Κυβερνοακτιβισµός και δηµοκρατία: Η περίπτωση του whitedot.org

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Τµήµα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης Πρόγραµµα Μεταπτυχιακών Σπουδών Κατεύθυνση: Πολιτική Επικοινωνία και Νέες Τεχνολογίες Μάθηµα: Επικοινωνία και Πολιτική στην Κοινωνία της Πληροφορίας ιδάσκοντες: ρ. ηµήτρης Γκούσκος ρ. Λίζα Τσαλίκη Κυβερνοακτιβισµός και δηµοκρατία: Η περίπτωση του whitedot.org Άννα Χαριλόγη, Α.Μ.: Μάρσια Βλέτσα, Α.Μ.: 26004

2 Σύνοψη Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο πλαίσιο του µαθήµατος «Επικοινωνία και Πολιτική στην Κοινωνία της Πληροφορίας» του Προγράµµατος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τµήµατος Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. Παρουσιάζεται µια ιστοσελίδα ακτιβιστών, η περίπτωση του whitedot.org, και συζητάµε το κατά πόσο και µε ποιους τρόπους συµβάλλει το διαδικτυακό αντάρτικο στη δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας. Αρχικά σκιαγραφούµε το γενικό πλαίσιο, στο οποίο εντάσσονται οι πολιτικές αντιπαραθέσεις σήµερα, για να µιλήσουµε στη συνέχεια για τον ακτιβισµό και τη σχέση του µε τα Μέσα Μαζικής Ενηµέρωσης, δίνοντας έµφαση στη χρήση του διαδικτύου από τις µη θεσµοποιηµένες οργανώσεις, αλλά και τα χαρακτηριστικά αυτού που το καθιστούν ένα µέσο «φιλικό προς αυτές». Στη συνέχεια παρουσιάζουµε την ιστοσελίδα των Whitedot ( της διεθνούς καµπάνιας ενάντια στην τηλεόραση, όχι ως τυπικό παράδειγµα, αλλά ως µία περίπτωση διαδικτυακού ακτιβισµού. Κάνουµε κάποιες παρατηρήσεις και προβαίνουµε σε µια αξιολόγηση τόσο ως προς τη δοµή όσο ως προς το περιεχόµενό της. Στο τελευταίο µέρος καταδεικνύεται πως ο ακτιβισµός εκµεταλλεύεται τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών και του διαδικτύου και πόσο αυτές συµβάλλουν στην ενίσχυση ήδη διαµορφωµένων ακτιβιστικών οργανώσεων αλλά και στη δηµιουργία νέων. Στη συνέχεια, εξετάζεται, στο πλαίσιο µιας εξελικτικής πορείας, ο βαθµός που ο διαδικτυακός ακτιβισµός ενισχύει ή περιορίζει δηµοκρατικές αξίες και κατά συνέπεια συµβάλλει ή όχι στην περαιτέρω δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας. 2

3 Πίνακας περιεχοµένων 1. Εισαγωγή σελ Ο ακτιβισµός τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο σελ Ο ακτιβισµός και τα ΜΜΕ 2.2 Το διαδικτυακό αντάρτικο 2.3 Χαρακτηριστικά, εφαρµογές και χρήσεις του µέσου 3. Η περίπτωση του whitedot.org σελ H καµπάνια και οι δραστηριότητές της 3.2 Η δοµή της αρχικής σελίδας 3.3 Ορισµένες δυνατότητες της ιστοσελίδας 3.4 Ως προς το περιεχόµενο και τη χρήση 3.5 Η άποψή τους για το διαδίκτυο 3.6 whitedot.org: Γενικές παρατηρήσεις 4. Κυβερνοακτιβισµός και δηµοκρατία σελ Πως το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες έχουν διαµορφώσει τον διαδικτυακό ακτιβισµό Στην οργάνωση Στη µετάδοση του µηνύµατος Στην κινητοποίηση 4.2. Ποια στοιχεία της δηµοκρατίας ενισχύει ο διαδικτυακός ακτιβισµός Ελευθερία του λόγου Ισότητα Λαϊκή κυριαρχία 4.3. ιαδικτυακός ακτιβισµός : πορεία προς τη δηµοκρατικοποίηση; 3

4 1. Εισαγωγή Οι πολιτικές αντιπαραθέσεις πάντα επηρεάζονταν από τη διαθέσιµη επικοινωνιακή υποδοµή ( εµερτζής 2002, σ. 477) και συνεπώς η πολιτική επικοινωνία σήµερα, τόσο ως διαδικασία, όσο και ως αντικείµενο επιστηµονικής µελέτης, δεν θα µπορούσε να µείνει αµετάβλητη από την έλευση του διαδικτύου. Πράγµατι, κατά τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο έχει αναδειχθεί ως ένα σηµαντικό µέσο, ή καλύτερα σφαίρα, πολιτικής επικοινωνίας. Στη χρήση και την εκµετάλλευση των δυνατοτήτων που αυτό παρέχει καταφεύγουν ολοένα και περισσότερο τόσο οι πολιτικοί θεσµοί και φορείς (κυβέρνηση, πολιτικά κόµµατα, κοινωνικοί εταίροι, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) κ.α.), όσο και οι µη θεσµοποιηµένες οργανώσεις, στις οποίες θα περιλαµβάναµε όλες εκείνες τις οµάδες, κοινότητες και συλλογικότητες που δεν συµµετέχουν µε τρόπο άµεσο και ρητό στην άσκηση πολιτικής εξουσίας, στη λήψη οικονοµικών και πολιτικών αποφάσεων και γενικότερα στην πολιτική διαδικασία υπό τη στενή έννοια του όρου (ακτιβιστές, διάφορες οµάδες συµφερόντων, οµάδες πίεσης κτλ.). 1 Ενώ όµως η χρήση του διαδικτύου είναι βέβαιη, η νοηµατοδότηση αυτής της τάσης και η εύρεση προτύπων για την αξιολόγηση της αποτελεσµατικότητάς της είναι προβληµατική. Η χαρτογράφησή της είναι ένα δύσκολο εγχείρηµα, όχι µόνο λόγω της κλίµακας και της διαφορετικότητας που τη χαρακτηρίζει, αλλά και λόγω των πολλαπλών ρόλων που αυτή διαδραµατίζει στα διάφορα κοινωνικά πλαίσια, τα οποία συνδέει και µεταλλάσσει (Redden 2001, σ. 1). Πάντως, το θεωρητικό και ερευνητικό ενδιαφέρον από νωρίς στράφηκε στους τρόπους που τα κοινωνικά κινήµατα και οι ακτιβιστικές οργανώσεις χρησιµοποιούν τις νέες ψηφιακές τεχνολογίες, και στη σηµασία που έχει το γεγονός αυτό σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο, και λιγότερο στις χρήσεις του από τους θεσµοποιηµένους πολιτικούς φορείς. Μάλιστα συχνά εκτιµάται ότι ο ρόλος του διαδικτύου είναι κρισιµότερος στη σφαίρα της συλλογικής δράσης έξω από το κυρίαρχο πεδίο διεξαγωγής της πολιτικής (Tsagarousianou 1999 στον Van Selm 2002 σ. 190). Στην κατεύθυνση αυτή ο κυβερνοχώρος γίνεται αντιληπτός ως άλλο ένα πεδίο στο οποίο τα πολιτικά κόµµατα και οι θεσµοί µπορούν να δραστηριοποιηθούν, και η χρήση του διαδικτύου θεωρείται ότι είναι µάλλον συµπληρωµατική, προσθέτοντας στις υφιστάµενες επικοινωνιακές πρακτικές και στρατηγικές τους, ενώ δε φαίνεται να λειτουργεί κατά τον ίδιο τρόπο στην περίπτωση των ακτιβιστών και των διάφορων οµάδων συµφερόντων. Αυτό βέβαια δεν σηµαίνει ότι δεν είναι σηµαντικές οι δυνατότητες που το διαδίκτυο παρέχει στα κόµµατα και τους θεσµούς και ότι η χρήση που γίνεται είναι αναγκαστικά και επιφανειακή (Van Selm 2002, σ. 190). 4

5 2. Ο ακτιβισµός, τα ΜΜΕ και το διαδίκτυο 2.1 Ο ακτιβισµός και τα ΜΜΕ Ήδη από το 1960 παρατηρείται αύξηση του αριθµού των ΜΚΟ, των οµάδων συµφερόντων και των ακτιβιστικών οργανώσεων, µε διαφορετικές κοινωνικές και πολιτικές ατζέντες (Redden 2001, σ. 1), οι κυριότερες των οποίων αφορούν τα προβλήµατα του περιβάλλοντος, τα ανθρώπινα δικαιώµατα και την ισότητα των φύλων. Το φαινόµενο αυτό είναι άρρηκτα συνδεδεµένο µε την κρίση των πολιτικών θεσµών, τη µείωση της ταύτισης µε και της συµµετοχής στα παραδοσιακά πολιτικά κόµµατα, το οποίο συνοψίζεται σε αυτό που σήµερα ονοµάζεται πολιτικός κυνισµός. Στην αύξηση του αριθµού των οργανώσεων, έρχεται να προστεθεί από το 1990 και αύξηση όσον αφορά την έκταση και την κλίµακα των κινητοποιήσεων και των εκδηλώσεων διαµαρτυρίας, ή τουλάχιστον των δυνατοτήτων ορατότητάς τους. Ο ρόλος των Μέσων Μαζικής Ενηµέρωσης (ΜΜΕ) είναι κρίσιµος, όχι µόνο επειδή παρουσιάζουν ή / και κατασκευάζουν την πραγµατικότητα, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι σήµερα λειτουργούν ως διαµεσολαβητές µεταξύ της πολιτείας και των πολιτών. 2 Την ίδια στιγµή, ο συνδυασµός µιας σειράς παγκοσµίων τάσεων που υπάρχουν στα µέσα, συµπεριλαµβανοµένης της ολοένα και µεγαλύτερης συγκέντρωσης της ιδιοκτησίας, των µονοπωλίων, της απορρύθµισης, της εµπορευµατοποίησης των ειδήσεων και των συστηµάτων ενηµέρωσης, σε συνδυασµό µε την «εταιρική κοινωνική ανευθυνότητα», 3 έχει οδηγήσει στη µείωση της ποσότητας, της ποιότητας και της διαφορετικότητας του πολιτικού περιεχοµένου των ΜΜΕ (Bennett 2003b, σ. 1). Γεγονός που µπορεί να µας οδηγήσει στο συµπέρασµα ότι στα παραδοσιακά µέσα έχουν µειωθεί δραµατικά οι δυνατότητες έκφρασης και προβολής οµάδων και ατόµων που έχουν απόψεις που αποκλίνουν από την «κύρια οδό». Επίσης, όταν τα ΜΜΕ εντάσσουν τις διεκδικήσεις των οµάδων στην ηµερήσια διάταξή τους, δεν είναι λίγες οι φορές που η κάλυψη αυτή είναι αρνητική, ή γίνεται µε τρόπο που δεν αντανακλά τα πραγµατικά αιτήµατά τους (π.χ. τα εντάσσουν συλλήβδην στο κίνηµα «κατά της παγκοσµιοποίησης»). Εδώ ακριβώς θα λέγαµε είναι που ξεκινά η λειτουργία του διαδικτύου, το οποίο µπορεί να αποτελέσει, και πράγµατι αποτελεί ένα εναλλακτικό όχηµα για την έκφραση εκείνων των φωνών που διαφωνούν (Jacobs 2005, σ. 70). 4 5

6 2.2. Το διαδικτυακό αντάρτικο Οι κινητοποιήσεις ενάντια στη σύσκεψη του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου (ΠΟΕ) στις 30 Νοέµβριου του 1999 στο Seattle αποτέλεσαν ένα σηµείο σταθµό για την εξέλιξη των παγκόσµιων ακτιβιστικών κινηµάτων (Bennet 2004, σ. 144). Στη γνωστή και ως «Μάχη του Seattle», άτοµα, από συνδικάτα, φεµινιστικές και περιβαλλοντικές οργανώσεις, οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώµατα κ.α. συγκεντρώθηκαν σε διαφορετικά µέρη του κόσµου για να διαδηλώσουν από κοινού ενάντια στην παγκοσµιοποίηση. Οι εκδηλώσεις διαµαρτυρίας, οι οποίες καλύφθηκαν από τα ΜΜΕ, είχαν ως αποτέλεσµα να διακοπούν οι συζητήσεις, αλλά κατάφεραν παράλληλα και να αποτελέσουν το σύµβολο µιας νέας γενιάς ακτιβιστών (Juris 2005, σσ ). Η αντίδραση και οι εκδηλώσεις διαµαρτυρίας δεν είναι φυσικά κάτι το καινούριο. Το σηµαντικό στοιχείο όµως εδώ είναι η ταυτόχρονη συνύπαρξη πολλών δικτύων, και η έκταση και η ορατότητα που αυτή η διαµαρτυρία µπορεί να λάβει, δυνατότητα η οποία µάλιστα, ειρωνικά µάλλον, της δόθηκε από την υποδοµή της παγκόσµιας οικονοµίας, η οποία αποτελεί συχνά και το αντικείµενο της αντίδρασης (Sassen 2004, σ. 649). Ποια είναι όµως εκείνα τα χαρακτηριστικά του διαδικτύου και ποιες οι εφαρµογές του που το καθιστούν ένα µέσο «φιλικό προς τους ακτιβιστές» και των διεκδικήσεών τους; 2.3. Χαρακτηριστικά, εφαρµογές και χρήσεις του µέσου Οι νέες τεχνολογίες γενικά, και πιο συγκεκριµένα το διαδίκτυο, µειώνουν το κόστος και αυξάνουν σηµαντικά την ταχύτητα της επικοινωνίας. Επίσης οι ψηφιακές τεχνολογίες, σε αντίθεση µε τις αναλογικές, δίνουν τη δυνατότητα αποθήκευσης, µεταφοράς και ανάκτησης µεγάλου όγκου πληροφορίας. Θα µπορούσε να ισχυριστεί κανείς επίσης ότι το διαδίκτυο χαρακτηρίζεται από ευκολία, τουλάχιστον σε επίπεδο χρήσης. Εάν κάτι ξεχωρίζει το µέσο αυτό είναι το γεγονός ότι είναι αποκεντρωµένο, ενώ, την ίδια στιγµή, έχει παγκόσµια εµβέλεια, επιτρέποντας, εν µέρει τουλάχιστον, την απελευθέρωση από τους περιορισµούς που θέτει ο χώρος, κάνοντας όµως παράλληλα συχνά δυσδιάκριτα τα όρια µεταξύ τοπικού παγκοσµίου, εθνικού διεθνούς, ατοµικού συλλογικού, και ιδιωτικού δηµόσιου. Μια επίσης πολύ σηµαντική ποιότητα του διαδικτύου είναι η αµεσότητα και το γεγονός ότι επιτρέπει τόσο τη σύγχρονη όσο και την ασύγχρονη επικοινωνία. 6

