ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 149

Transcript

1 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 149

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΤΕΥΧΟΣ 149 ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2015 Νίκης 20, Αθήνα Τηλ.: , , FAX: info@eepf.gr - Ιστοθέση: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Πρόεδρος: Νίκος Πέτρου Αντιπρόεδρος: Σταμάτης Σκαμπαρδώνης Γεν. Γραμματέας: Γιώργος Πολίτης Αναπλ. Γεν. Γραμματέας: Αλέξια Νικηφοράκη Ταμίας: Σπύρος Μησιακούλης Έφορος Εκδηλώσεων: Ντόναλντ Μάθιους Μέλη: Κυριάκος Γεωργίου, Σοφία Καινούργιου, Χρήστος Κατσαρός, Φοίβος Τσαραβόπουλος Αναπληρωματικό μέλος: Σμαράγδα Αδαμαντιάδου Επίτιμος πρόεδρος: Γιώργος Σφήκας ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Νίκος Πέτρου, Χρήστος Κατσαρός, Ντόναλντ Μάθιους, Γιώργος Πολίτης, Μαρία Ρουσσομουστακάκη. Εκδότης - Υπεύθυνος ύλης Νίκος Πέτρου, Νίκης 20, Αθήνα Τα ενυπόγραφα άρθρα αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι αναγκαστικά της Εταιρίας. Επιμέλεια έκδοσης: Νίκος Πέτρου Σελιδοποίηση - επιμέλεια εκτύπωσης Άρης Βιδάλης Τυπογραφείο: ECOTYPIA Τιμή Τεύχους 4 ΕΥΡΩ Στα μέλη διανέμεται δωρεάν. ΙΔΙΟΚΤΗΤΗΣ: ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣ Νίκης 20, Αθήνα Κενό γνώσης και τα αποτελέσματά του... Ν. Πέτρου 3 Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης.Σ. Κεχαγιόγλου 5 Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης... Μ. Κουτράκης, Δ. Μιχαηλίδου 10 Εθνικός Δρυμός Πρεσπών... Ν. Γιαννάκης, Τρ. Γκώγκου 14 Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Βόρειων Σποράδων...Σπ. Ιωσηφίδης, Ι. Μανιάκας,...Θ. Μουρατίδης, Π. Παπαδαμάκης 18 Εθνικός Δρυμός Οίτης...ΦΔΕΔΟ 23 Εθνικό Πάρκο Λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου- Αιτωλικού, κάτω ρου των ποταμών Ευήνου και Αχελώου και νήσων Εχινάδων...Γ. Σελιμάς 27 Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου-Στροφυλιάς... Ν. Καραβάς 30 Εθνικός Δρυμός Σαμαριάς...Ε. Περουλάκη 34 Προστασία & διατήρηση φύσης και ανθρώπου στην Κάρπαθο-Σαρία...Χ. Καργιολάκη 39 Διοικητική Οργάνωση Φορέων Διαχείρισης...Στ. Παρασκευόπουλος 44 Βιβλιοπωλείο της ΕΕΠΦ Το νέο έργο LIFE της Εταιρίας μας... Ν. Πέτρου 47 Διόρθωση τη σύνθεση του νέου ΔΣ «ForOpenForests»... Χ. Γεωργιάδης 48 «Green Key»... Σ. Χατζησκάκης, Μ. Τσάκωνα 49 «Γαλάζια Σημαία»... Σ. Χατζησκάκης 51 «Οικολογικά Σχολεία»...Σ. Σκαμπαρδώνης 54 «Μαθαίνω για τα Δάση»...Δ. Γκότζος, Σ. Καινούριου 56 «Νέοι Δηµοσιογράφοι»...Δ. Χαριτοπούλου 57 «Φύση χωρίς σκουπίδια»...μ. Ρουσσομουστακάκη 58 «Πράσινες Γωνιές»...Δ. Χαριτοπούλου 59 Εκδρομή στον παράδεισο της Πρέσπας... Γ. Σπαντιδάκης 60 Πρόγραμμα Εκδρομών - Ομιλιών Εγγραφές µελών - Δωρεές Εξώφυλλο: Χταπόδι του είδους Callistoctopus macropus στον κόλπο της Καρύστου. Φωτ.: Άρης Βιδάλης. Η Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης έχει ως αποστολή της να ενημερώνει και να ευαι σθητο ποιεί τόσο τους Έλληνες, όσο και αυτούς που αγαπούν την Ελλάδα, για τη φυσική κλη ρονομιά της χώρας μας και να δραστηριοποιείται για την προστασία της. Kωδικός ISSN X

3 Κενό γνώσης και τα αποτελέσματά του Η Dactylorhiza incarnata είναι μια σπάνια ορχιδέα που έχει καταγραφεί στην Ελλάδα μόνο σε τέσσερεις θέσεις στην Ήπειρο και τη Μακεδονία. Η σημαντικότερη από αυτές ήταν ένα υγρολίβαδο στο Γράμμο, κοντά στο χωριό Χρυσή, πλάι στο δρόμο που ενώνει τη Χρυσή με τον Πεύκο και από εκεί με το Νεστόριο, διασχίζοντας τις υπώρειες του βουνού. Το υγρολίβαδο αυτό φιλοξενούσε το μεγαλύτερο πληθυσμό, αλλά και ήταν η μόνη θέση παρουσίας της λευκής ποικιλίας του είδους (υποείδος ochroleuca). Σε πρόσφατη επίσκεψη οι καλοί φίλοι και μέλη της Εταιρίας μας Κώστας Βιδάκης και Σπύρος Τσιφτσής διαπίστωσαν ότι η θέση είχε καταστραφεί κατά τη διαπλάτυνση και ασφαλτόστρωση του δρόμου. Ένα τεχνικό έργο αποξήρανε το υγρολίβαδο, στο οποίο μετά αποτέθηκαν τα μπάζα των εκσκαφών. Από ορχιδέες ούτε ίχνος. Μια άλλη θέση, ενα υγρολίβαδο πλάι σε μια ορεινή ποτίστρα στο Μενοίκιο, υποβαθμίστηκε επίσης σημαντικά από έργα διαχείρισης του νερού. Πλέον έχει περιοριστεί σε ελάχιστη έκταση στην απορροή της ποτίστρας και οι ορχιδέες έχουν εξαφανιστεί. Η τρίτη θέση στο νομό Δράμας έχει επίσης καταστραφεί αφού το υγρολίβαδο μετατράπηκε σε πατατοχώραφο και πλέον απομένει μόνο ένα σημείο στη Ροδόπη που φιλοξενεί περίπου άτομα. Δυστυχώς, τα παραδείγματα τέτοιων, φαινομενικά μικρών, παρεμβάσεων που προκαλούν σημαντικές, ενίοτε αναντικατάστατες, απώλειες ειδών και οικοτόπων είναι πάμπολλα και φέρνουν στο προσκήνιο δύο θέματα. Το πρώτο αφορά στη σκοπιμότητα και, κυρίως, την περιβαλλοντική νομιμοποίηση των τοπικών (και όχι μόνον) έργων. Είναι άραγε η κίνηση