Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία Ι

Transcript

1 Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία Ι Ενότητα: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 9 Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου Τμήμα: Φιλολογίας

2 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Οὐδενὸς δὲ τολμήσαντος ἄλλο τι εἰπεῖν ἢ τοῖς οἴκοι πείθεσθαι ποιεῖν τε ἐφ ἃ ἥκει, ἐλθὼν παρὰ Κῦρον ᾔτει μισθὸν τοῖς ναύταις ὁ δὲ αὐτῷ εἶπε δύο ἡμέρας ἐπισχεῖν. Καλλικρατίδας δὲ ἀχθεσθεὶς τῇ ἀναβολῇ καὶ ταῖς ἐπὶ τὰς θύρας φοιτήσεσιν ὀργισθεὶς καὶ εἰπὼν ἀθλιωτάτους εἶναι τοὺς Ἕλληνας, ὅτι βαραβάρους κολακεύουσιν ἕνεκα ἀργυρίου, φάσκων τε, ἂν σωθῇ οἴκαδε, κατά γε τὸ αὑτοῦ δυνατὸν διαλλάξειν Ἀθηναίους καὶ Λακεδαιμονίους, ἀπέπλευσεν εἰς Μίλητον κἀκεῖθεν πέμψας τριήρεις εἰς Λακεδαίμονα ἐπὶ χρήματα, ἐκκλησίαν ἁθροίσας τῶν Μιλησίων τάδε εἶπεν. ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ 155 Ξενοφώντος, Ἑλληνικὰ Επιρρηματικοί προσδιορισμοί καλούνται οι προσδιορισμοί κυρίως των ρημάτων και δευτερευόντως άλλων μερών του λόγου, όπως επιρρημάτων, αντωνυμιών και ονομάτων. Ως προς τη μορφή τους είναι μονολεκτικοί ή περιφραστικοί και εκφράζουν ποικίλες επιρρηματικές σχέσεις, όπως τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, όργανο, συνοδεία, μέσο, αναφορά, αιτία, σκοπό, αναφορά, αποτέλεσμα, εναντίωση ή παραχώρηση, προϋπόθεση ή όρο κ.ά. Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί χρησιμοποιούνται: α) Οι καθαρά επιρρηματικοί προσδιορισμοί, οι οποίοι εκφράζουν τις σχέσεις του τόπου (ἐκεῖ, ἐδῶ, ἄνω, ἐνταῦθα, ἔσω κ.ά.), του χρόνου (νῦν, τότε, χθές, σήμερον, ὕστερον κ.ά.), του τρόπου (καλῶς, σαφῶς, οὕτως, δικαίως κ.ά.) και του ποσού (μᾶλλον, πάνυ, ὀλίγον, πολλάκις, λίαν κ.ά.). β) Οι πλάγιες πτώσεις: τῆς νυκτός, δωρεάν, τῇ ὑστεραίᾳ κ.ά. γ) Οι εμπρόθετοι επιρρηματικοί προσδιορισμοί, οι οποίοι εκφέρονται με μία πλάγια πτώση ουσιαστικού, επιθέτου ή αντωνυμίας που έχει μπροστά την πρόθεση: ἐκ Πειραιῶς, ἐν Θήβαις, παρὰ τὴν θάλατταν, πρὸ ἡμῶν κ.ά. δ) Το επιρρηματικό και το προληπτικό κατηγορούμενο (Βλ. αντίστοιχη ενότητα) ε) Το απαρέμφατο της αναφοράς και το απαρέμφατο του σκοπού (Βλ. αντίστοιχη ενότητα) στ) Οι επιρρηματικές μετοχές (Βλ. αντίστοιχη ενότητα) ζ) Οι επιρρηματικές προτάσεις (Βλ. αντίστοιχη ενότητα) ΟΙ ΚΑΘΑΡΩΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Ως καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί λειτουργούν στον λόγο τα επιρρήματα. Προσδιορίζουν κυρίως ρήματα, καθώς και άλλες λέξεις της πρότασης, συγκεκριμένα

3 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ ονόματα, αντωνυμίες, αριθμητικά ή άλλα επιρρήματα και εκφράζουν τις επιρρηματικές σχέσεις του τόπου, του χρόνου, του τρόπου και του ποσού. Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τόπου Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τόπου δηλώνουν: α) τη στάση σε τόπο, η οποία εκφράζεται με τα τοπικά επιρρήματα ἐκεῖ, ἐδῶ, ἔνθα / ἐνθάδε, ἐνταῦθα, ἄνω, ἔσω, ἔνδον, χαμαί, ἔξω, ἔσω / εἴσω, ἐγγὺς και με επιρρήματα τα οποία λήγουν σε ασι, -ησι, -οι, -ου, -θι, όπως: Πλαταιᾶσι, θύρασι, Ἀθήνησι, Ἰσθμοῖ, οἴκοι, οὐδαμοῦ, ὅπου /οὗ, οὐδαμοῦ, ποῦ, πού, αὐτοῦ, πανταχοῦ, ἀλλαχοῦ / ἀλλαχόθι, ἄλλοθι, ἀμφοτέρωθι, αὐτόθι, ὅθι, πόθι, πανταχόθι κ.ά. Εἶδε τὴν γυναῖκα χαμαὶ καθημένην (Ξεν. Κύρου Παιδεία 7.3.8) β) την κίνηση προς τόπο (κατεύθυνση), η οποία εκφράζεται με τα επιρρήματα δεῦρο, πόρρω, πρόσω, ἄνω κ.ά και κυρίως με τα επιρρήματα που λήγουν σε δε, -ζε, -σε, -οι, όπως: οἴκαδε / οἴκονδε, ἐνθάδε, Μεγαράδε, Ἀθήναζε, ἐκεῖσε, ἀλλαχόσε / ἄλλοσε, πάντοσε, ἐνταυθοῖ, πανταχοῖ, ποῖ, ποι, ὅποι κ.ά. Τὰς ἐκ τοῦ Πόντου ναῦς Ἀθήναζε ἐκώλυε καταπλεῖν (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) γ) την κίνηση από τόπο (αφετηρία, προέλευση), η οποία εκφράζεται με επιρρήματα που λήγουν σε θεν, όπως: Ἀθήνηθεν, ἄλλοθεν, ἀμφοτέρωθεν, ἄνωθεν, αὐτόθεν, ἑκατέρωθεν, ἐκεῖθεν / ἔνθεν, ἐντεῦθεν, ἔξωθεν, ἔσωθεν, ὅθεν, οἴκοθεν, ὁπόθεν, οὐδαμόθεν, πατρόθεν, πανταχόθεν, πόθεν, ποθὲν κ.ά. Ἐντεῦθεν Κῦρος ἐξελαύνει (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου Ως καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου λειτουργούν τα χρονικά επιρρήματα νῦν, τότε, χθές, αὔριον, ἄρτι, πρῶτον, πρότερον, ὕστερον, πηνίκα, ὁπηνίκα, ἤδη, οὔπω, οὐκέτι, παραχρῆμα, ἄρτι, ἤδη, ὀψέ, ἐξαίφνης, ἡνίκα, νύκτωρ, ἀεὶ / αἰεί, ἄλλοτε, ἀνέκαθεν, αὖ, αὐθημερόν, αὔριον, αὐτίκα, εἶτα / ἔπειτα, ἔνθα / ἐνταῦθα, ἤδη, μήποτε, οὐκέτι, οὔποτε, οὔπω, πάλαι, πάλιν, παραχρῆμα, πέρυσι, πρόσθεν, πρότερον, πρῲ / πρωί, πώποτε, σήμερον / τήμερον, τέως, τηνικαῦτα, πότε, ποτέ, ἔτι, εὐθύς, ἕωθεν, ὕστερον, ὕστατον κ.ά. Οὐ μόνον νῦν ἀλλὰ καὶ ἀεὶ τοιοῦτός εἰμι Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τρόπου Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του τρόπου εκφέρονται με τα τροπικά επιρρήματα οὕτω, τάχιστα, ὧδε / ὡδί, ὡς / ὥσπερ,με τροπικά επιρρήματα τα οποία λήγουν σε ως, όπως: ἄλλως, δικαίως, εἰκότως, ἐκείνως, εὐγενῶς, ἡδέως, κακῶς, καλῶς, ὁμολογουμένως, οὐδαμῶς, προσηκόντως, σαφῶς, συμφερόντως, ταχέως και με επιρρήματα που λήγουν σε δην, -δον, -ί, -εί, -τι, -ξ, όπως: ἄρδην, ἀριστίνδην, βάδην, 156

4 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι κρύβδην, σποράδην, συλλήβδην, τροχάδην, φύρδην μίγδην, πανδημεί, ἀναφανδόν, πρηνηδόν, σχεδόν, τυχόν, ἀμισθί, παμψηφεί, ἀδακρυτί, ἀμαχητί, ἀπνευστί, ἐθελοντί, ἑλληνιστί, ὀνομαστί, ἀναμίξ, ἐναλλάξ, πὺξ λὰξ κ.α. Βουλεύου μὲν βραδέως, ἐπιτέλει δὲ ταχέως τὰ δόξαντα (Ισοκρ. Πρὸς Δημόνικον 34.3) Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του πoσού Οι καθαρώς επιρρηματικοί προσδιορισμοί του ποσού εκφέρονται με τα επιρρήματα μᾶλλον, μάλιστα, λίαν, πάνυ, σφόδρα, ὅσον, ἅπαξ, δίς, τρίς, ποσάκις, πολλάκις, οὕτω, ὀλίγον, ἧττον, εὖ, ἥκιστα, λίαν / μάλα, ὀλίγον, οὐδέν, οὕτω, πολλάκις, πολύ, ποσάκις, πόσον, σφόδρα, τοσάκις, τοσοῦτον κ.ά. Δὶς καὶ τρὶς ἀπεκρούσαντο (Θουκ. Ἱστορία 2.4.2) ΟΙ ΠΛΑΓΙΕΣ ΠΤΩΣΕΙΣ ΩΣ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Οι πλάγιες πτώσεις σε αρκετές περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί, δηλαδή προσδιορίζουν ρήματα (κάποτε και άλλους όρους της πρότασης) και φανερώνουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις (για τη χρήση των πλαγίων πτώσεων πρβλ. στο οικείο κεφάλαιο). Η γενική ως επιρρηματικός προσδιορισμός Η γενική ως επίρρημα είναι έξι ειδών: του χρόνου, του τόπου, του σκοπού, της αιτίας, του ποσού, της ποινής ή του τιμήματος. α) Γενική του τόπου Δηλώνει τον τόπο πάνω στον οποίο γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Η χρήση της είναι περιορισμένη, διότι ως προσδιορισμοί του τόπου χρησιμοποιούνται κυρίως τοπικά ή δοτικοφανή επιρρήματα. Συνήθεις γενικές του τόπου είναι: αὐτοῦ, οὗ, οὗπερ ή γενικές που δηλώνουν τοπωνύμια Εὐθὺς ἐκβάντες αὐτοῦ ἄριστον ἐποιοῦντο (Θουκ. Ἱστορία ) Θρασύβουλος ὁρμηθεὶς Θηβῶν Φυλὴν χωρίον καταλαμβάνει ἰσχυρὸν (Ξεν. Ἑλληνικὰ 2.4.2) β) Γενική του χρόνου Δηλώνει το χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου συμβαίνει ένα γεγονός. Συνήθεις γενικές του χρόνου είναι: i) μέρη του εικοσιτετραώρου, όπως: ὄρθρου, ἡμέρας, μεσημβρίας, δείλης, ἑσπέρας, νυκτὸς κ.ά. ii) οι εποχές του έτους ἔαρος, θέρους, ὀπῶρας, χειμῶνος iii) η γενική ονομάτων που φανερώνουν φυσική υποδιαίρεση του χρόνου, όπως: ἐνιαυτοῦ, ἔτους, ἐτῶν, χρόνου, μηνός, ὀλίγου / πολλοῦ χρόνου, τοῦ λοιποῦ κ.ά. 157