7 Είναι ένα µέσο διαδραστικό, που παρέχει τη δυνατότητα επικοινωνίας από και προς πολλές κατευθύνσεις: ένας προς έναν, ένας προς πολλούς και πολλοί προς πολλούς. Το ίδιο, «επικοινωνεί» µε τα άλλα µαζικά µέσα, αλλά σε αντίθεση µε αυτά χαρακτηρίζεται από µεγαλύτερο βαθµό ευελιξίας και ελευθερίας, και ο έλεγχός του, εάν όχι αδύνατος, είναι εξαιρετικά δύσκολος. Η αρχιτεκτονική του µέσου αλλά και τα ποιοτικά του χαρακτηριστικά είναι τέτοια που ευνοούν περισσότερο την οριζόντια επικοινωνία και τη δικτύωση, τη σύνδεση δηλαδή πολλών κόµβων µεταξύ τους, παρά την κάθετη επικοινωνία και τις ιεραρχικές δοµές. Οι ιστοσελίδες (sites), το ηλεκτρονικό ταχυδροµείο ( ) και οι κατάλογοι διανοµής (mailing lists) αντανακλούν τις κυριότερες χρήσεις του διαδικτύου και τις πιο διαδεδοµένες εφαρµογές των δυνατοτήτων που παρέχει. Σηµαντικές όµως εκφάνσεις του αποτελούν και τα ιστολόγια (weblogs, ή blogs), τα δωµάτια και τα βήµατα συζητήσεων (chat rooms και fora αντίστοιχα), οι µηχανές αναζήτησης (search engines) και οι βάσεις δεδοµένων (databases). Το διαδίκτυο έχει χρησιµοποιηθεί και χρησιµοποιείται από τους ακτιβιστές µε πολλούς τρόπους και προς την επίτευξη διαφορετικών σκοπών, οι οποίοι ποικίλλουν και σχετίζονται άµεσα µε το είδος και τη φύση της οργάνωσης, εάν αυτή προϋπήρχε ή σχηµατίστηκε έπειτα από την έλευση και τη χρήση του διαδικτύου, τις προτεραιότητες και τον προσανατολισµό της, το ευρύτερο πλαίσιο κτλ. Σε µια προσπάθεια παράθεσης των βασικών του χρήσεων από τους ακτιβιστές, θα µπορούσαµε να αναφέρουµε τα παρακάτω. Μία από τις βασικές, εάν όχι η κύρια, χρήση του διαδικτύου γίνεται για την αναζήτηση, την εύρεση και την ανταλλαγή πληροφοριών, καθώς επίσης και για την ενηµέρωση, την πληροφόρηση και την επικοινωνία. Μέσα από την παρεχόµενη ενηµέρωση και την επικοινωνία, οι ακτιβιστές χρησιµοποιούν το διαδίκτυο για λόγους προβολής και ευαισθητοποίησης, αλλά και ως ένα εργαλείο οργάνωσης, συντονισµού, διοργάνωσης εκδηλώσεων διαµαρτυρίας, εκστρατειών κτλ. Στις ιστοσελίδες τους, τις περισσότερες φορές γίνεται προσπάθεια εύρεσης και προσέλκυσης νέων µελών και υποστηρικτών, και ενθαρρύνεται η συµµετοχή σε συζητήσεις για την ανταλλαγή απόψεων και θέσεων. εν είναι λίγες οι φορές που επιχειρείται η χάραξη στρατηγικής και ο σχεδιασµός κοινής δράσης, ακόµα και η λήψη αποφάσεων, η οποία όµως τις περισσότερες φορές αφορά ήσσονος σηµασίας και πρακτικά ζητήµατα. 7

8 3. Η περίπτωση του whitedot.org Η ιστοσελίδα που επιλέξαµε να παρουσιάσουµε στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας είναι το η διεθνής καµπάνια ενάντια στην τηλεόραση. Το πρώτο στοιχείο που µας προσέλκυσε το ενδιαφέρον ήταν η ίδια η θεµατική της και το γεγονός ότι το διαδίκτυο στην προκειµένη περίπτωση χρησιµοποιείται για την άρθρωση ενός λόγου και µιας επιχειρηµατολογίας, αλλά και τη δράση, ενάντια σε ένα άλλο παλαιότερο µέσο, την τηλεόραση. εύτερον, και σε σχέση πάλι µε το θέµα που πραγµατεύεται, ο δικτυακός αυτός τόπος φαίνεται να εντάσσεται σε αυτό που ο Bennett περιγράφει ως «µόνιµες καµπάνιες» (Bennett 2004, σελ ), οι οποίες συνήθως αφορούν σε ζητήµατα πολιτικής που συνδέονται µε τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες κτλ (lifestyle politics). Οι ίδιοι άλλωστε στις ιστοσελίδες τους αναφέρουν ότι η τηλεόραση δεν είναι απλά ένα µέσο, είναι ένας τρόπος ζωής, και σε αυτόν ακριβώς αντιτάσσονται. Τέλος, η διάρθρωση της ιστοσελίδας και τα τεχνικά της χαρακτηριστικά επιτρέπουν εάν όχι µια εξαντλητική, µια σχετικά πλήρη επισκόπηση των δυνατοτήτων που παρέχει το διαδίκτυο, τις οποίες εν συντοµία αναφέραµε προηγουµένως. Πάντως, εδώ πρέπει να αναφέρουµε ότι µε την παρουσίαση της συγκεκριµένης ιστοσελίδας και καµπάνιας σε καµία περίπτωση δεν υπαινισσόµαστε ότι αυτή αποτελεί τυπική περίπτωση ή καλύτερα παράδειγµα, ως προς τη µορφή ή/και το περιεχόµενο, των δικτυακών τόπων που ενδεχοµένως θα µπορούσαµε να εντάξουµε στην κατηγορία των «ακτιβιστικών», οπότε τα όποια συµπεράσµατα και παρατηρήσεις δεν µπορούν να γενικευθούν. 3.1 Η καµπάνια και οι δραστηριότητές της Η ονοµασία Whitedot, που στα ελληνικά θα αποδιδόταν ως «άσπρη τελεία», αναφέρεται ακριβώς στη λευκή κουκκίδα που διακρινόταν στις παλαιές τηλεοράσεις λίγο πριν κλείσουν. 5 Ξεκίνησε το 1996 στο Chicago από την Jean Lotus ως ένα ενηµερωτικό δελτίο για όσους δεν βλέπουν τηλεόραση. Την ίδια χρονιά, ο David Burke άρχισε να εκδίδει το δελτίο αυτό στη Βρετανία, επιλέγοντας έναν µάλλον πρωτότυπο τρόπο για να προβάλει τη διαµαρτυρία του (αλλά και το βιβλίο που µόλις είχε κυκλοφορήσει). Στο δικτυακό τόπο αναφέρεται ότι στεκόταν µπροστά από µία σπασµένη τηλεόραση, κρατώντας µία πινακίδα που ανέγραφε «Get a life», διαβάζοντας δυνατά µια επιστολή που απευθυνόταν στον Πρίγκιπα Κάρολο, καλώντας τον να µην τηλεοπτικοποιήσει τη στέψη του. Λίγα χρόνια αργότερα, το 2000, άρχισε να λειτουργεί η ιστοσελίδα και εισήχθηκε η πρωτοβουλία για την «Εβδοµάδα Χωρίς Τηλεόραση» ( TV-Turnoff Week ) στη Βρετανία. Η πρώτη πρόταση για την πραγµατοποίηση της καµπάνιας 8

9 αυτής είχε γίνει το 1977 από τη Marie Winn στο βιβλίο της µε τίτλο Plug-In Drug. Η καµπάνια άρχισε να υλοποιείται από το ίκτυο TV Turnoff, και απέκτησε διεθνή χαρακτήρα από το Ίδρυµα ΜΜΕ στο Βανκούβερ (οι εκδότες του περιοδικού των Adbusters 6 ), την Κοινότητα Οικολογίας και Πολιτισµού στο Bhutan και Ladakh και τους Whitedot στη Μεγάλη Βρετανία. 7 Οι Whitedot, προκειµένου να προωθήσουν τη ζωή χωρίς τηλεόραση διοργανώνουν κάποιες συγκεντρώσεις, τις οποίες ονοµάζουν zocalos. Πρόκειται για λέξη µεξικανικής προέλευσης που σηµαίνει «πλατεία». Αυτό που τους ενέπνευσε ήταν η συνήθεια των ανθρώπων εκεί να κάθονται το βράδυ έξω από τα σπίτια τους όλοι µαζί, χωρίς φυσικά να βλέπουν τηλεόραση. Η οµάδα που βρίσκεται πίσω από την ιστοσελίδα έχει εκδώσει δύο βιβλία, έναν οδηγό αντι- Τηλεόρασης, που έχει τον τίτλο «Get A life», και µια έρευνα που αφορά στην ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση και τις επιπτώσεις της στην ιδιωτική ζωή, µε τίτλο Spy TV. Από το 2005, οι Whitedot προωθούν µέσω της ιστοσελίδας τους το TV- B-Gone, ένα µπρελόκ που κλείνει όλες τις τηλεοράσεις. Αναφέρουν ότι το µπρελόκ αυτό έχει χρησιµοποιηθεί από εθελοντές σε διάφορες πόλεις, όπως το Λονδίνο, το Brighton κτλ. Ο στόχος της καµπάνιας, γενικότερα, είναι να δείξουν και να διαδώσουν τι µπορεί να κάνει κανείς αντί του να βλέπει τηλεόραση και η συζήτηση για τον τρόπο µε τον οποίο κανείς µπορεί να εκµεταλλεύεται τον ελεύθερο χρόνο του, και ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δηµιουργία ή την αποδυνάµωση των κοινοτήτων. Τα βασικά τους επιχειρήµατα ενάντια στην τηλεόραση είναι ότι αυτή βλάπτει τα παιδιά, την υγεία, τη συµµετοχή, τις σχέσεις και εν τέλει τη δηµοκρατία. 3.2 Η δοµή της αρχικής σελίδας Για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας, εξετάσαµε τα δύο πρώτα επίπεδα (layers) της ιστοσελίδας, δηλαδή την αρχική σελίδα (homepage) και όλες τις ιστοσελίδες στις οποίες οδηγούµαστε από σύνδεσµο, ο οποίος υπάρχει σε αυτήν. Στην αρχική σελίδα του δικτυακού τόπου, υπάρχουν επτά βασικοί σύνδεσµοι: α) about us : το προφίλ της καµπάνιας, β) about TV : οι απόψεις τους για την τηλεόραση, γ) tv turn off week : µία από τις βασικές δραστηριότητές τους, η «Εβδοµάδα χωρίς Τηλεόραση», δ) join us : ηλεκτρονική φόρµα διαδικτυακής εγγραφής, ε) books etc : τα δύο βιβλία, στ) letters : το forum, στο οποίο τη στιγµή που γινόταν η εργασία υπήρχαν 179 εγγεγραµµένοι χρήστες και περιελάµβανε 539 άρθρα 8 και, τέλος, ζ) faqs : η ενότητα των συχνών ερωτήσεων. 9

