ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΓΡΑΜΜΈΝΟΣ. Υπέρ Μαντιθέου. Β Γενικού Λυκείου. Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών

Transcript

1 ΠΑΝΑΓΙΏΤΗΣ ΓΡΑΜΜΈΝΟΣ Λ Υ Σ Ι Α Υπέρ Μαντιθέου Β Γενικού Λυκείου Ομάδα Προσανατολισμού Ανθρωπιστικών Σπουδών Βοήθημα προετοιμασίας με βάση την Τράπεζα Θεμάτων

2 Θέση υπογραφής δικαιούχου δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, εφόσον αυτή προβλέπεται από τη σύμβαση Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις της ελληνικής νομοθεσίας (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής αδείας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο (ηλεκτρονικό, μηχανικό ή άλλο) αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. Εκδόσεις Πατάκη Εκπαίδευση Παναγιώτης Γραμμένος, Αρχαία ελληνικά Β Γενικού Λυκείου, Ομάδας προσανατολισμού ανθρωπιστικών σπουδών: Λυσία, Υπέρ Μαντιθέου Υπεύθυνος έκδοσης: Βαγγέλης Μπακλαβάς Διορθώσεις: Κώστας Σίμος Σελιδοποίηση: ΦΑΣΜΑ ΑΦΟΙ Καπένη Ο.Ε. Φιλμ μοντάζ: Γιώργος Κεραμάς Copyright Σ. Πατάκης ΑΕΕΔΕ (Εκδόσεις Πατάκη) και Παναγιώτης Γραμμένος, Αθήνα, 2016 Πρώτη έκδοση από τις Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, Μάιος 2016 Κ.Ε.Τ. Α399 Κ.Ε.Π. 290/16 ISBN ΠΑΝΑΓΗ ΤΣΑΛΔΑΡΗ (ΠΡΩΗΝ ΠΕΙΡΑΙΩΣ) 38, ΑΘΗΝΑ, THΛ.: , , , ΦAΞ: KENTPIKH ΔIAΘEΣH: EMM. MΠENAKH 16, AΘHNA, THΛ.: YΠOK/MA: ΚΟΡΥΤΣΑΣ (ΤΕΡΜΑ ΠΟΝΤΟΥ ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΚΤΕΟ), ΚΑΛΟΧΩΡΙ ΘEΣΣΑΛΟNIKHΣ, THΛ.: , , , ΦAΞ: Web site:

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 5 Νοηματική απόδοση του λόγου... 7 [ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ] Α. Κείμενο Β. Αντιστοίχιση κειμένου-μετάφρασης Γ. Απαντήσεις στις ερωτήσεις της Τράπεζας Θεμάτων Δ. Απαντήσεις σε πρόσθετες ερμηνευτικές ερωτήσεις Ε. Χαρακτηριστικά ύφους-σχήματα λόγου ΣΤ. Λεξικολογικά και γραμματικά σχόλια Ζ. Αναλυτική σύνταξη 1η Ενότητα ( 1-3) η Ενότητα ( 4-7) η Ενότητα ( 7-8) η Ενότητα ( 9-11) η Ενότητα ( 12-13) η Ενότητα ( 14-15) η Ενότητα ( 16-17) η Ενότητα ( 18-19) η Ενότητα ( 20-21) [ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ] Λεξιλογικοί πίνακες [ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ] Απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου ( 1-3) ( 4-8) ( 9-13) ( 14-17) ( 18-19)

4 ( 20-21) Ασκήσεις γενικής θεώρησης [ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ] Κριτήρια αξιολόγησης Απαντήσεις στις παρατηρήσεις των Κριτηρίων αξιολόγησης Κανόνες για τον ορθό τονισμό Ενεργητικοί και μέσοι αόριστοι β Σε ορισμένες σελίδες παρουσιάζονται τα παρακάτω ενδιαφέροντα μαθήματα γραμματικής και συντακτικού: 1. Οι χρήσεις του ὡς Κανόνες διακοπής των προτάσεων Η ευκτική του πλάγιου λόγου σε υποθετικές προτάσεις Ποια σύνθετα με πρόθεση ρήματα στην οριστική τονίζονται στην πρόθεση Τα παραθετικά σε -ότερος, -ότατος και -ώτερος, -ώτατος Ποιες σύνθετες με πρόθεση προστακτικές τονίζονται στην πρόθεση Πώς κλίνεται και πώς τονίζεται ο ενεργητικός αόριστος β ἔσχον (του ἔχω) Πώς κλίνονται και πώς τονίζονται οι μέσοι αόριστοι β ἐσχόμην (του ἔχομαι) και ἑσπόμην (του ἕπομαι) Κανόνες για τον ορθό τονισμό Α. Κανόνες για τον ορθό τονισμό λέξεων που κλίνονται κατά την α κλίση Β. Κανόνες για τον ορθό τονισμό ουσιαστικών της γ κλίσης Γ. Κανόνες για τον ορθό τονισμό επιθέτων της γ κλίσης Δ. Κανόνες για τον ορθό τονισμό των τριτόκλιτων μετοχών Ε. Κανόνες για τον ορθό τονισμό αντωνυμιών ΣΤ. Κανόνες για τον ορθό τονισμό ρημάτων Ζ. Κανόνες για τον ορθό τονισμό συνηρημένων λέξεων Η. Πρόσθετοι κανόνες για τον ορθό τονισμό Ένεργητικοί και μέσοι αόριστοι β

5 Πρόλογος Το 1999 μου ζητήθηκε από τις Εκδόσεις Πατάκη να γράψω ένα βιβλίο για τη διδασκαλία του Υπέρ Μαντιθέου λόγου του Λυσία. Ανταποκρίθηκα αμέσως σκοπεύοντας με αυτό το βοήθημα να συνδράμω τους συναδέλφους φιλολόγους και τους μαθητές στο μάθημα των αρχαίων ελληνικών. Το γεγονός ότι το ανωτέρω βιβλίο το χρησιμοποίησαν και το χρησιμοποιούν πάρα πολλοί καθηγητές και μαθητές με χαροποίησε ιδιαίτερα, γιατί απέδειξε ότι ο σκοπός μου πραγματοποιήθηκε. Όταν, μετά τη δημοσίευση της Τράπεζας Θεμάτων για τις εξετάσεις της Β Λυκείου, μου ξαναζήτησαν οι Εκδόσεις Πατάκη να γράψω ένα νέο βοήθημα, το οποίο να περιέχει τις απαντήσεις στις παρατηρήσεις της Τράπεζας Θεμάτων που αφορούν τον Υπέρ Μαντιθέου λόγο του Λυσία, δέχτηκα χωρίς αντίρρηση να το γράψω, επειδή πιστεύω ότι και οι καθηγητές (ιδίως οι νέοι) και οι μαθητές αισθάνονται την ανάγκη καλών βοηθημάτων, για να ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους. Και αυτό το βοήθημα το αφιερώνω στους φιλολόγους συναδέλφους, προς τους οποίους αισθάνομαι μεγάλη εκτίμηση και συμπάθεια, γιατί υπό δυσμενείς συνθήκες μοχθούν σε πολύ μεγάλο βαθμό, για να προετοιμάζονται και να διδάσκουν πάρα πολλά αντικείμενα-μαθήματα. Το τρίτο μέρος του παρόντος βοηθήματος περιέχει τις απαντήσεις στις ασκήσεις του σχολικού βιβλίου. Σε ορισμένες σελίδες παρουσιάζω με τρόπο ολοκληρωμένο ενδιαφέροντα μαθήματα γραμματικής και συντακτικού που αναφέρονται σε φαινόμενα των οποίων η εκμάθηση δυσκολεύει κάπως τους μαθητές. Αισθάνομαι την υποχρέωση να ευχαριστήσω δημόσια τη σύζυγό μου φιλόλογο Μερκουρέα-Γραμμένου Τούλα, που με τις εύστοχες προτάσεις της συνέβαλε πολύ να γραφούν υπό τη μορφή που δημοσιεύονται οι απαντήσεις στις ερμηνευτικές ερωτήσεις, και τον υπέροχο άνθρωπο-φίλο και λαμπρό φιλόλογο Λεμπέση Χρήστο, που μετά χαράς ερεύνησε και μου είπε την πάντοτε ενδιαφέρουσα άποψή του, όταν τη ζήτησα κατά τη συγγραφή του βιβλίου. Θέλω, επίσης, να ευχαριστήσω τον εκδότη κ. Πατάκη Στέφανο που μου ζήτησε να γράψω αυτές τις απαντήσεις, και τον φιλόλογο κ. Μπακλαβά Ευάγγελο, που με ιδιαίτερο ενδιαφέρον επιμελήθηκε την έκδοση του παρόντος βοηθήματος. Εκφράζω, τέλος, τις ευχαριστίες μου στον φιλόλογο κ. Σίμο Κωνσταντίνο, που με ευσυνειδησία διόρθωσε τα τυπογραφικά δοκίμια, καθώς και στους ευγενείς σελιδοποιούς κ.κ. Παναγιώτη και Κωνσταντίνο Καπένη. Π.Γ.

6 Στο θα βρείτε Διαγωνίσματα προσομοίωσης, πρόσθετα θέματα γραμματικής και συντακτικού, άγνωστα θέματα για εξάσκηση κ.ά.

