Σύστημα Ακτινοθεραπείας Εξομοιωτής θεραπείας (Κλασσικός ακτίνων Χ)

Transcript

1 Σύστημα Ακτινοθεραπείας Εξομοιωτής θεραπείας (Κλασσικός ακτίνων Χ) Πρωτόκολλο Ελέγχων Ποιότητας Ασφαλούς Λειτουργίας και Ακτινοπροστασίας Βιβλιογραφία : IEC 976 : Medical Electrical Equipment Medical Electron Accelerators Functional Performance Characteristics, 1989 IEC 977 : Medical Electrical Equipment Medical Electron Accelerators in the range 1 MeV to 50 MeV Guidelines for Functional Performance Characteristics, 1989 IAEA TECDOC-1040 : Design and Implementation of a radiotherapy Programme, 1998 AAPM, TG 40 : Comprehensive QA for Radiation Oncology, Med Phys 21 (4), April 1994 AAPM, Code of Practice for X-ray Therapy Linear Accelerators, Med Phys 2 (3) May/June 1975 IPSM Commissiooning and Quality Assurance of Linear Accelerators, 1988 Επεξηγήσεις SCD : Source-Chamber-Distance d : βάθος μέτρησης στο νερό SSD : Source-Surface-Distance SID: Source to Isocentre Distance NTD : Normal Treatment Distance SFD = Source to Film Distance CBA : Central Beam Axis Κ : Καθημερινός έλεγχος Εβδ : Εβδομαδιαίος έλεγχος Μ : Μηνιαίος έλεγχος : ήσιος έλεγχος

2 1. ΕΛΕΓΧΟΙ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ - ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Μετρήσεις ακτινοβολίας χώρου σε όλους τους γειτονικούς χώρους του επιταχυντή και σύγκριση με τα όρια δόσεων. Survey meter για ακτίνες Χ με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. α. Για τη θωράκιση πρωτογενούς το Gantry στρέφεται προς τον υπο εξέταση χώρο. Χωρίς σκεδαστή. Περιοδ ικότητ α 1.1 Επάρκεια θωρακίσεων θαλάμου εξομοιωτή Λαμβάνονται υπόψη i. ο φόρτος εργασίας του συστήματος σε Gy/week, ii. το ποσοστό κατάληψης χώρου, iii. ο παράγοντας χρήσης για μετρήσεις στην πρωτογενή δέσμη iv. ο χαρακτηρισμός της περιοχής (ελεγχόμενη, επιβλεπόμενη, μη ελεγχόμενη) v. τα όρια δόσεων : 20 msv/y για επαγγελματικά εκτιθεμένους, 1 msv/y για το κοινό, vi. τα όρια δόσεων για τις περιοχές : 20 msv/y για ελεγχόμενες, 6 msv/y για επιβλεπόμενες και 1 msv/y για μη ελεγχόμενες vii. τα περιοριστικά επίπεδα δόσης : 50 % των αντιστοίχων ορίων δόσης viii. τη συνεισφορά από περισσότερες της μιας πηγής ακτινοβολίας σε μια περιοχή (πχ από δύο γραμμικούς) Ανιχνευτής - δοσίμετρο για νετρόνια με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. Σκεδαστής 30x30x30 cm 3 β. Για θωράκιση σκεδαζόμενης - διαρρέουσας το Gantry στις 0 ο Παρουσία σκεδαστή. Ρυθμός δόσης : ο συχνότερα χρησιμοποιούμενος Ενέργεια φωτονίων : η συχνότερα χρησιμοποιούμενη SSD = 100 cm (απόςταση σκεδαστή από πηγή) Τα όρια δόσεων (στήλη 2) Οι μετρούμενοι ρυθμοί έκθεσης ανάγονται στις συνθήκες εργασίας (ι - ιιι) και συγκρίνονται με τα αντίστοιχα όρια δόσεων (iv - viii)