10 Η αρχική σελίδα δεν περιλαµβάνει µόνο αυτούς τους συνδέσµους. Στο κεντρικό κοµµάτι υπάρχουν δέκα σύνδεσµοι, οι περισσότεροι από τους οποίους συνοδεύονται και από κάποια εικόνα και ένα σύντοµο κείµενο. Η ενότητα αυτή ανανεώνεται, και φιλοξενεί θέµατα όπως τις νέες δραστηριότητες της οµάδας, παραπέµπει σε συνεντεύξεις και σε αποτελέσµατα ερευνών και σε ενδιαφέροντα δηµοσιεύµατα. Οι υπόλοιποι σύνδεσµοι που υπάρχουν στην αρχική σελίδα, είναι διαρθρωµένοι κατά τέτοιο τρόπο ώστε ο χρήστης να µπορεί να έχει πρόσβαση στο περιεχόµενο του δικτυακού τόπου µε βάση επτά θεµατικές κατηγορίες: α) βιοµηχανία και νοµοθεσία, β) παιδιά, γ) υγεία, δ) χωρίς τηλεόραση, ε) ακτιβισµός, στ) «Spy TV», ζ) άλλα θέµατα. Τέλος, στην αρχική σελίδα των Whitedot, υπάρχουν δύο εξωτερικοί σύνδεσµοι οι οποίοι οδηγούν στις ιστοσελίδες των εταιρειών, από όπου µπορεί κανείς να προµηθευτεί το TV-B-Gone, και τέλος αναφέρεται το της καµπάνιας. 3.3 Ορισµένες δυνατότητες της ιστοσελίδας Σε µια προσπάθεια χαρτογράφησης των δυνατοτήτων που παρέχονται από το συγκεκριµένο δικτυακό τόπο, αναφερόµενες πάντα στα δύο πρώτα επίπεδά του, όπως τα οριοθετήσαµε παραπάνω, θα µπορούσαµε να παραθέσουµε τα ακόλουθα. Πρώτα από όλα υπάρχει η δυνατότητα εγγραφής µέλους, µε τη συµπλήρωση µιας ηλεκτρονικής φόρµας, καθώς και συµµετοχής στο βήµα συζητήσεων. Μια εξίσου σηµαντική δυνατότητα είναι ότι ο επισκέπτης της ιστοσελίδας µπορεί να προµηθευτεί σε ηλεκτρονική µορφή τις αφίσες που δηµιουργήθηκαν στο πλαίσιο της «Εβδοµάδας χωρίς Τηλεόραση», καθώς και άλλα υλικά για δράση. Στο δικτυακό τόπο υπάρχει ένα ηλεκτρονικό αρχείο µε µνήµες και συµβουλές από ανθρώπους που µεγάλωσαν σε µια εποχή κατά την οποία δεν υπήρχε, ή δεν είχε κυριαρχήσει η τηλεόραση, στο οποίο ο χρήστης έχει πρόσβαση αλλά και την ευκαιρία να συµµετάσχει στη διαµόρφωσή του. Σε άλλες σελίδες, µπορεί κανείς να συµµετάσχει σε κινητοποίηση, στέλνοντας µήνυµα διαµαρτυρίας, καθώς και να συµπληρώσει µία ηλεκτρονική φόρµα όπου θα αναφέρει κάποια δράση που ανέλαβε ή θα προτείνει στους υπολοίπους κάποια σηµεία δράσης που έχει εντοπίσει. Μέσω του δικτυακού τόπου παρέχονται δείγµατα επιστολών και ελτίων Τύπου, τα οποία οι ενδιαφερόµενοι µπορούν να χρησιµοποιήσουν στις δραστηριότητές τους. Οι Whιtedot φιλοξενούν στο δικτυακό τους τόπο κάποιες «σελίδες εικονικής πραγµατικότητας», όπως τις ονοµάζουν, στις οποίες εάν πλοηγηθεί κανείς θα δει να ξεδιπλώνονται µε περιπαιχτικό τρόπο τα επιχειρήµατα 10

11 της καµπάνιας ενάντια στην τηλεόραση. Τέλος, µέσω του διαδικτύου µπορεί κανείς να παραγγείλει τα δύο βιβλία που έχουν εκδοθεί στο πλαίσιο αυτής. 3.4 Ως προς το περιεχόµενο και τη χρήση Ο δικτυακός τόπος χρησιµοποιείται πρωτίστως για λόγους πληροφόρησης για την καµπάνια, τους στόχους, τις δραστηριότητες και τις απόψεις της, γεγονός που είναι ιδιαίτερα εµφανές στους βασικούς συνδέσµους και συγκεκριµένα στους about us, faqs, about TV, tv turn off week, και books etc. Στην ιστοσελίδα διατίθενται και µια σειρά άρθρων, δηµοσιευµάτων, συνεντεύξεων, και ερευνών, που συµβάλλουν τόσο στην ενηµέρωση, όσο και στην τεκµηρίωση των θέσεών τους, και τα οποία εντοπίζονται κυρίως σε εκείνους τους συνδέσµους που έχουν ταξινοµηθεί βάσει θεµατικής: «βιοµηχανία και νοµοθεσία», «παιδιά», «υγεία», «χωρίς τηλεόραση», Spy TV. Η ιστοσελίδα εξυπηρετεί σαφέστατα και το στόχο της επικοινωνίας, γεγονός που εκδηλώνεται και µε την παράθεση του των Whitedot τόσο στην αρχική σελίδα, όσο και σε πολλές άλλες ιστοσελίδες που βρίσκονται στο δεύτερο επίπεδο. Το περιεχόµενο του δικτυακού τόπου παρουσιάζει σε ορισµένα σηµεία κάποια στοιχεία παροχής συµβουλευτικής αρωγής, όπως για παράδειγµα στην ενότητα «παιδιά», όπου δίνονται συµβουλές στους γονείς, ενώ αλλού είναι η υποκίνηση για δράση αυτή που υπερισχύει, µε χαρακτηριστικές περιπτώσεις τα σηµεία όπου παρέχονται οδηγοί και πρακτικές πληροφορίες για τη διοργάνωση zocalos και «Εβδοµάδας χωρίς τηλεόραση» σε τοπικό επίπεδο (στο tv turn off week ), και για την άµεση δράση κατά της τηλεόρασης σε δηµόσιους χώρους (υπό την ενότητα activism ). Με το forum επιχειρείται η διεξαγωγή συζήτησης και η ανταλλαγή απόψεων και θέσεων, ενώ µε το join us η εύρεση και η προσέλκυση νέων υποστηρικτών, καθώς και πόρων, καθώς ενθαρρύνεται η πραγµατοποίηση δωρεών. Τέλος, από την ιστοσελίδα δεν απουσιάζει και το εµπορικό στοιχείο (άµεσα µε την προώθηση του TV B Gone και εµµέσως µε την παρουσίαση των βιβλίων). 3.5 Η άποψή τους για το διαδίκτυο Στο σηµείο αυτό αξίζει να αναφερθούν οι απόψεις που εκφράζονται για το διαδίκτυο στον υπό εξέταση δικτυακό τόπο, όπως παρουσιάζονται στην ενότητα των συχνών ερωτήσεων. Εκεί αναφέρουν ότι και το διαδίκτυο µπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις παρόµοιες µε εκείνες της τηλεόρασης (π.χ. αποξένωση). Ωστόσο, αναφέρουν ότι σε αντίθεση µε την τηλεόραση, σε αυτό δεν υπάρχει κεντρικός έλεγχος, και ότι µε το διαδίκτυο υπάρχει η δυνατότητα έκφρασης 11

12 γνώµης και συµµετοχής σε συζητήσεις. Ακόµα, το εύρος των πηγών στο οποίο κανείς µπορεί να ανατρέξει είναι µεγάλο, η έµφαση δίνεται στο γραπτό λόγο και όχι την εικόνα, και στην επικοινωνία και όχι την ψυχαγωγία και το θέαµα. Τέλος, εκτιµούν ότι αναζωογόνησε το διάλογο και ότι αύξησε το επίπεδο της πολιτικής συζήτησης. 3.6 whitedot.org: Γενικές παρατηρήσεις Έπειτα από την εξέταση του συγκεκριµένου δικτυακού τόπου, µια πρώτη παρατήρηση που θα µπορούσαµε να κάνουµε και η οποία αφορά τη διάρθρωσή της, είναι ότι υπάρχει µια διαβάθµιση στη δοµή της η οποία µεταφράζεται και σε µία κλιµάκωση ως προς το περιεχόµενο, αλλά και τα επιδιωκόµενα αποτελέσµατα αυτού. Έχουµε δηλαδή τους βασικούς συνδέσµους, τους συνδέσµους που ανανεώνονται και εκείνους που παρατίθενται υπό θεµατικές ενότητες, οι οποίοι θα µπορούσαµε να πούµε ότι, σε γενικές γραµµές, αντανακλούν µια µετατόπιση του χρήστη από κάποια γενικά στοιχεία σε ειδικότερου ενδιαφέροντος θέµατα. Αντίστοιχα διαφοροποιούνται και οι στόχοι, οι οποίοι σε µία υποθετική γραµµική απεικόνιση θα εκτείνονταν από την ενηµέρωση έως τη συµµετοχή και εν τέλει τη δράση. Ο δικτυακός τόπος δεν περιλαµβάνει πολλούς εξωτερικούς συνδέσµους. Οι περισσότεροι εξωτερικοί σύνδεσµοι που υπάρχουν παραπέµπουν στις ιστοσελίδες από όπου µπορεί κανείς να προµηθευτεί το TV B Gone και τα δύο βιβλία που έχουν εκδώσει. Οι υπόλοιποι εντοπίζονται κυρίως στα κείµενα και συνήθως οδηγούν σε άρθρα εφηµερίδων και δηµοσιεύµατα (π.χ. New York Times, Associated press, USA Today, Guardian), σε έρευνες και δραστηριότητες συνεργαζόµενων οργανώσεων, άλλων φορέων και υποστηρικτών (π.χ. Αµερικανική Εταιρεία Παιδιατρικής, Κέντρο Ψηφιακής ηµοκρατίας Washington, οµάδα Spice), και σπανιότερα σε «στόχους» της καµπάνιας (π.χ. Babyfirst). Η απεύθυνση που γίνεται στην ιστοσελίδα είναι κύρια προς το ευρύ κοινό, πλην ελάχιστων εξαιρέσεων, όπως για παράδειγµα στο forum. Άλλωστε, µπορεί η στάση τους έναντι της τηλεόρασης να είναι απόλυτα αρνητική, οι ίδιοι όµως αναφέρουν ότι στην καµπάνια µπορούν να συµµετάσχουν και άτοµα που ενοχλούνται από ορισµένες και µόνο πτυχές της. Οι Whitedot αποτελούν µια µικρή οµάδα και, όπως οι ίδιοι χαρακτηριστικά αναφέρουν, τώρα επιθυµούν να «χτίσουν µια υγιή καµπάνια που θα βασίζεται στα µέλη της». Οι τρόποι συµµετοχής στην καµπάνια ποικίλλουν και προϋποθέτουν ή / και απολήγουν σε διαφορετικούς βαθµούς ενδεχόµενης δέσµευσης. Τέλος από την ίδια τη φύση της καµπάνιας και του θέµατος που πραγµατεύεται, το ιδεολογικό στοιχείο, αν και σε µερικά σηµεία 12

13 εµφανές, δεν αποτελεί τον καθοριστικό παράγοντα. Όπως άλλωστε οι Whitedot λένε «δεν έχει σηµασία ποιες είναι οι πολιτικές σου πεποιθήσεις». 4. Κυβερνοακτιβισµός και δηµοκρατία Οι διαδικτυακές τεχνολογίες εµφανίστηκαν σε κοινότητες συµµετεχόντων, οι οποίες ήταν αφοσιωµένες στα δηµοκρατικά ιδεώδη της κοινοκτηµοσύνης και της ελεύθερης πρόσβασης. Τα διαδικτυακά κοινωνικά κινήµατα τα οποία αποτελούν εκδοχές τέτοιων κοινοτήτων, υιοθετώντας όλα τα χαρακτηριστικά µιας ψηφιακής κοινότητας (virtual community), 9 αναδύονται σε µια µετα-βιοµηχανική περίοδο αποµαζικοποίησης (demassification) (Toffler 1995 στον Drissel 2003) µε νέες µορφές οργάνωσης και παραγωγής, µε µικρότερες και πιο επίπεδες οργανωτικές οντότητες αντί για ξεπερασµένες µαζικές εταιρίες και µονολιθικά πολιτικά κόµµατα της βιοµηχανικής εποχής. Η πολιτική που ακολουθούν, αυτή της ενθάρρυνσης και ενίσχυσης της συµµετοχής, στοχεύει στην πρόταση ενός νέου µοντέλου δηµοκρατίας, αυτού της «συµµετοχικής δηµοκρατίας». «Συµµετοχική δηµοκρατία» όπως την ορίζει ο Fuchs (2003 στον Αρβανιτόπουλο 2005) µε χαρακτηριστικά όπως η αµεσότητα της συµµετοχής και η διαβούλευση για τη διαµόρφωση πολιτικής απόφασης. Οι περισσότεροι µελετητές καταλήγουν στο συµπέρασµα πως το διαδίκτυο και κατά συνέπεια και ο κυβερνοακτιβισµός, παρέχουν τη δυνατότητα διάδρασης και διαβούλευσης αλλά δύσκολα διαµορφώνουν µια ισχυρή συλλογικότητα καθώς οι ψηφιακές κοινότητες προωθούν ταυτόχρονα και τον ιδιωτικό και το δηµόσιο εαυτό (Foster στον Drissel 2003), είναι και αφαιρετικές και καθολικές και δηµιουργούν νέες αλλά ρευστές ταυτότητες ( εµερτζής 2002, σ.429). Στο ιστορικό και κοινωνικό αυτό πλαίσιο, τα νέα κοινωνικά κινήµατα εκτός από τον κεντρικό στόχο της προώθησης θετικών εναλλακτικών προτάσεων απέναντι στον νεοφιλελεύθερο καπιταλισµό και τη ριζοσπαστική τους δέσµευση 10 απέναντι στην «παγκοσµιοποίηση της διακινδύνευσης» (Giddens 1990), επιδιώκουν να θεσπίσουν ένα χώρο όπου όλα είναι υπό διαπραγµάτευση και συζήτηση αµφισβητώντας τα πάντα, ακόµα και τον ίδιο τους τον εαυτό, αλλά σε καµία περίπτωση την πρωταρχική σηµασία που έχει ο άνθρωπος για τον κόσµο και τον πλανήτη. Συµµετέχουν στην οικοδόµηση µιας νέας πραγµατικότητας που επαναπροσδιορίζει τη σηµασία βασικών δηµοκρατικών αξιών όπως η ελευθερία και η ισότητα στην έκφραση και τη συµµετοχή αλλά και η λαϊκή κυριαρχία όπως αυτή εκφράζεται µέσα από µια ενεργοποιηµένη κοινωνία πολιτών. Για το λόγο αυτό, η συµβολή του διαδικτυακού ακτιβισµού στην ενδυνάµωση της ηµοκρατίας θα εξεταστεί γύρω από το πλαίσιο της δηµοκρατικοποίησης της 13