7 Νοηματική απόδοση του λόγου Προοίμιο 1-3 1: Ο Μαντίθεος αρχίζοντας τον λόγο του δηλώνει ότι θα αισθανόταν βαθιά ευγνωμοσύνη προς τους κατηγόρους του, αν τα ελατήριά τους δεν ήταν ταπεινά, γιατί του δί νουν την ευκαιρία να μιλήσει για τη ζωή του. 2: Έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση και εκφράζει την ελπίδα ότι μετά την αγόρευσή του θα έχουν πολύ καλή γνώμη γι αυτόν και όσοι συμβαίνει να τον αντιπαθούν ή να τον εχθρεύονται. 3: Δηλώνει ότι μόνη η ιδιότητα του δημοκράτη δεν αρκεί για να επικυρωθεί η εκλογή του ως βουλευτή. Θεωρεί αναγκαίο να αποδείξει επιπλέον ότι υπήρξε μετριοπαθής και συνετός και στον ιδιωτικό και στον δημόσιο βίο του. Τέλος, διαβεβαιώνει τους δι καστές ότι θα αντικρούσει το κατηγορητήριο και θα αποδείξει ότι δε βρισκόταν στην πατρίδα του την εποχή που ασκούσαν την εξουσία οι τριάκοντα και, κατά συνέπεια, ούτε στο ιππικό υπηρετούσε ούτε υπήρξε συνεργάτης των τυράννων. Διήγηση-Απόδειξη : Ο Μαντίθεος γνωστοποιεί στους δικαστές ότι δε βρισκόταν στην Αθήνα την περίοδο που γκρεμίζονταν από τους τριάκοντα τα αθηναϊκά τείχη και εγκαθίδρυαν τη δικτατορία τους. Ο πατέρας του τον είχε στείλει μαζί με τον αδερφό του στον βασιλιά του Πόντου Σάτυρο, πριν από την ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς. Στην Αθήνα επέστρεψε λίγες μέρες πριν ξεκινήσουν από τη Φυλή για τον Πειραιά οι μαχητές της δημοκρατίας. 5: Τα ανωτέρω γεγονότα αποδεικνύουν, κατά τον Μαντίθεο, ότι δεν είχε καμιά ανάμειξη η οικογένειά του στη δικτατορία των τριάκοντα. Θα ήταν παράλογο να εκτεθεί σε κινδύνους, ενώ είχε αρχίσει η διαδικασία της πτώσης τους. Άλλωστε και εκείνοι δεν επιθυμούσαν τη συνεργασία με ανθρώπους που δε βρίσκονταν κοντά τους και δεν ήταν συνυπεύθυνοι για τα εγκλήματα που διέπρατταν.

8 8 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ 6: Ο Μαντίθεος στις 6-8 αντικρούει την κατηγορία ότι είχε υπηρετήσει στο ιππι κό την περίοδο των τριάκοντα τυράννων. Οι κατήγοροι στήριξαν την παραπάνω κατη γορία στο γεγονός ότι το όνομα του Μαντιθέου ήταν γραμμένο μαζί με άλλα ονόματα σε έναν ξύλινο πίνακα που, κατά την άποψή τους, περιείχε τα ονόματα των ιππέων. Ο κατηγορούμενος χαρακτηρίζει παράλογο αυτό τον ισχυρισμό με το επιχείρημα ότι ο εν λόγω πίνακας ήταν νοθευμένος. Κατά τον πελάτη του Λυσία, οι μόνοι γνήσιοι κατάλο γοι με τα ονόματα όλων των ιππέων είχαν συνταχθεί από τους δέκα φυλάρχους με δι κή τους ευθύνη, αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας και κατ εντολήν του λαού, για να επιστρέψουν οι ιππείς στο κράτος το επίδομα που είχαν πάρει. 7: Ο Μαντίθεος γνωστοποιεί στους δικαστές ότι το όνομά του δεν υπήρχε σε αυτούς τους καταλόγους και γι αυτό δεν κλήθηκε να πληρώσει κανένα ποσό. Τέλος, προ τρέπει τους δικαστές να βασιστούν σε αυτούς τους καταλόγους και να αγνοήσουν έναν εκτεθειμένο σε κοινή θέα πίνακα, όπου ο καθένας μπορούσε να σβήσει και να γράψει όποιο όνομα ήθελε. 8: Δηλώνει ότι, αν είχε υπηρετήσει στο ιππικό, θα το παραδεχόταν και θα συνέχιζε να αξιώνει την επικύρωση της εκλογής του. Έκείνο που έχει σημασία, κατά την άποψή του, είναι το αν αδίκησε έστω και έναν συμπολίτη του. Θεωρεί μάλιστα ότι και οι δικαστές συμφωνούν μαζί του, όπως αποδεικνύει το γεγονός ότι πολλοί ιππείς εκείνης της περιόδου έγιναν βουλευτές ή στρατηγοί ή αρχηγοί του ιππικού. Στο τέ λος της ενότητας, χαρακτηρίζει το κατηγορητήριο ανάξιο απάντησης και ψεύτες τους κατηγόρους του και καλεί μάρτυρα, για να επιβεβαιώσει τα γεγονότα στα οποία ανα φέρθηκε. 9: Ο Μαντίθεος διατυπώνει το συμπέρασμα ότι δεν αισθάνεται την ανάγκη να προσκομίσει και άλλα επιχειρήματα για την αντίκρουση των κατηγοριών. Αισθάνεται όμως την υποχρέωση ως υποψήφιος δημόσιος λειτουργός να αφηγηθεί όλη τη ζωή του, εν αντιθέσει προς τους άλλους κατηγορουμένους που μόνο το κατηγορητήριο τους απα σχολεί. Πριν αρχίσει την αφήγηση για τη ζωή του, παρακαλεί τους δικαστές να τον ακούσουν με πνεύμα συμπάθειας και τους διαβεβαιώνει ότι θα είναι πολύ σύντομος. 10: Αναφέρεται στον ιδιωτικό βίο του. Γνωστοποιεί στους δικαστές ότι οι ατυχίες του πατέρα του και του αθηναϊκού κράτους είχαν ως αποτέλεσμα να μην κλη ρονομήσει μεγάλη περιουσία. Ώστόσο, και δύο αδερφές προίκισε και στον αδερφό του έδωσε το μεγαλύτερο μέρος της πατρικής περιουσίας. Τέλος, τονίζει με έμφαση ότι ήταν αρμονικότατες οι σχέσεις του με όλους.

9 ΝΟΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ 9 11: Ο Μαντίθεος αρχίζει να αφηγείται τον δημόσιο βίο του. Δηλώνει ότι εί ναι άνθρωπος μετριοπαθής και συνετός και θεωρεί ως μέγιστη απόδειξη της μετριοπάθειας και της σύνεσής του την έχθρα που αισθάνονται γι αυτόν όλοι οι παραστρα τημένοι νέοι που περνούν τις ώρες τους παίζοντας τυχερά παιχνίδια και γλεντοκο πώντας. Κατά την άποψή του, οι ακόλαστοι αυτοί νέοι τον ζηλοτυπούν για την καλή του συμπεριφορά και γι αυτό τον εχθρεύονται. 12: Απόδειξη του συνετού τρόπου ζωής που ακολουθεί θεωρεί και το γεγονός ότι, αντίθετα προς πολλούς άλλους, ποτέ δεν μπλέχτηκε σε βρόμικη δικαστική υπόθεση ιδιωτικού ή δημόσιου χαρακτήρα. Τέλος, προτρέπει τους βουλευτές να λάβουν υπό ψη τους την προθυμία με την οποία εκπληρώνει τις υποχρεώσεις του προς την πα τρίδα του, όποτε τον καλεί να πολεμήσει τους εχθρούς της. 13: Ο Μαντίθεος, αρχίζοντας την αφήγηση της πολεμικής του δράσης, αναφέρεται στο ακόλουθο γεγονός. Οι Αθηναίοι ως σύμμαχοι των Βοιωτών ήταν υποχρεωμένοι να τους βοηθήσουν στην Αλίαρτο εναντίον των Λακεδαιμονίων, που το πεζικό τους ήταν τρομερό. Όλοι ήξεραν ότι οι Αθηναίοι οπλίτες επρόκειτο να εκτεθούν σε πολύ μεγάλο κίνδυνο. Γι αυτό τον λόγο ορισμένοι, από φόβο και με δική τους πρωτοβουλία, κατατάχτηκαν παράνομα στο ιππικό, που ήταν βέβαιο ότι δεν επρόκειτο να αντιμετωπίσει σοβαρό κίνδυνο. Ο Μαντίθεος σ εκείνη την εκστρατεία νόμιμα είχε καταταγεί στην τάξη των ιππέων. Προτίμησε όμως να ζητήσει από τον αρχηγό του ιππικού της φυλής του να τον σβήσει από τον κατάλογο των ιππέων, για να πολεμήσει ως οπλίτης. Ήταν για τον Μαντίθεο ηθικά ανεπίτρεπτο να ανεχθεί να κινδυνεύουν οι οπλίτες, που αποτελούσαν τη συντριπτική πλειονότητα, και ο ίδιος ως ιππέας να είναι εξασφαλισμένος. 14: Ο Μαντίθεος αναφέρεται στον ανθρωπισμό του και στην πατριωτική του ευαισθησία. Συγκεκριμένα, γνωστοποιεί στους δικαστές ότι, όταν συγκεντρώθηκαν οι συντοπίτες του, πριν ξεκινήσουν για την Αλίαρτο, διαπίστωσε ότι μερικοί δεν είχαν τα απαιτούμενα για την εκστρατεία εφόδια. Γι αυτό όχι μόνο ζήτη σε από τους πλουσίους να τους βοηθήσουν, αλλά και ο ίδιος με τα λίγα που διέθετε ενίσχυσε οικονομικά δυο συμπολίτες του, για να γίνει παράδειγμα για τους άλλους. 15: Στη συνέχεια αναφέρεται στην εκστρατεία στην Κορινθία. Θυμίζει στους δικαστές ότι εκείνη η εκστρατεία περιείχε πολλούς κινδύνους. Αυτό όλοι το ήξεραν και γι αυ τό μάλιστα πολλοί φρόντισαν να απαλλαγούν. Ο ίδιος όμως πολέμησε μεταξύ των πρώτων. Οι εχθροί νίκησαν και σκόρπισαν τον θάνατο. Ώστόσο ο Μαντίθεος δεν εγκατέλειψε το πεδίο της μάχης και μάλιστα έφυγε μετά τον καυχησιάρη Θρασύβουλο.