3 Survey meter για ακτίνες Χ με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. Διαφράγματα τελέιως κλειστά και - αν απαιτείται - μπλοκάρισμα της εξόδου με κομμάτι μολύβδου Περιοδ ικότητ α 1.2 Διαρρέουσα ακτινοβολία Μετρήσεις της διαρρέουσας ακτινοβολίας από την κεφαλή του Εξομοιωτή και τα διαφράγματα του κατευθυντήρα Film Υψηλή τάση 100 kv Ρεύμα λυχνίας = 5 ma ή το ρεύμα συνεχούς λειτουργίας που δηλώνει ο κατασκευαστής Με τα film γύρω από την κεφαλή βρίσκονται τα «θερμά σημεία» στα οποία μετράται ο ρυθμός διαρρέουσας ακτινοβολίας με το ανιχνευτή. 0,1 % του ρυθμού της πρωτεύουσας ακτινοβολίας στο ισόκεντρο. Μετράται ο ρυθμός κάτω από τα κλειστά διαφράγματα 2. ΟΠΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ α/α Παράμετρος Στοιχεία Ελέγχου 2.1 Οπτικοί έλεγχοι Φωτεινές ενδείξεις χειριστηρίου Κ Στοιχεία παράμετροι επιλογής θεραπείας Κ Ενδείξεις στοιχείων ακτινοβόλησης (kv, ma, πεδία, SSD, ) Κ Οπτική Ηχητική παρακολούθηση ασθενούς Περιοδι κότητα

4 3. ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ 3.1 Ακρίβεια Ενδείξεων Κινήσεων Ακρίβεια περιστροφής Gantry Ακρίβεια περιστροφής κατευθυντήρα-κεφαλής Ακρίβεια Περιστροφής τράπεζας (ισοκεντρικής & περιστροφικής) Ακρίβεια Μετακίνησης τράπεζας (κατακόρυφης & οριζόντιας) Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Αλφάδι Μοιρογνωμόνιο Μοιρογνωμόνιο Μέτρο Περιοδικότητα Γωνίες Gantry : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο < 1 ο Μ Γωνίες Κατευθυντήρα : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο < 1 ο Μ Γωνίες τράπεζας : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο M Μετακίνηση τράπεζας κατά τον κατακόρυφο, επιμήκη & εγκάρσιο άξονα M

5 3.2. Καθορισμός & Έλεγχος Μηχανικού Ισόκεντρου Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την περιστροφή του Gantry Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την περιστροφή κατευθυντήρα Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την ισοκεντρική περιστροφή της Τράπεζας. Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την περιστροφή του Gantry. Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Mechanical Front Pointer ή άλλη ράβδος (pointer) προσαρμοσμένη σταθερά στην κεφαλή με το άκρο της στο ισόκεντρο. Οριζόντια ράβδος σε σταθερά θέση στο επίπεδο του ισόκεντρου. Μικρόμετρο - χαρτί μιλλιμετρέ Όπως το Όπως το Γωνίες Gantry 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Γωνίες Κατευθυντήρα : 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Γωνίες τράπεζας : 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Περιοδικότητα

6 3.3 Καθορισμός και Έλεγχος Ισόκεντρου Ακτινοβολίας Έλεγχος ισόκεντρου ακτινοβολίας κατά την περιστροφή του Gantry Έλεγχος ισοκέντρου ακτινοβολίας κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Έλεγχος ισοκέντρου ακτινοβολίας κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προσδιορίζεται ο «κύκλος» που σχηματίζουν οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την περιστροφή του Gantry. Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι τέμνουσες των αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι τέμνουσες των αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Ready Pack film Densitometer Ready Pack film Ready Pack film Το film σε κατακόρυφη θέση κάθετα στον οβελιαίο άξονα. Γωνία κατευθυντήρα : 0 ο Πεδίο (x,y) = (0.1,10) cm, όπου x και y οι διαστάσεις κάθετα και παράλληλα στο οβελιαίο πεδίο, αντίστοιχα. Το film ακτινοβολείται για όλες τις γωνίες gantry ανά 40 ο Χαράσσονται οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης σε κάθε ακτινοβόληςη Το film σε οριζόντια θέση στην τράπεζα στο επίπεδο του ισόκεντρου. Πεδίο (x,y) = (0.1,10) cm. Γωνία Gantry : 0 o Το film ακτινοβολείται για όλες τις γωνίες κατευθυντήρα ανά 40 ο Χαράσσονται οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης σε κάθε ακτνοβόληςη Όπως αλλά με ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας. Γωνία Gantry : 0 o Γωνία Κατευθυντήρα : 0 ο κύκλου κύκλου κύκλου Περιοδικότητα M M M