14 κοινωνίας ως µια εξελικτική πορεία σε σύγκριση µε παρελθοντικές δηµοκρατικές πρακτικές και όχι ως ολοκλήρωση. ηµοκρατικοποίηση ως µια «διαρκή πορεία, αναζήτηση και βελτίωση παρά ως τερµατισµός και περάτωση» (Μακρυδηµήτρης, 2002). Η έρευνα θα κινηθεί γύρω από δύο συλλογισµούς. Πρώτα θα εξεταστεί η συµβολή του διαδικτύου για έναν πιο ενισχυµένο ακτιβισµό που προτάσσει λύσεις στις αδύναµες πτυχές και ατέλειες της µαζικής αντιπροσωπευτικής δηµοκρατίας και έπειτα θα αναλυθούν οι τρόποι που µπορεί να επιδράσει στην ενδυνάµωση των 3 βασικών αξιών της δηµοκρατίας: ελευθερία του λόγου, ισότητα και λαϊκή κυριαρχία. Τα κοινωνικά κινήµατα, οι µη Κυβερνητικές οργανώσεις και οι εθελοντικοί οργανισµοί συνιστούν ένα σηµαντικό µέρος της Κοινωνία των Πολιτών (civil society). Η Κοινωνία των Πολιτών ως νεωτερικό µόρφωµα της δηµοκρατίας, έχει στόχο την άσκηση πολιτικής επιρροής µε τη δηµοκρατική έννοια του όρου, όταν δηλαδή η παρέµβαση δε συνεπάγεται καταπιεστικές, τροµοκρατικές και κατά συνέπεια αντιδηµοκρατικές συµπεριφορές. Έτσι, αν το διαδίκτυο µπορεί να ενισχύσει τον ακτιβισµό, τότε ο διαδικτυακός ακτιβισµός µπορεί να συµβάλλει στη δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας Πως το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες έχουν διαµορφώσει τον διαδικτυακό ακτιβισµό. Το διαδίκτυο έχει διαδραµατίσει καταλυτικό ρόλο σε τοπικό και παγκόσµιο επίπεδο. Πολλές προϋπάρχουσες οργανώσεις έχουν επιβιώσει µε τη βοήθεια του νέου µέσου ενώ άλλες αναδύθηκαν αποκλειστικά και χάρη σε αυτό, όπως το whitedot.org, δηµιουργώντας νέα αιτήµατα. Μεταρρυθµιστικά κινήµατα σε Κίνα και Ανατολική Ευρώπη βασίστηκαν στο νέο µέσο για να αρθρώσουν δυναµικά το αίτηµα για κοινωνική αλλαγή, ενώ τα κινήµατα και οι διαδηλώσεις κατά της παγκοσµιοποίησης (Σιάτλ 1999, Πόρτο Αλέγρε και Γένοβα 2002) ωφελήθηκαν από τις δυνατότητες που προσφέρει η γραµµατική 11 του µέσου που διευκολύνει την οργάνωση της συλλογικής δράσης και διευρύνει την κινητοποίηση. Πως και µε ποιους τρόπους όµως µπορούν το διαδίκτυο και οι νέες τεχνολογίες να διαµορφώσουν ένα ακτιβιστικό κίνηµα; 14

15 Στην οργάνωση Εκτός από τη διευκόλυνση που παρέχει το διαδίκτυο για το σχηµατισµό µιας ακτιβιστικής οργάνωσης µειώνοντας το κόστος της συνεργασίας και της επικοινωνίας, σηµαντικό κοµµάτι της έρευνας αποτελεί και το πως οι νέες τεχνολογίες µπορούν να τροποποιήσουν τις οργανωτικές δοµές ενός οργανισµού, να αλλάξουν τις σχέσεις µεταξύ τους αλλά και να µετασχηµατίσουν τους ίδιους του οργανισµούς. 12 H δυναµική της διασύνδεσης διαφορετικών επικοινωνιακών δικτύων που προσφέρει το διαδίκτυο, η εύκολη πρόσβαση και το χαµηλό κόστος επιτρέπουν στους οργανισµούς την εύκολη αναδιοργάνωση και επανασύσταση τους. 13 Η αποκεντρωµένη φύση του, δικαιολογεί τη συνύπαρξη διαφορετικών ιδεολογιών και πολιτικών πεποιθήσεων αλλά και τη συνεργασία οργανώσεων µε διαφορετικό πολιτικό περιεχόµενο κάτω από ένα κοινό στόχο. 14 Μάλιστα, ανάλογα µε τον επικοινωνιακό τους στόχο, κάποιοι οργανισµοί χρησιµοποιούνται από µεγάλα δίκτυα και µετατρέπονται σε επικοινωνιακούς κόµβους (hub organizations) ή σηµεία συνάντησης των ακτιβιστών, διευρύνοντας µε τον συγκεκριµένο τρόπο τη διαδικτυακή τους παρουσία (Bennet 2004). Μια άλλη µορφή συνεργασίας που µπορεί να προκύψει είναι αυτή µεταξύ διαφορετικών κοινωνικών κινηµάτων µε κοινή ιδεολογική βάση και παρεµφερείς στόχους σχηµατίζοντας ευρύτερα κοινωνικά κινήµατα, τις Βιοµηχανίες Κοινωνικών Κινηµάτων Social Movements Industries (McAdam, McCarthy, και Zald, 1998 στον Μyers 2004). Οι βιοµηχανίες αυτές µπορούν να συνεργάζονται και µεταξύ τους µε αποτέλεσµα πολλοί ακτιβιστές να συνυπάρχουν σε πολλά διαφορετικά δίκτυα προκαλώντας ιδεολογική αλληλοεπικάλυψη. Η παρουσία δικτύων υπολογιστών αφιερωµένα στον ακτιβισµό (ανακοινώσεις, ιστοσελίδες µε θέµατα σχετικά µε τον ακτιβισµό, οργάνωση συνεδρίων) όπως το ICG (International Institute for Global Communications) δίνει την ευκαιρία µέσα από τις εγγραφές των ακτιβιστών σε διάφορα θεµατικά συνέδρια να αποφύγουν την αλληλοεπικάλυψη και να οργανωθούν καλύτερα (Myers 2004). Το αποτέλεσµα της ευρύτερης διασύνδεσης µεταξύ διαφορετικών ακτιβιστικών οργανώσεων είναι η ενίσχυση της κοινωνικοποίησης του ατόµου καθώς ερχόµενο σε επαφή µε άλλους ακτιβιστές κι έχοντας πρόσβαση σε επιπλέον γνώση, δηµιουργεί νέες ταυτότητες, αποκτά νέους ρόλους και ενισχύει την ακτιβιστική του ταυτότητα (Myers 2004). Ωστόσο, η αποκεντρωµένη δοµή του διαδικτύου και των διαδικτυακών οργανώσεων δηµιουργεί µια χαλαρότητα που απειλεί την ιδεολογική συνοχή του 15

16 κινήµατος καθώς λόγω της πολλαπλότητας, διαφορετικότητας και ρευστότητας των στόχων που θέτει και της αδυναµίας κεντρικού ελέγχου, προκαλείται σύγχυση στην επικοινωνία και εµποδίζεται η ωριµότητα του Στη µετάδοση του µηνύµατος Οι οργανωτικές δοµές των οργανισµών που επηρεάζονται από την αποκεντρωτική και µη ιεραρχική διάρθρωση του διαδικτύου, σε συνδυασµό µε την ταχύτητα και ευκολία µετάδοσης της πληροφορίας, το χαµηλό κόστος συλλογής, διανοµής και κατανάλωσης της αλλά και τη δυνατότητα µεταφοράς µεγάλου όγκου δεδοµένων, διευκολύνει κατά πολύ την επικοινωνία των ακτιβιστικών οργανώσεων και µεταξύ τους αλλά και µε το κοινό. Η επικοινωνία ενισχύεται και µε τη χρήση ισχυρών επικοινωνιακών εργαλείων όπως τα s που προωθούν την επικοινωνία από έναν σε έναν (one-to-one), από έναν σε πολλούς (one-to many) και από πολλούς σε πολλούς (many-to-many) και επιτρέπουν τη µετάδοση του µηνύµατος σε ένα δυνητικά απεριόριστο αριθµό ανθρώπων µε παγκόσµια εµβέλεια. Ωστόσο, η προσωπική επικοινωνία µέσω µπορεί εύκολα µε την κατάλληλη τεχνική γνώση να υποκλαπεί και για το λόγο αυτό είναι επικίνδυνο για τους οργανωτές να βασίζονται σε ένα µόνο µέσο επικοινωνίας όπως το διαδίκτυο το οποίο δεν έχει πάντα τεχνική αξιοπιστία και απεριόριστη τεχνολογική υποστήριξη Στην κινητοποίηση Λόγω της διαδικτυακής διασύνδεσης των ακτιβιστών και της ευρύτερης δηµοσιοποίησης των στόχων τους, το νέο µέσο δίνει απεριόριστες δυνατότητες για γρήγορη, οργανωµένη και µαζική κινητοποίηση. Επιπλέον δίνει τη δυνατότητα άµεσης και γρήγορης χρηµατοδότησης των δραστηριοτήτων τους από τους συµµετέχοντες συγκεντρώνοντας µεγάλα ποσά χρηµάτων κυρίως από µικρές αλλά πολλές συνεισφορές (donations). Για την οργάνωση µιας κινητοποίησης τρία στοιχεία µπορούν να προωθήσουν τη συµµετοχή µε τη βοήθεια της τεχνολογίας: η µείωση του κόστους συµµετοχής, η ανάπτυξη συλλογικής ταυτότητας και η δηµιουργία αίσθησης κοινότητας. 1. Μείωση κόστους συµµετοχής: Ο Bonceck (1995) υποστηρίζει πως η µείωση του κόστους της επικοινωνίας αλλά και τη συνεργασίας µεταξύ των 16

17 µελών διευκολύνει τη στρατολόγηση τους καθώς αυξάνει τα οφέλη και µειώνει το κόστος της συµµετοχής. 2. ιαµόρφωση συλλογικής ταυτότητας: Στη θεωρία οργάνωσης κοινωνικών κινηµάτων βασικός παράγοντας για τη διαµόρφωση συλλογικής ταυτότητας προβάλλεται η επίκληση σε ένα πλαίσιο κοινών αξιών και πεποιθήσεων (frame bridging) (Tarrow 2005, σελ.62). Τα διαδικτυακά ακτιβιστικά κινήµατα όµως, λόγω της πολλαπλότητας των στόχων που θέτουν οδηγούν στη δηµιουργία νέων πολλαπλών και ρευστών ταυτοτήτων των συµµετεχόντων οι οποίες µεταβάλλονται γρήγορα και δεν έχουν διάρκεια. Όπως παρατηρεί και ο Jon Lebkowsky (1999) η διαδικτυακή ταυτότητα και παρουσία είναι ρευστή. Αυτό όµως δεν αποκλείει τη δηµιουργία ισχυρής συλλογικής ταυτότητας για το χρονικό διάστηµα που διαρκεί µία καµπάνια. Έρευνες (Gurak 2000 και Leizerov 2000 στον Garret 2006) έχουν αποδείξει πως το διαδίκτυο µπορεί να διαµορφώσει συλλογική ταυτότητα και να προωθήσει τη συλλογική δράση. Η συλλογικότητα επιτυγχάνεται παρ όλο τον ατοµικισµό που χαρακτηρίζει τη µετανεωτερική περίοδο, καθώς σχηµατίζεται µέσα από διαλογικές µορφές επικοινωνίας γύρω από ευρύτερες έννοιες όπως «απειλή», «κακό», «δικαιοσύνη». Αυτή η νέα µορφή ανθρώπινης συλλογικότητας αποκαλείται «συλλογικός ατοµικισµός» (collective individualism) (Bennet 2003) 3. Αίσθηση κοινότητας : Μέλη ψηφιακών κοινοτήτων αναφέρουν πως µέσω των διαδικτυακών ακτιβιστικών οργανώσεων αυξάνεται η κοινωνικοποίησή τους και έχουν την ευκαιρία να συνδεθούν µε άτοµα που εκφράζουν διαφορετικές απόψεις (Norris 2004 στον Garret 2006). Επιπλέον, λόγω της αποϋλοποίησης του φυσικού χώρου, από δια- µεσολαβηµένη επικοινωνία έχει τη δυνατότητα να παράγει «τεχνητή πυκνότητα» (Myers 2004). Έτσι, άνθρωποι που µοιράζονται τις ίδιες ανησυχίες και προβληµατισµούς, αυξάνουν το αίσθηµα της αλληλεγγύης και του συν-ανήκειν, της κοινότητας. Όσο κι αν το διαδίκτυο αποδεικνύεται σηµαντικό εργαλείο οργάνωσης µιας κινητοποίησης, εντούτοις η δέσµευση που παράγεται φαίνεται να είναι µικρή κι έτσι δεν έχει ξεκαθαριστεί ακόµα αν οι νέες τεχνολογίες δηµιουργούν ισχυρούς κοινωνικούς δεσµούς. Υπάρχει όµως έστω µια έρευνα (Hampton 2003 στoν Garret 2006) που αποδεικνύει πως και µε χαλαρούς κοινωνικούς δεσµούς µπορεί να παραχθεί συλλογική δράση. Για το λόγο αυτό η οργάνωση µίας κινητοποίησης που θα µεταφερθεί στο φυσικό χώρο µε τη µορφή διαδήλωσης δεν πρέπει να στηρίζεται µόνο στο διαδίκτυο. Η επικοινωνία πρόσωπο µε πρόσωπο πρέπει να δρα συµπληρωµατικά καθώς είναι καταλληλότερη για τη λήψη αποφάσεων αλλά και για ενίσχυση της 17