10 10 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ 16: Αφηγείται ότι οι Αθηναίοι και οι σύμμαχοί τους, μετά την ήττα τους στη Νεμέα, οχυρώθηκαν στην περιοχή του ισθμού της Κορίνθου. Έίχαν σκοπό να μην αφήσουν τους Λακεδαιμονίους να σπεύσουν προς βοήθεια του βασιλιά τους Αγησιλάου, που απειλούσε στη Βοιωτία τους συμμάχους τους. Οι επικεφαλής του αθηναϊκού στρατεύματος αποφάσισαν να βοηθήσουν τους συμμά χους τους στη Βοιωτία. Και μολονότι όλοι φοβούνταν να πάνε να βοηθήσουν, γιατί μετά την ήττα δεν είχαν κουράγιο, ο Μαντίθεος ζητούσε από τον διοικητή του να στείλει το δικό του τάγμα. 17: Ο Μαντίθεος υπό μορφή συμπεράσματος αναφέρει στους βουλευτές ότι υπήρξε γενναίος στρατιώτης και πρέπει να δικαιωθεί ως καλός πατριώτης. Τονίζει στους δι καστές ότι δε θα ήταν δίκαιο να τον αντιμετωπίσουν όπως αντιμετώπιζαν τους άνανδρους που πάσχιζαν μόνο για τιμές. 18: Ολοκληρώνοντας την αφήγηση που αφορά την πολεμική του δράση, τονίζει ότι και σε όλες τις άλλες εκστρατείες ήταν στην πρώτη γραμμή. Συνεχίζοντας, προτρέπει τους βουλευτές να αξιολογούν τους πολίτες με βάση τις υπηρεσίες τους προς την πατρίδα τους κι όχι από την εξωτερική τους εμφάνιση, δεδομένου ότι η τε λευταία δε βλάπτει κανέναν. 19: Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι δεν επιτρέπεται να επηρεάζονται τα συναισθήματα από την εξωτερική εμφάνιση τα έργα πρέπει να μετρούν. Υπάρχουν άνθρωποι που δε λένε πολλά και προσέχουν το ντύσιμό τους κι όμως βλάπτουν τον λαό αντί θετα, πολλοί ατημέλητοι προσφέρουν πολλές υπηρεσίες στο κοινωνικό σύνολο. Επίλογος : Ο Μαντίθεος στις δύο τελευταίες παραγράφους αναφέρει τους λόγους για τους οποίους σε μικρή ηλικία αγόρευσε στη συνέλευση του λαού. Αυτό το κάνει για να απο δείξει ότι ήταν αδικαιολόγητη η ενόχληση που αισθάνονταν μερικοί για εκείνο το γεγονός. Οι λόγοι που επικαλείται είναι οι εξής: α) Η ρύθμιση κάποιων προσωπικών υποθέσεών του απαιτούσε την εκ μέρους του ενημέρωση των συμπολιτών του. β) Ακολούθησε την παράδοση την προγονική, μια και οι πρόγονοί του ασχολούνταν με τις δημόσιες υποθέσεις. γ) Έβλεπε ότι μόνο η ενασχόληση με τα κοινά θα τον κα ταξίωνε στη συνείδηση των συμπολιτών του. Καταλήγει στο συμπέρασμα ότι ήταν αδικαιολόγητη η δυσαρέσκεια που ένιωθαν ορισμένοι για τέτοια γεγονότα και περα τώνει απότομα τον λόγο του.

11 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Β. ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΙΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗΣ Γ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΘΕΜΑΤΩΝ Δ. ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΕ ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Ε. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΥΦΟΥΣ ΣΧΗΜΑΤΑ ΛΟΓΟΥ ΣΤ. ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Ζ. ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

12 Προοίµιο, 1-3 ΕΝΟΤΗΤΑ1 Α Κείμενο Εἰ µὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλοµένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐµὲ ποιεῖν, πολλὴν ἂν αὐτοῖς χάριν εἶχον ταύτης τῆς κατηγορίας ἡγοῦµαι γὰρ τοῖς ἀδίκως διαβεβληµένοις τούτους εἶναι µεγίστων ἀγαθῶν αἰτίους, οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον τῶν αὐτοῖς βεβιωµένων καταστῆναι. 2. ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός µε τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείµενος, ἐπειδὰν ἐµοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγµένων, µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω µε εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι. 3. ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν µὲν τοῦτο µόνον ὑµῖν ἐπιδείξω, ὡς εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι καὶ ὡς ἠνάγκασµαι τῶν αὐτῶν κινδύνων µετέχειν ὑµῖν, µηδέν πώ µοι πλέον εἶναι ἐὰν δὲ φαίνωµαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα µετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ [παρὰ] τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέοµαι ὑµῶν ἐµὲ µὲν δοκιµάζειν, τούτους δὲ ἡγεῖσθαι χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐχ ἵππευον οὐδ ἐπεδήµουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ µετέσχον τῆς τότε πολιτείας. Β Αντιστοίχιση κειμένου-μετάφρασης 1-3 ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 1. Εἰ µὴ συνῄδη, ὦ βουλή, τοῖς κατηγόροις βουλοµένοις ἐκ παντὸς τρόπου κακῶς ἐµὲ ποιεῖν, εἶχον ἂν αὐτοῖς πολλὴν χάριν ταύτης τῆς κατηγορίας ἡγοῦµαι γὰρ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Εάν δεν ήξερα καλά, κύριοι βουλευτές, ότι οι κατήγοροι θέλουν µε κάθε τρόπο να µε βλάψουν, θα τους χρωστούσα µεγάλη ευγνωµοσύνη γι αυτή την κατηγορία. Γιατί νοµίζω

13 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 13 ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ εἶναι αἰτίους µεγίστων ἀγαθῶν τοῖς διαβεβληµένοις ἀδίκως, τούτους οἵτινες ἂν αὐτοὺς ἀναγκάζωσιν εἰς ἔλεγχον καταστῆναι τῶν αὐτοῖς βεβιωµένων. 2. ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα πιστεύω ἐµαυτῷ, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἰ τυγχάνει τις διακείµενος πρός µε ἀηδῶς [ἢ κακῶς], ἐπειδὰν ἀκούσῃ ἐµοῦ λέγοντος περὶ τῶν πεπραγµένων, µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ ἡγήσεσθαί µε πολὺ βελτίω εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον. 3. ἀξιῶ δέ, ὦ βουλή, ἐὰν µὲν ὑµῖν ἐπιδείξω τοῦτο µόνον, ὡς εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι καὶ ὡς ἠνάγκασµαι µετέχειν τῶν αὐτῶν κινδύνων ὑµῖν, µηδέν πώ µοι πλέον εἶναι. ἐὰν δὲ φαίνωµαι <καὶ> περὶ τὰ ἄλλα ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ότι είναι πρόξενοι πολύ µεγάλων αγαθών σε όσους έχουν συκοφαντηθεί άδικα αυτοί που τους αναγκάζουν να λογοδοτήσουν για τις πράξεις της ζωής τους. Γιατί εγώ έχω τόσο µεγάλη εµπιστοσύνη στον εαυτό µου, ώστε ελπίζω ότι, κι αν ακόµη συµβαίνει κάποιος να φέρεται σε µένα άσχηµα ή εχθρικά, όταν µε ακούσει να µιλώ για τις πράξεις της ζωής µου, αυτός θα αλλάξει γνώµη και θα µε θεωρεί πολύ καλύτερο στο εξής. Και έχω την αξίωση, κύριοι βουλευτές, εάν σας αποδείξω αυτό µόνο, ότι δηλαδή διάκειµαι φιλικά προς το παρόν πολίτευµα και ότι έχω αισθανθεί την υποχρέωση 1 να µετέχω στους ίδιους κινδύνους µε σας, να µην έχω ακόµη καµιά ωφέλεια. Εάν όµως αποδειχτεί ότι και ως προς τα άλλα 2 1. Μεταφράζουµε το ἠνάγκασµαι «έχω αισθανθεί την υποχρέωση» και όχι «έχω αναγκαστεί», γιατί εδώ ο Μαντίθεος τη συµµετοχή του στους κινδύνους για την υπεράσπιση της πατρίδας του την παρουσιάζει όχι ως αποτέλεσµα εξαναγκασµού, πράγµα που θα µείωνε το ήθος του, αλλά ως εσωτερική ηθική επιταγή. Κατά τον Ευάγγελο Αλεξίου, αυτή είναι η µόνη ορθή ερµηνεία εδώ του ἠνάγκασµαι (βλ. «Λυσίας, Ἐν βουλῇ Μαντιθέῳ δοκιµαζοµένῳ ἀπολογία: Η ηθοποιία ενός Αθηναίου µε ολιγαρχικές συµπάθειες», Ελληνικά, τ. 51, τεύχος 1o, σελ. 28, Θεσσαλονίκη, 2001). 2. Εννοεί τις άλλες πτυχές του δηµόσιου βίου του και τον ιδιωτικό βίο του.

