Θέμα Πτυχιακής Εργασίας: Οι Γνώσεις και οι Στάσεις των φοιτητών απέναντι στη Δωρεά οργάνων

Transcript

1 ΑΝΩΤΑΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ Θέμα Πτυχιακής Εργασίας: Οι Γνώσεις και οι Στάσεις των φοιτητών απέναντι στη Δωρεά οργάνων Υποβληθείσα στον Καθηγητή: κ. Γκουτζιβελάκη Αθανάσιο ΠΕ, MSc Νοσηλευτής, Προϊστάμενος Παιδιατρικής Κλινικής Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης Από την σπουδάστρια: Σκλήβα Κυριακή Α. Μ. : 177 (Ελ. Βενιζέλου 24, 66200, Προσοτσάνη- Δράμας) Έναρξη : 01/11/2012 Παράδοση : 9/05/2013 Διδυμότειχο Μάιος 2013

2 Εγκρίνεται για παρουσίαση Ονοματεπώνυμο: Γκουτζιβελάκης Αθανάσιος Υπογραφή Ημερομηνία

3 Ευχαριστίες Η Παρούσα πτυχιακή δεν θα μπορούσε να υλοποιηθεί δίχως τη συμβουλή κάποιων σημαντικών ανθρώπων, οι οποίοι υπήρξαν σημαντικοί αυτής της προσπάθειας. Καταρχάς, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα της πτυχιακής τον Καθηγητή: κ. Γκουτζιβελάκη Αθανάσιο ΠΕ, MSc Νοσηλευτής και Προϊστάμενος της Παιδιατρικής Κλινικής Π.Γ.Ν. Αλεξανδρούπολης, για την πολύτιμη καθοδήγηση, τις πολύτιμες επιστημονικές υποδείξεις, τη συμπαράσταση, το χρόνο και την υπομονή που διέθεσε. Επίσης ευχαριστώ θερμά και τον Καθηγητή Θεοδοσίου Θεοδόσιο του τμήματος Νοσηλευτικής, όπου μέσα από το μάθημα Σεμινάρια Νοσηλευτικής, μας έμαθε πώς να γράφουμε μία πτυχιακή εργασία, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια και τον χρόνο που διέθεσε για την ανάλυση των αποτελεσμάτων, του ειδικού μέρους της εργασίας. Επιπλέον θέλω να ευχαριστήσω την οικογένεια μου για την αμέριστη, συνεχή συμπαράσταση και υποστήριξη τους σε όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Τέλος, ένα μεγάλο ευχαριστώ οφείλω στους συμφοιτητές μου, που δέχθηκαν να αφιερώσουν λίγα λεπτά από το χρόνο τους για να συμμετάσχουν στην έρευνα, καθώς και τους καθηγητές που μου επέτρεψαν να μοιραστούν τα ερωτηματολόγια, λίγο πριν τα εξεταστέα μαθήματα τους.

4 Περιεχόμενα ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α... 0 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο Ιστορική Αναδρομή των Μεταμοσχεύσεων Η πορεία των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα Η Σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα Στατιστικά στοιχεία... 7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο... 9 ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ελληνικό Θεσμικό Πλαίσιο Νομοθετικές ρυθμίσεις των Μεταμοσχεύσεων από ζώντες δότες ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ Ορισμός του Εγκεφαλικού Θανάτου Μηχανισμός επέλευσης εγκεφαλικού θανάτου Προϋποθέσεις διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου Κλινικά κριτήρια για τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου Διαφορική διάγνωση Αρχική εκτίμηση ασθενούς Κλίμακα Γλασκόβης Πότε επιβάλλεται η εργαστηριακή επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο Εθνικός οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Η Στρατηγική του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων Μεταμόσχευση Δωρεάν Οργάνων και Ιστών Δωρητής Οργάνων Είδη μοσχευμάτων Πηγές Μοσχευμάτων... 23

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ Διαθρησκειακές στάσεις για τις μεταμοσχεύσεις Αντιμετώπιση των μεταμοσχεύσεων από την ορθόδοξη εκκλησία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΒΙΟΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ Βίο-Ηθική Ανθρώπινα όργανα και ιστοί Το πρόβλημα του εγκεφαλικού θανάτου Δεοντολογικά ζητήματα Οι ψυχοκοινωνικές διαστάσεις του θεσμού της δωρεάς οργάνων Εικαζόμενη, τεκμαιρομένη και συγγενική συναίνεση Διαδικασία συγκρότησης της λίστας Εμπορευματοποίηση των μεταμοσχεύσεων Ενημέρωση του Δότη και του Λήπτη Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης Το τεράστιο κόστος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ Ο ρόλος του Νοσηλευτή ως συντονιστής η εμφάνιση στην ομάδα μεταμοσχεύσεων Το πεδίο δραστηριοτήτων του συντονιστή μεταμοσχεύσεων Διοικητικές και λοιπές δραστηριότητες του συντονιστή μεταμοσχεύσεων Εκπαιδευτικές δραστηριότητες Εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, συμπεριλαμβανομένου και του νοσηλευτικού προσωπικού ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Β ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο Σκοπός έρευνας Ερευνητικά ερωτήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο... 50

6 ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Υλικό και μέθοδος Ερευνητικό πεδίο-χρόνος διεξαγωγής Ερευνητικό εργαλείο Στατιστική ανάλυση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ο ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 Ο ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Παράρτημα Παράρτημα Βιβλιογραφία... 98

7 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ιδέα της Δωρεάς οργάνων και ιστών αποτελεί την ύψιστη μορφή εθελοντικής προσφοράς, αλτρουισμού και δείγμα κοινωνικής ευαισθητοποίησης για την πραγματοποίηση των Μεταμοσχεύσεων. Δυστυχώς όμως η έλλειψη που υπάρχει για την ανάπτυξη των Μοσχευμάτων αποτελεί τον κύριο περιοριστικό παράγοντα. Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν το ιατρικό - νοσηλευτικό προσωπικό στην διάδοση της ιδέας, την επεξήγηση και τη διευκρίνιση της Δωρεάς Οργάνων ώστε να γίνει πραγματικότητα. Για το λόγο αυτό πρέπει να είναι επαρκώς καταρτισμένοι και θετικά διακείμενοι απέναντι στην Δωρεά Οργάνων και την μεταμόσχευση. Σκοπός: Να εκτιμηθούν οι γνώσεις και οι στάσεις των φοιτητών Νοσηλευτών/ρίων που φοιτούν στο Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Νοσηλευτικής σχετικά με τη Δωρεά Οργάνων, καθώς και να διερευνηθεί η ενδεχόμενη επίδραση διαφόρων παραγόντων στη πρόθεση δωρεάς οργάνων. Υλικό & Μέθοδος: Η έρευνα διεξήχθη στο Ανώτατο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Νοσηλευτικής του Διδυμοτείχου. Το δείγμα αποτέλεσαν 262 φοιτητές που φοιτούν στη Σχολή Νοσηλευτικής. Το ερωτηματολόγιο χωρίζεται σε 5 ενότητες : Κοινωνικό-Δημογραφικά στοιχεία, γνώσεις σχετικά με τη δωρεά, εμπειρία δωρεάς οργάνων, πρόθεση δωρεάς. Τα δεδομένα της έρευνας αναλύθηκαν με το στατιστικό πρόγραμμα SPSS Τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον αφού επαληθεύουν τις αρχικές υποθέσεις και τα ερευνητικά ερωτήματα της παρούσας εργασίας, πάντα σε σύγκριση με παράλληλες εργασίες και μελέτες.

8 ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ Α

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία με θέμα «Γνώσεις και στάσεις φοιτητών απέναντι στη Δωρεά Οργάνων» ασχολείται με ένα θέμα που απασχολεί όλο και περισσότερο και έχει διχάσει πολλούς, προσπαθεί να διευκρινίσει τις απόψεις νέων σχετικά με τη δωρεά οργάνων. Η εργασία χωρίζεται σε δύο μέρη το θεωρητικό και το ερευνητικό. Στο θεωρητικό μέρος γίνεται αναφορά στην ιστορική αναδρομή, στην πορεία της Ελλάδας στις μεταμοσχεύσεις και τι ισχύει σήμερα, το ελληνικό θεσμικό πλαίσιο στην Ελλάδα. Επιπρόσθετα αναλύεται ο Εγκεφαλικός θάνατος, όροι και ορισμοί σχετικά με τη μεταμόσχευση και τα είδη και τις πηγές μοσχευμάτων. Γίνεται μια αναφορά στη θέση και τις στάσεις των περαιτέρω θρησκειών απέναντι στην Μεταμόσχευση και αναλύονται οι ηθικές διαστάσεις των Μεταμοσχεύσεων, καθώς και ο ρόλος του νοσηλευτή. Το ερευνητικό μέρος αναλύει την έρευνα η οποία είχε σαν σκοπό να εκτιμηθεί η θετική ή η αρνητική στάση των φοιτητών μελλοντικών επαγγελματιών υγείας απέναντι στη δωρεά, όπως και οι παράγοντες που την επηρεάζουν. Στην έρευνα αυτή συμμετείχαν οι φοιτητές νοσηλευτικής του Ανώτατου Τεχνολογικού Εκπαιδευτικού Ιδρύματος του Διδυμοτείχου, όπου συνολικά έλαβαν μέρος 262 άτομα. Για τη συγκέντρωση των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο αυτοαναφοράς που ήδη είχε εφαρμοστεί σε 2 μελέτες σχετικά με τη Μελέτη γνώσεων, στάσεων και προθέσεων φοιτητών ανώτατης εκπαίδευσης της Κρήτης (2008), και σε μεταπτυχιακή μελέτη σχετικά με τη Διερεύνηση των γνώσεων Νοσηλευτικού προσωπικού στα Δημόσια Νοσοκομεία Ηρακλείου όσον αφορά τη Δωρεά οργάνων (2010). Το ερωτηματολόγιο αυτό κατασκευάστηκε βασισμένο σε ανάλογη διεθνή βιβλιογραφία (Shannon 1993),(Bolungas & Kurt 2004)(Edwards et al. 2004),(Schaeffner & Windish 2004),(Feely & Servoss 2005),(Burra & Bonna 2005). 1

