Γκαραβέλας Κωνσταντίνος Καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης/ Επιστημονικός συνεργάτης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Επιστημονικός συνεργάτης ΤΕΙ Ηπείρου

Transcript

1 Η ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΩΔΙΚΑ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΙΓΛΩΣΣΩΝ-ΠΟΛΥΓΛΩΣΣΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ Γκαραβέλας Κωνσταντίνος Καθηγητής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης/ Επιστημονικός συνεργάτης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Επιστημονικός συνεργάτης ΤΕΙ Ηπείρου Φλώρου Αικατερίνη Καθηγήτρια ΤΕΙ Ηπείρου Περίληψη Δεδομένης της πολυπολιτισμικότητας της ελληνικής κοινωνίας και των αλλαγών που αυτή επιφέρει στο εκπαιδευτικό σκηνικό, έρευνες με αντικείμενο την επιλογή και την εναλλαγή κώδικα μπορούν να δώσουν στοιχεία για την πραγματική εικόνα των γλωσσικών επιλογών στα δημόσια σχολεία. Η συγκεκριμένη έρευνα μελετά ομάδες παιδιών με διαφορετική καταγωγή και τις επιλογές γλωσσικού κώδικα που αυτά κάνουν στο σχολικό περιβάλλον. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας παρατήρησης αποδεικνύονται χρήσιμα, πέρα από ενδιαφέροντα, για να αρθούν συμπεράσματα σχετικά με τον ρόλο που παίζει η γλώσσα στην ενσωμάτωση των παιδιών των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία και την αντιμετώπιση τυχόν προβλημάτων που προκύπτουν από αυτήν. Abstract Due the multicultural character of Greek society and the changes that are provoked to the educational scenery, researches that aim to the choice and the alteration of code could provide evident for a realistic picture of linguistic choices in public schools. This specific research studies groups of students with different origins and also their choices of a linguistic code that they make in the school environment. The results of an observation like this could be proofed not only necessary but also interesting. This way conclusion may emerge related to the role that a language has in the blending of immigrants children in the local society and in dealing with any problem that could occur. 1. Θεωρητική Εισαγωγή Η εναλλαγή και η επιλογή κώδικα που εμφανίζεται σε κοινωνίες με ομάδες δίγλωσσων ομιλητών και κυρίως μεταναστών, είναι ένα φαινόμενο το οποίο παρατηρείται σε μεγάλη συχνότητα στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Η διγλωσσία είναι ένα από τα γλωσσικά φαινόμενα που προβλημάτισαν τους Γλωσσολόγους ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα. Από τους πρώτους που ασχολήθηκαν μαζί της ήταν ο Bloomfield ο οποίος την εξηγεί ως την ικανότητα ενός ομιλητή να χειρίζεται δύο γλώσσες σε βαθμό που να μην διακρίνεται από τους φυσικούς ομιλητές 1. Κάποια χρόνια αργότερα ο Weinreich την ορίζει ως την εναλλακτική χρήση δύο ή περισσοτέρων γλωσσών από ένα άτομο 2. Με βάση τους δύο παραπάνω ορισμούς γίνεται φανερό ότι ένα δίγλωσσο άτομο έχει στη διάθεσή του δύο γλώσσες από τις οποίες κάθε φορά επιλέγει με ποια θα επικοινωνήσει. Από τους σημαντικότερους