Θέσεις - τριμηνιαία επιθεώρηση Εργασία και κεφάλαιο στο σύγχρονο κατασκευαστικό καπιταλισμό Ανέστης Ταρπάγκος

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΟ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟτου Ανέστη Ταρπάγκου 1. 10ωρο - 6ήμερο - 60ωρο (Οι σύγχρονοι όροι της εργατικής απασχόλησης στα εργοτάξια των μεγάλων τεχνικών έργων) Στις σύγχρονες τεχνικές κατασκευές που γίνονται στα μεγάλα εργοτάξια της χώρας, απασχολώντας δεκάδες χιλιάδες εργατοϋπαλλήλους, (ΠΑΘΕ, Εγνατία, Υδραυλικά Έργα, Σπάτα κλπ.), έχει επιβληθεί πλέον κατά τον πλέον πιεστικό τρόπο η συστηματική εργασία των 10 ωρών ημερήσια και των 6 ημερών εβδομαδιαία, δηλαδή η εργάσιμη εβδομάδα των 60 ωρών, σε σχέση με την τυπικά και νομικά ισχύουσα εβδομάδα των 5 ημερών, του 8ωρου και των 40 ωρών. Πρόκειται για μια από τις κύριες μορφές επιβολής των νέων εργασιακών σχέσεων «μεσαιωνικού» χαρακτήρα, για την προώθηση της οποίας ο κατασκευαστικός καπιταλισμός, από την έναρξη της εφαρμογής του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης (2ου Πακέτου Ντελόρ), έχει διαδραματίσει «πιλοτικό ρόλο», δρώντας ισοπεδωτικά και αδιαπραγμάτευτα στην κατεύθυνση στρατηγικής κατάργησης του 8ωρου - 5ήμερου - 40ωρου. Το χρονικό αυτό πλαίσιο απασχόλησης αφορά το σύνολο του εργαζόμενου κόσμου στην κατασκευαστική βιομηχανία, αγκαλιάζοντας τόσο τους εργατοτεχνίτες όσο και τους οδηγούς και χειριστές δομικών μηχανημάτων, καθώς και το τεχνικό - επιστημονικό προσωπικό των εργοταξίων και γραφείων των 320 μεγάλων τεχνικών επιχειρήσεων που συσπειρώνονται στην εργοδοτική οργάνωση του ΣΑΤΕ (Σύνδεσμος Ανωνύμων Τεχνικών Εταιριών), όπως προφανώς και του ΣΤΕΗΤ (Σύνδεσμος Τεχνικών Εταιριών Η Τάξης). Από τα εργοτάξια των υδραυλικών έργων του ΚΑΜΑΤΑΚΗ στη Θεσσαλονίκη μέχρι εκείνα της ΓΕΚΑΤ και της ΤΕΧΝΙΚΗΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΗΣ στη Λάρισα, κι από τα εργοτάξια της ΤΕΡΝΑ στα Τέμπη μέχρι εκείνα των ηγεμονικών εργοληπτικών επιχειρήσεων στην Αττική, πρόκειται για μια πάγια πλέον πρακτική που εφαρμόζεται άκαμπτα και έχει αναδειχθεί στο μέγιστο ζωτικό εργατικό θέμα στις κατασκευές, σε συνάρτηση με την εισοδηματική αμοιβή της μισθωτής εργασίας. Στην αφετηρία της προώθησης και εφαρμογής του 10ωρου - 6ήμερου - 60ωρου βρίσκεται ο οξύτατος ενδοκαπιταλιστικός ανταγωνισμός που οδηγεί στην ανάληψη των μεγάλων εργολαβιών με σημαντικές πάντοτε εκπτώσεις, που ξεπερνούν το 50% φτάνοντας μέχρι και το 60% και άνω για έργα οδοποιίας, υδραυλικές κατασκευές κλπ. Το γεγονός αυτό, απότοκο του καπιταλιστικού χαρακτήρα των παραγωγικών σχέσεων, οδηγεί τα ανταγωνιζόμενα τεχνικά κεφάλαια να συμπιέσουν αφόρητα το κόστος παραγωγής των τεχνικών έργων. Με δεδομένο το γεγονός ότι το κόστος των χρησιμοποιουμένων υλικών κατασκευής είναι από μια γενική άποψη ασυμπίεστο, γιατί παράγονται από ισχυρές καπιταλιστικές επιχειρήσεις (τσιμέντο από τους ΤΙΤΑΝΑ - ΗΡΑΚΛΗ, πλαστικοί σωλήνες από την πολυεθνική ΠΕΤΖΕΤΑΚΙΣ, σιδηρούς οπλισμός από τη ΧΑΛΥΒΟΥΡΓΕΙΑ κλπ.), η μοναδική διέξοδος για το εργοληπτικό κεφάλαιο (πέραν του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού και της ανάπτυξης τεχνογνωσίας - εξειδίκευσης) επικεντρώνεται στην εντατικοποίηση της χρησιμοποίησης του μηχανολογικού δομικού τους εξοπλισμού καθώς και παράλληλα του εργατοτεχνικού τους προσωπικού. Αυτή η αναγκαιότητα για τη διασφάλιση της καπιταλιστικής τους κερδοφορίας σε συνθήκες άκρατου ενδοκαπιταλιστικού ανταγωνισμού (σχετική στασιμότητα των κερδών με ταυτόχρονη αύξηση της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου τους) υπαγορεύει αφ' ενός την υπερχρησιμοποίηση των διαθέσιμων παγίων τους κεφαλαίων, πράγμα που απαλλάσσει τις τεχνικές εταιρίες από την «υπερφόρτωσή» τους με πρόσθετο μηχανολογικό εξοπλισμό και αντίστοιχο εργοατοϋπαλληλικό προσωπικό, που θα οδηγούσε στην περαιτέρω πτώση του ποσοστού κέρδους. Αφ' ετέρου οδηγεί στην υπέρμετρη προσαύξηση του εργάσιμου χρόνου της εργατικής τάξης των τεχνικών κατασκευών, πράγμα που αυξάνει την αμοιβή της εργατικής δύναμης που χρησιμοποιείται (υπερωριακή απασχόληση), ωστόσο όμως αυτό κοστίζει πολύ λιγότερο από την πρόσληψη πρόσθετου εργατικού προσωπικού Σελίδα 1 / 15