10 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο 1.1 Ιστορική Αναδρομή των Μεταμοσχεύσεων Οι μεταμοσχεύσεις στην αρχαιότητα Ήδη από την αρχαιότητα έχουμε τα πρώτα δείγματα των μεταμοσχεύσεων, μέσα από την μυθολογία καθώς και τις παραδόσεις που φαίνεται ότι η ιδέα της αντικατάστασης ενός φθαρμένου ή τραυματισμένου οργάνου με ένα υγιές, υπήρχε από τα προϊστορικά χρόνια. Στην αρχαία ελληνική μυθολογία συναντάμε αμέτρητες αναφορές στην μεταμόσχευση οργάνων με τις σημαντικότερες να βρίσκονται στο κείμενο του Γαληνού. Την ίδια περίοδο στην Ινδία ο χειρούργος Sushruta αναφέρεται ότι έκανε επιτυχής μεταμοσχεύσεις ιστών και αυτομεταμοσχεύσεις δέρματος πραγματοποιώντας ρινοπλαστικές επεμβάσεις. Εκτός από τα αρχαία κείμενα, αναφορές στις μεταμοσχεύσεις γίνονται και στην διδασκαλία της εκκλησίας. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός, παρενέβη με την επανασυγκόλληση του δεξιού κομμένου αυτιού ενός υπηρέτη. Επίσης οι άγιοι και προστάτες της ιατρικής Κοσμάς και Δαμιανός, με θαυματουργό τρόπο, αντικατέστησαν το προσβεβλημένο από γάγγραινα ή κακοήθη όγκο πόδι ενός ρωμαίου με εκείνο ενός Αιθίοπα που είχε χάσει πρόσφατα την ζωή του. Οι μεταμοσχεύσεις από το 16 ο αιώνα έως και σήμερα Οι πρώτες μεταμοσχεύσεις που κατάφεραν να εφαρμοστούν στη πράξη με επιτυχία ήταν οι μεταμοσχεύσεις ιστών και κυρίως δερματικού ιστού. Αυτό συνέβαινε λόγω της σχετικά εύκολης επανασύνδεσης του ιστού στον οργανισμό του λήπτη. Στα τέλη του 16 ου αιώνα ο Ιταλός Gasparo Tagliacozzi πραγματοποίησε επιτυχείς αυτομεταμοσχεύσεις δέρματος όπως από δέρμα προερχόμενο από τον ίδιο ασθενή, ενώ απέτυχε στις μεταμοσχεύσεις από άτομο σε άτομο, πράγμα που απέδωσε στη «δύναμη της μοναδικότητας του καθενός». Με αυτό τον τρόπο απέδειξε από εκείνη την εποχή ότι είναι δυνατή η απόρριψη ενός οργάνου από τον ίδιο τον οργανισμό, σε περίπτωση ασυμβατότητας. 2

11 Αρκετά αργότερα, στις αρχές του 19 ου αιώνα πραγματοποιήθηκε η πρώτη μετάγγιση από τον Βρετανό James Blundell, που μετάγγισε αίμα από έναν άντρα στη σύζυγό του για να καλύψει τις απώλειες από τη γέννα. Η ασθενής επιβίωσε και η μετάγγιση πέτυχε κατά τύχη, αφού δεν είχε μελετηθεί ακόμα η συμβατότητα των ομάδων αίματος. Οι ομάδες αίματος Α, Β,Ο,ΑΒ κατηγοριοποιήθηκαν για πρώτη φορά από τον Γερμανό Karl Landsteiner το 1901 και από τότε έγινε γνωστό ότι για να είναι επιτυχής μία μετάγγιση αίματος θα πρέπει οι ομάδες του λήπτη και του δότη να ταιριάζουν. Για την ανακάλυψη του αυτή ο Landsteiner πήρε το βραβείο Nobel το Σημαντικό σταθμό στην μεταμόσχευση ιστών αποτέλεσε και η πρώτη μεταμόσχευση κερατοειδούς χιτώνα του οφθαλμού, που πραγματοποιήθηκε το 1905 από τον Eduard Zirm στην Τσεχία. Το μεγάλο βήμα, που έδωσε τις βάσεις στις οποίες στηρίζεται η πρακτική των μεταμοσχεύσεων οργάνων μέχρι και σήμερα, ήταν η αποκατάσταση της ροής του αίματος στο μόσχευμα που εισάγεται στο λήπτη. Επιτεύχθηκε από τον Γάλλο Alexis Carrel το 1902 ο οποίος το πέτυχε αυτό με συρραφή και αναστόμωση των αγγείων, με σύνδεση δηλαδή των αγγείων του οργάνου με τα αγγεία του λήπτη. Το 1902 στην Γαλλία οι Ullman, De Castello και ο Carrel πραγματοποίησαν τις πρώτες μεταμοσχεύσεις νεφρών σε πειραματόζωα. Τρία χρόνια αργότερα ο Carrel σε συνεργασία με τον Guthrie, πραγματοποίησαν μεταμόσχευση καρδιάς σε λαιμό σκύλου, η οποία κατάφερε να λειτουργήσει για περίπου μία ώρα. Από το 1906 μέχρι και το 1923 έγιναν πειράματα με νεφρούς από πιθήκους, πρόβατα και χοίρους τα οποία τοποθετήθηκαν σε ανθρώπους-λήπτες με αγγειοσυρραφή. Κανένα από τα μοσχεύματα όμως δεν λειτούργησε φυσιολογικά και οι περισσότεροι ασθενείς απεβίωσαν μέσα σε λίγες ώρες μέχρι και εννιά ημέρες μετά τη μεταμόσχευση. Από το 1933 με τη μέθοδο του Carrel, ο Mann μαζί με τους συνεργάτες του κατάφεραν να πραγματοποιήσουν μεταμόσχευση καρδιάς σε πειραματόζωο, η οποία διατηρήθηκε σε φυσιολογική λειτουργία μέχρι και οχτώ ημέρες μετά την μεταμόσχευση. 3

12 Το 1936 ο Ρώσος Voronoy πραγματοποίησε την πρώτη προσπάθεια μεταμόσχευσης νεφρού από άνθρωπο σε άνθρωπο, όπου ήταν από πτωματικό δότη με ομάδα αίματος Β (Rh+) σε λήπτη με ομάδα Ο(Rh+). Λόγω συμβατότητας έγινε η αντίδραση ανοσοποιητικού, η οποία οδήγησε στο θάνατο του ασθενούς 48 ώρες αργότερα. Στα τέλη της δεκαετίας το 1940 ο Peter Medawar, βοήθησε στην κατανόηση της απόρριψης με συμβατών οργάνων. Αναγνωρίζοντας ότι η απόρριψη ενός οργάνου οφειλόταν στον ίδιο τον οργανισμό και μάλιστα στο ανοσοποιητικό σύστημα, πρότεινε μαζί με τους συναδέλφους του, Billinghum και Brent, τη χρήση ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων. Τα φάρμακα αυτού του είδους όμως, που υπήρχαν εκείνη την εποχή, δεν ήταν αρκετά ισχυρά, ώστε να είναι σίγουρη η αποδοχή του οργάνου από τον οργανισμό του λήπτη. Το 1954 οι Murray και η Arrison, στο πανεπιστήμιο Harvard έκαναν την πρώτη επιτυχή μεταμόσχευση νεφρού τοποθετώντας το νεφρό του δότη στον δίδυμο αδερφό του. Στα μέσα της δεκαετίας του 60 οι Shumway και Lower, εργαζόμενοι στο πανεπιστήμιο Stanford τελειοποίησαν τις χειρουργικές μεθόδους για μεταμόσχευση καρδιάς σε σκύλους. Το 1967 ο Barnard στην Ν.Αφρική πέτυχε την πρώτη μεταμόσχευση καρδιάς σε άνθρωπο μετά από παρακολούθηση ερευνητικού προγράμματος στο πανεπιστήμιο του Stanford. Αρχές του 1970 ο Calne στην Μ.Βρετανία και ο Starzi στο Denver ανέπτυξαν τις τεχνικές για τη μεταμόσχευση του ήπατος σε σκύλους και μετά τις εφάρμοσαν με επιτυχία σε ανθρώπους. Η εξέλιξη μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα, η πρώτη μεταμόσχευση νεφρού από πτωματικό δότη έγινε στη Θεσσαλονίκη από τον καθηγητή κ. Τούντα και τους συνεργάτες του το 1968 και στην Αθήνα από τον καθηγητή κ.παπαδημητρίου και τους συνεργάτες του. Η πρώτη μεταμόσχευση παγκρέατος και νεφρού έγινε από τους καθηγητές κ. Σκαλκέα και κ. Κωστάκη το 1989 στο Λαϊκό Νοσοκομείο Αθηνών. 4

