Κ E ΦΑ Λ Α Ι Ο 1 Εισαγωγή

Transcript

1 Κ EΦΑΛΑΙΟ Α 1 Εισαγωγή

2

3 1.1. Σκοπός της Μελέτης KΕΦΑΛΑΙΟ 1: Εισαγωγή Η παρούσα µελέτη εκπονείται µε σκοπό τη διαµόρφωση προτάσεων πολιτικής που θα πρέπει η Ελλάδα να εφαρµόσει για να προωθήσει τον τουρισµό των ατόµων της τρίτης ηλικίας, των seniors, όπως αποκαλούνται. Για την πραγµάτωση του βασικού αυτού σκοπού πρέπει να τεθούν δευτερεύοντες σκοποί-στόχοι που να αναφέρονται: α) Στη µελέτη της διαχρονικής εξέλιξης της ηλικιακής διάρθρωσης των πληθυσµών. β) Στην ανάλυση των παραγόντων που διαµορφώνουν (προσδιορίζουν) την τουριστική ζήτηση των ατόµων της τρίτης ηλικίας. γ) Στην εξεύρεση της πολιτικής των ανταγωνιστριών χωρών της Ελλάδας αναφορικά µε την ανάπτυξη του τουρισµού των ατόµων αυτών, καθώς και της πολιτικής που η χώρα µας εφαρµόζει για τον ίδιο σκοπό, ώστε να προκύψουν σχετικές συγκρίσεις και χρήσιµα συµπεράσµατα. ε) Στη µελέτη των εισηγήσεων-απόψεων του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού ως προς τις ιδιαιτερότητες και την πολιτική που κατά το Οργανισµό αυτόν είναι η ενδεδειγµένη για την ανάπτυξη του τουρισµού των ατόµων της τρίτης ηλικίας. στ) Στη µελέτη των εισηγήσεωνπροτάσεων των διαφόρων ερευνητών και καθηγητών επί του ιδίου θέµατος. ζ) Στη διερεύνηση των «απειλών» που δέχεται ο τουρισµός των ατόµων της τρίτης ηλικίας από µεταβολές και εξελίξεις που συµβαίνουν στο διεθνή χώρο. Η επίτευξη των παραπάνω δευτερευόντων σκοπών-στόχων που έµµεσα σηµατοδοτούν και το αναλυτικότερο περιεχόµενο της µελέτης, θα µας επιτρέψει να επιτύχουµε το βασικό µας στόχο, δηλαδή, να διαµορφώσουµε προτάσεις πολιτικής που να είναι σαφείς, επιστηµονικά θεµελιωµένες, εφαρµόσιµες στην πράξη και ως εκ τούτου αποτελεσµατικές Η Εξέλιξη του Τουρισµού ιεθνώς κατά τη εκαετία και οι Νέες Τάσεις Αιτίες ανάπτυξης του τουρισµού σε παγκόσµιο επίπεδο έχουν µεταπολεµικά ( ) αποτελέσει, σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού αλλά και πολλούς ερευνητές, οι εξής παράγοντες: 1. Η αύξηση των πραγµατικών εισοδηµάτων και κυρίως του πλούτου που αποµένει στο νοικοκυριό µετά την αφαίρεση των πολύ αναγκαίων δαπανών για διατροφή, κατοικία, υγεία, ένδυση, εκπαίδευση (discretionary expenditures). Επ αυτού ο Frechtling 28, εξετάζοντας 20 χώρες (πρόκειται για ένα δείγµα αναπτυγµένων και αναπτυσσοµένων χωρών), εύρε ότι «η αύξηση του πραγµατικού εθνικού εισοδήµατος είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας που υποκινεί τον εξωτερικό (αλλοδαπό-outbound) τουρισµό, ενώ ο αµέσως επόµενος σε σηµαντικότητα παράγων είναι ο «κόσµος των ηλικιωµένων». (Frechtling, 2001), 28 Frechtling World Population and Standard of Living, στον Tourism and Hospitality in the 21st Century, των Lockwood and Medlick, (2001). 31

