Προσανατολισµός και Κινητικότητα των Ατόµων µε Οπτική Εξασθένιση: Καταγραφή και αναπαράσταση του αντιλαµβανόµενου Ηχοτοπίου της Πανεπιστηµιούπολης

Transcript

1 Προσανατολισµός και Κινητικότητα των Ατόµων µε Οπτική Εξασθένιση: Καταγραφή και αναπαράσταση του αντιλαµβανόµενου Ηχοτοπίου της Πανεπιστηµιούπολης Παπαδηµητρίου Κίµων 1, Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος 2, Κουτσοκλένης Aθανάσιος 3, Μπί- µπασης Φώτης 4 1 Διδάκτωρ του Τµήµατος Αγρ. Τοπογράφων Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, paki@topo.auth.gr 2 Επίκουρος καθηγητής, Τµήµα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας Οικονοµικών και Κοινωνικών Επιστηµών, kpapado@uom.gr 3 Κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώµατος (ΜΑ), στην Συνεκπαίδευση Ατόµων µε και χωρίς Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες, koutsoklenis@mail.gr 4 Φοιτητής, Τµήµα Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Α.Π.Θ., µέλος της Επιτροπής Κοι - νωνικής Πολιτικής του Α.Π.Θ., mpimpasis@mpimpasis.gr Περίληψη Τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση χρησιµοποιούν τις αισθήσεις τους για την εκµάθηση των περιχώρων τους και στη συνέχεια χρησιµοποιούν τις γνωστικές τους ικανότητες για να καθορίσουν τι «σηµαίνουν» αυτές οι αισθητήριες πληροφορίες για το χωρικό τους προσανατολισµό. Εν ολίγοις, ακούνε, αγγίζουν, µυρίζουν και αισθάνονται καθώς κινούνται, συνδέοντας αυτές τις αισθητήριες και αντιληπτικές εµπειρίες µε τις θέσεις κατά µήκος µιας διαδροµής. Η χρήση της αίσθησης της ακοής παρέχει έναν σηµαντικό όγκο πληροφοριών σε πολλά άτοµα µε οπτική εξασθένιση και πολλές από τις προηγµένες δεξιότητες προσανατολισµού και κινητικότητας διευκολύνονται από τη χρήση αυτής της αίσθησης. Γενικά, οι άνθρωποι συχνά προσδιορίζουν και εντοπίζουν την ταυτότητα των πραγµάτων µε το άκουσµα των ήχων που τα ίδια εκπέµπουν ή των ήχων που προκύπτουν όταν οι ακροατές αλληλεπιδρούν µ αυτά. Ο εντοπισµός µιας ηχητικής πηγής απαιτεί πληροφορίες τόσο για την απόστασή της από τον παρατηρητή όσο και για την κατεύθυνσή της. Το σύνολο των ήχων ενός χώρου είναι βασικός παράγοντας για τη διαµόρφωση της χωρικής αντίληψης του παρατηρητή. Τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγµα παρατηρητών που χρησιµοποιούν σε σχετικά µεγάλο βαθµό τα ηχητικά γεγονότα για την κατανόηση του χώρου και κατ επέκταση τον προσανατολισµό και την κινητικότητά τους. Στην παρούσα έρευνα πραγµατοποιείται µια καταγραφή των ηχητικών γεγονότων που αντιλαµβάνονται τα άτοµα µε τύφλωση στο χώρο της πανεπιστηµιούπολης µε σκοπό τη δηµιουργία ενός χάρτη που να αναπαριστά το αντιλαµβανόµενο απ αυτούς ηχοτοπίο της εν λόγω περιοχής. 1. Η συµβολή της ακοής στην κατανόηση του χώρου, τον προσανατολισµό και την κινητικότητα Οι όροι κινητικότητα και προσανατολισµός έχουν ιδιαίτερη σηµασία για τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση. Ως προσανατολισµό µπορούµε να ορίσουµε την ικανότητα κάποιου να κατανοεί τη σχετική θέση των αντικειµένων στο χώρο, δηλαδή να δηµιουργεί ένα νοητικό χάρτη του περιβάλλοντος. Η κινητικότητα σχετίζεται µε την ικανότητα της αυτόνοµης κίνησης µε ευκολία και αποτελεσµατικότητα µέσα στο περιβάλλον και συνδέεται µε την αναζήτηση µιας οµάδας ικανοτήτων και τεχνικών που ενισχύουν την ικανότητα αυτή (Παπαδόπουλος, 2007). 1

2 Ως νοητικό προσανατολισµό µπορούµε να ορίσουµε την ικανότητα της χωρικής οργάνωσης του περιβάλλοντος και την εν συνεχεία χρήση αυτής της γνώσης σε συνδυασµό µε τις κινητικές δεξιότητες για την αποτελεσµατική κίνηση στο χώρο. Με βάση αυτόν τον ορισµό, θα µπορούσα- µε στη συνέχεια να πούµε ότι η χωρική οργάνωση είναι η ικανότητα της δηµιουργίας σχέσεων της µορφής «εαυτού-αντικειµένων» και «αντικειµένων-αντικειµένων», ενώ ταυτόχρονα διατηρείται και η «περιβαλλοντική ροή», δηλαδή οι αλλαγές στην απόσταση και την κατεύθυνση του περιπατητή από τα πράγµατα/αντικείµενα που υπάρχουν στα περίχωρά του (στον άµεσο χώρο που των περιβάλλει), τα οποία εµφανίζονται καθώς κινείται (Penrod & Petrosko, 2003). Η ικανότητα εξερεύνησης άγνωστων χώρων, αυτόνοµα, αποτελεσµατικά και µε ασφάλεια, προκύπτει ως αποτέλεσµα του συνδυασµού των κινητικών, αισθητήριων και γνωστικών δεξιοτήτων. Η εξάσκηση αυτής της ικανότητας επηρεάζει την ποιότητα της ζωής ενός ατόµου. Η νοητική χαρτογράφηση των χώρων και των πιθανών µονοπατιών κίνησης σ αυτούς τους χώρους είναι βασική για την ανάπτυξη αποτελεσµατικών δεξιοτήτων προσανατολισµού και κινητικότητας. Οι περισσότερες από τις πληροφορίες που απαιτούνται γι αυτήν τη νοητική χαρτογράφηση αποκτώνται µέσω της όρασης. Τα τυφλά άτοµα δεν έχουν πρόσβαση σ αυτές τις πληροφορίες και κατά συνέπεια θα πρέπει να χρησιµοποιήσουν αντισταθµιστικά αισθητήρια κανάλια και εναλλακτικές µεθόδους εξερεύνησης (Lahav & Mioduser, 2004). Τα τυφλά άτοµα, καθώς κινούνται χωρίς την παρουσία της όρασης, έχει αποδειχτεί ότι έχουν φτωχότερη επίδοση στην χωρική ενηµέρωση ή την ενοποίηση µονοπατιών - την ικανότητα να κρατούνται ίχνη για την αλλαγή της θέσης σε σχέση µε ένα σταθερό περιβάλλον (Easton & Bentzen, 1999). Οι ειδικοί προσανατολισµού και κινητικότητας εκπαιδεύουν τα άτοµα µε τύφλωση ή µειω- µένη όραση σε συγκεκριµένες τεχνικές για την αυτόνοµη κίνησή τους και τον προσανατολισµό τους στο χώρο. Αυτές οι τεχνικές στηρίζονται κυρίως στις απόψεις των ειδικών, παρά στο πλαίσιο που προκύπτει µέσα από την εµπειρία. Για παράδειγµα, η ακοή είναι µια σηµαντική πηγή πληροφοριών για το περιβάλλον (Ashmead, Wall, Eaton, Ebinger, Snook-Hill, Guth & Yang, 1998). Συχνά προσδιορίζουµε και εντοπίζουµε τα αντικείµενα/πράγµατα από το άκουσµα των ήχων που τα ίδια εκπέµπουν ή των ήχων που προκύπτουν όταν οι ακροατές αλληλεπιδρούν µ αυτά. Οι άνθρωποι (οι φωνές τους, τα βήµατά τους), τα αυτοκίνητα (οι µηχανές τους, θόρυβος από τις ρόδες, φρενάρισµα), άλλες µηχανές (µηχανήµατα εκσκαφής, τρυπάνια), το νερό (όταν στάζει, ρέει), ο άνεµος όταν φυσά εν µέσω των δέντρων, κτλ. - εκπέµπουν ήχους που επιτρέπουν την εύκολη αναγνώρισή τους. Άλλα πράγµατα δεν εκπέµπουν τα ίδια ήχους, ωστόσο, είναι εύκολα προσδιορίσιµα επειδή τα ίδια διαµορφώνουν τους ήχους που δηµιουργούνται από τις ανθρώπινες ενέργειες. Για παράδειγµα, οι επιφάνειες που είναι καλυµµένες µε χλόη ή αµµοχάλικο προσδιορίζονται εύκολα από το άκουσµα του ήχου των βηµάτων ή των χτυπηµάτων ολίσθησης του λευκού µπαστουνιού πάνω σ' αυτές (Guth & Rieser, 1997, σελ. 11). Τα άτοµα µε οπτική αναπηρία χρησιµοποιούν τις αισθήσεις τους για να µάθουν για τα περίχωρά τους και στη συνέχεια χρησιµοποιούν τις γνωστικές ικανότητές τους, ειδικά το συλλογισµό και τη µνήµη, για να καθορίσουν τι «σηµαίνουν» αυτές οι αισθητήριες πληροφορίες για το χωρικό προσανατολισµό. Εν συντοµία, ακούνε, αγγίζουν και µυρίζουν καθώς κινούνται και συνδέουν τις σταθερές αισθητήριες και αντιληπτικές εµπειρίες µε τις θέσεις/τοποθεσίες κατά µήκος µιας πορείας (Guth & Rieser, 1997, σελ. 11). 2