ερευνητές που ασχολήθηκαν με ζητήματα διγλωσσίας ήταν ο Fergusson ο οποίος διακρίνει τον όρο bilingualism (διγλωσσία) από τον όρο diglossia (κοινωνική διγλωσσία). Σύμφωνα με την πρόταση που έκανε το 1959 σε άρθρο του στο περιοδικό «Word», ο όρος bilingualism αναφέρεται στην συνύπαρξη δύο διαφορετικών γλωσσών σε ατομικό ή κοινωνικό επίπεδο ενώ ο όρος diglossia αναφέρεται στην ύπαρξη διαφορετικών παραλλαγών στα πλαίσια της ίδιας γλώσσας 3. Έχει παρατηρηθεί ότι ο δίγλωσσος ή ο πολύγλωσσος ομιλητής είτε επιλέγει σε συγκεκριμένες περιστάσεις έναν από τους γλωσσικούς κώδικες που έχει την ικανότητα να χρησιμοποιεί, είτε εναλλάσσει τους κώδικες αυτούς. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Wardhaugh, οι άνθρωποι αναγκάζονται συνήθως να επιλέξουν έναν συγκεκριμένο κώδικα κάθε φορά που επιλέγουν να μιλήσουν και επίσης ενδέχεται να μεταφερθούν από έναν κώδικα σε έναν άλλο ή να αναμείξουν δύο γλωσσικούς κώδικες 4. Τρόποι λοιπόν εκδήλωσης της διγλωσσίας είναι η επιλογή κώδικα (Code Choice), η εναλλαγή κώδικα (Code-Switching) και η μείξη κωδίκων (Code-Mixing). Σ' αυτό το σημείο πρέπει να τονιστεί πως η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στο φαινόμενο της επιλογής κώδικα (Code Choice). Η επιλογή γλωσσικού κώδικα από έναν ομιλητή γίνεται σύμφωνα με κάποιες συνισταμένες. Όπως τονίζει ο καναδός Γλωσσολόγος Mackey οι βασικοί παράγοντες που ωθούν έναν ομιλητή να επιλέξει ένα 1 Bloomfield L. (1933), Language. Νέα Υόρκη: Holt, σελ Weinreich U Languages in contact. Hage: Mouton. 3 Ferguson C Diglossia. Στο Word, τεύχος.15., σελ Wardhaugh, R An Introduction to Sociolinguistics. 2nd Edition. Oxford: Blackwell, σελ.103.

2 κώδικα σε σχέση με έναν άλλο είναι το θέμα της συζήτησης, ο ίδιος ο ομιλητής (η ικανότητα του να επικοινωνεί σε κάθε μια από τις γλώσσες, η ηλικία εκμάθησης) και η ένταση της επικοινωνίας 5. Επίσης ο Wardhaugh αναφέρει πώς ο ομιλητής για την επιλογή της γλώσσας που θα χρησιμοποιήσει επηρεάζεται από τη σχέση που έχει με τον ακροατή, από το θέμα αλλά και από τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την κοινωνική και πολιτισμική απόσταση (με τον συνομιλητή του) 6. Για το ίδιο θέμα η Σκούρτου τονίζει πως ο χώρος χρήσης 7 της γλώσσας είναι που επιβάλλει στο χρήστη μια συγκεκριμένη γλώσσα σε συγκεκριμένη μορφή της, που ορίζει την «ορθότητα» στη χρήση της γλώσσας και απαιτεί ένα «επίπεδο» γνώσης ως ελάχιστο κριτήριο γλωσσικής επάρκειας. Νόημα, επικοινωνία και γλώσσα συνδέονται με τέτοιο τρόπο, ώστε για τα μέλη μιας γλωσσικής κοινότητας, η επιλογή δεν είναι μεταξύ μιας γλώσσας χ και μιας γλώσσας ψ, αλλά μεταξύ μιας γλώσσας που διευκολύνει την επικοινωνία και μίας γλώσσας που τη δυσχεραίνει -πάντα στα πλαίσια συγκεκριμένου χώρου χρήσης της γλώσσας και σε σχέση με τις προδιαγραφές που ο χώρος αυτός θέτει για τον ορισμό της γλωσσικής και επικοινωνιακής επάρκειας 8. Με άλλα λόγια το ίδιο το άτομο αλλά και το πλαίσιο μέσα στο οποίο συνομιλούν δύο άτομα παίζει τον κύριο ρόλο στην επιλογή του γλωσσικού κώδικα μέσω του οποίου