18 συλλογικής δράσης (Lebkowsky 1999). Όταν η δέσµευση επιτευχθεί, κυρίως µε την προσωπική επαφή, τότε οι νέες τεχνολογίες συµβάλλουν στο συντονισµό της συλλογής και διανοµής του πληροφοριακού υλικού και στην ανταλλαγή απόψεων. Βέβαια, εκτός από τις συνήθεις πρακτικές της διαδήλωσης και της διαµαρτυρίας έχουν εµφανιστεί και νέες µορφές «εικονικής» κινητοποίησης που αναδύονται αποκλειστικά µέσα στον κυβερνοχώρο, όπως η πρακτική της συλλογής υπογραφών αλλά και του χακτιβισµού (hacktivism). Ο χακτιβισµός αναφέρεται στην παράνοµη εισβολή σε ιστοσελίδες επιχειρήσεων και κυβερνήσεων για τη µετάδοση µηνυµάτων πολιτικού περιεχοµένου (Lucero 2001 στον Drissel 2003). Συµπερασµατικά, το διαδίκτυο αναδεικνύεται σε ένα ισχυρό παράγοντα που ενισχύει την οργάνωση των ακτιβιστών και τη δηµοσιότητα των στόχων του και διευρύνει τις συνεργασίες έξω από τα στενά γεωγραφικά όρια διευκολύνοντας έτσι τόσο τις µικρές ακτιβιστικές οµάδες µε περιορισµένους οικονοµικούς πόρους όσο και τους µεγάλους οργανισµούς. Είναι όµως και ένα µέσο που µε την κατάλληλη τεχνική γνώση και χωρίς το απαραίτητο νοµοθετικό πλαίσιο, επιτρέπει την επιτήρηση, την παρακολούθηση και την καταστρατήγηση της ιδιωτικότητας Ποια στοιχεία της δηµοκρατίας ενισχύει ο διαδικτυακός ακτιβισµός Περιγράψαµε τη δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας ως µια εξελικτική πορεία σε σχέση µε το παρελθόν αφού η «επίδραση της τεχνολογίας στις πολιτικές της δηµοκρατίας θα είναι ζήτηµα βαθµού και όχι ζήτηµα είδους» (Willson - Quayle 1997 στον Jones 1998). Αν λοιπόν µέσω του κυβερνοακτιβισµού µπορούν να ενισχυθούν βασικές αρχές της δηµοκρατίας που στο παρελθόν είχαν αποδυναµωθεί, τότε ο κυβερνοακτιβισµός µπορεί να συµβάλλει στη δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας Ελευθερία του λόγου: Μπορεί ο διαδικτυακός ακτιβισµός να ενισχύσει την ελευθερία της έκφρασης και της συµµετοχής σε σχέση µε τα παραδοσιακά µαζικά µέσα επικοινωνίας; i.ελευθερία συµµετοχής Οι νέες µορφές των κινηµάτων και του ακτιβισµού δεν προτάσσουν τη συλλογική δράση ως αυστηρή πειθαρχία και υποταγή, αλλά οικοδοµούν ένα ελάχιστο τόπο ελευθερίας που θα στεγάσει τους πρόθυµους. Τα διαδικτυακά 18

19 ακτιβιστικά κινήµατα προσφέρουν µεγάλο βαθµό ελευθερίας καθώς δεν υπάρχει υψηλός βαθµός δέσµευσης για τους συµµετέχοντες οι οποίοι είναι ελεύθεροι να διαλέξουν το επίπεδο συµµετοχής και δραστηριότητας τους. 17 (BurmaNet Editor στους Danitz και Strobel 1999). ii. Ελευθερία της έκφρασης Οι µέρες της τηλεκρατίας όπου το µέσο µονής κατεύθυνσης βασίλευε, όπου παθητικοί παρατηρητές απλώς κατανάλωναν πληροφορίες, έχουν παρέρθει. Η µετασχηµατιστική δύναµη των ψηφιακών τεχνολογιών µας έχει εισάγει σε µία εποχή ευρείας, δηµοκρατικότερης παραγωγής και διάδοσης της πληροφορίας αλλά και ελευθερίας στη συµµετοχή. Νέες µορφές- Mιντιακός ακτιβισµός Λόγω του χαµηλού κόστους του διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών προωθούνται νέες µορφές ακτιβισµού εναλλακτικής πληροφόρησης που δεν απαιτούν συγκέντρωση κεφαλαίου όπως οι εκδοτικοί οίκοι και τα κανάλια. Τα ακτιβιστικά sites εναλλακτικής πληροφόρησης όπως το indymedia 18 δίνουν βήµα στον απλό πολίτη που από παρατηρητής µετατρέπεται σε ερευνητή και παραγωγό επικοινωνιακής ροής καταργώντας τα διαχωριστικά όρια µεταξύ εκδοτών, διανοµέων και καταναλωτών. Επίσης µετριάζεται ο ρόλος του δηµοσιογράφου ως µοναδικού φορέα της πληροφορίας και συµβάλλει έτσι στην ανάδειξη µιας νέας κουλτούρας DIY (Do It Yourself) (Mc Kay 1998 στον Meikle 2003). Ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας Τα micro media ( s, λίστες) και middle media (blogs, organization sites, e-zines) που προσφέρει το διαδίκτυο, δίνουν τη δυνατότητα στους ακτιβιστές να διανείµουν µεγάλο όγκο πληροφοριών προσφέροντας έτσι µεγάλο βαθµό ανεξαρτησίας. (Bennet 2004). 19 Επιπλέον, η ταχύτητα ανατροφοδότησης της πληροφορίας παράγει πιο έγκαιρη πληροφόρηση σε σχέση µε τα παραδοσιακά µέσα που δεσµεύονται από χωρίς χρονικούς περιορισµούς (ώρα µετάδοσης των ειδήσεων, κλείσιµο ύλης των εφηµερίδων). Μέχρι τώρα, η αδυναµία διείσδυσης των ακτιβιστών στα µαζικά µέσα έχει επιπτώσεις και στην ποιότητα της πληροφορίας που διακινείται καθώς η απρόσκοπτη µετάδοση του κεντρικού µηνύµατος ενός κινήµατος και κατ επέκταση της αποστολής του, βασιζόταν στις καλές πελατειακές σχέσεις µε δηµοσιογράφους. Η απώλεια αυτή του ελέγχου που αποκόβει το µήνυµα από την πηγή και το µήνυµα πλέον διαµεσολαβείται µε σκοπιµότητα, αντιβαίνει στην 19

20 ελευθερία του λόγου, θεµελιώδες συστατικό της δηµοκρατίας. Ελευθερία λόγου κατακτάται όταν η πληροφορία διακινείται ελεύθερα και µε όσο το δυνατόν λιγότερα φίλτρα, χωρίς κυβερνητικό και επιχειρηµατικό έλεγχο. «Tο δικαίωµα στην ελεύθερη έκδοση και την επικοινωνία είναι θεµελιώδες για τη δηµοκρατία» παραθέτει ο Rheingold (1998). Ο John Naugton (2000 στον Drissel 2003, σ. 7) συµπεραίνει πως «το διαδίκτυο είναι το πιο απεριόριστο και µη λογοκριτέο µέσο επικοινωνίας στην παγκόσµια ιστορία». Αυτό όµως που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι πως τα νέα µέσα επικοινωνίας δε χρειάζεται να δρουν ανεξάρτητα από τα παραδοσιακά. Παρ όλο που τα επικοινωνιακά δίκτυα του κυβερνοχώρου συνεχίζουν ακόµα να έχουν περιορισµένο και επιλεκτικό κοινό σε σχέση µε τα παραδοσιακά, η συνεργασία µεταξύ τους, η αλληλεπίδραση (intermodality) του δικτύου των ΜΜΕ µε αυτό του διαδικτύου και του κυβερνοχώρου µε τον γεωγραφικό χώρο, δρα υποστηρικτικά στον κυβερνοακτιβισµό. Ακόµα βέβαια, δε γνωρίζουµε τι επηρεάζει το βαθµό κάλυψης ενός ακτιβιστικού οργανισµού από τα µέσα. Εκτός από την παγκόσµια διαµαρτυρία στο Σιάτλ, λίγες οργανώσεις έχουν καταφέρει θετική και µεγάλη κάλυψη. Όµως, η πλήρης ελευθερία του λόγου µπορεί να οδηγήσει σε ανεξέλεγκτη και αναξιόπιστη πληροφόρηση και προπαγάνδα. H πληροφορία στο διαδίκτυο δε διαµεσολαβείται (Castells 1997) και γεννάει την αναρχία αντί για την ελευθερία και την πληροφοριακή υπερφόρτωση αντί για τη γνώση. Συνεπώς, το ερώτηµα που τίθεται δεν είναι αν θα πρέπει να µεσολαβούν ελεγκτικά φίλτρα, αλλά από ποιους θα προέρχονται αυτά. Η επιλογή πλέον θα βρίσκεται ανάµεσα στη «νόµιµη» και στην «παράνοµη» διαµεσολαβηµένη πληροφόρηση (Barber 1998) Ισότητα : Μπορεί ο διαδικτυακός ακτιβισµός να ενισχύσει την ισότητα περιορίζοντας τις υπάρχουσες διακρίσεις που αντιµετωπίζουν οι µειοψηφίες; i.ισότιµη αντιµετώπιση Οι ψηφιακές κοινότητες λειτουργούν µε ένα ήθος δηµοκρατικών αξιών ελεύθερης και ανοιχτής πρόσβασης και ισότητας. Η αποκεντρωµένη διάρθρωση των ακτιβιστικών κινηµάτων στο διαδίκτυο ενισχύει την ισότητα καθώς απουσιάζει η κεντρική αρχή και όλοι συµµετέχουν ισότιµα στις αποφάσεις. Επίσης, οι εν λόγω κοινότητες δίνουν βήµα σε µειοψηφικές οµάδες οι οποίες αναζητούν έναν ασφαλέστερο χώρο έκφρασης. 20

21 Αρκετοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν πως οι διακρίσεις που απεικονίζονταν από τα παθητικά µέσα και αντανακλώνταν στην καθηµερινότητα του πολίτη σήµερα, λόγω της ψηφιοποίησης της επικοινωνίας όπου δεν παρεµβάλλεται η διαπροσωπική επικοινωνία, δεν µεταφέρονται πάντα αυτούσιες στον κυβερνοχώρο καθώς συνήθως απουσιάζει το χρώµα, το φύλο και υπερισχύουν οι απόψεις. 20 Βέβαια ακραίες ρατσιστικές συµπεριφορές είναι δύσκολο να περιοριστούν όποιο επικοινωνιακό µέσο χρησιµοποιηθεί. Οι περισσότερες έρευνες που καταλήγουν πως διακρίσεις όπως ο ρατσισµός και ο σεξισµός µεταφέρονται και στο διαδίκτυο, αποτυγχάνουν καθώς δεν µελετούν συγκριτικά τον ψηφιακό διάλογο µε την πρόσωπο µε πρόσωπο επικοινωνία (Poster 1995). ii. (Αν) ισότητα πρόσβασης Ο Wolf (1998 στην Palczewski 2001) όµως σηµειώνει πως το διαδίκτυο µέχρι στιγµής απλά αντισταθµίζει τις διαφορές µεταξύ των νέων, µορφωµένων, λευκών ανδρών µεσαίας τάξης. Ακόµα και στους κόλπους των ακτιβιστικών κινηµάτων οι ανισότητες δε φαίνεται να έχουν περιοριστεί. Οι Hill & Hudges (1998 στην Palczewski 2001) βρήκαν πως o κυβερνοακτιβισµός είναι κατά πλειοψηφία ανδροκρατούµενος. 21 Ως εκ τούτου, ο ψηφιακός διάλογος δεν περιορίζει σε µεγάλο βαθµό τις υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες ενώ το ψηφιακό χάσµα δηµιουργεί και νέες οικονοµικές ανισότητες. Η τεχνολογική ανισοµέρεια πλούσιων και φτωχών δηµιουργεί µια νέα µορφή επεκτατισµού τον «κυβερνο-ιµπεριαλισµό» (cyberimperialism) (Lengen & Murphy 2001 στον Drissel 2003) και ο οποίος διαχωρίζει τις κοινωνικές οµάδες σε αυτές που «έχουν» (haves) και αυτούς που «δεν έχουν» (have-nots) αποκλείοντας τες και από τα διαδικτυακά κοινωνικά κινήµατα. Μια µεγάλη πλειοψηφία τοπικών κινηµάτων του Νότου (Global South) ζουν σε περιοχές που δεν έχουν καν ηλεκτρικό ρεύµα και τηλέφωνο. Όµως σε αναπτυσσόµενες χώρες όπως το Μεξικό, η Κίνα, η Γουατεµάλα, η Βραζιλία η Ινδία κ.α. δίνεται η δυνατότητα στους ακτιβιστές να διαδώσουν τις ιδέες τους χάρη στη βοήθεια διαδικτυακών ακτιβιστικών οργανώσεων που εδράζονται στο Νότο και όχι µόνο. Οι δεύτεροι αναδεικνύουν στις ιστοσελίδες τους πολλά από τα τοπικά κινήµατα, θίγουν θέµατα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και τα απεικονίζουν ως πρότυπα παραδείγµατα της διεθνής πάλης ενάντια στην τυραννία, τον εθνοκεντρισµό και τη νεοφιλελεύθερη παγκοσµιοποίηση(drissel 2003). 22 Με αυτό τον τρόπο οι διαδικτυακοί ακτιβιστές µετατρέπονται σε συνδετικό ιστό του «τοπικού» µε το παγκόσµιο» 23 (Tarrow 2005, σ.206) όπως ακριβώς συνέβη και µε το κίνηµα των Zapatista 24 στο Μεξικό. Έτσι, είναι πιθανόν η διακίνηση 21

