«Η ωφελιμότητα της χρήσης του πρωτόκολλου M.I.D.I και της τεχνολογίας VST σε ένα home studio»

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «Η ωφελιμότητα της χρήσης του πρωτόκολλου M.I.D.I και της τεχνολογίας VST σε ένα home studio» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Δάνδολος Δημήτριος» ΛΗΞΟΥΡΙ 2011

2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «Η ωφελιμότητα της χρήσης του πρωτόκολλου M.I.D.I και της τεχνολογίας VST σε ένα home studio» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Δάνδολος Δημήτριος» Επιβλέπων : Επιτροπή Αξιολόγησης : Ημερομηνία παρουσίασης: Αριθμός Πρωτοκόλλου Πτυχιακής Εργασίας: [2]

3 Περιεχόμενα Πρόλογος...5 Εισαγωγή...5 Ο Κεφάλαιο Το πρωτόκολλο MIDI και η τεχνολογία VST 1.1 Το πρωτόκολλο MIDI Εισαγωγικά Ιστορική αναδρομή και λόγοι λειτουργίας του πρωτόκολλου MIDI Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης του πρωτόκολλου MIDI Ο εξοπλισμός του home studio και η χρήση του MIDI Η τεχνολογία VST Εισαγωγικά Ιστορική αναδρομή Οι συσκευές ενός περιβάλλοντος VST Η σχέση μεταξύ MIDI και VST...16 Ο Κεφάλαιο Παράδειγμα 1ο, Billie Jean MIDI Εισαγωγή νοτών Αναπαραγωγή νοτών και επεξεργασία του κομματιού Χρήση equalizer σε κάθε κανάλι ξεχωριστά Χρήση compressor Στερεοφωνική εικόνα και panning Χρήση effects στο κομμάτι Εισαγωγή reverb στο κομμάτι Μείξη εντάσεων και mastering Παράδειγμα 2ο, Billie Jean Rock Version Διευθέτηση MIDI στοιχείων Ηχογράφηση ηλεκτρικής κιθάρας Μείξη του κομματιού Παράδειγμα 3ο, Flight OF The Bumblebee Beat Version MIDI και εισαγωγή νοτών...48 [3]

4 2.3.2 Ηχητική επεξεργασία του κομματιού Παράδειγμα 4ο, Rock Symphony Επεξεργασία midi πληροφοριών Ηχητική επεξεργασία Παράδειγμα 5ο, Point Of You Ηχογράφηση και επεξεργασία φωνιτικών Ηχογράφηση και επεξεργασία κιθάρας Χρήση controllers και automation Η υπόλοιπη επεξεργασία του κομματιού...61 Συμπεράσματα...61 Επίλογος...63 Βιβλιογραφία...64 [4]

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Σκοπός της εργασίας αυτής είναι να παρουσιάσει την ωφελιμότητα της χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή ως μοναδικό μέσο για την δημιουργία, ηχογράφηση και επεξεργασία μουσικής χωρίς να είναι απαραίτητη η επίσκεψη σε κάποιο studio ηχογραφήσεως. Παρουσιάζονται κάποια μουσικά κομμάτια ως παραδείγματα με σκοπό να καλυφθεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο εύρος των αναγκών που μπορεί να έχει κανείς κατά την δημιουργία και επεξεργασία μουσικής. Έτσι, στο παρακάτω κείμενο αναλύεται η διαδικασία παραγωγής των κομματιών αυτών, η λίστα των οποίων αποτελείται από παραδείγματα που δημιουργήθηκαν εξολοκλήρου με την χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή, μέχρι και κομμάτια που στην ενορχήστρωσή τους έχουνε φυσικά μουσικά όργανα και φωνή ηχογραφημένα μέσω μιας κάρτας ήχου και μικροφώνων. Μέσω της διαδικασίας αυτής παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα και τα συμπεράσματα της χρήσης μουσικού λογισμικού. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Δεν έχουν όλοι οι μουσικοί την δυνατότητα να έχουν πρόσβαση σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους ώστε να ηχογραφούν και να επεξεργάζονται την μουσική τους, είτε για οικονομικούς λόγους, είτε λόγω χρόνου αλλά και λόγω του ότι πολλοί από αυτούς μπορεί να κατοικούν σε απομακρυσμένες περιοχές και να χρειάζεται να ταξιδέψουν προκειμένου να πραγματοποιήσουν κάτι τέτοιο. Έτσι, αν υπάρχει η δυνατότητα μια τέτοια ενέργεια να υλοποιηθεί στον προσωπικό χώρο του καθενός, τότε λύνονται πολλά προβλήματα για τον εκάστοτε μουσικό ο οποίος μπορεί τον χρόνο και τους πόρους που θα εξοικονομήσει να τα αφιερώσει στην δημιουργία μουσικής και αγορά εξοπλισμού. Τις τελευταίες δεκαετίες υπάρχει μια ραγδαία ανάπτυξη στην μουσική τεχνολογία. Μέσω του πρωτοκόλλου MIDI και της τεχνολογίας VST, έννοιες που θα εξηγηθούν παρακάτω στο κείμενο, ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής μπορεί να γίνει το βασικό μέσο για την παραγωγή μουσικής. Λόγω του χαμηλού του κόστους ο καθένας έχει την δυνατότητα να δημιουργήσει ένα ατομικό studio. Μέσω μουσικών λογισμικών ενσωματώνονται στον ηλεκτρονικό υπολογιστή εικονικές συσκευές στις οποίες ο μέσος χρήστης δεν θα μπορούσε εύκολα να έχει πρόσβαση στην υλική τους μορφή. Επίσης, το επίπεδο επεξεργασίας είναι πολύ μεγάλο καθώς παρέχεται [5]

6 υπολογιστική ακρίβεια, οπότε δεν υπάρχει τέτοιου είδους απώλεια σε σχέση με τις δυνατότητες που παρέχει ένα πραγματικό studio ηχογραφήσεων. Τέλος, λόγω του ότι η δουλειά του καθενός αποθηκεύεται σε ψηφιακή μορφή, είναι εύκολη η πρόσβαση σε αυτή ανά πάσα στιγμή, η αποθήκευση σε πολλαπλά μέσα για μεγαλύτερη ασφάλεια και η δυνατότητα μεταφοράς του εκάστοτε έργου από ένα υπολογιστικό σύστημα σε ένα άλλο. [6]

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο Το πρωτόκολλο MIDI και η τεχνολογία VST Το πρωτόκολλο MIDI και η τεχνολογία VST αποτελούν βασικά εργαλεία για την δημιουργία και επεξεργασία μουσικής με χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή. Σε αυτό το κεφάλαιο θα παρουσιαστεί μια ανάλυση της προέλευσης, δημιουργίας και λειτουργίας αυτών των τεχνολογιών, καθώς και το πόσο σημαντική είναι η συμβολή τους στη σύγχρονη μουσική τεχνολογία. 1.1 Το πρωτόκολλο MIDI Εισαγωγικά Τα αρχικά του ακρωνύμιου M.I.D.I. προέρχονται από τις λέξεις : musical instrument digital interface. Το MIDI είναι ένα ψηφιακό σύστημα επικοινωνίας μεταξύ μουσικών οργάνων και άλλων συσκευών. Πρόκειται για ένα καθιερωμένο πρωτόκολλο επικοινωνίας και κάθε κατασκευάστρια εταιρία παράγει τα προϊόντα της ώστε να είναι συμβατά με την τεχνολογία του. Η επικοινωνία αυτή γίνεται εφικτή με την χρήση ψηφιακών σημάτων, όπου το πρωτόκολλο M.I.D.I. χρησιμοποιεί προκαθορισμένες ακολουθίες από κωδικούς σε bytes, για να μεταφράσει στην ίδια γλώσσα τις διαφορετικές εντολές που δέχεται από κάθε όργανο. Έτσι, αντί για ένα αναλογικό σήμα ήχου, έχουμε μετάδοση πληροφοριών από το ένα ηλεκτρονικό όργανο στο άλλο. Αρχικά σχεδιάστηκε για να μεταφέρει εντολές μεταξύ μουσικών πληκτρολογίων και συνθετητών. Με την πάροδο των χρόνων και την ανάπτυξη της τεχνολογίας, ειδικά των ηλεκτρονικών υπολογιστών, η χρήση του πρωτοκόλλου M.I.D.I. επεκτάθηκε σε κάθε είδους ηλεκτρονικής μουσικής συσκευής, όπως τα διάφορα είδη συσκευών ελέγχου (controllers) με κουμπιά (knobs),ολισθαίνοντες ρυθμιστές (faders). Όλες αυτές οι συσκευές μπορούν να συνδεθούν με ηλεκτρονικό υπολογιστή και να ελέγξουν λειτουργίες μουσικών λογισμικών. Έτσι, ο χρήστης ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή έχει σήμερα την ευχέρεια, όχι μόνο να μπορεί να συγχρονίζει όργανα διαφορετικών κατασκευαστριών εταιριών, αλλά και να [7]

8 εκμεταλλεύεται τα διάφορα λογισμικά1 που είτε αναπαριστούν κάποιο υπαρκτό ή μη υπαρκτό εικονικό συνθετητή 2, είτε παρέχουν αποθηκευμένες ενότητες ηχητικών δειγμάτων. Συνεπώς, η δυνατότητα να έχει κανείς πρόσβαση σε πολλούς διαφορετικούς συνθετητές χωρίς να είναι απαραίτητη η αγορά των πανάκριβων οργάνων καθώς οι εκδόσεις λογισμικού είναι οικονομικότερες- και η εξοικονόμηση χώρου που προκύπτει επίσης, ώθησαν πολλούς μουσικούς να δημιουργούν και να επεξεργάζονται μουσική στο σπίτι τους, σε κάποιον λιγότερο ή περισσότερο ειδικά διαμορφωμένο χώρο του οικιακού τους περιβάλλοντος, αυτό που αλλιώς μπορεί να ονομάζεται home studio Ιστορική αναδρομή και λόγοι δημιουργίας του πρωτοκόλλου M.I.D.I. Από τα μέσα της δεκαετίας του 70 και μετά οι αγορές συνθετητών είχαν αυξηθεί κατά πολύ. Έτσι κάποια στιγμή παρουσιάστηκε η ανάγκη για συγχρονισμό των συνθετητών αυτών μεταξύ τους. Όμως υπήρχε ένα βασικό πρόβλημα: ένας συνθετητής δεν μπορούσε να διαβάσει τον κώδικα που παρήγαγε κάποιος άλλος συνθετητής. Με αυτό το πρόβλημα η επικοινωνία μεταξύ συνθετητών διαφορετικών εταιριών φαινόταν αδύνατη. Μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες κατασκευής συνθετητών εκείνη την εποχή, δηλαδή κατά το τέλος της δεκαετίας του 70, ήταν η Sequential Circuit, που παρήγαγε το κορυφαίο σε πωλήσεις Prophet 5. Παρατηρώντας την άνοδο και την εξέλιξη που παρουσιάστηκε στον τομέα των προσωπικών ηλεκτρονικών υπολογιστών, μια άλλη μεγάλη εταιρία, η Roland, οραματίστηκε να δημιουργήσει ένα ψηφιακό ακολουθητή, o οποίος θα συγχρόνιζε και θα ήλεγχε τους συνθετητές μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή. Δυο φορές τον χρόνο οι κατασκευαστές που ήταν μέλη της N.A.M.M 3. συναντιόντουσαν για να συζητήσουν εμπορικές συμφωνίες. Το 1982, μετά από πρωτοβουλία του προέδρου της Sequential Circuit Dave Smith, ο οποίος πρότεινε να συντάξουν ένα πρωτόκολλο για την μεταφορά μουσικών δεδομένων από όλους τους τύπους ηλεκτρονικών οργάνων που υπήρχαν εκείνη την εποχή οι αντιπρόσωποι όλων 1 Προγράμματα που είναι συμβατά με έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή Πληκτροφόρο ψηφιακό μουσικό όργανο, κάποιοι γνωστοί συνθετητές δεν υπάρχουν μόνο σε hardware εκδόσεις, αλλά και σε software. 3 National Association of Music Merchants 2 [8]

9 των μεγάλων εταιριών (Roland, Oberheim, Yamaha, κ.α.) συμφώνησαν. Ως αποτέλεσμα αυτού ήταν η κατασκευή ενός hardware musical interface για την ανταλλαγή πληροφοριών μέσω διαφορετικών οργάνων. Αρχικά αυτό το interfaceονομάστηκε U.M.I. (Universal Music Interface) αλλά τελικά κατέληξαν στην ονομασία M.I.D.I. Έτσι, το 1983, η Sequential Circuit κυκλοφορεί το πρώτο synthesizer που ήταν συμβατό με το πρωτόκολλο M.I.D.I. Το μοντέλο αυτό ονομάστηκε PROPHET 600(βλ. Εικόνα 1). Μέχρι το 1985 όλα τα καινούργια synthesizersκατασκευάζονταν ώστε να είναι συμβατά με την νέα τεχνολογία και όλοι είχαν αποδεκτεί το πρωτόκολλο M.I.D.I. σαν την επίσημη γλώσσα επικοινωνίας. Κατόπιν συνεννοήσεως μεταξύ των εταιριών δημιουργείται ένας οργανισμός που θα είναι υπεύθυνος για την περαιτέρω ανάπτυξη της M.I.D.I.τεχνολογίας. Ο οργανισμός αυτός ονομάστηκε M.M.A. 4 Εικόνα 1: To Prophet 600, το πρώτο synthesizer συμβατό με M.I.D.I. που κατασκεύασε η εταιρία «Sequential Circuit» 4 Midi Manufacturers Association [9]

10 1.1.3 Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της χρήσης πρωτοκόλλου midi Σε επίπεδο χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή τα πλεονεκτήματα της χρήσης πρωτοκόλλου midiείναι τα ακόλουθα: 1. Η εγγραφή, η επεξεργασία και η αναπαραγωγή της midi γλώσσας δεν απαιτούν μεγάλη επεξεργαστική δύναμη. 2. Τα αρχεία midi είναι μικρά σε όγκο πληροφοριών και η αποθήκευσή τους δεν απαιτεί ύπαρξη μεγάλης χωρητικότητας αποθηκευτικών μέσων. 3. Οι ανάγκες της πληροφόρησης midi σε RAM5 είναι μικρές. 4. Ο ήχος ο οποίος επιλέγουμε για την ακρόαση μιας πληροφορίας Midi μπορεί να αλλάξει όποτε το θελήσουμε. Για παράδειγμα μια μελωδία η οποία αναπαράγεται με τον ήχο ενός πιάνου, μπορεί πολύ εύκολα να αναπαραχθεί ξανά με τον ήχο τσέμπαλου, ή και οποιουδήποτε άλλου οργάνου. 5. Επειδή δεν γράφουμε ήχο αλλά κώδικα, η οποιαδήποτε μεταβολή της ταχύτητας αναπαραγωγής (tempo) της midi πληροφορίας δεν αλλάζει την τονικότητα. 6. Ομοίως, η μεταβολή της τονικότητας δεν μεταβάλει την ταχύτητα αναπαραγωγής. 7. Επίσης, τα αρχεία τύπου midiδιακινούνται εύκολα, λόγω του μικρού μεγέθους τους, μέσω του διαδικτύου. Βέβαια, υπάρχουν και μειονεκτήματα στην χρήση πρωτοκόλλου midi: 1. Για την ακρόαση μιας μουσικής εκτέλεσης χρειαζόμαστε οπωσδήποτε ένα ή και περισσότερα ηλεκτρονικά μουσικά όργανα, είτε αυτά είναι σε μορφή hardware, είτε είναι σε μορφή λογισμικού. 2. Το πρωτόκολλο midi δεν μπορεί να προσδιορίσει με ακρίβεια τα χαρακτηριστικά του παραγόμενου ήχου. Το ηχητικό αποτέλεσμα εξαρτάται από την επιλογή του ήχου αναπαραγωγής και τις δυνατότητες του κάθε οργάνου να ανταποκριθεί στα μηνύματα της μουσικής εκτέλεσης. 5 RAM: Random Access Memory, η μνήμη στην οποία ο ηλεκτρονικός υπολογιστής αποθηκεύει προσωρινά πληροφορίες, οι οποίες χάνονται αφού τερματιστεί η λειτουργία του. [10]