13 Επίσης αξιοσημείωτο να αναφερθεί είναι ότι για την επιβίωση των μοσχευμάτων σημαντική ήταν η εφαρμογή κυκλοσπορίνης-α, στις ανοσοκατασταλτικές ιδιότητες της οποίας της απέδειξε για πρώτη φορά στον κόσμο ο καθηγητής της χειρουργικής και Μεταμοσχεύσεων της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κωστάκης, πραγματοποιώντας μεταμοσχεύσεις καρδιάς 1975 με Το φάρμακο από τότε χρησιμοποιείται επί 25 συνεχή χρόνια ως το κύριο ανοσοκατασταλτικό φάρμακο στις μεταμοσχεύσεις όλων των οργάνων με εξαιρετικά αποτελέσματα. Τέλος στην εποχή αυτή πραγματοποιείται η μεταμόσχευση πολλών οργάνων ταυτόχρονα: πάγκρεας, ήπατος, λεπτού εντέρου και περισσότερων ενδοκοιλιακών οργάνων μαζί. Η σύγχρονη έρευνα στοχεύει στη δυνατότητα μεταμόσχευσης κυττάρων ή τμήματος ενός οργάνου αντί ολόκληρου οργάνου. (Κωστάκης 2005)(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) 1.2 Η πορεία των μεταμοσχεύσεων στην Ελλάδα Στην Ελλάδα γίνονταν μεταμοσχεύσεις αλλά σε πολύ μικρό ποσοστό: Το 1985 έγινα 18 μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντες δότες και από πτωματικούς δότες 22. Το 1990 από πτωματικούς δότες έγιναν 64 νεφρού και μόνο 3 μεταμοσχεύσεις ήπατος. Το 1995 έγιναν μεταμοσχεύσεις από ζώντες δότες 89 νεφρού και από πτωματικούς δότες 42 νεφρού, ήπατος 7 και καρδιάς 10. Το 2000 έγιναν 72 μεταμοσχεύσεις νεφρού από ζώντες δότες, 10 ήπατος και 2 καρδιάς ενώ το 2002 έγιναν 85 νεφρού από ζώντες δότες και 107 από πτωματικούς δότες, 21 ήπατος και 9 καρδιάς. Παρατηρήθηκε στην Ελλάδα ότι δεν είχαν πραγματοποιηθεί μεταμοσχεύσεις πνευμόνων ή συνδυαστικές μεταμοσχεύσεις όπως νεφρών και ήπατος μαζί. (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012b) 5

14 Πίνακας 1 (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) ΟΙ ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ( ) ΕΤΟΣ Α Β Γ Δ Ε ΣΤ Ζ Η Θ Ι ΙΑ ΙΒ ΙΓ (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012b) Α: Ζώσες μεταμοσχεύσεις νεφρών Β: Πτωματικές μεταμοσχεύσεις νεφρών Γ: Σύνολο μεταμοσχεύσεων νεφρού Δ: Μεταμοσχεύσεις ήπατος Ε: Μεταμοσχεύσεις καρδιάς ΣΤ: Μεταμοσχεύσεις πνευμόνων Ζ: Μεταμοσχεύσεις νεφρών και ήπατος Η: Μεταμοσχεύσεις νεφρών και παγκρέατος Θ: Μεταμοσχεύσεις ήπατος και παγκρέατος Ι: Μεταμοσχεύσεις καρδιάς και πνευμόνων ΙΑ: Μεταμοσχεύσεις κερατοειδούς ΙΒ: Μεταμοσχεύσεις παγκρέατος ΙΓ: Υποψήφιοι/Λήπτες νεφρού 6

15 1.3 Η Σημερινή πραγματικότητα στην Ελλάδα Τι ισχύει στην Ελλάδα Επί πολλά χρόνια η δωρεά οργάνων ήταν ταμπού στην Ελλάδα, αφενός γιατί συγγενείς και ασθενείς δεν γνώριζαν τις ενέργειες, οι οποίες διασφαλίζουν την αποτελεσματική χρησιμοποίηση των οργάνων και αφετέρου αρκετοί δεν συμφωνούσαν με αυτή. Ως αποτέλεσμα η δωρεά οργάνων στην Ελλάδα να παραμείνει πολύ πίσω και να υπάρχει μεγάλη λίστα αναμονής των ασθενών, περνώντας δύσκολες και δυσάρεστες στιγμές οι ίδιοι και οι οικογένειες τους. Η άποψη των περισσότερων Ελλήνων για το θέμα της δωρεάς οργάνων άρχισε να αλλάζει από το 2000, αφού δραστηριοποιήθηκαν οργανώσεις και σύλλογοι, όπου συνέλαβαν θετικά την σημερινή εξέλιξη. Με τις ενημερώσεις, τις εκδηλώσεις, τις καμπάνιες, τις διάφορες δράσεις αλλά και με την ανάπτυξη της παιδείας σχετικά με τη δωρεά οργάνων βοήθησαν στην αλλαγή της νοοτροπίας των ελλήνων πολιτών, με αποτέλεσμα να σημειωθεί σημαντική αύξηση στη δωρεά οργάνων και μυελού των οστών. Επιπλέον οι εθελοντικές ομάδες διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, όπως και οι σύλλογοι των ασθενών, έτσι επιτυγχάνθηκε η ευρύτερη γνωστοποίηση του θέματος προς τους ενδιαφερόμενους. Έπειτα αν και η μεταμόσχευση βρισκόταν σε καλό επίπεδο στην Ελλάδα με τη μείωση των μεταμοσχεύσεων τα δύο τελευταία χρόνια έχει μεγάλες λίστες αναμονής, που φέρουν πολύ χαμηλά ποσοστά μεταμοσχεύσεων σε σχέση με άλλες χώρες, που πραγματοποιούνται οι περισσότερες δωρεές οργάνων και μεταμοσχεύσεις. 1.4 Στατιστικά στοιχεία Την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα, τα επίσημα στατιστικά στοιχεία που παρουσιάζονται σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων εμφάνιζαν μια αυξητική πορεία, ενώ αν και από το 2012 υπάρχει μία σχετική μείωση. Από το 2003 έως το 2013 υπήρξαν αναφερόμενοι εγκεφαλικοί θάνατοι όπου αξιοποιήθηκαν ως δότες οι 747. Επίσης ο δείκτης για τη δωρεά οργάνων, που αφορά τις δωρεές 7

16 οργάνων ανά 1 εκατομμύριο πληθυσμού, από 6,5 του 2003 έφθασε στο 0,7 το Παρατηρείται μια σημαντική μείωση από το 2008 που ήταν 8,9. Οι μεταμοσχεύσεις από πτωματικούς δότες από το οι μεταμοσχεύσεις νεφρού που έγιναν είναι 1.325, οι μεταμοσχεύσεις ήπατος που πραγματοποιήθηκαν 355, μεταμοσχεύσεις καρδιάς 87, πνευμόνων 12, μεταμοσχεύσεις διπλή νεφρούπαγκρέατος 6 και διπλή νεφρού-ήπατος 2. Συνολικά από πτωματικούς δότες Και από ζώντες συγγενείς νεφρού στοιχεία ανά 6μηνο είναι 589. Πίνακας 2 (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων) Αναφερθέντες εγκεφαλικοί θάνατοι Αξιοποιηθέντες ως δότες Δείκτης δωρεάς οργάνων (δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού) Από πτωματικό δότη ΔΟΤΕΣ ΟΡΓΑΝΩΝ ,5 6,0 8,1 7,2 5,8 8,9 4,1 6,5 7,2 7,0 0,7 ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΕΙΣ ΣΥΜΠΑΓΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ Νεφρού Ήπατος Καρδιάς Πνευμόνων Διπλή Νεφρού Παγκρέατος Διπλή Νεφρού Ήπατος ΣΥΝΟΛΟ Από ζώντα συγγενή δότη νεφρού (ενημέρωση στοιχείων ανά 6μηνο) ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2013) 8

