ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ KAI ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. Εκτεταμένο Εργαστήριο Πολεοδομικού Σχεδιασμού

Transcript

1 ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ, ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ KAI ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Εκτεταμένο Εργαστήριο Πολεοδομικού Σχεδιασμού Μάθημα 2Σ5 13: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΙΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ Διδάσκων: Νίκος Κομνηνός, καθηγητής ΑΠΘ Συμμετέχουν Νάνσυ Μαρτζοπούλου, Μηχανολόγος Μηχ. Διδάκτωρ Πολεοδομίας, Χωροταξίας ΑΠΘ Μαργαρίτα Αγγελίδου, Αρχιτέκτων Πολεοδόμος, Υποψήφια Διδάκτωρ ΑΠΘ Χριστίνα Κακδέρη, Οικονομολόγος, Πολεοδόμος, Υποψήφια Διδάκτωρ ΑΠΘ Θεσσαλονίκη Φεβρουάριος 2014

2 Το μάθημα Πολεοδομικός Σχεδιασμός και Πόλεις Τεχνολογίας επικεντρώνεται στο σχεδιασμό συνοικιών των πόλεων που έχουν αναπτυχθεί εφαρμογές για ψηφιακές / ευφυείς πόλεις και εξετάζει την συμπληρωματικότητα του σχεδιασμού του φυσικού και ψηφιακού χώρου των πόλεων. Η έμφαση του μαθήματος 2Σ513-2Σ523 βρίσκεται στις σύγχρονες εξελίξεις των αρχών και της μεθοδολογίας του πολεοδομικού προγραμματισμού και σχεδιασμού. Ειδικότερα: Στο ελληνικό θεσμικό και οργανωτικό πλαίσιο πολεοδομικού σχεδιασμού (ανάλυση, προγραμματισμός, σχεδιασμός, εφαρμογή) και στην παρουσίαση των βασικών εργαλείων πολεοδομικού προγραμματισμού και σχεδιασμού. Στις αρχές οργάνωσης και σχεδιασμού περιοχών έντασης γνώσεων και τεχνολογίας (ανάλυση τεχνολογικού και χωρικού συστήματος, στρατηγική σχεδιασμού, σχέδιο δράσης, εφαρμογή του σχεδίου), Στις μεθόδους σχεδιασμού περιοχών με κριτήρια περιβαλλοντικής και ενεργειακής αριστείας (πρότυπο LEED-ND, οικοσύστημα περιοχής ένταξης, σχεδιασμός διάταξης, πράσινες τεχνολογίες) Στη χρήση ψηφιακών εφαρμογών και ψηφιακών πόλεων για την υποστήριξη της λειτουργίας των πόλεων. Στις περισσότερες περιπτώσεις πολεοδομικού σχεδιασμού είναι αναγκαίο να χειρισθεί κανείς τόσο προβλήματα πολεοδομικού προγραμματισμού όσο και προβλήματα πολεοδομικού σχεδιασμού. Ο σχεδιασμός είναι συνάρτηση των στόχων και κατευθύνσεων που θέτει ο προγραμματισμός και η αξιολόγηση του σχεδιασμού προσδιορίζεται σε σχέση με την εκπλήρωση των στόχων του προγραμματισμού. Μ'αυτή την έννοια, στο μάθημα θα αναφερθούμε τόσο σε μεθόδους πολεοδομικού προγραμματισμού όσο και σε μεθοδους σχεδιασμού. Αυτό θα φέρει στην επιφάνεια το αδιαίρετο και την συμπληρωματικότητα προγραμματισμού και σχεδιασμού κατά την άσκηση της πολεοδομίας, όπως έχουμε περιγράψει στο θεωρητικό μάθημα για την ανάπτυξη, τη δομή