11 Σε γενικότερο επίπεδο, η χρήση midi είναι πολύ συμφέρουσα για έναν συνθέτη μουσικής ή γενικότερα κάποιον που επεξεργάζεται μουσική. Κατά την διάρκεια της σύνθεσης ενός μουσικού κομματιού, ο συνθέτης θα μπορεί να οραματιστεί ευκολότερα την ενορχήστρωση που θα καταλήξει να χρησιμοποιήσει, καθώς το όποιο μουσικό μέρος θελήσει να ακούσει δεν θα χρειαστεί να το ηχογραφήσει είτε ο ίδιος, είτε κάποιος άλλος μουσικός. Γράφοντας πολύ εύκολα αυτό το μουσικό μέρος σε midi κώδικα και κάνοντας το αναπαραγωγή μαζί με το υπόλοιπο κομμάτι, μπορεί να καταλήξει αν το συγκεκριμένο μουσικό μέρος αποδίδεται καλά με τον ήχο που επέλεξε μέσω midi, ή αν θα χρειαστεί να αλλάξει. Για παράδειγμα, ένα μουσικό μέρος που προορίζεται για κλαρίνο, θα μπορούσε να αποδοθεί καλύτερα με όμποε. Αυτό γλιτώνει όχι μόνο πολύ χρόνο από την παραγωγή ενός μουσικού κομματιού, αλλά κι τις πολλές χρηματικές αποδοχές που θα απορροφούσαν οι μουσικοί που θα ηχογραφούσαν τα όργανα. Δηλαδή, στην περίπτωση που δεν υπήρχε το πρωτόκολλο midi, ο μόνος τρόπος ένας συνθέτης να ακούσει την σύνθεσή του ήταν να ηχογραφηθεί. Αν έβρισκε την τρέχουσα ενορχήστρωση ακατάλληλη, θα έπρεπε η σύνθεση να ηχογραφηθεί εκ νέου μέχρι να καταλήξει στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Με αυτόν τον τρόπο, θα απασχολούσε μουσικούς για πολλές ώρες της μέρας και θα κατανάλωνε και περισσότερο χώρο στα διάφορα μέσα αποθήκευσης του ήχου. Έχοντας καταλήξει στην ενορχήστρωση της μουσικής σύνθεσης, και έχοντας πειραματιστεί με την χρήση midi, ο συνθέτης τότε μπορεί να καλέσει τους μουσικούς και να αποδώσουν το έργο του κατευθείαν στην τελική του μορφή. Το ερώτημα που προκύπτει από αυτή τη χρήση του midiείναι γιατί πρέπει οπωσδήποτε να ηχογραφηθούν από μουσικούς τα μέρη αυτά, αφού ούτως ή άλλως είναι ήδη παιγμένα και γραμμένα μέσω του πρωτοκόλλου midi. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα της χρήσης midi είναι ότι δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αποδώσει ένα μουσικό θέμα με την ίδια φυσικότητα που το κάνει ένας μουσικός. Βέβαια, μπορεί να φτάσει σε αρκετά πιστή απόδοση, ώστε να μπορεί να ξεγελάσει πολλούς από τους ακροατές αλλά θα απαιτούσε πολλές ώρες προγραμματισμού στο παίξιμο και στον τρόπο που θα αποδοθεί η κάθε νότα ξεχωριστά. Από την άλλη όμως θα ήταν ακόμα πιο οικονομικό καθώς οι αποδοχές των μουσικών θα εξαφανίζονταν εντελώς από τον προϋπολογισμό της εταιρίας ή ακόμα και του ιδιώτη που είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή του μουσικού κομματιού. Κάτι τέτοιο βέβαια δεν είναι ηθικά σωστό. Από την στιγμή που εμφανίστηκε το midi, την δεκαετία του 80, είχε μεγάλο αντίκτυπο στη δισκογραφία, όπως είναι αναμενόμενο να καταλάβει κανείς. Μεγάλοι [11]

12 καλλιτέχνες όπως ήταν ο Michael Jackson και άλλοι της εποχής του άρχισαν να χρησιμοποιούν το πρωτόκολλο midi στις δουλειές τους. Την σημερινή εποχή η τεχνολογία Midi έχει κάνει μεγάλα άλματα ως προς την ακουστική ποιότητα του σήματος που μπορεί να παραχθεί ως αποτέλεσμα midiεντολών και ως επακόλουθο αυτού είναι να δημιουργούνται ολόκληροι τομείς ή και ακόμα ολόκληρα μουσικά κομμάτια χωρίς την παρουσία μουσικών. Ταυτόχρονα οδήγησε να δημιουργηθούν πολλά νέα είδη ηλεκτρονικής μουσικής, όπως είναι η dance, house, drum and bass και πολλά άλλα. Ειδικά λοιπόν σε τέτοιες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητο να θεωρηθεί άστοχη η αποκλειστική χρήση midi για την ηχητική παραγωγή εφόσον έχει δημιουργική πρωτοτυπία και καθιέρωσε νέους ήχους και τρόπους έκφρασης μέσω της μουσικής. Ο μόνος που μπορεί να καθορίσει κάτι τέτοιο είναι ο ίδιος ο δημιουργός του κομματιού και οι πόροι τους οποίους διαθέτει Ο εξοπλισμός του home studio και η χρήση του Midi Όπως προαναφέρθηκε η άνοδος της τεχνολογίας σχετικά με το midiκαι οι προσιτές τιμές των synthesizersκαι λοιπού εξοπλισμού οδήγησε στη δημιουργία όλο και περισσότερων οικιακών studio. Με αυτή την κίνηση ο κάθε μουσικός που ήθελε να ηχογραφήσει τη μουσική του μπορούσε να το κάνει μέσα στο σπίτι του. Με τον όρο home studio εννοείται ένας χώρος που συνήθως βρίσκεται στο οικιακό περιβάλλον και χρησιμεύει για ηχογραφήσεις και επεξεργασία ήχου και μουσικής κυρίως σε ερασιτεχνικό επίπεδο. Μπορεί να είναι ένα υπνοδωμάτιο ή κάποιος άλλος χώρος του σπιτιού, όπως μια αποθήκη ή ένα υπόγειο. Κάποια home studios δεν έχουν παρά μόνο ένα υπολογιστή, εφοδιασμένο με μια κάρτα ήχου και ένα λογισμικό ικανό να ηχογράφηση, επεξεργασία και αναπαραγωγή ήχου, όπως είναι το Cubase sx της γερμανικής Steinberg και το sonar της Cakewalk. Πέρα από αυτό το βασικό εξοπλισμό κάθε home studio μπορεί να έχει μικρή κονσόλα μείξης ήχου, ένα ή και περισσότερα μικρόφωνα και ένα ζευγάρι ποιοτικών ηχείων μείξης (monitor). Σε πολλά home studios παρατηρείται η χρήση hi-fi6 ηχείων, συνήθως σε πολύ ερασιτεχνικό επίπεδο, καθώς το αποτέλεσμα που δίνουν δεν είναι ικανοποιητικό. 6 High Fidelity (υψηλή ακρίβεια), ηχεία που κυρίως χρησιμοποιούνται μόνο για ακρόαση μουσικής και όχι για επεξεργασία ήχου. Πρόκειται για το κάθε ζευγάρι ηχείων που συνοδεύει κάθε στερεοφωνικό σύστημα ακρόασης μουσικής. [12]

13 Όποια μορφή και να έχει ένα οικιακό studioείναι οπωσδήποτε πολύ πιο οικονομικό από ένα κανονικό επαγγελματικό studioηχογραφήσεων. Επίσης, είναι διαθέσιμο όποτε το θελήσει ο κάτοχός του, οποιαδήποτε ώρα της μέρας και οποιαδήποτε μέρα του χρόνου. Με τα όλο και μεγαλύτερα άλματα της τεχνολογίας η ποιότητα μιας οικιακής ηχογράφησης έχει φτάσει σε πολύ μεγάλα επίπεδα. Υπάρχουν αρκετοί γνωστοί καλλιτέχνες στη δισκογραφία οι οποίοι έχουν κάνει την παραγωγή των δίσκων τους στο σπίτι. Κάποιοι από αυτούς είναι οι Aquasky (dance, drum n bass) που κάνουν εξ ολοκλήρου την παραγωγή της μουσικής τους σε home studio. Βέβαια, είναι ευκολότερο να γίνει κάτι τέτοιο σε ένα ηλεκτρονικό είδος μουσικής παρά σε ένα πιο φυσικό μουσικό ιδίωμα όπως είναι η jazzή η rockμουσική. Σε αυτά τα είδη απαιτούνται ηχογραφήσεις οργάνων όπως είναι η κιθάρα και τα τύμπανα όπου χρειάζονται κατάλληλο και ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Πολλές φορές όσες μετατροπές και να γίνουν σε ένα δωμάτιο δεν είναι αρκετές και έτσι να κάνουν τις ηχογραφήσεις να ακούγονται άσχημες και ερασιτεχνικές. Έτσι, οποιαδήποτε παραγωγή σε ένα οικιακό studioχάνει το κύρος και την τελειότητα που θα είχε σε ένα επαγγελματικό studio. Με την άνοδο της midi τεχνολογίας και την εμφάνιση των midi sequencers οι δυνατότητες των home studios επεκτάθηκαν. Για παράδειγμα η δυσκολία που προέκυπτε από την ηχογράφηση drums, καθώς χρειάζεται ένας χώρος αρκετά μεγάλος για να χωρέσει ολόκληρο το drumsetαλλά και πλήθος μικροφώνων και καλωδίων, μπορούσε να αποφευχθεί με την αντικατάσταση των φυσικών drums με midi drums. Πολύ συχνή είναι και η χρήση δειγμάτων, τα οποία έχουν ηχογραφηθεί σε έναν κατάλληλο χώρο και έχουν αποθηκευτεί σε ψηφιακό αρχείο ήχου ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ένα sampler7. Πέρα από τα drumsη ίδια μέθοδος μπορεί να εφαρμοστεί και με άλλα μουσικά όργανα που είτε είναι πολύ ογκώδη, είτε πολύ ακριβά ώστε να αποκτηθούν, είτε είναι πολύ σπάνια, όπως είναι ένα πιάνο, όρθιο ή με ουρά, ή ένα τσέμπαλο. Με την κατάλληλη επεξεργασία όλα αυτά τα όργανα μπορούν να αποδοθούν με μια πολύ μεγάλη πιστότητα στα πραγματικά, δίνοντας εύρος και χρώμα στις οικιακές ηχογραφήσεις. 7 Sampler: πρόκειται για ένα hardware μηχανισμό ή ένα software που αναπαράγει ηχογραφημένους ήχους. [13]

14 1.2 Η τεχνολογία VST Εισαγωγικά Το ακρωνύμιο VST σχηματίζεται από τις λέξεις: Virtual Studio Technology. Πρόκειται για μια τεχνολογία που προσομοιώνει ηλεκτρονικές ηχητικές συσκευές όπως διάφορα μουσικά όργανα, κυρίως συνθετητές, δυναμικούς επεξεργαστές, μονάδες effects καθώς και μίκτες. Σήμερα υπάρχουν χιλιάδες ψηφιακές συσκευές όπου αναπαριστούν εξοπλισμό studio (hardware) και μουσικά όργανα. Η εφαρμογή ενός VST plug-in συνήθως γίνεται μέσω μουσικών λογισμικών (DAW 8 ), και ενεργοποιείται μέσω εντολών MIDI ή ακόμα και audio. Βέβαια, υπάρχουν και εκδόσεις VST που έχουν την δυνατότητα να λειτουργήσουν ανεξάρτητα από ένα μουσικό λογισμικό. Αυτή η λειτουργία ονομάζεται stand alone Ιστορική αναδρομή Η τεχνολογία VST πρωτοεμφανίστηκε και αναπτύχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του 90 από την Steinberg. Το 1996 κυκλοφόρησε στην αγορά το cubase και ήταν το πρώτο μουσικό λογισμικό συμβατό με την τεχνολογία VST. Η συγκεκριμένη έκδοση περιλάμβανε και τα 4 πρώτα διαθέσιμα στην αγορά VST plugins, τα espacial, choirus, stereo echo και auto panner9. Το 1999 η τεχνολογία VST αναβαθμίστηκε σε VST 2.0. Για πρώτη φορά έγινε εφικτή η δυνατότητα λήψης δεδομένων MIDI από τα VST plug-ins. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εμφάνιση του VSTi, Virtual Studio Technology Instrument. Το VSTi είναι μια μορφή VST η οποία έχει την ικανότητα να αναπαριστά ένα μουσικό όργανο, όπως κάποιος συνθετητής, δειγματολήπτης, drum machine, καθώς και να λειτουργεί τόσο μέσα σε ένα περιβάλλον μουσικού λογισμικού όσο και εντελώς ανεξάρτητα, χωρίς την ανάγκη υποστήριξης από κάποιο DAW. Το πρώτο VSTi που διατέθηκε στην αγορά ήταν το Neon, όπου αναπαριστούσε έναν συνθετητή, το οποίο συμπεριλαμβανόταν στην κυκλοφορία του cubase VST DAW, Digital Audio Workstation, πρόκειται για ένα γραφικό μουσικό περιβάλλον όπως το cubase sx. Αναπαριστούσαν effects και λειτουργίες αντίστοιχα: reverb, chorus- flanger, delay και panning. [14]

