Στις παραγράφους που ακολουθούν δίνονται απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα:

Transcript

1 Γενική παρατήρηση: Σε αυτό το αρχείο (Exercitationes IX) περιλαμβάνονται στοιχεία για το γερούνδιο και το γερουνδιακό, για τον πλάγιο λόγο και τους εξαρτημένους υποθετικούς λόγους και για τις διάφορες μορφές επιρρηματικού προσδιορισμού του τόπου. Gerundium/Gerundivum Στις παραγράφους που ακολουθούν δίνονται απαντήσεις στα ακόλουθα ερωτήματα: Tι εννοούμε, όταν μιλάμε για γερουνδιακή έλξη; Ποιες οι προϋποθέσεις της; Ποια η σημασία της; Nα ξεκινήσουμε με τη βασική διάκριση μεταξύ γερουνδίου και γερουνδιακού: το γερούνδιο είναι ένα ρηματικό ουσιαστικό και έχει ενεργητική διάθεση, ενώ το γερουνδιακό έχει παθητική διάθεση και χρησιμοποιείται ως ρηματικό επίθετο. Το γερούνδιο σημαίνει την ίδια τη ρηματική ενέργεια. Για παράδειγμα: Litteras scribendi («του συντάσσειν την επιστολήν», της σύνταξης της επιστολής η έννοια της σύνταξης της επιστολής) Litteras scribendo («δια του συντάσσειν την επιστολήν», μέσω της σύνταξης της επιστολής χρήση αφαιρετικής γερουνδίου) Το γερουνδιακό είναι ένα ρηματικό επίθετο, που συνήθως δηλώνει αυτό που πρέπει να γίνεται ή να γίνει (participium necessitatis), μπορεί όμως να σημαίνει και απλώς ότι κάτι γίνεται, λαμβάνει χώρα, διενεργείται (participium praesens passivum). Aυτή η σημασία μετοχής ενεστώτα παθητικής διάθεσης/φωνής φαίνεται να είναι η αρχική σημασία του γερουνδιακού. To ποιητικό αίτιο που συνοδεύει το γερουνδιακό βρίσκεται σε πτώση δοτική (dativus auctoris). Η σύνταξη του γερουνδιακού: 1

2 1. Λειτουργεί ως επίθετο. Είναι τύπος μεταβατικού ρήματος (το ρήμα συντάσσεται με αντικείμενο σε αιτιατική). Σημαίνει ότι ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα πρέπει, επιτρέπεται ή αξίζει να υποστεί μία ενέργεια: Liber legendus: βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί, αξιανάγνωστο βιβλίο. Virtus est res non contemnenda. (Res: κατηγορούμενο, non contemnenda: επιθετικός προσδιορισμός.) Δεν επιτρέπεται να αντιμετωπίζεται με περιφρόνηση η αρετή. 2. Λειτουργεί ως κατηγορούμενο (προσωπική σύνταξη γερουνδιακού). Είναι τύπος μεταβατικού ρήματος (το οποίο συντάσσεται με αντικείμενο σε αιτιατική). Σημαίνει ότι ένα πρόσωπο ή ένα πράγμα πρέπει, επιτρέπεται ή αξίζει να υποστεί μία ενέργεια: Magistratui cives adiuvandi sunt. (adiuvo, adiūvi, adiūtum, are) Οι άρχοντες πρέπει να συντρέχουν τους πολίτες. 3. Το γερουνδιακό λειτουργεί ως στοιχείο απρόσωπης ρηματικής έκφρασης. Προέρχεται από ρήμα που είναι στην ενεργητική φωνή αμετάβατο ή παίρνει αντικείμενο αλλά όχι σε αιτιατική. Σημαίνει ότι κάτι πρέπει, επιτρέπεται ή αξίζει να γίνεται ή να γίνει: A magistratu civibus auxiliandum est. Πρέπει να υπάρχει βοήθεια από τους άρχοντες για τους πολίτες. / Οι άρχοντες πρέπει να βοηθούν τους πολίτες. Auxilior (αποθ. 1): βοηθώ, ενισχύω. Έχουμε απρόσωπο γερουνδιακό το ρ. auxilior παίρνει αντικείμενο σε δοτική. Για να μην υπάρξει σύγχυση με τη δοτική του ποιητικού αιτίου (οπότε δεν θα είναι εύκολα αναγνωρίσιμο ποιο είναι το αντικείμενο του γερουνδιακού), το ποιητικό αίτιο εκφέρεται εδώ με εμπρόθετη αφαιρετική. Έλξη του γερουνδιακού Πριν μιλήσουμε για αυτή την ιδιόμορφη σύνταξη, θα πρέπει να κάνουμε λόγο για τη σύνταξη του γερουνδίου. 2