πραγματοποιείται η συνομιλία 9. Η επιλογή του κώδικα που θα χρησιμοποιηθεί σε κάποια περίσταση δεν αποτελεί μια απλή ενέργεια αφού η γλώσσα έχει συμβολικό ρόλο στη ζωή μας και κάθε φορά που γίνεται επιλογή γλώσσας για μια περίσταση, αυτή η επιλογή δεν είναι τυχαία. Η Heller αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο προβληματισμός πάνω στην επιλογή της γλώσσας αναδεικνύει συνήθως και έναν προβληματισμό για την κοινωνική θέση 10. Συμφωνούμε πάντως με την άποψη της Σκούρτου, η οποία αναφέρει ότι άλλο είναι το κύρος που προσδίδει το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο σε μια γλώσσα και άλλο το πως το βιώνουν οι ίδιοι οι ομιλητές της. Εξάλλου, όπως αναφέρει η ίδια παρακάτω, ο δίγλωσσος μαθητής που απαγορεύει στη μητέρα του να του μιλάει στη γλώσσα της μπροστά στους συμμαθητές του, μπορεί να προέρχεται από οποιαδήποτε γλωσσική κοινότητα 11. Σήμερα το φαινόμενο της επιλογής κώδικα εξακολουθεί να έχει ιδιαίτερη σημασία και αποτελεί ένα βασικό πεδίο της γλωσσολογικής έρευνας. Σε αυτό συντέλεσαν σημαντικά οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα και εξακολουθούν να υφίστανται στις αρχές του 21 ου (π.χ. οι πόλεμοι και τα μεταναστευτικά κινήματα από φτωχά κράτη σε πλουσιότερα κ.τ.λ.) και οι οποίες συνέβαλαν στο να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των δίγλωσσων ή πολύγλωσσων ομιλητών παγκοσμίως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό που αναφέρει η Edwards από το Λονδίνο όπου από τους μαθητές του Λονδίνου ομιλούνται 300 γλώσσες και ιδιώματα 12. Περιπτώσεις είτε διγλωσσίας είτε πολυγλωσσίας είναι παρούσες στις περισσότερες χώρες του κόσμου, σε όλες τις περιπτώσεις κοινωνιών και σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Τα περισσότερα δίγλωσσα άτομα μιλούν τη μία γλώσσα καλύτερα από την άλλη ενώ πολλοί μπορούν μόνο να διαβάσουν ή να γράψουν τη μία από τις γλώσσες που μιλούν. Μάλιστα υπάρχουν και χώρες που έχουν επίσημη διγλωσσία ή πολυγλωσσία όπως είναι η Ελβετία (γερμανικά, ιταλικά, γαλλικά) και στις οποίες όπως είναι επόμενο η μελέτη της επιλογής γλωσσικού κώδικα αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Το φαινόμενο της επιλογής κώδικα παρατηρείται και σε δίγλωσσες κοινωνίες αλλά και σε κοινωνικές ομάδες με δίγλωσσους ομιλητές που συνήθως είναι μετανάστες. Στην Ελλάδα συναντώνται αμφότερες οι περιπτώσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν περιοχές όπως είναι το Μέτσοβο, όπου οι κάτοικοι χρησιμοποιούν δύο γλωσσικούς κώδικες: την Ελληνική κοινή και την βλάχικη. Υπάρχει από την άλλη και το παράδειγμα των μεταναστών ο αριθμός των οποίων έχει αυξηθεί πολύ με αποτέλεσμα να συναντώνται σχεδόν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε το σχολικό έτος 2002/03 από τους Γκότοβο και Μάρκου και η οποία είναι ενδεικτική για τον αριθμό των δίγλωσσων ή πολύγλωσσων στη χώρα μας, έδειξε πως το 8,91% των μαθητών που φοιτούν σ' όλες τις βαθμίδες της ελληνικής εκπαίδευσης, είναι παιδιά που προέρχονται από οικογένειες παλιννοστούντων ή αλλοδαπών. Πρόκειται για έναν αρκετά μεγάλο αριθμό που ύστερα από τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις στη βόρειο Αφρική και τις αραβικές χώρες 5 Mackey W The description of bilingualism. Στο Canadian Journal of Linguistics 7, σελ Wardhaugh, R An Introduction to Sociolinguistics. 