Εκλογές. Δρ. Κωνσταντίνος Αδαμίδης

Transcript

1 Εκλογές Δρ. Κωνσταντίνος Αδαμίδης

2 Εκλογές -Διαφορετικές λειτουργίες των εκλογών: Εξασφαλίζουν έναν ανταγωνιστικό τρόπο ανάδειξης των προσώπων στα δημόσια αξιώματα, αποτελώντας παράλληλα έναν μηχανισμό λογοδοσίας των κυβερνώντων. Η προεκλογική εκστρατεία επιτρέπει τον διάλογο ανάμεσα στους ψηφοφόρους και τα κόμματα, άρα ανάμεσα στην κοινωνία και το κράτος. Οι εκλογές αποδίδουν στους αιρετούς άρχοντες το στοιχείο του κύρους και της νομιμοποίησης που απαιτούνται για να μπορέσουν να εκτελέσουν αποτελεσματικά τα καθήκοντά τους. Οι εκλογές διασφαλίζουν τα ακόλουθα: ΕΠΙΛΟΓΗ-ΛΟΓΟΔΟΣΙΑ-ΔΙΑΛΟΓΟ- ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗ

3 -Το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης για τα εκλογικά συστήματα επικεντρώνεται στο πώς οι ψήφοι θα μετατραπούν σε έδρες. -Το κύριο χαρακτηριστικό ενός μηχανισμού κατανομής εδρών είναι το κατά πόσον οι κοινοβουλευτικές έδρες που κερδίζει το κάθε κόμμα είναι ευθέως ανάλογες με τις ψήφους τις οποίες έλαβε. -Αναλογικά συστήματα: ύπαρξη μηχανισμού κατανομής εδρών. -Πλειοψηφικά συστήματα: ο νικητής κάθε εκλογικής περιφέρειας «τα παίρνει όλα» (πλειοψηφικά συστήματα απόλυτης και σχετικής πλειοψηφίας).

4 ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΗΣ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑΣ ( first past the post ) -Νικητής σε κάθε εκλογική περιφέρεια αναδεικνύεται ο υποψήφιος που έλαβε τις περισσότερες ψήφους. -Παρά την απλότητά του, το σύστημα αυτό συρρικνώνεται. Επιβιώνει κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και στα κράτη που υπέστησαν την επιρροή του (ΗΠΑ, Ινδία, Καναδάς κ.λπ.). -Το σύστημα αυτό πριμοδοτεί το πρώτο κόμμα. Εάν π.χ. δύο κόμματα έχουν ελάχιστη διαφορά μεταξύ τους, το μέγεθος της διαφοράς δεν ανταποκρίνεται στο εκλογικό αποτέλεσμα: ο πρώτος θα πάρει την έδρα ούτως ή άλλως. Εφαρμόζεται κυρίως σε δικομματικά συστήματα.

5 -Επειδή το σύστημα σχετικής πλειοψηφίας βασίζεται στην αντιπροσώπευση εκλογικών περιφερειών, δεν εγγυάται ότι το κόμμα που θα κερδίσει τις περισσότερες ψήφους σε εθνικό επίπεδο θα εξασφαλίσει και τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών στο κοινοβούλιο. -Αν π.χ. σε ένα δικομματικό σύστημα το κόμμα Α λάβει ευρύτατες πλειοψηφίες στα εκλογικά του κάστρα (πληθυσμιακά μεγάλες περιφέρειες) και το κόμμα Β επικρατεί σε κάποιες άλλες περιφέρειες ομοιόμορφα, με μικρές διαφορές, μπορεί τελικά το κόμμα Β (παρά τις λιγότερες ψήφους του) να κερδίσει περισσότερες έδρες. Το φαινόμενο αυτό συνέβη δύο φορές στο ΗΒ, τα τελευταία 70 χρόνια. -Βασική αδυναμία του εν λόγω συστήματος.

