Σύστημα Ακτινοθεραπείας Κοβαλτίου Co60

Transcript

1 Σύστημα Ακτινοθεραπείας Κοβαλτίου Co60 Πρωτόκολλο Ελέγχων Ποιότητας Ασφαλούς Λειτουργίας και Ακτινοπροστασίας Βιβλιογραφία : IEC 976 : Medical Electrical Equipment Medical Electron Accelerators Functional Performance Characteristics, 1989 IEC 977 : Medical Electrical Equipment Medical Electron Accelerators in the range 1 MeV to 50 MeV Guidelines for Functional Performance Characteristics, 1989 IAEA TECDOC-1040 : Design and Implementation of a radiotherapy Programme, 1998 AAPM, TG 40 : Comprehensive QA for Radiation Oncology, Med Phys 21 (4), April 1994 AAPM, Code of Practice for X-ray Therapy Linear Accelerators, Med Phys 2 (3) May/June 1975 IPSM Commissiooning and Quality Assurance of Linear Accelerators, 1988 Επεξηγήσεις SCD : Source-Chamber-Distance d : βάθος μέτρησης στο νερό SSD : Source-Surface-Distance SID: Source to Isocentre Distance NTD : Normal Treatment Distance SFD = Source to Film Distance CBA : Central Beam Axis Κ : Καθημερινός έλεγχος Εβδ : Εβδομαδιαίος έλεγχος Μ : Μηνιαίος έλεγχος : ήσιος έλεγχος

2 1. ΕΛΕΓΧΟΙ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Μετρήσεις ακτινοβολίας χώρου σε όλους τους γειτονικούς χώρους του επιταχυντή και σύγκριση με τα όρια δόσεων. Survey meter για ακτίνες Χ με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. α. Για τη θωράκιση πρωτογενούς το Gantry στρέφεται προς τον υπο εξέταση χώρο. Χωρίς σκεδαστή. Περιοδ ικότητ α 1.1 Επάρκεια θωρακίσεων θαλάμου συστήματος Co60 Λαμβάνονται υπόψη i. ο φόρτος εργασίας του συστήματος σε Gy/week, ii. το ποσοστό κατάληψης χώρου, iii. ο παράγοντας χρήσης για μετρήσεις στην πρωτογενή δέσμη iv. ο χαρακτηρισμός της περιοχής (ελεγχόμενη, επιβλεπόμενη, μη ελεγχόμενη) v. τα όρια δόσεων : 20 msv/y για επαγγελματικά εκτιθεμένους, 1 msv/y για το κοινό, vi. τα όρια δόσεων για τις περιοχές : 20 msv/y για ελεγχόμενες, 6 msv/y για επιβλεπόμενες και 1 msv/y για μη ελεγχόμενες vii. τα περιοριστικά επίπεδα δόσης : 50 % των αντιστοίχων ορίων δόσης viii. τη συνεισφορά από περισσότερες της μιας πηγής ακτινοβολίας σε μια περιοχή (πχ από δύο γραμμικούς) Σκεδαστής 30x30x30 cm 3 β. Για θωράκιση σκεδαζόμενης - διαρρέουσας το Gantry στις 0 ο Παρουσία σκεδαστή. Ρυθμός δόσης : ο συχνότερα χρησιμοποιούμενος Ενέργεια φωτονίων : η συχνότερα χρησιμοποιούμενη SSD = 100 cm (απόςταση σκεδαστή από πηγή) Τα όρια δόσεων (στήλη 2) Οι μετρούμενοι ρυθμοί έκθεσης ανάγονται στις συνθήκες εργασίας (ι - ιιι) και συγκρίνονται με τα αντίστοιχα όρια δόσεων (iv - viii)