15 Περαιτέρω αλλαγές στην τεχνολογία VST πραγματοποιήθηκαν το Η έκδοση αναβαθμίστηκε σε VST 2.4 και έγινε εφικτή η επεξεργασία πληροφοριών σε 64-bit. Τέλος, η τελευταία αναβάθμιση μέχρι σήμερα, ήταν το Η τεχνολογία VST έφτασε στην έκδοση VST 3.0 όπου οι κυριότερες αλλαγές περιλαμβάνουν: Οικονομική χρήση επεξεργαστικής ισχύος. Τα σύγχρονα VST είναι εφοδιασμένα με την ικανότητα εντόπισης των σημείων που δεν χρειάζεται να αναπαράγουν πληροφορίες και σταματούν την λειτουργία τους μέχρι την επόμενη νότα-πληροφορία που τους έχει ανατεθεί. Συμβατότητα με οποιοδήποτε σύγχρονο controller και η επεξεργασία των παραμέτρων μέσω αυτών μπορεί να υλοποιηθεί με περισσότερη ακρίβεια και λεπτομέρεια. Διεύρυνση του μέγιστου δυνατού αριθμού MIDI καναλιών που μπορούν να ανατεθούν σε ένα VST. Δυνατότητα τροποποίησης του μεγέθους της επιφάνειας εργασίας ώστε να εξασφαλίζεται πολύτιμος χώρος στην οθόνη του ηλεκτρονικού υπολογιστή, που μπορεί να αποτελεί μια μικρή λεπτομέρεια, αλλά είναι σημαντική από εργονομικής πλευράς καθώς ένας παραγωγός είναι πολύ πιθανό να χρησιμοποιεί αρκετά VST ταυτόχρονα Οι συσκευές ενός περιβάλλοντος vst Οι συσκευές ενός περιβάλλοντος vst μπορούν να προσομοιάζουν είτε όργανα σε μορφή λογισμικού (VSTi), είτε εικονικά effects και επεξεργαστές (VST effects). Τα VSTi είναι εικονικές συσκευές οι οποίες προσομοιάζουν πραγματικά μουσικά όργανα όπως συνθετητές, πιάνο, πνευστά αλλά και έγχορδα. Αναλόγως με τον τύπο οργάνου που προσομοιώνουν μπορούν να είναι είτε μονοφωνικά είτε πολυφωνικά. Για παράδειγμα ένα VSTi όπως το B4 της native instruments το οποίο αναπαριστά τον κλασικό συνθετητή Hammond B-3 είναι πολυφωνικό καθώς ένας συνθετητής ή ένα πιάνο μπορούν να αναπαράγουν πολλούς ήχους ταυτόχρονα. Βέβαια υπάρχουν και εξαιρέσεις, όπως το monologue της Steinberg, το οποίο πρόκειται για ένα συνθετητή που είναι μονοφωνικός και κατάλληλος για δημιουργία μπασογραμμών και μελωδιών. Υπάρχουν και VSTi τα οποία δεν προσομοιώνουν μόνο ένα μουσικό όργανο όπως το orchestral της edirol που προσομοιώνει μια [15]

16 ολόκληρη ορχήστρα. Ακόμα, το hypersonic της Steinberg, το οποίο μπορεί να προσομοιώσει σχεδόν οποιοδήποτε μουσικό όργανο υπάρχει. Ένα VSTi για να πραγματοποιήσει την προσομοίωση ενός οργάνου μπορεί είτε να παράγει ήχο μέσω αλγορίθμων σύνθεσης, είτε με τη χρήση ηχητικών δειγμάτων. Το hypersonic ανήκει στην πρώτη κατηγορία ενώ ένα drum machine όπως το addictive drums της xln audio χρησιμοποιεί προηχογραφημένα δείγματα ήχου τα οποία ενεργοποιούνται με εντολές midi. Τα VST effects προσομοιώνουν υπάρχοντες hardware συσκευές και λειτουργίες effects. Τα effects αυτά μπορεί να είναι delay, φίλτρα, chorus, flanger και γενικότερα οποιοδήποτε effect μπορεί να υπάρχει είτε μόνο ως λογισμικό είτε και να αναπαριστά την υλική μορφή του. Πέρα από ακολουθητές όπως το cubase, υπάρχουν και λογισμικά ενσωμάτωσης. Προγράμματα που χρησιμοποιούν τεχνολογία vst όπως το reason, τα οποία ανοίγουν σε ξεχωριστό παράθυρο από τον ακολουθητή και συγχρονίζονται μεταξύ τους ψηφιακά. Συγκεκριμένα, το reason μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα καθώς αναπαριστά την σύνδεση σε αλυσίδα διάφορων effects και συνθετητών που και αυτά χρησιμοποιούν την τεχνολογία vst. Βέβαια, το τελικό αποτέλεσμα αυτής της αλυσίδας μπορεί να συγχρονιστεί με έναν ακολουθητή όπως το cubase H σχέση μεταξύ MIDI και VST Τα vst όργανα απαιτούν να σταλούν νότες σε αυτά μέσω midi για να αναπαράγουν ήχο. Τα effects χρειάζονται μια πηγή ήχου, μια ηχογραφημένη κιθάρα ή φωνή, πιάνο, κτλ. Βέβαια, η έξοδος ήχου ενός vst οργάνου μπορεί να σταλεί στην είσοδο ενός vst effect και να λειτουργήσει σαν να ήταν πηγή φυσικού ήχου. Ακόμα, μέσω midi μπορεί να γίνει έλεγχος των παραμέτρων ενός vst οργάνου ή effect με midi controllers, ανάλογα με τον προγραμματισμό που μπορούμε να κάνουμε. Για παράδειγμα κατά την αναπαραγωγή ενός ήχου στον οποίο έχει εφαρμοστεί delay με χρόνο 1 δευτερόλεπτο, μπορεί μέσω midi controllers να αλλάξει η παράμετρος του χρόνου καθυστέρησης σε 1,5 δευτερόλεπτα. [16]

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο Στο πρώτο παράδειγμα γίνεται ανάλυση στη διαδικασία παραγωγής ενός μουσικού κομματιού αποκλειστικά με MIDI ήχους. Συγκεκριμένα, παρουσιάζονται τα βήματα που χρειάζονται και η χρήση λογισμικού και των διάφορων εργαλείων και effects που παρέχονται από αυτά. 2.1 Παράδειγμα 1ο, Billie jean midi Μια από τις δυνατότητες που παρέχει η χρήση midi σε ένα home studio είναι η διασκευή διάσημων μουσικών κομματιών. Ο λόγος που θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο είναι για παράδειγμα να δημιουργηθεί ένα play-along CD οπού ο χρήστης να έχει την δυνατότητα αλλαγής τονικότητας, ταχύτητας και άλλων παραμέτρων ή κάποιου είδους karaoke έκδοση ενός τραγουδιού κ.τ.λ. Ο μουσικός μπορεί εύκολα να αναπαραστήσει σε κώδικα midi τις νότες αλλά και την ενορχήστρωση. Έτσι ένα ολόκληρο κομμάτι μπορεί να αποδοθεί με midi ήχους. Ως παράδειγμα εδώ επιλέξαμε να διασκευάσουμε το popκομμάτι Billie Jean από τον δίσκο του 1983 Thriller του Michael Jackson Εισαγωγή νοτών Με τη χρήση ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή και ενός κατάλληλου λειτουργικού προγράμματος, όπως είναι το Cubase SX 3, ανοίγουμε ένα καινούργιο project και καλούμαστε να εγγράψουμε τις νότες του κομματιού μέσω MIDI κώδικα, όπως περιγράφεται αμέσως μετά. Για μεγαλύτερη διευκόλυνση θα ήταν καλύτερα να κάνουμε import του γνήσιου ηχητικού αρχείου, να εισάγουμε δηλαδή και το αυθεντικό κομμάτι σε μορφή audio μέσα στο project ώστε να γράψουμε τις νότες όσο τις ακούμε αλλά και να ακούσουμε την γνήσια ενορχήστρωση. Έτσι, φτιάχνοντας μέσα στο cubase ένα στερεοφωνικό audioκανάλι, καλούμε File / import/ Audio file και εισάγουμε το κομμάτι στο project Αναλόγως μπορούμε να εισάγουμε και άλλους τύπους αρχείων πέρα από αρχεία ήχου. [17]

18 Στην ενορχήστρωση του Billie Jean περιλαμβάνονται, πέρα από τα φωνητικά, τύμπανα, κιθάρα με καθαρό αλλά και παραμορφωμένο ήχο, strings, synthesizer, σαξόφωνο, bells και φυσικά μπάσο. Για την αναπαράσταση αυτών των ήχων θα χρησιμοποιήσουμε VST. Η πιο απλή λύση είναι το Hypersonic της Steinberg το οποίο έχει μια μεγάλη ποικιλία ήχων και οργάνων και μπορεί να καλύψει απόλυτα τις ανάγκες του κομματιού. Σε άλλα παραδείγματα θα χρησιμοποιηθούν και πιο ποιοτικά και εξειδικευμένα VST. Καλώντας devises / vst instruments, ή πιο σύντομα πατώντας F11, διαλέγουμε το hypersonic από τον κατάλογο των διαθέσιμων vst instruments. Εισάγουμε ένα midi κανάλι στην επιφάνεια εργασίας του cubase sx και δρομολογούμε την έξοδό του στο hypersonic, το οποίο με τη σειρά του αναπαράγει τις midi πληροφορίες με το επιλεγμένο preset. Για να γραφούν τα μέρη του κομματιού χρησιμοποιούμε τον Key Editor που παρέχει το cubase. Ο key editor απεικονίζεται από ένα κλαβιέ πιάνου που καταλαμβάνει το αριστερό μέρος τις εικόνας και οριζόντιες γραμμές που ξεκινούν από κάθε πλήκτρο για να εισάγουμε τις νότες στο πεδίο του χρόνου. Εικόνα 2: Η midiαπεικόνιση του μπάσου μέσα στον key editor. Στην περίπτωση γραφής τύμπανων υπάρχει μια παραλλαγή του key editor, ο drum editor. O drum editor έχει τη διαφορά ότι αντί για ένα κλαβιέ πιάνου στο αριστερό μέρος της οθόνης, έχει μια λίστα με το όνομα από κάθε τύμπανο και πιατίνι [18]

19 και αντί για μια γραμμή που ξεκινάει από κάθε πλήκτρο, έχει ορθογώνια κουτιά που οι νότες εισέρχονται μέσα σε αυτά. Οι κάθετες γραμμές που παρουσιάζονται και στις δυο μορφές του editorαντιπροσωπεύουν το μέτρα του κομματιού και τις υποδιαιρέσεις τους σε τέταρτα, όγδοα, δέκαταέκτα και τις λοιπές υποδιαιρέσεις των μουσικών φθόγγων. Η εισαγωγή φθόγγων μπορεί να γίνει είτε με τη χρήση ενός midi keyboard, είτε με τη χρήση του ποντικιού του υπολογιστή. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα η εισαγωγή φθόγγων έγινε με το ποντίκι. Όταν ο χρήστης εισάγει φθόγγους με το ποντίκι, για να καθορίσει τη διάρκεια του κάθε φθόγγου, απλά θέτει το επιθυμητό σημείο εισαγωγής του φθόγγου και από εκεί σύρει το ποντίκι μέχρι το σημείο που επιθυμεί να σταματήσει να ακούγεται. Φυσικά, όταν πρόκειται για ήχους τύμπανων δεν είναι απαραίτητη η διαδικασία αυτή. Εικόνα 3: Εισαγωγή τυμπάνων στον drum editor. [19]

20 Εικόνα 4: Το interface του hypersonic της Steinberg Αναπαραγωγή νοτών και επεξεργασία του κομματιού Για να γίνει η επεξεργασία του κομματιού πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα να ασχοληθούμε με το κάθε κανάλι ξεχωριστά. Το hypersonic μπορεί να παρέχει μέχρι και 16 διαφορετικές εξόδους, digital audio channels, τα οποία εμφανίζονται στον γραφικό μείκτη του cubase, που τις περισσότερες φορές είναι υπεραρκετές. Θέτοντας λοιπόν το κάθε midi κανάλι να έχει και μια διαφορετική έξοδο μας δίνεται η δυνατότητα να απομονώσουμε τον κάθε ήχο και να γίνει η επεξεργασία του χωρίς να επηρεάζονται οι υπόλοιποι ήχοι. Έτσι το κάθε midi κανάλι έχει μια έξοδο σε ένα digital audio κανάλι. Το digital audio channel είναι σαν ένα κανονικό audio κανάλι το οποίο όμως δεν αναπαράγει αρχείο ήχου αλλά αναπαράγει το αποτέλεσμα της μετατροπής της midi πληροφορίας σε ηχητικό σήμα. Ο ήχος που αντιστοιχεί σε κάθε digital audio κανάλι μπορεί να υποστεί επεξεργασία ακριβώς όπως και ο ήχος από ένα κανονικό audio channel, όσο αφορά την προσθήκη διάφορων effects, equalizer ή compressor, τα οποία λειτουργούν σε πραγματικό χρόνο (real time), και τα οποία μπορεί να συνδέονται με το κανάλι ως insert ή send, όπως ακριβώς σε μία κανονική κονσόλα μίξης. [20]

21 Η επεξεργασία των drums μπορεί να γίνει με δυο τρόπους. Είτε σε όλο το drumsetμε την προσθήκη effectσε ένα ενιαίο κανάλι, μια κοινή έξοδο όλων των ήχων των drums, είτε με το να χωρίσουμε τον κάθε ήχο των τύμπανων σε ξεχωριστά midiκανάλια και μετά να τα δρομολογήσουμε σε καινούργια digital audio κανάλια μέσω του hypersonic. Ο πρώτος τρόπος είναι λογικότερο να χρησιμοποιηθεί σε απλούς ρυθμούς χωρίς μεγάλη ποικιλία κρουστών. Ο δεύτερος τρόπος είναι σαφώς ανώτερος του πρώτου γιατί παρέχει λεπτομερέστερη και αναλυτικότερη επεξεργασία. Δεν είναι απαραίτητο, ειδικά σε απλούς ρυθμούς όπως ο συγκεκριμένος, να χωριστούν όλοι οι ήχοι μεταξύ τους. Έτσι όλο το setμπορεί να χωριστεί σε τέσσερα κανάλια, ένα για την μπότα, ένα για το ταμπούρο, ένα για το hi-hat και ένα για όλα τα πιάτα, αφού οι απαιτήσεις σε επεξεργασία μεταξύ τους είναι οι ίδιες. Άλλωστε και σε μια ηχογράφηση σε ένα κανονικό studio, συνήθως τα πιάτα ηχογραφούνται από τα overhead11μικρόφωνα και επεξεργάζονται όλα μαζί. Τα υπόλοιπα όργανα πέρα από τα drums συνήθως έχουν μια έξοδο. Άλλες φορές είναι στερεοφωνική και άλλες μονοφωνική. Αυτό εξαρτάται από τον τύπο του οργάνου και από τι θέλει ο ίδιος ο μουσικός να αποδώσει. Για παράδειγμα ένα ήχος μπάσου ή κιθάρας δεν είναι απαραίτητο να έχει στερεοφωνική έξοδο εκτός και αν γίνεται κάποια συγκεκριμένη χρήση effectπου μπορεί να απαιτεί πλήρη στερεοφωνική εικόνα για να αποδοθεί σωστά. Αντίθετα, συνηθίζεται τα πλήκτρα να έχουν στερεοφωνική έξοδο γιατί έτσι γίνεται πιο αισθητά στη ολική στερεοφωνική εικόνα του κομματιού και είναι πολύ πιθανό να αναθέτονται σε δυο ξεχωριστά κανάλια, ένα για τις πιο μπάσες νότες και ένα για τις ψηλότερες. Αυτό απορρέει και από τον τρόπο που ηχογραφούνται πολλές φορές τα πλήκτρα ή το πιάνο, σε συνθήκες κανονικού studioηχογράφησης, γιατί γίνεται χρήση δυο μικροφώνων για την πιστότερη αποτύπωση του ήχου τους. Άρα το αποτέλεσμα είναι πιο ρεαλιστικό αν γίνει μίμηση αυτής της τεχνικής σε midi επίπεδο. Βέβαια δεν είναι πάντα απαραίτητο. 11 Ένα ζευγάρι μικροφώνων που τοποθετείται πάνω από τη drums για να συλλαμβάνει τον ήχο των πιάτων και γενικότερα τον ήχο ολόκληρου του set. [21]