22 πληροφοριών, συµβόλων, απόψεων και της ρητορικής της εκάστοτε µειονότητας να αλλάξει τον τρόπο που αντιµετωπίζονται από το υπόλοιπο κόσµο. Και αυτό γιατί σε ένα µέσο που ακόµα τουλάχιστον, απουσιάζει η λογοκρισία, δεν στερούνται του δικαιώµατος να υπάρχουν. Εντούτοις, τα τοπικά κινήµατα δεν έχουν απόλυτη ανεξαρτησία και η διαµεσολαβηµένη 25 µετάδοση των ιδεών θα µπορούσε να αλλοιώσει την ποιότητα του µηνύµατος (Tarrow 2005, σ. 118). Επίσης ελλοχεύει και ο κίνδυνος της εµπορευµατοποίησης των τοπικών συµβόλων και οργανώσεων που συνήθως περιγράφονται µε αλτρουιστικούς και ουµανιστικούς όρους (Drissel 2003). Τελικά, είναι εµφανές πως το διαδίκτυο δεν περιορίζει αποτελεσµατικά τις ανισότητες που προϋπήρχαν και δηµιουργεί και νέες. Θα µπορούσε όµως να ενισχύσει την ισότητα µεταξύ των χρηστών. Όσον αφορά τον κυβερνοακτιβισµό, εφόσον αυτός ενισχύεται διαδικτυακά, µπορεί να συνεχίσει να µάχεται πιο ισχυρός για τα ανθρώπινα δικαιώµατα και την ισότητα και µπορεί ακόµα να συµβάλλει λειτουργώντας ως επικοινωνιακός κόµβος των αποκλεισµένων µειονοτήτων και του υπόλοιπου κόσµου επιτρέποντας σε περιθωριοποιηµένες φωνές να ακουστούν Λαϊκή κυριαρχία: Μπορεί ο διαδικτυακός ακτιβισµός να προσφέρει περισσότερες πολιτικές ευκαιρίες ώστε οι πολίτες να επηρεάσουν τις συµβατικές πολιτικές πρακτικές; Η σηµερινή πολιτική κατάσταση περιγράφεται µε όρους κρίσης, αποξένωσης, πολιτικού κυνισµού και δηµοκρατικού ελλείµµατος και επιδεινώνεται υπο το βάρος των σύνθετων προβληµάτων της εποχής της παγκοσµιοποίησης. Στις σύγχρονες δηµοκρατίες «ο δήµος παύει να είναι συλλογικό υποκείµενο και είναι στην καλύτερη περίπτωση, µια νοητή και αφηρηµένη κοινότητα» (Fuchs 2003 στον Αρβανιτόπουλο 2005). Ο παραδοσιακός Τύπος και η τηλεόραση µπορεί να έχουν κάνει περισσότερα βήµατα παρέµβασης στις πολιτικές εξελίξεις, αλλά κυρίως λόγω της µονοδραστικής διάστασής τους, πέρα από την ενηµέρωση που προσφέρουν, δεν έκαναν ποτέ τους ψηφοφόρους να αισθανθούν πως έχουν πολιτική ισχύ. Επιπλέον, η συµµετοχή µέσω της εκλογικής διαδικασίας οµογενοποιεί κι ελαχιστοποιεί τη δυνατότητα επιρροής στο πολιτικό διακύβευµα. Έτσι, ο πολίτης διαµορφώνει την πεποίθηση ότι το δικαίωµα συµµετοχής δεν προσφέρει τη δυνατότητα άσκησης ελέγχου και πολιτικής επιρροής. Κι εφόσον η συµµετοχή προϋποθέτει κόστος σε γνώση, πληροφόρηση και ενέργεια, ο πολίτης δρα ανεξάρτητα από την πολιτική διαδικασία οδηγούµενος σε πολιτική απάθεια. 22

23 i.με ποιους τρόπους θα µπορούσε ο διαδικτυακός πολιτικός ακτιβισµός να συµβάλλει σε µια ενεργή και πιο ενηµερωµένη υπηκοότητα; Οι Jordan, Hauster & Foster, (2003) παραθέτουν πως «η ικανότητα ενός ατόµου να δράσει αποτελεσµατικά ώστε να διαµορφώσει την κοινωνία επέρχεται όταν το άτοµο µπορεί να κάνει τη σύνδεση µεταξύ της πληροφορίας και της ευκαιρίας να δράσει πάνω σε αυτήν πληροφορία». Εκεί ακριβώς έγκειται και η συµβολή του κυβερνοακτιβισµού. Προσφέρει τη γνώση και τον τρόπο δράσης. Οι διαδικτυακοί ακτιβιστές είναι τα αυτιά και τα µάτια των πολιτών, µεταφέροντας και αναδεικνύοντας τάσεις και απόψεις, αυξάνοντας τη δηµόσια αναγνώριση των διεθνών θεµάτων και συµβάλλοντας στην κατανόηση της ηµερήσιας διάταξης. H διαδραστικότητα του µέσου επιτρέπει την επικοινωνία τόσο από πάνω προς τα κάτω όσο και από κάτω προς τα πάνω (member-to-elite) δίνοντας στο συµµετέχοντα την αίσθηση ότι συµβάλλει στις πολιτικές αποφάσεις. 26 Η άµεση επικοινωνία σε συνδυασµό µε την µαζική και αποτελεσµατική κινητοποίηση µέσω διαδικτύου (συλλογή υπογραφών-άσκηση πίεσης) θα µπορούσε να κάνει τους πολιτικούς πιο αξιόπιστους, πιο ενήµερους και υπεύθυνους. 27 Βέβαια οι κυβερνήσεις ακόµα διστάζουν να αφήσουν χώρο διείσδυσης των πολιτών στις υποθέσεις τους. Η ελεύθερη διακίνηση της πληροφορίας και η ανεµπόδιστη διαπραγµάτευση µεταξύ των κέντρων εξουσίας, των «οµάδων πίεσης» και του κοινού επιτρέπει την ανοιχτή διαβούλευση χωρίς την παρέµβαση κοµµατικών µηχανισµών ενώ ηλεκτρονική διαβούλευση µεταξύ των συµµετεχόντων ενισχύει την αλληλόδραση. Όπως σηµειώνει ο Shneider (1995 στην Τhornton 2002), «η δυνατότητα συζήτησης πολιτικών θεµάτων µε άλλους είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ανάπτυξη πολιτικής ταυτότητας». Τέλος, µια από τις συνήθεις πρακτικές άσκησης πίεσης είναι το «astroturf lobbying», οι µαζικές καµπάνιες εναντίον πολιτικών προσώπων µε έκτακτες ειδοποιήσεις για δράση (action alerts). Κριτικοί του astroturf lobbying υποστηρίζουν πως οδηγεί σε λανθασµένες αντιλήψεις των πολιτικών για την άποψη της κοινής γνώµης λόγω της οµοιοµορφίας των µαζικών µηνυµάτων που λαµβάνουν. Όλες οι δυνατότητες και εφαρµογές που προσφέρει το νέο µέσο µπορούν να συµβάλλουν στην ανάπτυξη µιας συµµετοχικής δηµοκρατίας που να δυναµώνουν την ισορροπία µεταξύ των αντικρουόµενων κέντρων. Όµως µπορεί το διαδίκτυο να προσελκύσει και το πολιτικά απαθές κοινό; 23

24 ii. Ενίσχυση ή διεύρυνση πολιτικής συµµετοχής; Η συµµετοχή σε πολιτικές ακτιβιστικές οργανώσεις ενισχύεται λόγω της ανώνυµης πρόσβασης 28 και της µείωσης του συναλλακτικού κόστος το οποίο προϋποθέτει ενέργεια και χρόνο και προσελκύει άτοµα που έχουν αποµακρυνθεί από τα παραδοσιακά µέσα, που οι δραστηριότητες τους περιορίζονται µέσα στο σπίτι και µέσω του διαδικτύου µπορούν να συλλέξουν εύκολα πληροφορίες αλλά και να γραφτούν άµεσα σε µία ιστοσελίδα. Όµως, ειδικά στη συµµετοχή στις δηµόσιες υποθέσεις η τεχνοκρατική ολιγαρχία που περιθωριοποιεί, ισχυροποιείται καθώς διευρύνονται τα χαρακτηριστικά αποκλεισµού (στην επικοινωνία µε το πολιτικό σύστηµα συµµετέχουν κυρίως όσοι έχουν όχι µόνο κοµπιούτερ, µόντεµ, αλλά και ευγλωττία, γνώση της αγγλικής γλώσσας, υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης κ.α.). Επίσης, το ψηφιακό χάσµα µπορεί να δηµιουργήσει κινδύνους καθώς αν δεν εξασφαλιστεί η ισότιµη πρόσβαση, το πολιτικό µήνυµα ενδέχεται να αλλοιωθεί καθώς προβάλλονται οι απόψεις µόνο των λευκών, πλουσίων, µορφωµένων, µε τεχνικές ικανότητες.(boncheck 1995). Από την άλλη πλευρά, θα µπορούσε να ισχυριστεί κανείς πως αυτή έστω και περιορισµένη επιρροή αποτελεί εξέλιξη σε σχέση µε το παρελθόν που σχεδόν κανένας δεν είχε αυτή τη δυνατότητα. Τέλος, πολλοί είναι εκείνοι που κατηγορούν το διαδίκτυο για χαµηλή ποιότητα διαλόγου. Ο Habermas θεωρεί πως όταν οι συµµετέχοντες µιας δηµόσιας σφαίρας αυξάνονται η ποιότητα του διαλόγου µειώνεται (Habermas στην Τhornton 2002 σ.23). Αυτό µπορεί να συµβεί όταν αναφερόµαστε σε παρεµβολές από άτοµα που επιδιώκουν να προκαλέσουν, να αποπροσανατολίσουν από το θέµατα συζήτησης, να στείλουν ανεπιθύµητα κ.α. Ως αποτέλεσµα, οι περισσότερες ιστοσελίδες έχουν εισάγει το σύστηµα της εγγραφής σε αυτά για να περιορίσουν τέτοια φαινόµενα. Όταν όµως η κακή ποιότητα λόγου συνδέεται µε τη συµµετοχή ατόµων µε χαµηλό επίπεδο µόρφωσης, τότε η έννοια της ισότητας στη συµµετοχή διαταράσσεται. Το γεγονός ότι ενισχύεται η πολιτική συµµετοχή δε συνεπάγεται ότι αυτή διευρύνεται και στο πολιτικά απαθές κοινό. Ερευνά των Wellman και Haythornthwaite το 2002 δείχνει πως το διαδίκτυο δεν διευρύνει την ενασχόληση µε τα κοινά αλλά ενισχύει και εµβαθύνει τη συµµετοχή του ήδη ενεργού και ανήσυχου κοινού. 29 Άλλωστε η πολιτική συµµετοχή σχετίζεται άµεσα και µε παράγοντες όπως το επίπεδο µόρφωσης και η ηλικία. 24