3 Προσπαθήστε να δικαιολογήσετε τη λειτουργία του γερουνδίου στις ακόλουθες φράσεις. Στη συνέχεια μεταφράστε τις στα ελληνικά. Discendi cupĭdus sum. Discendo et cogitando hominis mens alitur. (Disco, didici, (disciturus), discere: μαθαίνω. Alo, alui, altum/alitum, ere 3: τρέφω) In discendo multum temporis consūmo. (consūmo, consumpsi, consumptum, ere: καταναλώνω, δαπανώ). Ad beate vivendum virtute opus est. A verbo amandi ductum est nomen amoris. Catilina consilium iniit urbem delendi. Τύποι του γερουνδίου μπορεί να συνοδεύονται από πρόθεση (να σχηματίζουν φράση με πρόθεση) ή να λειτουργούν ως ετερόπτωτοι προσδιορισμοί άλλων όρων. Όταν το γερούνδιο προέρχεται από ρήμα μεταβατικό (ρήμα που απαιτεί αντικείμενο σε αιτιατική) και βρίσκεται σε δοτική ή συντάσσεται με πρόθεση, τότε έχουμε υποχρεωτικά τροπή της ενεργητικής σύνταξης σε παθητική. Η τροπή της ενεργητικής σύνταξης (γερούνδιο + αντικείμενο σε αιτιατική) σε παθητική (γερουνδιακό + υποκείμενο) γίνεται ως εξής: 1. Η πτώση του γερουνδίου γίνεται πτώση του γερουνδιακού. 2. Το αντικείμενο του γερουνδίου συμπληρώνει ομοιόπτωτα το γερουνδιακό. 3. Η πρόθεση του γερουνδίου (εφόσον υπάρχει) παραμένει και συνοδεύει το γερουνδιακό. Παραδείγματα: non admirabuntur nos in Graiorum virtutibus exponendis mores eorum secutos Spes urbis potiendae hostes fefellit. (Potior, potitus sum, iri 4 (κατακτώ, εκπορθώ, κυριεύω): το ρ. παίρνει αντικείμενο σε αφαιρετική. Ωστόσο, δυνάμει της παλιάς σύνταξής του (με αντικείμενο σε αιτιατική) μπορεί το γερουνδιακό του να συνταχθεί σύμφωνα με τους κανόνες της γερουνδιακής έλξης.) 3

4 Consuetudo pecuniae parcendi laudanda est. (Parco, peperci, parsum, ere 3. Το ρήμα συντάσσεται με δοτική.) Ariovistus omnes Gallos ad se oppugnandum venisse dixit. Πώς αποδίδεται στα λατινικά το «δέον γενέσθαι»; Προσωπική σύνταξη: 1. Αν πρόκειται για μία εσωτερική ανάγκη, για μία οφειλή ηθικής φύσεως: debere. 2. Αν πρόκειται για μία αντικειμενική ανάγκη: Γερουνδιακό και δοτ. του ενεργούντος προσώπου (liber mihi legendus est). 3. Για την απόδοση της φράσης «θεωρώ απαραίτητο να»: Necesse habeo (+απαρ.) Απρόσωπη σύνταξη: 1. Opus est: a. Πρέπει να έχει κανείς/χρειάζεται να αποκτήσει κανείς (magistratibus [abl./αφαιρ.] opus est). b. Είναι ανάγκη (πρέπει) να γίνει κάτι/να κάνει κάποιος κάτι (opus est + απαρ. (infin.)). Quid opus est de Dionysio tam valde affirmare? (Cic. Att Γιατί είναι απαραίτητο να υποστηρίζεις με τόσο σθένος το Διονύσιο;) c. Χρειάζεται να έχει κανείς προκειμένου να (opus est + αφαιρ. (abl.) / γενική (gen., σπαν.) + προσδιορ. του σκοπού (συνήθως ad + αιτ. γερουνδίου/γερουνδιακού)) Ad consilium pensandum temporis opus est. (Liv Χρειάζεται χρόνος για να σταθμίσουμε την απόφαση.) 2. Necesse / necessarium est a. + ut (+ υποτ. (coniunctivus)) b. Απλή υποτακτική (χωρίς σύνδεσμο εισαγωγικό) c. Απαρέμφατο 4