22 2.1.3 Χρήση equalizer σε κάθε κανάλι ξεχωριστά Το equalizer, ο compressor και τα άλλα effects που μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά την μείξη ενός κομματιού, βρίσκονται και αυτά στην κατηγορία vst παρά το γεγονός ότι δεν είναι εξομοίωση μουσικών οργάνων. Είναι εξομοιώσεις μονάδων effects οπότε χρησιμοποιούν και αυτά την τεχνολογία vst. Το equalizer αποτελεί ένα βασικό βήμα κατά την παραγωγή ενός κομματιού. Ένα ζευγάρι καλά ηχεία monitor θα είναι μεγάλη βοήθεια καθώς πρέπει να γίνει ακριβής ακρόαση του κάθε ήχου ξεχωριστά. Στην διαδικασία αυτή ο παραγωγός ενισχύει ή ελαττώνει τις συχνότητες που παράγει ένα όργανο. Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση φίλτρων. Τα φίλτρα χωρίζονται σε 5 βασικές κατηγορίες 12, και στο γραφικό περιβάλλον επικοινωνίας του προγράμματος cubase παρέχεται η ηλεκτρονική προσομοίωση φίλτρων στο εκάστοτε ηχητικό κανάλι του εικονικού μείκτη που το πρόγραμμα διαθέτει. Αρχικά γίνεται επέμβαση στις συχνότητες της μπότας, καθώς αποτελεί μέρος της βάσης του κομματιού, μαζί με το μπάσο. Για να γίνει περισσότερο αισθητός ο όγκος της μπότας στην τελική μείξη θα είναι καλό να ενισχυθούν κατά κάποιο ποσοστό οι χαμηλές συχνότητες. Το σημείο ενίσχυσης διαφέρει από κομμάτι σε κομμάτι και από μπότα σε μπότα αναλόγως το κούρδισμα της και την τονικότητα του κομματιού. Συνήθως βρίσκεται ανάμεσα στα 60Hz με 90Hz. Στο συγκεκριμένο κομμάτι ακούγεται αρκετά καλή μια μικρή ενίσχυση της τάξης των 2-3 db, περίπου στα 78Hz. Επίσης, για να αποδοθεί καλύτερα η αίσθηση του κόπανου της μπότας, Τα υψηλοπερατά (hi-pass) που επιτρέπουν στις υψηλές συχνότητες να περνούν και όλες οι υπόλοιπες να κόβονται, στο σημείο που ορίζεται από τη θέση του φίλτρου. 2. Τα χαμηλοπερατά (low-pass) που κάνουν το ακριβώς αντίθετο από τα υψηλοπερατά, δηλαδή επιτρέπουν στις χαμηλές συχνότητες να περνάνε και κόβουν όσες βρίσκονται πάνω από το σημείο που βρίσκονται 3. Τα band pass ή band cut, που είτε επιτρέπουν είτε όχι το πέρασμα των συχνοτήτων σε ένα ορισμένο εύρος. 4. Τα shelving high, που ενισχύουν ή αποδυναμώνουν σταδιακά τις συχνότητες από το την χαμηλότερη στην ψηλότερη, αναλόγως σε ποιο σημείο του φάσματος ορίζονται. 5. Τα shelving low, που ενισχύουν ή αποδυναμώνουν τις συχνότητες σταδιακά από την ψηλότερη προς τη χαμηλότερη. [22]

23 σκανάρωντας όλο το συχνοτικό φάσμα της, βρίσκουμε το σημείο με το πιο αισθητό attack, που και αυτό εξαρτάται από τον τύπο της μπότας και το κούρδισμά της. Στη συγκεκριμένη περίπτωση μια μικρή ενίσχυση περίπου στα 4900 Hz ακούγεται αρκετά καλά. Εικόνα 4: Χρήση equalizer στο κανάλι της μπότας, ενίσχυση στα 78Hz και στα 4900Hz. Έχοντας τελειώσει την χρήση equalizerστο κανάλι της μπότας επόμενο βήμα είναι να γίνει το ίδιο στο κανάλι του μπάσου. Είναι πολύ σημαντικό να ακούγονται καλά μεταξύ τους αυτά τα δυο όργανα γιατί παράγουν τις πιο χαμηλές συχνότητες. Συνεπώς, αν δεν είναι χωρισμένες με σαφήνεια οι συχνότητες τους το αποτέλεσμα θα είναι μια καθόλου καθαρή μείξη. Άρα το πιο λογικό είναι να μην ενισχυθεί και το μπάσο στις ίδιες ακριβώς περιοχές με την μπότα, αντιθέτως στις συχνότητες αυτές καλό θα ήταν να ελαττωθεί η ισχύς του. Επομένως, εξασθενούμε κατά λίγο το σημείο κοντά στα 78 Ηzπου έγινε η ενίσχυση της μπότας και προσθέτουμε στην περιοχή των 150 Hzγια να αποδοθεί ο όγκος του μπάσου. Επίσης, με μια ακόμα ενίσχυση στην περιοχή από τα 700 Hzμε 1000 Hz, αναλόγως την περίπτωση, δίνεται περισσότερο ο ήχος που προκαλεί η ταλάντωση των χορδών του μπάσου και έτσι έχουμε ένα πιο αισθητό attack. [23]

24 Εικόνα 5: Χρήση equalizer στο κανάλι του μπάσου. Το σημείο που έγινε η ενίσχυση της μπότας εδώ έχει υποστεί ελάττωση. Στα υπόλοιπα τύμπανα γίνεται εφαρμογή equalizer στο snare όπου με σκανάρισμα στο πεδίο συχνοτήτων ενισχύουμε το attack του, περίπου στα 5000 Hzκαι για κάποιον όγκο μερικές φορές μπορούμε να ενισχύσουμε την περιοχή των 500 Hz. Όσο αφορά τα πιάτα και το hi hat απλά ενισχύουμε τις υψηλές συχνότητες, πάνω από τα 5000 Hz με τη χρήση ενός shelving high φίλτρου. Στα υπόλοιπα όργανα τις ενορχήστρωσης κυρίως γίνεται ελάττωση και αφαίρεση συχνοτήτων. Στα πλήκτρα και τα stringsεφαρμόζεται ένα hipass φίλτρο περίπου στα 100 Hzγια να είναι καθαρότερες οι συχνότητες της μπότας και του μπάσου και με ένα shelving high φίλτρο με μια μικρή ενίσχυση στις υψηλομεσαίες συχνότητες δημιουργούνται περισσότερες αρμονικές και γεμίζει περισσότερο ο ήχος τους. Στις κιθάρες ακολουθείται η ίδια στρατηγική όσο αφορά τις χαμηλές συχνότητες εκτός του ότι γίνεται μια μικρή ενίσχυση περίπου στα 250 Hzγια να δοθεί όγκος στον ήχο τους. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ένας harmonic exciter για την δημιουργία αρμονικών συχνοτήτων ώστε να δοθεί χρώμα στον ήχο. Το σαξόφωνο και τα bells δεν παίζουν μεγάλο ρόλο στην ενορχήστρωση του κομματιού, καθώς απλά πραγματοποιούν κάποια μεμονωμένα περάσματα με μικρές μελωδίες, και είναι αρκετά εύκολη η επεξεργασία τους. Απλά και εδώ αφαιρούνται οι χαμηλές συχνότητες, που ούτως ή άλλως δεν παράγονται από αυτά τα όργανα, ειδικά από τα [24]

25 bells, και προσθέτονται αρμονικές. Στο σαξόφωνο ενισχύεται και η περιοχή περίπου στα 3000 Hz γιατί έτσι γίνεται πιο αισθητή η παρουσία του στην ολική μείξη Χρήση compressor Ο compressorαποτελεί επίσης ένα πολύ μεγάλο και σημαντικό βήμα στην παραγωγή ενός κομματιού. Ο λόγος να εφαρμοστεί compressionσε ένα ηχητικό σήμα είναι για να γίνεται καλύτερος έλεγχος της στάθμης του καθώς συμπιέζει το σήμα και έτσι οι πιο ισχυροί ήχοι σε db έρχονται πιο κοντά με τους πιο ασθενείς. Για παράδειγμα μια εκτέλεση που έχει ποικιλία δυναμικών είναι δύσκολο να μειξαριστεί σωστά γιατί σε κάποια σημεία της μείξης θα ακούγεται κανονικά, σε άλλα πολύ δυνατά και σε άλλα πολύ χαμηλά. Οι βασικές παράμετροι ενός compressor είναι το threshold, το attack, to release, το ratio και το gain. Το threshold είναι το κατώφλι που δίνεται στον compressor να καταλάβει από ποια ένταση και πάνω θα επεμβαίνει στο σήμα και μετριέται σε db. Το attack δίνει στον compressor να καταλάβει το πόσο γρήγορα θα επέμβει στο σήμα και μετριέται σε milliseconds. Δηλαδή από την στιγμή που θα πρέπει να επέμβει θα αφήσει αναλλοίωτο το σήμα για τον χρόνο που του έχει δοθεί και μετά θα δράσει. Το releaseείναι ο χρόνος που δίνεται στον compressorγια να σταματήσει να επιδρά στο σήμα και μετριέται επίσης σε milliseconds. Φυσικά ο χρόνος του releaseπρέπει να είναι πάντα μεγαλύτερος από αυτόν του attackδιαφορετικά ο compressor δεν θα έχει καμιά επίδραση στο σήμα. Δεν είναι δυνατόν να του δοθεί η εντολή να αφήσει το σήμα πριν του δοθεί η εντολή να επέμβει. Το ratioείναι η αναλογία με την οποία θα συμπιεστεί το σήμα. Για παράδειγμα όταν η αναλογία είναι 4/1, ο compressorγια κάθε 4 dbπου υπερβαίνουν το threshold, θα τα συμπιέζει σε 1 db. Δηλαδή, αν ένα σήμα ξεπεράσει το thresholdκατά 8 db και το ratioείναι 4/1, ο compressor θα τα συμπιέσει σε 2 db. Επειδή αυτή η συμπίεση έχει αρνητική επίδραση στην ένταση του σήματος, δηλαδή την ελαττώνει, ο compressorείναι εφοδιασμένος με την παράμετρο gain. Η παράμετρος gainαπλά δίνει μια ενίσχυση σε όλο το σήμα για να το ξαναφέρει στην στάθμη που ήταν πριν συμπιεστεί, όμως μετά την συμπίεση δεν παρουσιάζονται τα προβλήματα διαφοράς έντασης μέσα στο σήμα και στέκεται καλύτερα στην τελική μείξη και επίσης μπορεί να κερδίσει και μερικά db μέγιστης έντασης. [25]

26 Τα drums είναι από τα όργανα που πρέπει οπωσδήποτε να εφαρμοστεί compressor. Συνήθως έχουν τις πιο ακραίες δυναμικές και ακούγονται δυνατότερα από τα άλλα όργανα. Υπάρχουν δυο τρόποι να γίνει compressionστα τύμπανα. Ο ένας είναι να γίνει σε όλο το drumset σε ένα ενιαίο κανάλι, ενώ ο άλλος είναι να γίνει μεμονωμένα σε κάθε κανάλι ξεχωριστά. Η επιλογή του τρόπου εξαρτάται από το παίξιμο και το είδος της μουσικής και από την προτίμηση του κάθε παραγωγού. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα θα χρησιμοποιηθεί ο δεύτερος τρόπος. Η μπότα και το snareείναι τα πιο σημαντικά τύμπανα που πρέπει να υποστούν compression γιατί ακούγονται περισσότερο από το υπόλοιπο drumset μέσα σε ένα κομμάτι. Συνήθως στο compressionτύμπανων χρησιμοποιούνται χαμηλές τιμές attack. Αυτό γίνεται γιατί οι ήχοι τους είναι κρουστικές συναρτήσεις και δεν έχουν μεγάλη διάρκεια στο πεδίο του χρόνου. Άρα το attackδεν πρέπει να ξεπερνάει τα 8-10 ms σε ένα σήμα τύμπανου. Πολλές φορές μπορεί να είναι μέχρι και 1 msαλλά θα έχει μεγάλη επίπτωση στον ήχο και θα τον κάνει να ακούγεται υπερβολικά συμπιεσμένος. Για να γίνει το compressionτης μπότας αρχικά θέτουμε έναν compressorστο κανάλι της. Υπάρχει μια μέθοδος που μπορεί να ακολουθηθεί για να γίνουν αντιληπτές οι καταλληλότερες τιμές που πρέπει να εισαχθούν στον compressor. Θέτοντας το ratioστη μεγαλύτερη τιμή που παρέχει ο εκάστοτε compressor, ταυτόχρονα τις τιμές του attackκαι του releaseτις τοποθετούμε στο ελάχιστο και σε ένα σχετικά μεγάλο releaseαντίστοιχα. Έτσι, ανάλογα με το σκανάρισμα στο συχνοτικό φάσμα ενός equalizer, κάνουμε το ίδιο με το thresholdτου compressor από την τιμή των 0 db και κάτω, μέχρι να δημιουργείται η αίσθηση ότι οι πιο δυνατοί ήχοι του σήματος κάνουν fade in. Τότε, μερικά dbπιο πάνω, συνήθως 2-3 db, είναι η θέση που πρέπει να βρίσκεται το threshold. Από την θέση που βρίσκεται το threshold μπορεί να καθορίσει την τιμή του release. Δηλαδή μεγαλώνουμε την τιμή του μέχρι να σταματήσει ο ήχος να είναι παραμορφωμένος. Στη συνέχεια είναι θέμα προσωπικής κρίσης οι τιμές που θα δοθούν στις υπόλοιπες παραμέτρους. Συνήθως το ratioπου χρησιμοποιείται στα τύμπανα είναι 4/1. βέβαια, ο κάθε compressorαντιδρά με διαφορετικό τρόπο στις ίδιες ρυθμίσεις και αυτό είναι καθαρά θέμα τις εκάστοτε κατασκευάστριας εταιρίας. Συνεπώς, ακολουθώντας αυτήν την μέθοδο δίνουμε ένα threshold-20 db, ένα attack 8 ms, ένα releaseπερίπου 60 ms, ratio4/1 και ένα gain2,5 db. [26]

27 Εικόνα 6: Compression στο κανάλι της μπότας. Ο compressor που χρησιμοποιήθηκε είναι της «ultrafunk». Στο snare η στρατηγική που ακολουθείται είναι η ίδια εκτός του ότι το attackείναι λίγο μικρότερο από της μπότας. Αυτό γίνεται επειδή ο ήχος του snareείναι πιο άμεσος και έχει από φυσικού του πιο γρήγορο attackαπό αυτό της μπότας. Η χρήση γρηγορότερου attackστον compressorοδήγησε και στην χρήση μικρότερου ratio, για να μην ακούγεται υπερβολικά συμπιεσμένο το σήμα του snare. Έτσι, οι τιμές που δόθηκαν είναι ένα threshold -21,5 db, ένα attack 3 ms, ένα release 90 ms, το ratio είναι στο 2/1 και το gain στα 3 db. Στο μπάσο γίνεται compressionώστε να είναι πιο εύκολο να μειξαριστεί με τον ήχο της μπότας αργότερα στην μείξη. Το attackπου εφαρμόζεται στον compressor είναι αρκετά μεγαλύτερο από αυτό των κρουστών οργάνων, καθώς το μπάσο έχει από μόνο του μεγαλύτερο attack από αυτά. Επίσης, παρατηρείται ότι με την χρήση χαμηλού attackστο μπάσο περιορίζεται η ακουστότητα των χαμηλών συχνοτήτων. Συνεπώς και η χρήση μεγαλύτερου releaseείναι απαραίτητη. Άρα, εισάγεται ένα attack στο μπάσο της τάξης των 14,1 msκαι ένα release 100 ms. Λόγω του μεγάλου attack αλλά και των διαφορετικών δυναμικών του μπάσου, το ratioθα είναι και αυτό μεγαλύτερο οπότε μια συμπίεση 5/1 είναι αρκετή. Η τιμή του thresholdετέθη με τον [27]