2 και μείωση του χρόνου απασχόλησης. Άλλωστε, η υπεραπασχόληση του ήδη εργαζόμενου προσωπικού στα τεχνικά εργοτάξια (αντί της πρόσληψης του αναγκαίου εργατικού και τεχνικού δυναμικού) επιτυγχάνει και έναν απώτερο και στρατηγικής σημασίας στόχο του τεχνικού κεφαλαίου που είναι η κοινωνική - συνδικαλιστική εξουδετέρωση των μισθωτών εργαζομένων. Γιατί ακριβώς με την υπεραπασχόληση του εργατικού δυναμικού επέρχεται η παντελής παραγωγική του εξουθένωση, καταργείται έμπρακτα ο διαθέσιμος ελεύθερος χρόνος, κι έτσι απομακρύνεται κάθε δυνατότητα και διαθεσιμότητα συνδικαλιστικής οργάνωσης και αντιθετικής προς την τεχνική εργοδοσία δραστηριοποίησης των εργαζομένων. Η αμοιβή της εργατικής δύναμης βασικών κατηγοριών εργαζομένων στις κατασκευές προσδιορίζονται από τις ΣΣΕ των γραφειοκρατικοποιημένων και άμαζων καθεστωτικών συνδικαλιστικών οργανώσεων και κατοχυρώνουν ελάχιστες κατώτατες αμοιβές, που έχουν διαμορφωθεί από την πολυετή εφαρμογή των φιλελεύθερων πολιτικών εισοδηματικής αφαίμαξης της εργατικής τάξης. Μ' αυτή την έννοια, οι μηνιαίοι μισθοί αντιπροσωπευτικών κατηγοριών του μισθωτού κόσμου διαμορφώνονται στα ακόλουθα επίπεδα [Σαν βάση υπολογισμού λαμβάνεται εργαζόμενος με 10ετή επαγγελματική εμπειρία, έγγαμος και με ένα τουλάχιστον παιδί]: ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΙ ΚΑΣΤΑΣΚΕΥΑΣΤΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ (Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας 1249, Ιούλιος 1996) Βασικός Μισθός Επίδομα Γάμου 10% Επίδομα Εργοταξίου 10% Επίδομα Παιδιού 5% Σύνολο Μικτών Αποδοχών Αφαίρεση Εισφοράς ΙΚΑ 16,5% Καθαρός Μηνιαίος Μισθός ΕΡΓΑΤΟΤΕΧΝΙΤΕΣΟΙΚΟΔΟΜΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας 1264, Απρίλιος 1997) Έγγαμος τεχνίτης με 3 τριετίες x 22 = Αφαίρεση Ασφαλιστικής Εισφοράς 16,5% Σελίδα 2 / 15

3 Καθαρές Μηνιαίες Αποδοχές Έγγαμος βοηθός τεχνίτη 3 τριετιών x 22 = Μείον Ασφαλιστική Εισφορά ΙΚΑ 16,5% Καθαρός Μηνιαίος Μισθός Έγγαμος ανειδίκευτος με 3 τριετίες x 22 = Αφαίρεση Εισφοράς ΙΚΑ 16,5% Καθαρό Μηνιαίο Εισόδημα ΟΔΗΓΟΙ ΦΟΡΤΗΓΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ (Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας 1272, Αύγουστος 1997) Βασικός Μισθός Επίδομα ανθυγιεινό Επίδομα ειδικών συνθηκών Επίδομα επικίνδυνης εργασίας Σύνολο Μικτών Αποδοχών Αφαίρεση Εισφοράς ΙΚΑ 16,5% Σύνολο Καθαρού Μισθού ΧΕΙΡΙΣΤΕΣ ΔΟΜΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΩΝ ΕΡΓΩΝ (Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας 1265, Απρίλιος 1997) Βασικός Μισθός Επίδομα 3 τριετιών (30%) Επίδομα Συζύγου 10% Σελίδα 3 / 15

4 Επίδομα Ειδικών Συνθηκών 15% Αφαίρεση Εισφοράς ΙΚΑ 16,5% Σύνολο Μικτών Αποδοχών Καθαρές Μηνιαίες Αποδοχές Προκύπτει έτσι απ' αυτή την αναλυτική παράθεση των οικονομικών στοιχείων αμοιβής της εργατικής δύναμης βασικών κατηγοριών των μισθωτών εργαζομένων ότι ο μέσος όρος της αμοιβής της εργασίας στις τεχνικές κατασκευές κυμαίνεται στις καθαρό μηνιαίο μισθό για κανονική εργασία. Με την υπεραπασχόληση που επιβάλλεται ο μέσος αυτός μισθός προσαυξάνεται στις μηνιαία με το 10ωρο - 6ήμερο - 60ωρο, με αντιστάθμισμα προφανώς την ολοκληρωτική αλλοτρίωση, εξουθένωση, παραφθορά και κοινωνικό εκμηδενισμό της εργατικής τάξης. Βέβαια, η επιδίωξη αυτή του εργοληπτικού κεφαλαίου διευκολύνθηκε και κατορθώθηκε να επιβληθεί εξ αιτίας της αποδιάρθρωσης του εργατικού συνδικαλιστικού κινήματος και της υπαγωγής των υπολειμμάτων του καθεστωτικού συνδικαλισμού στις υπαγορεύσεις των τεχνικών επιχειρήσεων (με ενδεικτικότερο το παράδειγμα του Συλλόγου Τεχνικών Υπαλλήλων Ελλάδας). Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου υπήρξε η επικράτηση των ΣΣΕ κλαδικού χαρακτήρα (χειριστών, οικοδόμων κλπ.), οι οποίες και κατοχυρώνουν τις εργατικές αμοιβές στα απαράδεκτα χαμηλά μέσα επίπεδα των καθαρών μηνιαίων αποδοχών, ενώ η διεκδίκηση αύξησης των αμοιβών των εργαζομένων έχει εξοβελιστεί εδώ και χρόνια πλέον από το οπτικό τους πεδίο. Κατά συνέπεια η μοναδική δυνατότητα που παρέμεινε ανοιχτή για τους μισθωτούς εργαζόμενους των τεχνικών κατασκευών είναι είτε η παραμονή στο 5ήμερο - 8ωρο - 40ωρο με αντιστάθμισμα ένα εισοδηματικό επίπεδο εξαθλίωσης, είτε η «οικειοθελής» συμφωνία με την εργοληπτική εργοδοσία για την προσαύξηση του εργάσιμου χρόνου με στόχο την επίτευξη ενός ανεκτού εισοδηματικού επιπέδου διαβίωσης. Η πραγματοποίηση αυτής της δεύτερης εναλλακτικής λύσης μπορεί να οδηγεί στην επίτευξη της εισοδηματικής επάρκειας των εργαζομένων δια μέσου της υπεραπασχόλησης, ωστόσο όμως επιφέρει την ολοκληρωτική τους ισοπέδωση, εφ' όσον εκμηδενίζει το διαθέσιμο ελεύθερο χρόνο τους, περιθωριοποιεί τη δυνατότητα συνδικαλιστικής τους συγκρότησης και ενεργοποίησης, απομακρύνει κάθε ουσιαστική δυνατότητα κοινωνικής τους επικοινωνίας, ανασύνθεσης, δημιουργικής ψυχαγωγικής και μορφωτικής τους συμμετοχής. Πρόκειται για μια εργατική συνδικαλιστική ήττα με μακροπρόθεσμες συνέπειες και για μια καταφανή επικράτηση της λογικής του εργοληπτικού κεφαλαίου (αύξηση του μισθού μόνον με την αύξηση του χρόνου απασχόλησης), στην επιδίωξή του για την εντατικοποίηση της παραγωγής και την υπερχρησιμοποίηση του μηχανολογικού τους εξοπλισμού. Κατά συνέπεια, επιτακτικά αναγκαίος όρος για την ανάδειξη και υλοποίηση μιας ριζοσπαστικής εργατικής πολιτικής στο κοινωνικό πεδίο των σύγχρονων κατασκευών και τη συνδικαλιστική ενεργοποίηση της εργατικής τάξης, είναι η επιδίωξη της απαρέγκλιτης κατοχύρωσης και εφαρμογής της ιστορικής κατάκτησης του 8ωρου - 5ήμερου - 40ωρου με ταυτόχρονη όμως προσαύξηση των μέσων εργατικών αμοιβών από το σημερινό επίπεδο των στο επίπεδο των δρχ. μηνιαίου μισθού (με τις αντίστοιχες κλιμακώσεις και διαφοροποιήσεις), δηλαδή μιας εισοδηματικής αύξησης της τάξης του 30%. Αυτή ακριβώς η στόχευση αντιπροσωπεύει μια τομή αντικαπιταλιστικού χαρακτήρα στις τεχνικές κατασκευές. 2. Υπεραξίωση του κεφαλαίου στις τεχνικές κατασκευές (Οικονομικοί όροι λειτουργίας των τεχνικών εταιριών στη σημερινή συγκυρία) Στην πιο πρόσφατη καταγραφή της εξέλιξης των οικονομικών μεγεθών των τεχνικών εταιριών που κυριαρχούν Σελίδα 4 / 15