μεταξύ Νεστορίου και Χρυσής τόσο πυκνή ώστε να δικαιολογεί τη διαπλάτυνση ενός επαρχιακού δρόμου σε μέγεθος σχεδόν αυτοκινητοδρόμου, μέσα σε μια οικολογικά ευαίσθητη περιοχή που φιλοξενεί σημαντικά είδη (αρκούδα, λύκος, αλλά και πολλά σπάνια είδη χλωρίδας); Και μάλιστα όταν λίγο ανατολικότερα υπάρχει ήδη ασφαλτοστρωμένη επαρχιακή οδός που συνδέει τα δύο χωριά μέσω Νέας Κοτύλης 1. Παρόμοια τερατώδης διαπλάτυνση είχε γίνει και πριν μερικά χρόνια σε επαρχιακό δρόμο που συνδέει το Επταχώρι με τη Σαμαρίνα στο Σμόλικα. Τα αυτοκίνητα στην εικόνα θα σας δώσουν μια ιδέα για τις διαστάσεις του νέου δρόμου, που θύμιζε περισσότερο... διάδρομο αεροδρομίου. Πέρα από τη γενικότερη αλλοίωση του τοπίου, τα έργα τότε 1. Τον Ιούνιο 2006, η «Καλλιστώ» είχε υποβάλει γραπτό υπόμνημα προς την τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Καστοριάς με αφορμή την προβλεπόμενη ολοκλήρωση της διάνοιξης του επαρχιακού δρόμου. Σε αυτό ανέφερε ότι είχαν ήδη εκπονηθεί: α) Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την Περιοχή Γράμμου-ΒΔ Βοϊου στο πλαίσιο του έργου LIFE96NAT/GR/03222 η οποία προέβλεπε ένα ολοκληρωμένο σχέδιο παρέμβασης και διαχείρισης της περιοχής και είχε ήδη εγκριθεί από το αρμόδιο Τμήμα του ΥΠΕΧΩΔΕ. Β) Παρόμοια μελέτη με τίτλο «Οικολογική Χωροταξική Μελέτη του ορεινού όγκου του Γράμμου» από την ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΑΕ. γ) Ειδικά διαχειριστικά σχέδια για τη «Διαχείριση των Ορεινών Βοσκότοπων» και την αειφορική διαχείριση των δασών μαύρης πεύκης στο πλαίσιο του έργου LIFE 99 NAT/GR/06498 με τίτλο «Εφαρμογή Διαχειριστικών Σχεδίων στις περιοχές Γράμμου και Ροδόπης». Καταλήγοντας, η «Καλλιστώ» ζητούσε να αξιολογηθούν τα παραπάνω και να ληφθεί επίσης υπόψη το γεγονός ότι η δημιουργία πολλών οδικών αξόνων στον ορεινό όγκο θα πρέπει να τεκμηριωθεί με μελέτη σκοπιμότητας και να συμβαδίζει με μια ολοκληρωμένη προοπτική ήπιας ανάπτυξης της περιοχής με βάση το φυσικό της κάλλος και τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα. Από όσο γνωρίζουμε, αυτό δεν έγινε ποτέ. 3

4 4 είχαν καταστρέψει πολλές θέσεις που φιλοξενούσαν μεγάλες αποικίες ορχιδεών. Σημειώστε ότι παράλληλα διαπλατυνόταν και άλλη πρόσβαση προς Σαμαρίνα μέσω Αγίας Παρασκευής. Φαντάζομαι ότι τα έργα αυτά συνοδεύονταν από τις απαραίτητες κατά το νόμο Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), οι οποίες, επίσης φαντάζομαι, ότι θα είχαν εγκριθεί αρμοδίως. Δυστυχώς, όμως, στις περισσότερες από αυτές τις μελέτες δεν γίνεται καθόλου, ή γίνεται ελάχιστη, έρευνα στο πεδίο, συνεπώς η αξιολόγηση της βιοποικιλότητας είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη και οι όποιες αναφορές προέρχονται από τη βιβλιογραφία, αν και όπου υπάρχει. Για περιοχές που δεν υπάρχουν στοιχεία παρατίθενται γενικόλογα κείμενα που συνήθως δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα. Έτσι δεν είναι παράξενο το ότι σε πολλές μελέτες επαναλαμβάνονται στερεότυποι κατάλογοι ειδών και συχνά εμφανίζονται τα ίδια είδη και στοιχεία σε μελέτες για διαφορετικές περιοχές, για διαφορετικές χρήσεις και για διαφορετικά έργα. Πρόσφατα η Εταιρία μας αξιολόγησε ΜΠΕ για αιολικό πάρκο στην οποία η περιγραφή της βλάστησης και χλωρίδας και, ιδιαιτέρως, το τμήμα που αφορούσε την ορνιθοπανίδα, θύμιζαν σχολική έκθεση, δεν αντικατόπτριζαν τον πλούτο της περιοχής και, φυσικά, δεν έδιναν καμία κατεύθυνση ούτε εξασφάλιζαν την προστασία της βιοποικιλότητας. Όσοι έχετε παρακολουθήσει το θέμα του Αχελώου, γνωρίζετε ότι η αξιοπιστία των ΜΠΕ στο θέμα της απογραφής της βιοποικιλότητας και της αποτίμησης των επιπτώσεων στο φυσικό περιβάλλον ήταν, διαχρονικά, ένα από τα μεγάλα προβλήματα του έργου. Το δεύτερο θέμα, που σχετίζεται άμεσα με το πρώτο, είναι το σημαντικό κενό γνώσης που υπάρχει ακόμα για τους οικοτόπους και, ιδιαίτερα, για τα είδη. Όταν η χώρα μας δημιούργησε το Δίκτυο Natura 2000, ανέλαβε και την υποχρέωση της αναγνώρισης και καταγραφής ειδών και οικοτόπων, της συστηματικής παρακολούθησης της κατάστασης διατήρησής τους και της εκπόνησης διαχειριστικών σχεδίων για την προστασία τους. Όλα τα σχετικά στοιχεία παρατίθενται στα επίσημα απογραφικά δελτία (Standard Data Forms) για κάθε περιοχή και είναι προσβάσιμα στους ερευνητές και το κοινό. Κατά τα πρώτα στάδια εφαρμογής της Οδηγίας 92/43 (διαμόρφωση των καταλόγων των ειδών και των τύπων οικοτόπων, δημιουργία του δικτύου Natura 2000, εκπόνηση σχεδίων διαχείρισης) για τα είδη χλωρίδας και πανίδας χρησιμοποιήθηκαν, σχεδόν αποκλειστικά, βιβλιογραφικά δεδομένα λόγω αδυναμίας υλοποίησης της απαραίτητης εργασίας πεδίου για πολλούς λόγους (κυριότερος από τους οποίους είναι η διαχρονική αδιαφορία του αρμόδιου Υπουργείου