25 4.3. ιαδικτυακός ακτιβισµός : πορεία προς τη δηµοκρατικοποίηση; i. Μια δικτυωµένη κοινωνία πολιτών Ο πολιτικός διαδικτυακός ακτιβισµός θα µπορούσε να συµβάλλει στην ενσωµάτωση νέων µορφών πιο συµµετοχικής και άµεσης δηµοκρατίας διασφαλίζοντας τη θεσµική συµµετοχή των πολιτών στα κοινά, εδραιώνοντας κανάλια διαρκούς επικοινωνίας και διαβούλευσης µεταξύ πολιτών και πολιτικών αναγνωρίζοντας ότι οι εισροές των πολιτών στην ευρύτερη δηµόσια σφαίρα είναι όχι µόνο γόνιµες αλλά και αναγκαίες. Ο Rheingold περιγράφει το νέο κύµα της κυβερνητικής ανθρώπινης αλληλεπίδρασης του 21 ου αιώνα ως e-tribalism όπου µέλη από διάφορες «thumb tribes» («φυλές του αντίχειρα») θα συνδέονται µεταξύ τους µε κοµπιούτερ και κινητά τηλέφωνα. Ο Frederick ( εµερτζής 2002) µιλάει για τη δηµιουργία µιας Χάρτας Επικοινωνιακής Αλληλεξάρτησης όπου χιλιάδες Μη Κυβερνητικές οργανώσεις και ακτιβιστές θα συνδέονται ηλεκτρονικά µεταξύ τους και µε το κοινό, επιτρέποντας τη διαµόρφωση µιας παγκόσµιας κοινής γνώµης. Η δηµιουργία όµως ενός νέου είδους κοινωνικής αρένας αµφισβητείται από πολλούς µελετητές όπως ο Barber (1998) που καταγγέλλει πως το διαδίκτυο, ως το νέο µέσο κατακερµατισµού της πληροφόρησης, ατοµικισµού και αποξένωσης, εµποδίζει την ανάπτυξη ενός οικουµενικού δηµόσιου συµφέροντος γιατί δεν µπορεί να αναπτύξει δηµόσιους χώρους συζήτησης όπου θα προωθείται η εθνική, πολιτική ταυτότητα απαραίτητη για µια ισχυρή δηµοκρατία. Ξεκάθαρη και τελική απάντηση στο ερώτηµα αν ο κυβερνοακτιβισµός µπορεί να συµβάλλει στην ανάδειξη µιας νέας δηµόσιας σφαίρας που θα προωθεί συναίνεση αντιπροσωπευτικής της θέλησης της πλειοψηφίας δεν υπάρχει. Ένα εξίσου σηµαντικό ζήτηµα που προκύπτει είναι όχι µόνο αν ο κυβερνοακτιβισµός µπορεί να αναδείξει ενός νέο είδος διεθνών, πλουραλιστικών κινηµάτων αφιερωµένα στην ανοιχτή συµµετοχή, την κοινωνική αλληλεγγύη και τη δηµοκρατική υπευθυνότητα - που µπορεί- αλλά αν τελικά οι οργανώσεις αυτές θα λειτουργήσουν ως θεσµικά αντίβαρα που θα ελέγχουν αποτελεσµατικά τις αυθαιρεσίες και τις ατέλειες των κοµµατοκρατικών συστηµάτων και της αγοράς και κατά πόσο η δράση αυτή µπορεί να επιφέρει αλλαγή στις πολιτικές αποφάσεις. Η αποτελεσµατικότητά τους ως προς την επίτευξη κοινωνικών αλλαγών, τίθεται ακόµα υπό αµφισβήτηση. Άλλωστε αυτός είναι ο λόγος που ορίσαµε τη συµβολή του διαδικτυακού «αντάρτικου» στη βάση µιας εξελικτικής πορείας. Τουλάχιστον είναι µια θετική εξέλιξη σε σχέση µε το παρελθόν. Είναι; 25

26 ii. Χακτιβισµός (hacktivism) : ενίσχυση ή υπονόµευση της ελευθερίας του λόγου; Ένα µείζονος σηµασίας ερώτηµα που προέκυψε κατά τη διάρκεια αυτής της έρευνας είναι το κατά πόσο το «διαδικτυακό αντάρτικο» µπορεί να αναµοχλεύσει, να τροφοδοτήσει τροµοκρατικές και κατά συνέπεια αντιδηµοκρατικές συµπεριφορές εµποδίζοντας µε αυτό τον τρόπο την εξελικτική πορεία της δηµοκρατικοποίησης της κοινωνίας. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες εξελίξεις στον από-υπολογιστή διαµεσολαβηµένο ακτιβισµό είναι η ανάδειξη µια νέας µορφής δράσης, της «ψηφιακής άµεσης δράσης» (VDA: Virtual Direct Action) η χρήση δηλαδή των νέων τεχνολογιών όχι µόνο για το συντονισµό µιας καµπάνιας αλλά και για την οργάνωση παράνοµων διαδηλώσεων, απεργιών πείνας κ.α. (Drissel 2003). Τέτοιες νεόφερτες ηλεκτρονικές πρακτικές διαµαρτυρίας εµπεριέχουν ενεργητικότερες µορφές αντίστασης όπως το κλείσιµο δρόµων, η στοχευµένη καταστροφή ιδιοκτησίας αλλά και η σκόπιµη µετάδοση ιών µέσω ηλεκτρονικού ταχυδροµείου ( ) και το «χακινγκ» (hacking) κυβερνητικών κι επιχειρησιακών ιστοσελίδων για πολιτικούς σκοπούς (Lucero 2001 στον Drissel 2003). Η περίπτωση του «χακτιβισµού» εγείρει ερωτήµατα καθώς τα όρια που τον χωρίζουν από αντιδηµοκρατικές, καταπιεστικές και τροµοκρατικές συµπεριφορές είναι δυσδιάκριτα. Αρκετοί είναι αυτοί που εκµεταλλεύονται τις δυνατότητες του διαδικτύου που στο όνοµα των χακτιβιστών µπορεί να προκαλέσουν κακό ακόµα και σε απώλεια ζωής. Αλλά αυτοί δεν είναι χακτιβιστές αλλά κυβερνο-τροµοκράτες (cyberterrorists). Ο χακτιβισµός, επί της ουσίας µεταφέρει στον κυβερνοχώρο µεθόδους απείθειας κατά των αρχών. Η απείθεια κατά ένα µέρος ορίζει και την έννοια του ακτιβισµού και εµφανίζεται κυρίως όταν η εξουσιαστική αρχή καταπιέζει ή καταλύει την έννοια της δηµοκρατίας. Πόσο θεµιτή είναι όµως η µετάδοση ιών που µπορεί να καταστρέψει αρχεία και δεδοµένα µιας ξένης ιδιοκτησίας; Οι χακτιβιστές χρησιµοποιούν το διαδίκτυο για να εξασφαλίσουν την ελευθερία της διάδοσης των ιδεών τους. Οι πρακτικές που ακολουθούν είναι αυτή του καταιγισµού µιας ιστοσελίδας µε s ( -bombs) και η «ψηφιακή κατάληψη διαµαρτυρίας» (virtual sit- ins) που ουσιαστικά αποκρύπτει, αποσιωπεί ένα µήνυµα αντικαθιστώντας το µε ένα άλλο. Αυτό ενισχύει την ελευθερία του λόγου ή την υπονοµεύει; Κάθε µορφή χακτιβισµού που παρεµβαίνει στα εκδοτικά δικαιώµατα του στόχου του, µπορεί να θεωρηθεί παράνοµη. Είναι όµως; Ο απώτερος σκοπός των χακτιβιστών µέσω αυτών των πρακτικών είναι να αποσπάσουν την προσοχή των µαζικών µέσων αποκτώντας έτσι ισότητα κι ελευθερία έκφρασης. Πόσο µπορεί η παρεµβολή ενός µηνύµατος σε µια 26

27 ιστοσελίδα για λίγες ώρες να φαλκιδεύσει τα δικαιώµατα του ιδιοκτήτη της; Τι ρόλο διαδραµατίζει στην ανάδυση τέτοιων συµπεριφορών ο άνισος κοινωνικός συσχετισµός δυνάµεων; Ερωτήµατα που µένει ακόµα να απαντηθούν. iii. Συµπεράσµατα : ηµοκρατικοποίηση µε προϋποθέσεις. Το διαδίκτυο αλλάζει πλέον ξεκάθαρα το πεδίο του δηµόσιου διαλόγου. Προσφέρει νέες µεθόδους συλλογής και διανοµής της πληροφορίας, επικοινωνίας και συντονισµού δράσης σε παγκόσµια κλίµακα αλλά και πρόσβασης στο πολιτικό σύστηµα. Όµως οι νέες τεχνολογίες µπορούν εύκολα να επιτηρηθούν, να ελεγχθούν, να δώσουν πρόσφορο έδαφος για αλλοίωση δεδοµένων. Το διαδίκτυο προσφέρεται για την ανάδειξη τόσο δηµοκρατικών όσο και αντιδηµοκρατικών συµπεριφορών. Οι τελευταίες όµως συνδέονται µε τη δοµή της κοινωνίας. Οι νέες τεχνολογίες απλά δίνουν το χώρο και τα µέσα ενώ ο άνθρωπος είναι εκείνος που νοηµατοδοτεί το περιεχόµενο. Έτσι, αν λυθούν ζητήµατα ασφάλειας και τροµοκρατίας και αναδειχθεί µία κοινωνία πολιτών που θα ασκεί πολιτική επιρροή, που θα παρεµβαίνει στις πολιτικές εξελίξεις κυρίως για να βελτιώσει τους θεσµούς και όχι για να τους καταλύσει, τότε ο κυβερνοακτιβισµός θα αποτελέσει µια ικανή συνθήκη για τη δηµοκρατικοποίηση της κοινωνίας. 27

28 ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 1 Η διάκριση αυτή θεωρήθηκε απαραίτητη για τους σκοπούς της παρούσας εργασίας και βασίστηκε στον ορισµό των θεσµών ως «τους σταθερούς και θετικά αξιολογηµένους κανόνες που διέπουν την εντασσόµενη σε κάποια πλαίσια ανθρώπινη συµπεριφορά όσο και τις οργανώσεις που διέπονται από σταθερούς και κοινωνικά καταξιωµένους κανόνες.» ( ιαµαντόπουλος 1993, σ. 168). Επίσης υιοθετούµε έναν πιο ευρύ ορισµό της πολιτικής επικοινωνίας, στον οποίο εντάσσονται και οι δραστηριότητες των «εξωθεσµικών» αυτών οργανώσεων, µια και ο προσανατολισµός τους πέρα από κοινωνικό έχει και πολιτικό χαρακτήρα. 2 Σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα έρευνας του Τµήµατος Εφαρµοσµένης Στατιστικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης, ένας στους είκοσι πολίτες θεωρεί «διαµεσολαβητή» τα µέσα ενηµέρωσης (Χαïµαντά 2004). 3 Εδώ σε µια προσπάθεια απόδοσης των τάσεων που απαριθµεί ο Bennett, παραφράζουµε την «Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη» (Corporate Social Responsibility). 4 Είναι χαρακτηριστικά τα αποτελέσµατα της έρευνας που πραγµατοποίησε το Ινστιτούτο για το ιαδίκτυο του Πανεπιστήµιου της Οξφόρδης, που δείχνουν, µεταξύ άλλων, ότι το 75% των ερωτηθέντων συµφωνούν ότι τα άτοµα θα πρέπει να µπορούν να εκφράζουν τη γνώµη τους στο διαδίκτυο, ακόµα και εάν αυτή είναι «προσβλητική» (Oxford Internet Insitute 2005, p. 47). 5 Βικιπαίδεια, URL: (πρόσβαση ) 6 Πρόκειται για τους γνωστούς Καναδούς που «εξολοθρεύουν» διαφηµίσεις, µεταστρέφοντας το νόηµά τους «εξολοθρευτές». Για τον πολιτισµικό ακτιβισµό, βλ. ενδεικτικά Ανδριωτάκη Για τις οργανώσεις που συµµετέχουν στη ιεθνή Εβδοµάδα χωρίς Τηλεόραση, βλ. (πρόσβαση ) 8 Για να είµαστε περισσότερο ακριβείς, οι αριθµοί αυτοί (179 εγγεγραµµένοι χρήστες και 539 άρθρα) αντανακλούν την «κίνηση» του forum η οποία ελέγχθηκε για τελευταία φορά τις πρώτες ηµέρες του Ιουλίου του Αξίζει να αναφερθεί ότι µόλις δύο µήνες πριν, και συγκεκριµένα στις , οι εγγεγραµµένοι χρήστες ήταν µόλις 54 και τα απεσταλµένα άρθρα 378. Η παρατηρούµενη αύξηση ίσως να συνδέεται µε την εκστρατεία «Εβδοµάδα χωρίς τηλεόραση» που είχε προηγηθεί (22-29 Απριλίου 2007) και τη δηµοσιοποίησή της. 9 Για χαρακτηριστικά ψηφιακών κοινοτήτων βλ. εµερτζή 2002, σ Ο Giddens oρίζει τη ριζοσπαστική δέσµευση ως έµπρακτη αµφισβήτηση προς εµφανείς πηγές κινδύνου και η οποία έχει ως βασικό όχηµα το κοινωνικό κίνηµα (2002, σ.168). 11 Για περισσότερες πληροφορίες για τη «γραµµατική» του διαδικτύου βλ. εµερτζή 2002, σ Netaction: από ιστοσελίδα υποστήριξης της καµπάνιας έναντι στη Microsoft, µετά την επίτευξη του στόχου µετατράπηκε σε επικοινωνιακό κόµβο και δίκτυο εκπαίδευσης διαδικτυακών ακτιβιστών. 13 Jubilee 2000: Το site ξεκίνησε ατοµικά και µέσα σε λίγα χρόνια αποτέλεσε ένα σηµαντικό παίκτη στην οργάνωση µαζικών κινητοποιήσεων στο Σιάτλ. Μετά το πέρας των διαδηλώσεων, η οργάνωση διατηρήθηκε αλλά διασπάστηκε σε διαφορετικές οργανώσεις χωρίς κεντρική αρχή σε διαφορετικά µέρη του κόσµου. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε το Jubilee 2000 βλ.bennet ύο άνθρωποι µε διαφορετική πολιτική ιδεολογία, ο Γερουσιαστής Orrin και ένας ακτιβιστής καταναλωτισµού συνεργάστηκαν για ένα κοινό στόχο :την καµπάνια ενάντια στη Microsoft. 15 Xαρακτηριστικό παράδειγµα αλλαγής στόχου αποτελεί το netaction που από καµπάνια ενάντια στη Microsoft µετατράπηκε σε διακτυακό κόµβο και ιστοσελίδα εκπαίδευσης διαδικτυακών ακτιβιστών. 28