14 14 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ ΑΡΧΑΙΟ ΚΕΙΜΕΝΟ µετρίως βεβιωκὼς καὶ πολὺ παρὰ τὴν δόξαν καὶ <παρὰ> τοὺς λόγους τοὺς τῶν ἐχθρῶν, δέοµαι ὑµῶν ἐµὲ µὲν δοκιµάζειν, ἡγεῖσθαι δὲ τούτους χείρους εἶναι. πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς οὐχ ἵππευον οὐδ ἐπεδήµουν ἐπὶ τῶν τριάκοντα, οὐδὲ µετέσχον τῆς τότε πολιτείας. ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ έχω ζήσει µε µέτρο και πολύ διαφορετικά από τη γνώµη και τα λόγια των εχθρών µου, σας παρακαλώ να επικυρώσετε την εκλογή µου και να θεωρείτε ότι αυτοί είναι κακοί. Και πρώτα θα αποδείξω ότι δεν ήµουν ιππέας ούτε ζούσα εδώ την εποχή που κυβερνούσαν οι τριάκοντα ούτε πρόσφερα υπηρεσίες στο τότε καθεστώς. Γ Ερωτήσεις από την Τράπεζα Θεμάτων Με ποιον τρόπο ο Μαντίθεος προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των βουλευτών και να κερδίσει την εύνοιά τους; α. Ο Μαντίθεος προσπαθεί να προσελκύσει την προσοχή των βουλευτών: i. αρχίζοντας την απολογία του µε πρωτότυπο και απροσδόκητο τρόπο: «Εἰ µὴ συνῄδη... κατηγορίας». Έτσι ξαφνιάζει και εντυπωσιάζει τους βουλευτές ii. ξαφνιάζοντας και πάλι και εντυπωσιάζοντας τους βουλευτές µε το να θεωρεί τους κατηγόρους του σχεδόν ευεργέτες του, επειδή του δίνουν την ευκαιρία να λογοδοτήσει για τη ζωή του και να αποκοµίσει µέγιστα ἀγαθά: «ἡγοῦµαι... καταστῆναι» ( 1) iii. εκφράζοντας πολύ έντονα την αυτοπεποίθησή του, που δεν ήταν σύνηθες στα προοίµια των δικανικών λόγων, και αισιοδοξώντας ότι ακόµη και οι εχθροί του θα αλλάξουν γνώµη γι αυτόν και θα τον θεωρούν στο µέλλον καλό πολίτη. Έτσι προκαλεί εύλογο ενδιαφέρον στους βουλευτές για όσα πρόκειται στη συνέχεια να εκθέσει ( 2) iv. δηλώνοντας πως θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι είναι αφοσιωµένος στη δηµοκρατία, συναγωνιστής των βουλευτών στους αγώνες για την πατρίδα και, κυρίως και απαραιτήτως, µετριοπαθής και συνετός στον ιδιωτικό και δηµόσιο βίο του ( 3). Φυσικό είναι να ακούσουν οι βουλευτές µε ιδιαίτερη προσοχή µε ποια επιχειρήµατα θα αποδείξει ότι κοσµείται ο οµιλητής από τις προαναφερθείσες αρετές

15 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 15 v. δηλώνοντας πως θα αποδείξει ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Είναι δυνατόν να µην παρακολουθήσουν µε µεγάλο ενδιαφέρον αυτές τις αποδείξεις οι δικαστές; β. Ο Μαντίθεος προσπαθεί να κερδίσει την εύνοια των βουλευτών: i. παρουσιαζόµενος ως άνθρωπος ανώτερος, ανεξίκακος και καθόλου εκδικητικός, που δε θα δίσταζε να εκφράσει και την ευγνωµοσύνη του προς τους κατηγόρους του, εάν δεν ήταν αδίστακτοι κακοήθεις: «Εἰ µὴ συνῄδη... τῆς κατηγορίας» ( 1) ii. θεωρώντας τους κατηγόρους του σχεδόν ευεργέτες του, γιατί του προσφέρουν τη δυνατότητα να αφηγηθεί τη ζωή του και να αποκοµίσει µέγιστα ἀγαθά: «ἡγοῦµαι... καταστῆναι» ( 1) iii. δηλώνοντας ότι έχει πολύ µεγάλη αυτοπεποίθηση και ελπίζοντας ότι θα µεταστρέψει τα εις βάρος του συναισθήµατα ακόµη και των εχθρών του. Έτσι υποβάλλει στους κριτές του την ιδέα ότι είναι αθώος ( 2) iv. θυµίζοντας στους δικαστές ότι ήταν συναγωνιστές στους αγώνες για την πατρίδα τους και κάνοντας δήλωση νοµιµοφροσύνης: «εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι» ( 3) v. δείχνοντας σεβασµό προς τους βουλευτές µε το να τους παρακαλεί να εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή υπό την απαραίτητη προϋπόθεση ότι θα αποδείξει πως είναι µετριοπαθής, κόσµιος και συνετός: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3) vi. δηλώνοντας κατηγορηµατικά ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3) vii. µειώνοντας ηθικά τους κατηγόρους του µε το να τους χαρακτηρίζει αδίστακτους κακοήθεις και κοινούς συκοφάντες ( 1) και παρακαλώντας τους βουλευτές να πιστεύουν ότι αυτοί είναι χείρους ( 3). Σηµειώνουµε τέλος ότι την πραγµάτωση της προσοχής και της εύνοιας την υπηρετούν και οι ακόλουθες υφολογικές αρετές του προοιµίου: λιτότητα, συντοµία, σαφήνεια, κυριολεξία, ενάργεια, κατάλληλα σχήµατα λόγου (απροσδόκητα, υπερβατά, παρηχήσεις, αντιθέσεις, περιφράσεις) και κυρίως η προσαρµογή του λόγου προς το ήθος του ρήτορα, που προσδίδει φυσικότητα. 2. Ποια απήχηση µπορεί να είχε στους βουλευτές η αναφορά του Μαντιθέου στην κοινωνική του ζωή; Ο Μαντίθεος, στην πρώτη κιόλας παράγραφο του προοιµίου, γνωστοποιεί στους βουλευτές ότι θα λογοδοτήσει για τις πράξεις της ζωής του. Αυτή η γνωστοποίηση ασφαλώς είχε µεγάλη απήχηση στους βουλευτές, γιατί δείχνει σεβασµό στον θεσµό της δοκιµασίας, σύµφωνα µε τον οποίο ο δοκιµαζόµενος ήταν υποχρεω- µένος να αναφερθεί σε όλη τη ζωή του, όπως θα δηλώσει ο Μαντίθεος στην 9.

16 16 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ Μεγάλη επίσης απήχηση είχε στους βουλευτές και η δήλωση του οµιλητή στην 2, ότι µε την εξιστόρηση της ζωής του (ασφαλώς και της κοινωνικής) θα µεταστρέψει τις εις βάρος του εντυπώσεις. Στην 3, η απήχηση στους βουλευτές γίνεται µεγαλύτερη, καθώς δηλώνει πως θα προσπαθήσει να αποδείξει ότι είναι αφοσιωµένος στη δηµοκρατία και ότι υπήρξε συναγωνιστής των κριτών του στους αγώνες υπέρ της πατρίδας του. Εκείνο όµως που επηρέασε θετικά τους ακροατές σε πάρα πολύ µεγάλο βαθµό είναι το ότι ο Μαντίθεος έθεσε ως απαραίτητη προϋπόθεση για την επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή το να αποδείξει ότι έχει ζήσει µε κοσµιότητα, µετριοπάθεια και σύνεση: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3). Άλλωστε οι Αθηναίοι και όλοι οι Έλληνες θεωρούσαν µέγιστη αρετή το να ζει κάποιος µετρίως, γιατί το µέτρον ἄριστον αποτελούσε την καρδιά της αρχαιοελληνικής ηθικής, ενώ η εφαρµογή του στον βίο προϋποθέτει την ύπαρξη πολλών αρετών: φρόνησης, σωφροσύνης, εγκράτειας, ευσέβειας, δικαιοσύνης. Εποµένως, ήταν φυσικό να έχουν πολύ θετική ανταπόκριση στους βουλευτές οι παραπάνω δηλώσεις του Μαντιθέου στην 3, δεδοµένου ότι η πίστη στη δηµοκρατία, η αγάπη για την πατρίδα και τὸ µετρίως ζῆν αναδείκνυαν το ήθος του οµιλητή, ενώ κατά τη Ρητορική (1356α) του Αριστοτέλη «κυριωτάτην ἔχει πίστιν τὸ ἦθος» (= το ήθος του οµιλητή αποτελεί τη µεγαλύτερη απόδειξη). Η προαναφερθείσα απήχηση που είχε στους βουλευτές η αναφορά του Μαντιθέου στην κοινωνική ζωή του προκάλεσε στις ψυχές τους ικανοποίηση και εύνοια προς τον οµιλητή και, επιπλέον, ενδιαφέρον να παρακολουθήσουν µε προσοχή την απολογία του. 3. Με ποια επιχειρήµατα ο Μαντίθεος προσπαθεί να πείσει τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή; Ο Μαντίθεος προσπαθεί στο προοίµιο να πείσει τους βουλευτές να εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή µε τα ακόλουθα επιχειρήµατα: α. Εκφράζει τη βεβαιότητα ότι οι κατήγοροί του είναι κακοί και αδίστακτοι συκοφάντες ( 1). β. ηλώνει ότι θα ευγνωµονούσε τους κατηγόρους, αν δεν ήθελαν να του κάνουν κακό µε κάθε µέσο. Έτσι εµφανίζεται ως ανώτερος άνθρωπος, απαλλαγµένος από συναισθήµατα κακίας και εκδικητικότητας ( 1). γ. Αποκαλεί σχεδόν ευεργέτες του τους κατηγόρους του, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να µιλήσει δηµόσια για τη ζωή του και να αποκοµίσει έτσι µέγιστα ἀγαθά ( 1). δ. Εκφράζει την αυτοπεποίθησή του και την αισιοδοξία του ότι µε την εξιστόρηση της ζωής του θα µεταστρέψει τη δυσµενή εις βάρος του εντύπωση ακόµη και των εχθρών του ( 2).