για την προστασία της ελληνικής φύσης). Προχώρησε μόνο το πρόγραμμα αναγνώρισης και περιγραφής των τύπων οικοτόπων. Όταν ήρθε η ώρα υποβολής της, υποχρεωτικής, εξαετούς έκθεσης ( ) για την κατάσταση διατήρησης και τη γεωγραφική εξάπλωση των ειδών και των τύπων οικοτόπων, δεν είχε υλοποιηθεί πρόγραμμα παρακολούθησης, συνεπώς δεν υπήρχαν νέα στοιχεία για τα περισσότερα είδη και χρησιμοποιήθηκαν ξανά βιβλιογραφικά δεδομένα με πολλές ελλείψεις (δείτε σχετικά και στο τεύχος 136 της ΦΥΣΗΣ). Το 2012 έπρεπε να υποβληθεί η επόμενη εξαετής έκθεση ( ). Οι προκηρύξεις όμως των σχετικών προγραμμάτων παρακολούθησης έγιναν μόλις το 2012 και οι αναθέσεις το 2013, με αποτέλεσμα η παρακολούθηση να μην έχει ακόμα ολοκληρωθεί. Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι ακόμα παραμένουν μεγάλα κενά στα απογραφικά δελτία των περισσότερων περιοχών Natura. Τα κενά είναι ακόμα μεγαλύτερα για τις περιοχές εκτός Δικτύου, πολλές από τις οποίες φιλοξενούν επίσης σημαντικά και απειλούμενα είδη. Επιπλέον, αν και συλλέγεται αξιόλογη γνώση για αυτές τις περιοχές, από έρευνες πανεπιστημίων, φορέων, περιβαλλοντικών οργανώσεων, ακόμα και από ερασιτέχνες φυσιοδίφες, δεν υπάρχει ουσιαστική διαχείριση αυτής της γνώσης, κάποια κεντρική βάση δεδομένων που να τη συλλέγει, να την αξιολογεί και να την κάνει προσβάσιμη. Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι η έλλειψη στοιχείων ή/και η δυσκολία πρόσβασης σε αυτά επηρεάζει την ποιότητα των εκπονούμενων ΜΠΕ με άμεσο αντίκτυπο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Υπάρχουν όμως και άλλες επιπτώσεις. Για παράδειγμα, κατά την αξιολόγηση πρόσφατης πρότασης για έργο LIFE που υπέβαλε η Εταιρία μας αμφισβητήθηκε η παρουσία του οικοτόπου που ήταν αντικείμενο της πρότασης και δεν έγιναν δεκτά κάποια στοιχεία παρουσίας ειδών που είχαν συλλεχθεί με εργασία πεδίου τα τελευταία χρόνια, διότι δεν αναφέρονταν στο απογραφικό δελτίο της περιοχής, που όμως δεν έχει επικαιροποιηθεί από το Καθώς δεν υπάρχει σοβαρή διαδικασία αξιολόγησης και ελέγχου των ΜΠΕ για το εάν οι επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα πραγματικά μελετώνται, όπως και για το εάν τηρούνται οι εγκεκριμένοι περιβαλλοντικοί όροι στη συνέχεια, οι ΜΠΕ είναι, τις περισσότερες φορές, στην ουσία κενές περιεχομένου. Νίκος Πέτρου

5 Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών φωτ. Κώστας Βιδάκης Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης Κείμενο: Σταύρος Κεχαγιόγλου - φωτογραφίες: ΦΔΟΡ, Κώστας Βιδάκης * Ο Σταύρος Κεχαγιόγλου είναι Δασολόγος M.Sc. και Πρόεδρος του ΦΔΟΡ. Το Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (ΕΠΟΡ) περιλαμβάνει το κεντρικό και δυτικό τμήμα του ορεινού συγκροτήματος της Ροδόπης, από τις βορειοανατολικές πλαγιές του όρους Φαλακρού μέχρι τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και την ορεινή περιοχή της Ξάνθης. Η Προστατευόμενη Περιοχή Οροσειράς Ροδόπης η οποία θεσμοθετήθηκε με το ν. 3044/2002, χαρακτηρίστηκε ως Εθνικό Πάρκο με την Κοινή Υπουργική Απόφαση 40379/ (ΦΕΚ 445 Δ / ). Το ΕΠΟΡ ταυτίζεται με την περιοχή χωρικής αρμοδιότητας του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης, όπως αυτή καθορίστηκε με το ν. 3044/2002, με συνολική έκταση στρεμμάτων. Το ΕΠΟΡ είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες, από οικολογική άποψη, περιοχές της Ελλάδας, αφού εδώ απαντούν όλες οι ζώνες βλάστησης της Ευρώπης, από την ευμεσογειακή των αειφύλλων πλατυφύλλων μέχρι τη σκανδιναβική ζώνη των ψυχρόβιων κωνοφόρων και της σημύδας. Φιλοξενεί τα εκτενέστερα και παραγωγικότερα δάση και ορισμένα από τα λιγότερο αλλοιωμένα φυσικά οικοσυστήματα της Ελλάδας, ενώ παρέχει καταφύγιο σε μεγάλο αριθμό ζώων τα οποία χρήζουν ειδικής διαχείρισης λόγω της σπανιότητάς τους, όπως η Καφέ Αρκούδα, το Αγριόγιδο, ο Αγριόκουρκος, η Δασόκοτα, κ.ά. Ο Φορέας Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης (ΦΔΟΡ) ιδρύθηκε με το ν. 3044/2002 και σήμερα απασχολεί συνολικά 12 άτομα: έξι στελέχη που αποτελούν το επιστημονικό προσωπικό (Μηχανικός Περιβάλλοντος, Δασολόγος, Βιολόγος, Περιβαλλοντολόγος, Δασοπόνος, Οικονομολόγος) και έξι επόπτες σχετικών ειδικοτήτων ΙΕΚ (Ειδικών Δασικής Προστασίας, Επιμελητών-Ξεναγών Εθνικών Δρυμών και Χώρων Αναψυχής και Συνοδών Βουνού). Οι βασικοί στόχοι του ΦΔΟΡ απορρέουν μέσα από την εθνική και ευρωπαϊκή στρατηγική για το περιβάλλον και αφορούν τη διασφάλιση της ορθής λειτουργίας του ΕΠΟΡ, την επίτευξη ικανοποιητικής κατάστασης διατήρησης οικοτόπων και σημα- 5