και το σχεδιασμό των πόλεων (2Θ2 04 Θεωρίες Αστικότητας). Το εκτεταμένο εργαστήριο 2Σ Σ523 περιλαμβάνει δύο μέρη: (α) το σχεδιασμό ψηφιακών εφαρμογών για τη διαχείριση και ανάπτυξη των πόλεων, και (β) το σχεδιασμό του φυσικού χώρου και των δραστηριοτήτων μιας συνοικίας πόλεων. Τα μέρη αυτά είναι συμπληρωματικά και κατευθύνται προς μια ενιαία δέσμη στόχων ανάπτυξης μιας πόλης. Η εφαρμοσμένη άσκηση για το μέρος (β) αφορά στο σχεδιασμό μιας πολεοδομικής ενότητας κέντρου πόλεως, στο δήμο Θέρμης, στην ανατολική περιοχή του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Θεσσαλονίκης και περιλαμβάνει: (1) την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης και τον εντοπισμό προβλημάτων προς επίλυση, (2) τον προγραμματισμό της ανάπτυξης της περιοχής, (3) το σχεδιασμό του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου, (4) τη διατύπωση τους σχεδίου δράσης για την εφαρμογή του πολεοδομκού σχεδίου. Το μέρος (α) του μαθήματος (2Σ5 23) είναι ανεξάρτητο αυτοτελές μάθημα και αφορά στις ψηφιακές και ευφυείς πόλεις, στη χρήση δηλαδή ψηφιακών εφαρμογών για την ενίσχυση της συλλογικής ικανότητας των πόλεων για διαχείριση πληροφορίας, γνώσεων και καινοτομίας.

3 Περιλαμβάνει την παρουσίαση παραδειγμάτων πόλεων που έχουν αναπτύξει στρατηγικές ευφυών πόλεων, την περιγραφή της δομής και αρχιτεκτονικής των ψηφιακών / ευφυών πόλεων μέσα από την επισκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, και την παρουσίαση τεχνολογιών web και εφαρμογών που χρησιμοποιούνται στην ανάπτυξη ψηφιακών / ευφυών πόλεων, την κατανόηση του τρόπου που οι ψηφιακές τεχνολογίες ενισχύουν το σύστημα γνώσεων και καινοτομίας των πόλεων. Για την περιοχή αυτή έχουν ήδη δημιουργηθεί και είναι σε λειτουργία μια ομάδα ψηφιακών εφαρμογών για τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, του περιβάλλοντος και της προσπελασιμότητας του κέντρου πόλεως της Θέρμης. Στο μέρος (β) του μαθήματος, η χωρική ενότητα που θα επανα-σχεδιασθεί περιλαμβάνει δραστηριότητες κέντρου πόλεως και μικτής κατοικίας, πράσινο, ελέυθερους χώρους και εγκαταστάσεις αναψυχής. Στην ενότητα αυτή θα εξετάσουμε πώς αντιμετωπίζονται και επιλύονται τυπικά προβλήματα πολεοδομικού και οργάνωσης αστικών δραστηριοτήτων, όπως ανάλυση της περιοχής, τεχνολογική και πολεοδομική στρατηγική, οργάνωση και σχεδιασμός του δημόσιου και ιδιωτικού χώρου, εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου μέσω θεσμικού πλαισίου και πολεοδομικού κανονισμού. 3