3 Οι Gardiner & Perkins (2005), διερεύνησαν τον τρόπο µε τον οποίο τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση αισθάνονται τα περίχωρά τους. Τα αποτελέσµατα της µελέτης τους υποδεικνύουν ότι µια σειρά από χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος µπορούν να προσδιοριστούν χρησιµοποιώντας τον ήχο, την αφή και την όσφρηση (Gardiner & Perkins, 2005). Η χωρική κατανόηση αναπτύσσεται µέσα από ισχυρές αλληλοσυσχετίσεις µεταξύ των οπτικών και ακουστικών πληροφοριών, µε µεγαλύτερη εξάρτηση στην όραση απ' ότι στην ακοή (Matlin & Foley, 1992). Ωστόσο, η χρήση της ακοής παρέχει µια σηµαντική µερίδα πληροφοριών, που διευκολύνουν πολλές δεξιότητες προσανατολισµού και κινητικότητας σε ένα µεγάλο αριθµό ατόµων µε οπτική εξασθένιση. Τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση µπορούν να αποκτήσουν κάποια κατανόηση του χώρου που τους περιβάλλει, εκτιµώντας την απόσταση, την κατεύθυνση και το υψόµετρο των ηχητικών πηγών σε σχέση µε τον εαυτό τους (Gardiner & Perkins, 2005). Η όραση είναι η σηµαντικότερη αίσθηση για τον προσδιορισµό/αναγνώριση χωρικών οροσή- µων (landmarks 1 ), ωστόσο, η ακοή, η αφή και η όσφρηση παίζουν επίσης κάποιο ρόλο σ αυτήν την διαδικασία. Επιπλέον πληροφορίες, οι οποίες αποκτώνται απ όλες τις αισθήσεις, µπορούν να προστεθούν στα χωρικά ορόσηµα για να παράγουν την αίσθηση της σειράς/τακτοποίησης. Με την σειρά/τάξη έρχεται η αίσθηση της ασφάλειας και η ικανότητα της αναγνώρισης και της χρήσης ενός περιβάλλοντος (Gardiner & Perkins, 2005). Διάφορες πρώιµες έρευνες έχουν δείξει ότι ο εντοπισµός εµποδίων στηρίζεται στην ακουστική ικανότητα (Ashmead, Wall, Eaton, Ebinger, Snook-Hill, Guth & Yang, 1998). Οι Carlson- Smith & Wiener (1996) κάνουν αναφορά στην όπως φαίνεται µαγική ικανότητα των τυφλών ατόµων να εντοπίζουν εµπόδια που εµφανίζονται στο µονοπάτι της κίνησής τους και να προσδιορίζουν τη θέση ανοιγµάτων στη γραµµή των κτιρίων ή σε τοίχους που βρίσκονται δίπλα τους (στο πλάι τους). Αυτές οι ικανότητες ορίζονται ως «αντίληψη εµποδίου» (obstacle perception) ή «εντοπισµός της ηχούς» (echo detection 2 ) αντίστοιχα, ενώ και οι δύο µαζί είναι γνωστές ως «ηχοεντοπισµός» (echolocation 3 ) (Carlson-Smith & Wiener, 1996). Οι τυφλοί «ταξιδιώτες» χρησιµοποιούν τον «ηχο-εντοπισµό» για να προσανατολιστούν στο χώρο, για να βοηθηθούν ώστε να περπατήσουν σε µια γραµµή κίνησης παράλληλη µε έναν τοίχο, να εντοπίσουν εµπόδια στο µονοπάτι της κίνησής τους και επίσης για να καθορίσουν πότε φτάνουν στο τέλος ενός διαδρόµου, πότε διέρχονται από διασταυρούµενους διαδρόµους ή από µια ανοιχτή είσοδο. Μπορούν επίσης µέσω της ακοής να προσδιορίσουν το µέγεθος, την απόσταση, τη θέση, το σχήµα και τη σύνθεση συγκεκριµένων αντικειµένων (Carlson-Smith & Wiener, 1996). Η ικανότητα της χρήσης φυσικών ηχητικών σηµάτων για τον εντοπισµό εµποδίων και για τη διατήρηση του προσανατολισµού είναι σηµαντική για τα τυφλά άτοµα, επειδή µπορεί να χρησι- µοποιηθεί σε πολλά περιβάλλοντα και µόλις αναπτυχθεί είναι πάντα άµεσα διαθέσιµη (Carlson- Smith & Wiener, 1996). Ωστόσο, µερικές φορές ο «ηχο-εντοπισµός» παρέχει λανθασµένες πλη- 1 Landmark: είναι ένας όρος που χρησιµοποιείται για να περιγράψει τα αισθητά/αντιληπτά χαρακτηριστικά διαφόρων χώρων/περιβαλλόντων, τα οποία επιτρέπουν στα άτοµα που κινούνται σε ένα γνωστό περιβάλλον να γνωρίζουν/προσδιορίζουν την ακριβή θέση τους. Μπορούµε να πούµε ότι είναι οποιοδήποτε οικείο αντικείµενο, ήχος, οσµή θερµοκρασία, απτικό ή οπτικό ερέθισµα, το οποίο είναι εύκολα αναγνωρίσιµο, είναι σταθερό και έχει µια ξεχωριστή, µόνιµη θέση στο περιβάλλον, η οποία είναι γνωστή στο άτοµο που κινείται σ αυτό. 2 Sound echo: ένας ήχος ο οποίος αντανακλάται από ένα αντικείµενο στο περιβάλλον, όπως ένα κτίριο ή ένας τοίχος (Pogrund και λοιποί, 1995, σελ ). 3 Echolocation: η ακουστική δεξιότητα του εντοπισµού ανοιγµάτων κατά µήκος ενός τοίχου ή άλλης επιφάνειας, αναγνωρίζοντας την απουσία ηχητικών κυµάτων (Pogrund και λοιποί, 1995, σελ ). 3