2nd Edition. Oxford: Blackwell, σελ Ως «χώρο χρήσης» μεταφράζει στα ελληνικά τον όρο 'domain" του Fishman. 8 Σκούρτου, Ε Δίγλωσσοι Μαθητές στο ελληνικό Σχολείο. Στο: Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό Τεύχος 2002, σελ Αυτό επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσματα έρευνας που διεξήγαγε ο Δαμανάκης στο Βέλγιο και στη Γαλλία για την εκπαίδευση Ελληνοπαίδων. Βλέπε σχετικά Δαμανάκης, Μ., Η Εκπαίδευση Ελληνοπαίδων στο Βέλγιο και στη Γαλλία. Αθήνα: Gutenberg, σελ Heller, M Language choice, social institutions, and symbolic domination Language in Society, 24. Cambridge University Press. Σελ Σκούρτου, Ε Δίγλωσσοι Μαθητές στο ελληνικό Σχολείο. Στο: Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό Τεύχος 2002, σελ Edwards, V Learning Technologies and Status: The case of Minority Languages in Europe. Στο Δημητρακοπούλου, Αγγ. (επιμλ.): Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα /Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

3 θεωρούμε ότι έχει αυξηθεί και άλλο 13. Αν σ' αυτούς τους μαθητές προστεθούν και όσοι προέρχονται από μειονοτικές ομάδες (π.χ. Πομάκοι) και οι οποίοι πέρα από την ελληνική χρησιμοποιούν καθημερινά και τη διάλεκτό τους, γίνεται εύκολα κατανοητό πως και στην Ελλάδα είναι πολύ συχνές περιπτώσεις είτε διγλωσσίας είτε πολυγλωσσίας. Σ' αυτές τις περιπτώσεις τα άτομα επιλέγουν για να επικοινωνήσουν είτε τη μητρική τους γλώσσα είτε την ελληνική. Γίνεται δηλαδή μία επιλογή κώδικα (Code Choice) φαινόμενο που θεωρήσαμε πολύ ενδιαφέρον να παρατηρηθεί. 2. Η Έρευνα 2.1. Στόχος της έρευνας Δεδομένης της πολυπολιτισμικότητας της ελληνικής κοινωνίας και των αλλαγών που αυτή επιφέρει στο εκπαιδευτικό σκηνικό, έρευνες με αντικείμενο την επιλογή και την εναλλαγή κώδικα μπορούν να δώσουν στοιχεία για την πραγματική εικόνα των γλωσσικών επιλογών στα δημόσια σχολεία. Στόχος της συγκεκριμένης έρευνας είναι να μελετήσει ομάδες παιδιών με διαφορετική καταγωγή και τις επιλογές γλωσσικού κώδικα που αυτά κάνουν στο σχολικό περιβάλλον. Θεωρήθηκε ότι οι παρατηρήσεις που τυχόν προκύψουν θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβληματισμό και να συμβάλλουν στο διάλογο για πιθανές αλλαγές στην σχολική πραγματικότητα. 2.2 Τα στάδια της έρευνας Η έρευνα, η οποία διεξήχθη μέσα σε δύο περίπου μήνες, τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του 2006, με την παρουσία και των δύο ερευνητών στο σχολείο καθ' όλη τη διάρκεια της σχολικής εβδομάδας, επικεντρώθηκε σε δέκα παιδιά της Ε' τάξης που προέρχονταν από χώρες της επονομαζόμενης ανατολικής Ευρώπης και φοιτούσαν στο 47 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης 14. Πρόκειται για ένα σχολείο που βρίσκεται στις παρυφές του κέντρου της Θεσσαλονίκης, σε περιοχή