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 2.1 Ελληνικό Θεσμικό Πλαίσιο Η ελληνική νομοθεσία, θεωρεί ότι η μεταμόσχευση ως ιδέα υπερβαίνει τη στενά ευνοούμενη τεχνική ιατρική διάσταση και αντανακλά μείζονες κοινωνικές αξίες του πολιτισμού μας με πρώτη την αξία της κοινωνικής αλληλεγγύης. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία περί Μεταμοσχεύσεων ανθρωπίνων ιστών και οργάνων (ν.2737/99), οι προϋποθέσεις που πρέπει να πληρούνται για την προσφορά οργάνων και ιστών για μεταμόσχευση είναι οι εξής: Α. Γενικές Διατάξεις: Άρθρο 1: Η αφαίρεση ιστών και οργάνων γίνεται μόνο για θεραπευτικούς λόγους. Άρθρο 2: Η αφαίρεση γίνεται χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα. Άρθρο 3: Κάθε δαπάνη απαραίτητη για την αφαίρεση, μεταφορά και συντήρηση ιστών και οργάνων από ζώντα ή νεκρό δότη με σκοπό την μεταμόσχευση βαραίνει τον ασφαλιστικό οργανισμό του λήπτη ή του υποψήφιου λήπτη. Αν αυτός είναι οικονομικά αδύνατος και ανασφάλιστος, οι δαπάνες καλύπτονται από ειδική πίστωση που εγγράφεται κάθε έτος στον Προϋπολογισμό του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Άρθρο 4: Οι μεταμοσχεύσεις διενεργούνται αποκλειστικά σε ειδικά οργανωμένες μονάδες (Μονάδες Μεταμόσχευσης) και μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Άρθρο 7: Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων τηρεί Εθνικό Μητρώο στο οποίο εγγράφει τους υποψήφιους λήπτες όταν πιστοποιηθεί ότι είναι κατάλληλοι για μεταμοσχεύσεις. Η κατανομή των μοσχευμάτων στους υποψήφιους λήπτες του Εθνικού Μητρώου, διενεργείται αναλόγως με το όργανο που μεταμοσχεύεται και με βάση κριτήρια όπως ομάδα αίματος, η ιστοσυμβατότητα, το ιατρικώς πιστοποιημένο επείγον 9

18 της επέμβασης, ο χρόνος αναμονής, η ηλικία, το σωματικό βάρος, η εγγύτητα του τόπου λήψης του μοσχεύματος προς τον τόπο μεταμόσχευσης. Άρθρο 8: Στον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων, τηρούνται μητρώα δωρητών κατά όργανο και ιστό, καθώς και αρχείο εκείνων από τους οποίους έχουν ληφθεί όργανα και ιστοί για μεταμόσχευση. Άρθρο 9: Το Εθνικό Μητρώο με τους λήπτες και τα αρχεία των Δωρητών περιέχουν ευαίσθητα δεδομένα κατά την έννοια του Ν.2472/1997.(Μυγιάκη 2007) Β. Αφαίρεση Ιστών και Οργάνων από ζώντα δότη Άρθρο 10: Η αφαίρεση ιστών και οργάνων από ζώντα δότη επιτρέπεται μόνο όταν πρόκειται να γίνει μεταμόσχευση στο σύζυγο του δότη ή σε συγγενή μέχρι και δεύτερο βαθμό εξ αίματος σε ευθεία ή πλάγια γραμμή. Ο περιορισμός δεν ισχύει για μεταμόσχευση μυελού των οστών. Η αφαίρεση γίνεται από ενήλικο πρόσωπο και η συναίνεση του δότη είναι ελευθέρως ανακλητή έως τη στιγμή κατά την οποία αρχίζει η διαδικασία της αφαίρεση. Άρθρο 11: Σε περίπτωση αναπηρίας ή θανάτου του δότη ή υποψηφίου δότη εξαιτίας επιπλοκών από την αφαίρεση ή τις σχετικές προκαταρκτικές εξετάσεις καταβάλλεται αποζημίωση από το Δημόσιο πέραν των παροχών των ασφαλιστικών οργανισμών στον ίδιο ή στους δικαιούχους διατροφής.(λαζαρίδης 1999) Γ. Αφαίρεση Ιστών και Οργάνων από νεκρό δότη Άρθρο 12: Η αφαίρεση ιστών και οργάνων από νεκρό δότη με σκοπό τη μεταμόσχευση επιτρέπεται μόνο για θεραπευτικούς λόγους. Η αφαίρεση διενεργείται μετά την επέλευση του θανάτου, έστω κι αν οι λειτουργίες ορισμένων οργάνων διατηρούνται με τεχνητά μέσα. Η αφαίρεση αποκλείεται αν είχε εγγράφως εκφράσει την άρνηση του. Αν ο δυνητικός δότης δεν είχε εκφράσει τη συναίνεσή του ή την άρνησή του, η αφαίρεση γίνεται εφόσον δεν εναντιώνονται σε αυτήν ο σύζυγος, τα ενήλικα τέκνα, οι γονείς ή τα αδέρφια του. Όταν ο θεράπων ιατρός διαγνώσει νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους και εφόσον οι λειτουργίες ορισμένων οργάνων διατηρούνται με τεχνητά 10

19 μέσα, υποχρεούται να προβεί από κοινού με έναν αναισθησιολόγο και ένα νευρολόγο ή νευροχειρούργο στη σύνταξη του σχετικού πιστοποιητικού θανάτου. Στην πιστοποίηση του θανάτου δεν συμμετέχει ιατρός που ανήκει στην μεταμοσχευτική ομάδα. Ο θεράπων ιατρός υποχρεούται να ενημερώσει αμέσως τις Υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων και σε συνεργασία με αυτές ενημερώνει τον σύζυγο ή τους συγγενείς για το θάνατο καθώς και για τη δυνατότητα δωρεάς ιστών και οργάνων με σκοπό τη μεταμόσχευση για να εκφράσουν την κατά την παρ.4 συναίνεση η άρνησή τους αν ο δυνητικός δότης δεν είχε εγγράφως συναινέσει ή αποκλείσει τη μεταμόσχευση. Μόνο αν πρόκειται να γίνει μεταμόσχευση συνεχίζεται η τεχνητή υποστήριξη Άρθρο 13: Η ταυτότητα του νεκρού δότη δεν αποκαλύπτεται στο λήπτη και την οικογένειά του. Δεν αποκαλύπτεται επίσης η ταυτότητα του λήπτη στην οικογένεια του νεκρού δότη. Άρθρο14: Η δωρεά ιστών και οργάνων για μετά το θάνατο του δότη δεν επιτρέπεται να γίνεται προς ορισμένο λήπτη.(λαζαρίδης 1999)(Αδάμη 1993) Δ. Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Άρθρο 15: Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων είναι Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου το οποίο είναι υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Σκοπός: του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων είναι η υποβοήθηση του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας για την χάραξη εθνικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων. Για την εκπλήρωση του σκοπού του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων μεταξύ άλλων, εισηγείται τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία τω μεταμοσχεύσεων, καθώς και κώδικα δεοντολογίας για τη λειτουργία των Μονάδων Μεταμοσχεύσεων και των Τραπεζών Ιστών προς Μεταμόσχευση. Οργανώνει κα συντονίζει σε τοπικό, κρατικό και διακρατικό επίπεδο τη διακίνηση μοσχευμάτων, στα οποία συμπεριλαμβάνεται ο μυελός των οστών. Προτείνει στον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας τη χορήγηση άδειας για την ίδρυση Μονάδας Μεταμόσχευση ή Τράπεζας Ιστών προς Μεταμόσχευση. 11

20 Προβαίνει σε ετήσια εκτίμηση και αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας και των αποτελεσμάτων των Μονάδων Μεταμοσχεύσεων που υποβάλλει έκθεση στο Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας συνεργάζεται με αντιστοίχους οργανισμούς και Μεταμοσχευτικά κέντρα της αλλοδαπής για την προμήθεια και ανταλλαγή μοσχευμάτων. Μεριμνά για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ληπτών, των ζώντων δοτών και των συγγενών των δοτών. Επιδιώκει με κάθε πρόσφορο τρόπο και ιδίως με την οργάνωση κατάλληλης ενημέρωσης και πληροφόρησης του κοινού, την αύξηση του αριθμού των προοριζομένων για μεταμόσχευση οργάνων.(εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) 2.2 Νομοθετικές ρυθμίσεις των Μεταμοσχεύσεων από ζώντες δότες Όλες οι αποδεκτές θεραπευτικές στρατηγικές των μεταμοσχεύσεων απαιτούν το κατάλληλο νομικό πλαίσιο το οποίο διευκολύνει την εφαρμογή τους το πλαίσιο θεμελιωδών αρχών και κριτηρίων ηθικής. Ωστόσο η δωρεά οργάνων για μεταμόσχευση από ζωντανούς δότες στερείται εντυπωσιακά αναλόγου νομικού πλαισίου, δημιουργώντας ασάφειες και αμφιβολίες σε ότι αφορά την θέση τους και την πρακτική εφαρμογή τους. Οι μεταμοσχεύσεις γενικότερα και η δωρεά οργάνων ειδικότερα, έχουν καθιερωθεί ως η πλέον αποτελεσματική και οικονομική από ουσιαστικής απόψεως θεραπεία του τελικού σταδίου ανεπάρκειας των διαφόρων οργάνων, ιδίως μακροπρόθεσμα. Οι θεμελιώδης όροι που συνδέονται με την χρησιμοποίηση της μεταμόσχευσης οργάνων από ζώντες, υπακούν στην Ιπποκρατική αρχή του Μη Βλάπτειν που σημαίνει ότι όπου υπάρχουν διαθέσιμες άλλες πηγές οργάνων πρέπει να προτιμούνται σε σχέση με τους ζωντανούς δότες και ότι η δωρεά από ζωντανούς δότες γίνεται μόνο όταν δεν υπάρχει πιθανότητα να προκληθεί βλάβη στον δότη. Η πιο συνηθισμένη μορφή δωρεάς από ζωντανό δότη είναι η δωρεά νεφρού και αποτελεί κεντρικό γνώρισμα της στρατηγικής των μεταμοσχεύσεων πολλών κρατών σήμερα, ακόμη και εκείνων με εκτεταμένα προγράμματα πτωματικών μεταμοσχεύσεων, μια κατάσταση τόσο πραγματική στην Ευρώπη όσο και σε πολλά μέρη του κόσμου.(αδάμη 1993) 12