3 Survey meter για ακτίνες Χ με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. Διαφράγματα τελείως κλειστά και - αν απαιτείται - μπλοκάρισμα της εξόδου με κομμάτι μολύβδου Περιοδ ικότητ α 1.2 Διαρρέουσα ακτινοβολία, με την πηγή σε θέση ΟΝ Μετρήσεις της διαρρέουσας ακτινοβολίας από την κεφαλή του Κοβαλτίου και τα διαφράγματα του κατευθυντήρα Film Ρυθμός δόσης : ο μεγαλύτερος Με τα film γύρω από την κεφαλή βρίσκονται τα «θερμά σημεία» στα οποία μετράται ο ρυθμός διαρρέουσας ακτινοβολίας με το ανιχνευτή. 0,1 % του ρυθμού της πρωτεύουσας ακτινοβολίας στο ισόκεντρο. 1.3 Διαρρέουσα ακτινοβολία, με την πηγή σε θέση OFF Μετρήσεις της διαρρέουσας ακτινοβολίας γύρω από την κεφαλή του Κοβαλτίου. Survey meter για ακτίνες Χ με ευαισθησία τουλάχιστον 1 μsv/hr. Μετράται ο ρυθμός κάτω από τα κλειστά διαφράγματα Ρυθμός δόσης σε 2 cm και 1 m από τη κεφαλή στις 6 κατευθύνσεις xx, yy, zz

4 2. ΟΠΤΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ α/α Παράμετρος Στοιχεία Ελέγχου 2.1 Οπτικοί έλεγχοι Φωτεινές ενδείξεις χειριστηρίου Κ Στοιχεία παράμετροι επιλογής θεραπείας Κ Ενδείξεις Πρωτεύοντος Δευτερεύοντος χρονομέτρου Κ Οπτική Ηχητική παρακολούθηση ασθενούς Λειτουργία ανιχνευτή ακτινοβολίας στο θάλαμο Co Interlocks Διακοπή λειτουργίας Επαναφορά πηγής σε θέση OFF Μετά λήξη χρόνου θεραπείας Κ Με άνοιγμα πόρτας θαλάμου Κ Με ενεργοποίηση διακοπτών εκτάκτου ανάγκης Κ Διακοπή ρεύματος Κ 2.3 Interlocks Αδυναμία εκκίνησης λειτουργίας Αδυναμία κίνησης πηγής σε θέση ON Mε ανοικτή πόρτα Κ Με λάθος επιλογή παραμέτρων (wedge, tray, ) Κ Με λάθος επιλογή θεραπείας (FIX, Arc, ) Κ Σύστημα αποφυγής σύγκρουσης Κ 2.5 Μη επιστροφή πηγής σε θέση OFF Αναρτημένες Οδηγίες εκτάκτου ανάγκης Μ Διαθεσιμότητα οργάνων και εργαλείων Survey meter, ράβδοι επιστροφής πηγής, κλπ Εβδ Προσομοίωση αντιμετώπισης περιστατικών έκτακτης ανάγκης Συμμετέχει όλο το ιατρικό και παραϊατρικό προσωπικό του τμήματος. Προσομοιάζεται περιστατικό μη επιστροφής πηγής της πηγής σε θέση OFF κατά τη θεραπεία ασθενούς 2.6 Φυσική Προστασία Πηγής Λειτουργία Συστήματος Συναγερμού Κ Λειτουργία συστήματος ασφαλείας / κωδικού ανοίγματος πόρτας Κ Ενημέρωση ασφάλειας εργαστηρίου σε περιπτώσεις συναγερμού Μ Περιοδι κότητα

5 3. ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ ΕΛΕΓΧΟΙ 3.1 Ακρίβεια Ενδείξεων Κινήσεων Ακρίβεια περιστροφής Gantry Ακρίβεια περιστροφής κατευθυντήρα-κεφαλής Ακρίβεια Περιστροφής τράπεζας (ισοκεντρικής & περιστροφικής) Ακρίβεια Μετακίνησης τράπεζας (κατακόρυφης & οριζόντιας) Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Σύγκριση ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων με τις μετρούμενες τιμές Αλφάδι Μοιρογνωμόνιο Μοιρογνωμόνιο Μέτρο Περιοδικότητα Γωνίες Gantry : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο < 1 ο Μ Γωνίες Κατευθυντήρα : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο < 1 ο Μ Γωνίες τράπεζας : από 0 ο έως 360 ο ανά 45 ο M Μετακίνηση τράπεζας κατά τον κατακόρυφο, επιμήκη & εγκάρσιο άξονα M