5 Σημασίες του γερουνδίου/γερουνδιακού ως participium necessitatis: 1. Moriendum est. (morior, mortuus sum, moriturus, mori 3) = Necesse est mori. (Ο θάνατος είναι αναπόφευκτος.) 2. Honeste vivendum est. = Oportet / decet honeste vivere. (Πρέπει να ζούμε έντιμα.) 3. Mihi laborandum est. = Meum est laborare. (Είναι υποχρέωσή μου να εργάζομαι.) 4. Nobis laborandum est. = Debemus laborare. (Οφείλουμε να εργαζόμαστε.) 5. Faciendum est. = Opus est facere. (Είναι ανάγκη να δράσουμε.) 6. Nobis pugnandum est. = Iubemur / cogimur pugnare. (Eπιβάλλεται να πολεμήσουμε.) 7. Nobis pugnandum est. = Fieri non potest, quin pugnemus. (Είμαστε υποχρεωμένοι (από ανάγκη εσωτερική ή εξωτερικό καταναγκασμό) να πολεμάμε.) ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΟΙ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ: Si hoc dicis, erras. Si hoc dixisti, erravisti. Si id feceris (Futurum exactum), poenam dabis. Si hoc dicas, erres. Puto, si hoc dicas, te errare. Putabam, si hoc diceres, te errare. Non dubito, quin, si hoc dicas, erres. Non dubitavi, quin, si hoc diceres, errares. Puto, si hoc dixeris, te erravisse. Putabam, si hoc dixisses, te erravisse. Non dubito, quin, si hoc dixeris, erraveris. Non dubitavi, quin, si hoc dixisses, erravisses. Puto, si id feceris, te poenam daturum esse. Putabam, si id fecisses, te poenam daturum esse. Non dubito, quin, si id feceris, poenam daturus sis. Non dubitavi, quin, si id fecisses, poenam daturus esses. Puto, si hoc dicas, te erraturum esse. 5

6 Si hoc diceres, errares. Si hoc diceres, punireris. Si hoc dixisses, erravisses. Si hoc dixisses, punitus esses. Putabam, si hoc diceres, te erraturum esse. Non dubito, quin, si hoc dicas, erres. Non dubitavi, quin, si hoc diceres, errares. Puto, si hoc diceres, te erraturum fuisse. Putabam, si hoc diceres, te erraturum fuisse. Non dubito, quin, si hoc diceres, errares. Non dubitavi, quin, si hoc diceres, errares. Puto, si hoc diceres, futurum fuisse, ut punireris. Putabam, si hoc diceres, futurum fuisse, ut punireris. Non dubito, quin, si hoc diceres, punireris. Non dubitavi, quin, si hoc diceres, punireris. Puto, si hoc dixisses, te erraturum fuisse. Putabam, si hoc dixisses, te erraturum fuisse. Non dubito, quin, si hoc dixisses, erraturus fueris. Non dubitavi, quin, si hoc dixisses, erraturus fueris / fuisses. Puto, si hoc dixisses, futurum fuisse, ut punireris. Putabam, si hoc dixisses, futurum fuisse, ut punireris. Non dubito, quin, si hoc dixisses, punitus esses. Non dubitavi, quin, si hoc dixisses, punitus esses. Aν εντοπίσουμε στο κείμενο εξαρτημένο υποθετικό λόγο, Α. προσπαθούμε να αναγνωρίσουμε τα συστατικά στοιχεία της περιόδου και να αντιληφθούμε το περιεχόμενό της Β. ελέγχουμε το χρόνο και την έγκλιση της υπόθεσης και της απόδοσης προσπαθούμε να διακρίνουμε σε ποιο χρόνο και σε ποια έγκλιση τους ευθέος λόγου μπορεί να αντιστοιχούν 6

