Η Πορεία της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα

Transcript

1 Έκθεση της Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας Η Πορεία της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα Με την ευκαιρία των δύο ετών από την έναρξη της απελευθέρωσης της αγοράς και την κατάθεση στη Βουλή τροπολογίας του Ν. 2773/1999 Αθήνα, 9 Ιουλίου 2003

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 4 2. Στόχοι της παρούσας έκθεσης 5 3. Τα Οφέλη από τον Ανταγωνισµό 7 4. Αρνητικός ο Απολογισµός για το Θεσµικά θέµατα Ο τοµέας της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Ο τοµέας της προµήθειας ηλεκτρικής ενέργειας Λογιστικός διαχωρισµός και Τιµολόγια Έργα του Συστήµατος υψηλής τάσης και παροχή πρόσβασης τρίτων ιαχείριση του ικτύου και Μη ιασυνδεδεµένα Νησιά Οι περιορισµένες αρµοδιότητες της ΡΑΕ Η µη απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου Γιατί είναι στάσιµες οι επενδύσεις; Το θεσµικό πλαίσιο καθιστά τις επενδύσεις υψηλού κινδύνου Μη υιοθέτηση µέτρων που άµεσα θα διευκόλυναν την ανάπτυξη ανταγωνισµού στην αγορά Μεταπώληση από τρίτους προµηθευτές ποσοστού της ισχύος της ΕΗ (virtual-ipp system) ιαχωρισµός της προµήθειας σε µη επιλέγοντες πελάτες (pool for non eligible customers) Περιορισµοί του πρώην µονοπωλίου ως προς το µερίδιο της αγοράς (market share restriction) Ανυπαρξία µηχανισµού για την αµοιβή της διαθεσιµότητας της ηλεκτρικής ισχύος (capacity payments) Μέτρα που είναι απορριπτέα Προοπτική για την Αγορά και τη ΕΗ Η Πρόταση της ΡΑΕ για την Απελευθέρωση της Αγοράς Ενέργειας στην Ελλάδα _ Σκοπός Γενικές Αρχές Βασικοί Παράγοντες της Αγοράς Ρυθµιστική Αρχή Ενέργειας (Ρ.Α.Ε.) Ε.Σ.Μ.Η.Ε Παραγωγοί Προµηθευτές Επιλέγοντες και Μη Επιλέγοντες Πελάτες Η.Ε.Η ως ιαχειριστής του ικτύου ιανοµής Βασικά στοιχεία της πρότασης της Ρ.Α.Ε Χρονοδιάγραµµα υλοποίησης 45 1

3 8. Βασικές Προτάσεις για την Αναδιοργάνωση του Τοµέα της Ηλεκτρικής Ενέργειας Γενικά Παραγωγή Μεταφορά ιανοµή Προµήθεια σε Τελικούς Καταναλωτές Οργάνωση Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας Αγορά Ισχύος Σκοπός Αρχές Αγορά Αξιοπιστίας Οµαλοί Επενδυτικοί Κύκλοι Η Υφιστάµενη Κατάσταση στην Ελλάδα Προβλήµατα στην Ανάπτυξη Αγοράς Ισχύος Μειονεκτήµατα Πιστοποιητικά ιαθεσιµότητας Ισχύος (Π Ι) Μορφή των Π Ι Χαρακτηριστικά των Π Ι Εκδότης των Π Ι Μέγεθος της Ηλεκτρικής Ισχύος των Π Ι Χρονικό ιάστηµα αναφοράς των Π Ι Ρόλος του.ε.σ.μ.η.ε. κατά την Μεταβατική Περίοδο Ειδικές Προβλέψεις για την Θερµική και Υδροηλεκτρική Παραγωγή της.ε.η. Α.Ε Προσφορά Ενέργειας από τους Καταναλωτές, Εισαγωγές Ενέργειας Υδροηλεκτρικοί Σταθµοί Παραγωγής της.ε.η Επιβολή Οικονοµικών Κυρώσεων Ηµερήσια Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας Σκοπός Οργάνωση Ηµερήσιας Αγοράς Βασικοί Κανόνες Ηµερήσιας Αγοράς Κανόνες ιακύµανσης των Τιµών Εκκαθάριση Συναλλαγών Έλεγχοι µετά την Εκκαθάριση της Ηµερήσιας Αγοράς ιµερείς συµφωνίες Προβλεπτικά µοντέλα Μηχανισµός Εξισορρόπησης Συστήµατος Αγορά Αποκλίσεων Ζήτησης- Παραγωγής Αποκλίσεις Ζήτησης Επικουρικές Υπηρεσίες Κατανοµή Φορτίου σε Πραγµατικό Χρόνο - Λειτουργία Μηχανισµού Αποκλίσεων Κατά την ιάρκεια της Ηµέρας Φυσικής Παράδοσης Εκκαθάριση Συναλλαγών στον Μηχανισµό Αποκλίσεων Αγοράς και Πραγµατικών Φορτίων Επάρκεια προσφοράς Υποχρεώσεις ιαχειριστή (Υπηρεσίες µέτρησης, εκκαθάριση συναλλαγών) Προθεσµιακή Αγορά Συµµετέχοντες στην Προθεσµιακή Αγορά Επίλογος Η Τροπολογία του Νόµου 2773/ Παράρτηµα: Ενδυνάµωση του Ρόλου της Ρυθµιστικής Αρχής Ενέργειας 101 2

4 11.1. Θεσµικά χαρακτηριστικά Αρµοδιότητες Έλεγχος Ρόλος της ΡΑΕ έως σήµερα Λόγοι ενδυνάµωσης του ρόλου της ΡΑΕ ιαφύλαξη λειτουργικότητας της αγοράς ιαµόρφωση συνθηκών επιχειρηµατικής βεβαιότητας Τροποποίηση κοινοτικού δικαίου Συγκριτικά δεδοµένα Τρόπος ενδυνάµωσης του ρόλου της ΡΑΕ Μοντέλα ρυθµιστικής παρέµβασης στην αγορά Βασικές αρχές κατανοµής αρµοδιοτήτων Πρόταση για την τροποποίηση του Ν. 2773/ Προοπτική µίας πιο χαλαρής παρέµβασης στην αγορά Επίλογος 116 3

5 1. Εισαγωγή Με την ευκαιρία της συµπλήρωσης δύο ετών από την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, στις 19 Φεβρουαρίου 2001, η ΡΑΕ δηµοσιοποιεί την παρούσα έκθεση στην οποία αξιολογεί την πορεία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και επαναφέρει τις προτάσεις της σχετικά µε τη θεσµική αναδιοργάνωση της αγοράς. Σύµφωνα µε το άρθρο 5 του νόµου 2773/1999, η ΡΑΕ έχει υποχρέωση «να παρακολουθεί και να ελέγχει τη λειτουργία της αγοράς ενέργειας σε όλους τους τοµείς της και να εισηγείται στα αρµόδια όργανα τη λήψη των αναγκαίων µέτρων για την τήρηση των κανόνων του ανταγωνισµού και την προστασία των καταναλωτών». Η παρούσα έκθεση εντάσσεται στο νοµικό αυτό πλαίσιο. Αντίστοιχη έκθεση είχε δηµοσιοποιήσει η ΡΑΕ πριν από ένα χρόνο. Η έκθεση εκείνη συνοδεύθηκε από ολοκληρωµένη πρόταση της ΡΑΕ για τη θεσµική αναδιοργάνωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρόταση, στην οποία περιλαµβανόταν και σχέδιο νόµου που θα τροποποιούσε τον ισχύοντα νόµο 2773/1999, είχε στόχο να διασφαλισθεί η είσοδος νέων παραγωγών και προµηθευτών στην ελληνική αγορά και έτσι, στο πλαίσιο τήρησης των κανόνων του ανταγωνισµού, να διαµορφωθούν οι προϋποθέσεις ώστε να γίνουν επενδύσεις και να επιτευχθεί, στο προσεχές µέλλον, επάρκεια ηλεκτρικής ισχύος και ανταγωνισµός στην αγορά. Η πρόταση της ΡΑΕ τέθηκε σε δηµόσια διαβούλευση, στην οποία υπήρξε µεγάλη συµµετοχή από όλους τους ενδιαφερόµενους, και η οποία ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο Στη συνέχεια η ΡΑΕ, δηµοσιοποίησε τα αποτελέσµατα του διαλόγου αυτού και υπέβαλε την πρότασή της στον Υπουργό Ανάπτυξης (Ιούλιος 2002). Στις 2 Σεπτεµβρίου 2002, η ΡΑΕ υπέβαλε την τελική µορφή της πρότασής της για σχέδιο νόµου. Το εκέµβριο 2002, ο Υπουργός Ανάπτυξης υπέβαλε διαφορετικό σχέδιο νόµου σε διαβούλευση µεταξύ των αδειούχων παραγωγών, τη ΡΑΕ και τον ΕΣΜΗΕ. Το σχέδιο αυτό υιοθετούσε σηµαντικό µέρος των προτάσεων της ΡΑΕ, όµως διέφερε σηµαντικά στο άρθρο περί των µέτρων µεταβατικού χαρακτήρα και στα άρθρα που αφορούσαν τις αρµοδιότητες της ΡΑΕ. Τα αποτελέσµατα της διαβούλευσης δεν έχουν ανακοινωθεί δηµόσια. Πρόσφατα το Υπουργείο Ανάπτυξης προώθησε τελικά στη Βουλή σχέδιο για την τροποποίηση ή συµπλήρωση του νόµου 2773/