4 Ως περιοχή για την εφαρμοσμένη άσκηση έχει επιλεγεί ο επανασχεδιασμός του κέντρου πόλεως της Θέρμης στην Ανατολική Θεσσσαλονίκη. Ο σχεδιασμός περιλαμβάνει 4 επιμέρους φάσεις, κάθε μία εκ των οποίων διαπραγματεύεται ένα διαφορετικό πρόβλημα πολεοδομικού προγραμματισμού και σχεδιασμού. Ως προς τα παραδοτέα και τις κλίμακες ακολουθεί τις εγκεκριμένες προδιαγραφές εκπόνησης Πολεοδομικών Μελετών του ΥΠΕΚΑ. Φάση Α. Ανάλυση. Περιγραφή της περιοχής. Εντοπισμός προβλημάτων Η ανάλυση του προβλήματος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων: (1) τον προσδιορισμό των περιορισμών από υπερκείμενα σχέδια πολεοδομικής οργάνωσης, (2) την καταγραφή και αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης στην περιοχή μελέτης, (3) τον εντοπισμό των χωρικών ενοτήτων στην περιοχή χωροθέτησης της συνοικίας, τον εντοπισμό προβλημάτων προς αντιμετώπιση μέσω της πολεοδομικής παρέμβασης. Χρήσιμες τεχνικές είναι οι τεχνικές συλλογής στοιχείων και ανάλυσης, οι τεχνικές δημογραφικής ανάλυσης, οι τεχνικές ανάλυσης της τοπικής οικονομίας, οι τεχνικές καταγραφής των χρήσεων γης, οι τεχνικές έρευνας αγοράς γης. Στους περιορισμούς πρέπει να πάρουμε υπόψη τις δεσμεύσεις από το Ρυθμιστικό Σχέδιο και το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο, το δίκτυο κυκλοφορίας, τις επιτρεπόμενες χρήσεις γης, τους περιορισμούς για τους συντελεστές δόμησης. 4

5 Η ανάλυση θα καταλήξει στην οριοθέτηση των όρων και περιορισμών ανάπττυξης της προτεινόμενης τεχνολογικής συνοικίας. Παραδοτέα 1 Ανάλυση χρήσεων γης ευρύτερης περιοχής 2 Ανάλυση κυκλοφοριακού δικτύου και υποδομών ευρύτερης περιοχής 3 Ανάλυση φυσικού περιβάλλοντος περιοχής σχεδιασμού 4 Ανάλυση δεσμεύσεων και κατευθύνσεων από υπερκείμενα πολεοδομικά σχέδια 5 Εντοπισμός προβλημάτων προς αντιμετώπιση μέσω της παρέμβασης Φάση Β. Στρατηγική πολεοδομικής οργάνωσης Στην ενότητα αυτή πρέπει να διατυπωθεί η στρατηγική πολεοδομικού σχεδιασμού που να περιλαμβάνει: (1) την αναλυτική περιγραφή των στόχων του έργου, (2) την ανάλυση συναφών λύσεων από τη βιβλιογραφία, (3) την κεντρική ιδέα για τον τρόπο που θα συγκροτηθεί λειτουργικά και χωρικά η περιοχή, και τα επιμέρους clusters που θα την απαρτίσουν (4) τους εναλλακτικούς τρόπους πολεοδόμησης και την επιλογή του καταλληλότερου τρόπου, (5) το αναλυτικό λειτουργικό πρόγραμμα και την ανάλυση των ποσοτικών στόχων κατά περιοχή και χρήση. Η στρατηγική προγραμματισμού βασίζεται σε δύο βασικές τεχνικές: Αφενός στην παραγωγή εναλλακτικών λύσεων χωροθέτησης οργάνωσης, σχεδίου δράσης, και αφετέρου στην αξιολόγηση των εναλλακτικών λύσεων. Το αποτέλεσμα της αξιολόγησης, με κριτήρια σαφή και αν είναι δυνατό ποσοτικοποιημένα είναι η επιλεγόμενη λύση. Καταλήγει σε ποσοτικά δεδομένα για πολεοδομικές κατηγορίες, χρήσεις