7 Γ. λαμβάνουμε υπόψη μας τα ακόλουθα: το απαρέμφατο ενεστώτα του πλ.λ. αντιστοιχεί κατά κανόνα σε οριστική ενεστώτα του ευθ.λ. το απαρέμφατο παρακειμένου του πλ.λ. σε οριστική παρακειμένου του ευθ.λ. το απαρέμφατο μέλλοντα (-urum,am,um esse) του πλ.λ. σε οριστική μέλλοντα ή σε δυνητική υποτακτική ενεστώτα του ευθ.λ. το απαρέμφατο παρακειμένου της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (-urum,a,um fuisse, futurum fuisse ut + conj. Imperf. / υποτ. πρτ. παθ. φωνής) του πλ.λ. σε υποτακτική παρατατικού ή υπερσυντελίκου του ευθ.λ. Δ. Αν εξαρτηθεί υποθετικός λόγος του μη πραγματικού, η εκφορά της υπόθεσης δεν μεταβάλλεται ποτέ. Ε. Aν, στην περίπτωση εξάρτησης υποθετικού λόγου του μη πραγματικού, η απόδοση πάρει τη μορφή δευτερεύουσας πρότασης, παραμένει κανονικά και στον πλάγιο λόγο ο χρόνος της υποτακτικής με τον οποίο εκφερόταν η απόδοση στον ευθύ λόγο. Ωστόσο, η υποτακτική ενεργητικού υπερσυντελίκου του ευθ.λ. αποδίδεται κάποτε στον πλάγιο λόγο με υποτακτική παρακειμένου της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (-urus,a,um fuerim) ή, σπανιότερα, με υποτακτική υπερσυντελίκου της ενεργητικής περιφραστικής συζυγίας (-urus,a,um fuissem). Αντικατάσταση προσώπων και επιρρημάτων κατά τη μετατροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο και αντίστροφα: ego, nos meus, noster tu, vos tuus, vester hic, iste, is hic hodie cras heri nunc adhuc Oratio recta Oratio obliqua se, ipse suus, ipsius ille, is eius, eorum, illius, illorum is, ille ibi eo/illo die postero die/postridie pridie tum, tunc ad id tempus, etiam tum Παραδείγματα: 7

8 Ego istum iuvenem, dixit Hanno, domi tenendum sub legibus, sub magistratibus, docendum vivere aequo iure cum ceteris censeo. Hanno dixit se illum iuvenem domi tenendum sub legibus, sub magistratibus, docendum vivere aequo iure cum ceteris censere. Saguntum vestri circumsedent exercitus unde arcentur foedere; mox Carthaginem circumsedebunt Romanae legiones, dicebat Hanno. Hanno dicebat Saguntum illorum exercitus circumsedere, unde arcerentur foedere; mox Carthaginem circumsessuras Romanas legiones. {Για τα παραδείγματα βλ. Μ. Minkova. Introduction to Latin Prose Composition. Mundelein, Illinois USA, , σελ. 72.} Από τα θέματα των Πανελληνίων Εξετάσεων για την Εισαγωγή στα Α.Ε.Ι. (σχ. έτος ): Porcia, Bruti uxor, cum viri sui consilium de interficiendo Caesare cognovisset, cultellum tonsorium quasi unguium resecandorum causa poposcit eoque velut forte elapso se vulneravit. Clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatus Brutus ad eam obiurgandam venit quod tonsoris praeripuisset officium. Cui secreto Porcia non est hoc inquit temerarium factum meum, sed certissimum indicium amoris mei erga te tale consilium molientem. Το θέμα: «Clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatus Brutus ad eam obiurgandam venit quod tonsoris praeripuisset officium»: να εξαρτηθεί από τη φράση «Aliquis dicit». Απάντηση: Aliquis dicit clamore deinde ancillarum in cubiculum vocatum Brutum ad eam obiurgandam venisse quod tonsoris praeripuisset officium. [H δευτερεύουσα πρόταση που εισάγεται με το quod εκφέρεται με υποτακτική υπερσυντελίκου, γιατί εξαρτάται από το απαρέμφατο venisse (ουσιαστικά από τη φράση venisse ad eam obiurgandam), δηλαδή από ιστορικό χρόνο, αφού πρόκειται για απαρέμφατο ιστορικού παρακειμένου. Η δευτερεύουσα πρόταση δηλώνει σε σχέση με το ρήμα εξάρτησής της (venisse) το προτερόχρονο.] Προσδιορισμοί του τόπου: Ι. Δήλωση της στάσης σε τόπο: Με απλή πτώση: Genitivus locativus Antiochiae (hic) Romae Vide etiam: Corinthi, Deli (Delos/us, i), 8