28 ίδιο τρόπο όπως και στα τύμπανα και είναι περίπου στα -21 db. Έτσι προκύπτει ένα gainστα 3,7 db. Όσο αφορά τα hihat και τα πιατίνια γενικά δεν απαιτούν μεγάλη ποσότητα compression, ορισμένες φορές μπορεί και καθόλου. Ειδικότερα στο συγκεκριμένο κομμάτι λόγω του ότι είναι σε κώδικα midiοι δυναμικές τους είναι αρκετά ελεγχόμενες. Επίσης η χρήση μεγάλου compression στα hihat έχει ως αποτέλεσμα να ακούγονται πολύ συμπιεσμένα και τους στερεί τη φυσικότητα στο άκουσμα. Λόγω του ότι τα πιατίνια δεν παίζουν μεγάλο ρόλο στην ενορχήστρωση μπορούν να δεχθούν compressionμαζί με τα hihat ή ακόμα να μην δεχθούν και καθόλου. Για να γίνει χρήση compressionταυτόχρονα σε δυο ξεχωριστά κανάλια από τον ίδιο compressor, πρέπει να εισαχθεί στο project ένα group channel 13 και να δρομολογηθούν τα κανάλια του hihat και των πιάτων σε αυτό. Ο λόγος που δεν ήταν από την αρχή σε ένα κανάλι είναι ότι πρέπει να έχουν διαφορετική θέση στη στερεοφωνική εικόνα του κομματιού, άρα το group channel πρέπει να είναι στερεοφωνικό. Έτσι, γίνεται εισαγωγή ενός compressor στο group channel. Το threshold που εφαρμόζεται είναι αρκετά χαμηλό γιατί το σήμα του hihat είναι αρκετά ασθενές και μόνο έτσι θα γίνει αντιληπτό από τον compressor. Προκύπτει ένα threshold 37,5 db και χάρη στο μεγάλο release του hihat παρουσιάζεται ένα releaseστον compressorπερίπου 180 ms. Το attackείναι μικρό, 4 msγιατί έχει αρκετά μικρό attackτο hihat. Επειδή δεν είναι επιθυμητή η αίσθηση μεγάλης συμπίεσης, το ratioτοποθετείται μόλις στο 1,5/1, δηλαδή ο compressor απλά κάνει μια μικρή επέμβαση. Τέλος, το gainτοποθετείται στο 1,5 dbγια να επαναφέρει το hihat στην ένταση που είχε πριν το compression. Στο συγκεκριμένο project τα υπόλοιπα όργανα δεν χρήζουν άμεσης ανάγκης για χρήση compressor. Επειδή όλα τα όργανα είναι γραμμένα σε midi δεν έχουν μεγάλες διαφορές στις μέγιστες και ελάχιστες τιμές των δυναμικών τους. Οπότε και να αφεθούν ασυμπίεστα το αποτέλεσμα θα είναι το ίδιο. Στα τύμπανα βέβαια είναι διαφορετική περίπτωση γιατί παρουσιάζουν μεγάλες εντάσεις και ακούγονται πάντα ομορφότερα αν συμπιεστούν. 13 Group channel: κανάλι πού μπορούν να δρομολογηθούν άλλα κανάλια σε αυτό και να γίνει ταυτόχρονη επεξεργασία τους. Παρεμβαίνει στη διαδρομή του σήματος πριν αυτό φτάσει στο master out. [28]

29 2.1.5 Στερεοφωνική εικόνα και panning Η στερεοφωνική εικόνα παίζει μεγάλο ρόλο στη μείξη ενός κομματιού. Σε αυτό το στάδιο της μείξης καθορίζεται το ποσοστό έντασης που θα στέλνει το κάθε κανάλι σε κάθε μια από της δύο τελικές εξόδους του project, δηλαδή το master outτου. η διεργασία αυτή ονομάζεται panning. Έτσι ένα όργανο ακούγεται περισσότερο από την πλευρά με την μεγαλύτερη ένταση και δημιουργείται περισσότερος χώρος στο κομμάτι για να ακούγονται με μεγαλύτερη διαύγεια τα όργανα που απαρτίζουν την ενορχήστρωση του. Χωρίς αυτή τη διεργασία δεν νοείται στερεοφωνική παραγωγή διότι είναι ανώφελο να ακούγονται όλα τα όργανα από το κέντρο της μείξης καθώς ο κάθε ήχος θα καλύπτει τον άλλον και θα είναι πολύ δύσκολη η μείξη τους. Η ουσία της στερεοφωνίας είναι να λαμβάνονται δυο διαφορετικά σήματα από τις εξόδους ενός μίκτη αντί για δυο ίδια. Η μπότα και το μπάσο τοποθετούνται συνήθως στο κέντρο της στερεοφωνικής εικόνας. Αυτό είναι λογικό γιατί και τα δυο όργανα παράγουν χαμηλές συχνότητες οι οποίες είναι παντοκατευθυντικές στο χώρο. Επίσης, αποτελούν τη βάση που στηρίζεται όλη η ενορχήστρωση ενός κομματιού και με το να βρίσκονται στο κέντρο δημιουργείται η αίσθηση ότι το κομμάτι είναι περισσότερο συμπαγές, λόγω του ότι έχουν την ίδια βαρύτητα και στα δυο ηχεία. Το snare κάποιες φορές μπορεί να βρίσκεται στο κέντρο αν και συνήθως παρατηρείται μια πολύ μικρή μετακίνηση προς τα δεξιά, ή τα αριστερά, όπως και κατά τη διάταξη των φυσικών τυμπάνων. Στα υπόλοιπα τύμπανα και πιατίνια ο παραγωγός προσπαθεί να προσεγγίσει τη διάταξη που έχουν στο χώρο τα πραγματικά set τυμπάνων. Το hihat τοποθετείται είτε κατά ένα μικρό ποσό προς τα δεξιά της στερεοφωνικής εικόνας, είτε κατά ένα μικρό ποσό προς τα αριστερά, αναλόγως με το αν ο παραγωγός προσεγγίζει την εικόνα ενός drumset από την πλευρά ενός θεατή ή από την πλευρά ενός drummer. Τα πιάτα τοποθετούνται σχετικά προς τις άκρες τις στερεοφωνικής εικόνας και τα tomκαλύπτουν σχεδόν όλο της το εύρος, από την μια άκρη ως την άλλη. Τα πιατίνια και τα tomσυνήθως ηχογραφούνται με ένα ζευγάρι μικροφώνων σε θέση overheadκαι έτσι σε συνθήκες πραγματικού studioηχογράφησης η στερεοφωνική τους εικόνα αποτυπώνεται κατά την ηχογράφηση. Τα υπόλοιπα όργανα είναι υποκειμενικό για το που θα τοποθετηθούν και εξαρτάται από τον εκάστοτε παραγωγό και από το είδος μουσικής. Μόνο στα [29]

30 πλήκτρα, σε περίπτωση στερεοφωνικής τους ηχογράφησης, τα δύο σήματα στέλνονται στις άκρες της στερεοφωνικής εικόνας. Στο συγκεκριμένο κομμάτι, η μπότα το snareκαι το μπάσο τοποθετούνται στο κέντρο. Το hihat τοποθετείται ελαφρώς προς τα δεξιά στο 18 με 2014, για να δοθεί η εντύπωση της εικόνας των drumsόπως θα την έβλεπε ένας θεατής, και τα πιάτα έχουν δρομολογηθεί σε στερεοφωνικό κανάλι και το panningτους είναι αυτόματα έτοιμο από τους κατασκευαστές του hypersonic. Σε αντίθετη περίπτωση, το chinaκαι το crashπου χρησιμοποιούνται εδώ θα τοποθετούνταν -70 και 40 αντίστοιχα. Τα πλήκτρα και τα stringsαφήνονται στο κέντρο, αλλά έχουν δρομολογηθεί σε στερεοφωνικά κανάλια. Έτσι, απλά γίνεται χρήση ενός stereo imager, effectπου κατά μια έννοια πλαταίνει το στερεοφωνικό εύρος του σήματος προς τις άκρες της στερεοφωνικής εικόνας, και με αυτόν το τρόπο γίνεται πιο αισθητή η παρουσία του στη μείξη καθώς καταλαμβάνει μέρη της στερεοφωνικής εικόνας που δεν υπάρχουν άλλα όργανα. Διαφορετικά, για να αποδοθούν πειστικότερα τα πλήκτρα και τα stringsθα έπρεπε να χωρισθούν σε δυο διαφορετικά κανάλια και να σταλθούν το καθένα στις άκρες τις στερεοφωνικής εικόνας. Αυτό θα επιβάρυνε τη μνήμη του υπολογιστή με περισσότερες πληροφορίες προς επεξεργασία. Γενικά, στα υπόλοιπα όργανα θα γίνει μια προσέγγιση του panningπου έχει το κανονικό κομμάτι, εφόσον πρόκειται απλά για μια midiεκτέλεση του. Έτσι παρουσιάζονται οι τιμές του panning: στο κέντρο η ακουστική κιθάρα, αρκετά αριστερά η ηλεκτρική κιθάρα, περίπου - 45, αρκετά δεξιά το σαξόφωνο, περίπου 55 και τέλος τα bellsπου ακούγονται στο κέντρο Χρήση effects στο κομμάτι Για να επιτευχθεί καλύτερο αποτέλεσμα κατά την δημιουργία ενός μουσικού κομματιού, ο εκάστοτε παραγωγός κάνει χρήση ορισμένων effects, όπως είναι το delay, το flanger, το chorus, το reverbκαι πολλά άλλα, και επωφελείται από το αποτέλεσμα που δημιουργούν. Πολλές φορές το αποτέλεσμα ενός effectμπορεί όχι μόνο να τροποποιήσει τον ήχο του κάθε οργάνου ή της φωνής, αλλά και να γίνει μέρος του κομματιού. 14 Στο cubase SX το panning αποτυπώνεται με αριθμούς από το -100 ως το 100, με το -100 να είναι η αριστερή άκρη, το 0 να είναι το κέντρο και το 100 να είναι η δεξιά άκρη. [30]

31 Ακούγοντας το αυθεντικό κομμάτι παρατηρείται η χρήση ορισμένων effects. Μέσα από ένα sequencerόπως το cubase sx είναι εφικτή η αναπαράσταση αυτόν των effects και στην midi εκτέλεση που παρουσιάζεται. Συγκεκριμένα, παρατηρείται χρήση chorus στην ακουστική κιθάρα και χρήση ενός μικρού delay στην ηλεκτρική κιθάρα. Φυσικά, στα περισσότερα όργανα του κομματιού υπάρχει reverb. Το chorus15 δεν είναι παρά ένα effect που δίνει την εντύπωση ότι το θέμα που εκτελεί ένα μουσικό όργανο αναπαράγεται από παραπάνω όργανα με τη χρήση διαφορετικών μικρών καθυστερήσεων στο σήμα, συνήθως 20 με 30 ms, και μικρές παραλλαγές στην τονικότητα. Αυτό προσδίδει μεγαλύτερη πυκνότητα στον ήχο. Έτσι, στο digital audio κανάλι ακουστικής κιθάρας γίνεται εισαγωγή ενός chorus effectκαι κατά προσέγγιση γίνεται μίμηση του ήχου που έχει στο κανονικό κομμάτι. Οι παράμετροι του chorusρυθμίστηκαν σε ένα delay20 ms, ένα Sweepdepth 2ms, με χρήση triangle κυμματομορφής και speed 2.00 Hz και με μόνο μια επανάληψη στο σήμα. Για να προστεθεί delay στο κανάλι της ηλεκτρικής κιθάρας,effectπου απλά επαναλαμβάνει τον αρχικό ήχο που του δίνεται, πρέπει να εισαχθεί ένα FX 15 Οι κυριότερες παράμετροι είναι: 1. Delay: υποδηλώνει τον ελάχιστο χρόνο καθυστέρησης που θα χρησιμοποιηθεί στο σήμα. Μετριέται σε ms. 2. Sweep depth/width: υποδηλώνει την διαφορά που θα έχει ο ελάχιστος χρόνος με το μέγιστο χρόνο delay και αυξομειώνει τις τονικές διαφορές από το αρχικό σήμα και το επεξεργασμένο σήμα 3. LFO waveform: πρόκειται για την κυμματομορφή που καθορίζει τον τρόπο που το delay αλλάζει στο πεδίο του χρόνου. Το μέγιστο σημείο της κυμματομορφής είναι η μέγιστη τιμή delay και το ελάχιστο είναι η ελάχιστη τιμή delay. Η μορφές της κυμματομορφής μπορεί να είναι είτε ημιτονοειδής (sine), είτε τριγωνική (triangle), είτε πριονωτή ( saw tooth) είτε παλμική (pulse) κ.τ.λ. 4. Speed/rate: είναι η ταχύτητα με την οποία επαναλαμβάνεται η κυμματομορφή. 5. Number of voices: καθορίζει τον αριθμό τον επαναλήψεων του σήματος για να δοθεί η εντύπωση ότι παίζουν παραπάνω από δυο φωνές. Το νούμερο που θα τεθεί η παράμετρος αυτή υποδηλώνει τον αριθμό των επαναλήψεων και συνεπώς και τον αριθμό των φωνών. Δεν είναι όμως διαθέσιμη η επιλογή αυτή σε όλες τις μονάδες chorus που υπάρχουν. [31]