5 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Tα επίθετα τοῦ λοιποῦ, συχνοῦ, πολλοῦ, πλείστου, ὀλίγου, ύστερα από την παράλειψη της γενικής του χρόνου, απαντούν και ως γενικές του χρόνου. Οἱ δ ἐπὶ τοῦ τείχους καὶ θέρους καὶ χειμῶνος ἐταλαιπωροῦντο (Θουκ. Ἱστορία ) γ) Γενική του ποσού Φανερώνει ποσό, αξία ή τίμημα ενός πράγματος ή μιας πράξης και συντάσσεται με ρήματα, τα οποία δηλώνουν αγορά, πώληση, εκτίμηση, όπως: ἀγοράζω, τιμῶ, τιμῶμαι, ὠνοῦμαι, πωλῶ, ἀποδίδομαι, πιπράσκω, ἀνταλλάσσω, ἀξιῶ, διδάσκω, ἐκτιμῶ κ.ά. Οὔτε τιμῆς τεταγμένης πωλοῦσιν (Λυσ. απόσπ. Πρὸς Ἀνδοκ. ἀποστ.) δ) Γενική του σκοπού Δηλώνει το σκοπό της ενέργειας του υποκειμένου του ρήματος. Τέτοια είναι η γενική έναρθρου απαρεμφάτου Περιεσταύρωσαν αὐτούς τοῦ μηδένα ἐπεξιέναι (Θουκ. Ἱστορία ) ε) Γενική της αιτίας Δηλώνει το αδίκημα για το οποίο καταγγέλλεται ή δικάζεται κάποιος ή την ποινή που επιδιώκεται ή επιβάλλεται. Συντάσσεται με ρήματα ή φράσεις ψυχικού πάθους, όπως: ἥδομαι, ἀγαπῶ, χαίρω, ἄχθομαι, ἀγανακτῶ, ὀργίζομαι, θαυμάζω, ζηλῶ, ἄγαμαι, εὐδαιμονίζω, μακαρίζω, οἰκτίρω, χαίρω κ.ά. και με ρήματα δικανικής σημασίας, όπως: αἰτιῶμαι, ἁλίσκομαι, καταψηφίζομαι, γράφομαι, διώκω, δικάζω, καταγιγνώσκω, κατηγορῶ, φεύγω, κρίνομαι κ.ά. Ἐθαύμαζον τούτους τῆς ἀνδρείας στ) Γενική της ποινής ή του τιμήματος Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας που δηλώνουν την ποινή που προτείνεται ή επιβάλλλεται, όπως: τιμῶ, τιμῶμαι, ὑπάγω κ.ά. Οἱ δ ἔφοροι τὸν Σφοδρίαν ὑπῆγον θανάτου (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) Η δοτική ως επιρρηματικός προσδιορισμός Η δοτική ως επίρρημα προσδιορίζει ρήματα και είναι εννέα ειδών: του τόπου, του χρόνου, τρόπου, της αιτίας, του ποσού, της αναφοράς, της συνοδείας, του μέσου, του οργάνου. α) Δοτική του τόπου Δηλώνει το τοπικό σημείο στο οποίο γίνεται ή υπάρχει κάτι. Πρόκειται για την παλιά πτώση, δοτική τοπική, που δηλώνει στάση σε τόπο. Η δοτική αυτή είναι 158

6 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι συνήθης στους ποιητές. Στον πεζό λόγο χρησιμοποιούνται κυρίως ως δοτικές του τόπου: i) δοτικές τοπωνυμίων, όπως: Δελφοῖς, Ἐλευσῖνι, Πλαταιαῖς, Σαλαμῖνι, Μαραθῶνι, Ἰσθμοῖ, Νεμέᾳ κ.ά. Τὰ τρόπαια τά τε Μαραθῶνι καὶ Σαλαμῖνι (Πλάτ. Μενέξενος 245a) ii) δοτική ονομάτων ή αντωνυμιών που λαμβάνονται ως επιρρήματα (δοτικοφανή επιρρήματα του τόπου) και δηλώνουν τη στάση σε τόπο ή την διέλευση. Επιρρήματα αυτού του είδους είναι τα ακόλουθα: κύκλῳ, τῇδε, ταύτῃ, ἐκείνῃ, ἄλλῃ, ᾗ / ὅπῃ, πάντῃ, γῇ, πῇ, πῄ, οὐδαμῇ κ.ά. Οἱ δὲ Καρδοῦχοι πυρὰ πολλὰ ἔκαιον κύκλῳ ἐπὶ τῶν ὁρίων (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) β) Δοτική του χρόνου Δηλώνει το χρονικό διάστημα εντός του οποίου συμβαίνει αυτό που εκφράζει το ρήμα. Συνήθεις δοτικές του χρόνου είναι: i) οι δοτικές ονομάτων που δηλώνουν φυσική διαίρεση του χρόνου, όπως: ἔτει, ἡμέρᾳ, θέρει, μηνί, νυκτί, χρόνῳ, τῇ προτεραίᾳ, τῇ ὑστεραίᾳ κ.ά. Τῇ ὑστεραίᾳ μακρὰν ὁδὸν ἐπορεύθησαν ii) οι δοτικές ονομάτων εορτών, όπως: Διονυσίοις, Παναθηναίοις, Ἐλευσινίοις, Θεσμοφορίοις, Θαργηλίοις κ.ά. Παναθηναίοις τοῖς μικροῖς ἐχορήγουν πυρριχισταῖς ἀγενείοις καὶ ἀνήλωσα ἐπτὰ μνᾶς (Λυσ. Ἀπολογία δωροδοκίας ἀπαράσημος 4.5) γ) Δοτική του τρόπου Δηλώνει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Τρόπο δηλώνει και η δοτική ονομάτων ή αντωνυμιών που λαμβάνονται ως επιρρήματα (δοτικοφανή επιρρήματα του τρόπου), όπως: ἔργῳ, λόγῳ, δίκῃ, ἰδίᾳ, δημοσίᾳ, κοινῇ, βίᾳ, σιγῇ, σιωπῇ, πεζῇ, κραυγῇ, δρόμῳ, σπουδῇ, φύσει, τῇδε, ταύτῃ, τρόπῳ, τῷ ὄντι, προθυμίᾳ, κομιδῇ, πανστρατιᾷ, σχολῇ, φύσει κ.ά. Ἐπορεύοντο οἱ ὁπλῖται πεζῇ ἐς Τανάγραν (Θουκ. Ἱστορία ) δ) Δοτική της αιτίας Δηλώνει την αιτία λόγω της οποίας συμβαίνει μία πράξη ή ένα γεγονός. Η δοτική της αιτίας συντάσσεται κυρίως με ρήματα ή φράσεις που δηλώνουν ψυχικό πάθος, όπως: ἀγάλλομαι, χαίρω, χαλεπαίνω / χαλεπῶς φέρω, ἀθυμῶ, αἰσχύνομαι, ἄχθομαι, λυποῦμαι, μεταμέλομαι, ἥδομαι, ὀργίζομαι κ.ά. Λιμῷ ἀπέθανον ε) Δοτική του ποσού Δηλώνει το ποσό, το μέτρο ή τη διαφορά. Συντάσσεται κυρίως με επίθετα και επιρρήματα συγκριτικού ή υπερθετικού βαθμού και γενικότερα με όρους που έχουν την έννοια συγκριτικού ή υπερθετικού βαθμού. Συνήθεις δοτικές του ποσού είναι: πολλῷ, 159

7 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ ὀλίγῳ, μικρῷ, τόσῳ, ὅσῳ, τοσούτῳ, ἐνιαυτῷ κ.ά. Νομίσαι τε διὰ τὴν νύκτα πολλῷ πλείους εἰσεληλυθέναι (Θέωνος, Προγυμνάσματα 85.8) στ) Δοτική της αναφοράς Η δοτική της αναφοράς ονομάζεται και δοτική του κατά τι. Συντάσσεται με ρήματα και με επίθετα που έχουν τη σημασία της σύγκρισης, της διαφοράς ή της υπεροχής ἐπεὶ διαφέρει τὰ σώματα σχήμασιν (Αριστ. Περὶ Οὐρανοῦ 303a) ζ) Δοτική της συνοδείας Δηλώνει κυρίως το πρόσωπο ή το πράγμα που συνοδεύει το υποκείμενο του ρήματος κατά την ενέργειά του. Συντάσσεται κυρίως με ρήματα που δηλώνουν κίνηση, όπως: βαδίζω, βαίνω, ἀφικνοῦμαι, πορεύομαι, στρατεύω, ἐλαύνω, ἔρχομαι, πλέω, ἥκω κ.ά. Η δοτική της συνοδείας απαντά κάποιες φορές ανεξάρτητα από το αν στην πρόταση υπάρχει ή όχι ρήμα κίνησης. Σε αυτή όμως την περίπτωση προσδιορίζεται από την αντωνυμία αὐτὸς άνευ άρθρου. Ως δοτικές της συνοδείας χρησιμοποιούνται συνήθως οι λέξεις στόλῳ, ἀνδράσι, στρατῷ, πεζῷ, ἵππῳ, ὁπλίταις, παρασκευῇ, δυνάμει, πρεσβείᾳ, πλήθει, στρατεύματι / στρατιᾷ, στρατιώταις, τριήρεσι, ναυτικῷ κ.ά. Ταῖς μὲν ναυσὶν ἐπὶ τὴν Σαλαμῖνα ἔπλεον (Θουκ. Ἱστορία ) Τέσσαρας ναῦς ἔλαβον αὐτοῖς ἀνδράσιν η) Δοτική του μέσου Δηλώνει το μέσο με τη βοήθεια του οποίου γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Η δοτική του μέσου συνοδεύει κυρίως τα ρήματα κολάζω, ζημιῶ, κρίνω, τιμωροῦμαι, εἰκάζω, γιγνώσκω, τεκμαίρομαι κ.ά. Ἡ ψυχὴ τρέφεται μαθήμασι θ) Δοτική του οργάνου Δηλώνει το όργανο με τη βοήθεια του οποίου γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα Ἐφόνευσεν αὐτῷ τῷ ξίφει Παρατήρηση: η δοτική του οργάνου και η δοτική του μέσου δεν πρέπει να συγχέονται, διότι η δοτική του μέσου είναι ουσιαστικό αφηρημένο και δηλώνει μέσο υλικό ή πνευματικό που δεν χειρίζεται κανείς με τα χέρια του, ενώ η δοτική του οργάνου είναι ουσιαστικό συγκεκριμένο, το εργαλείο που το χειρίζεται κάποιος με τα χέρια του. Η αιτιατική ως επιρρηματικός προσδιορισμός Η αιτιατική ως επίρρημα είναι επτά ειδών: α) αιτιατική του τόπου 160