6 ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟΛΥΤΗΣ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑΣ -Λιγότερο διαδεδομένη, ίσως όμως πιο δημοκρατική εκδοχή: ο νικητής των εκλογών οφείλει να εξασφαλίσει την απόλυτη πλειοψηφία των ψήφων. Για να γίνει αυτό συνήθως χρειάζεται δεύτερος γύρος. -Εφαρμόστηκε σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, αντικαταστάθηκε όμως από τα αναλογικά συστήματα στις αρχές του 20 ου αιώνα. Ισχύει ακόμα στη Γαλλία (Γαλλική Εθνοσυνέλευση) και στις πρώην αποικίες της.

7 ΑΝΑΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ -Αναδείχτηκε στην ηπειρωτική Ευρώπη περί τα τέλη του 19 ου αιώνα. -Αποτελεί σήμερα το σύστημα που προτιμάται κατά κόρον από τα δημοκρατικά κράτη. -Η βασική αρχή της αναλογικής αντιπροσώπευσης είναι ότι θα πρέπει να εξασφαλίζεται η εκπροσώπηση ευρείας γκάμας κομμάτων, και όχι η εκλογή αντιπροσώπων σε κάθε περιφέρεια.

8 -Από τη στιγμή που το κόμμα βρίσκεται στο επίκεντρο της σύγχρονης εποχής, η αρχή αυτή φαντάζει (αν μη τι άλλο) εύλογη. -Σε ένα αμιγώς αναλογικό σύστημα, το κάθε κόμμα λαμβάνει το ίδιο ποσοστό ψήφων και εδρών: π.χ. το 40% των ψήφων μεταφράζεται σε 40% των εδρών. -Παρά τον αναλογικό τους χαρακτήρα, τα συστήματα αυτά συνήθως δε δικαιώνουν απόλυτα τον χαρακτηρισμό τους καθ ότι παρέχουν κάποιας μορφής ενίσχυση του πρώτου κόμματος (αν και σε λιγότερο βαθμό απ ότι τα πλειοψηφικά).

9 -Στο αναλογικό σύστημα αντιπροσώπευσης σπανίως ένα κόμμα καταφέρνει να εξασφαλίσει την πλειοψηφία των εδρών. Οι πλειοψηφικές κυβερνήσεις είναι η εξαίρεση και οι συμμαχίες ο κανόνας. -Επειδή ακριβώς συνήθως οδηγούν σε μετεκλογικές ζυμώσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης, τα αναλογικά συστήματα θεωρούνται κατά βάση μέθοδοι εκλογής κοινοβουλίων, όχι κυβερνήσεων.

10 Πλεονεκτήματα αναλογικών συστημάτων Εκπροσώπηση μεγάλου αριθμού πολιτικών δυνάμεων-πολλών διαφορετικών απόψεων. Ευνοούν τις πολιτικές συγκλίσειςσυμμαχίες. Ευνοούν τη συγκρότηση πολιτικών προτάσεων, αντί της προσωποπαγούς πολιτικής. Μειονεκτήματα αναλογικών συστημάτων Ευνοούν την κομματοκρατία, με όλα τα συνεπακόλουθά της. Συχνά οδηγούν στη δημιουργία αδύναμων-ασταθών κυβερνήσεων, ενίοτε δε στην παρατεταμένη ακυβερνησία. Στα πολωμένα συστήματα συχνά δημιουργούνται πολιτικές εντάσεις.

11 -Πώς επιτυγχάνεται η αναλογικότητα; Συνηθέστερη μέθοδος, το σύστημα λίστας (εφαρμόστηκε για πρώτη φορά στο Βέλγιο το 1899). -Ο εκλογέας δεν ψηφίζει πρόσωπα, αλλά μια λίστα κομματικών υποψηφίων. Το πόσοι εξ αυτών θα εκλεγούν εξαρτάται από το ποσοστό του κόμματος. Το ποιοι εξ αυτών θα εκλεγούν εξαρτάται από τη σειρά κατάταξής τους στη λίστα (με απόφαση του κόμματος). -Οι κλειστές κομματικές λίστες (πέραν του Βελγίου, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Ν. Αφρική κ.α.) προάγουν την εκπροσώπηση μειονοτήτων και γυναικών, ομάδων δηλαδή που δύσκολα μπορούν να εκλέξουν αντιπροσώπους με άλλο τρόπο.