17 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 17 ε. ηλώνει πως για να γίνει βουλευτής, πρέπει όχι µόνο να αποδείξει ότι είναι πιστός στη δηµοκρατία, συναγωνιστής των βουλευτών στους αγώνες για την πατρίδα τους, αλλά, κυρίως και απαραιτήτως, να αποδείξει ότι έχει ζήσει µε σύνεση και µετριοπάθεια: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3). στ. Υπόσχεται ότι µε αποδείξεις θα αντικρούσει το κατηγορητήριο: «ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Σηµειωτέον ότι µε τα ανωτέρω επιχειρήµατα ο Μαντίθεος δεν ανασκευάζει το κατηγορητήριο. Επειδή όµως τα τέσσερα πρώτα είναι ψυχολογικά και ηθικά, και το πέµπτο και το έκτο λογικά, επηρεάζουν θετικά υπέρ του Μαντιθέου τη σκέψη και τις ψυχές των βουλευτών προκαλώντας σ αυτούς εύνοια, πρόσεξη, εκτίµηση και ενδιαφέρον για την παρακολούθηση της απολογίας του, καθώς και οργή και αγανάκτηση προς τους κατηγόρους (µε το πρώτο επιχείρηµα). Έτσι προϊδεάζει ο οµιλητής τους βουλευτές για να τον ακούσουν µετ εὐνοίας και να εγκρίνουν την εκλογή του ως βουλευτή. 4. Ποια συναισθήµατα προκαλεί στους βουλευτές η δήλωση του Μαντιθέου ότι έχει εµπιστοσύνη στον εαυτό του και ότι µε την εξιστόρηση της ζωής του θα µεταστρέψει την εις βάρος του δυσµενή εντύπωσή τους; Ο Μαντίθεος, µε τη δήλωσή του στην 2 ότι έχει εµπιστοσύνη στον εαυτό του και ότι µε την εξιστόρηση της ζωής του θα µεταστρέψει την εις βάρος του δυσµενή εντύπωση των βουλευτών, προκαλεί σ αυτούς: α. έ κ π λ η ξ η και ξάφνιασµα, γιατί συνήθως στα προοίµια των δικανικών λόγων ο κατήγορος εξέφραζε την αδυναµία του να αναπτύξει επαρκώς το κατηγορητήριο, και ο κατηγορούµενος την αγωνία του µήπως δεν αντικρούσει τις κατηγορίες. Ακόµη και ο ρήτορας Λυσίας, στο προοίµιο του λόγου που εκφώνησε ο ίδιος ενώπιον των δικαστών κατά του Ερατοσθένη, δήλωσε ότι τον στενοχωρούσε πολλές φορές η σκέψη µήπως δεν µπορέσει να αναπτύξει όπως θα έπρεπε το κατηγορητήριο εναντίον του Ερατοσθένη, που είχε δολοφονήσει τον αδελφό του Λυσία, που λεγόταν Πολέµαρχος ( 3) β. ικανοποίηση και εύνοια για τη δήλωσή του ότι θα µεταστρέψει την εις βάρος του δυσµενή εντύπωση. Και θα αισθάνθηκαν οι βουλευτές ικανοποίηση και εύνοια, γιατί ο Μαντίθεος µε την ανωτέρω δήλωσή του υποβάλλει σ αυτούς την ιδέα ότι από άγνοια κάποιοι αδίκως τον εχθρεύονται, µολονότι είναι καλός πολίτης γ. ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν για την παρακολούθηση της απολογίας του οµιλητή, ώστε να διαπιστώσουν µε ποια επιχειρήµατα θα προσπαθούσε να τους πείσει για την αυτοπεποίθησή του, καθώς και για το ότι θα µετέστρεφε την εις βάρος του δυσµενή εντύπωση.

18 18 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ 5. Ποιο είναι το κατηγορητήριο εις βάρος του Μαντιθέου; Το κατηγορητήριο εις βάρος του Μαντιθέου το εντοπίζουµε στην τελευταία περίοδο του προοιµίου: «πρῶτον δέ... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Σ αυτή την περίοδο διαπιστώνουµε ότι οι κατήγοροι προσήψαν στον Μαντίθεο την κατηγορία «ὅτι ἵππευε καὶ ἐπεδήµει ἐπὶ τῶν τριάκοντα καὶ µετέσχε τῆς τότε πολιτείας» (= ήταν ιππέας και βρισκόταν στην πατρίδα του την εποχή των τριάκοντα τυράννων, και συµµετείχε στο τότε καθεστώς υπήρξε δηλαδή συνεργάτης των τριάκοντα). Οι κατήγοροι στήριξαν την κατηγορία στο γεγονός ότι το όνοµα του Μαντιθέου ήταν γραµµένο στο σανίδιον (= µικρό πίνακα), στο οποίο είχαν αναγραφεί τα ονόµατα εκείνων που υπηρέτησαν ως ιππείς επί των τριάκοντα. Σηµειωτέον ότι εκείνοι οι ιππείς ήταν ολιγαρχικοί και είχαν στηρίξει το καθεστώς των τριάκοντα. Συνεπώς, ο Μαντίθεος είχε να αντιµετωπίσει µια πολύ βαριά κατηγορία, την οποία δηλώνει ότι θα αντικρούσει µε αποδείξεις: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). 6. Σε ποια στοιχεία, κατά τον Μαντίθεο, πρέπει να στηριχθεί η ανάδειξή του ως βουλευτή; Η ανάδειξη του Μαντιθέου ως βουλευτή θα στηριχθεί στην παρουσίαση αποδείξεων, µε τις οποίες ο κατηγορούµενος θα αποδείξει ότι δεν υπηρετούσε στο ιππικό ούτε βρισκόταν στην πατρίδα του την εποχή των τριάκοντα ούτε και υπήρξε συνεργάτης τους. Επιπλέον, ο Μαντίθεος θα στηρίξει την ανάδειξή του ως βουλευτή αφηγούµενος την ιδιωτική και τη δηµόσια ζωή του, για να πείσει τους βουλευτές ότι: α. είναι αφοσιωµένος και διάκειται φιλικά προς τη δηµοκρατία: «εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι» ( 3) β. υπήρξε συναγωνιστής των βουλευτών στους αγώνες για την πατρίδα τους: «ἠνάγκασµαι τῶν αὐτῶν κινδύνων µετέχειν ὑµῖν» ( 3) γ. και, κυρίως και απαραιτήτως, έχει ζήσει µε µετριοπάθεια και σύνεση στην ιδιωτική και τη δηµόσια ζωή του: «περὶ τὰ ἄλλα µετρίως βεβιωκώς» ( 3). Τα τρία προαναφερθέντα στοιχεία τα θεωρεί απαραίτητες προϋποθέσεις για την επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή και γι αυτό θα διαθέσει τις περισσότερες παραγράφους του λόγου του για να αποδείξει ότι πληροί τις προηγού- µενες προϋποθέσεις. 7. Γιατί ο Μαντίθεος δηλώνει την εύνοιά του προς το δηµοκρατικό καθεστώς; Έχει σχέση αυτό µε τον χρόνο εκφώνησης του λόγου και τη σύνθεση της Βουλής; Ο Μαντίθεος στην 3 του προοιµίου δηλώνει την εύνοιά του προς το δηµοκρατικό καθεστώς: «εὔνους εἰµὶ τοῖς καθεστηκόσι πράγµασι». ηλώνει επίσης πως θα

19 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 19 αποδείξει ότι διάκειται φιλικά προς τη δηµοκρατία. Αυτό το κάνει, γιατί οι κατήγοροι του προσήψαν την κατηγορία ότι ήταν εχθρός της δηµοκρατίας και συνεργάτης των τριάκοντα. Αυτή την κατηγορία τη στήριξαν στο γεγονός ότι το όνοµά του ήταν γραµµένο στο σανίδιον (= µικρό πίνακα), στο οποίο είχαν καταγραφεί τα ονόµατα όλων όσοι υπηρέτησαν ως ιππείς επί των τριάκοντα. Σηµειωτέον ότι εκείνοι οι ιππείς ήταν ολιγαρχικοί και είχαν στηρίξει το καθεστώς των τριάκοντα. Γι αυτό ο Μαντίθεος στην τρίτη κιόλας παράγραφο δηλώνει την πίστη του στη δηµοκρατία (δήλωση νοµιµοφροσύνης), για να προϊδεάσει τους βουλευτές ότι είναι ανυπόστατο το εις βάρος του κατηγορητήριο. Πέραν τούτου, για να γίνει δηµόσιος λειτουργός ένας Αθηναίος, έπρεπε οπωσδήποτε να έχει δηµοκρατικό ήθος. Οι Αθηναίοι, που επινόησαν και λάτρευαν τη δηµοκρατία, απέκλειαν από τα αξιώµατα όσους ήταν εχθροί του δηµοκρατικού καθεστώτος. Και οι πολίτες της Αθήνας αισθάνονταν την υποχρέωση όχι µόνο να αγαπούν τη δηµοκρατία, αλλά και να την προστατεύουν θυσιάζοντας ακόµη και τη ζωή τους. Αυτό τον όρκο έδιναν οι Αθηναίοι έφηβοι: «Σε περίπτωση που θελήσει κάποιος να αποπειραθεί να καταλύσει τους καθιερωµένους πολιτικούς θεσµούς (δηλαδή τη δηµοκρατία), δε θα το επιτρέψω, αλλά θα αµυνθώ υπέρ αυτών, και µόνος και µαζί µε τους άλλους». Γι αυτό συχνά στις δοκιµασίες, δηλαδή στις δίκες για επικύρωση της εκλογής των αρχόντων, ο µεν κατήγορος κατηγορούσε τον υποψήφιο άρχοντα για αντιδηµοκρατική συµπεριφορά, ο δε δοκιµαζόµενος αγωνιζόταν για να πείσει τους δικαστές ότι είναι δηµοκράτης. Εποµένως, και ο Μαντίθεος, ως δοκιµαζόµενος, πρέπει να αποδείξει την αφοσίωσή του στη δηµοκρατία. Και αυτό οπωσδήποτε έχει σχέση µε τον χρόνο εκφώνησης του λόγου, 14 δηλαδή περίπου έτη µετά την πτώση των τριάκοντα (403 π.χ.), και µε τη σύνθεση της Βουλής. Εποµένως, τα αποτρόπαια εγκλήµατα των τριάκοντα (1.500 δολοφονίες, δηµεύσεις περιουσιών αθώων πολιτών, εξορία χιλιάδων δηµοκρατικών, συνεργασία µε τους εχθρούς της Αθήνας Λακεδαιµονίους, και άλλα εγκλήµατα) ήταν νωπά στη µνήµη των Αθηναίων, και αισθάνονταν µίσος και προς τους τριάκοντα και προς όσους τους είχαν υποστηρίξει, όπως οι ιππείς. Επιπλέον, οι βουλευτές, ενώπιον των οποίων «δοκιµάζεται» ο Μαντίθεος, ήταν δηµοκρατικοί, γιατί και εκείνοι «είχαν δοκιµασθεί» το προηγούµενο έτος και κατά τη δοκιµασία τους είχε αποδειχθεί ότι ήταν δηµοκράτες, και γι αυτό έγιναν βουλευτές. Εποµένως, και ο χρόνος εκφώνησης του λόγου και η δηµοκρατική σύνθεση της Βουλής υποχρέωσαν ακό- µη περισσότερο τον Μαντίθεο να δηλώσει την εύνοιά του στη δηµοκρατία. 8. Γιατί η πρόταση «καὶ εἴ τις πρός µε τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείµενος» αρχίζει µε το καὶ εἰ και όχι µε το εἰ καί; Η παραχωρητική πρόταση «καὶ εἴ τις πρός µε τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείµενος» εισάγεται µε το καὶ εἰ, γιατί δηλώνει κάτι το πιθανό, όπως αναφέρει και το