6 2. Στόχοι της παρούσας έκθεσης Λαµβάνοντας υπόψη όλες τις απόψεις που διατυπώθηκαν µε τον ένα ή τον άλλο τρόπο κατά το διάστηµα του ενός και πλέον έτους διαλόγου για τη θεσµική αναδιοργάνωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η ΡΑΕ συµπεραίνει τα εξής: Α) Είναι σήµερα πλέον αναντίρρητη ανάγκη να τροποποιηθεί ο νόµος 2773/1999 ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος νέων παικτών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, να υπάρξουν επενδύσεις από νεοεισερχοµένους και έτσι να αναπτυχθεί κάποιος ανταγωνισµός ώστε να λειτουργήσει αγορά στον τοµέα της ηλεκτρικής ενέργειας και να παρασχεθεί ουσιαστικά κάποια δυνατότητα επιλογής προµηθευτή στους επιλέγοντες πελάτες. Β) Η καθυστέρηση της θεσµικής τροποποίησης έχει δυσµενέστατες συνέπειες για την επάρκεια της ηλεκτρικής ισχύος, την προσέλκυση νέων επενδυτικών πόρων, τους στόχους της υφιστάµενης πολιτικής για τον τοµέα του φυσικού αερίου, τον εκσυγχρονισµό του κλάδου και των επιχειρήσεων και την προσαρµογή της χώρας στο Ευρωπαϊκό κεκτηµένο. Γ) Η περαιτέρω καθυστέρηση οδηγεί στο να µείνουν οι καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας δέσµιοι σε µία, εκ των πραγµάτων, µονοπωλιακή επιχείρηση, τη ΕΗ ΑΕ, τόσο στον τοµέα της παραγωγής όσο και στην προµήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, πράγµα που στην ουσία είναι αντίθετο µε τους κανόνες του ανταγωνισµού και τη σχετική Ευρωπαϊκή νοµοθεσία. Η επιχείρηση αυτή βρίσκεται σε διαδικασία ιδιωτικοποίησης, περίπου το 30% των µετοχών της ανήκει σε ιδιώτες και σε κάθε περίπτωση έχει αποκλειστικό σκοπό το χρηµατικό κέρδος, όπως επανειληµµένα έχει δηλωθεί από τη Γενική της Συνέλευση και το ιοικητικό της Συµβούλιο. Τα ζητήµατα παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας είναι θεσµικά και οικονοµικά διαχωρισµένα από το ανταγωνιστικό µέρος της αγοράς και η επιχείρηση διεκδικεί αποζηµίωση από το κράτος (όπως αναφέρεται ρητά στα τεύχη για την εισαγωγή της επιχείρησης στο Χρηµατιστήριο) για το σχετικό κόστος. Εποµένως, βλάπτονται τα συµφέροντα των καταναλωτών εφόσον παραµείνει η παρούσα µονοπωλιακή κατάσταση και παραβιάζεται κάθε κανόνας της νοµοθεσίας περί ανταγωνισµού. ) Η πρόταση της ΡΑΕ είναι η µόνη που δίδει µια ολοκληρωµένη και συνεπή λύση του σοβαρού αδιεξόδου στο οποίο έχει περιέλθει η αγορά ηλεκτρισµού στην Ελλάδα. Στην ουσία της η πρόταση δεν αντικρούστηκε από κανένα, ούτε υπήρξε εναλλακτική πρόταση, ενώ αντίθετα υπήρξε αποδοχή από τους περισσότερους ενδιαφεροµένους, ιδιαίτερα δε από τις τράπεζες οι οποίες βεβαίωσαν ότι η πρόταση εξασφαλίζει τη δυνατότητα χρηµατοδότησης των επενδύσεων. Μάλιστα, τονίσθηκε από τους περισσότερους ότι η πρόταση της ΡΑΕ διασφαλίζει ανάπτυξη ανταγωνισµού από την πρώτη στιγµή εφαρµογής της, ακριβώς γιατί η φύση των 5

7 µεταβατικών µέτρων που στοχεύουν στην προσέλκυση νέων παραγωγών και προµηθευτών συνάδει µε τους κανόνες και το µόνιµο µηχανισµό ανταγωνισµού που προβλέπει η πρόταση, αντίθετα µε διαφορετικής φύσης µεταβατικά µέτρα που προτάθηκαν από άλλους. Η κριτική περί πολυπλοκότητας του προτεινόµενου σχήµατος της αγοράς αντικρούεται εύκολα δεδοµένου ότι το σχήµα αυτό εφαρµόζεται ήδη σε ορισµένες χώρες, αλλά και γιατί είναι παρόµοιο µε το σχήµα που γενικεύεται πλέον στις Ηνωµένες Πολιτείες (FERC Standard Market Design) αλλά και το σχήµα που άρχισε ήδη να εφαρµόζεται στην Ιβηρική Χερσόνησο. Ε) Η αντίθεση που υπήρξε στην πρόταση της ΡΑΕ, αλλά και στην πρόταση του Υπουργείου Ανάπτυξης, προήλθε από τους εργαζοµένους στη ΕΗ ΑΕ. Η αντίθεση αυτή δικαιολογείται από το φόβο αφενός σχετικά µε την ενδεχόµενη απώλεια διαπραγµατευτικής ισχύος των εργαζοµένων και αφετέρου σχετικά µε τους ενδεχόµενους κινδύνους για τη µελλοντική βιωσιµότητα του ασφαλιστικού ταµείου των εργαζοµένων στη ΕΗ ΑΕ. Σε κάθε περίπτωση τα ζητήµατα αυτά αφορούν την κοινωνική πολιτική του κράτους για τον κλάδο του ηλεκτρισµού και δεν έχουν καµιά σχέση µε την τήρηση των κανόνων ανταγωνισµού και την ανάπτυξη της αγοράς. Ως κοινωνικά ζητήµατα θα πρέπει να αντιµετωπισθούν, υιοθετώντας, χωρίς καθυστέρηση, κατάλληλα µέτρα σε κλαδικό (και όχι επιχειρησιακό) επίπεδο. Είναι όµως εις βάρος του συνόλου των καταναλωτών και των επενδύσεων, να καθυστερεί η επίλυση του προβλήµατος της θεσµικής αναδιοργάνωσης της αγοράς λόγω των κοινωνικών αυτών προβληµάτων. Με βάση τις παραπάνω επισηµάνσεις, η ΡΑΕ επαναφέρει την πρότασή της (ως είχε στις 2 Σεπτεµβρίου 2002) προς τον Υπουργό Ανάπτυξης και κάνει έκκληση για µη περαιτέρω καθυστέρηση του θέµατος. Στη συνέχεια η παρούσα έκθεση δεν θα επαναλάβει τις λεπτοµέρειες της πρότασης της ΡΑΕ, παρά µόνο τις βασικές αρχές. Επίσης η έκθεση θέτει τα στοιχεία µε τα οποία τεκµηριώνονται αφενός η παραβίαση των κανόνων του ανταγωνισµού από τη διατήρηση της σηµερινής µονοπωλιακής κατάστασης, αφετέρου οι λόγοι για τους οποίους η σηµερινή θεσµική οργάνωση της αγοράς δεν επιτρέπει την είσοδο νέων παραγωγών και προµηθευτών και εµποδίζει την ανάπτυξη του ανταγωνισµού. 6

8 3. Τα Οφέλη από τον Ανταγωνισµό Μέχρι πρότινος η Ελλάδα ουσιαστικά προωθούσε την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας απλά λόγω υποχρέωσης εφαρµογής της σχετικής Κοινοτικής Οδηγίας. Σήµερα πλέον είναι σαφές ότι η απελευθέρωση πρέπει να αποτελεί και εθνική επιλογή προτεραιότητας λόγω των εξής προσδοκιών οφέλους για τον καταναλωτή και την ανάπτυξη: Ο ανταγωνισµός µπορεί να µη µειώσει άµεσα τις τιµές ηλεκτρικής ενέργειας, µπορεί µάλιστα να χρειασθεί και κάποια αύξηση βραχυχρόνια, όµως είναι σίγουρο ότι µεσοχρόνια ή µακροχρόνια θα αποτρέψει τις µεγάλες αυξήσεις τιµών που αναπότρεπτα θα συνέβαιναν αν είχε διατηρηθεί η ΕΗ ως µονοπώλιο. Ο ανταγωνισµός αποτελεί µέσο προσέλκυσης νέων επενδυτικών πόρων, από τρίτες ή ξένες πηγές (εκτός ευρύτερου κρατικού τοµέα), πράγµα απαραίτητο για τις επενδύσεις, την εξυγίανση του χρηµατοοικονοµικού χαρτοφυλακίου της ΕΗ και την ανάπτυξη της χώρας. Ο ανταγωνισµός επιταχύνει την αναδιοργάνωση και την εξυγίανση του κόστους της ΕΗ έτσι ώστε µε την άρση των συσσωρευµένων στοιχείων αναποτελεσµατικότητας να ωφεληθεί η ανταγωνιστικότητα της επιχείρησης και ο καταναλωτής Ο ανταγωνισµός θα οδηγήσει να διαµορφώνονται τιµές που θα αντανακλούν το πραγµατικό κόστος των υπηρεσιών ώστε να γίνει πιο ορθολογική η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας και να βελτιωθεί η ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών Η ανταγωνιστική και οικονοµικά υγιής ΕΗ που θα προκύψει σύµφωνα µε τα παραπάνω θα µπορεί να επεκτείνει τις δραστηριότητές της σε νέους τοµείς και σε άλλες χώρες χωρίς να εµποδίζεται µε το πρόσχηµα περί της κρατικής υποστήριξης ή της έµµεσης υποστήριξης λόγω µη ανοίγµατος της αγοράς στο εσωτερικό της χώρας. Μόνον εάν υπάρξει κάποιος πραγµατικός ανταγωνισµός στο επίπεδο των Ελλήνων πελατών ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι διατηρήσιµη η επιλογή για ενιαία και ισχυρή ΕΗ και θα αποφευχθεί ο κίνδυνος εξαναγκασµού σε βίαιη προσαρµογή, όπως η κατάτµησή της σε εταιρείες που θα ανταγωνίζονται η µια την άλλη (κίνδυνος από δικαστικές διώξεις, προσφυγές στην επιτροπή ανταγωνισµού κλπ. που θα επικαλούνται έµµεση ή άµεση κρατική βοήθεια). 7