4 2. Η προώθηση της ειρήνης ανάµεσα στις διάφορες χώρες του κόσµου (Todd, 2001) Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου (µη εργασιακού) των ατόµων. 4. Η συγκέντρωση των πληθυσµών στα άνω των 55 ετών ηλικιακά στρώµατα, όπως ήδη αναφέρθηκε. Συγκεκριµένα, η Poon 30 λέγει: «...Οι νέοι τουρίστες είναι περισσότερο έµπειροι... είναι προϊόν των συνεχών δηµογραφικών µεταβολών (Poon, 2002). Αλλά και οι Cooper, Fletcher, Gilbert, Shepherd, και Wanhill (1998), συσχετίζοντας τον κύκλο ζωής του ατόµου µε τη ζήτηση για τουρισµό, καταλήγουν στο συµπέρασµα ότι η γήρανση των πληθυσµών επηρεάζει την τουριστική ενεργό ζήτηση. Επί του ιδίου θέµατος και οι Cooper και Boniface (2001) γράφουν: «...Η εµφάνιση της πρόωρης συνταξιοδότησης στα 50 ή τα 55 χρόνια, δηµιουργεί ένα δραστήριο και ευκίνητο ηλικιακό σύνολο στον πληθυσµό που θα αυξήσει τη ζήτηση για εγχώριο και αλλοδαπό τουρισµό» Η απελευθέρωση σε µεγαλύτερο βαθµό των διεθνών αγορών συναλλάγµατος πράγµα που συντελεί στην εύκολη µεταφορά κεφαλαίων από χώρα σε χώρα. 6. Η άµβλυνση των διασυνοριακών ελέγχων (διοικητικών και άλλων). 7. Η πρόοδος στον τοµέα των συγκοινωνιών (µείωση χρόνου ταξιδιού και κόστους) που υποβοηθήθηκε πάρα πολύ από την απελευθέρωση του τοµέα των αεροµεταφορών (deregulation) και είχε σαν αποτέλεσµα τη µείωση των τιµών και την αύξηση των πτήσεων (Poon, 2002). Όµως, οι προοπτικές για το µέλλον δεν φαίνονται τόσο καλές όσο στο παρελθόν, διότι η τάση σεβασµού του περιβάλλοντος την οποία υιοθετούν λίγολίγο όλα τα κράτη, θα οδηγήσει σε µείωση ταχυτήτων (και άρα και της διάρκειας του χρόνου του ταξιδιού) των µεταφορικών µέσων µε σκοπό τη µείωση της εκποµπής ρύπων. Έτσι, ο τουρισµός ατόµων τρίτης ηλικίας αναµένεται εξ αιτίας αυτού του παράγοντα να υποστεί κάποια επιβράδυνση του ρυθµού αύξησής του. 8. Oι προσπάθειες διαφόρων κρατών να κάνουν περισσότερο προσιτούς στον επισκέπτη, φυσικούς και ανθρωπογενείς πόρους τουριστικού ενδιαφέροντος. 9 H έντονη εκβιοµηχάνιση και η συνακολουθούσα αυτήν αστικοποίηση, που έλαβαν χώρα µέσα στις πρώτες τρεις δεκαετίες µετά το 1950 και που κατέστησαν αναγκαίες και εφικτές τις αµειβόµενες διακοπές. 10 Οι προσπάθειες προώθησης του αλλοδαπού τουρισµού από τις διάφορες 29 G. Todd, World Travel and Tourism Today, στο Tourism and Hospitality in the 21st Century των Lockwood and Medlick B-H (2001). 30 Poon A., TOURISM, THECHNOLOGY AND COMPETITIVE STRATEGIES, (2002) 31 Cooper, Boniface (2001), σελ