12 -Εν τούτοις, τα περισσότερα συστήματα λίστας στη Δ. Ευρώπη δίνουν κάποιο περιθώριο επιλογής μεταξύ των υποψηφίων μέσω του σταυρού προτίμησης. Σε αυτές τις περιπτώσεις οι εκλογείς μπορούν να ψηφίσουν είτε συνολικά τη λίστα του κόμματος είτε έναν οποιοδήποτε υποψήφιο περιλαμβάνεται σε αυτήν. -Οι προσωπικές ψήφοι που λαμβάνει ο κάθε υποψήφιος επηρεάζουν (σε διαφορετικό βαθμό ανά χώρα) τη σειρά εκλογής. -Τα συστήματα λίστας προϋποθέτουν την ύπαρξη πολυεδρικών εκλογικών περιφερειών. Εν τούτοις, ο διαχωρισμός της επικράτειας σε περιφέρειες, παρά τη διασφάλιση της τοπικής αντιπροσώπευσης, περιορίζει την αναλογικότητα του αποτελέσματος (δεν είναι δυνατό όλα τα κόμματα να είναι το ίδιο ισχυρά σε όλες τις εκλογικές περιφέρειες).

13 -Αυτό συμβαίνει διότι εάν ο αριθμός των εδρών είναι μικρός, αυτό σημαίνει ότι ένα μικρό κόμμα μπορεί να μην αποσπάσει καμία έδρα, ακόμη και με ένα σχετικά ψηλό ποσοστό. -Γι αυτό σε ορισμένες χώρες αριθμός των εδρών δεν κατανέμεται σε περιφέρειες, αλλά ανακατανέμονται σε περιφερειακό ή/και εθνικό επίπεδο (π.χ. βουλευτές επικρατείας, Ελλάδα). -Οι έδρες αυτές καταλήγουν στα κόμματα που έχουν περίσσευμα ψήφων μετά των πρώτη κατανομή. Η ανακατανομή αυτή ενισχύει μεν την αναλογικότητα του συστήματος, αλλά το καθιστά ιδιαιτέρως πολύπλοκο.

14 -Σημαντικό χαρακτηριστικό της πρακτικής της λειτουργίας των αναλογικών συστημάτων αποτελεί το μέγεθος της περιφέρειας, δηλαδή ο αριθμός των εδρών κάθε περιφέρειας. -Βασικός κανόνας που ισχύει στα αναλογικά συστήματα: όσο μεγαλύτερη είναι η περιφέρεια, τόσο πιο αναλογικό είναι το αποτέλεσμα (π.χ. περιπτώσεις μονοεδρικών περιφερειών στην Ελλάδα). -Η Ισπανία χωρίζεται σε 52 περιφέρειες και η κάθε μια εκλέγει μόλις 7 αντιπροσώπους. Αυτό σημαίνει ότι τα μικρά κόμματα μπορεί να αποτύχουν να εκπροσωπηθούν στο κοινοβούλιο.

15 -Σε άλλες χώρες (π.χ. Ισραήλ, Σλοβακία, Ολλανδία) ισχύει το σύστημα της ενιαίας εθνικής περιφέρειας, το οποίο διασφαλίζει σε μεγαλύτερο βαθμό την αναλογικότητα για τα μικρά κόμματα. -Στα περισσότερα συστήματα με λίστα υπάρχει σαφές εκλογικό όριο εκπροσώπησης, το οποίο θα πρέπει τα μικρά κόμματα να ξεπεράσουν για να εκπροσωπηθούν στο κοινοβούλιο. -Τα όρια αυτά προστατεύουν τα κοινοβούλια από την παρουσία ακραίων στοιχείων. Μπορούν όμως να χρησιμοποιηθούν και επιτηδευμένα από τις ελίτ για να αποκλείσουν μικρότερα κόμματα. Παραδείγματα: Πολωνία, Τουρκία (10%!). Συζητείται και στην Κύπρο (από 1,8% αυξήθηκε το 2016 στο 3,6%).