όπου κατοικούν κατά κανόνα παλιννοστούντες και οικονομικοί μετανάστες, και αυτό ακριβώς το γεγονός μας οδήγησε στην συγκεκριμένη επιλογή. Χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της τυχαίας δειγματοληψίας ενώ το μόνο κριτήριο που λήφθηκε υπόψη για την επιλογή των μαθητών ήταν το γεγονός ότι ήταν δίγλωσσα ή πολύγλωσσα παιδιά. Οι χώρες προέλευσής τους ήταν η Αλβανία, η Γεωργία, η Ρωσία, η Ουκρανία και η Πολωνία. Σ αυτό το σημείο πρέπει να σημειωθεί ότι έξι από αυτά τα παιδιά είχαν φοιτήσει για ένα χρόνο σε τάξεις υποδοχής. Τέλος όσον αφορά των αριθμό των μαθητών, αυτός θεωρήθηκε επαρκής για μια έρευνα που έχει ενδεικτικό χαρακτήρα. Οι μαθητές διαιρέθηκαν σε τρεις ομάδες (όπως φαίνεται στους τρεις πίνακες που ακολουθούν) για να διευκολυνθεί η παρατήρηση. Ο διαχωρισμός σε ομάδες έγινε με το σκεπτικό ότι θα προέκυπταν εγκυρότερα αποτελέσματα εάν διαθέταμε ένα οργανόγραμμα παρατήρησης κατά την διάρκεια του διαλείμματος που να είναι βασισμένο στις φιλικές σχέσεις των παιδιών. Παράλληλα οι χώρες καταγωγής των παιδιών αποτέλεσαν κριτήριο για την ομαδοποίησή των παιδιών. Σ' αυτό το διαχωρισμό συνέβαλαν και οι πληροφορίες που μας δώθηκαν από το δάσκαλο της τάξης. Στους παρακάτω πίνακες (πίνακας 1, πίνακας 2, πίνακας 3) χρησιμοποιούνται τα μικρά ονόματα των παιδιών για ευνόητους λόγους: Ομάδα 1 (Αλβανία) ΑΓΓΕΛΙΚΗ Τ. ΧΡΗΣΤΟΣ ΙΝΑ Πίνακας 1 Ομάδα 2 (Γεωργία-Ουκρανία) ΜΑΡΙΑ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗ Κ. Πίνακας 2 13 Ανάμεσα στα άλλα λαμβάνουν χώρα εξεγέρσεις ενάντια στα πολιτικά καθεστώτα ενώ παρουσιάζεται όλο και αυξανόμενη φτώχια. 14 Η έρευνα περιορίστηκε για λόγους μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας στους δέκα αλλοδαπούς μαθητές της Ε' τάξης και όχι, όπως αρχικά είχε σχεδιαστεί, στους αλλοδαπούς μαθητές της πέμπτης και της έκτης δημοτικού.

4 Ομάδα 3 (Γεωργία-Πολωνία) ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΑΓΝΗ ΙΝΓΚΑ ΜΙΧΑΛΗΣ Πίνακας 3 Η συλλογή των δεδομένων έγινε με τους εξής τρεις τρόπους: 1. την παρατήρηση μέσα στην τάξη και στο διάλειμμα, 2. τα ερωτηματολόγια, 3. και τις συνεντεύξεις από τους δασκάλους και κάποια από τα παιδιά. Επιλέχτηκαν και οι τρεις τρόποι, γιατί θεωρήθηκε ότι και οι τρεις θα λειτουργούσαν συμπληρωματικά μεταξύ τους αφού από τον καθένα θα μπορούσαν να προκύψουν ξεχωριστές πληροφορίες, οι οποίες πιθανώς να μην προέκυπταν με κάποιον από τους άλλους. Σε πρώτο στάδιο πραγματοποιήθηκε η παρατήρηση. Μόλις η παρουσία μας έγινε οικεία στα παιδιά και αφού πρώτα ολοκληρώθηκε το στάδιο της παρατήρησης, εξηγήσαμε σε όλη την τάξη ποιο ήταν το αντικείμενο της ερευνάς μας. Ακολούθως συμπληρώθηκε από όλους τους μαθητές το ερωτηματολόγιο για να μην εκληφθεί ως διάκριση η επικέντρωσή μας σε κάποιους από αυτούς, δεδομένου ότι ήδη είχε παρατηρηθεί ένα είδος περιθωριοποίησης των παιδιών των μεταναστών από τους υπόλοιπους μαθητές. Το σύντομο ερωτηματολόγιο στο οποίο κλήθηκαν να απαντήσουν συμπεριλάμβανε τα εξής στοιχεία / δεδομένα: Όνομα: Τόπος γέννησης: Ηλικία: Που γεννήθηκε ο