4 ροφορίες, ειδικά όταν δεν υπάρχει κάποιο άλλο ερέθισµα για να πιστοποιήσει τις αισθητήριες πληροφορίες. Για παράδειγµα, µια δασώδης περιοχή µπορεί να γίνει λανθασµένα κατανοητή ως µια περιοχή µε κτίρια (Gardiner & Perkins, 2005). Τα ηχητικά κύµατα µπορεί να τροποποιηθούν, λόγω της αντανάκλασης, της αντήχησης ή της παρεµπόδισης από διάφορα εµπόδια. Δηλαδή, η ύπαρξη κάποιου αντικειµένου µεταξύ της ηχητικής πηγής και του ακροατή µπορεί να παρεµποδίσει τη δίοδο των ηχητικών κυµάτων. Αυτά τα εµπόδια είναι γνωστά ως «ηχητικές σκιές» ή «σκιές ήχου» (sound shadows 4 ). Επίσης, τα ηχητικά κύµατα µπορεί να τροποποιηθούν και από την µετακίνηση της ηχητικής πηγής ή/και του ακροατή. Εάν ένα ηχητικό κύµα έχει υποστεί αντανάκλαση, τότε µειώνεται η ισχύς του, εν µέρει λόγω της απορρόφησης από τις επιφάνειες αντανάκλασης και εν µέρει λόγω της αύξησης στην απόσταση που διανύει. Ένας ακροατής ακούει µια διαδοχή ηχητικών κυµάτων - τα απευθείας προς αυτόν κινούµενα κύµατα είναι αυτά που φτάνουν πρώτα και είναι πιο έντονα, τα κύµατα που αντανακλώνται από κάποια επιφάνεια φτάνουν σ αυτόν µετέπειτα και έχουν µικρότερη ένταση, κ.ο.κ. (Gardiner & Perkins, 2005, αναφορά σε Handel, 1989). Οι παρατηρήσεις που έχουν γίνει στο πεδίο υποδεικνύουν την αξία που έχουν οι αντανακλώµενοι περιβαλλοντικοί ήχοι για τα άτοµα µε οπτική αναπηρία, όσον αφορά την ερµηνεία των περιχώρων τους (Gardiner & Perkins, 2005). Ένας ακροατής δέχεται ηχητικά κύµατα που περιέχουν ήχους από διάφορες ηχητικές πηγές και το ανθρώπινο ακουστικό σύστηµα είναι ικανό να αναλύει τα ακουστικά κύµατα στα συστατικά τους µέρη. Έτσι οι άνθρωποι µπορούν να ακούνε επικαλυπτόµενους ήχους και να αναγνωρίζουν διαφορετικούς ήχους που ακούγονται την ίδια χρονική στιγµή (Gardiner & Perkins, 2005, αναφορά σε Handel, 1989). Η συγκεκριµένη ικανότητα είναι ιδιαίτερα χρήσιµη για τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση, καθώς τους δίνει τη δυνατότητα να συµπεραίνουν αφαιρετικά διάφορες πληροφορίες για τα περίχωρά τους. Ωστόσο, η ερµηνεία αυτών των πληροφοριών µπορεί να µην είναι πάντα ακριβής - οι περιβαλλοντικές συνθήκες µερικές φορές αυξάνουν την πιθανότητα για λανθασµένες ερµηνείες. Η τοπογραφία της περιοχής, η κάλυψη από βλάστηση και οι συνθήκες του αέρα, µπορεί να παίξουν το ρόλο τους στην αλλαγή του χαρακτήρα των ήχων (Gardiner & Perkins, 2005, αναφορά σε Pocock, 1989). Στη βιβλιογραφία έχει γίνει αρκετές φορές αναφορά στις αξιοσηµείωτες ικανότητες που επιδεικν ύ- ουν τα τυφλά άτοµα κατά την κίνησή τους µέσα στο χώρο, λαµβάνοντας υπόψη την απουσία της όρασης (Voss, Lassonde, Gougoux, Fortin, Guillemot & Lepore, 2004). Σε προηγούµενες έρευνες έχει απο - δειχτεί ότι τα τυφλά άτοµα αποδίδουν σε ένα τυπικό επίπεδο ή και καλύτερο από το τυπικό σε στόχους που εµπλέκουν την ακρόαση του κοντινού χώρου (Voss και λοιποί, 2004). Σχετικά πρόσφατα, οι Voss και λοιποί (2004) έδειξαν ότι τα τυφλά άτοµα, όχι µόνο χαρτογραφούν σωστά ακουστικά τον χώρο σε µεγαλύτερη απόσταση από ταάµεσα περίχωρά τους, αλλά επιδεικνύουν επιδόσεις άνω της τυπικής σε περιπτώσεις που είναι απαραίτητη η διάκριση λεπτών ακουστικών συνθηµάτων (Voss και λοιποί, 2004). Οι Voss και λοιποί (2004) έδειξαν επίσης για πρώτη φορά ότι ακόµη και τα πρόσφατα τυφλωµένα άτοµα αναπτύσσουν χωρικές ικανότητες άνω του τυπικού επιπέδου (Voss, Lassonde, Gougoux, Fortin, Guillemot & Lepore, 2004). Στην µελέτη των Easton & Bentzen (1999), διερευνήθηκε εάν η εκτεταµένη εκπαίδευση σε ένα πλούσιο ακουστικό περιβάλλον µπορεί να αυξήσει την ικανότητα χωρικής ενηµέρωσης, σε 4 Sound shadow: ένα αντικείµενο στο περιβάλλον που βρίσκεται ανάµεσα στον ήχο και το άτοµο που κινείται (Pogrund και λοιποί, 1995, σελ ). 4