9 Στην περίπτωση βέβαια αυτή η προσαρµογή θα συνοδευτεί και µε απαξίωση µέρους ή του συνόλου της ΕΗ και εποµένως εύκολη εξαγορά τµηµάτων της. Επισηµαίνεται ότι αυτό έχει ήδη συµβεί σε περιπτώσεις άλλων κρατών µελών και αποτελεί επίµονη απαίτηση των εκθέσεων του ΟΟΣΑ, του ΟΕ και του ΝΤ για την Ελλάδα. Τέλος, σηµειώνεται ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θεωρώντας πλέον ως κριτήριο ανάπτυξης ανταγωνισµού το ποσοστό των πελατών που αλλάζουν προµηθευτή, θέτει σε λεπτοµερή εξέταση τις χώρες µέλη στις οποίες η πρόοδος του ανταγωνισµού είναι περιορισµένη ή µηδενική (Γαλλία, Ελλάδα και Ιρλανδία). 8

10 4. Αρνητικός ο Απολογισµός για το 2002 Παρόλο που µέσα σε ένα χρόνο, από τον Φεβρουάριο 2001 έως τον Φεβρουάριο 2002, έγιναν πολύ σηµαντικά βήµατα για τη θεσµική υποδοµή της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ο επόµενος χρόνος, από τον Φεβρουάριο 2001 έως σήµερα, δεν έχει απολύτως τίποτα να επιδείξει σχετικά µε τη λειτουργία της αγοράς, την ανάπτυξη ανταγωνισµού και την ουσιαστική παροχή της δυνατότητας επιλογής προµηθευτή στους επιλέγοντες πελάτες. Αντίθετα, σήµερα, δύο χρόνια µετά την έναρξη της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η απόλυτα µονοπωλιακή κατάσταση παραµένει χωρίς µάλιστα να διαφαίνεται προοπτική ανάπτυξης ανταγωνισµού στο µέλλον, εφόσον δεν ληφθούν θεσµικά και άλλα µέτρα Θεσµικά θέµατα Η θεσµική υποδοµή της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία ολοκληρώθηκε κατά τον πρώτο χρόνο της διετίας, περιέλαβε συνοπτικά τα εξής: α) συγκρότηση των νέων θεσµών ΡΑΕ και ΕΣΜΗΕ, β) έκδοση όλων σχεδόν των κωδίκων, κανονισµών και αποκλειστικών αδειών που προέβλεπε ο νόµος 2773/1999, γ) παροχή δικαιώµατος επιλογής προµηθευτή στους καταναλωτές που συνδέονται στην υψηλή ή τη µέση τάση, δ) χορήγηση αδειών παραγωγής και προµήθειας ηλεκτρικής ενέργειας σε µεγάλο αριθµό επιχειρήσεων, ε) ανάληψη από τον ΕΣΜΗΕ της ευθύνης για τη διαχείριση και λειτουργία του συστήµατος, της διαµόρφωσης της οριακής τιµής συστήµατος, της διευθέτησης των συναλλαγών και της κατανοµής της ικανότητας µεταφοράς των διασυνδέσεων, σύµφωνα µε τους κώδικες και τις οδηγίες της ΡΑΕ, στ) υιοθέτηση του πενταετούς προγράµµατος ΜΑΣΜ για την επέκταση και ενίσχυση του συστήµατος µεταφοράς υψηλής τάσης και την παροχή πρόσβασης τρίτων στο σύστηµα, ζ) εφαρµογή κανόνων ισότιµης και χωρίς διακρίσεις κατανοµής της ικανότητας µεταφοράς των βορείων διασυνδέσεων και του καλωδίου Ελλάδας-Ιταλίας, η) δηµοσίευση (από τη ΕΠΑ) χαµηλότερων τιµολογίων µεταφοράς φυσικού αερίου, θ) προκήρυξη διαγωνισµού για θερµικές µονάδες µε το σύστηµα BOO για την Κρήτη και τη Ρόδο Ο τοµέας της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 9

11 Αν εξαιρεθεί ο τοµέας των ανανεώσιµων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) και της µικρής συµπαραγωγής ηλεκτρισµού και θερµότητας (ΣΗΘ) ο οποίος ευνοείται από καθεστώς προνοµιακής αγοράς της ηλεκτρικής ενέργειας και επιδοτήσεων των σχετικών επενδύσεων, ο ανταγωνιστικός τοµέας της ηλεκτροπαραγωγής δεν αναπτύχθηκε όπως αναµενόταν. Οι περισσότερες επιχειρήσεις που έλαβαν άδειες παραγωγής για µεγάλες θερµικές µονάδες συνολικής ισχύος περίπου 3000 MW, δραστηριοποιήθηκαν για την απόκτηση των αδειών χωροθέτησης και περιβαλλοντικών όρων και το λεπτοµερή σχεδιασµό των µονάδων. Σε τρεις περιπτώσεις, συγκεκριµένα η εταιρεία Enelco για τη µονάδα συνδυασµένου κύκλου φυσικού αερίου 400 MW στη Χαιρώνεια Βοιωτίας, η εταιρεία ΤΕΡΝΑ για αντίστοιχη µονάδα στον Άγιο Νεκτάριο Βοιωτίας και ο όµιλος Μυτιληναίου για ίδια µονάδα στη Νέα Ιωνία Βόλου, πρόκειται να εκδοθεί άδεια εγκατάστασης εντός των προσεχών εβδοµάδων. Οι εταιρείες ΕΛΠΕ για παρόµοια µονάδα στην περιοχή της Θεσσαλονίκης, η κοινοπραξία EdF-HED-ΒΦΛ για την Καβάλα και η Enelco για την περιοχή του Έβρου ευρίσκονται στη διαδικασία έκδοσης προέγκρισης χωροθέτησης. Οι επιχειρήσεις που έχουν λάβει τις υπόλοιπες άδειες παραγωγής, συγκεκριµένα η εταιρεία AA-Holdings για µονάδα 400 MW στη Βοιωτία και οι εταιρείες Cinergy και Τεχνική Ένωση για αεριοστροβιλικές µονάδες ανοικτού κύκλου ισχύος MW η καθεµία, δεν έχουν στην ουσία δραστηριοποιηθεί. Ενάµιση χρόνο µετά τη χορήγηση της άδειας παραγωγής, τρεις µονάδες (Enelco στη Βοιωτία, ΤΕΡΝΑ στη Βοιωτία και Όµιλος Μυτιληναίου στο Βόλο) συνολικής ισχύος 1200 MW θα µπορούσαν τις επόµενες λίγες εβδοµάδες να αρχίσουν εργασίες εργοταξίου για την κατασκευή των µονάδων. Αν άρχιζαν τις εργασίες, θα µπορούσαν να τεθούν σε λειτουργία πριν το τέλος του πρώτου εξαµήνου του 2005, οπότε και είναι απαραίτητες για την επάρκεια της εγκατεστηµένης ηλεκτρικής ισχύος στη χώρα, δεδοµένης της συνεχούς αύξησης της ζήτησης φορτίου. Επίσης, εφόσον ληφθούν άδειες χωροθέτησης και περιβαλλοντικών όρων, και η µονάδα των ΕΛΠΕ στη Θεσσαλονίκη θα µπορούσε σχετικά γρήγορα να αρχίσει εργασίες κατασκευής, ώστε να ενταχθεί στο σύστηµα τουλάχιστον µέχρι το Οι µονάδες της Καβάλας και του Έβρου δεν µπορούν να ενταχθούν στο σύστηµα πριν από το 2007 ή 2008 οπότε, κατά το χρονοδιάγραµµα που έχει υποβάλει η ΕΗ, µπορούν να ολοκληρωθούν τα απαραίτητα έργα ενίσχυσης και επέκτασης του συστήµατος υψηλής τάσης στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Αν µπορούσε να τηρηθεί αυτός ο χρονικός προγραµµατισµός (1200 MW το 2005, 400 MW το 2006 και 800 MW το 2007 και 2008) θα εξασφαλιζόταν επάρκεια ηλεκτρικής ισχύος και εφεδρεία ισχύος στη χώρα, καθώς και αριστοποίηση της οικονοµικής λειτουργίας του συστήµατος ηλεκτροπαραγωγής. Οι µονάδες αυτές, συνολικού ύψους κεφαλαίων άνω του 1,6 δις Ευρώ, που θα γινόντουσαν χωρίς καµιά επιχορήγηση, θα αποτελούσαν µία από τις σπάνιες περιπτώσεις στην οικονοµική ιστορία της χώρας άµεσης επένδυσης του ιδιωτικού τοµέα (και µάλιστα σε µεγάλο ποσοστό άµεσης ξένης επένδυσης) και θα είχαν πολλαπλά αναπτυξιακά οφέλη. Όµως, όπως προκύπτει και από τις τριµηνιαίες εκθέσεις προόδου που υποβάλλουν στη ΡΑΕ οι κάτοχοι άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, δεν έχει ληφθεί η οριστική επιχειρηµατική απόφαση για την κατασκευή των νέων µονάδων παραγωγής. Όλες χωρίς εξαίρεση οι εκθέσεις προόδου αναφέρουν ότι οι τράπεζες δεν εγκρίνουν τη χρηµατοδότηση των νέων µονάδων (χωρίς εγγυήσεις από τις µητρικές εταιρείες 10