6 ντικών ειδών χλωρίδας και πανίδας, την αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων, την προώθηση ήπιων δραστηριοτήτων τουρισμού και την ορθολογική ανάπτυξη και διαχείριση παραδοσιακών δραστηριοτήτων (γεωργία, κτηνοτροφία, υλοτομία). Ήδη βρίσκονται σε εξέλιξη δράσεις στους παρακάτω τομείς: Καταγραφή ειδών ορνιθοπανίδας Περιβαλλοντική παρακολούθηση Ο ΦΔΟΡ παρακολουθεί σημαντικά είδη πανίδας (ασπόνδυλων, ψαριών, ερπετών και αμφίβιων) μέσω ανάθεσης σε εξωτερικούς συνεργάτες με ταυτόχρονη εκπαίδευση του προσωπικού του. Κύριο αντικείμενο παρακολούθησης είναι είδη που ανήκουν στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/42/ΕΟΚ. Προκειμένου να αξιολογηθεί η κατάσταση διατήρησης της καφέ αρκούδας συλλέγονται δείγματα τριχών και κοπράνων και θα χρησιμοποιηθούν γενετικές μέθοδοι για τον υπολογισμό του τοπικού πληθυσμού. Παράλληλα, επιχειρείται αύξηση των διαθέσιμων πηγών τροφής για τις αρκούδες, και την άγρια πανίδα γενικότερα, με την αναβάθμιση εγκαταλειμμένων οπωρώνων (κλάδεμα, απομάκρυνση της υποβλάστησης, κ.λπ.) που βρίσκονται σε εγκαταλελειμμένους οικισμούς εντός των ορίων του ΕΠΟΡ. Τέλος, χρησιμοποιείται σύστημα παρακολούθησης της άγριας πανίδας στο φυσικό της περιβάλλον με 20 αυτόματες καταγραφικές φωτογραφικές μηχανές (trail cameras) που έχουν τοποθετηθεί σε κατάλληλα σημεία. Διαχειριστικές Δράσεις Οι δράσεις διαχείρισης περιλαμβάνουν μια σειρά μελετών στην περιοχή του ΕΠΟΡ που αφορούν στην παρακολούθηση περιβαλλοντικών αλλαγών, στον υπολογισμό του συνεχούς κινδύνου πυρκαγιάς και άλλων φυσικών καταστροφών, στην αξιολόγηση της εφαρμογής των όρων προστασίας της περιοχής, στην καταγραφή και παρακολούθηση σπάνιων και απειλούμενων ειδών χλωρίδας και ιδιαίτερα του γκρίζου σκλήθρου (Alnus incana subsp. incana) και της πενταβέλονης πεύκης (Pinus peuce), στην αναγνώριση και μελέτη των μελιτογόνων εντόμων στα δάση ψυχρόβιων κωνοφόρων της περιοχής και στη διάσωση πληροφοριών για την εξέλιξη της βλάστησης που είναι «αποθηκευμένες» στους τυρφώνες Λεπίδα και Λειβαδίτη. Δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης του τοπικού πληθυσμού Τόσο οι συγκρούσεις σχετικά με τη διαχείριση των οικοτόπων και της άγριας ζωής όσο και οι αρνητικές στάσεις απέναντι στις περιοχές NATURA 2000 αναμένεται να ενταθούν στο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης. Συνεπώς είναι αναγκαία η καταγραφή των κοινωνικών ομάδων που εμπλέκονται στη γενικότερη διαχείριση της περιοχής και η διερεύνηση του επιπέδου πληροφόρησης και των απόψεών τους. Ταυτόχρονα, υλοποιούνται διάφορες δράσεις 6

7 που στοχεύουν ομάδες του τοπικού πληθυσμού. Για την πρόληψη ζημιών και αποτροπή της θανάτωσης μεγάλων σαρκοφάγων ο ΦΔ έχει διαθέσει 30 ηλεκτροφόρες περιφράξεις σε μελισσοκόμους και κτηνοτρόφους του Εθνικού Πάρκου. Έχει επίσης προμηθευτεί 60 ειδικούς κάδους μη ανοιγόμενους από αρκούδες, τους οποίους θα διαθέσει σε οικισμούς στους οποίους σημειώνεται συχνή παρουσία αρκούδων. Προβλέπεται ακόμα η παραγωγή και διανομή σε κτηνοτρόφους και σε κυνηγούς ενός kit πρώτων βοηθειών με αντίδοτα και σχετικό εξοπλισμό για την αντιμετώπιση περιστατικών δηλητηρίασης στις περιοχές υψηλού κινδύνου χρήσης δηλητηριασμένων δολωμάτων, καθώς και εκπαιδευτικά σεμινάρια για τη σωστή χρήση του. Έχει σχεδιαστεί και εφαρμόζεται πιλοτικά ένα πρόγραμμα περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης παιδιών προσχολικής ηλικίας και μαθητών Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης με ειδικό υλικό επικεντρωμένο στην ηλικία, το επίπεδο γνωστικής ανάπτυξης και τα κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά των εκπαιδευόμενων. Για την προβολή και ανάδειξη των πολλών μονοπατιών της περιοχής του Πάρκου δημιουργήθηκαν πέντε δίγλωσσα έντυπα με τίτλο «Γνωρίζοντας τα μονοπάτια του Εθνικού Πάρκου Όροσειράς Ροδόπης». Για την προβολή του ΕΠΟΡ δημιουργήθηκε έντυπο υλικό καθώς και ένα ωριαίο ντοκιμαντέρ και τέσσερα μικρής διάρκειας βίντεο, που παρουσιάζουν τα ιδιαίτερα οικοσυστήματα της περιοχής. Κυκλοφόρησε ακόμα το δίγλωσσο λεύκωμα «Ορχιδέες του Εθνικού Πάρκου Οροσειράς Ροδόπης» που παρουσιάζει όλα τα είδη ορχιδεών της περιοχής και είναι σε εξέλιξη η παραγωγή ενός οδηγού πεδίου για τα μανιτάρια του Εθνικού Πάρκου. Εφαρμόζεται ένα πιλοτικό πρόγραμμα ενεργού υποστήριξης του ΦΔ από οικο-εθελοντές με άμεση επιτήρηση σημαντικών περιοχών με στόχο την πρόληψη και έγκαιρο εντοπισμό πυρκαγιών, την αποτροπή και έγκαιρο εντοπισμό περιστατικών λαθροθήρας και λαθροϋλοτομίας, την αποτροπή και έγκαιρο εντοπισμό περιστατικών θανάτωσης ή όχλησης προστατευόμενων ειδών της άγριας ζωής, κ.λπ. Προχωρεί επίσης η παραγωγή ηλεκτρονικής μακέτας που θα παρουσιάζει τη ζώνωση του Εθνικού Πάρκου και τα σημαντικά οικοσυστήματά του σε συνδυασμό με οπτικοακουστικό υλικό. Τέλος, ο ΦΔ έχει προμηθευτεί έντυπο και οπτικό υλικό για τη δημιουργία βιβλιοθήκης στην έδρα του. Η βιβλιοθήκη καλύπτει περιβαλλοντικά, οικονομικά-διοικητικά, δασοκομικά-δασοπονικά, και άλλα σχετικά θέματα για την υποβοήθηση των στελεχών του ΦΔΟΡ στην εκτέλεση των καθηκόντων τους. 7