πατέρας σου; Η μητέρα σου; Που ζούνε τώρα οι γονείς σου; Τι γλώσσα μιλούν; Τι δουλειά κάνει ο πατέρας σου; Η μητέρα σου; Τι δουλειά έκανε ο πατέρας σου; Η μητέρα σου; Ποιες γλώσσες μιλάς; Πόσα χρόνια μαθαίνεις ελληνικά; Ποια είναι η πρώτη γλώσσα που έμαθες; Η δεύτερη; Τέλος πρέπει να σημειωθεί ότι η αξιολόγηση των δεδομένων έγινε με ποιοτικό τρόπο Αποτελέσματα Στις επόμενες σειρές θα καταγραφούν εν συντομία οι διαπιστώσεις που προέκυψαν τόσο από τις συνεντέυξεις και από τα ερωτηματολόγια, όσο και από την παρατήρηση των ερευνητών. Η πρώτη διαπίστωση, όσον αφορά τα ερωτηματολόγια είναι ότι ο ίδιος ο ομιλητής δεν μπορούσε με σιγουριά ή δεν ήθελε να δηλώσει πόσο και πότε χρησιμοποιεί κάθε κώδικα, γιατί ο κάθε κώδικας συνοδεύεται από κάποια στερεότυπα. Οι μαθητές έτειναν στην υπερβολή ή στην απόκρυψη, επειδή ήμασταν ξένο σώμα και ως προς το σχολικό περιβάλλον αλλά και γλωσσικά ως προς τους ίδιους. Επίσης τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων και των συνεντεύξεων κατά το πλείστον συνέπεσαν. Συγκεκριμένα: 6 στους 10 δήλωσαν τα ΡΩΣΙΚΑ ως πρώτη γλώσσα 5 στους 10 δήλωσαν τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ως δεύτερη γλώσσα. (όλα τα παιδιά της τρίτης ομάδας και ο Χρήστος από την πρώτη ομάδα) 2 στους 10 δήλωσαν τα ΕΛΛΗΝΙΚΑ ως πρώτη γλώσσα. (από την πρώτη ομάδα) 3 στους 10 δεν δήλωσαν τα ελληνικά ούτε ως πρώτη ούτε ως δεύτερη γλώσσα. (από την δεύτερη ομάδα) Σ' αυτό το σημείο πρέπει να επισημανθεί ότι τα παιδιά της δεύτερης ομάδας προέρχονται από πολύγλωσσα και πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα. Για παράδειγμα η Αγγελική Κ. δήλωσε ότι σε διαφορετικές περιστάσεις και με διαφορετικούς συνομιλητές μιλά ρωσικά, τούρκικα ή αρμένικα.

5 Τα αποτελέσματα της παρατήρησης μας οδήγησαν στο συμπέρασμα ότι οι μαθητές δεν ενθαρρύνονταν να μιλήσουν άλλη γλώσσα εκτός από ελληνικά, ακόμα και κατά τη διάρκεια της δραστηριοτήτων μεταξύ τους (πχ. καλλιτεχνική δημιουργία), εξαιτίας του διδάσκοντος, Αντίθετα στη διάρκεια του διαλείμματος οι μαθητές μπορούσαν να κάνουν την επιλογή κώδικα που ήθελαν, αλλά και να αλλάξουν κώδικα. Στην πρώτη ομάδα η επιλογή του κώδικα είναι πάντα τα ελληνικά (ακόμη και όταν υπάρχουν δυσκολίες έκφρασης). Στην δεύτερη ομάδα η επιλογή του κώδικα ήταν μέσα στην τάξη τα ελληνικά, αλλά εκτός τάξης κυρίως τα ρωσικά (στο παιχνίδι, στις μεταξύ τους συζητήσεις). Στην τρίτη ομάδα η επιλογή κώδικα ήταν σχεδόν πάντα τα ελληνικά. Επέλεγαν γεωργιανά μόνο στις περιπτώσεις που δεν ήθελαν να γίνουν αντιληπτοί από τους συμμαθητές τους ή εμάς. Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η πάγια επιλογή της ελληνικής μέσα στην τάξη οφείλεται κυρίως στην απαγόρευση της χρήσης οποιασδήποτε άλλης γλώσσας από το διδακτικό προσωπικό. 