20 20 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ σχολικό βιβλίο στη σελ. 83. Με την ανωτέρω δηλαδή παραχωρητική πρόταση ο Μαντίθεος δηλώνει ότι υπάρχει πιθανότητα να φέρονται κάποιοι απέναντί του άσχηµα ή εχθρικά. Σηµειωτέον όµως ότι, επειδή ο Μαντίθεος την παραπάνω πρόταση την εκφέρει µε οριστική (τυγχάνει), θέλει να πει ότι αυτή η πιθανότητα είναι ενδεχόµενο να ισχύει. Εάν όµως η παραπάνω πρόταση εισαγόταν µε το εἰ καί (= «αν και», «µολονότι», «ενώ»), θα δήλωνε κάτι το πραγµατικό. Και ο Μαντίθεος δε θέλησε να εισαγάγει την παραπάνω πρόταση µε το εἰ καί, γιατί δεν ήθελε να δηλώσει ότι οπωσδήποτε ανάµεσα στους βουλευτές υπήρχαν κάποιοι που συνέβαινε να έχουν απέναντί του εχθρικά συναισθήµατα. Αυτό δηλαδή θέλησε να το παρουσιάσει ως κάτι το πιθανό, και όχι ως οπωσδήποτε πραγµατικό. ε θα ήταν για τον Μαντίθεο ευνοϊκό να τονίσει ότι ανάµεσα στους βουλευτές υπήρχαν κάποιοι που οπωσδήποτε τον εχθρεύονταν. 9. Να περιγράψετε το ήθος του Μαντιθέου και των κατηγόρων του, όπως αυτό διαγράφεται στο προοίµιο. α. Ήθος Μαντιθέου: Ο Μαντίθεος στο προοίµιο: i. εµφανίζεται µε πνευµατικές και ψυχολογικές ικανότητες, χάρη στις οποίες γνωρίζει τα ταπεινά κίνητρα των κατηγόρων του ii. δεν αισθάνεται κακία και έχθρα προς τους κατηγόρους του. Αντίθετα, σχεδόν τους θεωρεί ευεργέτες, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να µιλήσει δηµόσια για τις πράξεις της ζωής του, και µάλιστα θα τους ευγνωµονούσε, αν δεν ήταν µοχθηροί και κακοί iii. διακρίνεται για τη µεγάλη αυτοπεποίθησή του: «ἐγὼ οὕτω σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω» ( 2), που υποβάλλει την ιδέα ότι τελικά θα δικαιωθεί iv. επειδή έχει µεγάλη αυτοπεποίθηση, αισιοδοξεί ότι, ακόµη και αν κάποιοι τον αντιπαθούν, θα αναγνωρίσουν την ανωτερότητα του ήθους του v. είναι πατριώτης, µετέχοντας στους αγώνες για την πατρίδα του, και φίλος της δηµοκρατίας και, εποµένως, νοµιµόφρων vi. είναι συνετός και µετριοπαθής στον ιδιωτικό και τον δηµόσιο βίο του: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3) vii. είναι βέβαιος ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο: «ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Με τις ανωτέρω ιδιότητές του ο Μαντίθεος γίνεται συµπαθής και άξιος της προσοχής και της εύνοιας των ακροατών του. β. Ήθος κατηγόρων: Οι κατήγοροι παρουσιάζονται από τον Μαντίθεο ως µοχθηροί και κακοί, που δε διστάζουν να του κάνουν κακό µε οποιοδήποτε µέσο. Είναι τυφλοί συκοφάντες που αδυνατούν να προβλέψουν ότι οι συκο-

21 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 21 φαντίες τους θα αποδειχτούν και στην ουσία θα συντελέσουν στην ανάδειξη του ήθους του κατηγορουµένου. Είναι άξιοι να θεωρηθούν από τους βουλευτές κακοήθεις χείρους. Εποµένως, είναι αντιπαθείς, επικίνδυνοι και ανάξιοι εµπιστοσύνης. 10. Από πού συνάγεται ότι ο Μαντίθεος στο προοίµιο χαρακτηρίζεται από µεγάλη αυτοπεποίθηση; Ο Μαντίθεος στο προοίµιο χαρακτηρίζεται από µεγάλη αυτοπεποίθηση. Αυτό συνάγεται από τα ακόλουθα: α. από τη φράση ἐµαυτῷ πιστεύω, που δείχνει αυτοπεποίθηση, και τους δύο ποσοτικούς προσδιορισµούς οὕτω σφόδρα (= τόσο πολύ), που επιτείνουν το νόη- µα του πιστεύω ἐµαυτῷ ( 2) β. από την αισιοδοξία του ότι θα µεταστρέψει µε την απολογία του τη γνώµη και τα συναισθήµατα όσων τον εχθρεύονται: «ἐλπίζω... ἡγήσεσθαι» ( 2) γ. από τη χρησιµοποίηση του ρήµατος ἀξιῶ (= έχω την αξίωση), που δείχνει υπερβολική αυτοπεποίθηση και προκάλεσε άσχηµη εντύπωση. Όµως ο Μαντίθεος αίρει σχεδόν αυτή την άσχηµη εντύπωση, θέτοντας την αξίωσή του υπό την προϋπόθεση «ἐὰν µὲν τοῦτο... µετέχειν ὑµῖν» και στρέφοντάς την εις βάρος του: «µηδέν πώ µοι πλέον εἶναι» (= να µην έχω ακόµη κανένα κέρδος) ( 3) δ. από τη δήλωσή του ότι, έστω και υπό προϋποθέσεις, θα εξέφραζε την ευγνω- µοσύνη του προς τους κατηγόρους του, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να αποκοµίσει από τη δίκη µέγιστα ἀγαθά, καθώς τον υποχρεώνουν να µιλήσει για τη ζωή του ε. από το γεγονός ότι ο Μαντίθεος πιστεύει πως θα αποδείξει ότι έχει πολεµήσει για την πατρίδα του µαζί µε τους βουλευτές, ότι είναι αφοσιωµένος στη δηµοκρατία και ότι έχει ζήσει µε µετριοπάθεια και σύνεση ( 3) στ. από την κατηγορηµατικότητα µε την οποία δηλώνει ότι θα ανασκευάσει το κατηγορητήριο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3) ζ. από τη χρησιµοποίηση ρηµάτων και αντωνυµιών α προσώπου: πιστεύω, ἐλπίζω, ἀξιῶ, ἐπιδείξω, εἰµί, ἠνάγκασµαι, φαίνοµαι, δέοµαι, ἀποδείξω κτλ. / ἐγώ, ἐµοῦ, µοί, ἐµέ, µέ, ἐµαυτῷ. Έτσι προβάλλει συνεχώς τον εαυτό του, δείγµα και αυτό της αυτοπεποίθησής του. 11. Με βάση τον τρόπο µε τον οποίο παρουσιάζει τον εαυτό του ο Μαντίθεος στο προοίµιο, ποια εικόνα σχηµατίζετε γι αυτόν; Με βάση τον τρόπο µε τον οποίο παρουσιάζει τον εαυτό του ο Μαντίθεος στο προοίµιο, σχηµατίζουµε την ακόλουθη εικόνα γι αυτόν:

22 22 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ α. είναι άνθρωπος µε πνευµατικές και ψυχολογικές ικανότητες, χάρη στις οποίες γνωρίζει τα ταπεινά κίνητρα των κατηγόρων του β. δεν αισθάνεται κακία και έχθρα προς τους κατηγόρους του. Αντίθετα, σχεδόν τους θεωρεί ευεργέτες, γιατί του δίνουν την ευκαιρία να µιλήσει δη- µόσια για τις πράξεις της ζωής του, και µάλιστα θα τους ευγνωµονούσε, αν δεν ήταν µοχθηροί και κακοί γ. διακρίνεται για τη µεγάλη αυτοπεποίθησή του: «ἐγὼ οὕτω σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω» ( 2), που υποβάλλει την ιδέα ότι τελικά θα δικαιωθεί δ. επειδή έχει µεγάλη αυτοπεποίθηση, αισιοδοξεί ότι, ακόµη και αν κάποιοι τον αντιπαθούν, θα αναγνωρίσουν την ανωτερότητα του ήθους του ε. είναι πατριώτης, µετέχοντας στους αγώνες για την πατρίδα του, και φίλος της δηµοκρατίας και, εποµένως, νοµιµόφρων στ. είναι συνετός και µετριοπαθής στον ιδιωτικό και τον δηµόσιο βίο του: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3) ζ. είναι βέβαιος ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Με τις ανωτέρω ιδιότητές του ο Μαντίθεος γίνεται συµπαθής και άξιος της προσοχής και της εύνοιας των ακροατών του. 12. Ποια στοιχεία δείχνουν ότι το κείµενο αυτό είναι προοίµιο δικανικού λόγου, και µάλιστα για υπόθεση δοκιµασίας; α. Το ότι το κείµενο αυτό είναι προοίµιο δικανικού λόγου το αποδεικνύουν τα παρακάτω στοιχεία του, που υπάρχουν σε όλα σχεδόν τα προοίµια των δικανικών λόγων: i. Στην πρώτη κιόλας παράγραφο εντοπίζουµε τους διαδίκους, τον κατηγορούµενο, που είναι ο οµιλητής, και τους αντιπάλους του, που είναι οι κατήγοροί του. ii. Ο κατηγορούµενος σκιαγραφεί σε γενικές γραµµές το ήθος του και το ήθος των κατηγόρων του, για να προϊδεάσει τους δικαστές από την αρχή ότι είναι θύµα αδίστακτων συκοφαντών (εύνοια, πρόσεξη). iii. Ο κατηγορούµενος αναφέρει το κατηγορητήριο και δηλώνει πως θα αποδείξει ότι είναι ανυπόστατο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω ὡς... τῆς τότε πολιτείας» ( 3). Με αυτή τη δήλωση γνωστοποιεί ο κατηγορούµενος τον σκοπό της αγόρευσής του (ευµάθεια), και αυτός ο σκοπός δηλώνεται στο προοίµιο, κατά τον Αριστοτέλη. iv. Ο κατηγορούµενος υποβάλλει παράκληση προς τους βουλευτές να τον δικαιώσουν και να θεωρούν τους κατηγόρους του κακούς ανθρώπους: «δέο- µαι ὑµῶν... χείρους εἶναι» ( 3) (εύνοια). v. Τους τρεις στόχους του προοιµίου (εύνοια, πρόσεξη, ευµάθεια) προσπα-

