ΕΙΣΗΓΗΣΗ. Γεωργίου Κ. Τριανταφυλλίδη Μηχανικού Μεταλλείων Μεταλλουργού Λέκτορα Τµήµατος χηµικών Μηχανικών της ΠΣΑΠΘ

Transcript

1 ΕΙΣΗΓΗΣΗ Γεωργίου Κ. Τριανταφυλλίδη Μηχανικού Μεταλλείων Μεταλλουργού Λέκτορα Τµήµατος χηµικών Μηχανικών της ΠΣΑΠΘ Με την έγκριση της ιοικούσας Επιτροπής του Περιφερειακού Τµήµατος Θράκης του ΤΕΕ Για την ηµερίδα του ΤΕΕ Εθνικός Χωροταξικός Σχεδιασµός και Εξορυκτική ραστηριότητα Θέµα: Ευρεία συναίνεση των τοπικών κοινωνιών για αδειοδότηση µεταλλευτικών δραστηριοτήτων µεγάλης κλίµακας (πχ παραγωγή χρυσού) πριν το χωροταξικό σχεδιασµό Η θέση σε δηµόσιο διάλογο θεµάτων τα οποία σχετίζονται µε τη διαδικασία του εθνικού χωροταξικού σχεδιασµού µεταλλευτικών επεµβάσεων µεγάλης κλίµακας γίνεται ευχάριστα αποδεκτή από τη ιοικούσα Επιτροπή του Περιφερειακού Τµήµατος Θράκης του ΤΕΕ (σε συντοµία ΤΕΕ Θράκης στο εξής). Την κοινωνία της Θράκης απασχόλησε και απασχολεί σοβαρά η βιοµηχανική πρόταση για παραγωγή χρυσού µε κυάνωση των πετρωµάτων. Το ζήτηµα αντιµετωπίσθηκε σε υψηλό επιµελητηριακό επίπεδο από το ΤΕΕ Θράκης µε τις πόρτες διαλόγου µε την κεντρική διοίκηση (ΥΠΕΧΩ Ε) ερµητικά κλειστές. Η θέση του ΤΕΕ Θράκης είναι αρνητική στην πρόταση αυτή για τη Θράκη και µε τη σηµερινή εισήγηση δίδεται για πρώτη φορά βήµα για να εκτεθούν οι απόψεις οι οποίες οδήγησαν στην απόφαση αυτή. Στην εισήγηση βέβαια λαµβάνεται υπόψη το σηµερινό διοικητικό status του ζητήµατος γεγονός το οποίο την καθιστά περισσότερο ενεργή. Η πρόταση παραγωγής χρυσού σε περιοχές της βόρειας Ελλάδας µε εκχύλιση των πετρωµάτων µε κυανιούχα υδατικά διαλύµατα (κυάνωση) ξεκίνησε από τα µέσα της δεκαετίας του Κατά το πρόσφατο παρελθόν επιχειρήθηκε ανεπιτυχώς η αδειοδότηση µονάδων κυάνωσης στις Σάππες Ροδόπης και στο Πέραµα Εβρου (οι προτάσεις απορρίφθηκαν από σύσσωµη την κοινωνία των πολιτών της Θράκης) και στην Ολυµπιάδα Χαλκιδικής (η απόφαση έγκρισης των περιβαλλοντικών όρων ΥΠΕΧΩ Ε- ΥΠΑΝΑ για κυάνωση του αρσενοπυρίτη Ολυµπιάδας απορρίφθηκε από το ΣτΕ). Στα πλαίσια του ΕΣΑ των µεταλλείων Κασσάνδρας Χαλκιδικής επιχειρείται σήµερα ανακίνηση του θέµατος µε εκµετάλλευση, σε συνέχεια της υπάρχουσας δραστηριότητας η οποία προκαλεί ήδη βαρύτατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις (πχ εξόφθαλµα τριτοκοσµική περιβαλλοντική διαχείρηση των καταλοίπων σιδηρο/αρσενοπυρίτη και του 1

2 κυανιούχου νατρίου, θέση σε κατάσταση υψηλού ρίσκου των περιουσιών των κατοίκων της Στρατονίκης), του λεγόµενου κοιτάσµατος στις Σκουριές Χαλκιδικής και αυτού της Ολυµπιάδας. Συγκεκριµµένα προβλέπεται επέµβαση σε µεγάλο εµβαδόν της βόρειας Χαλκιδικής και απόληψη του χρυσού µε κυάνωση ενώ παράλληλα θα παραχθεί και χαλκός. Επίσης δεν έχει κλείσει το θέµα αδειοδότησης ανάλογου µεταλλείου στο Πέραµα Εβρου. Α) Πραγµατική