21 Δεν υπάρχει κοινός νόμος για όλα τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ωστόσο όλα προσανατολίζονται και ασπάζονται την αρχή του Μη Βλάπτειν όπως αναφέρθηκε παραπάνω. Απαραίτητος όρος για τη δωρεά οργάνου από ζωντανό δότη είναι η συναίνεση αυτού κατόπιν ενημέρωσης. Πράγματι το άρθρο 2 του ψηφίσματος 78 του Συμβουλίου της Ευρώπης αναφέρει ότι πρέπει να δίνονται πληροφορίες στο δότη σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις της δωρεάς, συμπεριλαμβανομένου των ιατρικών, κοινωνικών και ψυχολογικών συνεπειών προτού αυτός αποφασίσει.(λαζαρίδης 1999) 13

22 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ 3.1 Ορισμός του Εγκεφαλικού Θανάτου Σύμφωνα με τον Εθνικό Οργανισμό Μεταμοσχεύσεων «Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους». (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012b) Ο εγκεφαλικός θάνατος είναι η κατάσταση εκείνη όπου ο εγκέφαλος σταδιακά οδηγείται αρχικά στη διακοπή της λειτουργίας του και στη συνέχεια στη αυτόλυση των κυττάρων, μία κατάσταση η οποία διαρκεί μερικές ώρες. Πλέον ο εγκεφαλικός θάνατος σημαίνει και το βιολογικό τέλος του ανθρώπινου οργανισμού, διότι θεωρείται η γραμμή η οποία διαχωρίζει τη ζωή από το θάνατο του ατόμου. Οι άνθρωποι με εγκεφαλικό θάνατο είναι ανώφελο να αντιμετωπίζονται θεραπευτικά ως ζώντες. Υποβάλλονται σε μηχανική υποστήριξη προκειμένου τα όργανα τους να διατηρηθούν σε καλή βιολογική κατάσταση, ώστε να μπορούν αυτά να προσφέρουν ζωή σε άλλους ανθρώπους. Αναγκαία προϋπόθεση για να θεωρηθεί νεκρός όλος ο εγκέφαλος είναι η ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους. Υπάρχει σαφής διαχωρισμός μεταξύ της σοβαρής εγκεφαλικής βλάβης και του εγκεφαλικού θανάτου. Οι γιατροί πρέπει να αντιλαμβάνονται αυτή τη διαφορά, διότι όταν διαπιστώνεται εγκεφαλικός θάνατος η τεχνητή διατήρηση της ζωής δεν ωφελεί και ο μόνος λόγος για τον οποίο δικαιολογείται η παράταση αυτή είναι η προσφορά των οργάνων για μεταμόσχευση. Ο εγκεφαλικός θάνατος ακολουθείται από τον «σωματικό» θάνατο, δηλαδή το θάνατο όλων των οργάνων του σώματος με ένα μεσοδιάστημα ωρών. Στο μεσοδιάστημα αυτό, επέρχεται προοδευτικά η απορύθμιση όλων των λειτουργιών των οργάνων. Αν ο ασθενής υποστεί εγκεφαλικό θάνατο, ενώ νοσηλεύεται διασωληνωμένος σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.), τότε μόνο είναι δυνατή η διατήρηση της βιολογικής ζωής των οργάνων με τεχνητά μέσα, προκειμένου αυτά να μπορούν να ληφθούν προς μεταμόσχευση και να δώσουν ζωή σε άλλους ανθρώπους. 14

23 «Αν και η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου έχει διαπιστωθεί από το 1959 στην Μ.Βρετανία, ωστόσο το 1968, στην ιατρική σχολή του πανεπιστημίου του Harvard καθιερώθηκε ο ορισμός του εγκεφαλικού θανάτου και καθορίστηκαν όλες εκείνες οι διαδικασίες με τις οποίες ο κλινικός ιατρός θα μπορεί με ασφάλεια να το διατυπώσει».(mori & Shingu 2000),(Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012b), (Μπαλογιάννης 1986) 3.2 Μηχανισμός επέλευσης εγκεφαλικού θανάτου Ανεξάρτητα από την πρωτοπαθή αιτία που αποτέλεσε το κύριο υπόβαθρο για την επέλευση των μη αναστρέψιμων βλαβών του εγκεφάλου, η πλήρης νέκρωση της εγκεφαλικής ουσίας είναι το αποτέλεσμα της πλήρους και οριστικής διακοπής της κυκλοφορίας του αίματος σε όλα τα αγγεία του εγκεφάλου. Όταν όμως η καρδιακή λειτουργία διατηρείται. Εξασφαλίζοντας έτσι την κυκλοφορία του αίματος στα ζωτικά όργανα, η οριστική διακοπή της κυκλοφορίας του αίματος στον εγκέφαλο, είναι αποτέλεσμα της μεγάλης αύξησης της ενδοκράνιας πίεσης η οποία επιφέρει νέκρωση της εγκεφαλικής ουσίας.(wijdicks 2001) 3.3 Προϋποθέσεις διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου Μεταξύ του ιατρικού προσωπικού, που διαγνώσκουν τον εγκεφαλικό θάνατο( αναισθησιολόγου και εντατικολόγου), θεωρείται απαραίτητη και η συμμετοχή ενός νευρολόγου ή νευροχειρουργού, διότι η κλινική νευρολογική εκτίμηση παραμένει η ασφαλής μέθοδος προσδιορισμού του εγκεφαλικού θανάτου και έχει υιοθετηθεί από τις περισσότερες χώρες. Σημειωτέον δε, ότι στους 3 ιατρούς που διαγιγνώσκουν τον θάνατο δεν συμμετέχει ιατρός μεταμοσχευτικής ομάδας, ούτε ιατρός του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων(Van Norman 1999),(Wace 2000), (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a). Η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι επιβεβλημένη ιατρική πράξη, ανεξάρτητη από το ενδεχόμενο της δωρεάς οργάνων. Εκτός όμως από τις διαδοχικές προσεκτικές εξετάσεις και νευρολογικές εκτιμήσεις, ο προσδιορισμός του εγκεφαλικού θανάτου χρειάζεται απαραίτητα τα εξής: Καθορισμός της αιτίας του κώματος. Αποκλεισμό αναστρέψιμης αιτίας κώματος. 15

24 Διαφορική διάγνωση από άλλα αίτια που μπορούν να μιμηθούν τον εγκεφαλικό θάνατο. Διόρθωση κάθε αιτίας που θα μπορούσε να επιφέρει σύγχυση στη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου. Οι καταστάσεις κατά τις οποίες τα όργανα από τον εγκεφαλικά νεκρό μπορεί να δοθούν για μεταμόσχευση είναι όσο αφορά στους ενήλικες: Κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις Πρωτοπαθή νεοπλάσματα εγκεφάλου Εγκεφαλική ανοξία. Υπερδοσολογία φαρμάκων 3.4 Κλινικά κριτήρια για τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου Η πλήρης κλινική νευρολογική εξέταση για τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου περιλαμβάνει. Την επιβεβαίωση του κώματος Την απουσία των αντανακλαστικών του εγκεφαλικού στελέχους Την άπνοια Για την κλινική εκτίμηση της ακεραιότητας του εγκεφαλικού στελέχους χρησιμοποιούνται χαρακτηριστικές αντανακλαστικές απαντήσεις που σχετίζονται με τους πυρήνες που αρδεύουν εκεί. Οι κλινικές αυτές δοκιμασίες έχουν σαν σκοπό να αποδείξουν την απώλεια των αντανακλαστικών του εγκεφαλικού στελέχους και να επιβεβαιώσουν τη διαρκή και μόνιμη άπνοια. Πρέπει να γίνονται με απόλυτη προσοχή και λεπτομέρεια, διότι με τις δοκιμασίες αυτές αποφαίνεται κανείς για το θάνατο κάποιου ατόμου.(fisher 1999) Τα κλινικά κριτήρια του εγκεφαλικού θανάτου σε ενήλικες και παιδιά: Κώμα Απουσία αντανακλαστικών θηλασμού Απουσία φαρυγγικών αντανακλαστικών Απουσία αντίδρασης στο ψυχρό 16