6 3.2. Καθορισμός & Έλεγχος Μηχανικού Ισόκεντρου Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την περιστροφή του Gantry Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την περιστροφή κατευθυντήρα Έλεγχος μηχανικού ισόκεντρου κατά την ισοκεντρική περιστροφή της Τράπεζας. Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την περιστροφή του Gantry. Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται η σφαίρα που σχηματίζει το άκρο του front pointer με το άκρο σταθερής οριζόντιας ράβδου κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Mechanical Front Pointer ή άλλη ράβδος (pointer) προσαρμοσμένη σταθερά στην κεφαλή με το άκρο της στο ισόκεντρο. Οριζόντια ράβδος σε σταθερά θέση στο επίπεδο του ισόκεντρου. Μικρόμετρο - χαρτί μιλλιμετρέ Όπως το Όπως το Γωνίες Gantry 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Γωνίες Κατευθυντήρα : 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Γωνίες τράπεζας : 0 ο, 90 ο, 180 ο, 270 ο σφαίρας Περιοδικότητα

7 3.3 Καθορισμός και Έλεγχος Ισόκεντρου Ακτινοβολίας Έλεγχος ισόκεντρου ακτινοβολίας κατά την περιστροφή του Gantry Έλεγχος ισοκέντρου ακτινοβολίας κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Έλεγχος ισοκέντρου ακτινοβολίας κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προσδιορίζεται ο «κύκλος» που σχηματίζουν οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την περιστροφή του Gantry. Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι τέμνουσες των αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι τέμνουσες των αξόνων δέσμης ακτινοβολίας (star pattern) κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Ready Pack film Densitometer Ready Pack film Ready Pack film Το film σε κατακόρυφη θέση κάθετα στον οβελιαίο άξονα. Γωνία κατευθυντήρα : 0 ο Πεδίο (x,y) = (0.1,10) cm, όπου x και y οι διαστάσεις κάθετα και παράλληλα στο οβελιαίο πεδίο, αντίστοιχα. Το film ακτινοβολείται για όλες τις γωνίες gantry ανά 40 ο Χαράσσονται οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης σε κάθε ακτινοβόληςη Το film σε οριζόντια θέση στην τράπεζα στο επίπεδο του ισόκεντρου. Πεδίο (x,y) = (0.1,10) cm. Γωνία Gantry : 0 o Το film ακτινοβολείται για όλες τις γωνίες κατευθυντήρα ανά 40 ο Χαράσσονται οι τέμνουσες των κεντρικών αξόνων δέσμης σε κάθε ακτνοβόληςη Όπως αλλά με ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας. Γωνία Gantry : 0 o Γωνία Κατευθυντήρα : 0 ο κύκλου κύκλου κύκλου Περιοδικότητα M M M

8 3.4 Έλεγχος Παραμέτρων (Σταυρόνημα Cross-hair) σε σχέση με το Ισόκεντρο Σύμπτωση Lasers με ισόκεντρο Ακρίβεια Φωτεινής Ένδειξης Μέτρου (Απόστασης) Προβολή Σταυρονήματος κατά την περιστροφή Gantry Τα πλευρικά Laser και το Laser κεντρικού άξονα (οβελιαίο) πρέπει να τέμνονται στο ισόκεντρο Με την Τράπεζα στο ισόκεντρο, η ένδειξη του φωτεινού μέτρου στην τράπεζα πρέπει να είναι 100 ή 80. Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την περιστροφή του Gantry. Front Pointer Μέτρο για μέτρηση κατακόρυφης μετακίνησης τράπεζας Κατάλληλο περιστρεφόμενο επίπεδο γύρω από τον κεντρικό άξονα (οβελιαίο) του συστήματος. Το επίπεδο κατά την περιστροφή του Gantry είναι κάθετα στον άξονα δέσμης Χαρτί μιλλιμετρέ Gantry : 0 o Άκρο front pointer στο ισόκεντρο. Παρατηρείται η απόκλιση της δέσμης Laser από το άκρο του pointer. Τράπεζα στο ισόκεντρο. Κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας + 25 και - 25 εκ. από ισόκεντρο. Καταγραφή ενδείξεων οπτικού μέτρου στην τράπεζα. Μέτρηση στο ιςόκεντρο Πλήρης περιστροφή Gantry για κάθε Laser σε κάθε θέση τράπεζας του κύκλου Περιοδικότητα K Κ Μ Προβολή Σταυρονήματος κατά την περιστροφή κατευθυντήρα Προβολή Σταυρονήματος κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προβολή Σταυρονήματος κατά την κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την περιστροφή του κατευθυντήρα Προσδιορίζεται ο κύκλος που σχηματίζουν οι προβολές του σταυρονήματος κατά την ισοκεντρική περιστροφή της τράπεζας Προσδιορίζεται η μέγιστη απόσταση των προβολών του σταυρονήματος σε κατακόρυφη μετακίνηση τράπεζας Χαρτί μιλλιμετρέ Χαρτί μιλλιμετρέ Χαρτί μιλλιμετρέ Μέτρηση στο ιςόκεντρο Πλήρης περιστροφή κατευθυντήρα. Γωνία Gantry : 0 ο και 90 ο Μέτρηση στο ισόκεντρο Πλήρης περιστροφή τράπεζας Μετακίνηση τράπεζας -25 εκ. έως +25 εκ. από ισόκεντρο του κύκλου του κύκλου Μ Μ Μ