29 16 Στις 20 Απριλίου του 1997 o server του ICG (Institute for Global Communications') «έπεσε»! υο µέρες µετά ο Πρόεδρος Clinton επέβαλε οικονοµικές κυρώσεις στην περιοχή SLORC. Όταν η ιστοσελίδα αποκαταστάθηκε στις 24 Απριλίου οι ακτιβιστές δεν είχαν την ευκαιρία να ενηµερωθούν έγκαιρα και να συζητήσουν αυτή την κρίσιµη εξέλιξη (Danitz and Strobel 1999). 17 Οι δραστηριότητες αυτές µπορεί να είναι από απλή περιήγηση στις ιστοσελίδες και ενηµέρωση,σχολιασµό, αρθρογραφία, ηλεκτρονικές αιτήσεις µέχρι και εθελοντική οργάνωση µιας καµπάνιας. 18 To Indymedia ( πρωτοεµφανίστηκε την περίοδο 99 στο Σιάτλ. Με δωρεές και δανεικό εξοπλισµό την ώρα που ξέσπασαν οι διαδηλώσεις για τη συνέδριο στο Παγκόσµιο Κέντρο Εµπορίου µετατράπηκε σε ένα τεχνολογικά εξοπλισµένο, νευραλγικό κέντρο για τους εθελοντές δηµοσιογράφους που κατέγραφαν στιγµή προς στιγµή τις διαδηλώσεις µε ρεπορτάζ από τους συµµετέχοντες, διαχέοντας τις πληροφορίες σε όλο το διαδίκτυο και στη συνέχει σε όλα τα MME. Για περισσότερες πληροφορίες βλ. Meikle Στον πρόσφατο πόλεµο του Ιράκ µπορούσε κανείς να βρει ανεξάρτητες πηγές πληροφόρησης στο διαδίκτυο που µετέφεραν µια διαφοροποιηµένη εικόνα σε σχέση µε αυτή που προσέφεραν τα παραδοσιακά µέσα. 20 Οι Sproull & Kiesler ερεύνησαν 94 οµάδες ατόµων για να µελετήσουν την αλλαγή κοινωνικής συµπεριφοράς και στάσης από τις φυσικές στις ψηφιακές κοινότητες. Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι οι περισσότεροι στην ψηφιακή τους επικοινωνία ήταν πιο ειλικρινείς και είχαν όλοι περίπου την ίδια συµµετοχή στις συζητήσεις. Αυτό συνέβη, καταλήγουν, γιατί η ηλεκτρονική επικοινωνία είναι απαλλαγµένη από τις κοινωνικές νόρµες και τους συνήθεις διαχωρισµούς. Για περισσότερες πληροφορίες για την έρευνα βλ. Sproull L.S. και S. B. Keisler. Computers, Networks and WorkScientific American, Vol. 265, No. 3, 1991, pp Reprinted in C. Huff and T. Finholt, eds. Social Issues in Computing. NY: McGraw Hill, 1994, pp Συγκεκριµένα το 72 % των διαδικτυακών ακτιβιστών είναι άντρες. Αυτό βέβαια δεν προϋποθέτει πως οι γυναίκες αντιµετωπίζουν διακρίσεις µέσα σε ένα ακτιβιστικό κίνηµα, αλλά το χαµηλό ποσοστό είναι πιθανό να σχετίζεται και µε την ανισότητα πρόσβασης. 22 Τέτοια κινήµατα είναι : Zapatista National Liberation Army, Confederation of Indigenous Nationalities of Ecuador, Free Tibet Movement, Landless Workers Movement of Brazil και Free Burma Movement. 23 ΑΤΤΑC( Ιστοσελίδα που λειτουργεί ως σύνδεσµος της τοπικής κοινωνίας µε την επικαιρότητα του Παρισιού. 24 Για περισσότερες πληροφορίες για το κίνηµα Zapatista βλ. Drissel 2003 και Tarrow «Μη σχεσιακή διάδοση» της πληροφορίας (non-relational diffusion) : Όταν η διάδοση της πληροφορίας συµβαίνει ανάµεσα σε άτοµα µε λίγους ή καθόλου κοινωνικούς δεσµούς. Για το διαχωρισµό που προτείνει ο Τarrow, σχεσιακή, µη σχεσιακή και έµµεση διάδοση της πληροφορίας βλ. σ εκατοµµύρια αµερικανοί χρησιµοποίησαν τo διαδίκτυο στέλνοντας σε κυβερνητικούς εκπροσώπους για να επηρεάσουν τις αποφάσεις τους (Evolve Foundation 2005). 27 Μέλη του διαδικτυακού πολιτικού ακτιβιστικού site MoveOn.οrg στην Καλιφόρνια, πραγµατοποίησαν εκατοντάδες τηλεφωνήµατα παροτρύνοντας τους εκπροσώπους της πολιτείας να περάσουν νοµοσχέδιο για τη δηµόσια χρηµατοδότηση των πολιτικών καµπανιών. Το µέτρο αυτό θα εµπόδιζε φαινόµενα διαφθοράς που παρατηρούνται λόγω της εξάρτησης της χρηµατοδότησης των πολιτικών προσώπων από επιχειρηµατίες και άλλους ισχυρούς παράγοντες της πολιτείας. Το µέτρο ψηφίστηκε ήδη από την Εθνοσυνέλευση και βρίσκεται ήδη για ψηφοφορία στη Γερουσία. 28 Η εγγραφή στα περισσότερα site γίνεται µε την καταχώρηση του προσωπικού του χρήστη και κάποιων δηµογραφικών χαρακτηριστικών και δεν 29

30 προϋποθέτει την καταγραφή ευαίσθητων προσωπικών δεδοµένων. Το ζήτηµα της αυθεντικότητας που µπορεί να προκύψει από την ανωνυµία της συµµετοχής δεν είναι αποτελεί τροχοπέδη για την έκφραση και δηµόσια συµπεριφορά (Sennet στο εµερτζή, 2002, σ. 265). 29 Η πολιτική συµµετοχή σχετίζεται άµεσα και µε το επίπεδο µόρφωσης αλλά και ηλικίας του χρήστη αποδεικνύεται πως οι ισορροπίες διαταράσσονται καθώς έχουν εισβάλλει νέοι χρήστες µε χαµηλότερο επίπεδο µόρφωσης από τους παλαιότερους. (Kavanaugh,2001; Rogers,1995 and Valente,1995 in Wellman and Haythornthwaite 2002). 30

31 ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ, Κ., Έννοια της συµµετοχής στη σύγχρονη δηµοκρατία. Ινστιτούτο ηµοκρατίας Κωνσταντίνος Καραµανλής. URL: 1-1.html (πρόσβαση ). ΑΝ ΡΙΩΤΑΚΗΣ, Μ., Πολιτισµικός ακτιβισµός. Η Ναόµι Κλάιν, ο κόσµος των λογοτύπων και οι µεταµοντέρνοι αρνητές του καπιταλισµού. Αθήνα: future. BARBER, R. B., Which Technology and Which Democracy? URL: (πρόσβαση ). BONCHECK, M., Grassroots in Cyberspace: Recruiting Members on the Internet, the Political Participation Project, URL: (πρόσβαση ). BΕΝΝΕΤ, W. L., New Media Power: The Internet and Global Activism In Nick Couldry and James Curran. eds. «Contesting Media Power» Rowman and Littlefield. URL: (πρόσβαση ). BΕΝΝΕΤ, W. L., Communicating Global Activism: some strenghts and vulnerabilities of Networked Politics. In Wim van de Donk, Brian D.Loader, Paul G.Nixon and Pieter Rucht, eds. Cyberprotest:New Media, Citizens and Social Movements. London:Routledge. CASTELLS, M., The Power of Identity. Oxford: Blackwell. ΕΜΕΡΤΖΗΣ, Ν., Πολιτική Επικοινωνία. ιακινδύνευση, ηµοσιότητα, ιαδίκτυο. Αθήνα: Παπαζήση. ΙΑΜΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ, Θ., Το κοµµατικό φαινόµενο. Μορφές, συστήµατα, οικογένειες κοµµάτων. Αθήνα: Παπαζήση. 31

32 DANITZ,T. and STROBEL, P.W.,1999. Networking Dissent: Cyber Activists Use to Promote Democracy in Burma, online edition, chapter 3, Virtual Diplomacy Report. United States Institute of Peace URL: intro.html (πρόσβαση ). DENNING,E.D., Activism, Hacktivism, and Cyberterrorism:The Internet as a Tool for Influencing Foreign Policy. Internet and International Systems: Information Technology and American Foreign Policy Decisionmaking Workshop URL: (πρόσβαση ). DRISSEL, D., Computer-Mediated Global Networks: Mobilizing Indigenous Movements Online, paper presented at the Policy and Politics in a Globalizing World International Conference, Bristol, July EVOLVE FOUNDATION, Power to the Edges: Trends and Opportunities in Online Civic Engagement. Final Edition1.0 Pace Philanthropy for Civic Engagement. URL: 05.pdf (πρόσβαση ). GARRET R. K., Protest in an Information Society : A Review o Literature on Social Movements and New ICTs, Information, Communication & Society, Vol. 9(2) p.p URL: (πρόσβαση ). GIDDENS, A., Οι συνέπειες της νεωτερικότητας, 8 η έκδ., Αθήνα : Κριτική. JACOBS, D., Internet Activism and the Democratic Emergency in the U.S. ephemera theory & politics in organization, 5 (1), pp JONES, G. S. ed., CyberSociety 2.0: Computer-Mediated Communication and Community, CA: Sage. 32

33 JORDAN, K., HAUSER, J., and FOSTER, S., The Augmented Social Network: Building identity and trust into the next-generation Internet. First Monday, vol. 8(8) URL: (πρόσβαση ). JURIS, S. J., The New Digital Media and Activist Networking within Anti- Corporate Globalization Movements. The Annals of the American Academy, 597, pp LEBKWOSKI, J., A few points about online activism, Cybersociology Magazine, Issue 5. URL: (πρόσβαση ). ΜΑΚΡΥ ΗΜΗΤΡΗΣ, Α., Η αποτίµηση της δηµοκρατίας, Το Βήµα. URL: κωδ.αρθρου Β13646Β482, (πρόσβαση ). MYERS, J. D., Social Activism through Computer Networks. In Orville Vernon Burton.eds., Renaissance in Social Science Computing, Urbana: University of Illinois Press. (αναθεωρηµένη έκδοση του Myers 1994). URL: (πρόσβαση ). MΕIKLE, G., Indymedia and the New Net News. M/C Journal, Vol. 6 (2), URL: feature.php (πρόσβαση ). OXFORD INTERNET INSTITUTE, The Oxford Internet Survey (OxIS) Report The Internet in Britain. Oxford: University of Oxford. URL: (πρόσβαση ) PALCZEWSKI H. C., Cyber-movements, New Social Movements, and Counter-publics. In Daniel Brouwer and Robert Asen. eds., Counterpublics and the Stat. New York: SUNY Press. POSTER, M., CyberDemocracy: Internet and the Public Sphere. URL: (πρόσβαση ). 33

34 REDDEN, G., Networking Dissent. The Internet and the Anti-Globalization Movement. MotsPluriels [online], 18. URL: (πρόσβαση ). RHEINGOLD H., Virtual Communities, Phony Civil Society? (πρόσβαση ). SAMUEL, A., Hacktivism and the future of democratic discourse,chapter 5 in Hacktivism and the Future of Political Participation Ph.D.Harvard University URL: (πρόσβαση ). SASSEN, S., Local Actors in Global Politics. Current Sociology, 52 (4), pp TARROW, S., The New Transnational Activism. Cambridge: Cambridge University Press. THORNTON, Al., Does Internet Creates Democracy. Ph.D. University of Technology, Sydney. URL: (πρόσβαση ). VAN SELM, M., JANKOWSKI, W. N., AND TSALIKI, L., Political Parties Online. Digital Democracy as Reflected in Three Dutch Political Party Web Sites. Communications, 27, pp WELLMAN, B. and C. HAYTHORNTHWAITE, The Internet in Everyday Life. Oxford: Blackwell. ΧΑÏΜΑΝΤΑ, ιαµεσολαβητές τα ΜΜΕ µεταξύ πολιτείας-πολιτών. Ηµερησία, Απριλίου, σ. 58. Φωτογραφία εξωφύλλου: Stencil στην οδό Πανεπιστηµίου, 31 Μαρτίου 2007 (φωτογραφία Θάνου Νιώρα) 34

35 This work is licensed under the Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 3.0 License. To view a copy of this license, visit or send a letter to Creative Commons, 171 Second Street, Suite 300, San Francisco, California, 94105, USA.