5 ένα δείγµα 12 εκ γενετής τυφλών ενηλίκων. Μετά τη εκπαίδευση η αντίληψη της απόστασης ήταν καλύτερη από αυτήν µιας οµάδας ενηλίκων µε όραση, ενώ η αντίληψη της διεύθυνσης ήταν ισοδύναµη (Easton & Bentzen, 1999). Όλα τα παραπάνω µπορούν να έχουν άµεση εφαρµογή και σε ένα ακόµη βασικό πεδίο, αυτό της δηµιουργίας βοηθηµάτων προσανατολισµού και κινητικότητας για τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση. Σύµφωνα µε τους Gardiner & Perkins (2005), εάν οι κατασκευαστές των χαρτών αφής αποκτήσουν κάποια γνώση για το τί µπορούν να αντιληφθούν οι χρήστες των χαρτών σε ένα τόπο/περιοχή, τότε θα µπορούν να παράγουν αποτελεσµατικότερα βοηθήµατα (χάρτες αφής). Στηριζόµενοι σ αυτήν την άποψη, µε την οποία φυσικά θα συµφωνήσουµε, µπορούµε να υποστηρίξουµε την ενσωµάτωση των ηχητικών πληροφοριών στην φιλοσοφία της παραγωγής γραφικών βοηθηµάτων προσανατολισµού και κινητικότητας. Η αποτύπωση του ηχοτοπίου µιας περιοχής και η εν συνεχεία χρήση του, σε συνδυασµό µε τις βασικές πληροφορίες για την χωρική κατανοµή που περιέχονται στους χάρτες αφής, µπορεί να συµβάλλει σηµαντικά στην αποτελεσµατικότερη χωρική αντίληψη της εν λόγω περιοχής από τα άτοµα µε οπτική εξασθένιση. 2. Αναπαράσταση του Ηχοτοπίου Από τα µέσα της δεκαετίας του 1960 και µε τη συµβολή πρωτοποριακών µουσικό-συνθετών γεννήθηκε ένας νέος κλάδος της οικολογίας, η «Ακουστική Οικολογία», η οποία µελετά το ηχητικό περιβάλλον των οικοσυστηµάτων (Truax, 1999). Έτσι για την µελέτη ενός συστήµατος υπό το πρίσµα της ακουστικής οικολογίας, η έννοια του χώρου (τοπίου) εµπλουτιζόµενη µε τον ήχο, επαναπροσδιορίζεται ως ηχοτοπίο (Schafer, 1994). Μέσα στα πλαίσια περιγραφής και µελέτης του χώρου τίθεται το ζήτηµα της χαρτογραφικής απόδοσης της ηχητικής του κατάστασης. Καθώς µε τα Συστήµατα Γεωγραφικών Πληροφοριών (ΣΓΠ) επιτυγχάνεται η συνδυασµένη επεξεργασία όλων των απαραίτητων πληροφοριών σε ένα ενιαίο χαρτογραφικό περιβάλλον, θεωρούνται ως το καλύτερο εργαλείο για την οπτικοποίηση του ηχοτοπίου, αντιπαραθέτοντας τις µορφές και τις ιδιότητες του φυσικού χώρου µε τα ηχητικά γεγονότα που τον περιγράφουν (Kang & Servign, 1999). Η διαδικασία αναπαράστασης του ηχητικού περιβάλλοντος συναρτήσει των γεωγραφικών χαρακτηριστικών µιας πόλης, στηρίζεται στη καταγραφή ηχητικών πληροφοριών σε επιλεγµένες θέσεις του αστικού ιστού και στην επεξεργασία τους σε περιβάλλον χαρτογραφικής απεικόνισης, (Servigne, 1998, Servigne και λοιποί, 1999, Arkette, 2004, Papadimitriou & Kouzeleas, 2005). Ο ορισµός δε, ενός τρόπου (µοντέλου) χαρτογραφικής απόδοσης των ηχητικών ιδιοτήτων του χώρου, όπως αυτές διαµορφώνονται στο αστικό περιβάλλον, δεν αφορά µόνο τη δηµιουργία ενός χάρτη ηχητικών εντάσεων αλλά και το συσχετισµό των ηχητικών καταστάσεων µε δραστηριότητες και λειτουργίες µιας πόλης, δηλαδή την ηχητική (ή ακουσµατική) ταυτοποίηση του αστικού χώρου. Η ηχητική ταυτότητα προσδιορίζεται µε τη µελέτη αντιπροσωπευτικών περιοχών µιας πόλης (ζωνών) οι οποίες σχετίζονται είτε µε συγκεκριµένα ηχητικά γεγονότα. Η βασική ιδέα στην οποία στηρίζεται το µοντέλο απόδοσης του ηχοτοπίου µιας πόλης, είναι ότι το αστικό τοπίο (δηλ. τα χαρακτηριστικά που το περιγράφουν) αποτελεί το σκηνικό όπου διαδραµατίζονται γεγονότα (λειτουργίες δραστηριότητες) οι οποίες γεννούν συγκεκριµένους ήχους (Παπαδηµητρίου και Κουζελέας, 2007). 5

6 Το ακουστικό φάσµα ενός ηχοτοπίου µπορεί να διαχωριστεί (ταξινοµηθεί) σε τρία µέρη ανάλογα µε την προέλευση των ήχων (Cage και λοιποί, 2004): τους ανθρώπινους ήχους (Anthropophony) ήχους που οφείλονται σε ανθρώπινες δραστηριότητες και µπορεί να παράγονται είτε από µηχανές είτε από την οµιλία, τους βιολογικούς ήχους (Biophony) ήχους που δηµιουργούν οι ζωντανοί οργανισµοί του περιβάλλοντος (όπως πουλιά, ζώα, έντοµα κ.α.) και τους υπόλοιπους γεωφυσικούς ήχους (Geophony) ήχους που παράγονται από το φυσικό περιβάλλον (όπως ο αέρας, το νερό που κυλάει κτλ). Λαµβάνοντας υπόψη την παραπάνω ποιοτική (και όχι ποσοτική) κατηγοριοποίηση των ήχων στο ηχοτοπίο, το αστικό ηχητικό περιβάλλον προσδιορίζεται από το τρόπο συµµετοχής των επι- µέρους ηχητικών κατηγοριών, καθώς σε τυχαίες θέσεις µπορεί να ακούγονται συνδυασµοί ήχων διαφορετικής προέλευσης (Boubezari & Coelho, 2004). 3. Έρευνα Στόχοι της έρευνας, που παρουσιάζεται στο παρόν άρθρο, είναι α) η καταγραφή των ηχητικών γεγονότων που αντιλαµβάνονται τα άτοµα µε τύφλωση στο χώρο της πανεπιστηµιούπολης του Α.Π.Θ. και β) η δηµιουργία χαρτών που να αναπαριστούν το αντιλαµβανόµενο ηχοτοπίο της εν λόγω περιοχής. 3.1 Συµµετέχοντες Το δείγµα της έρευνας αποτελείται από 6 τυφλά άτοµα (5 άνδρες και 1 γυναίκα), ηλικίας ετών (µ.ο.= 29). Από τους 6 συµµετέχοντες, οι 4 τυφλώθηκαν σε ηλικία µεγαλύτερη ή ίση των 10 ετών και οι 2 σε ηλικία µικρότερη των 6 ετών. Όλοι οι συµµετέχοντες κατοικούν στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Οι περισσότεροι (5 άτοµα) από τους συµµετέχοντες δήλωσαν ότι κινούνται πάντα µόνοι (αυτόνοµα), µε εξαίρεση 1 άτοµο που δήλωσε ότι κινείται είτε µόνος είτε µε τη βοήθεια συνοδού. Τα στοιχεία των συµµετεχόντων συνοψίζονται στον πίνακα 1. Πίνακας 1. Στοιχεία των τυφλών συµµετεχόντων. Φύλο Ηλικία Ηλικία απώλειας όρασης Βαθµός οπτικής αναπηρίας Αίτιο 1 Άρρεν Ολική τύφλωση Αποκόλληση αµφιβληστροειδούς 2 Άρρεν Ολική τύφλωση Μελαγχρωστική (µόνο αντίληψη φωτός) 3 Άρρεν Ολική τύφλωση Βλάβη στο οπτικό νεύρο Αυτόνοµη κίνηση Ναι Ναι Ναι 6