5 χώρες που ήθελαν να βελτιώσουν το ισοζύγιο πληρωµών τους το οποίο γινόταν παθητικό από τις έντονες εισαγωγές βιοµηχανικών αγαθών. 11 Η οργανωµένη και ολοκληρωµένη πρακτόρευση (Tour-Operation) 32 του τουριστικού προϊόντος. Αποτέλεσµα των παραπάνω εξελίξεων ήταν η εντυπωσιακή αύξηση των τουριστικών αφίξεων σε παγκόσµιο επίπεδο από 25 εκατοµµύρια άτοµα το 1950 σε 700 εκατοµµύρια το 2000, ενώ ταυτόχρονα το τουριστικό συνάλλαγµα αυξήθηκε από $2,1 δις το 1950 σε $474,4 δις το Με βάση εκτιµήσεις του Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού, τα µεγέθη αυτά αντιπροσωπεύουν µέσους ετήσιους ρυθµούς αύξησης της τάξης του 6,9% και 11,4% αντίστοιχα για την 50-ετία Οι εξελίξεις αυτές µπορεί να θεωρηθεί ότι συνιστούν σηµαντική πρόοδο για τον τοµέα του τουρισµού σε παγκόσµιο επίπεδο και επί πλέον ότι ο τοµέας παρουσιάζει την υψηλότερη αναπτυξιακή πορεία σε σύγκριση µε οποιαδήποτε άλλη παραγωγική δραστηριότητα. Τα στατιστικά στοιχεία τόσο σε παγκόσµιο επίπεδο (πηγή: Παγκόσµιος Οργανισµός Τουρισµού) όσο και κατά µεγάλα περιφερειακά σύνολα χωρών, παρουσιάζονται για την τελευταία δεκαετία, στον παρακάτω πίνακα 1.1. Εκεί φαίνεται ότι οι αφίξεις παγκοσµίως για όλη τη 10-ετία ( ), παρουσίασαν µέση ετήσια αύξηση ίση µε 4,3% και ανήλθαν από 457,3 εκ. ατόµων (1990) σε 698,8 εκ. άτοµα (2000). Σηµαντικές είναι οι αυξήσεις των αφίξεων στην περιοχή της Αν. Ασίας (Κίνα, Χονγκ-Κονγκ, Μακάο, Ταϊβάν, Ιαπωνία, Κορέα), όπου ο µέσος ετήσιος ρυθµός αύξησης ανήλθε σε 7,4%. Επίσης στη Μέση Ανατολή (8,7%) και στη Ν. Ασία (7,3%). Η Ευρώπη και η Αµερική, ως σύνολα παρουσιάζουν λόγω ωρίµανσης, τους χαµηλότερους ρυθµούς αύξησης των τουριστικών αφίξεων (3,6% και 3,3% αντίστοιχα). Όµως, σηµαντικούς ρυθµούς παρουσιάζει η περιοχή της Κεντρικής και Νότιας Αµερικής µε µέσο ετήσιο ρυθµό αύξησης ίσον µε 7,5%. Χαµηλός σχετικά είναι και ο ρυθµός των χωρών της ευρωπαϊκής Μεσογείου (3,6%). Εξαίρεση αποτελεί η Κύπρος µε ετήσιο µέσο ρυθµό αύξησης 5,4%, η Τουρκία µε 7,2%και το Ισραήλ µε 8,4%. Έτσι, η άποψη ότι ο τουρισµός της Μεσογείου φθίνει διότι η θάλασσα αυτή υφίσταται συνεχή ρύπανση από τα εισερχόµενα σε αυτήν απόβλητα και την σχετική της αδυναµία να τα αποβάλει λόγω του κλειστού της περίγυρου, φαίνεται πως δεν ευσταθεί πλήρως, κυρίως λόγω της προτίµησης που έχουν οι βόρειες χώρες της Ευρώπης για σχετικά κοντινές θερινές διακοπές µε ήλιο και θάλασσα, ιδιαίτερα όταν παρουσιάζονται οικονοµικές υφέσεις και οι ευρωπαϊκοί πληθυσµοί τρέπονται προς κοντινότερες παραθαλάσσιες περιοχές για να ελαχιστοποιήσουν το κόστος µεταφοράς. 