5 στην κατασκευή των σημερινών μεγάλων έργων, αυτήν που αφορά την τελευταία οικονομική χρήση του 1997 σε σχέση μ' εκείνην του 1996, αναδεικνύεται μια σχετική στασιμότητα και υποχώρηση της κερδοφορίας των εργοληπτικών επιχειρήσεων. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την αντίστοιχη υποχώρηση του χρηματιστηριακού δείκτη των εισηγμένων στο Χρηματιστήριο (ΧΑΑ) τεχνικών εταιριών στο πρώτο τρίμηνο του 1998 (- 2,5%), οδήγησε κατ' αρχήν στη διατύπωση εκτιμήσεων για τη φθίνουσα πορεία του τεχνικού κεφαλαίου, η οποία ήρθε να διαδεχθεί την αρχική ευφορία που είχε προκληθεί στα μέσα της τρέχουσας 10ετίας,με τη μαζική εισαγωγή των ηγεμονικών εργοληπτικών επιχειρήσεων στο ΧΑΑ. Έχουν όμως έτσι τα πράγματα, ο κατασκευαστικός δηλαδή καπιταλισμός έχει αποδειχθεί «χάρτινη τίγρη», όπως άλλωστε ισχυρίζεται η παραδοσιακή λογική της αναπτυξιολογίας, που συνεχίζει να αντιμετωπίζει την οικονομική πραγματικότητα απ' την οπτική «της κυριαρχίας των ξένων μονοπωλίων, της εξάρτησης και της αποβιομηχάνισης»; Kάθε άλλο παρά έτσι έχει η ταξική πραγματικότητα που ισχύει στον τομέα του ελληνικού κατασκευαστικού κεφαλαίου. Πραγματικά, από το 1994 και μετά καταγράφεται μια σχετική υποχώρηση της καθαρής κερδοφορίας του τεχνικού κεφαλαίου (από τα εκατομ. το 1994 στα εκατομ. στα 1997). Ωστόσο όμως αυτή προέκυψε μετά από μια φαντασμαγορική και αλματώδη αποδοτικότητα των εργοληπτικών εταιριών (πάντοτε γίνεται λόγος για τις 30 ηγεμονικές επιχειρήσεις του Χρηματιστηρίου) στην πρώτη 5ετία του Έτσι στη διάρκεια της περιόδου η κερδοφορία τους είχε εκτιναχθεί με ρυθμούς ετήσιας αύξησης της τάξης του 47%, του 115% και του 39% (από τα εκατ. το 1990 στα εκατομ. το 1994). Άλλωστε σ' ολόκληρη την περίοδο ο κύκλος εργασιών των μεγάλων τεχνικών επιχειρήσεων εμφάνισε συνεχείς αυξητικούς ρυθμούς και υπερδεκαπλασιάστηκε μέσα στην τελευταία 8ετία (από εκατομ. δρχ. στα 1990 στα εκατομμύρια δρχ. το 1997). Ταυτόχρονα ο λόγος των κερδών τους προς τον αντίστοιχο τζίρο τους διατηρείται συστηματικά υψηλός, δηλαδή το περιθώριο καθαρού τους κέρδους βρίσκεται σ' ένα μέσο επίπεδο για την τελευταία 8ετία του 23%, (δείκτης απόδοσης του τεχνικού κεφαλαίου κατά πολύ υψηλότερος από τους περισσότερους βιομηχανικούς κλάδους του ελληνικού καπιταλισμού). Παράλληλα, η μείωση αυτή της κερδοφορίας του τεχνικού κεφαλαίου προέρχεται κυρίως από τεχνικές επιχειρήσεις «δεύτερης ταχύτητας», που οδηγούνται δια μέσου του «εκσυγχρονισμού - αναδιάρθρωσης» στην περιθωριοποίηση και σε αναγκαστικές συγχωνεύσεις (λ.χ. ΑΤΕΜΚΕ, ΓΝΩΜΩΝ, ΕΡΓΑΣ κλπ.), ενώ οι ισχυρές εργοληπτικές εταιρίες του ηγεμονικού πυρήνα διατηρούν σταθερή την αποδοτικότητα του κεφαλαίου τους (π.χ. ΤΕΡΝΑ, ΤΕΒ κλπ.), ή την επαυξάνουν ικανοποιητικά (λ.χ. ΜΗΧΑΝΙΚΗ, ΑΚΤΩΡ, ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ). Εκείνο κατά συνέπεια που πραγματικά συμβαίνει δεν είναι η φθίνουσα πορεία του τεχνικού κεφαλαίου, αλλά απεναντίας η συνέχιση της σταθερής πορείας του ηγεμονικού του πυρήνα (εταιρίες Η Τάξης, επιχειρήσεις του Χρηματιστηρίου), και η ταυτόχρονη εκκαθάριση αυτού του κυρίαρχου πυρήνα του τεχνικού κεφαλαίου από μορφές του παραδοσιακού, μη επαρκώς αξιοποιούμενου κεφαλαίου, γεγονός που ισχυροποιεί ακόμη περισσότερο τη θέση των μεγάλων και ισχυρών εταιριών της καπιταλιστικής πυραμίδας στην αγορά των τεχνικών έργων. Άλλωστε αν παρατηρήσει κανείς την αποδοτικότητα των ιδίων κεφαλαίων των 39 συνολικά εταιριών της Η Τάξης, διαπιστώνει ότι το 1996 απασχολούσαν ίδια κεφάλαια της τάξης των 308 δισεκατομμυρίων δρχ., πραγματοποιώντας καθαρά κέρδη στην αντίστοιχη περίοδο που έφταναν τα 47 δισεκατομμύρια δρχ. Αυτό το γεγονός δείχνει την καταγραφή μιας αποδοτικότητας των ιδίων τους κεφαλαίων ιδιαίτερα υψηλή της τάξης του 15%, πολύ πάνω από το μέσο όρο αποδοτικότητας του βιομηχανικού κεφαλαίου. Από την κριτική ανάλυση αυτών των οικονομικών δεδομένων του κατασκευαστικού καπιταλισμού προκύπτει μια «αναπτυξιακή» άνθηση του τεχνικού κεφαλαίου τόσο με την εκτέλεση του 1ου όσο και του σημερινού 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, καθώς και με τη δραστηριοποίησή του στις ιδιωτικές κατασκευές, όπως και εν μέρει με την ιμπεριαλιστική του επέκταση στις μεσανατολικές και ανατολικοευρωπαϊκές αγορές. Αυτό σημαίνει ότι η υπεραξίωση του κεφαλαίου στις τεχνικές κατασκευές λειτουργεί σταθεροποιημένα, βασιζόμενη στην ταξική κυριαρχία του τεχνικού κεφαλαίου επί της εργατικής τάξης των κατασκευών σε επίπεδο εργοταξίων, Σελίδα 5 / 15