7 4 Άρρεν Ολική τύφλωση Ατύχηµα Όχι πάντα 5 Άρρεν 28 1 Ολική τύφλωση Υπεροξυγόνωση Ναι στη θερµοκοιτίδα 6 Θήλυ 26 6 Ολική τύφλωση Ρεριτοβλάστωµα Ναι 3.2 Περιοχή Μελέτης Ως πιλοτική περιοχή µελέτης επιλέχθηκε τµήµα της πανεπιστηµιούπολης του ΑΠΘ (βλέπε εικόνα 1). Η συγκεκριµένη επιλογή βασίστηκε αρχικά στο γεγονός ότι αποτελεί ένα ήπιο αστικό περιβάλλον (σε σχέση µε άλλες κεντρικές περιοχές της πόλης) και στο ότι αποτελεί έναν χώρο όπου δραστηριοποιούνται και άτοµα µε οπτική εξασθένιση. Ο συγκεκριµένος χώρος χαρακτηρίζεται από διαρκή παρουσία ανθρώπων (προσωπικού, φοιτητών και επισκεπτών) οι οποίοι κινούνται µέσα σ' αυτόν είτε πεζοί είτε µε οχήµατα (αυτοκίνητα, µοτοσυκλέτες). Παράλληλα, καθώς ο χώρος του ΑΠΘ εντάσσεται στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου της πόλης, εξυπηρετείται και από αρκετές γραµµές αστικών λεωφορείων (κυρίως στην Εγνατία και την Εθνικής Αµύνης). Τα παραπάνω, σε συνδυασµό µε τους πυρήνες πρασίνου (δένδρα και πάρκα) που φιλοξενούν κάποια ζωικά είδη (π.χ. πουλιά, σκυλιά, κτλ.), αποτελούν βασικούς παράγοντες διαµόρφωσης του ηχοτοπίου. 3.3 Μεθοδολογία Ο εντοπισµός των ηχητικών γεγονότων που χαρακτηρίζουν την περιοχή µελέτης έγινε σε προκαθορισµένες θέσεις. Σε κάθε θέση έγιναν καταγραφές σε έντυπες φόρµες και παράλληλα µια ηχογράφηση για την τεκµηρίωση της καταγραφής. Η κάθε καταγραφή έχει δειγµατοληπτικό χαρακτήρα που εξυπηρετεί στο προσδιορισµό των ποσοτικών (πλήθος-ποικιλία) και των ποιοτικών (προέλευση και σηµασία) χαρακτηριστικών του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου. Για τη καταγραφή των ηχητικών γεγονότων που περιγράφουν το χώρο επιλέχθηκαν 6 χαρακτηριστικές θέσεις (βλέπε εικόνα 1) σε εξωτερικούς χώρους. Η πρώτη θέση (Σ1) ορίστηκε απέναντι από την είσοδο του κτιρίου της Φυσικοµαθηµατικής και πριν τη πλατεία του Χηµείου (στις σκάλες της πλατείας), η δεύτερη (Σ2) στο βόρειο τµήµα του πάρκου (στο αστεροσκοπείο), η τρίτη (Σ3) στο νότιο τµήµα του πάρκου του αστεροσκοπίου και κοντά στο δρόµο που διασχίζει τη πανεπιστηµιούπολη, η επόµενη θέση (Σ4) στο χώρο στάθµευσης µεταξύ του κτιρίου Διοίκησης και της Νοµικής σχολής, η πέµπτη (Σ5) στο πάρκο µεταξύ των κτιρίων Διοίκησης και της Φιλοσοφικής σχολής και η τελευταία θέση (Σ6) στο νότιο τµήµα της πλατείας του Χηµείου. Η δειγµατοληψία στο κάθε σηµείο (Σ1 έως και Σ6) διήρκεσε 7' λεπτά και πραγµατοποιήθηκε 2 φορές. Συγκεκριµένα, πραγµατοποιήθηκε σε δύο διαφορετικές µέρες, µε δύο διαφορετικές οµάδες τυφλών ατόµων. Την πρώτη φορά έλαβε χώρα τις απογευµατινές ώρες (16:30-18:30) και συµµετείχαν τα άτοµα 1, 2 και 3 (βλέπε στοιχεία των ατόµων στον πίνακα 1), ενώ τη δεύτερη φορά έλαβε χώρα τις πρωινές ώρες (10:00-12:00) και συµµετείχαν τα άτοµα 4, 5 και 6. 7

8 Εικόνα 1. Απόσπασµα δορυφορικής εικόνας που περιγράφει τη περιοχή µελέτης. Επισηµαίνονται οι θέσεις καταγραφής (Σ1 - Σ6). Για την διευκόλυνση της καταγραφής των ηχητικών γεγονότων, τυποποιήθηκε ένας πίνακας (βλέπε εικόνα 2), ο οποίος χρησιµοποιήθηκε ως έντυπο καταγραφής στο πεδίο (ένας πίνακας ανά άτοµο σε κάθε θέση). Στον πίνακα καταγράφηκαν τα ηχητικά γεγονότα που γίνονται αντιληπτά (ποιοι ήχοι), καθώς και η χρονική στιγµή της εµφάνισής τους. Συγκεκριµένα, καταγράφηκαν οι ήχοι που έγιναν αντιληπτοί στην περίοδο µελέτης των 7 λεπτών, σε βήµατα των 15" δευτερολέπτων. Επίσης, καταγράφηκε µια εκτίµηση για την αντιλαµβανόµενη ένταση των ηχητικών γεγονότων, θέτοντας την τιµή 1 (ελάχιστο) για κάτι το οποίο γίνεται απλά αντιληπτό (συµµετέχει στη διαµόρφωση του ηχοτοπίου), την τιµή 3 (µέγιστο) για κάτι το οποίο κυριαρχεί (πρωταγωνιστεί στη διαµόρφωση του ηχοτοπίου) και την τιµή 2 για τον ενδιάµεσο χαρακτηρισµό (συµπρωταγωνιστεί στη διαµόρφωση του ηχοτοπίου). Παράλληλα οι συµµετέχοντες χαρακτήρισαν το κάθε ηχητικό γεγονός ως «ήχο υποβάθρου» (αν επρόκειτο για ήχο ο οποίος περιέγραφε το ακουστικό σκηνικό) ή ως «ήχο επιφανείας» (εφόσον επρόκειτο για ήχο ο οποίος σχετιζόταν µε τη θέση καταγραφής). Κατά την παραπάνω διαδικασία, το κάθε άτοµο µε τύφλωση συνοδευόταν από ένα άτοµο µε κανονική όραση, το οποίο κατέγραφε τις απαντήσεις/παρατηρήσεις που υπαγόρευαν οι τυφλοί στην τυποποιηµένη φόρµα/πίνακα. Ταυτόχρονα µε τις καταγραφές ηχογραφήθηκαν τα ηχητικά γεγονότα και χρησιµοποιήθηκαν ως υλικό τεκµηρίωσης (ηχητική αποτύπωση) των παρατηρήσεων. Τα αρχεία της ηχογράφησης αποθηκεύτηκαν σε ψηφιακή µορφή (mp3, 44,1KHz, stereo). 8

9 Εικόνα 2. Παράδειγµα ενός πίνακα καταγραφής (από το πεδίο). Για κάθε χρονική στιγµή ση- µειώνονται τα ηχητικά γεγονότα που παρατηρήθηκαν και η έντασή τους, όπως την αντιλαµβάνεται ο παρατηρητής Ανάλυση - Αποτελέσµατα Τα δεδοµένα που καταγράφηκαν στο πεδίο (στο σχετικό έντυπο) µεταφέρθηκαν σε ψηφιακή µορφή σε ένα κατάλληλα διαµορφωµένο λογιστικό φύλλο. Το σύνολο των ηχητικών γεγονότων που καταγράφηκαν, απ' όλους τους παρατηρητές και σε όλους τους χρόνους και θέσεις καταγραφής, χρησιµοποιήθηκε για τη δηµιουργία µιας λίστας ηχητικών γεγονότων, τα οποία είναι και αυτά που έγιναν αντιληπτά από τους παρατηρητές και διαµορφώνουν το ηχοτοπίο στην περιοχή µελέτης. Έχει αξία να αναφέρουµε ότι η συγκεκριµένη λίστα συµπεριλαµβάνει συνολικά 33 διαφορετικούς ήχους. Στη συνέχεια, τα ηχητικά γεγονότα κατηγοριοποιήθηκαν, ανάλογα µε τη προέλευσή τους, σε «ανθρωπογενή», «βιολογικά» και «γεωφυσικά». Με βάση τις απαντήσεις των συµµετεχόντων κατηγοριοποιήθηκαν επίσης σε «ήχους υποβάθρου» και «ήχους επιφανείας». Στη συνέχεια υπολογίστηκαν (για κάθε παρατηρητή και θέση) το πλήθος των εµφανίσεων του κάθε ηχητικού γεγονότος (π.χ. πόσες φορές ακούστηκαν οµιλίες) και το άθροισµα των τιµών της αντιλαµβανόµενης έντασής τους (ως δείκτης για το πόσο επηρεάζει την αντίληψη του κάθε παρατηρητή). Τέλος, υπολογίστηκαν συνολικά για κάθε θέση καταγραφής (Σ1 έως και Σ6) τα παρακάτω στοιχεία, που λειτουργούν ως δείκτης περιγραφής των παραγόντων διαµόρφωσης του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου: α) για τις κατηγορίες των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, υπολογίστηκε το συνολικό άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης, το οποίο προκύπτει από την άθροιση της έντασης των µεµονωµένων ηχητικών γεγονότων (βλέπε πίνακες 2 και 7, για πρώτη και δεύτερη ηµέρα αντίστοιχα), β) για τις κατηγορίες «υπόβαθρο» και «επιφάνεια», υπολογίστηκε 1) το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων, το οποίο προκύπτει από την άθροιση του πλήθους των εµφανίσεων των µεµονωµένων ηχητικών γεγονότων (βλέπε πίνακες 3 και 8, για πρώτη και δεύτερη ηµέρα αντίστοιχα) και 2) το συνολικό άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων, το οποίο προκύπτει από την άθροιση της έντασης των µεµονω- µένων ηχητικών γεγονότων (βλέπε πίνακες 4 και 9), 9