25 Απουσία βήχα, ως απάντησης σε αναρρόφηση της τραχείας Απουσία αντίδρασης κορών στο φως-κόρες σε μέση θέση, με διαστολή 4-6mm Απουσία λειτουργίας αναπνευστικού κέντρου σε PaCo2 60mmHg+20mmHg πάνω από τα συνήθη επίπεδα. 3.5 Διαφορική διάγνωση Αίτια που μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση κατά τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, πρέπει να αποκλείονται ή να διορθώνονται πριν από οποιαδήποτε εξέταση για επιβεβαίωση του. Τέτοια αίτια είναι: η καταπληξία, οι μεταβολικές διαταραχές, η υποθερμία, φάρμακα κατασταλτικά του Κ.Ν.Σ μυοχαλαρωτικά, άλλοι φαρμακευτικοί ή παθολογικοί παράγοντες, που μπορεί να προκαλέσουν παράλυση ή βαριά εγκεφαλοπάθεια. Σε περίπτωση κώματος άγνωστης αιτιολογίας, θα πρέπει προηγουμένως να έχει αποκλειστεί η παν-υποφυσιακή ανεπάρκεια, η ανεπάρκεια του φλοιού των επινεφριδίων ή το μυξοιδηματικό κώμα, μέσω μέτρησης της TSH και των επιπέδων κορτιζόλης στο αίμα.(marino et al. 2000),(Detterbeck, F Mill, M Williams 1993) 3.6 Αρχική εκτίμηση ασθενούς Στην αρχή εκτιμάται η κατάσταση του ασθενούς, εφόσον ακόμη δεν έχει διαπιστωθεί ο εγκεφαλικός θάνατος και ερευνάται με τα εξής: Ιστορικό Παρουσία νόσου Λήψη φαρμάκων Κλινικός έλεγχος: περιέχει την φυσική εξέταση, την καρδιαγγειακή λειτουργία, την απουσία αυθόρμητης αναπνοής, τις αντιδράσεις σε εξωγενή ερεθίσματα, την κλίμακα Γλασκόβης, τον μυϊκό τόνο, την θερμοκρασία σώματος, τα αντανακλαστικά του εγκεφαλικού στελέχους και του φλοιού, και τη θέση στάσης του σώματος.(m. Kiberd & B. Kiberd 1992),(Heffron et al. 1998),(Saposnik et al. 2000) 17

26 3.7 Κλίμακα Γλασκόβης Όπως και στις άλλες κωματώδεις καταστάσεις, έτσι και στην περίπτωση ασθενών με υποπτευόμενο εγκεφαλικό θάνατο, η αξιολόγηση του βάθους του κώματος γίνεται σύμφωνα με την κλίμακα Γλασκόβης.(Pal 1989),(Norton 1992) Επί εγκεφαλικού θανάτου όταν η κλίμακα Γλασκόβης δίνει βαθμολογία μεγαλύτερη του 3, τότε αποκλείεται ο εγκεφαλικός θάνατος. Πίνακας 3 Βαθμολογία κώματος με την κλίμακα Γλασκόβης Δραστηριότητα Ποιοτική Ανταπόκριση Βαθμολογία Αξιολόγηση Μάτια Άνοιγμα Αυτόματα 4 Με προφορική εντολή 3 Σε επώδυνο ερέθισμα 2 Καμιά ανταπόκριση 1 Καλύτερη κινητική Σε προφορική Υπακοή 6 εντολή Ανταπόκριση Σε επώδυνο Εντοπισμός πόνου 5 ερέθισμα Κάμψη-απόσυρση 4 Κάμψη-κίνηση αποφλοίωσης 3 Ένταση-κίνηση απεγκεφαλισμού 2 Καμιά 1 Καλύτερη προφορική Είναι προσανατολισμένος και 5 ανταπόκριση συνομιλεί Έχει διαταραχή του 4 προσανατολισμού αλλά συνομιλεί Ακατάλληλες λέξεις 3 Ακατάληπτοι ήχοι 2 Καμιά ανταπόκριση Πότε επιβάλλεται η εργαστηριακή επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου Όταν ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους είναι αδιαμφισβήτητος, με τα κλινικά κριτήρια και η αιτιολογία του θανάτου προφανέστατη όπως μια βαρύτατη κρανιοεγκεφαλική κάκωση, με εμφανή την καταστροφή του εγκεφάλου, οι δίαφοροι εργαστηριακοί έλεγχοι επιβεβαίωσης του δεν χρειάζονται ή είναι προαιρετικοί. Οι επιβεβαιωτικές εργαστηριακές δοκιμασίες, αν και μη υποχρεωτικές στους ενήλικες, συνιστώνται ιδιαίτερα στα παιδιά που είναι μικρότερα του ενός έτους. 18

27 Η εργαστηριακή επιβεβαίωση του εγκεφαλικού θανάτου είναι επιβεβλημένη στις εξής περιπτώσεις: Όταν η κλινική εικόνα του εγκεφαλικού θανάτου αφήνει ερωτηματικά όπως ανεξήγητες κινήσεις. Όταν υπάρχουν διαφοροδιαγνωστικά προβλήματα και η κλινική κατάσταση συγχέεται με την εικόνα του εγκεφαλικού θανάτου. Όταν η νομοθεσία της χώρας ή η πολιτική του νοσοκομείου το επιβάλλει. Εάν υφίσταται και η παραμικρή αμφιβολία για τη διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, τότε όλα τα διαθέσιμα μέσα εργαστηριακού ελέγχου πρέπει να εξαντλούνται και δεν δηλώνεται εγκεφαλικός θάνατος, μέχρι την πλήρη επιβεβαίωσή του.(norton 1992) 19

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο 4.1 Εθνικός οργανισμός Μεταμοσχεύσεων Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων αποτελεί νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου εποπτευόμενο από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας, ιδρύθηκε με τον Νόμο 2737/1999 (μεταμοσχεύσεις ανθρώπινων ιστών και οργάνων) και έχει νομοθετημένη αρμοδιότητα τη χάραξη της στρατηγικής στην Ελλάδα για την ανάπτυξη των μεταμοσχεύσεων. Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων φιλοδοξεί να συμβάλλει στη χάραξη εθνικής πολιτικής στον τομέα των μεταμοσχεύσεων και στην ανάπτυξη του μεταμοσχευτικού προγράμματος στην Ελλάδα, πρόγραμμα που οφείλει να παρακολουθεί τις διεθνείς εξελίξεις και να ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες της χώρας, οι οποίες σε έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, σε ένα διαρκώς εναλλασσόμενο περιβάλλον, έμειναν οι ίδιες.(εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) Ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων ανάμεσα στις άλλες αρμοδιότητες του: Εισηγείται τους όρους, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία των μεταμοσχεύσεων, καθώς και τον κώδικα δεοντολογίας για την λειτουργία των μονάδων μεταμοσχεύσεων και των τραπεζών ιστών προς μεταμόσχευση. Οργανώνει και συντονίζει σε τοπικό, κρατικό και διακρατικό επίπεδο τη διακίνηση μοσχευμάτων, στα οποία συμπεριλαμβάνεται ο μυελός των οστών. Καταγράφει τους δωρητές των ιστών και οργάνων, τους δυνητικούς και ιδιοποιηθέντες δότες και τους υποψήφιους λήπτες. Προτείνει στον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας τη χορήγηση άδειας για την ίδρυση μονάδας μεταμόσχευσης ή τράπεζας ιστών προς μεταμόσχευση. Προβαίνει σε ετήσια εκτίμηση και αξιολόγηση του τρόπου λειτουργίας και των αποτελεσμάτων των μονάδων μεταμοσχεύσεων και υποβάλει έκθεση στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας. Συνεργάζεται με αντίστοιχους οργανισμούς και μεταμοσχευτικά κέντρα της αλλοδαπής για την προμήθεια και ανταλλαγή μοσχευμάτων. 20

29 Μεριμνά για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ληπτών, των ζώντων δοτών και των συγγενών των δοτών. Επιδιώκει με κάθε τρόπο και με την οργάνωση κατάλληλης ενημέρωσης και πληροφόρησης του κοινού, την αύξηση του αριθμού των προοριζόμενων για μεταμόσχευση οργάνων.(εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) 4.2 Η Στρατηγική του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων Η εικόνα που παρουσιάζεται σήμερα στην Ελλάδα για τη δωρεά οργάνων μπορεί και πρέπει να αλλάξει. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως αποτελεί η συνεχή, συνεπής και υπεύθυνη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων, ο εποικοδομητικός διάλογος, η ανταλλαγή απόψεων και η κατάθεση υπεύθυνων προτάσεων. Στα πλαίσια αυτά ο Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων έχει συγκεκριμενοποιήσει τη στρατηγική του, οι βασικές αρχές της οποίας στηρίζονται σε 4 άξονες: Διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου και κλινική διαχείριση των δωρητών, που έχει σχέση με τις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας καθώς και έγκαιρη δήλωση των περιπτώσεων αυτών στις αρμόδιες υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων. Επικοινωνία και ενημέρωση του πληθυσμού, που έχει σχέση με την ενεργοποίηση του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας και φυσικά όλων των εμπλεκομένων με τη μεταμόσχευση φορέων. Επικοινωνία και ενημέρωση του ιατρό-νοσηλευτικού προσωπικού. Διασφάλιση της δημόσιας εμπιστοσύνης με τη δίκαιη κατανομή και την καλύτερη αξιοποίηση των μοσχευμάτων που έχει σχέση με την ιστοσυμβατότητα και τη χρήση ευρέως αποδεκτού, λειτουργικού και δίκαιου συστήματος μοριοποίησης. (Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) 21

