215 πεύκα (Pinus brutia), 240 κυπαρίσσια (Acero Cupression) και 45 κέδροι (Juniperus spp.) φυτεύτηκα σε έκταση 160 στρ. Τα φυτά ποτίζονται τακτικά. Συμπληρωματικά 810 πεύκα (Pinus brutia), 160 κυπαρίσσια (Acero Cupression) και 30 κέδροι (Juniperus spp.) θα φυτευτούν την ερχόμενη φυτευτική περίοδο (Οκτώβριος 2013). Οι οικότοποι στην περιοχή εφαρμογής έχουν καταφέρει να ανακάμψουν σημαντικά εν μέρει λόγω συντήρησης των κορμοφραγμάτων σε 190 στρ. Εφαρμογή εδαφοβελτιωτικού για την παρακολούθηση επιπτώσεων αναγέννησης σε 120 στρ. Σημαντική αύξηση τεχνογνωσίας και δυναμικού για αναδασώσεις του τοπικού εργατικού δυναμικού από τις πιλοτικές εφαρμογές αποκατάστασης. 12

13 Το δυναμικό της τοπικής Πυροσβεστικής και Δασικής υπηρεσίας έχει ενισχυθεί σημαντικά μέσω της προμηθείας των οχημάτων του FRAMME (δύο 4X4 αντλιοφόρα και ένα βυτιοφόρο 6 τόνων με πλήρη εξοπλισμό) τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ήδη κατά την κατάσβεση της πυρκαγιάς του Κοινωνικό οικονομικά Θέματα Η προστιθέμενη αξία του προγράμματος έγκειται στο γεγονός ότι στοχεύει προς μια ολοκληρωμένη και συνδυαστική μελέτη των βέλτιστων επιλογών και πρακτικών για την αποκατάσταση των καμένων φυσικών περιοχών, ενώ το κύριο αποτέλεσμα, η προκαταρκτική έκδοση του Οδηγού Καλών Πρακτικών για την Αποκατάσταση των Καμένων Μεσογειακών Δασών, μπορεί να αποσαφηνίσει τα θέματα που αφορούν την ασφάλεια, το οικονομικό κόστος και την αποτελεσματικότητα των πρακτικών που δύναται να εφαρμοστούν στη νότια Ευρώπη και ιδιαίτερα σε δασικά νησιωτικά οικοσυστήματα. Το FRAMME παρείχε επίσης επιστημονικά δεδομένα σχετικά με την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των νέων, βιώσιμων και καινοτόμων πρακτικών, για την αποκατάσταση των δασών, όπως η άρδευση και λίπανση, με τη χρήση επεξεργασμένων αστικών λυμάτων. Δεδομένου βέβαια ότι η ποιότητα του νερού από τον βιολογικό σταθμό συνεχίσει και παραμένει συνεπής και ασφαλής, θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέθοδος πρόληψης των πυρκαγιών σε μεταγενέστερο στάδιο, μέσω ενός πιο μόνιμου αρδευτικού δικτύου. Αναγνωρισιμότητα της περιοχής Natura 2000 Οι τοπικοί περιβαλλοντικοί φορείς μαζί με το ευρύ κοινό της Ρόδου είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν καλύτερα την περιοχή του δικτύου Natura 2000 και την πλούσια βιοποικιλότητα που φιλοξενεί, μέσω των δράσεων του FRAMME. Η έντονη ανάγκη για περαιτέρω προσπάθειες διατήρησης έχουν καταστεί σαφής όχι μόνο για τις τοπικές νησιωτικές αρχές αλλά και για την Περιφέρεια. Στο πλαίσιο αυτό, οι δικαιούχοι θα ασκήσουν πολιτική πίεση προς το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, προκειμένου να εκπονηθεί μια Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη και να θεσπιστεί Προεδρικό Διάταγμα, για μια ολοκληρωμένη θωράκιση της προστατευόμενης περιοχής. 13

14 Τα βήματα αυτά είναι κρίσιμα για την ουσιαστική κήρυξη μίας περιοχής στην Ελλάδα. Οι δικαιούχοι θα συνεχίσουν τις προσπάθειές τους τα επόμενα χρόνια για την πλήρη προστασία της περιοχής μέσω κατάρτισης σχεδίων διαχείρισης, την εφαρμογή και την παρακολούθησή τους από τις αρμόδιες αρχές. Τοπικοί εθελοντές στις δράσεις φύτευσης Μελλοντική Παρακολούθηση Οι δικαιούχοι έχουν δεσμευτεί ως προς τις ακόλουθες μελλοντικές δράσεις μέσω του μετά LIFE Σχεδίου Διατήρησης: Συντήρηση φυτεύσεων (άρδευση) και υποδομών (οδικό δίκτυο, σύστημα άρδευσης, περίφραξη, οχήματα). Διατήρηση των 3 κύριων ενδιαιτήματων από μελλοντικές πυρκαγιές και άλλες περιβαλλοντικές απειλές. Παρακολούθηση του εδάφους, της βιοποικιλότητας και των επιπτώσεων της αποκατάσταση (μέσω χρήσης του εργαλείου GIS). Συνεργασία με τις εθνικές αρχές για την προετοιμασία Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, Σχεδίου Διαχείρισης και αρμόδιου φορέα για την περιοχή GR Διάδοση των αποτελεσμάτων του έργου, συμπεριλαμβανομένου του Οδηγού Καλών Πρακτικών και το εργαλείο GIS σε άλλους φορείς διατήρησης στην Ελλάδα και όχι μόνο. Χρηματοδότηση Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος ήταν αλλά λόγω πρόωρης περάτωσης έφτασε μόνο τα Η Κοινοτική συγχρηματοδότηση ήταν 48,04% και η συνεισφορά του Πράσινου Ταμείου (Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας & Κλιματικής Αλλαγής) 16,5%. 14

15 Συμμετέχοντες Συντονιστής δικαιούχος του FRAMME ήταν η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού και δικαιούχοι το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Οικολογίας και Προστασίας Περιβάλλοντος και ο Δήμος Ρόδου. Για περεταίρω πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα ή επικοινωνήστε με τους δικαιούχους. 15