γης και συνολική επιφάνεια κτισμένου χώρου. Παραδοτέα 1 Στόχοι της πολεοδομικής παρέμβασης 2 Σταθερότυπα και λειτουργικό πρόγραμμα 3 Θεσμικοί μηχανισμοί πολεοδομικής οργάνωσης 4 Γενική πολεοδομική οργάνωση: Εναλλακτικές λύσεις, αξιολόγηση και επιλογή Φάση Γ. Πολεοδομικός σχεδιασμός της συνοικίας Αφετηρία για το σχεδιασμό της συνοικίας είναι ο προσδιορισμός ενός συνόλου αρχών σχεδιασμού και ενός χωρικού/γεωμετρικού συστήματος καθοδήγησης της οργάνωσης του χώρου. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει ένα μοντέλο κυκλοφορίας και διάταξης των χρήσεων γης, ένα μοντέλο πολεοδομικού ιστού και διάταξης των κτισμάτων, ένα μοντέλο μορφής και χαρακτηριστικών των κτισμάτων, ένα μοντέλο οργάνωσης του ελεύθερου χώρου. Με αφετηρία τις αρχές σχεδιασμού και το χωρικό σύστημα ανααφοράς, ο σχεδιασμός του χώρου εξελίσσεται σε τέσσερα επίπεδα. 1. Στο επίπεδο του κυκλοφοριακού, η έμφαση βρίσκεται αφενός στην οριοθέτηση των βασικών αξόνων κυκλοφορίας και στην ιεράρχηση του δικτύου μετακινήσεων που εξυπηρετούν την περιοχή σχεδιασμού, 5

6 2. Στο επίπεδο των χρήσεων γης, με την επιλογή των χρήσεων γης, τον προσδιορισμό της έντασης εκμετάλλευσης της γης, των συντελεστών δόμησης, καθώς και των υποδομών. 3. Στο επίπεδο του ρυμοτομικού σχεδίου, η έμφαση βρίσκεται στη γενική οργάνωση του δημόσιου χώρου (δρόμοι, πλατείες, κοινωφελή κτίρια, πράσινο, εξοπλισμός, κλπ) και στην ακριβή οριοθέτηση των χώρων που θα αναγερθούν τα κτίσματα (περιγράμματα, ιδιωτικοί ελεύθεροι χώροι, προσπελάσεις, ιδιωτικοί πεζόδρομοι,κλπ.), και στις επιμέρους ενότητες με ομοιογενή χωρικά χαρακτηριστικά. Εδώ θα προσδιορισθεί ο τρόπος γεωμετρικής οργάνωσης, και τα χαρακτηριστικά του ιστού, των κτισμάτων, καθώς και η θέση των κτισμάτων εντός των οικοπέδων. 4. Σε επίπεδο του ελεύθερου χώρου, πράσινου, κ.α., η έμφαση βρίσκεται στην οργάνωση του τοπίου, των υποδομών συγκέντρωσης ύδατος, στην επανάχρήση βρόχινου νερού, στον περιορισμό της κατανάλωση νερού, στη διατήρηση των τοπικών οικοσυστημάτων. Ουσιαστική καθοδήγηση για την επίλυση των παραπάνω προβλημάτων προσφέρει το πρότυπο LEED for Neighborhood Development το οποίο συνδυάζει αρχές της έξυπνης ανάπτυξης (Smart Growth), της ονομαζόμενης Νέας Πολεοδομίας (New Urbanism) και της πράσινης οικοδόμησης (Green Buildings). Μέρος του μαθήματος είναι η κατανόηση των αρχών εφαρμογής του LEED for ND και η χρήση των αρχών αυτών για το σχεδιασμό των χρήσεων γης, των δικτύων κυκλοφορίας, την οργάνωση του πολεοδομικού ιστού, και τη διατύπωση του πολεοδομικού κανονισμού. Παραδοτέα 1 Βασικές αρχές σχεδιασμού κατά LEED-ND 2 Σχεδιασμός