32 channel16στο project. Από το send,το κανάλι της ηλεκτρικής κιθάρας δρομολογείται στο fx channel. Έτσι, ακούγοντας το delayτης κιθάρας στο αυθεντικό κομμάτι προσθέτεται ένα delay περίπου 40 milliseconds. Στη συνέχεια, επειδή το panningτου fx channel είναι αυτόματα στο κέντρο, για να μην χαλάσει το panningτης κιθάρας, το οποίο είναι στο 45 αριστερά στην στερεοφωνική εικόνα, γίνεται τοποθέτηση και στο fx channel ακριβώς στο ίδιο σημείο Εισαγωγή reverb στο κομμάτι Η προσθήκη reverb εξετάζεται ξεχωριστά λόγω της εκτενέστερης αναφοράς σε αυτό. Το reverb είναι ένα effect που αναπαριστά τις ανακλάσεις του ήχου μέσα σε ένα χώρο. Ο χώρος που πραγματοποιείται μια ηχογράφηση έχει το δικό του φυσικό reverb. Όμως, αυτό δεν μπορεί να επεξεργαστεί και να τροποποιηθεί μετά την ηχογράφηση. Το reverbως effect μπορεί να αναπαραστήσει πολλούς διαφορετικούς τύπους δωματίων, από ένα πολύ μεγάλο, όπως ένας καθεδρικός ναός, μέχρι μικρούς χώρους, όπως το booth17των φωνητικών σε ένα επαγγελματικό studioηχογραφήσεων. Για να αποτυπωθούν αυτοί οι χώροι σε μια ηχογράφηση πρέπει να τους έχει κανείς στη διάθεση του, κάτι που είναι αδύνατο. Άρα με τη χρήση reverb effectμπορούν να αναπαρασταθούν οι ανακλάσεις σχεδόν οποιουδήποτε χώρου, χωρίς να είναι απαραίτητο να γίνουν οι ηχογραφήσεις στους χώρους αυτούς, αλλά και να δημιουργηθούν και ήχοι εξωπραγματικοί που μπορούν να οδηγήσουν μια ηχογράφηση σε άλλο επίπεδο. Το reverb effect έχει δυο βασικά στοιχεία για την αναπαράσταση των ανακλάσεων ενός χώρου. Τις αρχικές ανακλάσεις (early reflections), που είναι οι πρώτες ανακλάσεις που δημιουργεί ο ήχος σε ένα χώρο. Ο ήχος από τη στιγμή που δημιουργείται ανακλά στους τοίχους και το ταβάνι του 16 FX channel είναι ένα κανάλι το οποίο διαθέτει ένα effect. Σε αυτό δρομολογούνται τα κανάλια που χρειάζεται να κάνουν χρήση αυτού του effect μέσω send. Ένα FX channel είναι προτιμότερο να φιλοξενεί effects που δεν επεμβαίνουν κατευθείαν στο σήμα, όπως ο compressor, αλλά effects που πλαισιώνουν τον αρχικό ήχο όπως το reverb και το delay. 17 Ο χώρος που χρησιμοποιείται συνήθως σε ένα studio για την ηχογράφηση των φωνητικών. Είναι ένας χώρος μικρών διαστάσεων και με πολύ μικρές αντηχήσεις. [32]

33 χώρου και έτσι παράγονται μερικά μικρά delay. Πρόκειται για το φαινόμενο της ηχούς. Το decay, που είναι ο ήχος που δημιουργείται από τις ανακλάσεις όσο συνεχίζουν να ανακλώνται στο χώρο μέχρι να εξασθενίσουν και να σιγάσουν εντελώς. Οι βασικές παράμετροι του reverbείναι: 1. Room size: αναπαριστά το μέγεθος του χώρου που χρειάζεται να αποτυπωθεί. Απλά δίνει την απόσταση που θα καλύψουν οι ανακλάσεις του ήχου μέσα στο ψηφιακό δωμάτιο που δημιουργεί το reverb. 2. Decay time: καθορίζει τον χρόνο που θα χρειαστούν οι ανακλάσεις για να εξασθενίσουν και να σταματήσουν να κινούνται. Ανάλογα με το μέγεθος του χώρου πρέπει να ρυθμίζεται και το decay time για την πιο ρεαλιστική απόδοση. Όσο μεγαλύτερος είναι ένας χώρος, τόσο πιο μεγάλο είναι και το decay time. 3. Damping: οι ανακλάσεις που δημιουργεί ένας ήχος συμπεριφέρονται διαφορετικά, ανάλογα με το υλικό που είναι επενδυμένοι οι τοίχοι του δωματίου. Όσο πιο απαλή υφή έχει ένα υλικό, τόσο πιο πολλές υψηλές συχνότητες απορροφά από τις ανακλάσεις που δέχεται στην επιφάνεια του. Το dampingαναπαριστά αυτό το φαινόμενο. Ουσιαστικά, με την εφαρμογή του αφαιρείται ένα ποσοστό υψηλών συχνοτήτων από τον ήχο των ανακλάσεων που προκαλεί ένας ήχος. 4. Hicut και lowcut: πρόκειται για φίλτρα που απαγορεύουν σε ορισμένες συχνότητες να περάσουν στο σήμα του reverb. Δηλαδή, όταν κάποιες υψηλές συχνότητες έχουν άσχημη επίδραση στον ήχο του reverb, συνήθως δημιουργούν έναν μεταλλικό ήχο, με ένα φίλτρο Hicut αφαιρούνται. Αντίστοιχα, οι χαμηλές συχνότητες προξενούν ένα ασαφή ήχο και μια μουντάδα στο reverbκαι [33]

34 ζημιώνουν ολόκληρη τη μείξη του κομματιού. Με τη χρήση ενός φίλτρου lowcut γίνεται η αφαίρεση τους. 5. Diffusion: αναφέρεται στο πόσο θα διασκορπιστούν στον χώρο οι πρώτες ανακλάσεις που θα δημιουργήσει ένας ήχος. 6. Predelay: είναι ο χρόνος που χρειάζεται από την στιγμή που παράγεται ο ήχος μέχρι να αρχίσει να παράγεται το reverbτου. Οι μεγαλύτεροι χώροι έχουν και μεγαλύτερο predelay. 7. Density: είναι η απόσταση που θα έχει η πρώτη ανάκλαση με τις επόμενες που θα δημιουργηθούν. 8. Early reflections level: καθορίσει την ένταση που θα έχουν οι πρώτες ανακλάσεις σε σχέση με τις υπόλοιπες. Ακόμα, υπάρχουν και οι ορισμοί dry και wet οι οποίοι απλά καθορίζουν το πόσο θα μειξαριστεί το αρχικό σήμα με το σήμα του reverb. Όσο πιο πολύ wetείναι ένα σήμα, τόσο περισσότερο θα είναι το σήμα του reverbσε αναλογία με το αρχικό σήμα. Αντιστρόφως, όσο περισσότερο dryείναι ένα σήμα τόσο πιο κοντά θα είναι στον αρχικό ήχο. Βέβαια, δεν υπάρχουν όλες αυτές οι παράμετροι σε κάθε τύπο reverb. Όσες παραμέτρους και να διαθέτουν όμως, το έργο που γίνεται από τις παραμέτρους που λείπουν προκύπτει από τις ρυθμίσεις των υπόλοιπων. Ουσιαστικά δεν λείπει κάποια παράμετρος αλλά έχει συγχωνευτεί με άλλες. Οι περισσότεροι παραγωγοί δεν χρησιμοποιούν πολλά διαφορετικά reverbμέσα σε ένα project. Πολλές φορές χρησιμοποιείται μόνο ένα σε ένα FX channelκαι δρομολογούνται σε αυτό όλα τα κανάλια που χρειάζεται να κάνουν χρήση reverb. Το reverb effectπου βρίσκεται σε ένα FX channel πρέπει να είναι πάντα στη μέγιστη τιμή wet. Έτσι, το ποσοστό reverbπου θα έχει ένα κανάλι καθορίζεται από την ένταση που θα δοθεί στην επιστροφή του FX channelστο κανάλι με το αρχικό σήμα. Το μειονέκτημα όταν γίνεται χρήση ενός reverb effect είναι ότι κάποια μέρη του κομματιού θα επωφελούνταν περισσότερο με αποκλειστικές ρυθμίσεις, τη στιγμή που με τις ίδιες ρυθμίσεις άλλα μέρη θα ακούγονταν χειρότερα. Για παράδειγμα, οι ήχοι των drumsακούγονται ωραιότεροι με μεγάλο diffusion ενώ τα φωνητικά [34]

35 κερδίζουν περισσότερο με μικρό. Η χρήση παραπάνω μονάδων reverbόμως απαιτεί παραπανίσια επεξεργαστική ισχύ από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή που δεν είναι πάντα διαθέσιμη. Έτσι, με τη χρήση ενός reverb, βρίσκοντας μέσες λύσεις που είναι ωφέλιμες σε όλους τους ήχους της σύνθεσης, εξοικονομείται χώρος στη μνήμη του υπολογιστή για άλλες εφαρμογές και effect που μπορεί να χρειαστούν. Στο συγκεκριμένο κομμάτι γίνεται εισαγωγή του reverb στο FX channel. Στη συνέχεια ακούγοντας το αυθεντικό κομμάτι γίνεται προσπάθεια μίμησης του reverb του. Έχει αρκετά μεγάλα ποσοστά reverb, όπως ήταν σύνηθες στην δεκαετία που δημιουργήθηκε το κομμάτι. Θέλοντας να δοθεί η εντύπωση ενός κανονικού δωματίου θέτουμε το predelay περίπου στα 7-8 msκαι το room size έτσι ώστε να ταιριάζει σε ένα χώρο 20 τετραγωνικά μέτρα. Μετά το decay time περίπου 1 secμε 1,5 sec. Γίνεται μια χρήση dampingγια να είναι το reverbκάπως πιο ζεστό αλλά και για να αποκοπούν και κάποιες ενοχλητικές υψηλές συχνότητες. Θέτουμε στο diffusionμια μεσαία τιμή για να επωφεληθούν όλα τα όργανα και τέλος, με χρήση των hi cut και low cut φίλτρων γίνεται αφαίρεση των συχνοτήτων άνω των 5000 Hzκαι κάτω των 200 Hz αντίστοιχα. Το ποσοστό reverbπου θα έχει το κάθε κανάλι είναι υποκειμενικό. Βέβαια, σε ήχους με χαμηλές συχνότητες, όπως είναι η μπότα και το μπάσο, αποφεύγεται η χρήση μεγάλου ποσοστού reverb, πολλές φορές δεν έχουν και καθόλου. Με αυτόν τον τρόπο μένουν και πιο μπροστά στη μείξη και δεν θάβονται από τα άλλα όργανα καθώς όσο περισσότερο reverbέχει ένας ήχος, τόσο πιο πίσω στη μείξη ακούγεται. Έτσι, στην μπότα δίνεται ένα reverbμε επιστροφή της τάξης των -16,5 db, ενώ στο μπάσο δεν δίνεται καθόλου. Το snareκαι το hihat παρουσιάζουν ενδιαφέρων με τη χρήση περισσότερου reverbκαι τους δίνεται μια επιστροφή στα -10 db. Στα υπόλοιπα όργανα, ανάλογα με τον ρόλο που έχουν στην ενορχήστρωση, τους δίνεται και το ποσοστό reverbπου θα έχουν. Το σαξόφωνο, τα bells και τα πιάτα ακούγονται λίγες φορές στο κομμάτι και απλά προσθέτουν μερικές νότες. Έτσι, με μια επιστροφή περίπου στα -4 dbακούγονται πιο πίσω στη μείξη και δεν ενοχλούν τα βασικά όργανα της ενορχήστρωσης. Τα πλήκτρα είναι βασικό όργανο στο κομμάτι οπότε του δίνεται μια επιστροφή περίπου -10 db. Αν τους δινόταν πολύ μεγάλο ποσοστό reverbθα προξενούσαν μια ασάφεια στο κομμάτι. Τα strings πλαισιώνουν τα πλήκτρα σε κάποια σημεία ενώ σε άλλα παίζουν κάποιες μικρές μελωδίες. Για να μην ενοχλήσουν τα πλήκτρα με ένα μεγαλύτερο reverbθα έχουν το δικό τους χώρο. Έτσι, τους δίνεται μια επιστροφή -6 db. Η ακουστική κιθάρα έχει και πολύ μικρό ρόλο στο [35]

36 κομμάτι αλλά στο σημείο που εμφανίζεται καλύπτει κάποιο συχνοτικό φάσμα από άλλα όργανα, κυρίως το μπάσο. Έτσι, με μια επιστροφή -5db πηγαίνει πιο πίσω στη μείξη. Τέλος, η ηλεκτρική κιθάρα απλά παίζει δυο μελωδίες με soloχαρακτήρα. Θα επωφεληθεί με ένα reverbμε επιστροφή στα -9 db, ώστε να είναι αρκετά μεγάλο για να αναδείξει τις μελωδίες, αλλά όχι τόσο ώστε να δημιουργεί χάος Μείξη των εντάσεων και mastering Η μείξη των εντάσεων είναι το στάδιο της επεξεργασίας που γίνεται η εξισορρόπηση των μουσικών στοιχείων που απαρτίζουν μια σύνθεση, όσο αφορά το πόσο δυνατά ή σιγά θα ακούγεται το καθένα σε σχέση με τα υπόλοιπα. Το πρώτο βήμα για να ακούγεται το κομμάτι πιο δεμένο είναι να γίνει σωστή μείξη μεταξύ των ήχων της μπότας και του μπάσου. Κατεβάζοντας όλα τα fader του ψηφιακού μίκτη του cubase sx, αρχικά ανεβάζουμε το κανάλι της μπότας μέχρι μια επιθυμητή ένταση και στην συνέχεια το fader του καναλιού του μπάσου σταδιακά από κάτω προς τα πάνω, μέχρι να ακουστεί ηχητικά ισορροπημένο ως προς την ένταση της μπότας. Εικόνα 7: μείξη μπότας και μπάσου στοcubase sx, με όλα τα υπόλοιπα κανάλια κατεβασμένα. Με τον ίδιο τρόπο, σταδιακό fade in από την απόλυτη σίγαση, βρίσκεται η επιθυμητή ένταση σε όλα τα κανάλια. Το πόσο μεγάλη ή μικρή θα είναι η ένταση σε κάθε κανάλι είναι υποκειμενικό για τον κάθε παραγωγό και από το είδος της μουσικής. [36]

37 Το mastering είναι η διαδικασία της λεπτομερούς επεξεργασίας ενός ολοκληρωμένου κομματιού και το τελευταίο βήμα της παραγωγής του. Οι τυπικές διαδικασίες που περιλαμβάνει είναι η βελτίωση της στερεοφωνικής εικόνας, οποιαδήποτε ενίσχυση χρειάζεται στα μπάσα ή και στα πρίμα, χρήση equalizer και compressorαλλά και limiting18. Έχοντας τελειώσει όλη τη διαδικασία της μείξης, το projectεξάγεται με την μορφή audio, συνήθως σε αρχείο wave, και εισάγεται σε νέο projectγια την τελική επεξεργασία του. Ένα κατάλληλο λογισμικό για τη διαδικασία του mastering, πέρα από το cubase sx,είναι το wavelabτο οποίο είναι επίσης της γερμανικής εταιρίας Steinberg. Αρχικά, το κομμάτι παρουσιάζει μια ανάγκη ενίσχυσης των χαμηλών περιοχών του φάσματος. Έτσι, με τη χρήση ενός harmonic exciter, ένα effect που τονίζει τις αρμονικές που παράγουν οι χαμηλές και οι υψηλές συχνότητες, γίνεται η κατάλληλη ενίσχυση. Για να είναι περισσότερο ισορροπημένες οι εντάσεις των συχνοτήτων του κομματιού, ενισχύουμε και τις ψηλές συχνότητες, είτε πάλι με τη χρήση harmonic exciter, είτε με ένα φίλτρο shelving hi με μια μικρή ενίσχυση από τα 4000Hzκαι πάνω. Με τη χρήση equalizer μπορεί το κομμάτι να απαλλαχθεί από συχνότητες που δεν χρειάζεται. Οι πολύ χαμηλές συχνότητες κάτω από περίπου 50 Hzδεν αναπαράγονται από τα περισσότερα hi fi ηχεία. Η ύπαρξή τους απλά δημιουργεί μια αίσθηση ότι το κομμάτι δεν είναι διαυγές. Με την χρήση ενός hipassφίλτρου στα 50 Hzλύνεται αυτό το πρόβλημα. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πολύ υψηλές συχνότητες, πάνω από Hz. Άρα, με τη χρήση ενός low pass φίλτρου σε αυτό το σημείο του φάσματος κόβονται και οι ενοχλητικές υψηλές συχνότητες. Ένας παραγωγός δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το αν οι συχνότητες είναι ισορροπημένες σε ολόκληρο το φάσμα του κομματιού. Ειδικά αν κάνει χρήση μέτριας ποιότητας ηχείων δεν είναι καθόλου εύκολο. Για να είναι εφικτό να παρακολουθείται η ισορροπία των εντάσεων υπάρχει το spectrum analyzer. Το spectrum analyzer δεν είναι παρά μια απεικόνιση του φάσματος συχνοτήτων και της έντασης που έχει η κάθε συχνότητα. Έτσι ο παραγωγός μπορεί να δει τις αναλογίες των χαμηλών συχνοτήτων σε σχέση με τις μεσαίες και τις υψηλές και να αποφασίσει 18 Limiting είναι μια ακραία μορφής συμπίεσης, όπου τα χαμηλής έντασης σημεία δυναμώνουν και τα δυνατά φτάνουν στη μέγιστη έντασή τους. Λειτουργεί όπως και ο compressor εκτός ότι αντί να συμπιέζει το σήμα που επεξεργάζεται, κόβει όσο ξεπερνά το δεδομένο threshold. [37]