12 των αδειούχων παραγωγών) γιατί θεωρούν ότι τόσο το θεσµικό πλαίσιο όσο και η δεσπόζουσα θέση της ΕΗ καθιστούν τη νέα µονάδα επένδυση υψηλού επιχειρηµατικού κινδύνου. υνητικό χρονοδιάγραµµα ένταξης ιδιωτικών µονάδων στο Σύστηµα µε βάση τις εκθέσεις προόδου προς τη ΡΑΕ και εφόσον υπάρξουν οι δανειοδοτικές προϋποθέσεις Έτος λειτουργίας Εταιρεία και θέση Ισχύς σε MW Enelco - Βοιωτία 400 Μυτιληναίος - Βόλος 400 ΤΕΡΝΑ - Βοιωτία 400 ΕΛΠΕ 400 EdF-HED-ΒΦΛ Καβάλα 400 Enelco-Θράκη 400 ΣΥΝΟΛΟ 2400 Ανάγκες Συστήµατος µέχρι και το 2008 σύµφωνα µε ΡΑΕ και ΕΣΜΗΕ > 2000 Επιπλέον χορηγήθηκαν τρεις άδειες παραγωγής σε ιδιώτες για κατασκευή µεγάλων υδροηλεκτρικών έργων συνολικής ισχύος περίπου 300 MW. Τα έργα αυτά απαιτούν ανά µονάδα ισχύος (ανά MW) πολύ µεγαλύτερα κεφάλαια από τις µονάδες φυσικού αερίου. Εποµένως η οριστική επενδυτική απόφαση είναι ακόµα πιο αβέβαιη. Επίσης η απόκτηση αδειών χωροθέτησης και περιβαλλοντικών όρων είναι εξαιρετικά χρονοβόρα και επίπονη. Πράγµατι, σύµφωνα µε τις εκθέσεις προόδου που υποβάλλονται στη ΡΑΕ, τα έργα αυτά βρίσκονται στο αρχικό στάδιο προέγκρισης χωροθέτησης και έχουν µεγάλες δυσκολίες στην αδειοδότηση. Η ΡΑΕ σε σειρά εκθέσεών της έχει παρουσιάσει τους λόγους που εξηγούν γιατί στο πλαίσιο της υφισταµένης νοµοθεσίας οι επενδύσεις ιδιωτών σε νέες µονάδες ενέχουν υψηλό επιχειρηµατικό ρίσκο. Οι λόγοι αυτοί συνοψίζονται στα εξής: α) ανυπαρξία οργανωµένης αγοράς και άλλων µηχανισµών που θα επέτρεπαν καλύτερη διαχείριση του επιχειρηµατικού κινδύνου των νέων επενδυτών, β) αδύναµοι ανεξάρτητοι µηχανισµοί ρύθµισης της αγοράς, εποπτείας και λειτουργίας της αγοράς, πράγµα που επιτείνει την επιχειρηµατική αβεβαιότητα, γ) περιοριστική ταύτιση παραγωγού και προµηθευτή στον ισχύοντα νόµο, πράγµα που δρα αποτρεπτικά στην έναρξη κάποιου ανταγωνισµού ακόµα και από τις εισαγωγές χαµηλού κόστους, δ) ανυπαρξία κάθε άµεσου µέτρου, όπως έγινε σε όλες τις χώρες της ΕΕ, το οποίο βασιζόµενο στη λογική της ασύµµετρης ρύθµισης, θα περιόριζε τη δεσπόζουσα θέση της ΕΗ ΑΕ, ε) περιορισµένης έκτασης παροχή του δικαιώµατος επιλογής προµηθευτή στους πελάτες ηλεκτρικής ενέργειας, στ) όχι ταυτόχρονη απελευθέρωση της αγοράς φυσικού αερίου. Στην παρούσα έκθεση αναφέρονται παρακάτω αναλυτικά οι λόγοι για τους οποίους η υφισταµένη νοµοθεσία στην ουσία δρα αποτρεπτικά προς την είσοδο νέων παραγωγών στην αγορά ηλεκτρισµού. Συµπερασµατικά, οι επενδύσεις στην ηλεκτροπαραγωγή παρά το ότι έχουν λάβει 11

13 όλες τις απαιτούµενες εγκρίσεις και είναι απολύτως ώριµες να αρχίσουν εργασίες εργοταξίου, δεν έχουν επιχειρηµατική επιβεβαίωση και τραπεζική χρηµατοδότηση λόγω του θεσµικού πλαισίου της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. ύο χρόνια µετά την έναρξη της απελευθέρωσης δεν υπάρχει απολύτως κανένας ανταγωνισµός στην αγορά ούτε διαφαίνεται πιθανότητα εισόδου νέου ανταγωνιστή. Το πρόβληµα αυτό επιπλέον θα έχει σηµαντικότατες αρνητικές συνέπειες για την επάρκεια ηλεκτρικής τροφοδοσίας της χώρας στο άµεσο µέλλον Ο τοµέας της προµήθειας ηλεκτρικής ενέργειας Στο διάστηµα των δύο ετών εφαρµογής του νόµου 2773/1999, χορηγήθηκαν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις οκτώ άδειες προµήθειας ηλεκτρικής ενέργειας συνολικής ισχύος περίπου 2000 MW. Υπενθυµίζεται ότι, σύµφωνα µε το νόµο 2773/1999, για να χορηγηθεί άδεια προµήθειας ορισµένης ηλεκτρικής ισχύος (σε MW) πρέπει ο υποψήφιος να είναι ιδιοκτήτης ισόποσου δυναµικού παραγωγής από µονάδα που βρίσκεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να διαθέτει εφεδρική ισχύ σε χώρα-µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε περίπτωση που ο προµηθευτής θέλει να εισάγει ηλεκτρική ενέργεια, οφείλει να έχει δεσµεύσει αντίστοιχο µέρος της ικανότητας µεταφοράς των ηλεκτρικών διασυνδέσεων της Ελλάδας (οι οποίες έχουν χωρητικότητα 600 MW από Βορρά και 500 MW από την Ιταλία). Οι εισαγωγές που θα πραγµατοποιήσει δεν µπορούν να υπερβαίνουν τη µέγιστη ισχύ της άδειάς του ως προµηθευτής. Επίσης, σύµφωνα µε το νόµο 2773/1999, ο προµηθευτής δεν δικαιούται να πωλεί σε άλλο προµηθευτή ούτε να εξάγει ηλεκτρική ενέργεια, παρά µόνο να πωλεί σε επιλέγοντα πελάτη ή να κάνει προσφορές, σε περίπτωση εισαγωγών, στο Σύστηµα και ενδεχοµένως να επιλέγεται να εισάγει εφόσον η τιµή της προσφοράς του είναι µικρότερη της οριακής τιµής του συστήµατος (δηλαδή του ακριβότερου κόστους καυσίµου θερµικής µονάδας στην Ελλάδα που χρειάζεται για την κάλυψη της ζήτησης). Σηµειώνεται επίσης ότι η µεγίστη ισχύς που ζητούν οι επιλέγοντες πελάτες δεν υπερβαίνει τα 2800 MW ετησίως, ενώ, δεδοµένου ότι οι ιδιώτες αδειούχοι προµηθευτές δεν είναι ιδιοκτήτες µονάδων στην Ελλάδα, οι µέγιστες θεωρητικά εισαγωγές που µπορούν να πραγµατοποιήσουν δεν υπερβαίνουν τα 1100 MW, λόγω περιορισµένων διασυνδέσεων, εκ των οποίων 600 MW από βορρά όπου υπάρχουν ευκαιρίες χαµηλών τιµών εισαγωγής και 500 MW από την Ιταλία η οποία είναι ελλειµµατική χώρα στην προσφορά ηλεκτρισµού. Είναι φανερό εποµένως ότι ο νόµος δεν επιτρέπει το χονδρεµπόριο ηλεκτρισµού µε την έννοια που αυτό είναι γνωστό και πραγµατοποιείται ευρύτατα στην ενιαία αγορά ηλεκτρισµού της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης ο νόµος στην ουσία απαγορεύει τη δραστηριοποίηση εµπόρων µε µονάδες και έδρα γειτονικές χώρες που δεν είναι µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι άδειες προµήθειας χορηγήθηκαν µέχρι σήµερα σε µεγάλες και γνωστές επιχειρήσεις ηλεκτρισµού της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε µεγάλη πείρα στο εµπόριο και την προµήθεια ηλεκτρικής ενέργειας. Μεταξύ αυτών άδεια προµήθειας στην Ελλάδα 12