16

17 ΜΙΚΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ -Υβριδική μορφή που συνδυάζει αναλογική εκπροσώπηση και πλειοψηφικό σύστημα. -Συνδυάζει γεωγραφική αντιπροσώπευση με κομματική αντιπροσώπευση. -Στη Γερμανία οι ψηφοφόροι διαθέτουν δύο ψήφους: μία για επιλογή υποψηφίου της περιφέρειάς τους και μία για την επιλογή κομματικής λίστας. Οι μισές έδρες στη Bundestag συμπληρώνονται από ψηφοφόρους που επελέγησαν με σταυρό προτίμησης σε κάθε περιφέρεια (πλειοψηφικό). Η ψήφος όμως για την κομματική λίστα καθορίζει τον αριθμό των εδρών που θα πάρει το κάθε κόμμα ανά περιοχή.

18 -Εάν ένα κόμμα κερδίσει περισσότερες έδρες σε επίπεδο περιφερειών απ ότι δικαιούται με βάση την κομματική ψήφο, τότε διατηρεί τις πρόσθετες θέσεις και το μέγεθος της Bundestag διευρύνεται (o αριθμός εδρών μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ 598 και 800). -Με τον τρόπο αυτό επιβραβεύεται το πρώτο κόμμα, ταυτόχρονα όμως διασφαλίζεται και η συμμετοχή των μικρών κομμάτων καθ ότι ο μεταβλητός αριθμός εδρών τους επιτρέπει να εκπροσωπηθούν σε περίπτωση που τα μεγάλα κόμματα πετύχουν ψηλά ποσοστά. Επίσης, διασφαλίζεται η εκπροσώπηση όλων των εκλογικών περιφερειών.

19 Ανάδειξη προέδρων -Το προεδρικό αξίωμα είναι αιρετό σε όλες τις χώρες με ημι-προεδρικό ή προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης, ακόμη και σε ορισμένες χώρες στις οποίες το αξίωμα είναι εθιμοτυπικό (π.χ. Ιρλανδία. Ιδιαίτερη περίπτωση η Τουρκία λόγω της συζήτησης για την αναβάθμιση των εξουσιών του Προέδρου). -Σε σχέση με την ανάδειξη κοινοβουλίων, η ανάδειξη προέδρων είναι πολύ πιο απλή: το αξίωμα είναι ένα και αδιαίρετο. -Η αναλογική εκπροσώπηση δεν είναι εφαρμόσιμη. Εφαρμόζεται είτε ένα σχετικό είτε ένα απόλυτο πλειοψηφικό σύστημα. Υπάρχουν όμως και συστήματα στα οποία η εκλογή προέδρων είναι έμμεση, άρα πιο περίπλοκη, όπως αυτό των ΗΠΑ.

20 Ανάδειξη προέδρων

21 Ανάδειξη προέδρων

22 Ανάδειξη προέδρων -Στις ΗΠΑ το κολλέγιο εκλεκτόρων έχει μάλλον εθιμοτυπική χρησιμότητα. Πρόκειται για ένα προ-δημοκρατικό κατάλοιπο που προβλέπεται από το σύνταγμα. -Παραδοσιακά, τα συστήματα εκλεκτόρων αποσκοπούσαν στο να προστατεύουν την πολιτεία από τα «καπρίτσια του λαού». Στις ΗΠΑ ωστόσο οι εκλέκτορες, όταν συνέλθουν, ψηφίζουν κατά κανόνα τον υποψήφιο που έχει επικρατήσει στην πολιτεία που εκπροσωπούν.