10 γ) υπολογίστηκε ο αριθµός των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που έγιναν αντιληπτά, δηλαδή πόσοι διαφορετικοί ήχοι γίναν αντιληπτοί (βλέπε πίνακες 5 και 10). Επίσης, δηµιουργήθηκε µια λίστα για τον κάθε παρατηρητή, η οποία συµπεριλάµβανε τους ήχους που αναγνώρισε συνολικά ο κάθε παρατηρητής και στις 6 θέσεις (βλέπε πίνακες 6 και 11), καθώς επίσης και µια λίστα µε τους ήχους που αναγνώρισαν συνολικά όλοι οι συµµετέχοντες και στις 6 θέσεις (η λίστα περιλαµβάνει 33 διαφορετικά ηχητικά γεγονότα, βλέπε πίνακα 12). Για την οπτικοποίηση/αναπαράσταση των διαφοροποιήσεων στις αποτυπώσεις των παρατηρητών, στις διαφορετικές θέσεις και χρόνους καταγραφής χρησιµοποιήθηκαν 3 µέθοδοι: α) Η δη- µιουργία πινάκων, στους οποίους φαίνονται συγκριτικά τα αποτελέσµατα των διαφορετικών παρατηρητών, σε κάθε µια από τις 6 θέσεις καταγραφής ή συνολικά β) Ο σχηµατισµός µιας σειράς διαγραµµάτων για τη χωρική µεταβολή (ένα για κάθε χρονική περίοδο καταγραφής) για κάθε µια από τις κατηγορίες προέλευσης ήχων (ανθρωπογενείς, βιολογικοί, γεωφυσικοί) και σηµασίας (υποβάθρου και επιφανείας). Στα διαγράµµατα αυτά αποδίδονται σε συγκριτικό γράφηµα οι µεταβολές των τιµών που υπολογίστηκαν για κάθε κατηγορία, και γ) Η χαρτογραφική απόδοση των χωρικών µεταβολών για κάθε µια από τις κατηγορίες προέλευσης (ανθρωπογενείς, βιολογικοί, γεωφυσικοί) και σηµασίας (υποβάθρου και επιφανείας). Η χαρτογράφηση βασίστηκε σε τεχνικές παρεµβολής µεταξύ των θέσεων καταγραφής και αποδίδει µια εκτίµηση των παραγόντων διαµόρφωσης του ηχοτοπίου στη γεωγραφική περιοχή που ορίζεται από τις θέσεις καταγραφής. Στους ακόλουθους πίνακες φαίνονται συγκριτικά τα αποτελέσµατα των διαφορετικών παρατηρητών, σε κάθε µια από τις 6 θέσεις καταγραφής, αλλά και συνολικά. Αποτελέσµατα πρώτης ηµέρας Πίνακας 2. Το συνολικό άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, για κάθε παρατηρητή και σηµείο. Πρώτη ηµέρα Σηµεία Ανθρώπινοι Βιολογικοί Γεωφυσικοί Σύνολο Πίνακας 3. Το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων. Πρώτη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας 10

11 Σύνολο Πίνακας 4. Το συνολικό άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων. Πρώτη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας Σύνολο Πίνακας 5. Αριθµός των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που έγιναν αντιληπτά. Πρώτη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας Σύνολο Πίνακας 6. Οι διαφορετικοί ήχοι που εντοπίστηκαν από τον κάθε συµµετέχοντα Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Βήξιµο Κινητό Κλειδιά Κλείδωµα/ξεκλείδωµα αυτοκινήτου Κόρνα Μοτοσυκλέτα Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Βήξιµο Γέλια Κόρνα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Οµιλίες Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Οµιλίες Πουλιά Σκύλος (γάβγισµα) Χτύπος 11

12 Οµιλίες Πουλιά Σκύλος (γάβγισµα) Σκύλος (περπάτηµα) Σύρσιµο πόρτας Χτύπος Βοή δρόµου Σιντριβάνι Αποτελέσµατα δεύτερης ηµέρας Πουλιά Σειρήνα Σκύλος (γάβγισµα) Σύρσιµο πόρτας Φρενάρισµα Φτάρνισµα Χτύπος Θόρυβος από µηχ. εργασίες Βοή δρόµου Σιντριβάνι Βοή δρόµου Σιντριβάνι Πίνακας 7. Το συνολικό άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, για κάθε παρατηρητή και σηµείο. Δεύτερη ηµέρα Σηµεία Ανθρώπινοι Βιολογικοί Γεωφυσικοί Σύνολο Πίνακας 8. Το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων. Δεύτερη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας Σύνολο Πίνακας 9. Το συνολικό άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων. Δεύτερη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας

13 Σύνολο Πίνακας 10. Αριθµός των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που γίναν αντιληπτά. Δεύτερη ηµέρα Σηµεία Υπόβαθρο Επιφανείας Σύνολο Πίνακας 11. Οι διαφορετικοί ήχοι που εντοπίστηκαν από τον κάθε συµµετέχοντα Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Βήξιµο Γέλια Ήχος από µεταλλικό αντικείµενο Κόρνα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Οµιλίες Πουλιά Συναγερµός Σκύλος (γάβγισµα) Σκύλος (περπάτηµα) Σύρσιµο πόρτας Φρενάρισµα Φωνές Χτύπος Καρότσι Μουσική Ποδήλατο Βοή δρόµου Σιντριβάνι Αυτοκίνητο Βήµατα Κινητό Κλειδιά Κόρνα Μοτοσυκλέτα Οµιλίες Πουλιά Συναγερµός Σκύλος (γάβγισµα) Βοή δρόµου Σιντριβάνι Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Κινητό Κλειδιά Κόρνα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Οµιλίες Πουλιά Συναγερµός Σφύριγµα Σκύλος (γάβγισµα) Φρενάρισµα Χτύπος Θόρυβος µηχ. εργασίες Ποδήλατο Σπάσιµο Έντοµο Alarm Βοή δρόµου Σιντριβάνι Πίνακας 12. Οι ήχοι (ηχητικά γεγονότα) που εντοπίστηκαν συνολικά από τα άτοµα µε τύφλωση (και τις δύο µέρες) 13