8 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Συντάσσεται κυρίως με ρήματα και δηλώνει τοπική απόσταση ή τοπική έκταση Ἄγω στρατιὰν στενὰς ὁδοὺς β) αιτιατική του χρόνου Δηλώνει ένα χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα. Συνήθεις αιτιατικές του χρόνου είναι: ἔτος / ἔτη, τὸ νῦν, τὸ ἀρχαῖον, τὸ θέρος, ἐνιαυτόν, ἡμέραν / ἡμέρας, νύκτα / νύκτας, τὴν ἀρχήν, τὸ πάλαι / τὸ παλαιόν, τὸ πλέον, τὸ πρῶτον, τὸ πρότερον, τὸ τελευταῖον, χρόνον, τὸ κατ ἀρχὰς κ.ά. Ἔπλεον ἡμέραν καὶ νύκτα (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) Αἱ σπονδαὶ ἐνιαυτὸν ἔσονται (Θουκ. Ἱστορία ) γ) αιτιατική του τρόπου Δηλώνει τον τρόπο με τον οποίο γίνεται αυτό που σημαίνει το ρήμα και συνήθως συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό. Συνήθεις αιτιατικές του τρόπου είναι: τρόπον, τὴν ταχίστην, δωρεάν, δίκην, τὸ σύμπαν, προῖκα, κύκλον, τὴν εὐθεῖαν, τὴν πρώτην, ὃν τρόπον, τρόπον τινὰ κ.ά. Τέτταρα τάλαντα καὶ τρισχιλίας προῖκα καὶ δωρεὰν ἔδωκε (Δημοσθ. Πρὸς Ἄφοβον 44.5) δ) αιτιατική του σκοπού Είναι συνήθως η αιτιατική της αναφορικής ή δεικτικής ή ερωτηματικής αντωνυμίας σε ουδέτερο γένος. Συνήθεις αιτιατικές του σκοπού είναι: τί, ταῦτα, τοῦτο, ὅ, τι Αὐτὰ ταῦτα νῦν ἥκω παρά σε (Πλάτ. Πρωταγόρας 310e) ε) αιτιατική της αιτίας Προσδιορίζει ρήματα δικανικής σημασίας, ψυχικού πάθους ή άλλα των οποίων η έννοια χρειάζεται αιτιολόγηση Οὐ τὴν Ἀθηναίων χάριν ἐστρατεύοντο (Ηροδ. Ἱστορίαι ) στ) αιτιατική της αναφοράς Συντάσσεται συνήθως με αμετάβατα ή παθητικά ρήματα, αλλά και με ρήματα που σημαίνουν σύγκριση. Συνήθεις αιτιατικές της αναφοράς είναι: τὸ γένος, τὴν γνώμην, τὴν διάνοιαν, τὸ εἶδος, τὰ ἄλλα / τἀλλα, τὰ ὄμματα, ταῦτα, τὴν φύσιν, τὴν ψυχήν, τὸ δέμας, τὸ εὖρος, τὸ μέγεθος, τὸ πλῆθος, τὸ σῶμα, τὸν ἀριθμόν, τὸν δάκτυλον, τὸν ὀφθαλμὸν κ.ά. Τὰς φρένας ὑγιαίνουσιν ζ) αιτιατική του ποσού 161

9 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Πρόκειται για αιτιατικές που έγιναν επιρρήματα. Συνήθεις αιτιατικές του ποσού είναι: ὅσον, τοσοῦτον, πολύ, πλέον, πλεῖον, ὀλίγον, ἧττον Θεμιστοκλῆς τοσοῦτον διήνεγκε τῶν πολιτῶν (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 4.2.2) η) αιτιατική της ποινής Δηλώνει την ποινή που επιβάλλουν σε κάποιον και συντάσσεται με ρήματα δικαστικά. Συνήθεις αιτιατικές της ποινής είναι: θάνατον, φυγὴν Καὶ Σωκράτους Ἀθηναῖοι θάνατον κατέγνωσαν (Αθηναγόρα Πρεσβεία περὶ Χριστιανῶν ) ΕΜΠΡΟΘΕΤΟΙ ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ Εμπρόθετοι καλούνται οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί που συνιστούν λεκτικό σύνολο, το οποίο αποτελείται από μία πρόθεση και ένα όνομα ή μια μετοχή ή μία αντωνυμία σε πλάγια πτώση. Εκφράζουν διάφορες επιρρηματικές σχέσεις όπως τόπο, χρόνο, τρόπο, ποσό, αιτία, σκοπό, αναφορά, συνοδεία, συμφωνία, εξαίρεση κ.ά. Προθέσεις τοποθετούνται επίσης και πριν από τα επιρρήματα, φαινόμενο το οποίο όμως δεν είναι σύνηθες. Σπανιότερα μπορεί να μπουν μετά το όνομα. Το φαινόμενο ονομάζεται αναστροφή προθέσεως, σύνταξη που συναντάται κυρίως στον ποιητικό λόγο. Στους πεζογράφους η αναστροφή συμβαίνει μόνο με τις προθέσεις περί, ἕνεκα και ἄνευ. Στην περίπτωση της αναστροφής ο τόνος της πρόθεσης, εάν βρίσκεται στη λήγουσα, ανεβαίνει στην παραλήγουσα (ορθοτονισμός). Από τον ορθοτονισμό εξαιρούνται οι προθέσεις ἀμφὶ και ἀντί. Οι προθέσεις διακρίνονται σε: α) κύριες που χρησιμοποιούνται και σε σύνταξη και σε σύνθεση με άλλες λέξεις και διακρίνονται με τη σειρά τους σε: i) μονόπτωτες (συντάσσονται μόνο με μία πλάγια πτώση): ἀπό, ἀντί, ἐκ, πρὸ + γενική ἐν, σὺν + δοτική εἰς / ἐς + αιτιατική ii) δίπτωτες (συντάσσονται με δύο πλάγιες πτώσεις): ἀνὰ + αιτιατική ή δοτική διά, κατά, ὑπὲρ + γενική ή αιτιατική iii) τρίπτωτες (συντάσσονται και με τις τρεις πλάγιες πτώσεις): ἀμφί, ἐπί, μετά, παρά, περί, πρός, ὑπὸ + γενική, δοτική ή αιτιατική β) καταχρηστικές που χρησιμοποιούνται μόνο σε εμπρόθετους προσδιορισμούς και είναι οι ακόλουθες: ἄνευ, ἄχρι, ἕνεκα / ἕνεκεν, μέχρι, πλήν, χάριν, χωρίς, ὡς. Ως καταχρηστικές προθέσεις χρησιμοποιούνται και τα μόρια νὴ και μά. 162

10 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Η σύνταξη των κύριων μονόπτωτων προθέσεων Ἀπὸ Η πρόθεση ἀπὸ συντάσσεται με γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) τοπική αφετηρία Κῦρος δὲ ὡρμᾶτο ἀπὸ Σάρδεων (Ξεν. Κύρου Παιδεία ) ii) απόσταση ή απομάκρυνση Ἀπεῖχον αἱ πόλεις ἀπ ἀλλήλων στάδια ὀγδοήκοντα (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) β) χρόνο και συγκεκριμένα χρονική αφετηρία Ἀπὸ τοῦδε τοῦ χρόνου διατελεῖ στρατηγὸς ὢν (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 3.1.4) γ) μεταφορικά η πρόθεση ἀπὸ δηλώνει: i) έμμεση καταγωγή ἀφ Ἡρακλέους ἐγένετο (Ξεν. Ἀγησίλαος 1.2.4) ii) προέλευση Ἥκουσιν δ ἀπὸ τῶν ἐν Φωκεῦσι πόλεων πρέσβεις (Αισχίν. Περὶ τῆς Παραπρεσβείας 142.7) iii) μέσο Στράτευμα συνέλεξε ἀπὸ τούτων τῶν χρημάτων (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.1.9) iv) τρόπο Ἀπὸ τοῦ στόματος λέγω v) αιτία Ἀπὸ τούτου τοῦ τολμήματος ἐπῃνέθη (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) vi) ύλη Κρᾶσις ἀπό τε τῆς ἡδονῆς συγκεκραμένη ὁμοῦ καὶ ἀπὸ τῆς λύπης (Πλάτ. Φαῖδρος 59a) vii) απαλλαγή Ἠλευθέρωσε τὰς πόλεις ἀπὸ τῶν βαρβάρων viii) διαιρεμένο όλο Ἀπὸ πολλῶν ὧν ἔχεις εἰς τὴν τῶν τειχῶν οἰκοδομίαν μικρὰ κατέθηκας (Αισχίν. Κατὰ Κτησιφῶντος 23.7) ix) συμφωνία Νίσαιαν καὶ Πηγάς ἃ οὐ πολέμῳ ἔλαβον, ἀλλ ἀπὸ τῆς προτέρας ξυμβάσεως (Θουκ. Ἱστορία ) x) ποιητικό αίτιο Ἐπράχθη ἀπ αὐτῶν οὐδέν. Ἀντὶ Η πρόθεση ἀντὶ συντάσσεται με γενική και δηλώνει: α) τόπο Εἱστήκεσαν ἀντὶ τῶν πιτύων β) μεταφορικά η πρόθεση ἀντὶ δηλώνει: i) αντικατάσταση Ἀντὶ πολέμου εἰρήνην ἑλώμεθα (Θουκ. Ἱστορία ) ii) αιτία Τοῦτον τιμωρεῖσθαι ἀνθ ὧν ἐποίησεν iii) ανταπόδοση Σὺ ἡμῖν τί ἀντὶ τούτων ὑπηρετήσεις;; (Ξεν. Κύρου Παιδεία 4.6.8) iv) o β όρος σύγκρισης εκφέρεται με την πρόθεση ἀντὶ + γενική. Στην περίπτωση αυτή ο α όρος είναι δυσανάλογα ανώτερος από τον β όρο σύγκρισης αἱρετώτερον εἶναι τὸν καλὸν θάνατον ἀντὶ τοῦ αἰσχροῦ βίου (Ξεν. Λακεδαιμονίων Πολιτεία 9.1.2) 163

11 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Ἐκ / ἐξ Η πρόθεση ἐκ / ἐξ συντάσσεται με γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) απομάκρυνση Ἀπῇσαν ἐκ τῆς πατρίδος ii) προέλευση Πρέσβεις πρὸς ἡμᾶς ἦλθον ἐκ Φωκέων β) χρόνο και συγκεκριμένα: i) χρονική αφετηρία Ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τέθραμμαι μὲν ἐκ παιδός παρ ὑμῖν (Αισχίν. Κατὰ Τιμάρχου 121.5) ii) άμεση ακολουθία Ἐκ τούτου διαβαίνουσι πάντες εἰς τὸ Βυζάντιον (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 7.1.7) γ) μεταφορικά η πρόθεση ἐκ / ἐξ δηλώνει: i) άμεση καταγωγή Ἐκ πατρὸς εὐγενοῦς ἦν ii) ύλη Ἐποιοῦντο διαβάσεις ἐκ τῶν Φοινίκων (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) iii) μέσο Πάτριον γὰρ ὑμῖν ἐκ τῶν πόνων τὰς ἀρετὰς κτᾶσθαι (Θουκ. Ἱστορία ) iv) αιτία Ἐκ ταυτησὶ δὴ τῆς ἐξετάσεως πολλαὶ ἀπέχθειαί μοι γεγόνασι (Πλάτ. Ἀπολογία Σωκράτους 23a) v) συμφωνία Πανταχῇ δὲ ἐκ τῶν νόμων εἰρήνην πρὸς ἀλλήλους οἱ ἄνδρες ἄξουσι (Πλάτ. Πολιτεία 465b) vi) τρόπο Ἐκ τῶν ψηφισμάτων γνώσεσθε ἃ ἐψηφίσατο ἡ βουλὴ περὶ αὐτῆς (Ισ. Περὶ τοῦ Φιλοκτήμονος Κλήρου 50.5) vii) διαιρεμένο όλο χειροτονῆσαι τὸν δῆμον πέντε ἄνδρας ἐξ Ἀθηναίων (Διογ. Λαέρτ., Βίοι σοφιστῶν ) viii) κατάσταση Ἐκ τῶν ὕπνων ἐγειρόμενος (Πλάτ. Πολιτεία 330e) ix) όργανο Ἐξ ἀκοντίων ἐμάχοντο x) συμφωνία Ἐκ τῶν ἔργων χρὴ μᾶλλον ἢ ἐκ τῶν λόγων τὴν ψῆφον φέρειν (Λυσ. Κατὰ Ἐρατοσθένους 33.2) δ) το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση ἐκ + γενική Τοῦτο δέ μοί πως ἐκ θεοῦ δέδοται (Πλάτ. Λύσις 204c) Πρὸ Η πρόθεση πρὸ συντάσσεται με γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα το ενώπιον Κύων πρὸ ἐπαύλεώς τινος ἐκαθεύδε (Αισώπ. Μῦθοι ) β) χρόνο Οἱ πρὸ ἡμῶν γεγονότες (Ισοκρ. Περὶ Ἀντιδόσεως 166.2) γ) μεταφορικά η πρόθεση πρὸ δηλώνει: i) υπεράσπιση Οὔτε ἐγὼ ἀρκέσω πράττων τι πρό ὑμῶν οὔτε ὑμεῖς πρὸ ἡμῶν (Ξεν. Κύρου Παιδεία ) ii) αντιπροσώπευση Ἄπελθ, ἐρῶ γὰρ καὶ πρὸ τῶνδε (Σοφ. Οἰδίπους ἐπὶ Κολωνῷ 811) δ) ο β όρος σύγκρισης εκφέρεται με την πρόθεση πρὸ + γενική. Στην περίπτωση αυτή ο α όρος είναι δυσανάλογα ανώτερος από τον β όρο σύγκρισης. 164