6 γραφείων και μελετητικών εταιριών, της οποίας οι όροι κοινωνικής αναπαραγωγής έχουν επιδεινωθεί σ' ολόκληρη την εξεταζόμενη περίοδο της 10ετίας του 1990 (αμοιβή εργασίας, χρόνος απασχόλησης, παρέμβαση στην παραγωγική διαδικασία, εργοδοτική εξουσία κλπ.). Κατά συνέπεια μια εργατική ριζοσπαστική αντιμετώπιση του ελληνικού κατασκευαστικού καπιταλισμού, που θέτει στο επίκεντρό της την καθολική χειραφέτηση των εργαζομένων, δεν μπορεί να εκτρέπεται σε στόχους που επιδιώκουν την «ανάπτυξη» και τον «εκσυγχρονισμού» του κατασκευαστικού κυκλώματος. Απεναντίας χρειάζεται να επικεντρώνεται στο κυρίαρχο πεδίο των αναπαραγόμενων σήμερα καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής (υπαγωγή, αλλοτρίωση, εκμετάλλευση της εργατικής, τεχνικής και επιστημονικής μισθωτής εργασίας), αναδεικνύοντας την ταξική προοπτική της γενικευμένης κοινωνικοποίησης (διεύθυνσης, οργάνωσης, ιδιοκτησίας, λειτουργίας) της κατασκευαστικής παραγωγής. Εξέλιξη καθαρής κερδοφορίας των 30 μεγάλων τεχνικών εταιριών του ΧΑΑ [Ποσά σε εκατομμύρια δραχμές] Τεχνική Εταιρία ΑΒΑΞ ΑΕΓΕΚ ΑΘΗΝΑ ΑΚΤΩΡ ΑΛΤΕ ΑΤΕΜΚΕ ΑΤΤΙ-ΚΑΤ ΒΙΟΤΕΡ ΓΕΚ ΓΕΚΑΤ ΓΕΝΕΡ ΓΝΩΜΩΝ ΔΙΕΚΑΤ ΕΔΡΑΣΗ ΕΚΤΕΡ ΕΛΛ. ΤΕΧΝΟΔ Σελίδα 6 / 15

7 ΕΡΓΑΣ ΕΥΡ. ΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ ΜΕΣΟΧΩΡΙΤΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΜΟΧΛΟΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟ ΣΙΓΑΛΑΣ ΤΕΒ ΤΕΡΝΑ ΤΕΧ.ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΗ Σύνολα Εξέλιξη του κύκλου εργασιών (τζίρου) των 30 μεγάλων εργοληπτικών επιχειρήσεων του ΧΑΑ [Ποσά σε εκατομμύρια δραχμές] Τεχνική εταιρία ΑΒΑΞ ΑΕΓΕΚ ΑΘΗΝΑ ΑΚΤΩΡ Σελίδα 7 / 15

8 ΑΛΤΕ ΑΤΕΜΚΕ ΑΤΤΙ-ΚΑΤ ΒΙΟΤΕΡ ΓΕΚ ΓΕΚΑΤ ΓΕΝΕΡ ΓΝΩΜΩΝ ΔΙΕΚΑΤ ΕΔΡΑΣΗ ΕΚΤΕΡ ΕΛΛ.ΤΕΧΝΟΔ ΕΡΓΑΣ ΕΥΡ.ΤΕΧΝΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ ΜΕΣΟΧΩΡΙΤΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΜΟΧΛΟΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΑΡΑ/ΠΟΥΛΟΣ ΣΙΓΑΛΑΣ ΤΕΒ ΤΕΡΝΑ ΤΕΧ.ΟΛΥΜΠΙΑΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΗ Σελίδα 8 / 15

9 Σύνολα Εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών των 39 τεχνικών εταιριών Η Τάξης στην τριετία [Ποσά σε εκατομμύρια δραχμές] Οικονομικά μεγέθη 1994 Μεταβολή 1995 Μεταβολή 1996 Κύκλος Εργασιών ,6% ,9% Κερδοφορία ,0% ,0% Περιθώριο Κέρδους 20% 17,5% 15,7% Συνοπτική απεικόνιση της οικονομικής εξέλιξης των εργοληπτικών επιχειρήσεων του ΧΑΑ ( ) [Ποσά σε εκατομμύρια δρχ.] Έτη Κερδοφορία Μεταβολή Τζίρος Μεταβολή Περιθώριο Κέρδους Τζίρου Κέρδους % +47% +60% % +18% +24% % +115% +190% % Σελίδα 9 / 15

10 +39% +29% % -5% +13% % +3% +13% % -17% +11% % 3. Συσσώρευση, συγκεντροποίηση και αναδιάρθρωση του κεφαλαίου στις τεχνικές κατασκευές Η συσσώρευση και συγκεντροποίηση των κεφαλαίων στον ελληνικό κατασκευαστικό καπιταλισμό στη διάρκεια της 10ετίας του 1980 και στο πρώτο μισό της τρέχουσας 10ετίας του 1990 οδήγησε στη διαμόρφωση δύο σαφώς διακριτών πόλων του τεχνικού κεφαλαίου. Αφ' ενός τις 45 ηγεμονικές εργοληπτικές επιχειρήσεις (40 εταιρίες Η Τάξης και άλλες 5 Ζ Τάξης) που ελέγχουν αθροιστικά το μεγαλύτερο μέρος των μεγάλων τεχνικών κατασκευών (από την άποψη του κύκλου εργασιών, των ιδίων κεφαλαίων και της κερδοφορίας). Αφ' ετέρου στην πλειονότητα των 105 εταιριών Ζ Τάξης, καθώς και των 175 εργοληπτικών επιχειρήσεων ΣΤ και Ε Τάξεων, οι οποίες και εισήλθαν σε περίοδο σχετικής κρίσης και παραγκωνισμού εξ αιτίας της κυριάρχησης των ηγεμονικών τεχνικών εταιριών στην κατασκευαστική αγορά. Βέβαια το φαινόμενο της «ολιγοπωλιοποίησης» είχε αναδειχθεί και στη 10ετία του 1970 με την κυριαρχία των υπερμεγέθων πολυεθνικών ελληνικών τεχνικών εταιριών (ΕΔΟΚ - ΕΤΕΡ που ήταν δεύτερη στην παγκόσμια αγορά, ΣΚΑΠΑΝΕΑΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ, ΟΔΩΝ και ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ), οι οποίες ωστόσο οδηγήθηκαν συνολικά στη χρεοκοπία εξ αιτίας των ανεπαρκών τους χειρισμών στο πεδίο της διεθνοποιημένης ιμπεριαλιστικής τους επέκτασης (Αφρική και Μέση Ανατολή). Σ' αυτή την εξέλιξη συνέργησε και η τότε (τέλη 10ετίας αρχές 10ετίας 1980) αδυναμία του ελληνικού αστικού κράτους και του χρηματοπιστωτικού συστήματος να υποστηρίξουν ενεργητικά και επιθετικά την ιμπεριαλιστική διείσδυση του τεχνικού κεφαλαίου. Οι σημερινές ωστόσο τεχνικές επιχειρήσεις του ηγεμονικού εργοληπτικού πυρήνα (ΑΕΓΕΚ, ΜΗΧΑΝΙΚΗ, ΑΚΤΩΡ, ΘΕΜΕΛΙΟΔΟΜΗ κλπ.) εμφανίζουν «ωριμότερη» καπιταλιστική συγκρότηση, αποφεύγουν τον απροσμέτρητο γιγαντισμό, εξορμούν στις διεθνείς κατασκευαστικές αγορές με περισσότερο υπολογισμένα βήματα και εμφανίζουν μεγαλύτερη διάπλωση και διαφοροποίηση. Σε κάθε περίπτωση βρίσκονται σε οξύτατο ανταγωνισμό με την πληθώρα των υπολοίπων μεσαίων τεχνικών εταιριών, με αποτέλεσμα να έχει επέλθει και οργανωτικός διαχωρισμός των εργοδοτικών συνδικαλιστικών συγκροτήσεων (ΣΤΕΗΤ για τις ηγεμονικές επιχειρήσεις και ΣΑΤΕ για τις υπόλοιπες τεχνικές εταιρίες). Μ' αυτό τον τρόπο προωθείται αντικειμενικά και η εκκαθάριση του τεχνικού κεφαλαίου, παράλληλα με τη δυναμική του ανάπτυξη, από τα λιγότερο συγκροτημένα, εκσυγχρονισμένα και αποδοτικά τεχνικά κεφάλαια που αδυνατούν να ανταποκριθούν στον ισχυρό ανταγωνισμό που επικρατεί στις εργοληψίες και στους διαγωνισμούς των μεγάλων έργων. Μια διαδικασία οικονομικής αναδιάρθρωσης και επιχειρηματικής ανασυγκρότησης που πραγματοποιήθηκε σ' όλους τους ζωτικούς τομείς του ελληνικού καπιταλισμού, περιθωριοποιώντας και εκκαθαρίζοντας τις επιχειρήσεις δεύτερης και τρίτης ταχύτητας, οδηγώντας στην επικράτηση των ηγεμονικών εταιριών στο εσωτερικό του κάθε βιομηχανικού κλάδου. Σελίδα 10 / 15