7 3.4 Έλεγχος Παραμέτρων σε σχέση με το Ισόκεντρο Σύμπτωση Lasers με ισόκεντρο Ακρίβεια Φωτεινής Ένδειξης Μέτρου (Απόστασης) Προβολή Σταυρονήματος κατά την περιστροφή Gantry Τα πλευρικά Laser και το Laser κεντρικού άξονα (οβελιαίο) πρέπει να τέμνονται στο ισόκεντρο Με την Τράπεζα στο ισόκεντρο, η ένδειξη του φωτεινού μέτρου στην τράπεζα πρέπει να είναι 100 Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την περιστροφή του Gantry. Front Pointer Μέτρο για μέτρηση κατακόρυφης μετακίνησης τράπεζας Κατάλληλο περιστρεφόμενο επίπεδο γύρω από τον κεντρικό άξονα (οβελιαίο) του συστήματος. Το επίπεδο κατά την περιστροφή του Gantry είναι κάθετα στον άξονα δέσμης Χαρτί μιλλιμετρέ Gantry : 0 o Άκρο front pointer στο ισόκεντρο. Παρατηρείται η απόκλιση της δέσμης Laser από το άκρο του pointer. Τράπεζα στο ισόκεντρο. Κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας + 25 και - 25 εκ. από ισόκεντρο. Καταγραφή ενδείξεων οπτικού μέτρου στην τράπεζα. Μέτρηση στο ιςόκεντρο Πλήρης περιστροφή Gantry για κάθε Laser σε κάθε θέση τράπεζας του κύκλου Περιοδικότητα K Κ Μ Προβολή Σταυρονήματος κατά την περιστροφή κατευθυντήρα Προβολή Σταυρονήματος κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προβολή Σταυρονήματος κατά την κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προσδιορίζεται η μέγιστη απόσταση των προβολών του σταυρονήματος σε κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας Χαρτί μιλλιμετρέ Χαρτί μιλλιμετρέ Χαρτί μιλλιμετρέ Μέτρηση στο ιςόκεντρο Πλήρης περιστροφή κατευθυντήρα. Γωνία Gantry : 0 ο και 90 ο Μέτρηση στο ισόκεντρο Πλήρης περιστροφή τράπεζας Μετακίνηση τράπεζας -25 εκ. έως +25 εκ. από ισόκεντρο του κύκλου του κύκλου Μ Μ Μ

8 3.5 Έλεγχος Φωτεινού Πεδίου - Πεδίου Ακτινοβόλησης Διαστάσεις φωτεινού πεδίου (X-rays) Σύμπτωση πεδίου ακτινοβόλησης, φωτεινού πεδίου και ψηφιακών ενδείξεων πεδίου Επαναληψιμότητα διαστάσεων πεδίου Σύμπτωση αντιδιαμετρικών πεδίων Σύγκριση των ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων των διαστάσεων (x,y) του πεδίου με τις μετρούμενες διαστάσεις του φωτεινού πεδίου. Οι διαστάσεις του πεδίου ακτινοβολίας ορίζονται από τα την απόσταση μεταξύ των δύο απέναντι κατά μήκος των αξόνων του πεδίου (x και y) σημείων που αντιστοιχούν στο 50% της δόσης. Με τον έλεγχο αυτόν διαπιστώνονται μετατόπιση στόχου, ασυμμετρία διαφραγμάτων και μετατόπιση αξόνων περιστροφής Χαρτί μιλλιμετρέ ή κατάλληλο test tool Ready pack film Densitometer Plexiglass για Build up. Σε κάθε film πρέπει να γίνεται βαθμονόμηση της οπτικής πυκνότητας (OD) σε σχέση με την απορροφούμενη δόση στο film. Προσδιορίζονται οι τιμές της OD που αντιστοιχούν στο 90%, 80% και 50% της δόσης στο κέντρο του film. Όπως το Δύο ready pack film παράλληλα σε απόσταση 10 εκ μεταξύ των. Τα film είναι sandwitc σε πλάκες plexiglass Γωνία Gantry : 0 ο Πεδία : 5x5, 10x10, 20x20, 1x20, 20x1, 10x20 Σε πεδία 5x5, 10x10, 20x20, 30x30 α. Σε SFD = SID ή NTD (*) β. Σε SFD = 1.5 SID ή NTD (*) Από το φωτεινό & το πεδίο ακτινοβολίας μετράται η απόκλιση των κέντρων των πεδίων των πλευρών των πεδίων Γωνία Gantry : 0 ο Πεδίο : 20 x 20 Αριθμός επαναλήψεων : 6 Μετράται η απόκλιση των διαστάσεων κάθε πεδίου από μέση τιμή των 6 επαναλήψεων Το μέσο επίπεδο του set των film στο ισόκεντρο. Ακτινοβόληση των δύο film ταυτόχρονα σε συνθήκες : Gantry : 0o - πεδίο 10x10 Gantry : 180o - πεδίο 5x5 Η μέτρηση γίνεται και για 2 ο ο set films με Gantry στις 90 o & 270 o σε κάθε πλευρά α. β. < 3 mm Περιοδικότητα Κ K για ένα πεδίο M για όλα τα πεδία < 1 mm