12 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Ἐν Η πρόθεση ἐν συντάσσεται με δοτική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) στάση σε τόπο Ἡ ἐν Μαραθῶνι μάχη Μήδων πρὸς Ἀθηναίους ἐγένετο (Θουκ. Ἱστορία ) ii) το ενώπιον Οὐ προδώσω τὸν πατέρα κακῶς ἀκούοντα ἐν ὑμῖν (Αντιφ. Περὶ τοῦ Ἡρώδου φόνου 75.4) iii) το μεταξύ Οὐ γὰρ ἦν ἀσφαλῶς ἐν τοῖς δένδροις ἑστάναι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις, 4.7.9) iv) το πλησίον Καὶ ἦλθον ἐπὶ θάλατταν εἰς Τραπεζοῦντα πόλιν Ἑλληνίδα οἰκουμένην ἐν Εὐξείνῳ Πόντῳ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) β) χρόνο Ἐν ταῖς σπονδαῖς βασιλεὺς ἀπειρημένον, ἅσπερ ποτε βασιλεὺς (Προκόπ. Περὶ Κτισμάτων 2.1.5) γ) μεταφορικά η πρόθεση ἐν δηλώνει: i) μέσο Ἐν λόγοις πείθω ii) όργανο χρυσοῖο νέον βάρος ἐν πυρὶ θάλψας (Νικάνδρου Ἀλεξιφάρμακα 53) iii) τρόπο Ἐν τάχει iv) κατάσταση Ἐν μεγάλῳ κινδύνῳ ἡγοῦντο εἶναι (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) v) συμφωνία Ἐν τοῖς νόμοις κρίσεις ποιοῦμεν vi) εξάρτηση Ἐστὶ μὲν γὰρ τὰ πλείω τοῖς ἀνθρώποις τοῦ βίου ἐν ταῖς ἐλπίσιν (Αντιφ. Περὶ τοῦ χορευτοῦ 5.1) vii) αναφορά ἡμᾶς καὶ ἐν τῷ δοῦναι καὶ ἐν τῷ λαβεῖν οἰκείους ὄντας εὑρήσετε (Ισ. Περὶ τοῦ Κλεωνύμου κλήρου 47.1) Σὺν / ξὺν Η πρόθεση σὺν / ξὺν συντάσσεται με δοτική και δηλώνει μεταφορικά: i) συνοδεία Ἐπεὶ δ ἤσθοντο οἱ Ἕλληνες ὅτι βασιλεὺς σὺν τῷ στρατεύματι ἐν τοῖς σκευοφόροις εἴη (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) ii) βοήθεια ή συνεργασία πολλὴν ἔθηκεν σὺν θεοῖς σωτηρία (Ευρ. Μήδεια 915) iii) συμφωνία Σὺν τῷ νόμῳ ἐκέλευε τὸν δικαστὴν τὴν ψῆφον τίθεσθαι (Ξεν. Κύρου Παιδεία ) iv) τρόπο Σὺν γέλωτι ἦλθον v) όργανο ή μέσο Σὺν τόξοις ἐμάχοντο Εἰς / ἐς Η πρόθεση εἰς / ἐς συντάσσεται με αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) κίνηση σε τόπο Κατέβην χθὲς εἰς Πειραιᾶ 165

13 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ ii) στάση σε τόπο Εἰς θρόνους ἕζοντο iii) το ενώπιον Εἰς τὸ πρόσθεν τῶν ὅπλων ἐκαθέζοντο (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) iv) το μεταξύ Ἐπειδὴ δ εἰς τοὺς δημότας ἐνεγράφεις (Δημοσθ. Περὶ τοῦ στεφάνου 261.1) β) χρόνο Ἥκετε εἰς τριακοστὴν ἡμέραν (Ξεν. Κύρου Παιδεία 5.3.6) γ) μεταφορικά η πρόθεση εἰς δηλώνει: i) τρόπο Τοῖς λοχαγοῖς εἶπε παρατάττεσθαι τὴν ταχίστην εἰς ὀκτώ (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) ii) αναφορά Εἰς πάντας πρῶτος iii) σκοπό Eἰς συμβουλὴν παρεκάλεσαν ὑμᾶς iv) ποσό εἷλον τριήρεις Φοινίκων καὶ διέφθειραν τὰς πάσας ἐς διακοσίας (Θουκ. Ἱστορία ) v) κατάσταση τοὺς ἄλλους ἅπαντας Ἕλληνας εἰς δουλείαν προέσθαι (Δημοσθ. Φιλιππικὸς Δ 25.4) vi) εχθρική κατεύθυνση τοιαῦτα τόλμησαν εἰς αὐτὴν ἐξαμαρτάνειν (Λυσ. Κατὰ Ἐρατοσθένους 2.5) Η σύνταξη των κύριων δίπτωτων προθέσεων Ἀνὰ Η πρόθεση ἀνὰ συντάσσεται με: 1. πτώση δοτική μόνο στον ποιητικό λόγο και δηλώνει τον τόπο ἄγυρις Ἑλλάνων στρατιᾶς ἀνά τε ναυσὶ καὶ σὺν ὅπλοις (Ευρ. Ἰφιγένεια ἐν Αὐλίδι 753-4) 2. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) τοπική έκταση Σιγὴ αὖ πολλὴ ἦν ἀνὰ τὸ στρατόπεδον (Αρριαν. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις ) ii) κατεύθυνση προς τα επάνω Ταῦτα τὰ πλοῖα ἀνὰ μὲν τὸν ποταμὸν οὐ δύναται πλέειν (Ηροδ. Ἱστορία ) β) χρόνο Ἀνὰ πᾶσαν τὴν ἡμέραν γ) μεταφορικά η πρόθεση ἀνὰ δηλώνει: i) τρόπο Ἔφευγον δὴ καὶ αὐτοὶ ἀνὰ κράτος (Ξεν. Κύρου Παιδεία ) ii) διανομή ή μερισμό Μετὰ τοῦτο ἐπορεύθησαν ἑπτὰ σταθμοὺς ἀνὰ πέντε παρασάγγας (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 4.6.4) Διὰ Η πρόθεση διὰ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) την κίνηση διαμέσου Ἐντεῦθεν ἐξελαύνει διὰ τῆς Συρίας (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) ii) τοπική απόσταση Διὰ δέκα δὲ ἐπάλξεων πύργοι ἦσαν μεγάλοι (Θουκ. Ἱστορία ) 166

14 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι β) χρόνο και συγκεκριμένα: i) χρονική διάρκεια Τέρας ἐστὶν εἴ τις εὐτύχησε διὰ βίου (Ιω. Στοβ. Ἀνθολόγιον ) ii) χρονική αφετηρία Τὴν δύναμιν οὐ διὰ μακροῦ τὴν πάλαι ἀνέλαβεν (Αρριαν. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις 1.9.3) iii) χρονικό τέλος κοὐδεὶς διὰ τέλους εὐδαιμονεῖ (Ευρ. απ ) γ) μεταφορικά η πρόθεση διὰ + γενική δηλώνει: i) όργανο Μαχόμεθα διὰ τῶν ὅπλων ii) μέσο Ἔπραξε δὲ ταῦτ ἐκ Θηβῶν δι Εὐρυμάχου (Δημοσθ. Κατὰ Νεαίρας 99.1) iii) τρόπο Ἐπειδὴ δὲ διὰ τάχους ἡ νίκη τῶν Ἀθηναίων ἐγίγνετο (Θουκ. Ἱστορία ) 2. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο Ἀφίκοντο διὰ Πειραιᾶ β) χρόνο Θεῖός μοι ἐνύπνιον ἦλθε ὄνειρος ἀμβροσίην διὰ νύκτα (Ομ. Ἰλιὰς 2.56) γ) μεταφορικά η πρόθεση διὰ + αιτιατική δηλώνει την αιτία Διὰ τὴν συμφορὰν ἀλλ οὐ διὰ τὴν ὕβριν ἐπὶ τοὺς ἵππους ἀναβαίνω (Λυσ. Ὑπὲρ ἀδυνάτου 11.2) Κατὰ Η πρόθεση κατὰ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) στάση σε τόπο τιμῆς τινος ἠξίωσε τὸν κατὰ γῆς (Ξεν. Κύρου Παιδεία 4.6.5) ii) κίνηση από πάνω προς τα κάτω καὶ ἐς βαθυκήτεα πόντον σφᾶς αὐτοὺς ῥίπτειν καὶ κατὰ κρημνῶν (Λουκ. Ἀπολογία 10.13) β) μεταφορικά η πρόθεση κατὰ + γενική δηλώνει: i) εναντίωση Τοῦτο κατ ἐμοῦ εἶπε ii) αναφορά Ταῦτα ἔχομεν λέγειν κατὰ πάντων iii) χρόνο και συγκεκριμένα τη χρονική διάρκεια Κατὰ παντὸς τοῦ αἰῶνος ἀείμνηστον καταλείψει τοῖς ἐπιγιγνομένοις τὴν κρίσιν (Λυκούργ. Κατὰ Λεωκράτους 7.8) 2. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) την κίνηση σε τόπο καὶ οὐχ ἑλόντες ἐπορεύοντο κατὰ γῆν (Θουκ. Ἱστορία ) ii) στάση σε τόπο Κατὰ γὰρ μέσον τὸν σταθμὸν τοῦτον τάφρος ἦν βαθεῖα (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) iii) τοπική έκταση Ὁ δὲ Κῦρος συλλέξας στράτευμα ἐπολιόρκει Μίλητον καὶ κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλατταν (1.7.4) iv) κίνηση διαμέσου Οἱ Ἑλληνες ἐψηφίσαντο κατὰ θάλατταν τὴν πορείαν ποιεῖσθαι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) v) το απέναντι Κατὰ τὸ ὄρος ἔστησε τὸ στράτευμα vi) το πλησίον Παίει κατὰ τὸ στέρνον καὶ τιτρώσκει διὰ τοῦ θώρακος (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) β) χρόνο Εἴ τι πεπλεονέκτηκεν ἡμῶν κατὰ τὸν πρότερον πόλεμον (Δημοσθ. Πρὸς τὴν ἐπιστολὴν τὴν Φιλίππου 19.2) γ) μεταφορικά η πρόθεση κατὰ + αιτιατική δηλώνει: 167