11 Σ' αυτή την αντιπαράθεση ηγεμονικών - μεσαίων τεχνικών επιχειρήσεων το αριστερό εργατικό κίνημα δεν μπορεί να τοποθετείται απ' την οπτική της προστασίας των μικρομεσαίων τεχνικών εταιριών απέναντι στα «ντόπια και ξένα μονοπώλια», γιατί ακριβώς και αυτές οι μεσαίες εργοληπτικές εταιρίες αντιπροσωπεύουν σαφώς τις καπιταλιστικές σχέσεις εκμετάλλευσης, με εργασιακές συνθήκες μάλιστα ακόμη πιο αυταρχικές και περιοριστικές για το απασχολούμενο εργατικό τους δυναμικό. Κι αν οι ηγεμονικές τεχνικές εταιρίες αποτελούν το επίκεντρο μιας δυνητικής εργατικής ριζοσπαστικής παρέμβασης λόγω της θέσης, του μεγέθους και της συγκρότησής τους, ολόκληρο το δίκτυο των εργοληπτικών εταιριών Ε, ΣΤ και Ζ Τάξης (συνολικά 280 τεχνικές παραγωγικές μονάδες των κατασκευών), που αθροιστικά κατέχει ένα όχι ευκαταφρόνητο τμήμα της κατασκευαστικής αγοράς, αντιπροσωπεύουν έναν εξίσου καπιταλιστικό κοινωνικό τομέα εργοδοτικής κυριαρχίας και εργατικής αλλοτρίωσης. Άλλωστε, η υπεράσπιση του μεσαίου τεχνικού κεφαλαίου έναντι της ηγεμονικής θέσης των μεγάλων τεχνικών εταιριών, στη λογική της «ανάπτυξής» του, δεν οδηγεί παρά στην ίδια του τη μεγέθυνση, συσσώρευση και ενδυνάμωση, με αποτέλεσμα το πέρασμά του στην κλίμακα ακριβώς των ηγεμονικών τεχνικών εταιριών. Μ' αυτή την έννοια, η τοποθέτηση από την οπτική της κριτικής ανάλυσης και της εργατικής χειραφέτησης δεν μπορεί παρά να υιοθετεί μια καθολική αντικαπιταλιστική στάση έναντι του συνόλου των τεχνικών κεφαλαίων, μικρών, μεσαίων και μεγάλων. Βέβαια, αποτελεί μια αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα που απορρέει από την ανάλυση όλων των πρόσφατων οικονομικών αποτελεσμάτων που αφορούν στη δράση του τεχνικού κεφαλαίου το γεγονός ότι τόσο η χρηματιστηριακή πορεία όσο και η εξέλιξη της κερδοφορίας των μεγάλων τεχνικών εταιριών εμφανίζουν μια πτωτική ή στάσιμη πορεία από τα μέσα της 10ετίας του 1990 και μέχρι σήμερα. Ωστόσο το γεγονός αυτό δεν σηματοδοτεί την πτωτική πορεία του τεχνικού κεφαλαίου, αλλά περισσότερο την «προσγείωση» ανεδαφικών προσδοκιών της πρώτης 5ετίας του 1990 στο έδαφος της ρεαλιστικής οικονομικής πραγματικότητας. Η κερδοφορία των ηγεμονικών εργοληπτικών εταιριών συνεχίζει και σήμερα να διατηρείται ακμαία. Αλλά οι ρυθμοί εξέλιξής της εμφανίζονται χαμηλοί, πράγμα που απορρέει από τον οξυμένο ενδοκαπιταλιστικό ανταγωνισμό και από την επιδίωξη εκτοπισμού των μεσαίων τεχνικών επιχειρήσεων από το πεδίο των μεγάλων έργων. Οι ίδιες οι οικονομικές ανάγκες ανταπόκρισης στη διαδικασία συμμετοχής στα αυτοχρηματοδοτούμενα έργα που θα ανατεθούν προς εκτέλεση στην αμέσως επόμενη περίοδο, ωθεί ωστόσο σήμερα τις ηγεμονικές τεχνικές εταιρίες σε συσσωματώσεις, συγκροτώντας ευρύτερα καπιταλιστικά κατασκευαστικά συγκροτήματα: Πρόσφατη είναι η συμφωνία συνεργασίας των εταιριών Η Τάξης ΑΕΓΕΚ, ΑΚΤΩΡ, ΜΕΤΩΝ, ΖΕΥΣ, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΟΔΟΜΙΚΗ σ' αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, οι συγχωνεύσεις του τεχνικού κεφαλαίου προκειμένου να προωθήσει αποτελεσματικότερα την ανταγωνιστική του δράση στον ελληνικό, βαλκανικό και ευρωπαϊκό χώρο επανέρχονται στο προσκήνιο. Ακριβώς όπως στη 10ετία του 1970, στο βαθμό που η κοινοπρακτική οργάνωση πέντε σημερινών ηγεμονικών εργοληπτικών επιχειρήσεων αντιστοιχεί σε μέγεθος σε μια από τις τότε γιγαντιαίες ιμπεριαλιστικές ελληνικές τεχνικές εταιρίες. Η συγκεντροποίηση του κεφαλαίου που πραγματοποιείται εκ νέου μ' αυτή τη μορφή ολιγοπωλιακής συγκρότησης, αναδεικνύεται στην κυρίαρχη μορφή κίνησης του ελληνικού τεχνικού κεφαλαίου στις κατασκευές. Μ' αυτή τη μορφή επιτυγχάνεται η προσαύξηση της δανειοληπτικής του ικανότητας (που ξεπερνά έτσι τα 200 δισεκατομμύρια δραχμές) από τα διεθνή τραπεζικά ιδρύματα, που απαιτείται για τη συγχρηματοδότηση των ιδιωτικοποιούμενων τεχνικών έργων, πετυχαίνοντας οικονομίες κλίμακας, ισχυροποιώντας την εργοδοτική εξουσία έναντι της εργατικής τάξης των κατασκευών, ενδυναμώνοντας την ανταγωνιστική ικανότητα του ελληνικού έναντι του ευρωπαϊκού τεχνικού κεφαλαίου που εξίσου ελκύεται από την εκτέλεση των αυτοχρηματοδοτούμενων έργων (HOCHTIEF στα Σπάτα, BUIQUES στο Μετρό Θεσσαλονίκης κλπ.). Ταυτόχρονα δια μέσου αυτής της οικονομικής διαδικασίας συνεχούς αναδιάρθρωσης - εκκαθάρισης - συγκεντροποίησης του τεχνικού κεφαλαίου επιτυγχάνεται και ο εκτοπισμός των μεσαίων τεχνικών Σελίδα 11 / 15