23 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 23 θεί να τους επιτύχει ο κατηγορούµενος σε αυτό το κείµενο, απόδειξη και αυτό προοιµίου δικανικού λόγου. β. Το προοίµιο αυτό αφορά υπόθεση δοκιµασίας. Το ότι ο Μαντίθεος «δοκιµάζεται» καταφαίνεται στο τµήµα «δέοµαι ὑµῶν ἐµὲ µὲν δοκιµάζειν...» ( 3) και από το γεγονός ότι ο οµιλητής δηλώνει ότι θα λογοδοτήσει για όλη τη ζωή του, «εἰς ἔλεγχον τῶν... βεβιωµένων καταστῆναι», όπως επέβαλλε και ο θεσµός της δοκιµασίας, σύµφωνα µε τον οποίο ο δοκιµαζόµενος ήταν δίκαιο να αναφερθεί σε όλο τον βίο του, όπως θα δηλώσει ο Μαντίθεος στην 9: «ἐν δὲ ταῖς δοκιµασίαις δίκαιον εἶναι παντὸς τοῦ βίου λόγον διδόναι». 13. Να εντοπίσετε στο προοίµιο τα ρητορικά πάθη. Ο Μαντίθεος στο προοίµιο προσπαθεί να διεγείρει στις ψυχές των βουλευτών τα ακόλουθα ρητορικά πάθη (συναισθήµατα): α. Ο ρ γ ή και αγανάκτηση προς τους κατηγόρους του, καθώς τους χαρακτηρίζει αδίστακτους κακοήθεις και συκοφάντες. β. Έ κ π λ η ξ η µε τα απροσδόκητα σχήµατα της 1 και την υπερβολική αυτοπεποίθησή του που είναι διάχυτη σε όλο το προοίµιο και που ο Μαντίθεος την αισθητοποιεί µε την πρόταση «ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω» ( 2) και µε τα ρήµατα ἀξιῶ και ἀποδείξω της 3. γ. Ε ύ ν ο ι α προς το πρόσωπό του, καθώς παρουσιάζεται ως ανεξίκακος, γεµάτος αυτοπεποίθηση, βέβαιος για την αθωότητά του, πατριώτης, δηµοκράτης και κυρίως µετριοπαθής, κόσµιος, συνετός και θύµα αδίστακτων συκοφαντών. δ. Εκτίµηση και θαυµασµό για τις προαναφερθείσες αρετές του. ε. Ικανοποίηση, ευχαρίστηση και ευαρέσκεια, επειδή ο Μαντίθεος δήλωσε ότι οι βουλευτές έχουν λάβει µέρος στους αγώνες για την πατρίδα τους και, επιπλέον, επειδή έδειξε ότι τους σέβεται παρακαλώντας τους να εγκρίνουν την εκλογή του µόνο αν πληροί τις κατά νόµον προϋποθέσεις (πατριωτισµό, πίστη στη δηµοκρατία, µετριοπάθεια και σύνεση). Με την πρόκληση των ανωτέρω συναισθηµάτων αποβλέπει ο Μαντίθεος στο να προϊδεάσει τους βουλευτές υπέρ του εαυτού του και να τους κάνει να αµφιβάλλουν για την αξιοπιστία των κατηγόρων. 14. Σε ποια σηµεία του κειµένου φαίνεται η προσπάθεια του Λυσία να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα του Μαντιθέου; Η προσπάθεια του Λυσία να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα του Μαντιθέου φαίνεται στα ακόλουθα σηµεία του κειµένου: α. Στην πρόταση «πολλὴν ἄν... ταύτης τῆς κατηγορίας» ( 1) σκιαγραφεί ο ρήτορας τον Μαντίθεο ως ανώτερο άνθρωπο, απαλλαγµένο από κακία και εκ-

24 24 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ δικητικότητα, και πρόθυµο να εκφράσει και ευγνωµοσύνη προς τους κατηγόρους του, αν δεν ήταν αδίστακτοι κακοήθεις. β. Στην ηµιπερίοδο «ἡγοῦµαι γὰρ... καταστῆναι» εµφανίζεται από τον λογογράφο όχι µόνο να µη φοβάται το κατηγορητήριο, αλλά και να πιστεύει ότι θα αποκοµίσει µέγιστα ἀγαθά, επειδή οι κατήγοροι τον υποχρεώνουν να λογοδοτήσει για όλη τη ζωή του. γ. Στην 2, «ἐγὼ γάρ... ἡγήσεσθαι», ο Λυσίας παρουσιάζει τον Μαντίθεο µε υπερβολική αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία ότι θα µεταστρέψει τα εις βάρος του συναισθήµατα ακόµη και των εχθρών του. δ. Με τους δύο υποθετικούς συλλογισµούς που περιέχονται στην πρώτη περίοδο της 3, «ἀξιῶ δέ... χείρους εἶναι», παρουσιάζεται ο Μαντίθεος ως συναγωνιστής των βουλευτών υπέρ της πατρίδας τους, αφοσιωµένος στη δηµοκρατία και µετριοπαθής και συνετός στον ιδιωτικό και τον δηµόσιο βίο του. ε. Στο τµήµα «δέοµαι ὑµῶν ἐµὲ µὲν δοκιµάζειν» εξαίρεται ο σεβασµός του Μαντιθέου προς τους βουλευτές. στ. Το ρήµα ἀποδείξω ( 3) δείχνει την αποφασιστικότητα και τη βεβαιότητα του Μαντιθέου ότι θα ανατρέψει το κατηγορητήριο. Με τα ανωτέρω σηµεία ο Λυσίας σκοπεύει να αναδείξει το ήθος του Μαντιθέου, γιατί ως έµπειρος λογογράφος γνωρίζει ότι ο οµιλητής µε το ήθος του κυρίως πείθει τους ακροατές. (Αυτό το τονίζει µε κάποια υπερβολή και ο ποιητής Μένανδρος: «τρόπος ἔσθ ὁ πείθων τοῦ λέγοντος, οὐ λόγος» [= το ήθος του ρήτορα πείθει, όχι η ρητορεία του].) 15. Στοιχείο του προοιµίου ενός ρητορικού λόγου είναι η ευµάθεια. Πώς πραγµατώνεται στο συγκεκριµένο προοίµιο; Ο Μαντίθεος πραγµατώνει στο προοίµιο την ευµάθεια (= κατατοπισµό των ακροατών) και αυτό αποδεικνύεται από το ότι ο οµιλητής ενηµερώνει τους βουλευτές για: α. το κίνητρο των κατηγόρων: «τοῖς κατηγόροις βουλοµένοις... κακῶς ἐµὲ ποιεῖν» ( 1) β. το περιεχόµενο του κατηγορητηρίου και την προσκόµιση αποδείξεων για την ανατροπή του αµέσως µετά το προοίµιο: «πρῶτον δὲ ἀποδείξω... τῆς τότε πολιτείας» ( 3) γ. τις προϋποθέσεις που θεωρεί απαραίτητες για την επικύρωση της εκλογής του ως βουλευτή: «ἀξιῶ... χείρους εἶναι» ( 3), καθώς και ποια θεωρεί ότι έχει τη µεγαλύτερη αξία και ότι πρέπει, οπωσδήποτε, να την πληροί για την έγκριση της εκλογής του: «µετρίως βεβιωκώς» ( 3) δ. την υποχρέωσή του να λογοδοτήσει για τις πράξεις της ζωής του, επειδή τον κατηγορούν αδίστακτοι συκοφάντες, και το ότι αφηγούµενος τη ζωή του θα αποκοµίσει µέγιστα ἀγαθά: «ἡγοῦµαι... καταστῆναι» ( 1)