4. Συμπεράσματα Τα συμπεράσματα της έρευνας έχουν να κάνουν με την θεώρηση του κύρους της γλώσσας από την μεριά των αλλοδαπών μαθητών. Οι θεωρούμενες «ανώτερες γλώσσες» χρησιμοποιούνται περισσότερο ακόμη και αν δεν είναι οι μητρικές γλώσσες. Για παράδειγμα τα τρία παιδιά από την Αλβανία επέλεγαν πάντα τα ελληνικά ακόμη και αν δεν μπορούσαν να εκφραστούν καλά και στις μεταξύ τους συνδιαλέξεις θεωρώντας ότι αυτή είναι η ανώτερη ποικιλία και όχι τόσο γιατί τους είχε επιβληθεί. Παιδιά από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες επέλεγαν ελληνικά μόνο σε «ανώτερες» περιστάσεις λόγου: για να επικοινωνήσουν με μας με τους δασκάλους τους με τους συμμαθητές του για να μιλήσουν για τα μαθήματα. Μεταξύ τους όμως, και ιδιαιτέρως εάν πίστευαν ότι δεν ακούγονται, επέλεγαν τον ρωσική γλώσσα ή κάποια άλλη. Ενδιαφέρον προκαλεί πάντως το γεγονός ότι οι επιδώσεις στους στο σχολείο δεν είναι ανάλογες με την συχνότητα χρήσης της ελληνικής, Για την ακρίβεια οι πιο δραστήριοι και μελετηροί μαθητές βρίσκονταν μεταξύ αυτών της δεύτερης και τρίτης ομάδας. Πρόκειται για ένα στοιχείο που προκύπτει από τις κάρτες προόδου των μαθητών αλλά και από την συνέντευξη με τον δάσκαλο, καθώς και από την παρατήρηση των ερευνητών. Σε πολλές επίσης περιστάσεις παρουσιάστηκε το φαινόμενο της εναλλαγή κώδικα (code switcing), ιδιαίτερα από την δεύτερη και τρίτη ομάδα ιδιαίτερα όταν μιλούσαν στο διάλειμμα μεταφέροντας λόγια των γονιών τους (στη ρωσική) και στη συνέχεια τα σχολίαζαν (στην ελληνική). Μίξη κωδίκων (code mixing) παρουσιάστηκε μόνο στις περιπτώσεις που μέσα στο λόγο έπρεπε να αναφερθούν σε τοπωνύμια (π.χ. Καμάρα) ή σε γαστρονομικά στοιχεία της ελληνικής πραγματικότητας (π.χ. τυρόπιτα). 5. Προτάσεις Ολοκληρώνοντας την παρούσα εργασία θέλουμε να επισημάνουμε ότι και στο χώρο του σχολείου η χρήση άλλων κωδίκων πέρα της ελληνικής αποτελεί μια πραγματικότητα. Θεωρούμε ότι είναι απαραίτητο αυτό να μην αντιμετωπίζεται ως ένα μειονέκτημα, αλλά αντίθετα να ενταχθεί ως εργαλείο στην προσπάθεια που κάνουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς (καθηγητές, υπουργείο κ.τ.λ.) για την ομαλή ένταξη των παιδιών αυτών στην ελληνική σχολική πραγματικότητα. Για να γίνει αυτό όμως είναι απαραίτητο να προηγηθεί μια ευρύτερη έρευνα που να διεξαχθεί σε πανελλήνιο επίπεδο ώστε να διερευνηθεί αποτελεσματικότερα η χρήση άλλων γλωσσών πέρα της ελληνικής στο ελληνικό σχολείο. Λαμβάνοντας υπόψη τα αποτελέσματα που τυχόν προκύψουν από μια μεγαλύτερη και πιο εμπεριστατωμένη έρευνα θα μπορούσε να γίνει επιμόρφωση των διδασκόντων ή να διευρυνθούν οι τάξεις υποδοχής ή ακόμη και να δημιουργηθούν δίγλωσσα τμήματα. Εξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, όπως αναφέρει και ο Gummins (2003), ζούμε σε μια κοινωνία ετερότητας. Πρέπει να βρούμε λοιπόν τον τρόπο η συμβίωσή μας να είναι όσο το δυνατόν ομαλότερη Βιβλιογραφία Ελληνόγλωσση Δαμανάκης, Μ., (1996). Η Εκπαίδευση Ελληνοπαίδων στο Βέλγιο και στη Γαλλία. Αθήνα: Gutenberg. Γκότοβος Α.Ε. & Γ.Π. Μάρκου (2003). Παλιννοστούντες και αλλοδαποί μαθητές στην Ελληνική Εκπαίδευση. Αθήνα: ΥΠ.Ε.Π.Θ.. Σκούρτου, Ε. (2002). Δίγλωσσοι Μαθητές στο ελληνικό Σχολείο. Στο: Επιστήμες Αγωγής, Θεματικό Τεύχος 2002, σελ Gummins J Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Επιμ. Ελληνικής έκδοσης Σκούρτου Ε. Αθήνα: Gutenberg.