30 4.3 Μεταμόσχευση Μεταμόσχευση είναι η εγχείρηση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν εγκεφαλικά νεκρό ή ζωντανό δότη σε λήπτη με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργίας κάποιου οργάνου που βρίσκεται σε ανεπάρκεια ή απουσιάζει.(εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων 2012a) Ορθοτοπική Μεταμόσχευση καλείται η αφαίρεση του πάσχοντος οργάνου και η αντικατάσταση του στην ίδια θέση, με το μόσχευμα, που έχει φυσιολογική λειτουργία. Ετεροτοπική Μεταμόσχευση, είναι η μεταμόσχευση κατά την οποία το μόσχευμα τοποθετείται σε άλλη θέση εντός του σώματος, εκτός της φυσικής του θέσης. Τα όργανα που μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι οι νεφροί, η καρδιά, το ήπαρ, οι πνεύμονες, το πάγκρεας και τμήμα λεπτού εντέρου. Οι ιστοί και τα κύτταρα που μπορούν σήμερα να μεταμοσχευτούν είναι δέρμα, επιδερμίδα, οστά, χόνδροι, μύες, τένοντες, σύνδεσμοι, περιτονίες, αγγεία, βαλβίδες της καρδιάς, κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, σκληρός χιτώνας του οφθαλμού, εμβρυϊκή μεμβράνη, χόριο, ενδοκρινείς ιστοί, μυελός των οστών και ενδοκρινικά κύτταρα, νευρικά κύτταρα, αιμοποιητικά κύτταρα. Οι τεχνικές συνεχώς βελτιώνονται και σύντομα θα είναι δυνατή η μεταμόσχευση κι άλλων οργάνων, ιστών και κυττάρων.(μεσογίτης 2012) Συντονιστής Μεταμόσχευσης είναι επαγγελματίας υγείας που έχει γνώση των θεμάτων της μεταμόσχευσης και είναι υπεύθυνος για την οργάνωση όλων διαδικασιών που αφορούν τις επεμβάσεις δότη και λήπτη. Επιμελείται για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των ληπτών και των οικογενειών των δοτών οργάνων καθώς και για την παροχή σωστής ιατρικής φροντίδας στους δότες και λήπτες οργάνων.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2004) 4.4 Δωρεάν Οργάνων και Ιστών Δωρεά οργάνων και Ιστών είναι η προσφορά και η αφαίρεση με σκοπό την μεταμόσχευση σε άλλον άνθρωπο που έχει άμεση ανάγκη του οργάνου για να ζήσει, χωρίς να υπάρχει οποιοδήποτε οικονομικό όφελος ή αντάλλαγμα σε κανένα από τα πρόσωπα που συμμετέχουν στην διαδικασία. Η διατήρηση της βιωσιμότητας των ιστών του υποψηφίου δότη, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για δωρεά οργάνων.(μεσογίτης 2012) 22

31 4.5 Δωρητής Οργάνων Είναι το άτομο το οποίο με ευθύνη και επίγνωση, έχει εκφράσει την επιθυμία να είναι δωρητής οργάνων ενώ βρίσκεται εν ζωή, να προσφέρει ένα τμήμα του παγκρέατος ή ένα νεφρό του ή μυελό των οστών ή ένα λοβό του πνεύμονα ή τον ένα λοβό του ήπατος, καθώς και στη περίπτωση εγκεφαλικού θανάτου να δώσουν όλα του τα όργανα τα οποία έχουν τα κατάλληλα κριτήρια προς μεταμόσχευση. (Μεσογίτης 2012), (Κωστοπαναγιώτου & Γερολουκά 2002) 4.6 Είδη μοσχευμάτων Ανάλογα με τη γενετική σχέση μεταξύ του δότη και του λήπτη, διακρίνονται 3 είδη μοσχευμάτων: Αυτόμοσχεύματα: Αυτά προέρχονται από το ίδιο άτομο όπως δερματικά μοσχεύματα και οστικά μοσχεύματα Αλλομοσχεύματα: Όταν ο δότης και ο λήπτης του μοσχεύματος είναι γενετικά διαφορετικοί, αλλά ανήκουν στο ίδιο ζωικό είδος όπως μόσχευμα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Ξενομοσχεύματα: Όταν ο δότης και ο λήπτης είναι άτομα προερχόμενα από διαφορετικό ζωικό είδος, όπως μόσχευμα προερχόμενο από βαβουίνο σε άνθρωπο.(kusaka et al. 2000) 4.7 Πηγές Μοσχευμάτων Οι πηγές των μοσχευμάτων είναι οι εξής: Ζώντες Συγγενείς Δότες Είναι μέλη της ίδιας οικογένειας ιστοσυμβατά με τον λήπτη, που προσφέρουν για μεταμόσχευση το ένα όργανο όπως ένα νεφρό ή τμήμα ενός οργάνου όπως την ουρά του παγκρέατος ή λοβό του πνεύμονα ή ένα λοβό του ήπατος, ή άλλο ιστό όπως μυελό οστών. Η μεταμόσχευση αυτή γίνεται προγραμματισμένα, αφού προηγηθεί ο κατάλληλος έλεγχος ιστοσυμβατότητας και προεγχειρητική εκτίμησης του υποψήφιου δότη. Στις περιπτώσεις αυτές, υπάρχει το τεχνικό πλεονέκτημα της ελαχιστοποίησης των βλαβών που παρατηρούνται κατά την συγκομιδή και συντήρηση του μοσχεύματος, 23

32 όπως συμβαίνει στην περίπτωση του εγκεφαλικά νεκρού δότη. Οι ιδανικότεροι συγγενείς δότες είναι η πανομοιότυποι δίδυμοι. Όπως είναι αντιληπτό, απαιτείται λεπτομερέστατη προεγχειρητική εκτίμηση του δότη, δεδομένου ότι αυτός είναι άνθρωπος: Θα ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του με μειωμένη συγκεκριμένη οργανική λειτουργία, όπως με ένα νεφρό ή με ένα λοβό πνεύμονος. Θα υποβληθεί αν και απόλυτα υγιής σε μία σοβαρή χειρουργική επέμβαση, προκειμένου να δωρίσει ένα όργανο του ή μέρος οργάνου του, σε κάποιο πάσχοντα συγγενή του.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2004) Ζώντες μη Συγγενείς Δότες Η δωρεά οργάνου ή ιστού από μη συγγενή δότη γίνεται από άτομα που είτε έχουν συναισθηματική σχέση ή απλή γνωριμία με τον υποψήφιο λήπτη ή μπορεί και να μην τον γνωρίζει καθόλου, αλλά έχουν δηλώσει στα αρμόδια Εθνικά Κέντρα, ότι επιθυμούν να είναι δωρητές. Οι περιπτώσεις δωρεάς μοσχευμάτων από ζώντες μη συγγενείς δότες με οικονομική συναλλαγή απαγορεύεται στις περισσότερες πολιτισμένες χώρες.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2004) Πτωματικοί δότες με πάλλουσα καρδιά Πρόκειται για άτομα με εγκεφαλικό θάνατο, που ήδη νοσηλεύονται σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, βρίσκονται υπό μηχανική υποστήριξη της αιμοδυναμικής και μεταβολικής τους κατάσταση, μέχρι να λυφθεί η απόφαση για δωρεά οργάνων. Αυτά τα άτομα αποτελούν την μεγαλύτερη πηγή μοσχευμάτων σήμερα.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2004) Πτωματικοί δότες με μη πάλλουσα καρδιά Αποτελούν πολύ μικρό ποσοστό δοτών οργάνων σήμερα και αφορούν άτομα που χάνουν την ζωή τους αιφνίδια, λόγω ανατάξιμης βλάβης όπως καρδιακής ανακοπής στα εξωτερικά ιατρεία, στη Μονάδα Εντατικής Θεραπείας ή άλλο τμήμα του νοσοκομείου ή στο ασθενοφόρο. Από αυτά τα άτομα μπορεί να γίνει λήψη οργάνου ή οργάνων, 24