14 κατέχουν και οι τέσσερις µεγαλύτερες ηλεκτρικές εταιρείες της Ευρώπης. Παρόλα αυτά, οι κάτοχοι άδειας προµήθειας είχαν απολύτως µηδενική δραστηριοποίηση στην Ελλάδα κατά τα δύο έτη εφαρµογής του καθεστώτος απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας σύµφωνα µε το νόµο 2773/1999. Οι προµηθευτές αυτοί είχαν τη δυνατότητα εισαγωγών από τις βόρειες διασυνδέσεις σε τιµές χαµηλότερες από τα τιµολόγια της ΕΗ για τους επιλέγοντες πελάτες. Παρά τη µεγάλη εµπορική τους πείρα και τις ανταγωνιστικές τιµές, δεν µπόρεσαν να προσελκύσουν επιλέγοντες πελάτες. Για το λόγο αυτό εξάλλου δεν ενδιαφέρθηκαν να συµµετάσχουν στο διαγωνισµό, που πραγµατοποιήθηκε το εκέµβριο 2001, για την κατανοµή σε ιδιώτες προµηθευτές ικανότητας µεταφοράς 200 MW από τις βόρειες διασυνδέσεις. Στο διαγωνισµό αυτό η προς διάθεση ικανότητα µεταφοράς δεν εξαντλήθηκε λόγω περιορισµένου ενδιαφέροντος και τελικά εκχωρήθηκαν µόνο 130 MW σε ιδιώτες προµηθευτές και 20 MW απευθείας σε ένα επιλέγοντα πελάτη. Η ισχύς αυτή τελικά χρησιµοποιήθηκε µόνο από τον επιλέγοντα πελάτη ο οποίος έκανε εισαγωγές 20 MW για ίδια χρήση, και οι ιδιώτες προµηθευτές δεν έκαναν χρήση της ισχύος που τους κατανεµήθηκε, η οποία τελικά χρησιµοποιήθηκε αποκλειστικά από τη ΕΗ για εισαγωγές. Το ίδιο έγινε και µε τη χρήση του καλωδίου Ελλάδας-Ιταλίας στο οποίο όλες οι ροές ενέργειας έγιναν µε αποκλειστικό έλεγχο της ΕΗ ΑΕ. Έτσι, κανένας απολύτως επιλέγοντας πελάτης δεν άλλαξε προµηθευτή ούτε προµηθεύτηκε µέρος της ηλεκτρικής ενέργειας από άλλο προµηθευτή, µε εξαίρεση τις απευθείας εισαγωγές 20 MW από έναν επιλέγοντα πελάτη. Η ΡΑΕ µετά από έρευνα σε επιλέγοντες πελάτες, αλλά και µε βάση αναφορές των αδειούχων προµηθευτών, εντοπίζει ως κύριες αιτίες της µη δραστηριοποίησης των ιδιωτών προµηθευτών, παρά την ανταγωνιστικότητα των τιµών τους, τις εξής: α) Οι διατάξεις του νόµου 2773/1999, άρθρο 26 παράγραφος 2, που προβλέπουν ότι η ΕΗ υποχρεούται να ικανοποιήσει αίτηµα προµήθειας από επιλέγοντα πελάτη ο οποίος είχε προηγουµένως άλλο προµηθευτή, δεν διευκολύνουν τον επιλέγοντα πελάτη σε αλλαγή προµηθευτή, αντίθετα δρουν αποτρεπτικά, γιατί σύµφωνα µε την παράγραφο 3 του ίδιου άρθρου, η ΕΗ µπορεί να απαιτήσει από τον συγκεκριµένο επιλέγοντα πελάτη τίµηµα επιπλέον των τιµολογίων που ισχύουν. Άλλες χώρες, ακριβώς για να µην παραβλάπτεται ο ανταγωνισµός, έχουν θεσπίσει διαφορετικές διατάξεις για το ζήτηµα της προµήθειας «τελευταίου καταφυγίου» την οποία είτε αναθέτουν στον ιαχειριστή του Συστήµατος, ο οποίος δεν έχει συµφέροντα στην αγορά, είτε προβλέπεται δηµοσιευµένο και ρυθµιζόµενο ειδικό τιµολόγιο για την προµήθεια τελευταίου καταφυγίου. β) Λόγω της απόλυτα δεσπόζουσας θέσης της ΕΗ στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οι επιλέγοντες πελάτες που θα αποφάσιζαν να προµηθευτούν µέρος της ενέργειας από εισαγωγές ή από προµηθευτές που βασίζονται σε εισαγωγές, δεν έχουν δυνατότητα να συνάψουν ανταγωνιστικά συµβόλαια για εφεδρεία παρά µόνο αν απευθυνθούν στη ΕΗ από την οποία η παροχή εφεδρικών υπηρεσιών προς πελάτη δεν είναι ρυθµιζόµενη, παρόλο που είναι µονοπωλιακή. Επίσης, αντίθετα µε άλλες χώρες, ο ιαχειριστής του Συστήµατος δεν δικαιούται, σύµφωνα µε το νόµο, να παρέχει υπηρεσία εφεδρείας προς πελάτη. 13

15 γ) Λόγω των αβεβαιοτήτων αυτών όταν οι επιλέγοντες πελάτες εξετάζουν το ενδεχόµενο να αγοράσουν µέρος της ενέργειας από προµηθευτές που εισάγουν ηλεκτρική ενέργεια (προφανώς δεν υπάρχουν προµηθευτές εκτός της ΕΗ που να µπορούν να πωλήσουν ηλεκτρική ενέργειας από εγχώρια παραγωγή), οι κάτοχοι άδειας προµήθειας που είχαν συνάψει συµβάσεις µε παραγωγούς εκτός Ελλάδας θα προτιµήσουν να πωλήσουν την εισαγόµενη αυτή ενέργεια απευθείας στη ΕΗ, δεδοµένου µάλιστα ότι αυτή είναι και η µόνη που µπορεί να διαµετακοµίσει την ενέργεια στην Ιταλία, χάρις στις διατάξεις οι οποίες δεν επιτρέπουν εξαγωγές παρά µόνο από παραγωγούς που διαθέτουν µονάδες εντός της Ελληνικής επικράτειας. Το ίδιο συµβαίνει και µε τους παραγωγούς σε βόρειες γειτονικές χώρες, οι οποίοι θα προτιµήσουν να πωλήσουν απευθείας στη ΕΗ, ώστε να έχουν σίγουρη απορρόφηση της περίσσειας ενέργειας που διαθέτουν, παρά σε προµηθευτές που έχουν δυσκολία ή αβεβαιότητα στη σύναψη σύµβασης πώλησης σε επιλέγοντες πελάτες στην Ελλάδα. Πράγµατι αυτό συνέβη κατά τα έτη 2001 και 2002, και έτσι όλες οι συµβάσεις πώλησης από εισαγωγές συνάφθηκαν τελικά αποκλειστικά κα απευθείας µε τη ΕΗ, µε εξαίρεση ένα µόνο επιλέγοντα πελάτη. Αλλά και σχετικά µε τη χρήση των διασυνδέσεων δεν λειτούργησε ο ανταγωνισµός κατά το προηγούµενο έτος. Όπως αναφέρθηκε, παρά το διαγωνισµό µόνο µεταξύ ιδιωτών προµηθευτών για την εκχώρηση ικανότητας µεταφοράς 200 MW από τις βόρειες διασυνδέσεις, οι περιορισµοί του νόµου σχετικά µε το εµπόριο ηλεκτρισµού, οι διατάξεις που δρουν αποτρεπτικά για τους επιλέγοντες πελάτες σχετικά µε την αλλαγή προµηθευτή σε συνδυασµό µε τις διατάξεις που δεν επιτρέπουν εξαγωγές παρά µόνο από εγχώριες µονάδες ηλεκτροπαραγωγής, οδήγησαν στον απόλυτο έλεγχο από τη ΕΗ κάθε µορφής ροής ενέργειας µέσω των διασυνδέσεων, τόσο από το Βορρά όσο και στο καλώδιο Ελλάδας-Ιταλίας. Μάλιστα, όπως προκύπτει από τα στοιχεία του ΕΣΜΗΕ, η ΕΗ µέσω ταυτοχρονισµού εισαγωγών από βορρά και εξαγωγών προς την Ιταλία πραγµατοποίησε συνεχή ροή διαµετακόµισης ενέργειας περίπου 150 MW, για διάστηµα περίπου πέντε µηνών κατά το 2002, από βορρά προς Ιταλία. Οι ροές αυτές δεν δηλώθηκαν ως διαµετακοµίσεις (transit) αλλά ως διαφορετικές πράξεις, δηλαδή ως εισαγωγές (χωρίς όµως να γίνονται µε σκοπό την προµήθεια σε έλληνες καταναλωτές, όπως επιτάσσει ο νόµος) και συγχρόνως ως εξαγωγές (χωρίς να προέρχεται η ενέργεια από εγχώριες µονάδες όπως προβλέπει ο νόµος, ενώ κανένας άλλος έµπορος δεν έχει αντίστοιχο δικαίωµα γιατί µόνο εγχώριοι παραγωγοί µπορούν να εξάγουν). Έτσι η ΕΗ, δρώντας εκ των πραγµάτων ως µονοψώνιο από Βορρά και ως µονοπώλιο προς την Ιταλία, είχε την αποκλειστική δυνατότητα είσπραξης µεταπρατικού κέρδους (δηλαδή διαφοράς τιµής µεταξύ εισαγωγών από βορρά και εξαγωγών προς Ιταλία), τη στιγµή που κανένας άλλος έµπορος δεν είχε το δικαίωµα αυτό, πράγµα που προφανώς όχι µόνο παραβλάπτει τον ανταγωνισµό και αποτρέπει την είσοδο νέων προµηθευτών στην Ελληνική αγορά αλλά και εµποδίζει το ελεύθερο διασυνοριακό εµπόριο στην ευρύτερη περιοχή, πράγµα αντίθετο µε την κοινοτική και τη διεθνή νοµοθεσία. Συµπερασµατικά, στο θεσµικό πλαίσιο που ισχύει οφείλεται η µη δραστηριοποίηση νέων προµηθευτών ακόµα και στον τοµέα των εισαγωγών όπου υπάρχει ευκαιρία για 14