9 4. ΕΛΕΓΧΟΙ ΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ α/α Παράμετρος Επεξηγήσεις Παραμέτρου 4.1 Λειτουργία Διακόπτη dead-man Χρονόμετρο 4.2 ακτινοσκόπησηςηχητικό σήμα Μέγιστος ρυθμός δόσης εισόδου στον ασθενή Ρυθμός δόσης στον ενισχυτή εικόνας Χωρική διακριτική ικανότητα υψηλής αντίθεσης Διακριτική ικανότητα χαμηλής αντίθεσης Μέτρηση του μέγιστου ρυθμού δόσης δέρματος εισόδου κατά την ακτινοσκόπηση Μέτρηση του ρυθμού δόσης στην είσοδο του ενισχυτή εικόνας κατά την ακτινοσκόπηση Μέτρηση σε lp/mm της διακριτικής ικανότητας υψηλής αντίθεσης της ακτινοσκόπησης Μέτρηση της διακριτικής ικανότητας χαμηλής αντίθεσης της ακτινοσκόπησης Όργανα Ελέγχου Στοιχεία Ελέγχου Οπτικός και ακουστικός έλεγχος Χρονόμετρο Δοσίμετρο Κατάλληλο ομοίωμα Φύλλο Pb πάχους 2mm Ομοίωμα νερού επιφάνειας 30cm x 30cm και ύψους 20cm Δοσίμετρο Κατάλληλο ομοίωμα, φύλλα Cu Εξάρτημα ελέγχου υψηλής διακριτικής ικανότητας υψηλής αντίθεσης (High Contrast Resolution test pattern - bar pattern) Εξάρτημα ελέγχου διακριτικής ικανότητας χαμηλής αντίθεσης (π.χ. Low Contrast Resolution test pattern 2% με 2 πλάκες Al, πάχους 2cm) Αυτόματη διακοπή της λειτουργίας στον καθορισμένο χρόνο. Ηχητικό σήμα 30sec πριν τη διακοπή της λειτουργίας Επιλογή μέγιστων στοιχείων ακτινοσκόπησης Μέτρηση του ρυθμού απορροφούμενης δόσης στην επιφάνεια του ομοιώματος για όλα τα μεγέθη πεδίου και τις διάφορες επιλογές ακτινοσκόπησης Παρατήρηση μεγέθους μικρότερης ευκρινούς οπής 50mGy/min Manual mode 100mGy/min για AEC Μέγ. ενισχ. lp/mm 23-25cm > cm > cm >1.43 Μέγ. Ενισχ. Οπή 23-25cm <4mm 15-18cm <4mm 10-13cm <2mm Περιοδικό τητα 4.7 Σχέση πεδίου ακτινοβολίας και δέκτη εικόνας Έλεγχος του εμβαδού του πεδίου ακτινοβολίας σε σχέση με το ωφέλιμο εμβαδόν του ενισχυτή.εικόνας Film Κατάλληλο ομοίωμα < 1,15

10 Ελάχιστη απόσταση λυχνίας-εν. εικ. 4.8 Γεωμετρική παραμόρφωση 4.9 Ολικό φίλτρο Μέτρηση της γεωμετρικής παραμόρφωσης της ακτινοσκοπική εικόνα Μέτρηση HVL για δεδομένη τάση. Εύρεση ολικού φίλτρου χρήσιμης δέσμης Συρμάτινο πλέγμα γνωστής πλευράς Δοσίμετρο Φίλτρα Al 1100 διαφορετικών παχών Παρατήρηση εικόνας πλέγματος Γ.π=(D(2)x7/D(14))x100 D(2)=Διαγώνιος εσωτερικού τετραγώνου D(14)=Διαγώνιος εξωτερικού τετραγώνου D(2)/ D(14)% 1 5% Τάση = 80kV >2,5 mm Al