38 με μεγαλύτερη σιγουριά για το ποια θα είναι η τελική εικόνα του φάσματος του κομματιού. Εικόνα 8: spectrum analyzer στο wavelab στα δύο κανάλια της στερεοφωνίας. Στη συνέχεια πέρα από το compressionπου εφαρμόστηκε κατά τη διάρκεια της μείξης σε κάθε κανάλι ξεχωριστά, το κομμάτι πρέπει να δεχθεί compressionκαι στο σύνολο του. Αυτό γιατί έτσι οποιεσδήποτε διαφορές δυναμικών υπάρχουν στο κομμάτι θα μικρύνουν ως αποτέλεσμα θα ακούγεται πιο δεμένο. βέβαια, δεν πρέπει να εφαρμοστεί μεγάλο ποσό compressionκαι αν παρουσιαστεί αυτή η ανάγκη σημαίνει ότι η μείξη που προηγήθηκε δεν ήταν ικανοποιητική. Για το compressionτου κομματιού μπορεί να γίνει είτε χρήση ενός απλού compressor, είτε ενός multiband compressor. Ο multiband compressor έχει τις ίδιες παραμέτρους με τον απλό compressorμε τη διαφορά ότι υπάρχει η δυνατότητα διαφορετικών ρυθμίσεων σε διαφορετικές περιοχές του φάσματος συχνοτήτων, γιατί πολλές φορές μπορεί να παρουσιάσουν διαφορετικές ανάγκες compression. Έτσι, με άλλες τιμές μπορεί να γίνει το compression των χαμηλών περιοχών, με άλλες των [38]

39 μεσαίων και με άλλες των υψηλών. Στο συγκεκριμένο παράδειγμα χρησιμοποιήθηκε απλός compressor. Στη συνέχεια μπορεί να τονιστεί και η στερεοφωνική εικόνα του κομματιού με τη χρήση ενός stereo imager. Όμως δεν πρέπει να ανοιχθεί πολύ το κομμάτι στην στερεοφωνική εικόνα γατί μετά θα ακούγεται άδειο στο κέντρο. αν κατά τη διάρκεια της μείξης έχει γίνει ένα ικανοποιητικό panning, δεν θα χρειάζεται μεγάλη επέμβαση κατά τη διάρκεια του mastering. Τέλος, το limiting είναι το βήμα που δίνει μεγαλύτερη ένταση στο κομμάτι. Συνήθως ένα Limiting της τάξης των 3db έως 6dbείναι αρκετό. Μεγάλα ποσά limiting εξαφανίζουν τις δυναμικές του κομματιού, άρα γίνεται ανταλλαγή έντασης και δυναμικών. Βέβαια κάποια είδη μουσικής, όπως η pop ή η rock, χρειάζεται να ακουστούν με μεγαλύτερη ένταση και επωφελούνται από αυτήν την ανταλλαγή, όμως ακόμα και εκεί δεν πρέπει να χρησιμοποιείται limiting σε ακραίο βαθμό. Το συγκεκριμένο κομμάτι είναι ένα κλασσικό popπαράδειγμα και για αυτό το threshold του limiter τοποθετήθηκε στα -8 db. Έχοντας τελειώσει την αναπαράσταση του Billie Jean με midi ενορχήστρωση δημιουργείται ένα ερώτημα. Ποιος είναι να λόγος να δημιουργηθεί μια έκδοση ενός τραγουδιού σε τέτοια μορφή, τη στιγμή που το ακουστικό αποτέλεσμα είναι σαφώς κατώτερο; Η ποιότητα των ήχων που παρήχθησαν μέσω midi στο συγκεκριμένο παράδειγμα δεν είναι η καλύτερη δυνατή και απουσιάζουν τα φωνητικά μέρη της σύνθεσης. Η απάντηση σε αυτό είναι ότι οι εφαρμογές σε μια midi έκδοση ενός τραγουδιού μπορεί να είναι από απλό karaoke με ένα κομμάτι που δεν έχει τραγουδισμένα μέρη, έως κάποιο ringtone σε ένα κινητό τηλέφωνο. Υπάρχουν και πολύ περισσότερο πειστικοί ήχοι μέσω midi και καλύτερες εφαρμογές, που αν χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με φυσικούς ήχους το αποτέλεσμα είναι πολύ πιο αληθοφανές, όπως θα παρουσιαστεί στα επόμενα παραδείγματα. [39]

40 2.2 Παράδειγμα 2ο, Billie Jean rock version Διευθέτηση MIDI στοιχείων Πέρα από μια απλή αντικατάσταση των ήχων και τις ενορχήστρωσης ενός κομματιού, η χρήση πρωτοκόλλου midi μπορεί να κάνει εφικτή και μια πιο προοδευτική διασκευή. Υπάρχει η δυνατότητα να αλλάξει η ενορχήστρωση του κομματιού σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορεί να γίνει κάποιο άλλο είδος μουσικής. Πέρα από την ενορχήστρωση μπορεί να αλλαχθεί και το tempo, η τονικότητα και να προστεθούν και καινούργιοι ήχοι και όργανα στο κομμάτι. Έτσι, το Billie Jean από ένα pop τραγούδι μπορεί να διασκευαστεί σε ένα rock κομμάτι. Για να δοθεί ένας περισσότερο rock χαρακτήρας στο κομμάτι πρέπει αρχικά να αλλαχθούν τα drums. Τα drumsτου αρχικού κομματιού είναι απλοϊκά και δεν παρουσιάζουν καμιά ποικιλία στο παίξιμο τους και απλά κρατάνε τον ρυθμό. Τα drumsσε ένα rock κομμάτι είναι περισσότερο σύνθετα από την άποψη ότι υπάρχουν γυρίσματα σε κάποια σημεία και έτσι ο ρόλος τους είναι κάτι παραπάνω από το απλό κράτημα του ρυθμού. Οι δυναμικές των drums πρέπει να είναι σαφώς εντονότερες σε ένα rock κομμάτι από ότι σε ένα pop καθώς το παίξιμο είναι πιο έντονο. Με την προσθήκη γυρισμάτων στο drumming του κομματιού θα προστεθεί και ένας παραπάνω δυναμισμός. Βέβαια, κατά την δημιουργία τους πρέπει να δοθεί προσοχή για το αν είναι εφικτό ένας drummer να παίξει τα γυρίσματα που γράφτηκαν. Πρέπει όλα τα τύμπανα που έχουν γραφτεί μέσω midi να μπορούν να αναπαραχθούν με τα δυο χέρια, όπως δηλαδή παίζει ένας πραγματικός drummer, και όχι λ.χ. να ακούγονται ταυτόχρονα τα χτυπήματα από το snare, το hihat και ένα cymbal. Με αυτόν τον τρόπο το αποτέλεσμα δεν θα είναι καθόλου αληθοφανές. Άρα, ένας παραγωγός πρέπει να κατέχει βασικές γνώσεις για το παίξιμο drums. Όχι απαραίτητα να είναι ικανός να παίξει τύμπανα, κάτι που θα ήταν πολύ χρήσιμο, αλλά κατανοεί τον τρόπο με τον οποίο παίζεται αυτό το όργανο. Οι ήχοι drums που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονται από ήχους αληθινών τύμπανων, οι οποίοι ενεργοποιούνται μέσω midi με την διαδικασία του sampling. Έχουν ακριβώς την ίδια συμπεριφορά με τους midiήχους όσο αφορά την επεξεργασία των δυναμικών και όλων των παραμέτρων τους και έχουν επίσης έξοδο από ένα digital audio channel. Τέτοιοι ήχοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν, μέσω ενός sampler, hardwareή softwareσυσκευή όπου αναθέτονται ήχοι και τους αναπαράγει [40]

41 πατώντας το κουμπί που έχει ανατεθεί ο κάθε ήχος. Μπορεί ακόμα να έχει και την μορφή ενός κλαβιέ πιάνου και το κάθε πλήκτρο να αντιστοιχεί σε έναν ήχο. Για την πειστικότερη αναπαράσταση drumsμπορούν να ανατεθούν παραπάνω από ένας ήχος για κάθε τύμπανο και να χρησιμοποιούνται αλλεπάλληλα. Έτσι αναπαριστάται το γεγονός ότι και ένας drummerδεν χτυπάει ποτέ τα τύμπανα στο ακριβώς ίδιο σημείο κατά την εκτέλεση με αποτέλεσμα μια μικρή διαφορά στον ήχο του κάθε φορά. Βέβαια, οι ήχοι που πρέπει να διαλέγονται πρέπει να δίνουν την εντύπωση ότι προέρχονται από το ίδιο τύπο τύμπανου. Για παράδειγμα, δεν είναι σωστή η χρήση ήχων ενός piccolo snare και ενός κανονικού ταυτόχρονα. Υπάρχουν και εξειδικευμένα VST, με έτοιμους ήχους drums, τα οποία εφαρμόζουν αυτή τη λειτουργία από μόνα τους. Αυτά λέγονται και ROMplers και στο συγκεκριμένο κομμάτι χρησιμοποιήθηκε το addictive drums της XLN audio. Στο μπάσο χρησιμοποιούνται ηχογραφημένα δείγματα με τη χρήση του sampler Halion της Steinberg. Για δοθεί μια ακόμα πιο rockαίσθηση στο κομμάτι μια εναλλαγή του tempoείναι χρήσιμη. Έτσι αυξάνεται το κομμάτι κατά λίγα beat. Από 117 bpm που είχε οριστεί αρχικά, το tempo γίνεται 135 bpm. Ακόμα, δεν νοείται να έχει rock χαρακτήρα ένα κομμάτι χωρίς εκτεταμένη χρήση ηλεκτρικής κιθάρας στην ενορχήστρωση. Έτσι, θα προστεθεί ηλεκτρική κιθάρα στο ρυθμικό μέρος του κομματιού. Γενικότερα, τα μουσικά όργανα που θα απαρτίζουν την ενορχήστρωση θα είναι τα αυτά που συναντούνται συχνότερα μέσα σε ένα rock σύνολο. Δηλαδή, τύμπανα, μπάσο, κιθάρα και πλήκτρα. Όσο αφορά τα πλήκτρα, για να έχει περισσότερη αληθοφάνεια το κομμάτι, τα βασικά μέρη των strings και των πλήκτρων της προηγούμενης ενορχήστρωσης έχουν ενωθεί σε μια εκτέλεση. Επίσης, στο αρχικό κομμάτι το μπάσο παίζει σε staccatoνότες την χαρακτηριστική μελωδία του. Παρατηρείται ότι αν μεγαλώσουν οι διάρκειες του κάθε φθόγγου που απαρτίζει τη μελωδία μέχρι τον επόμενο φθόγγο, δηλαδή να αναπαραχθεί χωρίς staccato, η μπασογραμμή αποκτά πιο άμεσο και επιθετικό χαρακτήρα που ταιριάζει περισσότερο στο rock μουσικό ιδίωμα. Τέλος, για αισθητικούς λόγους, προστέθηκε και η φωνητική μελωδία του αυθεντικού τραγουδιού με τη χρήση ηλεκτρικής κιθάρας. [41]

42 2.2.2 Ηχογράφηση ηλεκτρικής κιθάρας Για την προσθήκη ηλεκτρικής κιθάρας αυτή τη φορά δεν θα χρησιμοποιηθεί midi. Ο στόχος είναι το αποτέλεσμα να είναι όσο πιο αληθοφανές γίνεται και με την ανάμειξη φυσικών οργάνων παιγμένα από ανθρώπους με τα όργανα που αναπαράγει ο υπολογιστής μέσω midi είναι πολύ ευκολότερο να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Υπάρχουν δυο τρόποι να ηχογραφηθεί μια κιθάρα στον υπολογιστή. Ο πρώτος είναι να οδηγηθεί κατευθείαν στην κάρτα ήχου ( line in) μέσω μιας πεταλιέρας με effect. Ο άλλος απαιτεί τη χρήση ενισχυτή κιθάρας και μικροφώνου. Γίνεται τοποθέτηση του μικροφώνου μπροστά στον ενισχυτή, όπου υπάρχουν πολλοί τρόποι να τοποθετηθεί ένα μικρόφωνο, με διάφορες δοκιμές καταλήγουμε σε αυτόν που θα χρησιμοποιήσουμε κάθε φορά, και από εκεί καταλήγει στην κάρτα ήχου. Μπορεί ενδιάμεσα να χρησιμοποιηθεί και μια μικρή κονσόλα μείξης σαν προενίσχυση του σήματος προτού αυτό φτάσει στην κάρτα ήχου, αφού η κονσόλα μείξης τις περισσότερες φορές παρέχει καλύτερης ποιότητας προενίσχυση από μια απλή κάρτα ήχου. Μετά από διάφορες δοκιμές για την τοποθέτηση του μικροφώνου, παρατηρείται ότι στη θέση on axis19 και εντελώς προσαρμοσμένο στην επιφάνεια του ενισχυτή έχει καλύτερο ηχητικό αποτέλεσμα. Με το να εφάπτεται το μικρόφωνο στην επιφάνεια του ενισχυτή αποφεύγεται ο ήχος του χώρου (φυσικό reverb) να συλληφθεί από το μικρόφωνο. Βέβαια, άλλες φορές μπορεί να είναι επιθυμητός ο ήχος του περιβάλλοντος χώρου και για αυτό το λόγο το μικρόφωνο τοποθετείται λίγα εκατοστά πιο μακριά από τον κώνο του ηχείου. Για την πιο αποτελεσματική ηχοαπορόφηση των ανεπιθύμητων αντηχήσεων μερικές φορές τοποθετείται και μια κουβέρτα έτσι ώστε να καλύπτει και να αποκόπτει εντελώς από το περιβάλλον τον ενισχυτή και το μικρόφωνο. Με αυτόν τον τρόπο συλλαμβάνονται καλύτερα και οι χαμηλές συχνότητες από το μικρόφωνο καθώς οι υψηλές απορροφούνται. Στην περίπτωση που δεν είναι επιθυμητές αυτές οι συχνότητες αποκόπτονται αργότερα στη μείξη με τη χρήση ενός hipass φίλτρου. 19 Για την τοποθέτηση ενός μικροφώνου υπάρχουν διάφορες πιθανές θέσεις μπροστά σε ένα ηχείο ενισχυτή. Ο βασικός διαχωρισμός αφορά α) τις on axis, σημαίνει ότι το μικρόφωνο τοποθετείται ώστε να κοιτάει ακριβώς στον κώνο του ηχείου, και β) τις off axis, όπου δίνεται μια γωνία στο ο μικρόφωνο σε σχέση με τον κώνο του ηχείου περίπου 45. Ακόμα ένα μικρόφωνο μπορεί να τοποθετηθεί και πίσω από την καμπίνα του ενισχυτή και να γίνουν συνδυασμοί ήχων από διάφορες τοποθετήσεις μαζί και να ποικίλει και η απόσταση που τοποθετείται κάθε φορά το μικρόφωνο. [42]