15 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ i) συμφωνία Τὰ πρὸ αὐτῶν καὶ τὰ ἔτι παλαίτερα οὐ μεγάλα νομίζω γενέσθαι οὔτε κατὰ τοὺς πολέμους οὔτε ἐς τὰ ἄλλα (Θουκ. Ἱστορία ) ii) σκοπό καὶ ὁ ἄλλος ὄχλος κατὰ θέαν ἧκεν (Θουκ. Ἱστορία ) iii) τρόπο Ἐφεξῆς καὶ κατὰ μικρὸν πρὸς ἕκαστα τῶν κατηγορημένων ἀπολογήσωμαι (Αισχίν. Περὶ τῆς Παραπρεσβείας 24.4) iv) αιτία Κατὰ φιλίαν τε αὐτοῦ οὐχ ἥκιστα οἱ πλεῖστοι ἐκ Κορνίθου στρατιῶται ἐθελονταὶ ξυνέσποντο (Θουκ. Ἱστορία ) v) ποσό κατά προσέγγιση Ἀπέθανον κατὰ ἑξακισχιλίους vi) αναφορά Κομψότερος μὲν ὁ λόγος ἢ κατ ἐμὲ καὶ κατὰ τὴν ἐμὴν ἡλικίαν (Πλάτ. Κρατύλος 429d) vii) μερισμό Οἱ δὲ παρήλαυνον τεταγμένοι κατὰ ἴλας καὶ κατὰ τάξεις (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) viii) χωρισμό Καθ ἑκάστους ἐκαλοῦντο Ἕλληνες Ὑπὲρ Η πρόθεση ὑπὲρ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο Ὁ Θεὸς ἔθηκε ἥλιον δὲ εἰς τὸν δεύτερον ὑπὲρ γῆς (Πλάτ. Τίμαιος 38d) β) μεταφορικά η πρόθεση ὑπὲρ + γενική δηλώνει: i) υπεράσπιση Ἐμάχοντο ὑπὲρ τῆς πατρίδος ii) αιτία Ὑπὲρ τῶν γεγενημένων ὀργιζόμενος (Ισοκρ. Εὐαγόρας 60.1) iii) σκοπό Ὑπὲρ τῆς δόξης ἧς ἔμελλον τελευτήσαντες (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 83.8) iv) αναφορά Ἐπειδὴ βουλεύεται ὁ δῆμος ὁ Ἀθηναίων ὑπὲρ εἰρήνης πρὸς Φίλιππον (Αισχίν. Περὶ τῆς Παραπρεσβείας 60.3) v) αντιπροσώπευση Ἐγὼ ὑπὲρ σοῦ ἀποκρινοῦμαι (Πλάτ. Γοργίας 515c) vi) χάρη Ἔθυον ὑπὲρ τῆς πόλεως 2. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο Κλέαρχος καὶ ἐπολέμει τοῖς Θρᾳξὶ τοῖς ὑπὲρ τὸν Ἑλλήσποντον οἰκοῦσι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.1.9) β) μεταφορικά η πρόθεση ὑπὲρ + αιτιατκή δηλώνει: i) υπέρβαση μέτρου ή ορίου Μανία γὰρ ἴσως ἐστὶν ὑπὲρ δύναμίν τι ποιεῖν (Δημοσθ. Κατὰ Μειδίου 69.3) ii) υπέρβαση χρονικού ορίου Ὑπὲρ τεσσαράκοντα ἀφ ἥβης ἐστὶ Η σύνταξη των κύριων τρίπτωτων προθέσεων Ἀμφὶ Η πρόθεση ἀμφὶ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: 168

16 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι α) τόπο Ἀμφὶ ταύτης τῆς πόλεως β) αναφορά Οἱ δὲ προσῄεσαν πολλῷ θορύβῳ ἀμφὶ ὧν εἶχον διαφερόμενοι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο Αὐτὰρ Ἀχαιοὶ ἕστασαν ἀμφὶ Μενοιτιάδῃ (Ομ. Ἰλιὰς ) β) μεταφορικά η πρόθεση ἀμφὶ + δοτική δηλώνει: i) αναφορά Ἀμφὶ μὲν μάχῃ τοσαῦτα εἰρήσθω (Ηροδ. Ἱστορίαι 4.127) ii) αιτία Θανάτου ἀμφὶ φόβῳ Τυνδαρὶς ἰάχησε 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο Καταλαμβάνουσι τοὺς φύλακας ἀμφὶ πῦρ καθημένους (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 4.2.5) β) χρόνο κατά προσέγγιση Ἤδη ἦν ἀμφὶ ἀγορὰν πλήθουσαν γ) μεταφορικά η πρόθεση ἀμφὶ + αιτιατική δηλώνει: i) αναφορά Προσεποιεῖτο ἐπιστήμων εἶναι τῶν ἀμφὶ ὁπλομαχίαν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.1.7) ii) ποσό κατά προσέγγιση Ἦσαν ἀμφὶ τοὺς δισχιλίους Ἐπὶ Η πρόθεση ἐπὶ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) στάση σε τόπο Ἀφικόμενοι εἰς τήνδε τὴν πόλιν Ἱκέται ἐπὶ τῶν βωμῶν ἐκαθέζοντο (Λυσ. Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 11.5) ii) κίνηση σε τόπο Ἔπλεον ἐπὶ Λέσβου καὶ Ἑλλησπόντου iii) το ενώπιον Οὐ γὰρ ἐπὶ μαρτύρων ἀλλὰ κρυπτόμενα πράσσεται τὰ τοιαῦτα (Αντιφ. Κατηγορία φόνου ἀπαράσημος ) iv) το πλησίον Ξενοφῶν πέμψας ἄγγελον κελεύει αὐτοῦ μεῖναι ἐπὶ τοῦ ποταμοῦ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) β) χρόνο Ἐπὶ τῶν καιρῶν τούτων ἐχειροτόνησαν Ἀθηναῖοι στρατηγὸν ἐπ Ἀμφίπολιν Ἰφικράτην (Αισχίν. Περὶ τῆς Παραπρεσβείας 27.7) γ) μεταφορικά η πρόθεση ἐπὶ + γενική δηλώνει: i) αναφορά Ἐπὶ μὲν οὖν τῆς ἡμετέρας πόλεως οὐδὲν ἔχω τοιοῦτον εἰπεῖν (Ισοκρ. Ἀρχίδαμος 41.1) ii) διανομή Καὶ ἐγένοντο βάθος οὐκ ἔλαττον ἢ ἐπὶ πεντήκοντα ἀσπίδων (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) iii) επιστασία, εξουσία Μάρτυρας καὶ ἐπὶ τοῦ δικαστοῦ καὶ ἐφ ὑμῶν παρεχόμεθα 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) στάση σε τόπο Ἀναβὰς ἐπὶ τῇ τριήρει ἀπέπλει ii) το πλησίον Ἐστρατοπεδεύσατο ἐπὶ τῷ Ἀπιδανῷ ποταμῷ (Θουκ. Ἱστορία ) iii) ακολουθία Ἐτάχθησαν μέντοι ἐπ αὐτοῖς πελτοφόροι (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) β) χρόνο Ἀνέστη δ ἐπ αὐτῷ Φεραύλας Πέρσης (Ξεν. Κύρου Παιδεία 2.3.7) 169

17 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ γ) μεταφορικά η πρόθεση ἐπὶ + δοτική δηλώνει: i) αιτία Οὕτω βραχέα ἔχων μέγα φρονεῖς ἐπὶ πλούτῳ (Ξεν. Συμπόσιον ) ii) σκοπό Ὃς νόμον εἰσενήνοχεν ἐπὶ βλάβῃ τοῦ πλήθους (Δημοσθ. Κατὰ Τιμοκράτους 204.3) iii) συμφωνία ή όρο Ἠρώτα ἐπί τισιν ἂν σύμμαχος γένοιτο (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) iv) εναντίωση Ἀφέντες τὴν γενομένην ἐπὶ Μήδῳ ξυμμαχία (Θουκ. Ἱστορία ) v) εξάρτηση Καὶ πρᾶξαι ταῦτ ἐφ ὑμῖν ἔσται δεῖ σκοπεῖν (Δημοσθ. Περὶ τῆς Ῥοδίων ἐλευθερίας 30.2) vi) αναφορά καῖ τοὺς ἐπὶ ταῖς Πατρόκλου ταφαῖς ἀναγινωσκομένους (Ξεν. Συμπόσιον 675a) 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο Ἀναβὰς ἐπὶ τὸν ἵππον εἰς τὰς χείρας τὰ παλτὰ ἔλαβε (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.8.3) β) χρόνο Τὴν δὲ γῆν δημοσιώσαντες ἀπεμίσθωσαν ἐπὶ δέκα ἔτη, καὶ ἐνέμοντο Θηβαῖοι (Θουκ. Ἱστορία ) γ) μεταφορικά η πρόθεση ἐπὶ + αιτιατική δηλώνει: i) εναντίωση Πέρσῃσι στρατεύεσθαι ἐπὶ Λυδοὺς (Ηροδ. Ἱστορίαι 1.71) ii) σκοπό Ἔδοξε δὴ χρῆναι αὐτούς τε ἐλθεῖν ἐπὶ θέαν τἀνδρὸς (Πλάτ. Λάχης 179e) iii) τρόπο Οἱ δὲ Λακεδαιμόνιοι ἀνεχώρουν ἐπὶ πόδα (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) iv) ποσό Ἐπὶ μέγα - Ἐπὶ πλεῖστον Μετὰ Η πρόθεση μετὰ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο Κατ ἐκεῖνον τὸν χρόνον, ἕως ἦν μετ ἀνθρώπων (Ισοκρ. Εὐαγόρας 15.4) β) χρόνο Μετ ἀνακωχῆς οὐ βεβαίου ἔβλαπτον ἀλλήλους τὰ μάλιστα (Θουκ. Ἱστορία ) γ) μεταφορικά η πρόθεση μετὰ + γενική δηλώνει: i) συνεργασία Μετά τε Ἀργείων καὶ Μαντινέων ξυνεπολέμουν (Θουκ. Ἱστορία ) ii) τρόπο Ἐγὼ νὴ τοὺς θεοὺς τἀληθῆ μετὰ παρρησίας ἐρῶ πρὸς ὑμᾶς (Δημοσθ. Φιλιππικὸς Β 31.5) iii) μέσο Ὑμῖν οἱ πρόγονοι τοῦτο τὸ γέρας ἐκτήσαντο (Δημοσθ. Φιλιππικὸς Γ 74.4) iv) συμφωνία Καὶ ταῦτ ἐπράχθη μετὰ ψηφίσματος τοῦ δήμου (Αισχίν. Κατὰ Κτησιφῶντος 105.1) v) όργανο Ἦλθον ἐφ ἡμᾶς μεθ ὅπλων 2. πτώση δοτική και δηλώνει τον τόπο Μετ Ἀχαιοῖσιν 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει : α) τόπο ἡ Ῥέα καὶ γὰρ κύμβαλον μετὰ χεῖρας ἔχει (Αρριαν. Περίπλους Εὐξείνου Πόντου ) β) χρόνο Μετὰ δὲ ταῦτα οὐ πολλαῖς ἡμέραις ὕστερον ἦλθεν Θυμοχάρης (Ξεν. Ἑλληνικὰ 1.1.1) γ) μεταφορικά η πρόθεση μετὰ + αιτιατική δηλώνει τάξη, σειρά, ακολουθία Αἴας μετ ἐκεῖνον ἠρίστευσεν (Ισοκρ. Εὐαγόρας 18.2) 170