8 Συμμετοχή σε Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Ο ΦΔΟΡ συμμετέχει στο Ευρωπαϊκό πιλοτικό πρόγραμμα BioEUParks «Αξιοποιώντας τις δυνατότητες της στερεάς βιομάζας σε εθνικά πάρκα της ΕΕ». Το πρόγραμμα αυτό εντάσσεται στο πλαίσιο «Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη» (IEE) και φιλοδοξεί να συμβάλλει στην αύξηση της τοπικής διάθεσης βιομάζας από αειφορικά διαχειριζόμενα δάση και υπολείμματα γεωργικών καλλιεργειών για την παραγωγή θερμικής ή και ηλεκτρικής ενέργειας. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν 10 ομάδες από 7 Ευρωπαϊκές χώρες και 5 Ευρωπαϊκά Πάρκα: Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης (Ελλάδα), Danube-Ipoly National Park (Ουγγαρία), Kozjansko Regional Park (Σλοβενία), Sila National Park (Ιταλία) και Sölktäler Nature Park (Αυστρία). Συνεργασίες με άλλα Ευρωπαϊκά Πάρκα Ο ΦΔΟΡ συνεργάζεται με τα Εθνικά Πάρκα Harz και Berchtesgaden της Γερμανίας σε θέματα διαχείρισης, προστασίας, διαχείρισης τουρισμού, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και μεταφοράς τεχνογνωσίας μέσα από αμοιβαίες επισκέψεις. Τα σημαντικότερα προβλήματα στη λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών πηγάζουν από το γεγονός ότι δεν τηρηθήκαν ποτέ από την πλευρά της πολιτείας οι όροι και οι προϋποθέσεις που θέτει ο ιδρυτικός τους Νόμος (2742/1999), κυρίως σχετικά με τη στελέχωση και τη νομική τους κατοχύρωση. Μέχρι σήμερα οι ΦΔ λειτουργούν αποκλειστικά με προσωπικό ορισμένου χρόνου ιδιωτικού δικαίου, με ελλιπή νομική κατοχύρωση και χωρίς τακτική κρατική χρηματοδότηση. Διαχρονικά λοιπόν η στήριξη της πολιτείας στους ΦΔΠΠ υπήρξε ελλιπής έως πρακτικά ανύπαρκτη. Οι ΦΔ αποτέλεσαν άλλοθι για την αποφυγή επιβολής προστίμων από την ΕΕ, μέσο για την απορρόφηση κονδυλίων από το Γ ΚΠΣ και το ΕΣΠΑ καθώς και πεδίο άσκησης δήθεν δημοσιονομικής πολιτικής. Πέρα από τα παραπάνω, υπάρχουν συγκεκριμένα προβλήματα που αφορούν τη λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης Οροσειράς Ροδόπης: Εκκρεμεί η υπογραφή Προεδρικού Διατάγματος για το χαρακτηρισμό της Προστατευόμενης Περιοχής της Οροσειράς Ροδόπης (Εθνικό Πάρκο Οροσειράς Ροδόπης). Επί του παρόντος το θεσμικό πλαίσιο προστασίας της περιοχής καθορίζεται από ΥΑ (ΥΑ προδιασφάλισης) η οποία είχε ισχύ μέχρι του Δεκέμβρη του 2014 και παρατάθηκε για ένα έτος, ήτοι μέχρι το Δεκέμβριο του 2015, σε εφαρμογή του ν. 3739/2011, άρθρο 6, παράγραφος 9. Όταν λήξει η ισχύς της ΥΑ αυτής, και σε περίπτωση που εν τω μεταξύ δεν έχει υπογραφεί το σχετικό ΠΔ, η περιοχή θα μείνει 8

9 θεσμικά ανοχύρωτη, αφού σύμφωνα με τον προαναφερθέντα νόμο δεν υπάρχει εναλλακτική λύση θεσμικής προστασίας πέρα από το ΠΔ. Μετά το 2005 το αρμόδιο Υπουργείο άλλαξε τέσσερεις φορές τον Πρόεδρο και τη σύνθεση του ΔΣ, γεγονός που δεν ευνοεί ούτε τη σταθερότητα αλλά ούτε και την εξοικείωση με τα προβλήματα της περιοχής. Στις 31/12/2015 λήγει η ενταγμένη στο ΕΠΠΕ- ΡΑΑ Πράξη, η οποία αποτελεί την κύρια πηγή χρηματοδότησης του ΦΔΟΡ, όπως και οι συμβάσεις εργασίας του υπάρχοντος προσωπικού. Αυτά συνεπάγονται ότι από 01/01/2016 είναι άγνωστο αν και από πού θα χρηματοδοτηθεί ο ΦΔΟΡ και αν θα υπάρχουν εργαζόμενοι. Το κλίμα της αβεβαιότητας ενισχύεται και από το γεγονός ότι την ίδια ημερομηνία θα εφαρμοστεί ο ν. 4109/2013 περί των συγχωνεύσεων των ΦΔ, ενώ δεν έχουν γίνει ακόμη οι απαραίτητες κινήσεις για τη μετάβαση στο νέο σύστημα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η συγχωνεύσεις των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών ανά περιφέρεια ήταν αδικαιολόγητες και παντελώς ατεκμηρίωτες τόσο από οικονομικής όσο και από επιστημονικής άποψης και είναι κάτι παραπάνω από βέβαιο ότι θα οδηγήσει στην υποβάθμιση των Προστατευόμενων Περιοχών της χώρας μας. Εν προκειμένω ο νέος ΦΔ (Ροδόπης-Νέστου-Βιστωνίδας-Ισμαρίδας) θα διαχειρίζεται περιοχές παντελώς διαφορετικών οικολογικών χαρακτηριστικών (δασικά από τη μία και υγροτοπικά από την άλλη) με τα προβλήματα που αυτό συνεπάγεται. Είναι αμετακίνητη πεποίθηση του γράφοντος πως, αν και ο ρόλος του ΦΔΟΡ είναι περισσότερο διαχειριστικός και προστατευτικός, πρέπει να στηρίξουμε τον παραδασόβιο πληθυσμό και τη γενικότερη ανάπτυξη στην ευρύτερη περιοχή του ΕΠΟΡ μέσα από την αειφορία των πόρων. Η βελτίωση της ευημερίας και της ποιότητας ζωής των κατοίκων θα προέλθει μέσω της βελτίωσης υποδομών, της ανασυγκρότησης των τομέων παραγωγής, της παροχής των αναγκαίων κοινωνικών υπηρεσιών και της αξιοποίησης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος. Οι