9 3.5 Έλεγχος Φωτεινού Πεδίου - Πεδίου Ακτινοβόλησης Διαστάσεις φωτεινού πεδίου (X-rays) Σύμπτωση πεδίου ακτινοβόλησης, φωτεινού πεδίου και ψηφιακών ενδείξεων πεδίου Επαναληψιμότητα διαστάσεων πεδίου Σύμπτωση αντιδιαμετρικών πεδίων Σύγκριση των ψηφιακών ή μηχανικών ενδείξεων των διαστάσεων (x,y) του πεδίου με τις μετρούμενες διαστάσεις του φωτεινού πεδίου. Οι διαστάσεις του πεδίου ακτινοβολίας ορίζονται από τα την απόσταση μεταξύ των δύο απέναντι κατά μήκος των αξόνων του πεδίου (x και y) σημείων που αντιστοιχούν στο 50% της δόσης. Με τον έλεγχο αυτόν διαπιστώνονται μετατόπιση στόχου, ασυμμετρία διαφραγμάτων και μετατόπιση αξόνων περιστροφής Χαρτί μιλλιμετρέ ή κατάλληλο test tool Ready pack film Densitometer Plexiglass για Build up. Σε κάθε film πρέπει να γίνεται βαθμονόμηση της οπτικής πυκνότητας (OD) σε σχέση με την απορροφούμενη δόση στο film. Προσδιορίζονται οι τιμές της OD που αντιστοιχούν στο 90%, 80% και 50% της δόσης στο κέντρο του film. Όπως το Δύο ready pack film παράλληλα σε απόσταση 10 εκ μεταξύ των. Τα film είναι sandwitc σε πλάκες plexiglass Γωνία Gantry : 0 ο Πεδία : 5x5, 10x10, 20x20, 1x20, 20x1, 10x20 Σε πεδία 5x5, 10x10, 20x20, 30x30 α. Σε SFD = SID ή NTD (*) β. Σε SFD = 1.5 SID ή NTD (*) Από το φωτεινό & το πεδίο ακτινοβολίας μετράται η απόκλιση των κέντρων των πεδίων των πλευρών των πεδίων Γωνία Gantry : 0 ο Πεδίο : 20 x 20 Αριθμός επαναλήψεων : 6 Μετράται η απόκλιση των διαστάσεων κάθε πεδίου από μέση τιμή των 6 επαναλήψεων Το μέσο επίπεδο του set των film στο ισόκεντρο. Ακτινοβόληση των δύο film ταυτόχρονα σε συνθήκες : Gantry : 0o - πεδίο 10x10 Gantry : 180o - πεδίο 5x5 Η μέτρηση γίνεται και για 2 ο ο set films με Gantry στις 90 o & 270 o σε κάθε πλευρά α. β. < 3 mm Περιοδικότ ητα Κ K για ένα πεδίο M για όλα τα πεδία < 1 mm