23 Δημοψήφισμα, πρωτοβουλία πολιτών και ψήφος ανάκλησης Το δημοψήφισμα, η κατάθεση προτάσεων νόμου με πρωτοβουλία των πολιτών και η ψήφος ανάκλησης έχουν εισαχθεί σε πολλές φιλελεύθερες δημοκρατίες για να συμπληρώνουν (όχι για να υποκαθιστούν) την αντιπροσωπευτική δημοκρατία.

24 Δημοψήφισμα, πρωτοβουλία πολιτών και ψήφος ανάκλησης

25 Δημοψήφισμα, πρωτοβουλία πολιτών και ψήφος ανάκλησης Πλεονεκτήματα δημοψηφισμάτων Ενισχύουν την πρόσβαση των λαών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και την εκπαίδευση των πολιτών. Λειτουργούν παιδευτικά και για τους πολιτικούς, μέσω του εξορθολογισμού των αποφάσεών τους (π.χ. η στροφή από τη «Συνταγματική Συνθήκη της Ε.Ε.» στην πιο πραγματιστική Συνθήκη της Λισαβόνας). Βαλβίδα ασφαλείας για τους κυβερνώντες-επιτρέπουν στους ηγέτες να μοιράζονται με τον λαό τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων για θέματα που δεν αισθάνονται αρκετά ισχυροί να αποφασίσουν μόνοι. Μειονεκτήματα δημοψηφισμάτων Κατάχρηση εκλογικού δικαιώματος=κόπωση ψηφοφόρων=αύξηση αποχής Μεμονωμένη αντιμετώπιση του θέματος, αγνοώντας συνέπειες σε άλλους τομείς. Η κρίση των πολιτών συχνά επηρεάζεται από ευρύτερους προβληματισμούς, όχι μόνο από το συγκεκριμένο ερώτημα (π.χ. δημοψήφισμα για Brexit).

26 Δημοψήφισμα, πρωτοβουλία πολιτών και ψήφος ανάκλησης ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ -37 χώρες έχουν εισαγάγει την πρωτοβουλία πολιτών στα συντάγματά τους (κυρίως στην Ευρώπη και τη Λατινική Αμερική). -Ελβετία: 100,000 ψηφοφόροι (πληθυσμός 8εκ.) μπορούν να εισηγηθούν νέο νόμο ή τροποποίηση του συντάγματος. -Ε.Ε. (Συνθήκη της Λισαβόνας): Μια Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία Πολιτών αποτελεί μια πρόσκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να προτείνει νομοθεσία σε τομείς όπου η Ε.Ε. έχει αρμοδιότητα να νομοθετεί. Πρέπει να υποστηρίζεται από τουλάχιστον ένα εκατομμύριο πολίτες της Ε.Ε. που θα προέρχονται από τουλάχιστον 7 από τα 28 κράτη μέλη. Σε καθένα από τα 7 κράτη μέλη απαιτείται ένας ελάχιστος αριθμός υπογραφόντων.

27 Δημοψήφισμα, πρωτοβουλία πολιτών και ψήφος ανάκλησης ΨΗΦΟΣ ΑΝΑΚΛΗΣΗΣ -Ψηφοφορία για την παύση εκλεγμένου αξιωματούχου κατά τη διάρκεια της θητείας του. -Η ψηφοφορία διεξάγεται εφ όσον το σχετικό αίτημα υπογράφεται από προκαθορισμένο αριθμό των ψηφοφόρων που συμμετείχαν στις εκλογές (συνήθως το 25%). -Πολύ λίγες χώρες χρησιμοποιούν αυτό το εργαλείο (π.χ. Βενεζουέλα, Καλιφόρνια. Ο Arnold Schwarzenegen εξελέγη κυβερνήτης το 2003 χάριν ψήφου ανάκλησης του προκατόχου του).