περιβαλλοντική διάσταση του προβλήµατος 1. Οι εµφανίσεις χρυσού παγκοσµίως σε χονδροµερή τεµάχια τα οποία µπορούν να ανακτηθούν µε βαρυτοµετρικό εµπλουτισµό σπανίζουν όλο και περισσότερο. Η παραγωγή του µετάλλου αυτού γίνεται από πετρώµατα µε εµφανίσεις χρυσού µερικών γραµµαρίων ανά τόννο πετρώµατος µε τη µέθοδο εκχύλισης του µετάλλου µε υδατικά κυανιούχα διαλύµατα (κυάνωση). Ζητείται όµως η παραγωγή εκατοντάδων (µήπως και χιλιάδων;) τόννων χρυσού. Οι προτάσεις για τις περιοχές Σαππών, Περάµατος και Σκουριών Χαλκιδικής οµιλούν για µερικά γραµµάρια χρυσού στον τόννο του πετρώµατος. 2. Στη βόρεια Ελλάδα ολόκληρη η Σερβοµακεδονική µάζα (η ζώνη µεταξύ Στρατωνίου και οιράνης), το τµήµα της ορεινής Θράκης µεταξύ Ροδόπης - Εβρου και µεγάλες περιοχές του Παγγαίου περιέχουν χρυσό σε λεπτοµερή διασπορά (µερικά γραµµάρια ανά τόννο πετρώµατος). ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ. Οι εµφανίσεις είναι χαµηλού βάθους (από την επιφάνεια της γης µέχρι 600 m) oπότε χαρακτηρίζονται πρόσφορες για εκµετάλλευση αρχικά µε επιφανειακή και ακολούθως µε υπόγεια εξόρυξη. Η επιστηµονική θεµελίωση για την έκταση εµφανίσεων χρυσού στη Μακεδονία και τη Θράκη σε περιεκτικότητες µερικών γραµµαρίων ανά τόννο υπάρχει στις εισηγήσεις των κ.κ. Περικλή Παπαδόπουλου (τότε ιευθυντή του ΙΓΜΕ Ξάνθης) και Νικολάου Αρβανιτίδη (τότε ιευθυντή του ΙΓΜΕ Θεσσαλονίκης αλλά εµφανίσθηκε ως εκπρόσωπος της Ενωσης Ελλήνων Γεωλόγων) στη διηµερίδα του ΤΕΕ Θράκης για τις εκµεταλλεύσεις χρυσοφόρων κοιτασµάτων στη Θράκη (Κοµοτηνή, Οκτώβριος 2000). Η εκµετάλλευσή του µε κυάνωση ήταν τότε «µονόδροµος» για ανάπτυξη της περιοχής. 3. Μεγάλοι όγκοι πετρωµάτων θα εξορύσσονται, θα αλέθονται εν υγρώ (υγρή λειοτρίβηση) και θα υφίστανται εκχύλιση µε κυανιούχα δαλύµατα. Αυτόµατα ολόκληρη η ποσότητα των χρυσοφόρων πετρωµάτων θα καθίσταται απόβλητο της διαδικασίας. Θα αποτίθενται στους λεγόµενους χώρους (ή λίµνες) τελµάτων. Το σηµερινό ανάγλυφο της γης (κυρίως σε ορεινές ηµιορεινές περιοχές όπου επικρατούν δάση ή δασικές εκτάσεις) θα αντικατασταθεί από τεράστια επιφανειακά ορύγµατα, επιφανεικές αποθέσεις στείρων και λίµνες τελµάτων. Με βάση το ΕΣΑ Χαλκιδικής πάνω από στρέµµατα δάσους θα έχουν σήµερα αυτήν την τύχη. Το επιφανειακό όρυγµα στις Σκουριές θα έχει διάµετρο πάνω από 1200 m και βάθος 600 m. Και έπεται δραµατική και ανεξέλεγκτη συνέχεια για ολόκληρη τη βόρεια Ελλάδα. 2