16 τιµές χαµηλότερες από τα τιµολόγια της ΕΗ. Έτσι, δεν παρασχέθηκε καµιά ουσιαστική προϋπόθεση στους επιλέγοντες πελάτες ώστε να ασκήσουν το δικαίωµά τους σχετικά µε την αλλαγή προµηθευτή, πράγµα που δεν συνέβη σε καµιά περίπτωση. Επιπλέον εκ των πραγµάτων παρεµποδίσθηκε το διασυνοριακό εµπόριο στην περιοχή ιδιαίτερα µάλιστα µετά τη λειτουργία του καλωδίου Ελλάδας-Ιταλίας Λογιστικός διαχωρισµός και Τιµολόγια Παρά τη διαδικασία ακρόασης της ΕΗ που έχει αρχίσει η ΡΑΕ από την άνοιξη του 2002, δεν έχει ακόµα εγκριθεί και δεν έχει δηµοσιοποιηθεί ο λογιστικός διαχωρισµός της ΕΗ ΑΕ κατά δραστηριότητα ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να δηµοσιευθούν τα αποτελέσµατα χρήσεως και ο συνοπτικός ισολογισµός χωριστά κατά δραστηριότητα σαν να ήσαν χωριστές επιχειρήσεις, όπως απαιτεί ο νόµος και η οδηγία της ΕΕ. Στο πλαίσιο της ακρόασης η ΕΗ υπέβαλε δύο σχέδια λογιστικού διαχωρισµού τα οποία απερρίφθησαν από τη ΡΑΕ γιατί θεωρήθηκαν ότι παραβιάζουν τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας. Στη συνέχεια η ΕΗ υπέβαλε το εκέµβριο 2002 νεώτερο σχέδιο λογιστικού διαχωρισµού το οποίο είναι υπό εξέταση από τη ΡΑΕ. Χωρίς τη δηµοσιοποίηση των στοιχείων του λογιστικού διαχωρισµού της ΕΗ ΑΕ, δεν είναι δυνατός ο προσδιορισµός των τιµολογίων χρήσης του συστήµατος µεταφοράς και των δικτύων, των χρεώσεων για τις βοηθητικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες δηµοσίου συµφέροντος. Ειδικά για το έτος 2002 η ΡΑΕ ενέκρινε προσωρινά τιµολόγια για τη χρήση του Συστήµατος τα οποία βασίσθηκαν σε εκτιµήσεις της ΡΑΕ σχετικά µε τα µεγέθη της αξίας παγίων της ΕΗ και τα λειτουργικά κόστη. Όµως η παράταση της εκκρεµότητας µε το λογιστικό διαχωρισµό σε συνδυασµό µε την πρόσφατη ανατίµηση της αξίας των παγίων της ΕΗ, δεν επιτρέπει πλέον ούτε κατ εκτίµηση προσδιορισµό των τιµολογίων για τη χρήση του Συστήµατος. Η έλλειψη αυτή, σε συνδυασµό µε την εκκρεµότητα του λογιστικού διαχωρισµού, εκτός από το ότι αποτελεί παραβίαση του νόµου και της οδηγίας της ΕΕ, έχει σοβαρές παρενέργειες: α) συντελεί στην αβεβαιότητα που τελικά εµποδίζει την είσοδο νέων επενδυτών και προµηθευτών στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, β) εµποδίζει τη διαφάνεια και έτσι τον εξορθολογισµό των υφισταµένων τιµολογίων πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΗ πράγµα που δρα και εις βάρος της ώστε να επιτύχει εύλογη απόδοση ιδίων κεφαλαίων, γ) συντηρεί µια κατάσταση σταυροειδών επιδοτήσεων µεταξύ δραστηριοτήτων και κατηγοριών καταναλωτών. Αναλύσεις της ΡΑΕ αλλά και πολλών ανεξάρτητων µελετητών επιβεβαιώνουν ότι υφίστανται σήµερα στα ισχύοντα τιµολόγια πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας που εφαρµόζει η ΕΗ ΑΕ σταυροειδείς επιδοτήσεις µεταξύ κατηγοριών καταναλωτών και µάλιστα µεταξύ επιλεγόντων και µη επιλεγόντων πελατών. Συγκεκριµένα κατηγορία επιλεγόντων πελατών τιµολογείται χαµηλότερα από το αναλογούν κόστος ενώ αντίθετα κατηγορία µη επιλεγόντων πελατών τιµολογείται ακριβότερα. 15

17 Όπως έχει επανειληµµένα δηλώσει η ΡΑΕ µε την ευκαιρία γνωµοδοτήσεων σχετικά µε αιτήσεις της ΕΗ ΑΕ περί αύξησης των τιµών πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, η διαµόρφωση των τιµολογίων είναι αδιαφανής και η δοµή τους παραβλάπτει τον ανταγωνισµό και έτσι το γενικό συµφέρον των καταναλωτών. Σύµφωνα µε το κείµενο περί Αρχών Τιµολογιακής Πολιτικής που η ΡΑΕ έθεσε σε δηµόσια διαβούλευση και έγινε γενικό αποδεκτό, σε κάθε τιµολόγιο έπρεπε να αναγράφεται χωριστά το τίµηµα για τη χρήση του συστήµατος ή και του δικτύου, το τίµηµα για τις υποχρεώσεις δηµοσίου συµφέροντος και το τίµηµα για την προµήθεια της ηλεκτρικής ενέργειας. εν υπήρξε συµµόρφωση προς τις αρχές αυτές, παρόλο που πραγµατοποιήθηκαν µέχρι σήµερα τρεις διαδοχικές αυξήσεις των τιµών (Σεπτέµβριος 2000, Ιούνιος 2001, Ιούλιος 2002, συνολικά άνω του 11%) άρα µεταβολών στα τιµολόγια. Αν είχε εφαρµοσθεί η χωριστή αναγραφή των τιµηµάτων, όπως γίνεται σε άλλες χώρες όπως η Ιταλία, θα είχε αποκαλυφθεί η κατάσταση σταυροειδών επιδοτήσεων οι οποίες ακριβώς επειδή είναι υπέρ των επιλεγόντων πελατών αφενός παραβλάπτουν τον ανταγωνισµό συντελώντας στη αποθάρρυνση της εισόδου ανταγωνιστών στην αγορά, αφετέρου είναι εις βάρος των µη επιλεγόντων πελατών οι οποίοι δεν έχουν δικαίωµα αλλαγής προµηθευτή. Επίσης αν αναγραφόταν χωριστά το τίµηµα για τις υποχρεώσεις υπηρεσιών δηµοσίου συµφέροντος (υπερβάλλον κόστος στα νησιά, διαφυγόν κέρδος από τη χρήση των νερών για αρδεύσεις, τιµολόγια πολυτέκνων, κλπ.), θα αποκαλυπτόταν κατά πόσον η ΕΗ εισπράττει σήµερα ή όχι µέσω των ισχυόντων τιµολογίων το σύνολο του κόστους που υφίσταται περιλαµβανοµένου εύλογου κέρδους. Η έλλειψη διαφάνειας σε αυτόν τον τοµέα, ιδιαίτερα µάλιστα όταν η ΕΗ διεκδικεί πρόσθετες αποζηµιώσεις για το σκοπό αυτό, επίσης δρα αποτρεπτικά προς την είσοδο νέων ανταγωνιστών στην αγορά, γιατί οι τελευταίοι αντιλαµβάνονται ως πρόσθετο επιχειρηµατικό ρίσκο το ενδεχόµενο να υποχρεωθούν να συλλέγουν από τους δυνητικούς πελάτες τους επιπλέον τίµηµα ώστε να καταβάλουν στη ΕΗ αποζηµίωση για τις υπηρεσίες δηµοσίου συµφέροντος. Σύµφωνα µε τις επίσηµες ανακοινώσεις της ίδιας της επιχείρησης η κερδοφορία της ΕΗ ΑΕ διαµορφώνεται πλέον σε υψηλά επίπεδα και υφίσταται προοπτική περαιτέρω αυξήσεων των κερδών αυτών. Λαµβάνοντας υπόψη τις διαπιστώσεις που αναφέρθησαν, δηλαδή την αδιαφάνεια των τιµολογίων πώλησης, τις σταυροειδείς επιδοτήσεις, το µη προσδιορισµό των τιµηµάτων για τις υπηρεσίες δηµοσίου συµφέροντος και τη µη ύπαρξη ουσιαστικών προϋποθέσεων στους επιλέγοντες πελάτες για να ασκήσουν το δικαίωµα επιλογής προµηθευτή (έλλειψη δραστηριοποίησης ανταγωνιστών τόσο στην παραγωγή όσο και στην προµήθεια ηλεκτρικής ενέργειας λόγω αδυναµιών του θεσµικού πλαισίου), τίθεται ζήτηµα εξέτασης κατά πόσον τα αυξηµένα αυτά κέρδη αποτελούν αποτέλεσµα κατάχρησης της de facto µονοπωλιακής θέσης της ΕΗ και κατά πόσον επιτρέπεται αυτά να χρησιµοποιηθούν για χρηµατοδότηση επενδύσεων οι οποίες έτι περαιτέρω θα αποτρέψουν το δυνητικό ανταγωνισµό. Σε περίπτωση που η εξέταση αυτή καταλήγει σε διαπίστωση µονοπωλιακών κερδών, θα έπρεπε να επιβληθεί µείωση τιµολογίων των καταναλωτών. Συµπερασµατικά, σχετικά µε τον λογιστικό διαχωρισµό, τα τιµολόγια για το φυσικά µονοπωλιακό µέρος του ηλεκτρικού τοµέα αλλά και µε τα τιµολόγια πώλησης στους πελάτες, δεν υπήρξε πρόοδος κατά τα δύο έτη εφαρµογής του νόµου 2773/1999, τόσο σχετικά µε το ρόλο των τιµολογίων στην ανάπτυξη υγιούς ανταγωνισµού, όσο και σχετικά µε την προστασία των συµφερόντων των καταναλωτών. 16