33 συνήθως των νεφρών, εφόσον τηρηθούν οι νόμιμες διαδικασίες για την δωρεά των οργάνων. Στόχος είναι να περιοριστεί, ο χρόνος της θερμής ισχαιμίας και γίνεται προσπάθεια για την καλύτερη εξασφάλιση ροής στα όργανα, ενώ κατά την αφαίρεση του μοσχεύματος γίνεται, όσο το δυνατόν συντομότερα, η έκπλυση του με ψυχρό διάλυμα συντήρησης, πριν την παρατεταμένη ισχαιμία προλάβει να του προκαλέσει μη αντιστρεπτή βλάβη, δηλαδή θρόμβωση των αγγείων και αυτόλυση των ιστών. Η μηχανική αντλία καρδιακών μαλάξεων, είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στην περίπτωση των δοτών χωρίς πάλλουσα καρδιά.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2004) Ξενομοσχεύσεις Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες να χρησιμοποιηθούν μοσχεύματα από ζώα του ίδιου ζωικού είδους όπως βαβουίνου, κουνέλι, αρνί και χοίρο. Η τελευταία προσπάθεια αφορούσε την μεταμόσχευση ήπατος βαβουίνου σε ασθενή, που επιβίωσε 70 ημέρες. Δεν έχουν επιλυθεί όμως ακόμη τα προβλήματα, σχετικά με την ξενομεταμόσχευση, όπως ανοσολογικά που σχετίζονται με την μετάδοση ζωονόσων, χειρουργικά-τεχνικά ή ηθικόδεοντολογικά. Η ανάπτυξη προγράμματος χρησιμοποίησης διαγονιδιακών μοντέλων, αποτελεί προς το παρόν, φιλοδοξία για το μέλλον. Ωστόσο οι σύγχρονες πρόοδοι της βιοτεχνολογίας αναμένεται να συμβάλουν στο τομέα των μεταμοσχεύσεων, ώστε να μπορέσουν να εξασφαλιστούν καλής ποιότητας μοσχεύματα και στο κατάλληλο χρόνο.(μεσογίτης 2012) 25

34 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ 5.1 Διαθρησκειακές στάσεις για τις μεταμοσχεύσεις Οι περισσότερες θρησκείες υποστηρίζουν τη δωρεά οργάνων και ιστών, ως πράξη φιλανθρωπίας και αλληλεγγύης. Οι άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα της ζωής εξαρτώνται από τις δωρεές οργάνων και ιστών, ανεξάρτητα από τη φυλή, την καταγωγή, τη θρησκεία και τη γλώσσα. Αυτό δε σημαίνει, ότι δεν υπάρχουν και θρησκευτικές ομάδες με αντιφατικές απόψεις. Τα δύο όμως βασικά προβλήματα που θα έπρεπε η κάθε θρησκεία να ξεπεράσει προκειμένου να συναινέσει στη δωρεά σώματος και τις μεταμοσχεύσεις είναι αφενός, το κατά πόσο οι νέες αυτές χειρουργικές πρακτικές τραυματίζουν το σεβασμό προς το σώμα, αφετέρου, το αν ο εγκεφαλικός θάνατος ταυτίζεται με το θάνατο του ανθρώπου.(κονιδάρη & Παμπούκη 2001),(Κωστάκης Αλκιβιάδης 2008) Ινδουισμός Οι Ινδουιστές πιστεύουν ότι η ψυχή είναι αθάνατη και ξαναγεννιέται σε νέες φυσικές μορφές. Δεν υπάρχει τίποτα στην ινδουιστική θρησκεία υποδεικνύοντας ότι ένα μέρος από το νεκρό ανθρώπινο σώμα, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να απαλύνει τον πόνο των άλλων ανθρώπων.(αλλήλων 2005) Ιουδαϊσμός Σύμφωνα με τον ιουδαϊκό νόμο επιτρέπεται η λήψη οργάνων από έναν άνθρωπο σε άλλον, εφόσον κάτι τέτοιο δεν επιφέρει το θάνατο του δότη και γίνεται με σεβασμό στο ανθρώπινο σώμα.(αλλήλων 2005) Ισλάμ Αρχικά ο Ισλαμισμός απαγόρευε κάθε χρήση του νεκρού σώματος ακόμη και των ζώων. Από το 1986 μετά από συμβούλιο Ισλαμικής Νομικής Ακαδημίας αποδέχτηκε 26

35 τον εγκεφαλικό θάνατο και σύμφωνα με τον Ισλαμικό κώδικα επιτράπηκαν οι μεταμοσχεύσεις με προϋπόθεση ότι υπάρχει σύνεση του δότη και σεβασμός προς το σώμα του θανόντος. Επίσης δεν υπάρχει διάκριση του φύλου μεταξύ των δοτών ή των ληπτών ούτε διαφοροποιείται η πράξη στη περίπτωση ο δότης ή ο λήπτης δεν είναι μωαμεθανός.(κωστάκης Αλκιβιάδης 2008) Βουδισμός Η Βουδιστική φιλοσοφία δέχεται τη δωρεά μέρους ή και ολόκληρου του σώματος-ζώντος ή νεκρού ως πράξη γενναιοδωρίας και συμπόνιας(κωστάκης Αλκιβιάδης 2008). Προτεστάντες Μεταξύ των προτεσταντικών ομολογιών φαίνεται να υπάρχει πλήρης αποδοχή του εγκεφαλικού θανάτου και των μεταμοσχεύσεων(κωστάκης Αλκιβιάδης 2008). Καθολικισμός Οι μεταμοσχεύσεις είναι αποδεκτές από το Βατικανό και ενθαρρύνεται η δωρεά οργάνων ως πράξη φιλανθρωπίας. 5.2 Αντιμετώπιση των μεταμοσχεύσεων από την ορθόδοξη εκκλησία Μετά από ανάθεση του θέματος των μεταμοσχεύσεων που έγινε στον Μητροπολίτη Ναυπάκτου Ιερόθεο και επεξεργασίας του θέματος παρουσιάζουν τα διάφορα επίπεδα στα οποία αντιμετωπίζονται. Το ψυχολογικό επίπεδο: θεωρούν ότι η αγάπη για τους συνανθρώπους μας πρέπει να οδηγεί στην προσφορά οργάνων του σώματος για να ζήσει κάποιος άλλος συνάνθρωπος που υποφέρει. Όπως να έχει την αίσθηση κανείς, ότι τα μάτια του παιδιού του βρίσκονται σε κάποιον άλλον άνθρωπο πιστεύοντας ότι συνεχίζει η ζωή του παιδιού του, είναι ψυχολογικό γεγονός που δικαιολογεί την προσφορά των μοσχευμάτων σε άλλους ανθρώπους. Το βιοηθικό επίπεδο: που συνιστάται στους δεοντολογικούς κανόνες μέσα όπου θα υπάρχει σωστή συνεργασία μεταξύ δότη και λήπτη. Στο θέμα των μεταμοσχεύσεων 27

36 πρέπει να εξετάζεται απαραίτητα η βιοηθική πλευρά και να τίθενται δεοντολογικοί και ηθικοί κανόνες. Όπου εμπλέκονται ιατρική επιστήμη, οι παγκόσμιοι οργανισμοί και οι νομικοί. Το νομικό επίπεδο: σ ένα τόσο σοβαρό ζήτημα είναι λογικό να έρχεται και ο νομικός παράγοντας. Με τη νομοθεσία πρέπει να διασφαλίζεται η δικαιοπρακτική ικανότητα του δότη, η ελεύθερη γραπτή συγκατάθεσή του, η ακεραιότητα της σωματικής ζωής του δότη μετά την αφαίρεση ιστών, ο τρόπος και την αφαίρεση των ιστών οργάνων, ο καθορισμός του σκοπού αφαιρέσεως ιστού και οργάνου που πρέπει να είναι θεραπευτικός και επιστημονικός, η επιβεβαίωση ότι ο δότης έχει υποστεί το λεγόμενο εγκεφαλικό θάνατο. Απαραίτητα είναι όλα αυτά να εξετάζονται με την ψήφιση των νόμων, κατόπιν συνεργασίας ιατρών, νομικών και άλλων παραγόντων που εμπλέκονται. Το ιατρικό επίπεδο: όσο ο άνθρωπος διατηρείται γίνονται οι μεταμοσχεύσεις έστω και με μηχανική υποστήριξη, ενώ τα μοσχεύματα είναι (ζωντανά). Οπότε τίθεται το πρόβλημα του θανάτου, δηλαδή πότε επέρχεται ο θάνατος. Το πρόβλημα που εξετάζει η ιατρική επιστήμη στον προσδιορισμό του θανάτου θέτοντας διάφορες λύσεις όπως για παράδειγμα το μη αναστρέψιμο κώμα, ή διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου σαφώς πρέπει να διευκρινισθούν οι όροι κλινικώς καρδιακός θάνατος, εγκεφαλικός και βιολογικός θάνατος. Η άποψη η νέκρωση του εγκεφάλου ταυτίζεται με το βιολογικό θάνατο, δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Το θεολογικό επίπεδο: αντιμετωπίσεως του προβλήματος των μεταμοσχεύσεων ενδιαφέρει περισσότερο απ όλα την εκκλησία. Εδώ υπάγεται και η ουσιαστικότερη προσφορά της εκκλησίας πάνω στο θέμα εξετάζοντας τι είναι η ζωή και ο θάνατος, ποιες είναι οι σχέσεις με τον Θεό και τους ανθρώπους και τι είναι πρόσωπο, ποια η σχέση της ψυχής με το σώμα, ποια σχέση υπάρχει μεταξύ του νου και του λόγου, ποιες οι δυνατότητες της ελευθερίας του ανθρώπου, ο άνθρωπος αυτοπροσδιοριζόμενη ύπαρξη και ανεξάρτητη ή είναι μια εξαρτημένη και προσδιορισμένη δεδομένη ύπαρξη, πως προσδιορίζεται η αγάπη και η σωτηρία.(ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας 1999) 28