32 Αν και υπάρχουν ενδείξεις πτώσης της ζήτησης για τον προϊόν της οργανωµένης πρακτόρευσης, ο Pat Yale (2001) ισχυρίζεται ότι ο τοµέας απλώς θα υποστεί µια αναδιάρθρωση που θα οδηγήσει σε εξυγίανση και αναβάθµιση του προσφεροµένου προϊόντος. 33 Στοιχεία WTTC (Παγκοσµίου Συµβουλίου Ταξιδίων και Τουρισµού). 33

6 Πίνακας 1.1. Περιφερειακά Μερίδια τουριστικών αφίξεων και συναλλαγματικών εισπράξεων* Αφίξεις (εκ. άτοµα) Εισπράξεις (δις. $) Εισπράξεις ανά άφιξη ($) Ρυθµός µεταβολής 1990/00 Αφίξεων Εισπράξεων (%) KOΣΜΟΣ 457,3 698,8 263,4 474, ,3 5,9 Αφρική 15 27,6 5,3 11, ,3 7,4 Αµερική 92, ,2 132, ,3 6,6 Α. Ασία Ειρηνικός 54,6 111,9 39,2 81, ,4 7,6 Ευρώπη 282,7 403,3 143,2 233, ,6 4,7 Μέση Ανατολή 8,9 20,5 4,4 11, ,7 10,0 Ν.Ασία 3,1 6,4 2,0 4, ,3 9,3 * Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων που ελήφθησαν από το ιεθνή Οργανισµό Τουρισµού Κύριες Χώρες Προέλευσης Τουριστικών Ρευµάτων Με κριτήριο τις πληρωµές συναλλάγµατος από τις διάφορες χώρες και στοιχεία για το έτος 2000 που αντλήθηκαν από τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού, προκύπτει ότι οι δέκα πρώτες χώρες προέλευσης τουριστών είναι οι εξής: ΗΠΑ, Γερµανία, Ηνωµένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Γαλλία, Ιταλία, Κίνα, Ολλανδία, Καναδάς, Βέλγιο/ Λουξεµβούργο. Με εξαίρεση την Κίνα, όλες οι άλλες είναι χώρες µε υψηλό επίπεδο οικονοµικής ευηµερίας (υψηλό κατά κεφαλήν εισόδηµα και πλούτο) µε αστικοποιηµένους πληθυσµούς µέσα στην 50-ετία, µε υψηλό επίπεδο παιδείας και ελεύθερο χρόνο για θεσµοθετηµένες διακοπές. Η Κίνα εµφανίζεται σ αυτό το σύνολο χωρών κυρίως λόγω του µεγέθους της, της σηµαντικής οικονοµικής ανάπτυξης που παρουσίασε κατά τη δεκαετία που εξετάζουµε, της ανάπτυξης των αεροµεταφορών που έκαναν εύκολη τη µεταφορά από την απλησίαστη άλλοτε αχανή αυτή χώρα, της σχετικής απελευθέρωσης της εσωτερικής της αγοράς αγαθών, υπηρεσιών καθώς και της συνεχώς αυξανόµενης εξωστρέφειάς της. Από την Κίνα αναµένονται αυξανόµενα µελλοντικά τουριστικά ρεύµατα προς την Ευρώπη και Βόρειο Αµερική για πολιτισµικούς και επαγγελµατικούς λόγους. Για τους ίδιους λόγους αναµένεται και η Ελλάδα να αποτελέσει πόλο έλξης κινέζων τουριστών εκτός εάν οι ανταγωνίστριες χώρες κερδίσουν και αυτό το κοµµάτι της «τουριστικής 34