14 Αεροπλάνο Αυτοκίνητο Βήµατα Βήξιµο Βοή δρόµου Γέλια Έντοµο Ήχος από µεταλλικό αντικείµενο Θόρυβος από µηχ. εργασίες Καρότσι Κινητό Κλειδιά Κλείδωµα/ξεκλείδωµα αυτοκινήτου Κόρνα Λεωφορείο Μοτοσυκλέτα Μουσική Οµιλίες Ποδήλατο Πουλιά Σειρήνα Σιντριβάνι Σκύλος (γάβγισµα) Σκύλος (περπάτηµα) Σπάσιµο Συναγερµός Σύρσιµο πόρτας Σφύριγµα Φρενάρισµα Φτάρνισµα Φωνές Χτύπος Alarm Από τον υπολογισµό των συνολικών αθροισµάτων για την αντιλαµβανόµενη ηχητική ένταση που αντιστοιχεί στις κατηγορίες των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, καθώς και στις κατηγορίες «υπόβαθρο» και «επιφάνεια», δηµιουργήθηκαν γραφήµατα, που αποδίδουν τις χωρικές µεταβολές των χαρακτηριστικών του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου (π.χ. βλέπε, εικόνες 3 και 4). Κάθε γράφηµα αντιστοιχεί σε έναν παρατηρητή Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Εικόνα 3. Γράφηµα που αποδίδει τις χωρικές µεταβολές των παραγόντων διαµόρφωσης του αντιλαµβανόµενου ηχοτοπίου. Επεξήγηση χρωµάτων: κόκκινο= ανθρωπογενές, πράσινο= βιολογικό, µπλε= γεωφυσικό. 14

15 Σ1 Σ2 Σ3 Σ4 Σ5 Σ6 Εικόνα 4. Γράφηµα που αποδίδει τις χωρικές µεταβολές του τρόπου αντίληψης των ηχητικών γεγονότων. Επεξήγηση χρωµάτων: γκρι= υπόβαθρο, και κίτρινο= επιφάνεια. Τέλος, δηµιουργήθηκε ένα σύνθετο χαρτογραφικό επίπεδο µε την αντιστοίχηση των τιµών της αντιλαµβανόµενης έντασης για τους ανθρωπογενείς, βιολογικούς και γεωφυσικούς ήχους στα τρία βασικά χρώµατα (κόκκινο, πράσινο, µπλε), ώστε να αποδοθούν οι χωρικές διακυµάνσεις της σύνθεσης του ηχοτοπίου (εικόνα 5Α) και δύο ακόµη χαρτογραφικά επίπεδα για την θεµατική απόδοση των διακυµάνσεων των ήχων υποβάθρου (εικόνα 5Β) και των ήχων επιφανείας (εικόνα 5Γ). Α Β Γ Εικόνα 5. Α. η χρωµατική σύνθεση αποδίδει τις διακυµάνσεις των παραγόντων διαµόρφωσης του ηχοτοπίου. Β. µε διαβαθµίσεις του γκρι αποδίδονται οι διακυµάνσεις της αντιλαµβανόµενης έντασης για τους ήχους υποβάθρου. Γ. µε διαβαθµίσεις του κίτρινου αποδίδονται οι διακυµάνσεις της αντιλαµβανόµενης έντασης για τους ήχους επιφανείας. 15

16 4. Συζήτηση - Συµπεράσµατα Η παρούσα µελέτη είναι η πρώτη που παρουσιάζεται από µια σειρά µελετών, που είναι υπό υλοποίηση στο συγκεκριµένο ερευνητικό πεδίο ή έχουν ολοκληρωθεί και τα αποτελέσµατά τους θα δηµοσιευτούν στο άµεσο µέλλον. Θα µπορούσε λοιπόν να χαρακτηριστεί ως πιλοτική µελέτη. Ωστόσο, τα αποτελέσµατα που προκύπτουν απ αυτήν είναι αξιολογίσιµα και επιδέχονται ερµηνεία, παρά το σχετικά µικρό αριθµό των συµµετεχόντων. Άλλωστε, λόγω της φύσης της συγκεκριµένης έρευνας, αλλά και της δοµής των τεστ που χρησιµοποιήθηκαν, δεν είναι απαραίτητο το δείγµα της έρευνας να είναι ιδιαίτερα µεγάλο. Μπορούµε λοιπόν ακόµη και µε το συγκεκριµένο δείγµα να καταλήξουµε σε ορισµένα βασικά συµπεράσµατα, χωρίς ωστόσο να µπορούµε να ελέγξουµε µε ασφάλεια την πιθανή επίδραση των ατοµικών διαφορών. Για παράδειγµα, θα είχε ιδιαίτερη αξία να ελέγξουµε την επίδραση της ηλικίας απώλειας της όρασης στην ακουστική αντίληψη των ατόµων µε τύφλωση, καθώς το συγκεκριµένο θέµα έχει απασχολήσει εκτεταµένα τη διεθνή επιστηµονική κοινότητα. Καταρχήν, όπως προκύπτει από τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας, υπάρχουν διαφορές µεταξύ των συµµετεχόντων ως προς το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων, το συνολικό άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων, τον αριθµό των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που έγιναν αντιληπτά και τους ήχους που εντοπίστηκαν συνολικά από τον κάθε συµµετέχοντα (ποιοι ήχοι εντοπίστηκαν). Αυτό ισχύει τόσο για τα άτοµα που συµµετείχαν στην πρώτη µέρα των µετρήσεων όσο και για τα άτοµα που συµ- µετείχαν στη δεύτερη µέρα (βλέπε πίνακες, 4, 5, 6, 7, και 8, 9, 10, 11, για πρώτη και δεύτερη µέρα αντίστοιχα). Επιπλέον, πέρα από τις διαφορές στα συνολικά αθροίσµατα, τα οποία προκύπτουν και από τις 6 θέσεις µελέτης συνολικά, εντοπίζονται διαφορές µεταξύ των συµµετεχόντων και σε κάθε θέση ξεχωριστά. Υπάρχουν λοιπόν αρκετές περιπτώσεις, που σε µια συγκεκριµένη θέση, το άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων, το άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεών τους, ο αριθµός των διαφορετικών ηχητικών γεγονότων που έγιναν αντιληπτά και οι ήχοι που εντοπίστηκαν, παρουσιάζουν σηµαντικές διαφορές από άτοµο σε άτοµο. Βέβαια, ο κάθε παρατηρητής που συµµετείχε στην έρευνα, σε µια δεδοµένη χρονική στιγµή ή για ένα χρονικό διάστηµα, ίσως να διέκρινε ακουστικά τους διάφορους ήχους που συνέθεταν το ηχοτοπίο, ωστόσο προσδιόριζε µόνο ορισµένους, ίσως αυτούς που θεωρούσε ο ίδιος ως περισσότερο σηµαντικούς. Θα πρέπει άλλωστε να τονίσουµε ότι τα τεστ που χρησιµοποιήθηκαν στην παρούσα έρευνα δεν διερευνούσαν την ικανότητα ακουστικής διάκρισης των συµµετεχόντων. Όσον αφορά την κατάταξη των ηχητικών γεγονότων σε ήχους υποβάθρου και επιφανείας, αξίζει να αναφέρουµε τα εξής. Καταρχήν, όλοι οι συµµετέχοντες ανέφεραν µεγαλύτερο αριθµό ηχητικών γεγονότων επιφανείας παρά υποβάθρου (βλέπε πίνακες 5 και 10) κάτι που ήταν αναµενόµενο, καθώς οι ήχοι υποβάθρου στην εν λόγω περιοχή µελέτης είναι συγκεκριµένα (π.χ. βοή δρόµου, πουλιά, κτλ) και σαφώς λιγότερα σε αριθµό από τους ήχους επιφανείας. Στην πλειονότητα των συµµετεχόντων (4 έναντι 2) το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων υποβάθρου είναι µεγαλύτερο από το συνολικό άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων επιφανείας. Αυτό είναι και το λογικά αναµενόµενο, καθώς οι ήχοι υποβάθρου ακούγονται συνήθως για µεγάλα χρονικά διαστήµατα ή µόνιµα καθ όλη την περίοδο µελέτης. Έτσι, η συχνότητα εµφάνισής τους είναι µεγάλη, µέσα στο διάστηµα καταγραφής που ορίστηκε για κάθε θέση (7 λεπτά). Ωστόσο, η διαφοροποίηση των δύο συµµετεχόντων είναι αξιοσηµείωτη, καθώς 16