10 4. ΕΛΕΓΧΟΙ ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑΣ 4.1 Ενέργεια Co Ομοιογένεια Πεδίου Ακτινοβόλησης Μετράται το PDD(10) ή το PDD(5) σαν επαλήθευση της «ενέργειας» της πηγής Co60 Από το profile κατά μήκος του κάθε κεντρικού οριζόντιου άξονα του πεδίου (x ή y) υπολογίζεται ο λόγος D max /D min όπου D max και D min η μέγιστη και η μικρότερη τιμή δόσης μέσα στην «ομοιογενή περιοχή» του πεδίου. IEC 976 ( , IEC 977 (7.1.1) Σαν «περιοχή» του πεδίου ορίζεται το γραμμοσκιασμένο τμήμα του profile του σχήματος, όπου s η μετατόπιση από την πλευρά του πεδίου (50% της δόσης) με s = 1 cm για πεδία 5cm <F 10cm s = 0.1 F για πεδία 10cm <F 30 cm s = 3 cm για πεδία F > 30cm Θάλαμος Ιονισμού - Δοσίμετρο Θερμόμετρο - Βαρόμετρο Scanner με θάλαμο ιονισμού ή δίοδο. 100% % Fixed SSD τεχνική SSD = 100 cm d = 5 ή 10 cm Σε όλες τις ενέργειες φωτονίων Fix SSD ή Ισοκεντρική τεχνική σε βάθος 10 cm. 1% από τιμή αναφοράς Το s λαμβάνεται ανάλογα με τη πραγματική διάσταση του πεδίου στο βάθος μέτρησης. 106% για F 30cm 110% για F>30cm Περιοδικότητα Μ Σταθερότητα Δόσης με περιστροφή Gantry και collimator Συμμετρία Πεδίου Ακτινοβόλησης F : διάταση τετράγωνου πεδίου Ο λόγος της δόσης σε σημείο της ομοιογενούς περιοχής (flattened area) με τη δόση στο CBA Ο λόγος R = Dright / Dleft της δόσης δύο σημείων συμμετρικών ως προς το CBA εντός της ομοιογενούς περιοχής (flattened area) s s Ομοίωμα προσαρμοσμένο στην κεφαλή του Gantry Για κάθε ενέργεια φωτονίων Για γωνίες του Gantry ανά 45 ο. Για γωνίες του collimator ανά 1 % 45 ο με γωνία Gantry 90 ο όπως όπως % Μ

11 4.5 Κατανομές Δόσης Βάθους PDD Ο λόγος της δόσης σε κάθε σημείο της κεντρικού άξονα (CBA) προς τη μέγιστη δόση (στο dmax) Θάλαμος Ιονισμού με δυνατότητα κατακόρυφης μετακίνησης Scanner με θάλαμο ιονισμού ή δίοδο. Για κάθε ενέργεια φωτονίων Για κάθε χρησιμοποιούμενο πεδίο 2% από κατανομές αναφοράς 4.6 Output factors για πεδία διαφορετικών διαστάσεων, Wedge filters και tray Ο λόγος της δόσης για κάθε πεδίο, Wedge filter ή tray προς τη δόση του ανοικτού πεδίου αναφοράς (10x10cm 2 ) Θάλαμος Ιονισμού Για κάθε ενέργεια φωτονίων Για κάθε χρησιμοποιούμενο πεδίο Για κάθε wedge filter Για κάθε tray 2% Eτ 4.7 Απόλυτη δοσιμετρία 4.8 Βαθμονόμηση ακτινοβολίας Σύμφωνα με το πρωτόκολλο δοσιμετρίας ΙΑΕΑ TRS398 Εκφράζεται σαν το cgy/min στο dmax. Αναγωγή της δόσης αναφοράς (4.1.7) στο dmax Θάλαμος Ιονισμού τύπου Farmer Θάλαμος Ιονισμού τύπου Farmer Για κάθε ενέργεια φωτονίων Για πεδίο 10x10 cm 2 Για βάθος 10 cm. Για πεδίο 10x10 cm 2 Για βάθος 5 ή 10 cm. Χρήση των PDD (4.1.5) για την αναγωγή στο dmax Μ M 4.9 Σταθερότητα ακτινοβολίας εξόδου Η διακύμανση της ένδειξης ανιχνευτή υπό σταθερή γεωμετρία και συνθήκες ακτινοβόλησης Ομοίωμα PMMA με κατάλληλη υποδοχή θαλάμου. 2% Εβδ