7 πίτας». Τονίζεται όµως, ότι η Κίνα διατηρεί ακόµη πολλούς περιορισµούς στον αλλοδαπό τουρισµό λόγω, κυρίως, έλλειψης ξένου συναλλάγµατος Κύριες Χώρες Τουριστικοί Προορισµοί (Tourist Destinations) Με κριτήριο τις αφίξεις, οι πρώτες 15 χώρες-τουριστικοί προορισµοί ήταν, το έτος 2000, οι εξής: Γαλλία, Ισπανία, ΗΠΑ, Ιταλία, Κίνα, Ην. Βασίλειο, Ρωσία, Μεξικό, Καναδάς, Αυστρία, Γερµανία, Ουγγαρία, Πολωνία, Χονγκ-Κονγκ, Ελλάδα. Οι πρώτοι και µεγαλύτεροι προορισµοί είναι οι τρεις ευρωπαϊκές- µεσογειακές χώρες: Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία και οι ΗΠΑ µε συνολικό µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς 31%. Οι τρεις πρώτες είναι χώρες µεσογειακές κατάλληλες για θερινές διακοπές µε βασικό στοιχείο τον ήλιο και τη θάλασσα. Ακολουθούν η Κίνα, το Ην. Βασίλειο και η Ρωσία, µε συνολικό µερίδιο της παγκόσµιας αγοράς 11%. Επισηµαίνεται ότι η Κίνα πέραν από τόπος «εξαγωγής» τουριστικών ρευµάτων έγινε και σηµαντικός τόπος προσέλκυσης τουριστών. Τούτο κυρίως οφείλεται στο µεγάλο µέγεθός της, στην ιστορία της και στον εµφανιζόµενο µεγάλο σχετικά ρυθµό µε τον οποίο αναπτύσσεται οικονοµικά 34. Έτσι, κατέχει σήµερα την 5η θέση στους προορισµούς τουριστών και όπως είδαµε την 7η στη γένεση (εξαγωγή) τουριστικών ρευµάτων. Εκτιµάται ότι αν η Κίνα συνεχίσει να πραγµατοποιεί υψηλές αναπτυξιακές επιδόσεις και αφαιρέσει τους σχετικούς περιορισµούς, σε έτη ίσως γίνει η πρώτη τουριστική χώρα του κόσµου τόσο ως προορισµός όσο και ως προέλευση (generator) τουριστικών ρευµάτων αν και σήµερα έχει τη χαµηλότερη τουριστική τάση από σχεδόν όλες τις άλλες χώρες Νέες Τάσεις στον Τουρισµό Οι τάσεις που εµφανίζονται στον τουρισµό κατά την πρώτη 10-ετία του 21ου αιώνα σχετίζονται µε εξελίξεις που έχουν συµβεί κατά τα τελευταία περίπου 30 χρόνια του 20ού αιώνα και κατά την Poon 35 αναφέρονται: Στην επίδραση των νέων τεχνολογιών και ιδίως της πληροφορικής. Στην εµφάνιση του λεγόµενου «νέου» τουρίστα-καταναλωτή. Στην επίδραση των νέων συνθηκών λειτουργίας του τοµέα (κυρίως η αλλαγή κανονιστικού πλαισίου και η αναδιάρθρωση που προκλήθηκε από την ένταση του διεθνούς ανταγωνισµού). Στην επίδραση του νέου τρόπου Marketing που εφαρµόστηκε για τον τουρισµό και επιβλήθηκε από τις νέες συνθήκες. 34 Ίδε Π. Παυλόπουλος (1998) ΤΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ ΤΟΥ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ, ΙΤΕΠ. 35 Α.Poon, 2002, σελ