17 υποδεικνύει ότι τα συγκεκριµένα άτοµα φαίνεται να δίνουν µεγαλύτερη σηµασία στους ήχους επιφανείας. Διαφορές ανάµεσα στους συµµετέχοντες εντοπίζονται και όσον αφορά τη σχέση µεταξύ του συνολικού αθροίσµατος των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων και του συνολικού αθροίσµατος των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων. Όπως παρατηρούµε στους σχετικούς πίνακες (πίνακες 3, 4 και 8, 9) η αναλογία αυτή δεν είναι σταθερή, απεναντίας, σε κάποια άτοµα η απόκλιση είναι ιδιαίτερα έντονη. Για παράδειγµα, το «άτοµο 1» στις κατηγορίες υπόβαθρο και επιφάνεια (βλέπε συγκριτικά, πίνακες 3 και 4) και το «άτοµο 6» στην κατηγορία επιφάνεια (βλέπε συγκριτικά πίνακες 8 και 9), παρουσιάζουν στο άθροισµα των αντιλαµβανόµενων εντάσεων των ηχητικών γεγονότων περίπου διπλάσιες τιµές από το άθροισµα των εµφανίσεων των ηχητικών γεγονότων. Τέλος, εντοπίζονται διαφορές ως προς την αντίληψη των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων. Η πρώτη παρατήρηση που µπορούµε να κάνουµε είναι ότι το συνολικό άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης των ανθρωπογενών ήχων είναι µεγαλύτερο από το άθροισµα της αντιλαµβανόµενης έντασης των βιολογικών, που ακολουθεί, ενώ των γεωφυσικών παρουσιάζει τις µικρότερες τιµές. Εάν εξετάσουµε τα στοιχεία που προκύπτουν από κάθε συµµετέχοντα ξεχωριστά, διαπιστώνουµε ότι υπάρχουν µεταξύ τους διαφορές ως προς την αντιλαµβανόµενη ένταση των ανθρωπογενών, βιολογικών και γεωφυσικών ήχων. Επιπλέον, αξίζει να τονίσουµε ότι υπάρχουν και περιπτώσεις ατόµων που εµφανίζουν κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως για παράδειγµα το άτοµο «2» και το άτοµο «6». Στα συγκεκριµένα άτοµα η αντιλαµβανόµενη ένταση των ανθρωπογενών ήχων είναι κατά πολύ µεγαλύτερη από την αντιλαµβανόµενη ένταση των βιολογικών και γεωφυσικών ήχων, σε σύγκριση µε τις αναλογίες που ισχύουν για τους υπόλοιπους συµµετέχοντες. Βιβλιογραφία Arkette, S. (2004. Sounds Like City. Theory Culture & Society, 21(1), Ashmead, D. H., Wall, R. S., Eaton, S. B., Ebinger, K. A., Snook-Hill, M., Guth, D. A., & Yang, X. (1998). Echolocation Reconsidered: Using Spatial Variations in the Ambient Sound Field to Guide Locomotion. Journal of Visual Impairment & Blindness, 92(9), Boubezari, M. & Coelho, J. (2004). The limit of audibility as a perceptive criterion for qualitative maps. Proceedings of Acoustica, Gulmaraes, Portugal, 1-8. Cage, S., Ummadi, P., Shortridge, A., Qi, J. & Jella, P. K. (2004). Using GIS to Develop a Network of Acoustic Environmental Sensors. [ pap1688.pdf]. Λήψη: 30/10/2007. Carlson-Smith, C., & Wiener, W.R. (1996). The Auditory Skills Necessary for Echolocation: A New Explanation. Journal of Visual Impairment & Blindness, 90, Easton, R. D., & Billie Louise Bentzen, B. L. (1999). The Effect of Extended Acoustic Training on Spatial Updating in Adults Who Are Congenitally Blind. Journal of Visual Impairment & Blindness, 93(7), Gardiner, A. & Perkins, C. (2005). It s a sort of echo... : Sensory perception of the environment as an aid to tactile map design. The British Journal of Visual Impairment, 23(2),

18 Guth, D. A., & Rieser, J. J. (1997). Perception and the Control of Locomotion by Blind and Visually Impaired Pedestrians. In Blasch, B.B., Wiener, W.R. and Welsh, R.L. (eds.), Foundations of Orientation and Mobility (2 nd edition). New York: American Foundation for the Blind. Kang, M. A. & Servigne, S. (1999). Animated Cartography for Urban Soundscape Information, CM-GIS 99. Proceedings of the 7 th International Symposium on Advances in Geographic Information Systems, November 2-6, Kansas City, USA. Lahav, O. & Mioduser, D. (2004). Exploration of Unknown Spaces by People Who Are Blind Using a Multi-sensory Virtual Environment. Journal of Special Education Technology, 19(3), Matlin, M.W & Foley, H.J. (1992) Sensation and Perception, 3rd ed. Boston: Allyn and Bacon. Papadimitriou, K. & Kouzeleas, S. (2005). A method for real time spatial analysis of sound via modeling in a CAD environment based on acoustical measurements. 14th European Colloquium on Theoretical and Quantitative Geography, September 9-13, 2005, Tomar, Portugal. Penrod, W. M., & Petrosko, J. (2003). Spatial Organization Skills of the Blind in Large Outdoor Places. RE:view 34(4), Pogrund, R., Healy, G., Jones, K., Levack, N., Martin-Curry, S., Martinez, C., Marz, J., Roberson-Smith, B., and Vrba, A. (1995). Teaching Age-Appropriate Purposeful Skills (2nd Ed.). Austin, Texas: Texas School for the Blind and Visually Impaired. Schafer, R.M. (1994). The Soundscape: Our Sonic Environments and the Tuning of the World. Rochester: Destiny Books. Servigne, S. (1998). Towards a Sonorous Urban Information System. Proceedings of the COST- UCE C4 Rome Workshop: "Information Systems and processes for Urban Civil Engineering Applications" (pp ). Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities. Servigne, S., Laurini, R., Kang, M. A., Balay, O., Arlaud, B. & Li, K. J. (1999). A prototype of a system for Urban Soundscape. Proceedings of the 21st Urban Data Management Symposium. Truax, B. (1999). Handbook of Acoustic Ecology (2 nd Ed.). Burnaby: Cambridge Street Publishing. Voss, P., Lassonde, M., Gougoux, F., Fortin, M., Guillemot, J. & Lepore, F. (2004). Early- and Late-Onset Blind Individuals Show Supra-Normal Auditory Abilities in Far-Space. Current Biology, 14, Παπαδόπουλος, Κ. (2007). Κινητικότητα και Προσανατολισµός των Ατόµων µε Πρόβληµα Όρασης. Πανεπιστηµιακές Σηµειώσεις, Τµήµα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας. Παπαδηµητρίου, Κ. & Κουζελέας, Σ. (υπό δηµοσίευση). Μεθοδολογική προσέγγιση της γεωγραφικής διάστασης του αστικού ηχοτοπίου. Γεωγραφίες. 18