κυκλοφοριακού δικτύου και οικιστικών ενοτήτων 3 Σχεδιασμός και χρήσεων γης 4 Σχεδιασμός ρυμοτομικού σχεδίου και δημοσίου χώρου 5 Σχεδιασμός ελεύθερων χώρων, φυσικού περιβάλλοντος Φάση Δ. Εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου Η εφαρμογή του σχεδίου αποσκοπεί να εμβαθύνει στους μηχανισμούς που θα επιτρέψουν την υλοποίηση των προτάσεων των δύο προηγούμενων ενοτήτων. Η εφαρμογή συνήθως περιλαμβάνει: (1) Θεσμικές ρυθμίσεις: πολεοδομικές ζώνες και ρυμοτομικό σχέδιο, (2) Εργα και υποδομές με τους φορείς χρηματοδότησης και υλοποίησης, (3) Διαχείριση της γης: απαλλοτριώσεις και οικοπεδοποίηση, (4) Τον πολεοδομικό κανονισμό και τους όρους δόμησης Στην ενότητα αυτή πρέπει να σκεφτούμε για τους μηχανισμούς υλοποίησης των προτάσεων, την κοστολόγηση των έργων και του φορείς υλοποίησης των προγραμμάτων-έργων. Με βάση τις προτάσεις για τον πολεοδομικό ιστό, την διάταξη και την μορφή των κτισμάτων θα γίνει πρόταση για οικοπεδοποίηση και θα συνταχθεί ο πολεοδομικός κανονισμός. Παραδοτέα 1 Σχέδιο δράσης για την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδιασμού 2 Θεσμικές ρυθμίσεις, πολεοδομικοί μηχανισμοί 3 Έργα υποδομής 4 Πολεοδομικός κανονισμός 6

7 Θεματολογία διαλέξεων και παραδόσεις 1 ο μάθημα: Εισαγωγή. Διάλεξη: Βασικά επίπεδα του πολεοδομικού σχεδιασμού: ΓΠΣ, Πολεοδομική μελέτη, Αναπλάσεις Άσκηση: Παρουσίαση θέματος άσκησης 2 ο μάθημα Διάλεξη: Ανάλυση περιοχής σχεδιασμού - Παραδείγματα από το σχεδιασμό / βελτιστοποίηση πολεοδομικών συνοικών Άσκηση: Παρουσίαση περιοχής μελέτης και επίσκεψη 3 ο μάθημα Διάλεξη: Αρχές σχεδιασμού κατά LEED ND: Μέρος α Άσκηση: Καταγραφή και ανάλυση χρήσεων γης και κυκλοφορίας 4 ο μάθημα Διάλεξη: Αρχές σχεδιασμού κατά LEED ND: Μέρος β Άσκηση: Κεντρικές ιδέες / εναλλακτικές λύσεις επέμβασης 5 ο μάθημα Διάλεξη: Σταθερότυπα και πολεοδομική οργάνωση Άσκηση: Δημιουργία προγράμματος επέμβασης: Εκτίμηση αναγκών σε γη για κοινωνική και τεχνική υποδομή, υπολογισμός επιφανειών κοινόχρηστων και κοινωφελών χρήσεων. 6 ο μάθημα Διάλεξη: Οργάνωση χρήσεων γης Άσκηση: Πρόταση οργάνωσης χρήσεων γης. Επιμέρους οικιστικές ενότητες εντός της συνοικίας. Χρήσεις γης και ένταση εκμετάλλευσης γης. Γενικές σε επίπεδο ΟΤ και κοινωφελείς-κοινόχρηστοι σε επίπεδο οικοπέδου. 