12 επιχειρήσεων που διεκδίκησαν την είσοδό τους στα μεγάλα έργα, κι ακόμη στον ηγεμονικό χρηματιστηριακό πυρήνα (λ.χ. ο ΜΕΣΟΧΩΡΙΤΗΣ εμφανίζει μείωση κερδών μεταξύ της τάξης του 57%, η ΓΝΩΜΩΝ αντίστοιχη πτώση κερδών του επιπέδου του 83% κλπ.). Για ποια «ξένα μονοπώλια» λοιπόν μπορεί να γίνεται λόγος όταν το εκσυγχρονισμένο, δυναμικό και κερδοφόρο «ντόπιο» ελληνικό τεχνικό κεφάλαιο συγκροτείται σε πολυεθνικά - ιμπεριαλιστικά τεχνικά συγκροτήματα με ίδια κεφάλαια εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δραχμών και εργατοτεχνικό προσωπικό δεκάδων χιλιάδων εργαζομένων; Αν και η ιμπεριαλιστική επέκταση του ελληνικού κατασκευαστικού καπιταλισμού διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην άνοδο (αλλά και στην πτώση) του τεχνικού κεφαλαίου στη διάρκεια της 10ετίας του 1970 (μεγάλα έργα στη Μέση Ανατολή και στην Αφρική), σήμερα, χωρίς αυτή η προοπτική να φεύγει από το οπτικό πεδίο του ελληνικού τεχνικού κεφαλαίου, εντούτοις διαδραματίζει δευτερεύοντα ρόλο. Κύριο πεδίο ανάπτυξης, εμπέδωσης και ανταγωνισμού συνιστά μέχρι το η ελληνική κατασκευαστική αγορά. Ωστόσο, ένα τμήμα του ελληνικού εργοληπτικού καπιταλισμού τροφοδοτείται σημαντικά από τις διεθνείς κατασκευαστικές αγορές, έχοντας διαμορφώσει παραδοσιακούς επεκτατικούς δεσμούς με τα αραβικά και αφρικανικά κράτη. Πρόκειται για τεχνικές επιχειρήσεις όπως η ΑΘΗΝΑ (οικοδομικά έργα στα αραβικά εμιράτα), ο ΕΡΓΑΣ (έργα υποδομής στο Κουβέιτ) και κυρίως η ΕΤΕΠ του Ομίλου Αρφάνη - Χιόνη (βιομηχανικά και κτιριακά έργα στη Λιβύη και στη Ρωσία 100ντάδων εκατομμυρίων δολαρίων). Εξίσου ο ΖΕΥΣ (με υδραυλικά και πετροχημικά έργα σ' όλη τη Βόρεια Αφρική), η παλιά ΟΔΩΝ και ΟΔΟΣΤΡΩΜΑΤΩΝ (με έργα οδοποιίας και αρδευτικά κυρίως στη Λιβύη και στη Σαουδική Αραβία), η ΠΑΝΤΕΧΝΙΚΗ (με κατασκευή αυτοκινητοδρόμων στο Καμερούν). Απεναντίας, η επεκτατική κατασκευαστική δραστηριότητα του ελληνικού καπιταλισμού στις βαλκανικές και ανατολικές αγορές βρίσκεται ακόμη στην πρώτη της περίοδο. Πρόκειται για ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις που τοποθετούνται ακόμη σε δευτερογενές επίπεδο, με κυριότερο το ρόλο του ΣΑΡΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ (κτιριακά και οδικά έργα στην Αλβανία, με διεθνή χρηματοδότηση), της ΓΕΝΕΡ (με κατασκευές επίσης στην αλβανική οικονομία) και της ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ (με αυτοχρηματοδοτούμενα έργα στη βουλγαρική και ουκρανική αγορά). Ωστόσο, η κατασκευαστική αγορά των οικονομιών του πάλαι ποτέ «υπαρκτού σοσιαλισμού» αποτελεί το δυνητικό και ζωτικό πεδίο «ανάπτυξης» (ιμπεριαλιστικής επέκτασης) του ελληνικού τεχνικού κεφαλαίου στην πρώτη 10ετία του 21ου αιώνα, και προς την κατεύθυνση αυτή στρέφεται η προπαρασκευαστική - διερευνητική σημερινή του δραστηριότητα. Κι αυτός ο προσανατολισμός προκύπτει εξ αιτίας δύο βασικών παραμέτρων: Αφ' ενός, στην αρχή της επόμενης 10ετίας ένα σημαντικό μέρος των σημερινών μεγάλων ελληνικών έργων θα τείνουν προς την ολοκλήρωσή τους και άρα το συσσωρευμένο τεχνικό κεφάλαιο θα χρειάζεται να διανοίξει ζωτικό χώρο περαιτέρω «ανάπτυξής» του σε νέες αγορές. Αφ' ετέρου, η δρομολόγηση της διαδικασίας ενσωμάτωσης των βαλκανικών οικονομιών στη διευρυμένη Ευρωπαϊκή Ένωση δεν πρόκειται να γίνει παρά στα μέσα της πρώτης 10ετίας του 2.000, οπότε και μόνον τότε θα διατεθούν μαζικά ευρωπαϊκά κονδύλια για την (σταθεροποιούμενη εντωμεταξύ) ιμπεριαλιστική ανάπτυξη των τεχνικών υποδομών αυτών των αγορών. Και προφανώς θα είναι οι ηγεμονικές, έμπειρες και ώριμες ελληνικές κατασκευαστικές εταιρίες, που ανταγωνιζόμενες τις μεγάλες ευρωπαϊκές εργοληπτικές επιχειρήσεις, θα επιχειρήσουν να αποσπάσουν τη μερίδα του λέοντος της μελλοντικής βαλκανικής και ανατολικής κατασκευαστικής αγοράς (αφού οι τοπικές ισχυρές κρατικές τεχνικές επιχειρήσεις αυτών των χωρών έχουν ήδη οδηγηθεί στη διάλυση μετά το 1990). 4. Δημόσια Έργα Υποδομής: Στον κυκεώνα της ιδιωτικοποίησης Σε κάθε περίπτωση τεχνικών κατασκευών η χρηματοδότηση, λειτουργία και διαχείριση των έργων υποδομής Σελίδα 12 / 15