όποιες αναπτυξιακές δυνατότητες, φυσικά, θα εξεταστούν σε σχέση με τις εν δυνάμει απειλές για το φυσικό περιβάλλον που θα καθορίσουν τελικά τις άμεσες ανάγκες. Οι άμεσες ανάγκες για το φυσικό περιβάλλον αφορούν στην προστασία του ποταμού Νέστου από τη ρύπανση, στην προστασία και αναβάθμιση των δασικών οικοσυστημάτων και στην αντιμετώπιση της επερχόμενης κλιματικής αλλαγής, και στη βελτίωση της υποδομής διαχείρισης των δασικών οικοσυστημάτων και της δασικής και γεωργοκτη- νοτροφικής παραγωγής. Γενικότερες ανάγκες της ευρύτερης περιοχής του ΕΠΟΡ αφορούν στη βελτίωση και επέκταση των τουριστικών, οδικών και γενικότερων υποδομών, και στην ανάδειξη της πολιτιστικής της ταυτότητας. Ήδη καταγράφονται τα μονοπάτια εντός του ΕΠΟΡ με σκοπό να δημιουργηθεί ένα δίκτυο μονοπατιών που θα διασχίζει το Πάρκο με παράλληλη σήμανση των εισόδων, ενώ προβλέπεται και η δημιουργία δύο Κέντρων Ενημέρωσης επισκεπτών. Ο χαρακτήρας της περιοχής προσφέρει πολλές δυνατότητες για ανάπτυξη οικοτουρισμού αλλά και αγροτικού, αθλητικού και πολιτιστικού τουρισμού, αύξηση της δασικής παραγωγής, ενίσχυση της γεωργοκτηνοτροφικής παραγωγής (και ιχθυοκαλλιέργειας) και ανάπτυξη του πρωτογενούς τομέα με νέες μεθόδους και προϊόντα. 9

10 Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης Δρ. Μάνος Κουτράκης & Δέσποινα Μιχαηλίδου Ο Φορέας Διαχείρισης Δέλτα Νέστου - Βιστωνίδας - Ισμαρίδας, με περιοχή ευθύνης το Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (ΕΠΑΜΑΘ), ένα από τα μεγαλύτερα υγροτοπικά πάρκα της Ελλάδα έκτασης στρεμμάτων, συστάθηκε το Τα τελευταία χρόνια, με χρηματοδότηση από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» και την πράξη «Προστασία και Διατήρηση της Βιοποικιλότητας του ΕΠΑΜΑΘ», έχει υλοποιήσει σημαντικές δράσεις τόσο προς την κατεύθυνση της προστασίας όσο και της ανάδειξης της προστατευόμενης περιοχής. Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν οι δράσεις: * Ο Δρ. Μάνος Κουτράκης είναι πρόεδρος Δ.Σ. Φορέα Διαχείρισης ΕΠΑ- ΜΑΘ και η Δέσποινα Μιχαηλίδου Διευθύντρια & Συντονίστρια Έργου. Προγράμματα επιστημονικής παρακολούθησης (monitoring) ειδών και τύπων οικοτόπων Η σημαντικότερη δράση του ΦΔ τα τελευταία τρία έτη είναι η επιστημονική παρακολούθηση των προστατευομένων ειδών του ΕΠΑΜΑΘ με έργα παρακολούθησης πανίδας (ασπόνδυλα, ψάρια, αμφίβια, ερπετά, πουλιά, θηλαστικά) και χερσαίων και θαλάσσιων τύπων οικοτόπων. Είναι η πρώτη φορά που αντίστοιχου επιπέδου προγράμματα υλοποιήθηκαν έτσι ώστε να τροφοδοτήσουν την Ετήσια Έκθεση Αναφοράς προς την ΕΕ για την κατάσταση διατήρησης των προστατευόμενων ειδών στη χώρα μας. Τα αποτελέσματα των παραπάνω προγραμμάτων παρουσιάστηκαν σε ημερίδα που οργάνωσε ο ΦΔ στα Άβδηρα Ξάνθης (5/12/14), όπου τονίστηκε η εξαιρετικά υψηλή βιοποικιλότητα του Εθνικού Πάρκου (438 είδη πουλιών, 74 είδη ψαριών, 11 είδη αμφιβίων, 22 ερπετών και 40 είδη θηλαστικών σε 22 χερσαίους τύπους οικοτόπων και 7 θαλάσσιων οικοτόπων). Επίσης υλοποιούνται δράσεις παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας, όπως η καταγραφή και η χαρτογράφηση φωλιών του Λευκού Πελαργού καθώς και δακτυλιώσεις νεοσσών, η καταγραφή φωλιών ερωδιών στις αποικίες του Πόρτο Λάγος και της Κεραμωτής, δακτυλιώσεις παρυδάτιων και στρουθιόμορφων πουλιών στο ΕΠΑΜΑΘ, η εκτίμηση των επιπτώσεων της αύξησης του πληθυσμού των Κορμοράνων στην ιχθυοπανίδα των λιμνοθαλασσών και η ενεργός συμμετοχή σε έργα, όπως το πρόγραμμα παρακολούθησης και φύλαξης του πληθυσμού της Νανόχηνας (έργο LIFE) και 10

11 στις Μεσοχειμωνιάτικες Καταμετρήσεις Υδρόβιων Πουλιών και στις Πανελλήνιες Απογραφές Ερωδιών και Πελεκάνων. Ο ΦΔ βέβαια συνεχώς υποβάλλει ή συμμετέχει στην υποβολή ερευνητικών προτάσεων (π.χ. LIFE, FP7), αναζητώντας τόσο συμπληρωματικούς πόρους για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής προστασίας όσο και τεχνογνωσία για την καλύτερη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής. Δίκτυο τηλεμετρικών σταθμών για τη μέτρηση αβιοτικών παραμέτρων Σημαντικό για την παρακολούθηση της προστατευόμενης περιοχής είναι και το δίκτυο τηλεμετρικών σταθμών παρακολούθησης φυσικοχημικών παραμέτρων των υδάτινων εκτάσεων, που επεκτείνεται συνεχώς φτάνοντας συνολικά τους οκτώ σταθμούς σε λίμνες, λιμνοθάλασσες και ποτάμια του Εθνικού Πάρκου (Βιστωνίδα, Ισμαρίδα, Νέστος, Πτελέα και Βάσσοβα). Αποτελεί βασικό εργαλείο για την εκτίμηση της οικολογικής παροχής των ποταμών, τον έλεγχο της αλατότητας στις λίμνες Βιστωνίδα και Ισμαρίδα, την παρακολούθηση των φυσικοχημικών παραμέτρων. Επόπτευση Φύλαξη της προστατευόμενης περιοχής Συνολικά κάθε χρόνο καλύπτονται περίπου χλμ από το προσωπικό που περιπολεί στο Εθνικό