3 Πρακτικά για παραγωγή 30 τόννων χρυσού από 200 m βάθος θα επέρχεται αναντίστρεπτη καταστροφή περίπου έως στρεµµάτων γης, γεωργικής, δασικής ή καθαρού δάσους. 4. Προτείνεται «αποτοξικοποίηση» των κυανιούχων πολφών πριν την απόρριψη στο χώρο τέλµατος οπότε υποστηρίζουν ότι το τελικό απόρριµα θα είναι αδρανές στη λίµνη τέλµατος. Η αλήθεια είναι ότι οι υπάρχουσες σήµερα µέθοδοι αποτοξικοποίησης των κυανιόντων επιτυγχάνουν τη µετατροπή του κυανίου σε άλλες αζωτούχες ενώσεις (όπως η αµµωνία ή το αµµώνιο) αλλά µόνον για την υγρή (υδατική) φάση. Στους πολφούς της µεταλλουργίας του χρυσού παραµένουν ανεξέλεγκτες ποσότητες δηλητηριωδών αζωτούχων ενώσεων αλλά και κυανιόντων προσροφηµένων στη στερεά φάση του τέλµατος. Εκεί αντιδρούν µε τα πολλά υπάρχοντα µέταλλα και δηµιουργούν µια ποικιλία από υδατοδιαλυτά µεταλλοκυανιούχα σύµπλοκα µέσα στο τέλµα. Οι µέθοδοι αυτές για τους πολφούς της µεταλλουργίας του χρυσού αποτελούν σήµερα τον ελιγµό για κάµψη των αντιδράσεων των τοπικών κοινωνιών στην εφαρµογή της πρότασης και επίτευξη τελικά αδειοδότησης από τις αρχές. Χιλιάδες στρέµµατα από ανάλογες λίµνες θα κοσµούν τη βόρεια Ελλάδα, µεγαλύτερες σε έκταση από τις υπάρχουσες λίµνες και ποτάµια µε πόσιµο νερό. Παράλληλα µεγάλες ποσότητες κυανίου θα εκλύονται στην ατµόσφαιρα ως αέριο υδροκυάνιο. 5. Σηµειώστε τις ποσότητες καθαρού νερού (η κυάνωση είναι υδροµεταλλουργία) το οποίο θα µολύνεται από τη διαδικασία (100 m 3 /ώρα για κάθε 1000 tn/ηµέρα επεξεργαζόµενου πετρώµατος, στο ΕΣΑ Χαλκιδικής προτείνεται η εξόρυξη και επεξεργασία tn πετρώµατος ηµερησίως!!!). Θα αντλούνται από υπόγειους υδροφορείς και θα είναι πλήρως ανταγωνιστικές των απαιτήσεων σε νερό για άρδευση και ύδρευση. Αυτό έγινε απόλυτα κατανοητό στις περιπτώσεις Σαππώνν και Περάµατος. Στην Αµερική τηρείται ο κανόνας no water no mine. 6. Τα πετρώµατα σε Χαλκιδική και Θράκη είναι θειούχα (περιέχουν πυρίτες). Το βρόχινο νερό και προοδευτικά και το υπόγειο θα µολύνονται από τη δηµιουργία θειικού οξέος το οποίο διαλυτοποιεί τα βαρέα µέταλλα (όξινη απορροή µεταλλείων, ΟΑΜ) κατά ανεξέλεγκτο τρόπο λόγο της τεράστιας έκτασης των προτεινόµενων επεµβάσεων. ΟΑΜ βέβαια θα δηµιουργεί και η σκόνη που θα εκλύεται από την εξόρυξη. Ζητείστε το χάρτη γεωχηµείας της ευρύτερης περιοχής Λαυρίου (αλλά και της Κίρκης Εβρου και του Στρατωνίου) για να διαπιστώσετε πως θα καταντήσει η περιοχή Σαππών Πετρωτών Ροδόπης και της βόρειας Χαλκιδικής από τη µόλυνση σε βαρέα µέταλλα σε 15 χρόνια από τα φαινόµενα αυτά. 7. Ενώ η εξόρυξη των πετρωµάτων είναι µεταλλευτική διαδικασία η κυάνωση είναι καθαρά χηµική και η εφαρµογή της σε ανοικτά κυκλώµατα όπως αυτά της µεταλλουργίας χρυσού από περιβαλλοντική άποψη είναι απαράδεκτη. Η αρνητική βιολογική δράση στα έµβια όντα των ενώσεων του κυανίου είναι γνωστή. Τα απόβλητα της διαδικασίας κρίνονται ως χειρότερα από τα πυρηνικά κατάλοιπα. 3