18 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Παρὰ Η πρόθεση παρὰ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) απομάκρυνση Παρὰ μὲν Κύρου οὐδεὶς λέγεται αὐτομολῆσαι πρὸς βασιλέα (Ξεν. Οἰκονομικὸς ) ii) προέλευση Ἀλεξάνδρου ἀφίκοντο παρὰ Δαρείου πρέσβεις (Αρριαν. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις ) β) το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση παρὰ + γενική 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα το πλησίον Σωκράτης παρὰ Καλλίᾳ δειπνῶν (Αθήν. Δειπνοσοφισταὶ ) β) μεταφορικά η πρόθεση παρὰ + δοτική δηλώνει: i) το ενώπιον Οὐ γὰρ παρὰ δικασταῖς οἱ λόγοι ἂν γίγνοιντο (Θουκ. Ἱστορία ) ii) τον κτήτορα συνκινδυνεύειν τὶ τὴν παρ ἡμῖν πολιτεία (Δημοσθ. Περὶ τῆς Ῥοδίων ἐλευθερίας 19.4) iii) αναφορά, κρίση Δοκεῖς παρ ἡμῖν οὐ βεβουλεῦσθαι καλῶς 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα το πλησίον Παρὰ τὴν ὁδὸν ἦν κρήνη β) χρόνο Δόλιον ἄνδρα φεῦγε παρ ὅλον τὸν βίον (Μεν. Γνῶμαι Μονόστιχοι 195) γ) μεταφορικά η πρόθεση παρὰ + αιτιατική δηλώνει: i) σύγκριση Παρὰ τἆλλα ζῷα ὥσπερ θεοὶ ἄνθρωποι βιοτεύουσιν (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα ) ii) εναντίωση Οἱ Θηβαῖοι τὰς πόλεις παρὰ τοὺς ὅρκους κατειλήφασιν (Ισοκρ. Περὶ εἰρήνης 17.3) iii) αιτία Οὐδὲ γὰρ Φίλιππος παρὰ τὴν αὑτοῦ ῥῴμην τοσοῦτον ἐπηύξηται, ὅσον παρὰ τὴν ἡμετέραν ἀμέλειαν (Δημοσθ. Φιλιππικὸς Α 11.4) iv) εξαίρεση Παρὰ τέσσαρας ψήφους μετέσχε τῆς πόλεως v) κατεύθυνση σε πρόσωπο Εἰ βούλονται αὐτὸν πέμψαι παρὰ Λύσανδρον (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) Περὶ Η πρόθεση περὶ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο ὅτι αὐτοὺς Κορίνθιοι περὶ γῆς ὅρων πολέμῳ κατεῖχον (Θουκ. Ἱστορία ) β) μεταφορικά η πρόθεση περὶ + γενική δηλώνει: i) αναφορά κήρυκας ἔπεμψεν περὶ σπονδῶν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.3.2) ii) υπεράσπιση εἷς οἰωνὸς ἄριστος, ἀμύνεσθαι περὶ πάτρης (Ομ. Ἰλιὰς ) iii) αιτία δείσας περί τε τοῦ υἱοῦ καὶ τοῦ Κύρου (Ξεν. Κύρου Παιδεία ) 171

19 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ iv) σκοπό Καὶ ἐνταῦθα πρέσβεις ἧκον περὶ φιλίας (Αρριαν. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις ) 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο καὶ ψέλια περὶ ταῖς χερσὶν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.5.8) β) μεταφορικά η πρόθεση περὶ + δοτική δηλώνει αναφορά ή αιτία δεδιότες περὶ τῷ χωρίῳ (Θουκ. Ἱστορία ) 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο ἐπειδὴ περὶ Θήβας ἦν τὸ στρατόπεδον (Αισχίν. Κατὰ Κτησιφῶντος 161.3) β) χρόνο κατά προσέγγιση καὶ περὶ μέσας νύκτας ἐπιβάντες (Πλουτ. Κάμιλλος ) γ) μεταφορικά η πρόθεση περὶ + αιτιατική δηλώνει: i) αναφορά Σωφρονῶ περὶ τοὺς θεοὺς ii) ποσό κατά προσέγγιση Ἀφίκοντο περὶ τοὺς τριακοσίους Πρὸς Η πρόθεση πρὸς συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο Ἐστρατοπεδεύοντο πρὸς Ὀλύνθου β) μεταφορικά η πρόθεση πρὸς + γενική δηλώνει: i) αναφορά Τῷ δ αὐτῷ μάρτυροι ἔστων πρός τε θεῶν μακάρων πρός τε θνητῶν ἀνθρώπων (Ομ. Ἰλιὰς ) ii) συμφωνία Οὐ γὰρ ἦν πρὸς τοῦ Κύρου τρόπον iii) καταγωγή Ἀλέξανδρος ὅτι τῷ γένει πρὸς πατρὸς μὲν ἦν Ἡρακλείδης ἀπὸ Καράνου, πρὸς δὲ μητρὸς Αἰακίδης (Πλουτ. Ἀλέξανδρος 1.3.7) iv) ωφέλεια Σπονδὰς ποιησάμενος πρὸς Θηβαίων μᾶλλον ἢ πρὸς ἑαυτῶν, οὕτως ἀπῆλθε (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) γ) το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση πρὸς + γενική Ὁμολογεῖται πρὸς πάντων κράτιστος δὴ γενέσθαι θεραπεύειν (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις ) 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο και συγκεκριμένα: i) το πλησίον Οἵ τε γὰρ ποταμοὶ πρὸς μὲν ταῖς πηγαῖς οὐ μεγάλοι εἰσὶ (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) ii) το ενώπιον καὶ ὑπὲρ τούτων ψευδῆ διαμαρτυρίαν πρὸς τῷ ἄρχοντι ποιησάμενος (Δημοσθ. Κατὰ Λεωχάρους 1.3) β) μεταφορικά η πρόθεση πρὸς + δοτική δηλώνει: i) προσθήκη Καὶ πρὸς τοῖς ἄλλοις κακοῖς οὗτος ἀπαίδευτος ἄνθρωπός ἐστι ii) απασχόληση Διατρίβω πρός τινι 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο (πρὸς ἕω, πρὸς ἑσπέραν, πρὸς ἄρκτον, πρὸς μεσημβρίαν) Ἦλθον πρὸς τὸ ὄρος β) χρόνο κατά προσέγγιση (πρὸς ἡμέραν, πρὸς ἑσπέραν, πρὸς τὴν σελήνην) γ) μεταφορικά η πρόθεση πρὸς + αιτιατική δηλώνει: i) φιλική ή εχθρική διάθεση Ἐπολέμησαν πρὸς Λακεδαιμονίους τὴν πρὸς τοῦτον φιλίαν διαφυλάττουσιν (Λυκούργ. Κατὰ Λεωκράτους 135.7) ii) αναφορά Οὐδὲ πρὸς ἀργύριον τὴν εὐδαιμονίαν ἔκρινον (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 76.3) 172

20 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι iii) σκοπό Πρὸς τί με ταῦτα ἐρωτᾶς;; iv) τρόπο Ἀπορία γὰρ ὕδατος ἦγε πρὸς ἀνάγκην τὰς πορείας ποιεῖσθαι (Αρριαν. Ἀλεξάνδρου Ἀνάβασις ) v) συμφωνία Ὁρῶ γὰρ ἅπαντας πρὸς τὴν παροῦσαν δύναμιν (Δημοσθ. Περὶ τῆς Ῥοδίων ἐλευθερίας 8.9) δ) ο β όρος σύγκρισης εκφέρεται με την πρόθεση παρὰ + αιτιατική Ἡλίου τε ἐκλείψεις, αἱ πυκνότεραι παρὰ τὰ ἐκ τοῦ πρὶν χρόνου μνημονευόμενα ξυνέβησαν (Θουκ. Ἱστορία ) Ὑπὸ Η πρόθεση ὑπὸ συντάσσεται με: 1. πτώση γενική και δηλώνει: α) τόπο λαβὼν ὑπὸ μάλης ἐγχειρίδιον (Πλάτ. Γοργίας 469d) β) μεταφορικά η πρόθεση ὑπὸ + γενική δηλώνει: i) συνοδεία καὶ τὰ τείχη κατέσκαπτον ὑπ αύλητρίδων (Ξεν. Ἑλληνικὰ ) ii) τρόπο Ἔζη ὑπὸ πολλῆς ἐπιμελείας (Ξεν. Οἰκονομικὸς 7.5.3) γ) το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με την πρόθεση ὑπὸ + γενική ὑπὸ τῶν τριάκοντα καὶ ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων τὰ τείχη καθῃρέθη (Λυκούργ. Κατὰ Λεωκράτους 61.5) 2. πτώση δοτική και δηλώνει: α) τόπο Ἔστι δὲ καὶ βασίλεια ὑπὸ τῇ ἀκροπόλει β) μεταφορικά η πρόθεση ὑπὸ + δοτική δηλώνει: i) υποταγή, εξάρτηση Οἱ κατὰ τὴν Ἀσίαν ὑπὸ βασιλεῖ ὄντες (Ξεν. Κύρου Παιδεία 8.1.6) ii) επίβλεψη ὅστις τυγχάνει ὑπὸ παιδοτρίβῃ ἀγαθῷ πεπαιδευμένος (Πλάτ. Λάχης 184e) 3. πτώση αιτιατική και δηλώνει: α) τόπο Ὑπὸ τὰ δένδρα ἀπῆλθον β) χρόνος Ὑπὸ τὴν νύκτα ἐσέπλευσαν εἰς τὸν κόλπον τὸν Κρισαῖον γ) μεταφορικά η πρόθεση ὑπὸ + αιτιατική δηλώνει την υποταγή Αἴγυπτος δὲ πάλιν ὑπὸ βασιλέα ἐγένετο (Θουκ. Ἱστορία ) Η σύνταξη των καταχρηστικών προθέσεων Ἄνευ Η πρόθεση ἄνευ συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει: α) εξαίρεση Οὐδεὶς ἀποθνῄσκει ἄνευ τῆς ὑμετέρας ψήφου β) προσθήκη Ἄνευ γὰρ τούτου κἀκεῖν ἔστιν ἰδεῖν (Δημοσθ. Κατ Ἀριστοκράτους 112.1) Ἄχρι / ἄχρις Η πρόθεση ἄχρι / ἄχρις συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει: 173