Πάρκο, ενώ όλες οι δράσεις της επόπτευσης καταγράφονται σε Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS), δίνοντας τη δυνατότητα χωροχρονικής επεξεργασίας των δεδομένων/αποτελεσμάτων και συνεπώς συνεχούς βελτίωσης της διαδικασίας επόπτευσης. Σήμανση Ποιότητας και Συνεργασίας ΕΠΑΜΑΘ Αφορά προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται/ προσφέρονται στο ΕΠΑΜΑΘ. Στόχος είναι η δημιουργία μοναδικής ταυτότητας για τα προϊόντα/ υπηρεσίες που χαρακτηρίζονται από υψηλή ποιότητα στην παραγωγική διαδικασία με σεβασμό στις αρχές και τις αξίες της προστασίας του περιβάλλοντος της προστατευόμενης περιοχής (ν. 2742/1999, άρθ.15 2). Παράλληλα, η Σήμανση Ποιότητας αποτυπώνει τη δέσμευση για συνεργασία μεταξύ των φορέων, παραγωγών και επιχειρήσεων της περιοχής με σκοπό την ανάληψη δράσης σε ζητήματα περιβάλλοντος και βιώσιμης ανάπτυξης. Απευθύνεται σε παραγωγούς ή συνεταιρισμούς παραγωγών φυτικών (αγροτικών) προϊόντων και σε μονάδες συσκευασίας, σε εκτροφείς συστημάτων εκμετάλλευσης ζώων με βάση της αρχές της βιολογικής κτηνοτροφίας, σε χώρους διαμονής, όπως αστικά, αγροτικά ή παραδοσιακά Θέσεις τηλεμετρικών σταθμών ΕΠΑΜΑΘ. ξενοδοχεία και ξενώνες, καθώς επίσης και σε χώρους εστίασης. Δράσεις για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση κατοίκων και επισκεπτών Υλοποιούνται προγράμματα ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης από το προσωπικό του ΦΔ που αφορούν τόσο σε επισκέψεις σε σχολικές μονάδες, σε συνεργασία με τις δ/νσεις Α/βάθμιας και Β/βάθμιας εκπαίδευσης της Περιφέρειας ΑΜΘ, όσο και ενημερώσεις που γίνονται στα δυο Κέντρα Πληροφόρησης, στο Πόρτο Λάγος και την Κεραμωτή, φτάνοντας συνολικά τις κάθε έτος. Παράλληλα ο ΦΔ έχει συχνή παρουσία στα ΜΜΕ, με αποστολή δελτίων τύπου (30-40/έτος), με συνεντεύξεις τύπου, με εξειδικευμένες καταχωρήσεις που αναδεικνύουν τη βιοποικιλότητα της περιοχής, με αποστολή έντυπου και ψηφιακού υλικού, καθιέρωση ετήσιου διαγωνισμού ζωγραφικής για μαθητές αλλά και με τη λειτουργία ιστοσελίδας και προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ( και com/fdnestos). Επίσης, σε θεματικές ημερίδες συζητούνται τομείς δραστηριοτήτων, παρουσιάζονται καλές πρακτικές διαχείρισης αλλά και προτάσεις επίλυσης θεμάτων που ανακύπτουν, καθώς στο ΕΠΑΜΑΘ η παρουσία του ανθρώπου και των ενεργειών του είναι έντονη και άρρηκτα συνδεδεμένη σε πολλές 11

12 ηθούν και κωδικός χρήστη ο οποίος παρέχεται δωρεάν από τα Κέντρα Πληροφόρησης Επισκεπτών του ΕΠΑΜΑΘ. περιπτώσεις με αυτό. Παράλληλα, ο ΦΔ συμμετέχει με υλικό ενημέρωσης σε δράσεις που οργανώνονται από τοπικούς φορείς αλλά και σε εκθέσεις που πραγματοποιούνται σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ έχει οργανώσει ένα δίκτυο 80 περίπου εθελοντών. Η σημαντικότερη όμως επαφή παραμένει η καθημερινή κίνηση-παρουσία των εποπτών/ξεναγών με τα οχήματα του Φορέα, στους οικισμούς της προστατευόμενης περιοχής, στο πλαίσιο του προγράμματος επόπτευσης-φύλαξης. Εφαρμογές για smartphone για την προβολή του ΕΠΑΜΑΘ Το καλοκαίρι του 2014 ο Φορέας Διαχείρισης παρουσίασε δύο εφαρμογές για κινητά τηλέφωνα και τάμπλετ για να βοηθήσει στην περιήγησή αλλά και να διασφαλίσει την προστασία της άγριας ζωής. Μέσω των εφαρμογών οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να ενημερώνονται από τον τουριστικό χάρτη της προστατευόμενης περιοχής και να επιλέγουν μεταξύ προτεινόμενων διαδρομών περιήγησης (πεζοπορικών, ποδηλασίας, οδικών). Ο τουριστικός χάρτης περιέχει τα όρια του Εθνικού Πάρκου, τις ζώνες προστασίας, το βασικό οδικό δίκτυο, τα υδάτινα στοιχεία, τα σημεία ενδιαφέροντος φύσης και πολιτισμού, τα κεντρικά σημεία πρόσβασης, τα καταλύματα και τις μονάδες εστίασης. Για τη χρήση της εφαρμογής, που είναι διαθέσιμη και εκτός δικτύου, απαιτείται λειτουργία GPS από τις συσκευές στις οποίες θα χρησιμοποι- Εκτός όπως από τις δραστηριότητες προστασίας αλλά και προώθησης του ΕΠΑΜΑΘ υπάρχουν θέματα και περιβαλλοντικά προβλήματα που ο ΦΔ καλείται να αντιμετωπίσει, όπως: 1. Η μη έκδοση Προεδρικού Διατάγματος για την οριοθέτηση της προστατευόμενης περιοχής του Εθνικού Πάρκου ΑΜΘ. Η ΚΥΑ 44549/2008 με την οποία έγινε ο καθορισμός των ορίων και των επιτρεπόμενων χρήσεων γης θα έπρεπε σε δυο χρόνια από την έκδοσή της να αντικατασταθεί με ΠΔ. Για το λόγο αυτό, από τις 31/12/2012 η ΚΥΑ έχει εκπέσει με απόφαση του ΣτΕ. Ο ΦΔ έχει στείλει από το 2010 στο Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Υπουργείου Περιβάλλοντος, προτάσεις αναφορικά με αλλαγές στην ισχύουσα ΚΥΑ μετά από διαβούλευση με την τοπική αυτοδιοίκηση. Μέχρι και σήμερα, 4 και πλέον χρόνια μετά, δεν έχει προχωρήσει η έκδοση του ΠΔ, ούτε και η έγκριση του Γενικού Διαχειριστικού