8 Αυτές οι τέσσερις τάσεις οδηγούν (και θα οδηγήσουν ακόµη πιο πολύ στο µέλλον) σε αναδιαρθρώσεις των παντοειδών τουριστικών επιχειρήσεων αλλά και των Εθνικών Οργανισµών Τουρισµού. Χώρες που θα µπορέσουν να προσαρµοστούν πιο γρήγορα θα καταφέρουν να αυξήσουν το µερίδιό τους στη διεθνή αγορά σε βάρος εκείνων που θα ολιγωρήσουν Σύγκριση των «νέων» με τους «παλαιούς» τουρίστες 36 Φαίνεται ότι έχει ήδη εµφανιστεί το νέο είδος τουρίστα σε σηµαντική έκταση. εν πρόκειται για νέα άτοµα αλλά για τα ίδια τα παλαιά άτοµα τα οποία (κυρίως) λόγω των συσσωρευµένων τουριστικών τους εµπειριών και του ανεβασµένου επιπέδου µόρφωσης και της τεχνολογικής προόδου, έχουν αλλάξει απαιτήσεις, δυνατότητες και συµπεριφορά. Μια σύγκριση του παλαιού µε το νέο τουρίστα ευρίσκουµε στην Poon 37. Έτσι, ενώ ο παλαιός τουρίστας είχε περιορισµένες δυνατότητες για τουριστικές εµπειρίες, ο νέος είναι πλήρης εµπειριών και ώριµος. Επίσης ενώ ο παλαιός τουρίστας µπορεί να χαρακτηριστεί ως «οµοιογενής» 38 και κατά κανόνα ότι αγαπά την ηλιοφάνεια, και ως εκ τούτου είναι και προβλέψιµος στη συµπεριφορά του, ο νέος τουρίστας δεν είναι καθόλου προβλέψιµος και καθόλου οµοιογενής. εν αγαπά µόνο την ηλιοφάνεια αλλά έχει ευρύτερο ορίζοντα ενδιαφερόντων και θα θελήσει να τα επιδιώξει όλα αυτά κατά το χρόνο των διακοπών του. Επίσης, ενώ ο παλαιός επεδίωκε να µαυρίσει από τον ήλιο και να αισθανθεί ότι αύξησε το κοινωνικό του status κάνοντας τουρισµό (Αποτέλεσµα Επίδειξης- Demonstration effect), ο νέος αντίθετα εκτίθεται µε πολλή προσοχή και για µικρό χρονικό διάστηµα, στον ήλιο και κάνει τουρισµό όχι για επίδειξη αλλά από την ανάγκη για αναψυχή, ανανέωση δυνάµεων και για να ικανοποιήσει την επιθυµία του κυρίως για µάθηση και κατανόηση 39. Θεωρεί τον χρόνο κατά τον οποίο κάνει τουρισµό ως επέκταση της ζωής του και όχι ως µια ευκαιρία διαφυγής από τη δύσκολη και µονότονη ζωή της πόλης 40. Αν σκιαγραφήσουµε την προσωπικότητα του νέου καταναλωτή-τουρίστα παρατηρούµε ότι ο σηµερινός καταναλωτής χαρακτηρίζεται από πολύ µεγαλύτερη ανεξαρτησία συγκριτικά µε εκείνον του παρελθόντος. Τούτο είναι κυρίως απόρροια της διάχυσης της γνώσης και της προώθησης της τεχνολογικής προόδου, στοιχεία τα οποία του επιτρέπουν άµεση γνώση καταστάσεων που στο παρελθόν ήταν αδύνατο να γνωρίζει ώστε να µπορεί 36 Οι όροι νέος και παλαιός τουρίστας δεν αναφέρονται σε ηλικιακές διακρίσεις. Αφορούν αλλαγή νοοτροπίας. 37 Poon,, ε.α., σελ. 91, αλλά και στον Krippendorf (1987). 38 Η οµοιογένεια αναφέρεται κυρίως στον τρόπο µε τον οποίο ταξίδευαν και στο ενιαίο κίνητρο για διακοπές που εµφάνιζαν οι παλαιοί τουρίστες. 39 Όπως ο Όµηρος περιγράφει τον Οδυσσέα «Άνδρα µοί ένεπε µούσα πολύτροπον, ος... πολλών ανθρώπων είδεν άστεα και νόον έγνω». 40 Poon,.ε.α. 36