21 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ α) τοπικό όριο Τοὺς δὲ λοιποὺς ἐτόξευεν διώκων ἄχρι τῆς Μαλέας (Απολλοδ. Βιβλιοθήκη ) β) χρονικό όριο Ἄχρι τῆς τήμερον ἡμέρας γένος εὐδοκιμώτατον (Πλουτ. Ἄρατος ) Ἕνεκα / ἕνεκεν Η πρόθεση ἕνεκα / ἕνεκεν συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει: α) αιτία τῶν τ ἄλλων ἀδικημάτων ἕνεκα μισούμενον ὑπὸ τοῦ δήμου (Διόν. Αλικαρν. Ρωμαϊκὴ Ἀρχαιολογία ) β) σκοπό πεφυκότα πάντα ποιεῖν ἕνεκα τοῦ τὴν πατρίδ ἐλευθερῶσαι (Δημοσθ. Ἐπιτάφιος 27.9) γ) αναφορά Ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν ἕνεκά γε τῶν ἡμετέρων ὀφθαλμῶν (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 4.3.3) Μέχρι Η πρόθεση μέχρι συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει: α) τοπικό όριο Καὶ οἱ ξύμμαχοι μέχρι μὲν τοῦ Ἰσθμοῦ ἦλθον (Θουκ. Ἱστορία ) β) χρονικό όριο Οἱ Ἀθηναῖοι ἀνταναγόμενοι ἐναυμάχησαν μέχρι δείλης (Ξεν. Ἑλληνικὰ 1.1.5) Πλὴν Η πρόθεση πλὴν συντάσσεται με πτώση γενική ή ομοιόπτωτα με προηγούμενο όρο της πρότασης και δηλώνει εξαίρεση Ἀλέξανδρος ὁ Φιλίππου καὶ οἱ Ἕλληνες πλὴν Λακεδαιμονίων ἀπὸ τῶν βαρβάρων τὴν Ἀσίαν κατοικούντων (Πλούτ. Ἀλέξανδρος ) παντὶ δῆλον πλὴν ἐμοὶ (Πλάτ. Πολιτεία 529a) Χάριν Η πρόθεση χάριν συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει σκοπό συγχωρῶ τοῦ λόγου χάριν (Πλάτ. Πολιτεία 475a) Χωρὶς Η πρόθεση χωρὶς συντάσσεται με πτώση γενική και δηλώνει: α) εξαίρεση, χωρισμό Χωρὶς δήπου σοφία ἐστὶν ἀνδρείας (Πλάτ. Λάχης 195a) β) προσθήκη Χωρὶς δὲ τούτων φύλακας ἐν ταῖς ἀκροπόλεσι τρέφει (Ξεν. Οἰκονομικὸς 4.6.1) 174

22 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Ὡς Η πρόθεση ὡς συντάσσεται με αιτιατική και δηλώνει: i) κατεύθυνση σε πρόσωπο Οἱ δὲ ὡς πρέσβεις πέπομφεν ὡς βασιλέα (Δημοσθ. Φιλιππικὸς Α 48.4) ii) ποσό κατά προσέγγιση Ἱππέας εἶχεν ὡς διακοσίους Νή, μὰ Τα μόρια νὴ και μὰ χρησιμοποιούνται ως καταχρηστική πρόθεση. Συντάσσονται με πτώση αιτιατική και δηλώνουν όρκο Νὴ τὴν Ἥρα Μὰ Δί οὐκ οἶδα τι τῶν γεγενημένων ΑΝΩΜΑΛΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ Ορισμένα από τα ουσιαστικά της αρχαίας ελληνικής δεν κλίνονται ομαλά. Τα ουσιαστικά αυτά ονομάζονται ανώμαλα ουσιαστικά και ανάλογα με το είδος της ανωμαλίας που παρουσιάζουν διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες: α) ανώμαλα κατά το γένος, β) ετερόκλιτα, γ) μεταπλαστά, δ) ιδιόκλιτα, ε) άκλιτα, στ) ελλειπτικά. α) Ανώμαλα κατά το γένος Ετερογενή Ονομάζονται τα ουσιαστικά το γένος των οποίων στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό είναι διαφορετικό. Αυτά είναι: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ λύχνος ὁ σῖτος τὰ λύχνα τὰ σῖτα Γεν. τοῦ λύχνου τοῦ σίτου τῶν λύχνων τῶν σίτων Δοτ. τῷ λύχνῳ τῷ σίτῳ τοῖς λύχνοις τοῖς σίτοις Αιτ. τὸν λύχνον τὸν σῖτον τὰ λύχνα τὰ σῖτα Κλητ. (ὦ) λύχνε (ὦ) σῖτε (ὦ) λύχνα (ὦ) σῖτα Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ δεσμὸς ὁ σταθμὸς οἱ δεσμοὶ / τὰ δεσμὰ οἱ σταθμοὶ / τὰ σταθμὰ Γεν. τοῦ δεσμοῦ τοῦ σταθμοῦ τῶν δεσμῶν τῶν σταθμῶν 175

23 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Δοτ. τῷ δεσμῷ τῷ σταθμῷ τοῖς δεσμοῖς τοῖς σταθμοῖς Αιτ. τὸν τὸν τοὺς δεσμοὺς / τὰ τοὺς σταθμοὺς/ τὰ δεσμὸν σταθμὸν δεσμὰ σταθμὰ Κλητ. (ὦ) δεσμὲ (ὦ) σταθμὲ (ὦ) δεσμοὶ / δεσμὰ (ὦ) σταθμοὶ / σταθμὰ Ονομ. τὸ στάδιον τὰ στάδια / οἱ στάδιοι Γεν. τοῦ σταδίου τῶν σταδίων Δοτ. τῷ σταδίῳ τοῖς σταδίοις Αιτ. τὸ στάδιον τὰ στάδια / τοὺς σταδίους Κλητ. (ὦ) στάδιον (ὦ) στάδια / στάδιοι Ονομ. ὁ δίφρος οἱ δίφροι / τὰ δίφρα Γεν. τοῦ δίφρου τῶν δίφρων Δοτ. τῷ δίφρῳ τοῖς δίφροις Αιτ. τὸν δίφρον τοὺς δίφρους / τὰ δίφρα Κλητ. (ὦ) δίφρε (ὦ) δίφροι / δίφρα Ονομ. ὁ δρυμὸς οἱ δρυμοὶ / τὰ δρυμὰ Γεν. τοῦ δρυμοῦ τῶν δρυμῶν Δοτ. τῷ δρυμῷ τοῖς δρυμοῖς Αιτ. τὸν δρυμὸν τοὺς δρυμοὺς / τὰ δρυμὰ Κλητ. (ὦ) δρυμὲ (ὦ) δρυμοὶ / δρυμὰ Διπλογενή Ονομάζονται τα ουσιαστικά, τα οποία έχουν δύο γένη στον ενικό αριθμό. Αυτά είναι: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ ζυγὸς / τὸ ζυγὸν ὁ νῶτος / τὸ νῶτον τὰ ζυγὰ τὰ νῶτα Γεν. τοῦ ζυγοῦ τοῦ νώτου τῶν ζυγῶν τῶν νώτων Δοτ. τῷ ζυγῷ τῷ νώτῳ τοῖς ζυγοῖς τοῖς νώτοις Αιτ. τὸν ζυγὸν / τὸ ζυγὸν τὸν νῶτον/ τὸ νῶτον τὰ ζυγὰ τὰ νῶτα Κλητ. (ὦ) ζυγὲ / ζυγὸν (ὦ) νῶτε / νῶτον (ὦ) ζυγὰ (ὦ) νῶτα Υπάρχουν όμως και ουσιαστικά, τα οποία έχουν δύο γένη στον ενικό και στον πληθυντικό αριθμό. Αυτά είναι: Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός 176

24 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Ονομ. ἡ πληθὺς / τὸ πλῆθος αἱ πληθύες / τὰ πλήθη Γεν. τῆς πληθύος / τοῦ πλήθους τῶν πληθύων / τῶν πληθῶν Δοτ. τῃ πληθύϊ / τῷ πλήθει ταὶς πληθύσι(ν) / τοῖς πλήθεσι(ν) Αιτ. τὴν πληθὺν / τὸ πλῆθος τὰς πληθῦς / τὰ πλήθη Κλητ. (ὦ) πληθὺ / (ὦ) πλῆθος (ὦ) πληθύες / (ὦ) πλήθη Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τὸ σκότος / ὁ σκότος τὰ σκότη / οἱ σκότοι Γεν. τοῦ σκότους / τοῦ σκότους τῶν σκοτῶν / τῶν σκότων Δοτ. τῷ σκότει / τῷ σκότῳ τοῖς σκότεσι(ν) / τοῖς σκότοις Αιτ. τὸ σκότος / τὸν σκότον τὰ σκότη / τοὺς σκότους Κλητ. (ὦ) σκότος / (ὦ) σκότε (ὦ) σκότη / (ὦ) σκότοι Ετερόκλιτα Ονομάζονται τα ουσιαστικά που σχηματίζονται στον πληθυντικό ή σε μερικές πτώσεις κατά διαφορετική κλίση ή συγχρόνως κατά την ίδια και κατά διαφορετική κλίση. Αυτά είναι: ὁ ἀμνός: το ουσιαστικό κλίνεται κατά τη δεύτερη κλίση ουσιαστικών και κατά τα συγκοπτόμενα ουσιαστκά της τρίτης κλίσης με θέμα ἀρεν- και ἀρην- Ονομ. ὁ ἀμνὸς οἱ ἀμνοὶ Γεν. τοῦ ἀμνοῦ τῶν ἀμνῶν Δοτ. τῷ ἀμνῳ τοῖς ἀμνοῖς Αιτ. τὸν ἀμνὸν τοὺς ἀμνοὺς Κλητ. (ὦ) ἀμνὲ (ὦ) ἀμνοὶ Ονομ. ὁ (ἀρήν) οἱ ἄρνες Γεν. τοῦ ἀρνὸς τῶν ἀρνῶν Δοτ. τῷ ἀρνὶ τοῖς ἀρνάσι(ν) Αιτ. τὸν ἄρνα τοὺς ἄρνας Κλητ. ὁ Ἄρης: το ουσιαστικό σχηματίζεται σύμφωνα με την τρίτη κλίση ουσιαστικών. Η γενική πτώση έχει σχηματιστεί από τον τύπο Ἄρη-ος με αντιμεταχώρηση. Η αιτιατική έχει και δεύτερο τύπο, ο οποίος σχηματίζεται κατά την πρώτη κλίση ουσιαστικών. Ενικός αριθμός Ονομ. ὁ Ἄρης Πληθυντικός αριθμός _ 177

25 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Γεν. τοῦ Ἄρεως _ Δοτ. τῷ Ἄρει _ Αιτ. τὸν Ἄρη / Ἄρην _ Κλητ. (ὦ) Ἄρες _ ἡ γυνή: η ονομαστική του ενικού αριθμού σχηματίζεται κατά την πρώτη κλίση ουσιαστικών και οι υπόλοιποι τύποι κατά την τρίτη κλίση. Ονομ. ἡ γυνὴ αἱ γυναῖκες Γεν. τῆς γυναικὸς τῶν γυναικῶν Δοτ. τῇ γυναικὶ ταῖς γυναιξὶ Αιτ. τὴν γυναῖκα τὰς γυναῖκας Κλητ. (ὦ) γύναι (ὦ) γυναῖκες τὸ δάκρυον: το ουσιαστικό κλίνεται κατά τη δεύτερη κλίση εκτός από τον τύπο τὸ δάκρυ (στην ονομαστική, αιτιατική και κλητική) που ανήκει στην τρίτη κλίση. Ενικός αριθμός Πληθυντικόςαριθμός Ονομ. τὸ δάκρυον / δάκρυ τὰ δάκρυα Γεν. τοῦ δακρύου τῶν δακρύων Δοτ. τῷ δακρύῳ τοῖς δακρύοις Αιτ. τὸ δάκρυον / δάκρυ τὰ δάκρυα Κλητ. (ὦ) δάκρυον / δάκρυ (ὦ) δάκρυα ὁ Θαλῆς: σχηματίζεται κατά τα συνηρημένα ουσιαστικά της πρώτης κλίσης, κατά τα οδοντικόληκτα της τρίτης κλίσης και ο τύπος Θάλεω ανήκει στα αττικόκλιτα. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ Θαλῆς _ Γεν. τοῦ Θαλοῦ / Θάλεω / Θάλητος _ Δοτ. τῷ Θαλῇ / Θάλητι _ Αιτ. τὸν Θαλῆν / Θάλητα _ Κλητ. ὁ Οἰδίπους: το ουσιαστικό κλίνεται κατά την τρίτη κλίση και οι τύποι τοῦ Οἰδίπου (γενική ενικού) και τὸν Οἰδίπουν (αιτιατική ενικού) σχηματίζονται κατά τα συνηρημένα ουσιαστικά της δεύτερης κλίσης. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ Οἰδίπους _ Γεν. τοῦ Οἰδίποδος / Οἰδίπου _ 178