6 Ξενόγλωσση Bloomfield L. (1933). Language. Νέα Υόρκη: Holt. Edwards, V. (2002). Learning Technologies and Status: The case of Minority Languages in Europe. Στο Δημητρακοπούλου, Αγγ. (επιμλ.): Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση. Πρακτικά Συνεδρίου, Αθήνα /Ρόδος: Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ferguson C. (1959). Diglossia. Στο Word, τεύχος.15., σελ Gummins J. (2003). Ταυτότητες υπό διαπραγμάτευση. Επιμ. Ελληνικής έκδοσης Σκούρτου Ε. Αθήνα: Gutenberg. Heller, M. (1995). Language choice, social institutions, and symbolic domination Language in Society, 24. Cambridge University Press. Σελ Mackey W. (1962). The description of bilingualism. Στο Canadian Journal of Linguistics 7, σελ Wardhaugh, R. (1992). An Introduction to Sociolinguistics. 2nd Edition. Oxford: Blackwell. Weinreich U. (1953). Languages in contact. Hage: Mouton. Γκαραβέλας Κωνσταντίνος Τ.Θ.172, Πεδινή, Ιωάννινα Τ.Κ Τηλ , Απόφοιτος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας (Α.Π.Θ., 1996), απέκτησε από το Δ.Π.Μ.Σ. Γαλλικής, Γερμανικής, Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Α.Π.Θ. μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στη Διδακτική των Γλωσσών (2001). Από το 2010 είναι διδάκτορας του Τομέα Παιδαγωγικής του τμήματος Φ.Π.Ψ. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Διδάσκει σε τμήματα του ΤΕΙ Ηπείρου ως επιστημονικός συνεργάτης και σε δημόσιο Γυμνάσιο στα Ιωάννινα. Επίσης δίδαξε στο παρελθόν σε ιδιωτικό Γυμνάσιο Λύκειο, σε δημόσια ΙΕΚ και στην ιδιωτική φροντιστηριακή εκπαίδευση. Αικατερίνη Φλώρου Μεγ. Αλεξάνδρου 20, Ηγουμενίτσα Τηλ Απόφοιτη του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Α.Π.Θ (1998), απέκτησε από το Δ.Π.Μ.Σ. Γαλλικής, Γερμανικής, Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας και Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του Α.Π.Θ. μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης στη Διδακτική των Γλωσσών (2001). Από το 2009 είναι διδάκτορας του Τμήματος Ιταλικής και Ισπανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών με ειδίκευση στην Εφαρμοσμένη Γλωσσολογία. Διδάσκει σε τμήματα του ΤΕΙ Ηπείρου ως επιστημονικός συνεργάτης και σε δημόσιο Γυμνάσιο στην Ηγουμενίτσα. Επίσης δίδαξε στο παρελθόν στα ΚΕΕ και στην ιδιωτική φροντιστηριακή εκπαίδευση. Έχει εργαστεί για το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομάθειας ως αξιολογήτρια και βαθμολογήτρια απ ο το 2003 έως σήμερα. Εκτός από την ιταλική γνωρίζει την ισπανική, την γαλλική γλώσσα και την αγγλική γλώσσα (επίπεδο Β2).