25 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 25 ε. την προσδοκία του ότι θα µεταστρέψει τις δυσµενείς εις βάρος του εντυπώσεις ακόµη και των εχθρών του: «ἐλπίζω... ἡγήσεσθαι» ( 2). Την ευµάθεια ο Μαντίθεος την πραγµατώνει χρησιµοποιώντας και το ανάλογο προς τούτο ύφος: α. Λόγο µικροπερίοδο, σαφή και κατανοητό. β. Απλές λέξεις του καθηµερινού λόγου, απολύτως κατανοητές. γ. Κατάλληλα σχήµατα λόγου (υπερβατά, απροσδόκητα, παρηχήσεις, αντιθέσεις κτλ.) µε τα οποία προβάλλεται εµφαντικά το περιεχόµενο του λόγου, προσελκύεται η προσοχή των ακροατών, ενώ ο κατατοπισµός που επιχειρεί ο οµιλητής εντυπώνεται βαθιά στη σκέψη των ακροατών. 16. Τι επιδιώκει ο Μαντίθεος να επιτύχει µε το χωρίο: «ἐγὼ γὰρ οὕτω σφόδρα ἐµαυτῷ πιστεύω, ὥστ ἐλπίζω καὶ εἴ τις πρός µε τυγχάνει ἀηδῶς [ἢ κακῶς] διακείµενος, ἐπειδὰν ἐµοῦ λέγοντος ἀκούσῃ περὶ τῶν πεπραγµένων, µεταµελήσειν αὐτῷ καὶ πολὺ βελτίω µε εἰς τὸν λοιπὸν χρόνον ἡγήσεσθαι»; Ο Μαντίθεος µε το ανωτέρω χωρίο επιδιώκει να προϊδεάσει θετικά υπέρ του εαυτού του τους βουλευτές και να προκαλέσει σ αυτούς εύλογο ενδιαφέρον για όσα πρόκειται στη συνέχεια να εκθέσει. Αυτά προσπαθεί να τα επιτύχει: α. εκφράζοντας απροσδόκητα υπερβολική αυτοπεποίθηση, που σύµφωνα µε ορισµένους πανεπιστηµιακούς καθηγητές εγγίζει τα όρια του εγωισµού ενός καλώς όµως εννοούµενου εγωισµού που προέρχεται κυρίως από τους αγώνες του υπέρ της πατρίδας, που όταν θα τους αφηγηθεί, θα πείσει τους βουλευτές ότι κοσµείται από πολλές αρετές: ηρωισµό, αυταπάρνηση, θάρρος, αφοβία, περιφρόνηση του κινδύνου, κοινωνική ευαισθησία και άλλες β. εκφράζοντας την αισιοδοξία του ότι θα µεταστρέψει την εις βάρος του δυσµενή εντύπωση ακόµα και των εχθρών του. Έτσι υποβάλλει στους ακροατές την ιδέα ότι είναι αθώος και γι αυτό δεν ανησυχεί για το αποτέλεσµα της δοκιµασίας. Δ Πρόσθετες ερμηνευτικές ερωτήσεις Αν ο Μαντίθεος αποδείξει ότι µετρίως βεβίωκε στον ιδιωτικό και στον δηµόσιο βίο του, είναι αυτό αρκετό για να πείσει τους βουλευτές να επικυρώσουν την εκλογή του ως βουλευτή; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας. Η απάντηση στο παραπάνω ερώτηµα είναι καταφατική, γιατί µε την προαναφερθείσα απόδειξη οπωσδήποτε θα πεισθούν οι βουλευτές ότι ο Μαντίθεος: α. είναι συνετός (σώφρων), µετριοπαθής, κόσµιος, έντιµος, δίκαιος, ευσεβής

26 26 ΛΥΣΙΑ ΥΠΕΡ ΜΑΝΤΙΘΕΟΥ β. αποφεύγει τις ακρότητες ακολουθώντας το µέτρον ἄριστον και το µηδὲν ἄγαν, γνωµικά που αποτελούν τα θεµέλια της αρχαιοελληνικής ηθικής γ. είναι φίλος της δηµοκρατίας, γιατί η σύνεση και η µετριοπάθεια χαρακτηρίζουν τον δηµοκρατικό πολίτη, τον απαλλαγµένο από τα πάθη και την ὕβριν δ. ως άνθρωπος µε τις προαναφερθείσες αρετές ήταν αδύνατο να συνεργαστεί µε τους τριάκοντα και να τους στηρίζει, έστω και αν είχε υπηρετήσει ως ιππέας επί των τριάκοντα, οι οποίοι εξαιτίας της αφροσύνης και των παθών τους διέπραξαν κακουργήµατα εφαρµόζοντας πολιτική ακροτήτων. Άλλωστε πολλοί ενάρετοι πολίτες είχαν εκλεγεί βουλευτές, στρατηγοί και ίππαρχοι, παρόλο που ήταν ιππείς επί των τριάκοντα, όπως θα δηλώσει ο Μαντίθεος στην 8. Συµπεραίνουµε ότι ο Μαντίθεος µε το ανώτερο ήθος του θα έπειθε τους βουλευτές να τον δικαιώσουν, γιατί το ήθος του λέγοντος πείθει και όχι η ρητορεία του, όπως αναφέρει σε ένα απόσπασµα ο ποιητής Μένανδρος: «τρόπος ἔσθ ὁ πείθων τοῦ λέγοντος, οὐ λόγος». 2. Ποια συµπεράσµατα εξάγουµε για την πολιτική και κοινωνική ζωή των Αθηναίων από τη µελέτη του προοιµίου; Από τη µελέτη του προοιµίου εξάγουµε τα ακόλουθα συµπεράσµατα για την πολιτική και κοινωνική ζωή των Αθηναίων: α. Υπήρχε ο θεσµός της δοκιµασίας των αρχόντων. β. Υπήρχε η Βουλή των Πεντακοσίων, ενώπιον της οποίας ἐδοκιµάζοντο οι νεοεκλεγέντες άρχοντες. γ. Κάθε πολίτης είχε το δικαίωµα να καταγγείλει, ως αναξίους, υποψήφιους άρχοντες κατά τη δοκιµασία τους. Και αυτοί επίσης είχαν το δικαίωµα να αντικρούσουν τις κατηγορίες προκειµένου να θεωρηθούν άξιοι για το αξίωµα για το οποίο είχαν εκλεγεί. δ. Υπήρχε περίπτωση ο δοκιµαζόµενος να είναι θύµα κακοήθων κατηγόρων. ε. Υπήρχε περίπτωση ο δοκιµαζόµενος να εκφράσει την ευγνωµοσύνη του προς τον κατήγορο, αν αυτός ήταν έντιµος και ειλικρινής, γιατί έδινε την ευκαιρία στον δοκιµαζόµενο να µιλήσει δηµόσια για τη ζωή του. στ. Κατά τη δοκιµασία λαµβανόταν πολύ σοβαρά υπόψη ο πατριωτισµός, η πίστη στη δηµοκρατία, η σύνεση και η µετριοπάθεια του δοκιµαζοµένου. ζ. Γίνεται αναφορά στην εποχή των τριάκοντα τυράννων. η. Όσοι υπηρέτησαν ως ιππείς την εποχή των τριάκοντα ήταν υποστηρικτές των τυράννων και συνεργάστηκαν µε το καθεστώς τους, πολύ βαριές κατηγορίες. 3. Με ποια σηµασία χρησιµοποιεί στο κείµενο ο Μαντίθεος το ρήµα ἠνάγκασµαι; Το ἠνάγκασµαι ο οµιλητής το χρησιµοποιεί µε την έννοια ότι τη συµµετοχή του

27 1η ΕΝΟΤΗΤΑ ( 1-3) 27 στους αγώνες-κινδύνους για την υπεράσπιση της πατρίδας του την αισθάνεται ως εσωτερική επιταγή, ως χρέος που είναι σαρκωµένο µέσα στην ψυχή του και, οπωσδήποτε, πρέπει να το επιτελέσει. εν είναι σωστό να θεωρήσουµε ότι το ἠνάγκασµαι ο Μαντίθεος το αισθάνεται ως καταναγκασµό και ότι, συνεπώς, η συµµετοχή στους κινδύνους για το καλό της πατρίδας του είναι ακούσια και αποτέλεσµα καταναγκασµού. Εποµένως, ο Μαντίθεος µε το ἠνάγκασµαι υπογραµµίζει τον υψηλού επιπέδου πατριωτισµό του που τον αισθάνεται ως ηθικό χρέος. Αυτή είναι η µόνη ορθή ερµηνεία του ἠνάγκασµαι και κατά τον Ευάγγελο Αλεξίου (βλ. το υπ αριθµόν 1 µεταφραστικό σχόλιο στη σελ. 13). 4. Γιατί ο Μαντίθεος χρησιµοποιεί το ρήµα ἀναγκάζωσιν; Ο Μαντίθεος µε το ἀναγκάζωσιν επιδιώκει να πείσει τους βουλευτές ότι η αγόρευσή του ενώπιόν τους είναι αποτέλεσµα ανάγκης και υποχρέωσης να υπερασπιστεί τον εαυτό του µετά τις συκοφαντίες που χάλκευσαν εναντίον του οι κατήγοροί του. Εποµένως, αναγκάζεται να µιλήσει για τη ζωή του χωρίς να το θέλει και υπεύθυνοι γι αυτό είναι αποκλειστικά οι συκοφάντες κατήγοροί του. Έτσι επιδιώκει να προϊδεάσει τους βουλευτές και να τους προετοιµάσει ψυχολογικά ώστε να µη σχηµατίσουν άσχηµη εντύπωση γι αυτόν, καθώς θα αφηγηθεί µε υπερβολική αυτοπεποίθηση και µε κάποια έπαρση την ιδιωτική και τη δηµόσια ζωή του και, κυρίως, τα στρατιωτικά του ανδραγαθήµατα. 5. Ο Μαντίθεος στο προοίµιο προβάλλει σε µεγάλο βαθµό τον εαυτό του. Σε άλλα σηµεία του λόγου του παρουσιάζεται τόσο υπερβολικά φιλόδοξος, ώστε µπορεί να χαρακτηριστεί αλαζόνας, επηρµένος. Γιατί άραγε ο Λυσίας δεν αποκρύπτει αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Μαντιθέου; Ο Λυσίας δεν αποκρύπτει αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του πελάτη του για τους εξής λόγους: α. Επιδιώκει να υποβάλει στους βουλευτές την ιδέα ότι ο Μαντίθεος είναι ειλικρινής, αυθεντικός, αυθόρµητος, φυσικός και πηγαίος. β. Σκοπεύει να προσαρµόσει τον λόγο προς το ήθος του Μαντιθέου, για να πειστούν οι βουλευτές ότι εκφράζει µε τρόπο φυσικό και ανεπιτήδευτο τον εαυτό του και η απολογία του δεν είναι έργο κάποιου άλλου. γ. Πιστεύει ότι οι βουλευτές θα εκτιµήσουν την ειλικρίνεια και την αυθεντικότητα του πελάτη του, θα αγνοήσουν τις αδυναµίες του χαρακτήρα του, επειδή είναι νέος και, κυρίως, επειδή έχει πολλές αρετές και ως στρατιώτης και ως πολίτης, και τελικά θα τον θεωρήσουν αξιόπιστο.