26 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Δοτ. τῷ Οἰδίποδι _ Αιτ. τὸν Οἰδίποδα / Οἰδίπουν _ Κλητ. (ὦ) Οἰδίπου _ ὁ ὄνειρος και τὸ ὄνειρον: κλίνονται σύμφωνα με τη δεύτερη κλίση ουσιαστικών. Στη γενική όμως ενικού απαντά και ο τύπος τοῦ όνείρατος και στη δοτική ενικού ο τύπος τῷ ὀνείρατι. Όσον αφορά στον πληθυντικό αριθμό ακολουθείται η δεύτερη και η τρίτη κλίση ουσιαστικών ουδετέρου γένους. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ ὄνειρος και τὸ ὄνειρον τὰ ὄνειρα και τὰ ὀνείρατα Γεν. τοῦ ὀνείρου και τοῦ ὀνείρου / ὀνείρατος τῶν ὀνείρων και τῶν ὀνειράτων Δοτ. τῷ ὀνείρῳ και τῷ ὀνείρῳ / ὀνείρατι τοῖς ὀνείροις και τοῖς ὀνείρασι(ν) Αιτ. τὸν ὄνειρον και τὸ ὄνειρον τὰ ὄνειρα και τὰ ὀνείρατα Κλητ. (ὦ) ὄνειρε και (ὦ) ὄνειρον (ὦ) ὄνειρα και (ὦ) ὀνείρατα ὁ πρεσβευτής: το ουσιαστικό κλίνεται στον ενικό ενικό αριθμό σύμφωνα με την πρώτη κλίση ουσιαστικών και στον πληθυντικό αριθμό σύμφωνα την τρίτη και την πρώτη κλίση. Ονομ. ὁ πρεσβευτὴς οἱ πρέσβεις και οἱ πρεσβευταὶ Γεν. τοῦ πρεσβευτοῦ τῶν πρέσβεων και τῶν πρεσβευτῶν Δοτ. τῷ πρεσβευτῇ τοῖς πρέσβεσι(ν) και τοῖς πρεσβευταῖς Αιτ. τὸν πρεσβευτὴν τοὺς πρέσβεις και τοὺς πρεσβευτὰς Κλητ. (ὦ) πρεσβευτὰ (ὦ) πρέσβεις και (ὦ) πρεσβευταὶ Ο πληθυντικός αριθμός κατά την τρίτη κλίση προέρχεται από το ουσιαστικό ὁ πρέσβυς, του οποίου ο ενικός περιέπεσε σε αχρηστία. τὸ πῦρ: ο ενικός αριθμός σχηματίζεται κατά την τρίτη κλίση και ο πληθυντικός κατά τη δεύτερη κλίση ουσιαστικών. Ενικός αριθμός Πληθυντικόςαριθμός Ονομ. τὸ πῦρ τὰ πυρὰ Γεν. τοῦ πυρὸς τῶν πυρῶν Δοτ. τῷ πυρὶ τοῖς πυροῖς Αιτ. τὸ πῦρ τὰ πυρὰ Κλητ. (ὦ) πῦρ (ὦ) πυρὰ 179

27 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ ὁ χρώς: το ουσιαστικό απαντά μόνο στον ενικό αριθμό και κλίνεται κατά την τρίτη κλίση. Στη δοτική πτώση συναντάται επίσης και ο τύπος τῷ χρῷ σύμφωνα με τα αττικόκλιτα ουσιαστικά. Ονομ. ὁ χρὼς _ Γεν. τοῦ χρωτὸς _ Δοτ. τῷ χρωτὶ / χρῷ _ Αιτ. τὸν χρῶτα _ Κλητ. ὁ υἱός: όσον αφορά στον ενικό αριθμό, κλίνεται σύμφωνα με τη δεύτερη κλίση. Όμως στη γενική, δοτική και αιτιατική απαντούν και δεύτεροι τύποι, οι οποίοι σχηματίζονται κατά την τρίτη κλίση. Ο πληθυντικός αριθμός κλίνεται κατά την δεύτερη και τρίτη κλίση. Ονομ. ὁ υἱὸς οἱ υἱοὶ και οἱ υἱεῖς Γεν. τοῦ υἱοῦ και τοῦ υἱέος τῶν υἱῶν και τῶν υἱέων Δοτ. τῷ ὑιῷ και τῷ ὑιεῖ τοῖς υἱοῖς και τοῖς υἱέσι(ν) Αιτ. τὸν ὑιὸν και τὸν υἱέα τοὺς υἱοὺς και τοὺς υἱεῖς (υἱέας) Κλητ. (ὦ) υἱὲ (ὦ) υἱοὶ και (ὦ) υἱεῖς Μεταπλαστά Ονομάζονται τα ουσιαστικά που σχηματίζονται σύμφωνα με μία ορισμένη κλίση σε όλες τις πτώσεις, αλλά το θέμα τους μεταβάλλεται σε ορισμένες από αυτές. Αυτά είναι: ὁ Ἀπόλλων: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών. Στην κλητική ενικού το ουσιαστικό ανεβάζει τον τόνο, όπως τα κύρια ονόματα που λήγουν σε ων, γεν. ονος. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ Ἀπόλλων (θ. Ἀπολλων-) _ Γεν. τοῦ Ἀπόλλωνος (θ. Ἀπολλων-) _ Δοτ. τῷ Ἀπόλλωνι (θ. Ἀπολλων-) _ Αιτ. τὸν Ἀπόλλωνα και τὸν Ἀπόλλω (θ. _ Ἀπολλω-) Κλητ. (ὦ) Ἄπολλον (θ. Ἀπολλον-) _ τὸ γόνυ: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών 180

28 ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ Ι Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τὸ γόνυ (θ. γονυ-) τὰ γόνατα (θ. γονατ-) Γεν. τοῦ γόνατος (θ. γονατ-) τῶν γονάτων (θ. γονατ-) Δοτ. τῷ γόνατι (θ. γονατ-) τοῖς γόνασι(ν) (θ. γονατ-) Αιτ. τὸ γόνυ (θ. γονυ-) τὰ γόνατα (θ. γονατ-) Κλητ. _ (ὦ) γόνατα (θ. γονατ-) τὸ δέλεαρ: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών Ονομ. τὸ δέλεαρ (θ. δελεαρ-) τὰ δελέατα (θ. δελεατ-) Γεν. τοῦ δελέατος (θ. δελεατ-) τῶν δελεάτων (θ. δελεατ-) Δοτ. τῷ δελέατι (θ. δελεατ-) τοῖς δελέασι(ν) (θ. δελεατ-) Αιτ. τὸ δέλεαρ (θ. δελεαρ-) τὰ δελέατα (θ. δελεατ-) Κλητ. (ὦ) δέλεαρ (θ. δελεαρ-) (ὦ) δελέατα (θ. δελεατ-) τὸ δόρυ: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τὸ δόρυ (θ. δορυ-) τὰ δόρατα (θ. δορατ-) Γεν. τοῦ δόρατος (θ. δορατ-) τῶν δοράτων (θ. δορατ-) Δοτ. τῷ δόρατι (θ. δορατ-) τοῖς δόρασι(ν) (θ. δορατ-) Αιτ. τὸ δόρυ (θ. δορυ-) τὰ δόρατα (θ. δορατ-) Κλητ. (ὦ) δόρυ (θ. δορυ-) (ὦ) δόρατα (θ. δορατ-) ὁ Ζεὺς: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ Ζεὺς (θ. Ζευ-) _ Γεν. τοῦ Διὸς (θ. Δι-) και τοῦ Ζηνὸς (θ. Ζην-) _ Δοτ. τῷ Διὶ (θ. Δι-) και τῷ Ζηνὶ _ (θ. Ζην-) Αιτ. τὸν Δία (θ. Δι-) και τὸν Ζῆνα (θ. Ζην-) _ Κλητ. (ὦ) Ζεῦ (θ. Ζευ-) _ τὸ ἧπαρ: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών Ονομ. τὸ ἧπαρ (θ. ἡπαρ-) τὰ ἥπατα (θ. ἡπατ-) Γεν. τοῦ ἥπατος (θ. ἡπατ-) τῶν ἡπάτων (θ. ἡπατ-) Δοτ. τῷ ἥπατι (θ. ἡπατ-) τοῖς ἡπασι(ν) (θ. ἡπατ-) 181

29 ΔΗΜΗΤΡΑ ΜΑΚΡΗ Αιτ. τὸ ἧπαρ (θ. ἡπαρ-) τὰ ἥπατα (θ. ἡπατ-) Κλητ. (ὦ) ἧπαρ (θ. ἡπαρ-) (ὦ) ἥπατα (θ. ἡπατ-) ἡ κλείς: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών. Ενικός αριθμός Πληθυντικόςαριθμός Ονομ. ἡ κλεὶς (θ. κλειδ-) αἱ κλεῖδες (θ. κλειδ-) Γεν. τῆς κλειδὸς (θ. κλειδ-) τῶν κλειδῶν (θ. κλειδ-) Δοτ. τῇ κλειδὶ (θ. κλειδ-) ταῖς κλεισὶ(ν) (θ. κλειδ-) Αιτ. τὴν κλεῖδα (θ. κλειδ-) και τὴν κλεῖν (θ. κλει-) τὰς κλεῖδας (θ. κλειδ-) και τὰς κλεῖς (θ. κλει-) Κλητ. τὸ κνέφας: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών. Με θέμα κνεφασ- κλίνεται κατά το ουσιαστικό τὸ τεῖχος και με θέμα κνεφασ- κλίνεται κατά το όνομα τὸ κέρας ως σιγμόληκτο. Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. τὸ κνέφας (θ. κνεφασ-) _ Γεν. τοῦ κνέφους (θ. κνεφεσ-) _ Δοτ. τῷ κνέφει (θ. κνεφεσ-) και τῷ κνέφᾳ _ (θ. κνεφασ-) Αιτ. τὸ κνέφας (θ. κνεφασ-) _ Κλητ. (ὦ) κνέφας (θ. κνεφασ-) _ ὁ κύων: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών Ονομ. ὁ κύων (θ. κυων-) οἱ κύνες (θ. κυν-) Γεν. τοῦ κυνὸς (θ. κυν-) τῶν κυνῶν (θ. κυν-) Δοτ. τῷ κυνὶ (θ. κυν-) τοῖς κυσί(ν) (θ. κυν-) Αιτ. τὸν κύνα (θ. κυν-) τοὺς κύνας (θ. κυν-) Κλητ. (ὦ) κύον (θ. κυον-) (ὦ) κύνες (θ. κυν-) ὁ μάρτυς: κλίνεται κατά την τρίτη κλίση ουσιαστικών Ενικός αριθμός Πληθυντικός αριθμός Ονομ. ὁ μάρτυς (θ. μαρτυ-) οἱ μάρτυρες (θ. μαρτυρ-) Γεν. τοῦ μάρτυρος (θ. μαρτυρ-) τῶν μαρτύρων (θ. μαρτυρ-) Δοτ. τῷ μάρτυρι (θ. μαρτυρ-) τοῖς μάρτυσι(ν) (θ. μαρτυ-) Αιτ. τὸν μάρτυρα (θ. μαρτυρ-) τοὺς μάρτυρας (θ. μαρτυρ-) 182