4 8. Απλή οικονοµική ανάλυση του πλαισίου λειτουργίας ανάλογων µονάδων αποδεικνύει ότι θα λειτουργήσουν σε καθεστώς δηµόσιας ζηµίας µιά και δεν υπάρχουν royalties για το δηµόσιο. Μοναδικό όφελος οι αποζηµιώσεις του προσωπικού και ότι αυτό συνεπάγεται. Η παραπάνω τεκµηρίωση οδήγησε το ΤΕΕ Θράκης να πρωτοστατήσει στην αρνητική τοποθέτηση ολόκληρης της κοινωνίας της Θράκης απέναντι στην πρόταση αυτή. Β) Η διαχείρηση του περιβαλλοντικού θέµατος από τον αδειοδοτικό µηχανισµό (κυρίως από το ΥΠΕΧΩ Ε) Θα περιορισθώ σε µερικές κραυγαλέες ενέργειες του αδειοδοτικού µηχανισµού στην Αθήνα οι οποίες οδήγησαν σε κλονισµό της εµπιστοσύνης απέναντί του όσον αφορά το ζήτηµα αυτό. Η λογική του να παίρνει αποφάσεις µε κλειστές τις πόρτες του διαλόγου εκθέτει ολόκληρο το ελληνικό δηµόσιο: Α) έχεται ως αδρανή τα τέλµατα της µεταλλουργίας του χρυσού και στερεί τη διαπραγµατευτική δυνατότητα αξίωσης royalties από τις ενδιαφερόµενες εταιρίες τα οποία στις περιπτώσεις µεταλλείων στην Αµερική φθάνουν τα 50 US$ / oz. Η τριτοκοσµική αυτή τοποθέτηση προκαλεί εν τη γεννέσει του µεταλλείου ασύλληπτη οικονοµική δηµόσια ζηµία. Επίσης στερεί τη δυνατότητα εκτίµησης της οικονοµικής ζηµίας σε περιπτώσεις αστοχιών των φραγµάτων συγκράτησης των τελµάτων. Ετσι η λογική αυτή δέχεται ότι αν αστοχήσει το φράγµα στο Πέραµα δεν θα υπάρξει καµµία περιβαλλοντική επίπτωση ενώ εισήγηση ιδιαίτερα αρµόδιου για το θέµα δηµόσιου λειτουργού απέδειξε ότι απλά και µόνον η διάστρωση του υλικού στον πυθµένα της θάλασσας θα αναστείλει την ενάλια ζωή για πολλές δεκαετίες. Β) Οταν είδαν την αντίδραση της κοινωνίας της Θράκης στην κυάνωση πρότειναν (η ενδιαφερόµενη εταιρία) µέθοδο παραγωγής του χρυσού «χωρίς κυάνιο». Εγινε αγώνας για να πεισθούν οι φορείς του νοµού Ροδόπης ότι πρόκειται για ελιγµό της εταιρίας αλλά και του αδειοδοτικού µηχανισµού (µια και δέχεται ότι του λέει η εταιρία ενώ παράλληλα αγνοεί την τοπική τεκµηρίωση) να περάσει το κυάνιο από την πίσω πόρτα. Στα πλαίσια οµάδας εργασίας του ΤΕΕ έγινε κριτική της πρότασης, η ΜΠΕ για λειτουργία µεταλλείου χωρίς κυάνιο κρίθηκε απαράδεκτη και αντιφατική ως προς την αρχική µελέτη για την προέγκριση χωροθέτησης και η σχετική τεκµηρίωση υπεβλήθη στο ΣτΕ (µια και µε το ΥΠΕΧΩ Ε δεν υπήρχε πόρτα διαλόγου) µαζί µε το αίτηµα του ήµου Σαππών για ακύρωση της απόφασης προέγκρισης χωροθέτησης του µεταλλείου Σαππών. Σήµερα η σχετική απόφαση του ΣτΕ (2170/2006) βρίσκεται στο στάδιο της καθαρογραφής. Ρωτείστε να πληροφορηθείτε το περιεχόµενό της. Είναι κόλαφος για το ΥΠΕΧΩ Ε και για τη λογική των κεντρικών χωροταξικών σχεδιασµών 4

5 ανάλογων δραστηριοτήτων ερήµην των τοπικών κοινωνιών. Υπάρχει κάποιος υπεύθυνος; Γ) Στα παραπάνω µπορούν να προστεθούν τα όσα διαδραµατίσθηκαν στην έκδοση των περιβαλλοντικών όρων για το µεταλλείο χρυσού Ολυµπιάδας Χαλκιδικής (εκεί αγνοήθηκε και έκθεση πρωτοβάθµιων καθηγητών ΑΕΙ για τον περιβαλλοντικό χαρακτηρισµό της διαδικασίας) µε αποτέλεσµα να απορριφθεί η σχετική απόφαση για έγκριση των περιβαλλοντικών όρων από