13 είχε και συνεχίζει να εμφανίζει έναν διπλό χαρακτήρα: Αφ' ενός την εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών γενικού χαρακτήρα (παροχή ύδρευσης, οδικές επικοινωνίες κλπ.) και αφ' ετέρου τη διασφάλιση ευρύτερων συνθηκών που διευκολύνουν τους όρους αναπαραγωγής των κυρίαρχων καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής (λ.χ. οι οδικοί άξονες, τα λιμενικά έργα κ.ά. διασφαλίζουν την κυκλοφορία των εμπορευμάτων και των κεφαλαίων). Πρόκειται για χαρακτηριστικά που ανταποκρίνονται στο γενικότερο ρόλο της οικονομικής και κοινωνικής παρέμβασης του αστικού κράτους, είτε αναφορικά με τα τεχνικά έργα υποδομής, είτε με τους εκπαιδευτικούς μηχανισμούς, είτε με το νοσηλευτικό σύστημα κλπ. Το ίδιο ισχύει και για τις σημερινές μεγάλες κατασκευές που προωθούνται στα πλαίσια του 2ου Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης αλλά και του προγραμματιζόμενου 3ου Πακέτου Σαντέρ μετά το Τα μεγάλα έργα οδοποιίας (ΠΑΘΕ, Εγνατία κλπ.), υδραυλικών (Βιολογικοί καθαρισμοί Θεσσαλονίκης και Ψυτάλλειας), τα οικοδομικά έργα (όπως τα περιφερειακά νοσοκομεία και τα μεγάλα συγκροτήματα εργατικών κατοικιών) εξυπηρετούν ταυτόχρονα κοινωνικές ανάγκες καθολικής φύσης (όπως υδροδότηση των μεγάλων αστικών κέντρων --Αθήνας και Θεσσαλονίκης-- από τον Εύηνο και τον Αλιάκμονα, βιολογική επεξεργασία των λυμάτων για τον καθαρισμό του περιβάλλοντος), όπως και ταυτόχρονα τους όρους διακίνησης και αναπαραγωγής των κεφαλαίων. Δεν πρόκειται προφανώς ούτε για «έργα βιτρίνας» (τα αντίστοιχα έργα της Ολυμπιάδας του που έχουν πραγματικά τέτοιο χαρακτήρα δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα ελάχιστο μέρος του συνολικού προϋπολογισμού των υπό εξέλιξη τεχνικών κατασκευών) ούτε για «έργα λεία στα πολυεθνικά συμφέροντα» (εφ' όσον στη συντριπτική τους πλειονότητα, πλην των αναγκαίων περιπτώσεων εισαγωγής ευρωπαϊκής τεχνογνωσίας εκεί όπου απουσιάζει, εκτελούνται από τις ηγεμονικές, και σε πολλές περιπτώσεις «πολυεθνικές» ελληνικές εταιρίες Η Τάξης). Ωστόσο, αν μέχρι σήμερα το οικονομικό βάρος των μεγάλων κατασκευών βάρυνε τον κοινοτικό και τον εθνικό προϋπολογισμό, στις σημερινές συνθήκες τείνει να εισαχθεί και να κατοχυρωθεί προοπτικά η ιδιωτικοποίηση των κοινωφελών τεχνικών κατασκευών. Βέβαια, η διαδικασία αυτή ιδιωτικοποίησης των μεγάλων τεχνικών κατασκευών προβλέφθηκε ήδη από τον τελευταίο νόμο που καταρτίσθηκε το 1993 με αφορμή το 2ο Πακέτο Ντελόρ για την εκτέλεση των δημόσιων έργων, δια μέσου του συστήματος ΒΟΟΤ (αυτοχρηματοδότηση - κατασκευή - εκμετάλλευση της λειτουργίας). Εντούτοις, η διαδικασία αυτή δεν είχε εφαρμοστεί παρά σε επιμέρους τομείς και περιπτώσεις. Άλλωστε, το ίδιο το τεχνικό κεφάλαιο γενικότερα αδυνατεί και δεν επιθυμεί να δεσμευτεί σε μια τέτοια κατεύθυνση, πολύ περισσότερο που οι τεχνικές εταιρίες τζιράρουν με τις χρηματοδοτήσεις του κοινοτικού και ελληνικού δημοσίου. Όμως, το περιορισμένο αντικειμενικά ύψος των διαθέσιμων οικονομικών πόρων που απαιτούνται για την ολοκλήρωση ορισμένων μεγάλων κατασκευών (λ.χ. σοβαρές ελλείψεις χρηματικών πόρων για την ολοκλήρωση του ΠΑΘΕ και της Εγνατίας ύψους τουλάχιστον 700 δισεκατομμυρίων δραχμών), αλλά και η διακηρυγμένη πρόθεση των καπιταλιστικών κέντρων να προωθήσουν τη διαδικασία της ιδιωτικοποίησης σ' όλους τους κοινωνικούς τομείς, οδηγούν πλέον στην ενεργοποίηση των μηχανισμών εξω-κρατικής, ιδιωτικής χρηματοδότησης και κατά συνέπεια εκμετάλλευσης τμημάτων των σημερινών κατασκευών. Κι ακόμη περισσότερο των τεχνικών έργων υποδομής που προγραμματίζονται για το άμεσο μέλλον, μέσα από καινούργιες διαδικασίες που προβλέπουν τη χρηματοδότηση από διεθνείς τραπεζικούς οργανισμούς με την εγγύηση του ελληνικού κράτους και τη μακρόχρονη ιδιωτική τους εκμετάλλευση. Αυτή η οικονομική διαδικασία θα οδηγήσει αναπόφευκτα στην πρόσθετη επιβάρυνση των χρηστών των κοινωφελών έργων, πράγμα που θα καταλήξει στη μετατροπή της παροχής νερού, της βιολογικής επεξεργασίας των λυμάτων, της χρήσης των οδικών αξόνων κλπ. σε καθαρές ιδιωτικές εμπορικές δραστηριότητες όπως κάθε άλλη της «ελεύθερης» καπιταλιστικής αγοράς, καταργώντας έμπρακτα κάθε κοινωνικό κοινωφελή της χαρακτήρα. Και βέβαια αυτά τα «ιδιωτικοποιούμενα» έργα υποδομής θα προωθούν την «ανάπτυξη» του ελληνικού καπιταλισμού, ωστόσο όμως θα αποψιλώνεται πλέον ολοκληρωτικά η όποια κοινωφελής τους φύση. Σελίδα 13 / 15