7 ο μάθημα: Ενδιάμεση παράδοση και παρουσίαση Α1. Χάρτης υφιστάμενης κατάστασης (χάρτης κλίμακας 1:2.000 ή 1:5000): Καταγραφή υφιστάμενων χρήσεων γης, στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος (Κλίμα, μικροκλίμα, γεωλογικά και υδρολογικά δεδομένα, ανάγλυφο του εδάφους, άλλα φυσικά στοιχεία όπως υπάρχοντα στοιχεία βλάστησης, ρέματα κλπ), λοιπών περιορισμών. Α2. Standards, αρχές LEED και προγραμματικά μεγέθη A3. Κεντρικές ιδέες και εναλλακτικές λύσεις: Γενικοί και ειδικοί στόχοι σχεδιασμού Προτεινόμενα χαρακτηριστικά συνοικίας. Εναλλακτικές λύσεις πολεοδομικής οργάνωσης. Οδικό δίκτυο (ιεράρχηση και οργάνωση κυκλοφοριακού δικτύου), δίκτυο κοινοχρήστων και κοινωφελών χώρων και δίκτυο πεζοδρόμων, οργάνωση οικοδομήσιμων χώρων, όροι και περιορισμοί δόμησης, γενική πρόταση χρήσεων γης. Κριτήρια αξιολόγησης. Αξιολόγηση και επιλογή βέλτιστης λύσης A4. Πρόγραμμα επέμβασης 8 ο μάθημα Διάλεξη: Οργάνωση κυκλοφοριακού δικτύου Άσκηση: Γενική διάταξη για οδικά δίκτυα και λοιπών μεταφορικών μέσων 9 ο μάθημα: Διάλεξη: Σχεδιασμός ρυμοτομικού σχεδίου Άσκηση: Ρυμοτομικό σχέδιο για θεσμοθέτηση Εξειδίκευση πρότασης πολεοδομικής οργάνωσης με καθορισμό ρυμοτομίας, κοινοχρήστων 7

8 (συμπεριλαμβανομένων των πεζοδρόμων) και κοινωφελών χώρων, όρων δόμησης, όρια ρεμάτων και περιοχών προστασίας. Οικοδομικά τετράγωνα, δομή, μορφή και τυχόν δεσμεύσεις αυτών (προκήπια, διαγράμματα κάλυψης). Σχέδιο οικοπεδοποίησης. Διαγράμματα κάλυψης και αποτυπώματα κτιριακών όγκων. Πολεοδομικός Κανονισμός: Κανονιστικοί όροι δόμησης (συντελεστής δόμησης, συντελεστής όγκου, μεγίστη επιτρεπόμενη κάλυψη, μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος, αρτιότητα οικοπέδων). Μάθημα 10 ο Διάλεξη: Ανοιχτοί χώροι πράσινο. Άσκηση: Γενική διάταξη κοινοχρήστων χώρων. Κοινωφελείς λειτουργίες και κινήσεις πεζών. Σχέδια οργάνωσης δημοσίων και ελεύθερων χώρων. Μέτρα για τη προστασία του φυσικού και ιστορικού περιβάλλοντος από τις επιπτώσεις του σχεδίου. Μάθημα 11 ο Διόρθωση εργασιών Μάθημα 12ο Τελική παράδοση Β1. Σχέδιο Χρήσεων Γης και Κυκλοφορίας (1:2.000). Γενικές Χρήσεις γης σε επίπεδο οικοδομικού ή κτηματογραφικού τετραγώνου και κοινωφελείς χρήσεις σε επίπεδο οικοπέδου. Οδικό δίκτυο και λοιπά δίκτυα μεταφορών (κατάσταση, δομή, ροές). Πολεοδομικές υποενότητες. Β2. Σχέδιο οργάνωσης δημοσίων και ελευθέρων χώρων (1:2000) Β3. Ρυμοτομικό σχέδιο (1:1000) Β4. Κείμενο αξιολόγησης / βαθμολόγησης λύσης κατά LEED-ND Διδακτικά βιβλία Τεχνοπόλεις και στρατηγικές ανάπτυξης στην Ευρώπη Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: Συγγραφείς: Κομνηνός Νίκος ISBN: Διαθέτης (Εκδότης): Γ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ - Κ. ΔΑΡΔΑΝΟΣ Ο.Ε Πόλη και πολεοδομικές πρακτικές Κωδικός Βιβλίου στον Εύδοξο: Έκδοση: 1η έκδ./2007 Συγγραφείς: Ανδρικοπούλου Ελένη,Γιαννακού Αθηνά,Καυκαλάς Γρηγόρης,Πιτσιάβα - Λατινοπούλου Μάγδα ISBN: Τύπος: Σύγγραμμα Διαθέτης (Εκδότης): ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΕ 8