43 2.2.3 Μείξη του κομματιού Έχοντας όλα τα μέρη της σύνθεσης έτοιμα αρχίζει το στάδιο της επεξεργασίας και της μείξης. Η χρήση equalizer και compressor είναι λίγο πολύ η ίδια με το προηγούμενο παράδειγμα. Η μεγαλύτερη διαφορά είναι η χρήση sidechain compression στην μπότα και στο μπάσο. Το sidechain compression επιτρέπει να γίνει ένα κοινό compression στην μπότα και στο μπάσο παρεμβάλλοντας το σήμα της μπότας σε αυτό του μπάσου. Δηλαδή, γενικότερα το sidechain compression χρησιμοποιεί ένα σήμα για να χειραγωγήσει ένα άλλο. Το αποτέλεσμα είναι ένας καθαρότερος ήχος, απαραίτητος για μια rock μείξη. Στο cubase sx αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση ενός group channel. Η έξοδος του μπάσου δρομολογείται στο group channel ενώ η μπότα στέλνεται σε αυτό ως send. Το fader του καναλιού της μπότας πρέπει να είναι στο χαμηλότερο σημείο του ώστε η μπότα να ακούγεται μόνο από το group channel. Εισάγοντας έναν compressorπου να παρέχει sidechain τοποθετείται το threshold του στο σημείο όπου το attack της μπότας να ακούγεται στην ίδια ένταση με αυτό του μπάσου. Έτσι, κάθε φορά που χτυπάει η μπότα θα μοιράζεται την ενέργεια του μπάσου. Εικόνα 9: χρήση sidechainστη μπότα και το μπάσο με έναν compressor-gateτης waves. [43]

44 Το addictive drums μπορεί να παρέχει από μια έξοδο για κάθε τύμπανο που χρησιμοποιείται στο drummingτου κομματιού. είναι προτιμότερο σε ένα θορυβώδες μουσικό ιδίωμα όπως είναι το rock να υπάρχει η δυνατότητα επεξεργασίας κάθε τύμπανου ξεχωριστά. Άρα, η μπότα, το snare, το hihat, κάθε ένα από τα τέσσερα tomsκαι τα μικρόφωνα σε θέση overheadέχουν ανατεθεί σε ένα κανάλι το καθένα που είναι ένα σύνολο οχτώ καναλιών. Στο μπάσο προστίθεται παραμόρφωση, καθώς συνηθίζεται στο rock, μέσω ενός VST εξομοίωσης ενισχυτών όπως το Amlpitube 2. Οι κιθάρες που προστέθηκαν είναι το μόνο στοιχείο που δεν ήταν στο αρχικό κομμάτι και ο μεγαλύτερος λόγος που μπορεί να χαρακτηριστεί rock. Μία ενορχήστρωση ενός rock κομματιού αποτελείται από δυο ρυθμικές κιθάρες να αναπαράγουν το βασικό θέμα του κομματιού οι οποίες βρίσκονται δεξιά και αριστερά στο πεδίο της στερεοφωνικής εικόνας, συνήθως στο -55 και Ο λόγος που γίνεται χρήση δυο κιθάρων είναι για περισσότερο όγκο και παρουσία μέσα στην ενορχήστρωση. Βέβαια, πολλές φορές μπορεί να χρειαστούν παραπάνω από δυο. Έτσι, μπορούν να προστεθούν και άλλα layersαυτών, δηλαδή, να αναπαραχθούν όσες κρίνει ο παραγωγός ότι είναι απαραίτητες. Για εξοικονόμηση χρόνου απλά ηχογραφούνται οι δυο αρχικές και στη συνέχεια απλά αντιγράφονται και επικολλούνται. Όμως, όταν αντιγράφεται ένα ηχογραφημένο αρχείο ήχου και αναπαράγεται ταυτόχρονα με το αρχικό δεν δίνεται η εντύπωση ότι παίζουν δυο όργανα. Αυτό συμβαίνει επειδή οι κυματομορφές τους είναι απόλυτα ίδιες και το αντίγραφο ενισχύει την αρχική. Για να αποφθεχθεί αυτό μια χρονική μετατόπιση λίγα millisecondsτου αντίγραφου από την αρχική είναι απαραίτητη. Βέβαια, πρέπει να γίνει με προσοχή γιατί μπορεί να παρατηρηθεί ένα phasing ακύρωση φάσης ανάμεσα στους δυο ήχους λόγο της μικρής απόστασης που διαφέρουν οι κυματομορφές τους. Με μια μετατόπιση 10 milliseconds του πρώτου αντίγραφου και 25 ms του δεύτερου αντίγραφου καταλήγει η κάθε αρχική κιθάρα να παράγει από δυο αντίγραφα και δεν παρατηρείται phasing. Έτσι, η ενορχήστρωση του κομματιού φτάνει στο σημείο να αποτελείται από έξι ρυθμικές κιθάρες. Αυτές στη συνέχεια δρομολογούνται σε ένα group channel για να επεξεργαστούν όλες μαζί. Πέρα από χρήση equalizer και compressor, γίνεται χρήση και ενός harmonic exciter στις χαμηλές και τις υψηλές συχνότητες. Ακόμα, παρατηρείται και ένα μικρό ποσοστό θορύβου στο ηχογραφημένο σήμα, κάτι που είναι σχεδόν αναπόφευκτο ειδικά σε μια home studio ηχογράφηση, ο οποίος ενισχύεται με την πρόσθεση των αντιγράφων. Αυτό το πρόβλημα λύνεται με τη χρήση noise reduction. Το noise reduction πρόκειται για την [44]

45 διαδικασία που αφαιρείται ο θόρυβος από ένα σήμα. Όσο αφορά τις ηχογραφήσεις με χρήση ενός sequencerόπως είναι το cubase sx, με την μορφή ενός VST plug-in εφαρμόζεται noise reduction, εν συντομία NR, στο κανάλι που κάθε φορά χρειάζεται. Το ίδιο γίνεται και στις υπόλοιπες ηχογραφημένες κιθάρες στο κομμάτι που αναπαράγουν μελωδίες. Τα πλήκτρα της διασκευής έχουν χάσει τον πρωταρχικό ρόλο που είχαν στο αρχικό κομμάτι και έχουν περισσότερο συνοδευτικό ρόλο. Για αυτό και η ένταση τους θα είναι χαμηλότερη μέσα στη μείξη, αφήνοντας χώρο για τις κιθάρες οι οποίες προστέθηκαν. Επίσης, θα γίνει και χρήση ενός stereo imager στο κανάλι των πλήκτρων, για να γίνονται αισθητά σε μεγαλύτερο πλάτος της στερεοφωνικής εικόνας, όπως έγινε και στο προηγούμενο παράδειγμα. Στη συνέχεια προστίθεται reverb στο κομμάτι. Σε γενικές γραμμές, δεν προστέθηκε τόσο reverb, όσο προστέθηκε στο αρχικό κομμάτι. Μια rock παραγωγή συνήθως έχει πιο ξερό ήχο. Για να δοθεί η εντύπωση ενός μικρού δωματίου το predelay είναι περίπου 7 ms και η αντήχηση διαρκεί μέχρι να σβήσει τελείως 1,5 sec σε ένα δωμάτιο περίπου 20 τετραγωνικά μέτρα. Γίνεται χρήση damping και με τα hi cut και low cut φίλτρα αφαιρούνται οι συχνότητες πάνω από 5000 Hzκαι κάτω από 250 Hz αντίστοιχα. Τα ποσοστά reverbπου ανατίθενται σε κάθε κανάλι εξαρτώνται από το ρόλο του κάθε οργάνου στη μείξη. Η μπότα και το μπάσο για να παραμείνουν μπροστά στη μείξη παραμένουν χωρίς καθόλου reverb. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το αρχικό κομμάτι που η μπότα δέχτηκε ένα μικρό ποσό reverb. Εδώ όμως, λόγω της πιο πλήρους ενορχήστρωσης η χρήση reverbστη μπότα και το μπάσο θα προκαλέσει μια ανεπιθύμητη ασάφεια στο κομμάτι και δεν θα εντοπίζονται οι ήχοι τους καθαρά. Το snareαπό την άλλη όπως και το hihat και τα πιάτα επωφελούνται με χρήση reverb. Έτσι, με μια επιστροφή reverb-11 dbγια το snare και το hihat και -7 στο κανάλι των overheadγια τα πιάτα, ώστε τα τελευταία να ακούγονται πιο πίσω στη μείξη, είναι ιδανική. Οι ηλεκτρικές ρυθμικές κιθάρες δεν χρειάζονται πολύ reverbγιατί μετά δεν θα ακούγονται καθαρά. Για αυτό και τους αναθέτεται μια επιστροφή -15 db. Αντίθετα, οι κιθάρες που παίζουν τις διάφορες μελωδίες που παρουσιάζονται μέσα στη διάρκεια του κομματιού, επωφελούνται με τη χρήση reverbκαθώς με το ακούγονται πιο πίσω στη μείξη δεν μπερδεύεται τόσο ο ήχος τους με αυτόν των βασικών κιθάρων. Έτσι τους δίνεται μια επιστροφή περίπου στα -10 db. Τα πλήκτρα που έχουν ένα συνοδευτικό ρόλο στο κομμάτι δεν είναι επιθυμητά μπροστά στη μείξη. Έτσι, τους δίνεται μια επιστροφή στα -8 db. Τέλος, η μελωδία της φωνής που [45]

46 αναπαράγεται από κιθάρα, χρειάζεται να ακούγεται πιο εύκολα. Η ένταση της επιστροφής τίθεται στα -12 db. Βέβαια, αν η μελωδία ήταν τραγουδισμένη κανονικά από έναν άνθρωπο, το ποσοστό reverbθα ήταν διαφορετικό. Αυτό θα παρουσιαστεί σε άλλο παράδειγμα. Εφόσον τελείωσε η επεξεργασία του κομματιού μένει μόνο το στάδιο του mastering. Σε αντίθεση με το προηγούμενο παράδειγμα όπου χρησιμοποιήθηκε harmonic exciter για την ενίσχυση των χαμηλών συχνοτήτων, στο συγκεκριμένο παράδειγμα δεν θα γίνει αυτό. Λόγω της ύπαρξης κιθάρας που χρησιμοποιεί παραμορφωμένο σήμα και γενικότερα λόγω της πλουσιότερης ενορχήστρωσης, η ενίσχυση των χαμηλών συχνοτήτων δημιουργεί χάος στο κομμάτι και καταλήγει στο να μην ακούγεται καθαρά, τη στιγμή που στο στάδιο της μείξης είχε επιτευχθεί ένας καθαρός ήχος. Έτσι, γίνεται κατευθείαν χρήση equalizerόπου και εφαρμόζεται ένα φίλτρο hipass στα 55 Hz. Επίσης, εφαρμόζεται και low pass φίλτρο στα Hz. Για την πιο αποτελεσματική αφαίρεση των ανεπιθύμητων συχνοτήτων μπορεί να γίνει χρήση και δεύτερου αλλά και τρίτου φίλτρου στο ίδιο σημείο και γενικά ο παραγωγός μπορεί να χρησιμοποιήσει όσα φίλτρα κρίνει ότι χρειάζονται. Όμως, αν εφαρμοστούν παραπάνω από ότι πρέπει θα παρατηρηθεί αφαίρεση περισσότερων συχνοτήτων από ότι χρειάζεται για αυτό η εφαρμογή των φίλτρων και γενικότερα του equalizer πρέπει να γίνεται πάντα παρακολουθώντας τον spectrum analyzer. Με την παρακολούθηση του spectrum analyzer παρατηρείται επίσης και μια έλλειψη συχνοτήτων πάνω από τα 6000 Hz. Έτσι, εφαρμόζεται ένα shelving high φίλτρο σε αυτό το σημείο με μια μικρή ενίσχυση για να ισορροπήσει το φάσμα συχνοτήτων (Εικόνα 17). Στη συνέχεια γίνεται το compressionτου κομματιού. Αυτή τη φορά δεν είναι απαραίτητη η χρήση multiband compressor αλλά θα γίνει ενιαίο compressionστο κομμάτι. Όργανα όπως είναι οι ηλεκτρικές ρυθμικές κιθάρες καλύπτουν αρκετά μεγάλο συχνοτικό εύρος και το ενιαίο compression θα δώσει μεγαλύτερη αίσθηση ενότητας στο κομμάτι. Το threshold δεν πρέπει να ξεπεράσει τα -10 dbκαι το ratioστην αναλογία 1,5/1 είναι ιδανικό για να μην ακούγεται το κομμάτι υπερβολικά συμπιεσμένο. Στη συνέχεια πραγματοποιείται ο τονισμός της στερεοφωνικής εικόνας με τη χρήση ενός stereo imager. Πρέπει να εφαρμοστεί με προσοχή ώστε το κομμάτι να μην ακούγεται υπερβολικά πεπλατυσμένο γιατί θα αλλάξει ακουστικά όλη η μείξη που είχε γίνει προηγουμένως και θα δημιουργηθεί μεγάλη ασάφεια στο κομμάτι. Τέλος, γίνεται η εφαρμογή limiter. Όπως και στο προηγούμενο παράδειγμα που ήταν [46]

47 pop, έτσι και εδώ η εφαρμογή limiting που θα επιφέρει μεγαλύτερη ένταση στο κομμάτι θα το Εικόνα 10: Εφαρμογή equalizer κατά το mastering του κομματιού. Παρατηρείται η χρήση πολλαπλών φίλτρων για την αφαίρεση των χαμηλών και υψηλών συχνοτήτων. ωφελήσει. Βέβαια, λόγω της πιο πλούσιας ενορχήστρωσης τα μεγάλα ποσά limitingείναι ευκολότερο να παραμορφώσουν το κομμάτι από ότι το προηγούμενο που ήταν φτωχότερο όσο αφορά τον ήχο του. Όταν τοποθετείται το thresholdτου limiterπερισσότερο από -6 dbπαρατηρείται παραμόρφωση τη στιγμή που στο προηγούμενο κομμάτι το threshold είχε οριστεί στα -8 db. Η rock διασκευή του Billie Jean διακατέχεται από πολύ περισσότερη ενέργεια από το προηγούμενο παράδειγμα. Οι ήχοι που χρησιμοποιήθηκαν είναι πολύ ανώτερης ποιότητας και επίσης είναι αρκετά έντονο το ανθρώπινο στοιχείο καθώς όλες οι κιθάρες είναι ηχογραφημένες και όχι midi. Σε αντίθεση με την απλοϊκή midi εκδοχή του κομματιού, το συγκεκριμένο παράδειγμα θα μπορούσε άνετα να σταθεί στην δισκογραφία σαν ένα instrumental τραγούδι από κάποιο δίσκο ενός σχήματος. [47]