9 τώρα να τις αξιοποιεί ή να τις αποφεύγει. Ανεξάρτητη, λοιπόν, σκέψη και συµπεριφορά φαίνεται να είναι βασικά χαρακτηριστικά του νέου τουρίστα. Η τεχνολογία του επιτρέπει επίσης να παίρνει αποφάσεις για ταξίδι χωρίς πολλή προηγούµενη σκέψη και έρευνα. Αυτό σηµαίνει ότι είναι ευέλικτος στις απαιτούµενες ταξιδιωτικές διευθετήσεις-διαδικασίες (Boniface B. and C. Cooper, 2001). Άλλο σηµαντικό χαρακτηριστικό του νέου τουρίστα είναι ότι έχει τη δυνατότητα των συγκρίσεων και ως προς τις τιµές ανά τις διάφορες τοποθεσίες αλλά και ως προς τις παρεχόµενες υπηρεσίες. Η δυνατότητα αυτή παρέχεται από τη νέα τεχνολογία αλλά και από την συνεχώς απελευθερούµενη αγορά. Ιδιαίτερα στην Ε.Ενωση, η σύγκριση τιµών είναι άµεση λόγω του ενιαίου νοµίσµατος. Ο νέος τουρίστας φαίνεται επίσης να αναζητεί το υψηλότερο επίπεδο ικανοποίησης, να θέλει να ικανοποιήσει τις µορφωτικές του επιδιώξεις και την γενικότερη περιέργειά του. Έχει ροπή προς µελέτη των πολιτισµικών στοιχείων του τόπου που επισκέπτεται και θέλει να δραστηριοποιείται περισσότερο κατά το ταξίδι του και ως εκ τούτου φαίνεται λιγότερο «πιστός» στους ταξιδιωτικούς πράκτορες και Tour Operators οι οποίοι παρά ταύτα εξακολουθούν, όπως ήδη αναφέραµε, να είναι ακόµη πολύ απαραίτητοι. Επίσης καθώς επιδίδεται στη δια βίου µάθηση αναζητεί το «φυσικό» και το «αυθεντικό» (Boniface and Cooper, 2001, ε. α,). Ως εκ τούτου φεύγει πολύ απογοητευµένος όταν οι διαφηµίσεις των Εθνικών Οργανισµών Τουρισµού έχουν διαστρέψει την πραγµατικότητα την οποία συναντά κατά τα ταξίδια του. Ο τουρίστας του 21ου αιώνα απαιτεί την ποιότητα, τις καλές υπηρεσίες και θέλει να παίρνει αυτό για το οποίο πληρώνει (value for money) περισσότερο από όσο συνήθιζε στο παρελθόν. Επίσης είναι περιβαλλοντικά ευαισθητοποιηµένος (Poon, 2002) και έχει µεγαλύτερες καταναλωτικές δυνατότητες καθώς σε αυτό βοηθείται και από το τραπεζικό σύστηµα (πιστωτικό χρήµα). Συµπερασµατικά, ο όρος «νέος τουρίστας» αναφέρεται στο άτοµο εκείνο που είναι έµπειρο και θέλει να είναι ανεξάρτητο και ευέλικτο και του οποίου οι αξίες και το υπόδειγµα ζωής είναι διαφορετικό από εκείνο του µαζικού τουρίστα του παρελθόντος. 41 Πέραν από το διαφορετικό υπόδειγµα ζωής και τις διαφορετικές αξίες που χαρακτηρίζουν το νέο τουρίστα, υπάρχουν και αλλαγές στα δηµογραφικά στοιχεία που επηρεάζουν έντονα τον τουρισµό. Οι πληθυσµοί γηράσκουν, δηλαδή τα ανώτερα λεγόµενα ηλικιακά στρώµατα αυξάνουν την αναλογία τους στο σύνολο του πληθυσµού. Η σηµασία της δηµογραφικής αυτής αλλαγής για τον τουρισµό είναι µεγάλη διότι δηµιουργείται µια σχετικά µεγαλύτερη τουριστική αγορά καθώς τα ηλικιωµένα άτοµα έχουν κατά κανόνα µεγαλώσει 41 Poon,, ε.α., σελ