18 4.5. Έργα του Συστήµατος υψηλής τάσης και παροχή πρόσβασης τρίτων Για πρώτη φορά, εγκρίθηκε κατά το πρώτο εξάµηνο του 2002, σύµφωνα µε τη διαδικασία που προβλέπεται στο νόµο 2773/1999 το πενταετές πρόγραµµα επέκτασης και ενίσχυσης του συστήµατος υψηλής τάσης της χώρας, δηλαδή η ΜΑΣΜ, όπως ονοµάζεται. Η έγκριση έλαβε τη µορφή απόφασης του Υπουργού Ανάπτυξης, µετά από έγκριση από τη ΡΑΕ της σχετικής εισήγησης του ιαχειριστή του Συστήµατος. Η ΜΑΣΜ αυτή έχει ιδιαίτερη σηµασία όχι µόνο για τη βελτίωση της αξιοπιστίας του συστήµατος και τη βελτίωση της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών αλλά και για την πρόσβαση τρίτων στο σύστηµα. Πράγµατι στη ΜΑΣΜ προβλέφθηκαν ειδικά έργα επέκτασης του συστήµατος υψηλής τάσης µε σκοπό την πρόσβαση νέων αδειούχων παραγωγών στο σύστηµα. Για την περιοχή της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, η ΜΑΣΜ προβλέπει σηµαντικό έργο νέας γραµµής υψηλής τάσης µέχρι την Τουρκία και νέο Κέντρο Υπέρ-υψηλής Τάσης το οποίο είναι απαραίτητο για την απορρόφηση της ισχύος των µονάδων Καβάλας και Τραϊανούπολης και των µονάδων ΑΠΕ που έχουν λάβει άδεια παραγωγής. Επίσης η ΜΑΣΜ προβλέπει σηµαντικό έργο επέκτασης στην Εύβοια και τη Λακωνία, αλλά και σε άλλες περιοχές, µε σκοπό την απορρόφηση µονάδων ΑΠΕ που επίσης έχουν λάβει άδεια παραγωγής. Η απρόσκοπτη και ταχεία εκτέλεση των σχετικών έργων είναι µεγάλης σηµασίας για την ανάπτυξη του ανταγωνισµού δεδοµένου ότι η παροχή πρόσβασης τρίτων στο σύστηµα είναι η θεµελιώδης προϋπόθεση για την εφαρµογή της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Τονίζεται επίσης ότι το σύστηµα πληρωµών για τη χρήση του συστήµατος και κάθε επεκτάσεών του, αλλά και ειδικά για τα δίκτυα ΑΠΕ η αυτοχρηµατοδότηση σε συνδυασµό µε τις επιχορηγήσεις από το Γ ΚΠΣ, δεν επιφέρει κανενός είδους επιχειρηµατικό κίνδυνο για τον επενδυτή, εν προκειµένω τον αποκλειστικό κατά το νόµο ιδιοκτήτη του συστήµατος και των δικτύων, δηλαδή τη ΕΗ ΑΕ. Παρόλα αυτά, η πορεία εκτέλεσης της ΜΑΣΜ υπήρξε απολύτως ανεπαρκής µέχρι σήµερα, ιδιαίτερα σχετικά µε τα ειδικά έργα τα οποία είναι απαραίτητα για την παροχή πρόσβασης νέων παραγωγών στο σύστηµα, όπως διαπιστώθηκε σε συσκέψεις οι οποίες συνεκλήθησαν µετά από διαµαρτυρίες των υπό σύνδεση αδειούχων παραγωγών. Για τα έργα αυτά υπάρχει σήµερα καθυστέρηση περίπου 9 µηνών σχετικά µε τις προκαταρτικές εργασίες οι οποίες περιλαµβάνουν µελέτες µηχανικού και απαλλοτριώσεις και οι οποίες έχουν ανατεθεί στη ΕΗ. Μάλιστα, µετά την έγκριση της ΜΑΣΜ, η ΕΗ µε επιστολή της αµφισβήτησε τη σκοπιµότητα εκτέλεσης του έργου επέκτασης του συστήµατος υψηλής τάσης στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, πράγµα που εκτός των άλλων επέτεινε την αβεβαιότητα των επενδυτών που έχουν λάβει άδεια παραγωγής και σχεδιάζουν την κατασκευή των θερµικών µονάδων της Καβάλας και της Τραϊανούπολης. Παρά τις σχετικές προβλέψεις του Κώδικα ιαχείρισης, υφίσταται αντικειµενική αδυναµία (ελλείψει σχετικών υπηρεσιών και εξειδικευµένου προσωπικού) ώστε ο ΕΣΜΗΕ να αναλάβει την εκτέλεση των έργων ή να προκηρύξει διαγωνισµούς για την ανάθεση των έργων σε τρίτους, δεδοµένου µάλιστα ότι µόνο οι υπηρεσίες της ΕΗ διαθέτουν τεχνογνωσία για τις µελέτες και απαλλοτριώσεις οι οποίες είναι απαραίτητες πριν προκηρυχθούν διαγωνισµοί. 17

19 Κατόπιν αυτών, η ΡΑΕ έχει αρχίσει διαδικασία ακρόασης της ΕΗ και του ΕΣΜΗΕ για τη διαπίστωση τυχόν παραβιάσεων των κωδίκων, κανονισµών και αδειών που έχουν εκδοθεί κατ εξουσιοδότηση του νόµου 2773/1999 σχετικά µε τα έργα συστήµατος της ΜΑΣΜ και την παροχή πρόσβασης τρίτων στο σύστηµα ιαχείριση του ικτύου και Μη ιασυνδεδεµένα Νησιά Ο νόµος 2773/1999 έχει αναθέσει τη διαχείριση του δικτύου (µέσης και χαµηλής τάσης, καθώς και των µη διασυνδεδεµένων νησιών) στη ΕΗ χωρίς υποχρέωση διοικητικού διαχωρισµού από άλλες δραστηριότητες της ΕΗ ΑΕ. Σηµειωτέον ότι στην περίπτωση του συστήµατος ο νόµος προβλέπει νοµικό διαχωρισµό αναθέτοντας τη διαχείριση στον ΕΣΜΗΕ που είναι ανεξάρτητη εταιρεία από τη ΕΗ. Η νέα οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία έχει ήδη υιοθετηθεί από το Συµβούλιο, απαιτεί νοµικό διαχωρισµό και της διαχείρισης του δικτύου. Το ζήτηµα της ανεξάρτητης διαχείρισης του δικτύου, τουλάχιστον σε επίπεδο διοίκησης, είναι σηµαντικό γιατί: α) το δίκτυο αποτελεί φυσικό µονοπώλιο για το οποίο έχουν ανατεθεί αποκλειστικά δικαιώµατα στη ΕΗ, β) υφίσταται υποχρέωση παροχής ρυθµιζόµενης πρόσβασης τρίτων στο δίκτυο, γ) µέρος των επιλεγόντων πελατών συνδέεται στη µέση τάση που είναι µέρος του δικτύου, δ) υφίσταται ζήτηµα κινδύνου να βλάπτεται ο ανταγωνισµός εφόσον η ΕΗ αναµιγνύει την παροχή κοινωφελών υπηρεσιών δικτύου µε την εµπορική πώληση προς τους πελάτες, ε) υφίσταται ανάγκη διαχωρισµού της διαχείρισης του δικτύου από την παραγωγή στα µη διασυνδεδεµένα νησιά ώστε να µπορεί να εφαρµοσθεί το άρθρο 11 του νόµου που προβλέπει διαγωνιστική διαδικασία για νέες µονάδες και τη σύναψη σύµβασης αγοραπωλησίας ηλεκτρικής ενέργειας µεταξύ του ιαχειριστή του ικτύου και των παραγωγών στα νησιά, στ) υφίσταται ανάγκη χωριστού λογαριασµού τόσο για τον υπολογισµό του κόστους και της τιµολόγησης των υπηρεσιών από το δίκτυο ανάλογα µε την ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών προς τους καταναλωτές αλλά και ανάγκη χωριστού λογαριασµού του κόστους της ενέργειας στα νησιά ώστε να υπολογίζεται το κόστος των υπηρεσιών δηµοσίου συµφέροντος δεδοµένης της εφαρµογής ενιαίων τιµολογίων της ΕΗ στο σύνολο της χώρας. Η ΡΑΕ, ήδη από το 2000, ζήτησε από τη ΕΗ να ορίσει συγκεκριµένο πρόσωπο και υπηρεσία της ΕΗ η οποία θα είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση του δικτύου. Η ΕΗ, ενώ όρισε συγκεκριµένο υπάλληλό της ως εκπρόσωπο (και όχι αρµόδιο) της ΕΗ για τη ιαχείριση του ικτύου, δεν προσάρµοσε την οργανωτική της δοµή, διατηρώντας διαφορετικό πρόσωπο ως γενικό διευθυντή διανοµής µε πλήρεις αρµοδιότητες για το δίκτυο, θέτοντας ως ιεραρχικά υφιστάµενο τον εκπρόσωπό της που δρα ως διαχειριστής δικτύου. Συγχρόνως στον γενικό διευθυντή αυτόν η ΕΗ ανέθεσε όλες τις αρµοδιότητες όχι µόνο σχετικά µε το δίκτυο, αλλά και - πράγµα ανεπίτρεπτο - για την προµήθεια πελατών, δηλαδή τις εµπορικές πωλήσεις της ΕΗ ΑΕ. Επίσης, παρέµειναν υπό τον έλεγχο άλλων γενικών διευθυντών οι αρµοδιότητες σχετικά µε τα µεγαλύτερα µη διασυνδεδεµένα νησιά, δηλαδή την Κρήτη και τη Ρόδο. Επιπλέον ο υπάλληλος της ΕΗ που δρα ως εκπρόσωπος του διαχειριστή δικτύου δεν έχει καµιά λειτουργική ή διοικητική αυτονοµία ώστε να δρα χωρίς να παραβλάπτεται ο ανταγωνισµός και δεν διαθέτει τα απαραίτητα µέσα σε προσωπικό, οικονοµικά µέσα και αρµοδιότητες για το σκοπό αυτό. Αντίθετα σε άλλες χώρες όπου επίσης δεν εφαρµόσθηκε νοµική ανεξαρτησία της διαχείρισης δικτύου ή συστήµατος, 18