το ΣτΕ. ) Τέλος χαρακτηρίσθηκε ως παράδειγµα προς αποφυγή για τη Θράκη και προξένησε ιδιαίτερο προβληµατισµό η περιβαλλοντική αδειοδότηση της λιθογόµωσης στα µεταλλεία Στρατωνίου µε το τρόπο µε τον οποίο λειτουργεί µέχρι σήµερα. Εκει λοιπόν τα κατάλοιπα του αρσενο/σιδηροπυρίτη µετά τον εµπλουτισµό, µε µεγάλες ποσότητες προσροφηµένου κυανιούχου νατρίου, οδεύουν στη λιθογόµωση αφού αναµιχθούν µε τσιµέντο περίπου κατά 10%. Η πρόταση θα είχε λογική σε στεγνό περιβάλλον διότι η δηµιουργία συµπαγούς υλικού στις στοές υποτίθεται ακινητοποιεί το κυάνιο. υστυχώς το υλικό λιθογόµωσης πέφτει σε περιβάλλον όπου κυκλοφορούν άφθονα νερά όξινης απορροής µε ph περίπου 3,5 έως 4. Το τσιµέντο δεν έχει καµµία τύχει ως συνεκτικό υλικό. Περίπου 0,5 τόννοι κυανιούχου νατρίου ηµερησίως αντιδρούν εποµένως µε τον πυρίτη στα υπόγεια και αναλογισθείτε τις συνέπειες. Κάποιος όµως πρόσφατα ισχυρίσθηκε ότι από τη διαδικασία αυτή δεν πέθανε κανένας!!!!!! Ε) Απαλλαγή των υπευθύνων των εταιριών των εµπλεκόµενων στην υπόθεση για περιβαλλοντικές παραβάσεις µε κατάλληλους νόµους (πχ Ν. 2436/1966 και 3220/2004 που αφορούν τις εταιρίες TVX Hellas AE και Ελληνικός Χρυσός AE). Γ) Νοµικό πλαίσιο αδειοδότησης Ο νόµος 210/1973 (µεταλλευτικός κώδικας) ο οποίος σήµερα διέπει τις διαδικασίες αδειοδότησης µεταλλείων είναι αυστηρά νόµος προστασίας της µεταλλειοκτησίας. Πουθενά δε λαµβάνει υπόψη του την αξία του φυσικού κεφαλαίου το οποίο οι διαδικασίες αυτές ζητούν να αναλώσουν. Εχουµε χρυσό µερικά γραµµάρια στον τόννο, βγαίνει µε κυάνωση, θα τον πάρουµε και «γαία πυρί µιχθείτω». Και αποµένει η προσφυγή στο ΣτΕ όπου βέβαια επικρατεί η λογική αδειοδότησης διεργασιών οι οποίες θα λειτουργήσουν στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης. Η αδειοδότηση εποµένως ανάλογων διεργασιών υπό το νοµικό αυτό καθεστώς έχει και χαρακτήρα τεχνολογικό/φιλοσοφικό. Η Μακεδονία και η Θράκη έχουν άφθονο χρυσό σε περιεκτικότητες µερικών γραµµαρίων στον τόννο. Εάν επιχειρηθεί απόληψή του µε κυάνωση η περιβαλλοντική καταστροφή θα είναι ανυπολόγιστη. 5

6 Κεντρική εισήγηση τοποθέτηση Η παραπάνω τεκµηρίωση οδήγησε τη ιοικούσα Επιτροπή του Παραρτήµατος Θράκης του ΤΕΕ να προτείνει σήµερα µέσω της εισήγησης αυτής να προηγείται πριν από κάθε σκέψη αδειοδότησης ανάλογων δραστηριοτήτων µεγάλης κλίµακας: 1. Ενηµέρωση των φορέων της τοπικής κοινωνίας από δηµόσιο φορέα για τις περιβαλλοντικές συνέπειες της δραστηριότητας. εν αρκεί η χρήση και µόνον του όρου «θέσεις εργασίας». 2. Κεντρικός χωροταξικός σχεδιασµός θα νοείται αφού η τοπική κοινωνία µέσω των φορέων της ενηµερωθεί σε κάθε λεπτοµέρεια και αποδεχθεί τη διαδικασία. 3. Στις διεργασίες αυτές δεν θα µετέχουν ενδιαφερόµενες εταιρίες. Θεσσαλονίκη 14/9/2006 Ο συντάκτης Γ. Κ. Τριανταφυλλίδης 6