10 τα παιδιά τους, έχουν συγκεντρώσει µεγαλύτερο πλούτο που µπορεί να δαπανηθεί πέραν από τις βασικές ανάγκες, έχουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο να διαθέσουν για τουρισµό και, τέλος, είναι τουριστικά περισσότερο έµπειροι. Αυτή η κατηγορία τουριστών που αποτελεί και το αντικείµενο της παρούσας µελέτης, µάλλον δεν µπορεί να εξυπηρετηθεί επαρκώς από τους παραδοσιακούς προορισµούς. Έτσι, οι τουριστικές επιχειρήσεις θα χρειαστεί να προβούν σε νέες έρευνες αγοράς και να καταστρώσουν επιχειρηµατικά σχέδια που θα ικανοποιήσουν το νέο είδος τουριστών. Επί της ιδίας γραµµής ευρίσκονται και οι απόψεις του Dr. Brackenbury 42, για την Ελλάδα, ο οποίος τονίζει ότι «...το ελληνικό τουριστικό προϊόν είναι το ίδιο εδώ και 20 χρόνια...» και στη συνέχεια µας συνιστά να επικεντρωθούµε στη δηµιουργία καινοτοµικών προϊόντων. Στην αλλαγή της ηλικιακής διάρθρωσης του πληθυσµού έχουν συµβάλει η επιµήκυνση του µέσου όρου ζωής και η σµίκρυνση του µεγέθους της οικογένειας ώστε να δηµιουργούνται δύο πληθυσµιακά σύνολα (οι ηλικιωµένοι και οι νεότεροι) µε διαφορετικές τουριστικές προτιµήσεις, δυνατότητες και τάσεις. Όµως, το σύνολο που αναφέρεται στους ηλικιωµένους τουρίστες καθίσταται συνεχώς και περισσότερο σηµαντικό, ώστε να µην µπορούν να το παραβλέψουν οι τουριστικές επιχειρήσεις και οι ασκούντες την τουριστική πολιτική. Όλοι οι παράγοντες που αναφέραµε, έχουν συµβάλει στη µεταβολή των αξιολογήσεων του καταναλωτή και στη δηµιουργία νέου στυλ ζωής, ώστε για τον τουρίστα-καταναλωτή, τελικά, η ποιότητα των προσφεροµένων υπηρεσιών να αποκτήσει τεράστια σηµασία και να τείνει αυτός ο παράγοντας να υπερκεράσει τη σηµασία της τοποθεσίας που θα επισκεφθεί. Τέλος, επισηµαίνουµε ότι οι παρατηρούµενες στις τουριστικές επιχειρήσεις τάσεις για συγχωνεύσεις και συνεργασίες κάθε είδους, δηλώνουν πράγµατι την ανάγκη για επιβίωση, δραστηριότητα και µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα µέσα στο περιβάλλον των νέων και καταλυτικών συνθηκών που αντιµετωπίζουν. Όµως, οι συνεργασίες αυτές δεν θα έχουν θετικό µακροπρόθεσµο αποτέλεσµα αν δεν τεθούν σε πρώτη προτεραιότητα οι προτιµήσεις και ιδιαιτερότητες του νέου καταναλωτή-τουρίστα. Στη συνέχεια θα ασχοληθούµε µε τον τουρισµό των ατόµων της τρίτης ηλικίας, των Seniors, όπως αποκαλούνται, διότι, όπως ήδη αναφέρθηκε, θα αποτελέσει η κατηγορία αυτή ένα σηµαντικό συντελεστή τουριστικής ανάπτυξης στις επόµενες δεκαετίες. 42 Κατά συνέντευξη που παραχώρησε στο ελληνικό περιοδικό Hellenic Travel Times, Νοέµβριος