20 θεσπίσθηκαν ειδικές διατάξεις σχετικά µε τη λειτουργική και οικονοµική ανεξαρτησία του ιαχειριστή που έχει τη µορφή ειδικής υπηρεσίας της επιχείρησης στην οποία ανατέθηκαν ειδικές αρµοδιότητες, παρασχέθηκαν τα απαραίτητα µέσα και ακόµα και διαδικασίες διαφύλαξης του εµπορικού απορρήτου τρίτων. Όπως αναφέρθηκε προηγουµένως δεν έχει δηµοσιοποιηθεί ούτε ο λογιστικός διαχωρισµός του δικτύου, τόσο στο διασυνδεδεµένο όσο και στα µη διασυνδεδεµένα νησιά, παρά το ρητό σχετικό αίτηµα της ΡΑΕ. Επίσης, είναι ακόµα σε εκκρεµότητα η έκδοση του Κώδικα ιαχείρισης του ικτύου ο οποίος σύµφωνα µε το νόµο εκπονείται από τη ΕΗ και αποφασίζεται από τον Υπουργό Ανάπτυξης µετά από απλή γνώµη της ΡΑΕ. Το σχέδιο που εκπονήθηκε από τη ΕΗ και δόθηκε στη ΡΑΕ κρίθηκε ανεπαρκές σχετικά µε τα ζητήµατα διασφάλισης της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών από το δίκτυο, της προστασίας των συµφερόντων των χρηστών του δικτύου (παραγωγών και καταναλωτών), τη διαφάνεια και ανεξαρτησία της διαχείρισης του δικτύου και τη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήµατος και τις λοιπές διαδικασίες στα µη διασυνδεδεµένα νησιά. Κατόπιν αυτού η ΡΑΕ εκπονεί νέο σχέδιο κώδικα το οποίο θα προταθεί προς τον Υπουργό Ανάπτυξης κατά τους επόµενους δύο µήνες. Συµπερασµατικά, στα ζητήµατα διαχείρισης του δικτύου τόσο στο διασυνδεδεµένο σύστηµα όσο και στα µη διασυνδεδεµένα νησιά δεν υπήρξε πρόοδος κατά τη διετία Η αδιαφάνεια που παραµένει ενισχύει την επιχειρηµατική αβεβαιότητα και εµποδίζει την ανάπτυξη ανταγωνισµού στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Παραµένουν επίσης σε εκκρεµότητα, χωρίς συστηµατικό έλεγχο από την πολιτεία, τα ζητήµατα προστασίας των συµφερόντων των καταναλωτών και της διακρίβωσης της ποιότητας των παρεχοµένων υπηρεσιών, πράγµα ανεπίτρεπτο σε καθεστώς απελευθερωµένης αγοράς κα µάλιστα όταν εκ των πραγµάτων υφίσταται µονοπωλιακή εξυπηρέτηση όλων των πελατών στη χώρα Οι περιορισµένες αρµοδιότητες της ΡΑΕ Οι διατάξεις του νόµου 2773/1999, καθώς και οι τροποποιήσεις που έγιναν µε το νόµο 2837/2000, διασφάλισαν την ανεξαρτησία της ΡΑΕ ως διοικητική αρχή. Όµως στη ΡΑΕ ανατέθηκαν κυρίως αρµοδιότητες απλής γνώµης προς τον Υπουργό Ανάπτυξης από τις αποφάσεις του οποίου εξαρτάται το σύνολο της κανονιστικής και ρυθµιστικής παρέµβασης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Αντίθετα στις ρυθµιστικές αρχές των λοιπών κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και των υπό ένταξη χωρών, έχουν ανατεθεί ευρύτατες ρυθµιστικές αρµοδιότητες, ώστε να εξασφαλίζεται η τήρηση των γενικών αρχών που διέπουν τη διαδικασία απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, και ιδίως να διαφυλάσσουν τον υγιή ανταγωνισµό στην αγορά. Μάλιστα όλες ανεξαιρέτως οι ρυθµιστικές αρχές, µε εξαίρεση την περίπτωση της Ελλάδας, έχουν αποφασιστικές αρµοδιότητες στα ζητήµατα που σχετίζονται µε την πρόσβαση και χρήση των δικτύων και των διασυνδέσεων, καθώς και σχετικά µε τα ρυθµιζόµενα τιµολόγια. Στις περισσότερες χώρες, οι ρυθµιστικές αρχές είναι επιπλέον αρµόδιες για θέσπιση κανονιστικών διατάξεων και ρυθµιστικών κανόνων σχετικά µε τη λειτουργία της αγοράς και του 19

21 ανταγωνισµού. Σε µερικές χώρες, οι ρυθµιστές χορηγούν και τις άδειες παραγωγής και προµήθειας. Κατά το διάστηµα των δύο ετών από την έναρξη της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, δεν υπήρξε κατά κανόνα διαφοροποίηση µεταξύ των γνωµοδοτήσεων της ΡΑΕ και τις αποφάσεις του Υπουργού Ανάπτυξης, µε εξαίρεση το ζήτηµα των αυξήσεων των τιµολογίων της ΕΗ τον Ιούνιο 2001 και µία περίπτωση άδειας παραγωγής σε µικρό αιολικό σταθµό. ηµιουργήθηκε η εντύπωση ότι η σταδιακή µετάβαση στον ελεύθερο ανταγωνισµό στην αγορά συντελείται από την εποπτεία ανεξάρτητης αρχής, δηλαδή της ΡΑΕ. Όµως στην πραγµατικότητα πραγµατικός ρυθµιστής της αγοράς παραµένει ο Υπουργός Ανάπτυξης, ο οποίος ταυτόχρονα, ως συναρµόδιος του Υπουργού Οικονοµίας, είναι εκ µέρους του Ελληνικού ηµοσίου κύριος µέτοχος της ΕΗ ΑΕ, η οποία κατέχει εκ των πραγµάτων µονοπωλιακή θέση στην αγορά του ηλεκτρισµού, αλλά και της ΕΠΑ ΑΕ η οποία εκ του νόµου είναι το µονοπώλιο της εισαγωγής, πώλησης και µεταφοράς φυσικού αερίου. ηλαδή η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισµού συντελείται υπό τον πλήρη έλεγχο του ιδιοκτήτη του πρώην µονοπωλίου (και τώρα µε απόλυτα δεσπόζουσα θέση) της αγοράς αλλά και του ιδιοκτήτη του µονοπωλίου της κύριας πρώτης ύλης από την οποία εξαρτάται η είσοδος νέων παικτών στην αγορά ηλεκτρισµού. Επισηµαίνεται ότι το ζήτηµα της απρόσκοπτης παροχής υπηρεσιών δηµοσίου συµφέροντος στον τοµέα του ηλεκτρισµού δεν δικαιολογεί την επιλογή αυτή. Τόσο στην Ευρωπαϊκή Οδηγία, όσο και στον ελληνικός νόµος αλλά και κατά την πρακτική τόσων χωρών, εξασφαλίζεται η παροχή υπηρεσιών δηµοσίου συµφέροντος χωρίς βλάβη στον ανταγωνισµό και χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη εταιρείας, και µάλιστα δηµόσιας, µε δεσπόζουσα θέση. Η κατάσταση αυτή της ταύτισης της ρύθµισης της αγοράς µε την ιδιοκτησία των µονοπωλίων έχει αποτελεί καίριο παράγοντα που επιτείνει την επιχειρηµατική αβεβαιότητα των νεοεισερχοµένων στην αγορά και παρεµποδίζει την πραγµατοποίηση των ιδιωτικών επενδύσεων. Η κατάσταση αυτή, λαµβάνοντας µάλιστα υπόψη την ανυπαρξία κάθε άµεσου µέτρου που θα εντασσόταν στη λογική της ασύµµετρης ρύθµισης της αγοράς (όπως τα παραδείγµατα που δίδονται στη συνέχεια), δηµιουργεί βάσιµες υπόνοιες για προστασία του πρώην µονοπωλίου και για συνθήκες αθέµιτου ανταγωνισµού. Μάλιστα, αυτό κυρίως εξηγεί γιατί οι νεοεισερχόµενοι απαιτούν υπερβολικές απαιτήσεις από το Κράτος για τη διασφάλιση των επενδύσεών τους έναντι κάθε επιχειρηµατικού κινδύνου. Για παράδειγµα, επειδή η πιστοληπτική ικανότητα της ΕΗ ΑΕ εκ των πραγµάτων ταυτίζεται µε αυτήν του Ελληνικού ηµοσίου (δηλαδή είναι ιδιαίτερα ευνοϊκή), γιατί οι ειδικές αναλυτές θεωρούν ότι το ελληνικό δηµόσιο όντας ιδιοκτήτης δεν θα άφηνε ποτέ τη ΕΗ να χρεοκοπήσει, η ΕΗ ΑΕ µπορεί να δανεισθεί µε πολύ ευνοϊκότερους όρους από τους νεοεισερχοµένους ώστε να επενδύσει σε νέο παραγωγικό δυναµικό. Αντίθετα µε την παρούσα κατάσταση, η θεσµική οριοθέτηση των αρµοδιοτήτων µεταξύ του ανεξάρτητου ρυθµιστή της αγοράς και της κυβέρνησης, έπρεπε να έχει τη µορφή εκείνη ώστε να εµπεδώνεται τόσο στους επενδυτές όσο και στους καταναλωτές η αντίληψη ότι η µετάβαση από το κρατικό µονοπώλιο στον ελεύθερο ανταγωνισµό συντελείται υπό την εποπτεία τρίτου ανεξάρτητου οργάνου, που δεν έχει ίδιο ενδιαφέρον στην αγορά ενέργειας, όπως συµβαίνει στην περίπτωση του κράτους καθ εαυτού, το οποίο ασκεί επιχειρηµατική δραστηριότητα στον τοµέα της ενέργειας. 20