9 Brundisii (Brundisium, ii/i). Ablativus locativus Athenis, Delphis, Neapoli (Neapolis, is), Carthagine (Carthago, -ginis), idoneo loco, omnibus oppidis, toto mondo 1 in urbe Athenis, in urbe Roma, Athenis in urbe clarissima, Romae, in urbe pulcherrima Nota bene! (Προσοχή!) Domi, ruri, humi, domi bellique, domi militiaeque, domi forisque, terra marique. Sed: in terra, in mari, in bello, in pace, in domo ampla Για τη δήλωση της στάσης σε τόπο ισχύει γενικά ο εξής κανόνας: Ονόματα τόπων, πόλεων και μικρών νησιών που δεν λήγουν σε us, -a, -um εμφανίζονται σε απλή αφαιρετική. Oνόματα τόπων, πόλεων και μικρών νησιών που λήγουν σε us, -a, -um εμφανίζονται σε γενική. Σε περίπτωση παράθεσης σε όνομα πόλης ή μικρού νησιού χρησιμοποιείται για τη δήλωση της στάσης σε τόπο φράση με πρόθεση: in urbe Roma Athenis in urbe clarissima Romae, in urbe pulcherrima Με απλό επίρρημα: Hic 2 (et nunc: εδώ και τώρα), istic, 3 illic, 4 ubīque, alibi, alicŭbi Με εμπρόθετο προσδιορισμό (φράση με πρόθεση): In + ablativus Ovidius poeta in urbe Sulmone 5 est natus. ΙΙ. Δήλωση της κίνησης σε τόπο: Με απλή πτώση: Hoc Romam (Mediolanum, Athenas, Neapolim) nuntiatum est. 1 Τα επίθετα omnis και totus που προσδιορίζουν ένα ουσιαστικό τίθενται σε απλή αφαιρετική (όπως και το ουσιαστικό που προσδιορίζουν) για να δηλωθεί η στάση σε τόπο. 2 Η αντωνυμία hic, haec, hoc αφορά το πρόσωπο ή το πράγμα που βρίσκεται κοντά στο πρόσωπο που μιλά. 3 Η αντωνυμία iste, ista, istud αφορά το πρόσωπο ή το πράγμα που βρίσκεται κοντά στο πρόσωπο προς το οποίο απευθύνεται εκείνος που μιλά. 4 Η αντωνυμία ille, illa, illud αφορά το πρόσωπο ή το πράγμα που βρίσκεται κοντά στο πρόσωπο ή το πράγμα για το οποίο γίνεται λόγος. 5 Sulmo, onis m. 9

10 Eo domum, rus. (Πηγαίνω στην πόλη, στους αγρούς.) Τα ονόματα πόλεων και μικρών νησιών, όπως και τα ουσιαστικά domus και rus εμφανίζονται σε απλή αιτιατική (χωρίς πρόθεση) για τη δήλωση της κίνησης σε τόπο. Βλ. όμως: Eo in domum amplam. 6 Με απλό επίρρημα: Convenire huc, istuc, illuc. Με εμπρόθετο προσδιορισμό: Latrones thesaurum in silvam abdiderunt. Ad montes sumus profecti. III. Δήλωση της κίνησης από τόπο (της απομάκρυνσης από τόπο): Με απλή πτώση: Roma (Athenis, Delo, Corintho, Carthagine) rediit. Sed: Ex Sicilia venit. Τα ονόματα πόλεων και μικρών νησιών, όπως και τα ουσιαστικά domus και rus εμφανίζονται σε απλή αφαιρετική (χωρίς πρόθεση) για τη δήλωση της κίνησης από τόπο. Με απλό επίρρημα: Hinc, istinc, illinc, unde, aliunde, undecumque, undĭque, alicunde Με εμπρόθετο προσδιορισμό: Ex villa / de monte / a foro / ex Italia venire IV. Δήλωση της κίνησης μέσα από τόπο (της διέλευσης): Με εμπρόθετο προσδιορισμό: Per silvas profectus est. Με απλή πτώση: 6 Ο τύπος domum συνοδεύεται από επιθετικό προσδιορισμό που δεν είναι κτητική αντωνυμία. 10

11 Hac, istac, illac, ea(dem), qua?, alia, aliqua Ibam forte via Sacra. 11