14 Κι ακόμη περισσότερο εφ' όσον θα γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης από μονοπωλιακές δομές (λ.χ. διόδια στους αυτοκινητοδρόμους που δεν υπόκεινται σε ανταγωνισμό), πράγμα που θα εξασφαλίζει εξ αντικειμένου σταθεροποιημένη κερδοφορία των τραπεζικών ιδρυμάτων χρηματοδότησης και διαχείρισης αυτών των έργων υποδομής. Κατά συνέπεια το ζήτημα που τίθεται στο επίκεντρο της ριζοσπαστικής κριτικής και της εργατικής αντικαπιταλιστικής παρέμβασης δεν είναι η διασφάλιση του «αναπτυξιακού» χαρακτήρα των δημόσιων έργων (που ούτως ή άλλως είναι δεδομένος για την αστική οικονομία), αλλά η κοινωνικοποίησή τους από την άποψη της κατασκευής, της χρηματοδότησης, της διαχείρισης, της λειτουργίας και της εκμετάλλευσής τους. Ένα σημαντικό πλέον τμήμα των προς εκτέλεση τεχνικών κατασκευών της επόμενης περιόδου προγραμματίζεται να πραγματοποιηθεί με τη μέθοδο της αυτοχρηματοδότησης - συγχρηματοδότησης, καθώς ο προϋπολογισμός αυτών των «ιδιωτικοποιούμενων» κοινωφελών έργων φτάνει αθροιστικά τα 2 τρισεκατομμύρια δραχμές. Ζωτικό απ' αυτή την άποψη είναι το επενδυτικό ενδιαφέρον που επιδεικνύουν ιαπωνικές και αμερικανικές τράπεζες (Τράπεζα Αμερικής, Τράπεζα Τόκιο κλπ.). Πέραν των κατασκευών που ήδη συγχρηματοδοτούνται από το διεθνές τραπεζικό κεφάλαιο και θα αποτελέσουν αντικείμενο τουλάχιστον 30ετούς ιδιωτικής εκμετάλλευσης (Αεροδρόμιο Σπάτων, Γέφυρα Ρίου - Αντιρίου, Αυτοκινητόδρομος Σταυρού - Ελευσίνας κλπ.), προγραμματίζεται να εκτελεστούν με αυτοχρηματοδότηση νευραλγικά τμήματα άνω των 200 χιλιομέτρων στους αυτοκινητόδρομους ΠΑΘΕ (λ.χ. το τμήμα Κόρινθος-Πάτρα), και ΕΓΝΑΤΙΑ (π.χ. τμήμα Στρυμώνα - Καβάλας). Προφανώς από αυτές τις «ιδιωτικοποιούμενες» κατασκευές εξαιρούνται τα «δύσκολα» έργα χαμηλής ιδιωτικής κερδοσκοπικής εκμετάλλευσης και υπερμεγέθους κόστους κατασκευής, όπως π.χ. οι Σήραγγες των Τεμπών. Απεναντίας τα μελλοντικά ολυμπιακά έργα (Ολυμπιακό Χωριό και Φαληρικό Συγκρότημα) ύψους άνω των 120 δισ. δρχ. καθώς και η Ζεύξη του Μαλιακού Κόλπου (πάνω από 100 δισ. δρχ. το κόστος της υποθαλάσσιας σήραγγας) εντάσσονται στα προς αυτοχρηματοδότηση έργα. Οι τομείς ωστόσο όπου η αυτοχρηματοδότηση - ιδιωτικοποίηση των τεχνικών έργων τείνει να προσλάβει ευρύτερες διαστάσεις (πέραν των οδικών αξόνων) είναι η κατασκευή του δικτύου φυσικού αερίου με την προβλεπόμενη συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα τουλάχιστον στο 40%. Ανάλογα ισχύουν στην προγραμματιζόμενη κατασκευή του μεγάλου πετρελαιαγωγού Μπουργκάς - Αλεξανδρούπολη για τη μεταφορά των πετρελαίων του Καζακστάν - Αζερμπαϊτζάν, που βρίσκεται στο στάδιο εκπόνησης της τεχνικής μελέτης. Άλλωστε, στην κοινοπραξία που συστάθηκε στα τέλη του 1997 για την εξασφάλιση της τροφοδότησης των ελληνικών διυλιστηρίων με ρωσικό πετρέλαιο, και πέραν της παρέμβασης των διεθνών πετρελαϊκών - ενεργειακών πολυεθνικών εταιριών, ήδη συμμετέχουν με προσδιοριστικό ρόλο οι Όμιλοι Λάτση και Κοπελούζου, παράλληλα με τη ΔΕΠ, η οποία επίσης πρόκειται να αποκρατικοποιηθεί. Ήδη η συμμετοχή των ιδιωτικών τραπεζικών κεφαλαίων στα τρέχοντα συγχρηματοδοτούμενα μεγάλα έργα (δια μέσου κυρίως της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων), προσεγγίζει σχεδόν το 50% του προϋπολογισμού τους. Κι αυτό τη στιγμή που η δημόσια συμμετοχή (ελληνική και κοινοτική) δεν φτάνει παρά στο 40%, ενώ το υπόλοιπο 10% καλύπτεται από τη συμμετοχή των εταιριών που συμμετέχουν στις κατασκευάστριες κοινοπραξίες. Αυτό ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις των σύγχρονων μεγάλων κατασκευών, από το Αεροδρόμιο των Σπάτων (χρηματοδότηση της ΕΤΕΠ στα 310 δισεκατομμύρια δρχ. σε συνολικό προϋπολογισμό 660 δισεκατομμυρίων δρχ.), μέχρι το σχεδιαζόμενο Μετρό της Θεσσαλονίκης, την Αττική Οδό που ήδη ξεκίνησε και τη Ζεύξη Ρίου - Αντιρρίου (τραπεζική χρηματοδότηση 370 εκατομμυρίων ECU από την ΕΤΕΠ σε συνολικό προϋπολογισμό 760 εκατομμυρίων ECU). Μάλιστα, με το καινούργιο σύστημα που αποφασίστηκε να εφαρμοστεί από την κυβερνητική εξουσία, (Private Finance Initiative = Ιδιωτική Χρηματοδοτική Πρωτοβουλία), ολόκληρη η χρηματοδότηση των «δημόσιων» έργων υποδομής θα γίνεται πλέον αποκλειστικά από κοινοπρακτικά επιχειρηματικά σχήματα. Αυτοί οι ιδιωτικοί φορείς θα εξασφαλίζουν τον αναγκαίο διεθνή τραπεζικό δανεισμό, με αποτέλεσμα η ίδια η Σελίδα 14 / 15

15 ιδιοκτησία των κοινωφελών έργων να περιέρχεται στα χέρια των τραπεζικών ομίλων, ενώ το ελληνικό δημόσιο (και δι' αυτού οι χρήστες των έργων υποδομής) να οδηγείται να αγοράζει τις «κοινωφελείς» υπηρεσίες αυτών των ιδιωτικών κοινοπραξιών. Ο λαϊκός δηλαδή καταναλωτής νερού, φυσικού αερίου ή ενός αυτοκινητοδρόμου κλπ. θα καταβάλλει υποχρεωτικά επί 10ετίες τη «συνεισφορά του» στις αγγλικές ή ιαπωνικές τράπεζες για την παροχή στην ελληνική κοινωνία των «δημόσιων» κοινωφελών υπηρεσιών. Οι διεθνείς χρηματοδοτικοί όμιλοι θα έχουν στον απόλυτο ιδιοκτησιακό τους έλεγχο οδικά δίκτυα εθνικής σημασίας, δίκτυα υδροδότησης κλπ. έργα υποδομής, υπαγορεύοντας προφανώς τους οικονομικούς τους όρους στους λαϊκούς χρήστες αυτών των υπηρεσιών. Γίνεται έτσι περισσότερο από προφανής η ανάγκη του αγώνα για την κατάκτηση του κοινωνικού εργατικού ελέγχου των τεχνικών αυτών έργων, τη διασφάλιση της δημόσιας χρηματοδότησής τους, τη λαϊκή αντιπροσωπευτική τους διαχείριση, την κοινωνική τους λειτουργία και εκμετάλλευση, αποφεύγοντας προφανώς τόσο τη Σκύλλα της ιδιωτικής κερδοσκοπίας, όσο όμως και τη Χάρυβδη του αστικού κρατικού γραφειοκρατισμού. Προβάλλεται βέβαια σαν επιχείρημα ότι η αποκλειστική ιδιωτική τραπεζική αυτοχρηματοδότηση αυτών των έργων θα επιτρέψει την ελάφρυνση του υπερμεγέθους δημόσιου χρέους, εφ' όσον οι πιστώσεις για την κατασκευή τους δεν θα εγγράφονται στον κρατικό προϋπολογισμό. Ωστόσο σ' αυτή την επιχειρηματολογία μπορεί βάσιμα ν' αντιπαρατεθεί η πολιτική και κοινωνική λογική της επιβολής ειδικής φορολογικής επιβάρυνσης των υπερκερδοφόρων επιχειρήσεων που ωφελούνται άμεσα και χρησιμοποιούν αυτά τα έργα υποδομής, αντί να επιρρίπτεται το βάρος της αποπληρωμής τους στους λαϊκούς χρήστες, δια μέσου των υψηλών και πυκνών διοδίων και άλλων εισφορών. Διαφορετικά, τα κύματα της ιδιωτικοποίησης θα σαρώσουν προοπτικά εξολοκλήρου ακόμη κι αυτόν τον κοινωνικό τομέα των έργων υποδομής, αφαιρώντας του κάθε στοιχείο κοινωφελούς χροιάς. Σελίδα 15 / 15