Σχεδίου και του Κανονισμού Λειτουργίας του Πάρκου, που επίσης έχουν σταλεί από το Η αναντιστοιχία που υπάρχει μεταξύ των διατάξεων της ΚΥΑ 44549/2008 για το ΕΠΑΜΑΘ και των ΚΑΖ (Καταφύγια Άγριας Ζωής), που οδηγεί στην ύπαρξη περιοχών στις οποίες βάσει της ΚΥΑ 44549/2008 απαγορεύεται το κυνήγι, αλλά δεν είναι κηρυγμένες ως ΚΑΖ με αποτέλεσμα να μην λαμβάνονται υπόψη αυτές κατά την έκδοση των Ετήσιων Ρυθμιστικών Αποφάσεων για τη Θήρα. 3. Από τις αρχές του καλοκαιριού 2014 υλοποιείται η κατασκευή νέου αρδευτικού δικτύου στην περιοχή του Ερατεινού. Συγκεκριμένα κατασκευάζεται ένα νέο υπερυψωμένο (και σε πολλές περιπτώσεις άνωθεν επιχώματος) αρδευτικό δίκτυο συνολικού μήκους 150 χλμ και ύψους περίπου από 0,60-2,8 μ από την επιφάνεια τους εδάφους. Ο ΦΔ επεσήμανε τα περιβαλλοντικά προβλήματα που δημιουργεί η κατασκευή του με έγγραφο προς την ΕΥΠΕ του ΥΠΕΚΑ, τη ΔΙΠΕΧΩΣ ΑΜΘ και τους Επιθεωρητές Περιβάλλοντος Ειδικότερα δημιουργούνται προβλήματα χωρικού κατακερματισμού των οικοτόπων της περιοχής αλλά και μόνιμης διατάραξης έως καταστροφής της αισθητικής του τοπίου, όπως προκύπτει από τμήμα του ήδη κατασκευασμένου έργου. Τα προβλήματα από το συγκεκριμένο έργο έχουν επισημανθεί και σε κοινό έγγραφο που απέστειλαν η ΕΟΕ, η Ερπετολογική Εταιρεία και η Καλλιστώ. 4. Οριοθέτηση ζωνών απόληψης αδρανών υλικών (αμμοληψίες) σε επίπεδο Περιφέρειας και εντός των προστατευόμενων περιοχών. Οι παράνομες 12

13 αμμοληψίες είναι μια μάστιγα για την προστατευόμενη περιοχή του ΕΠΑΜΑΘ και γίνονται χωρίς αδειοδότηση τόσο από δημόσιες όσο και από ιδιωτικές εκτάσεις. 5. Η αυξημένη εισροή θρεπτικών αλάτων στη λίμνη Βιστωνίδα από μη σημειακές πηγές ρύπανσης (κυρίως αποπλύσεις γεωργικών εκτάσεων) με συνέπεια εκρηκτικά φαινόμενα ευτροφισμού από ξενικά είδη κυανοβακτηρίων και τη μαζική θανή ψαριών στη λίμνη τον Ιούλιο Ο ΦΔ έχει αναθέσει ένα έργο για την παρακολούθηση των θρεπτικών αλάτων στα τρία ποτάμια που εκβάλλουν στη λίμνη. 6. Η συγκέντρωση μεγάλων ποσοτήτων φερτών υλών στη λίμνη Βιστωνίδα μέσω των ποταμών Κόσυνθου και Κομψάτου αποτελεί ένα ακόμη πρόβλημα της λίμνης. Η διαχείριση του προβλήματος θα πρέπει να αφορά σε παρεμβάσεις που θα ξεκινούν από τη λεκάνη απορροής των δυο ποταμών, αλλά και σε έργα άρσης των ευθυγραμμίσεων που έγιναν κατά τα προηγούμενα χρόνια στη ροή τους μέχρι τη λίμνη. 7. Η διαχείριση των πλημμυρικών παροχών στη λίμνη Βιστωνίδα επίσης σχετίζεται με τα δυο παραπάνω και αποτελεί ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για το οποίο χρειάζεται η συνεργασία όλων των σχετικών υπηρεσιών. Λύσεις για τα παραπάνω θέματα θα συμβάλλουν και στην επίλυση αυτού του θέματος μαζί με επεμβάσεις (έργα) που χρειάζεται να γίνουν στο νότιο τμήμα της λίμνης για να βοηθηθεί η απορροή των υδάτων (εκσυγχρονισμός εκχειλιστών, θυρόφραγμα στο τεχνητό κανάλι που ενώνει τη λίμνη με τη θάλασσα, κ.λπ.). 8. Μέσα στο ΕΠΑΜΑΘ βρίσκεται και η λίμνη Ισμαρίδα, η οποία μέχρι πρότινος ήταν η μοναδική λίμνη γλυκού νερού σε όλη τη Θράκη με σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας, πολλά από τα οποία είναι ενδημικά και προστατευόμενα από εθνικές και διεθνείς διατάξεις. Τα τελευταία χρόνια μέσω καναλιού, που αρχικά σχεδιάστηκε για εκτόνωση πλημμυρικών φαινομένων αλλά στη συνέχεια εκβαθύνθηκε ακόμη περισσότερο, υπάρχει σημαντική είσοδος θαλασσινού νερού με αποτέλεσμα την αλλαγή των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών της λίμνης. Ο ΦΔ προσπαθεί, μέσω συνεργασιών με τις αρμόδιες υπηρεσίες, να δρομολογήσει την τοποθέτηση θηροφραγμού για την ανάσχεση της εισόδου του θαλασσινού νερού στη λίμνη. 9. Μείωση των απαραίτητων φερτών υλών που κατέληγαν στο Δέλτα Νέστου, λόγω των υδροηλεκτρικών φραγμάτων στο Νέστο. Αυτή η μείωση συντείνει στην έντονη διάβρωση των ακτών στην περιοχή του Δέλτα και ειδικά στην ανατολική πλευρά του Κόλπου Καβάλας. Η διάβρωση ήδη έχει έντονες επιπτώσεις τόσο στο φυσικό περιβάλλον, όσο και στις ανθρώπινες δραστηριότητες και κατασκευές. Όπως αποκάλυψε σχετικό ερευνητικό πρόγραμμα, υπάρχουν τμήματα της παράκτιας ζώνης κοντά στην εκβολή του Νέστου και την Κεραμωτή που έχουν υποχωρήσει κατά 70 μέτρα σε μια πενταετία. Έντονο είναι επίσης το φαινόμενο στις λουρονησίδες που χωρίζουν τις λιμνοθάλασσες από τη θάλασσα, των οποίων το πλάτος έχει μειωθεί πάρα πολύ την τελευταία 30ετία. Είναι απολύτως απαραίτητος ο σχεδιασμός και υλοποίηση έργων για την αντιμετώπιση της διάβρωσης. Σύμφωνα λοιπόν με όλα τα παραπάνω, οι προσπάθειες τόσο του προσωπικού όσο και του ΔΣ κατευθύνονται στην ουσιαστική γνώση του προστατευτέου αντικειμένου στο Εθνικό Πάρκο Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης, στην εφαρμογή των διατάξεων προστασίας, στην ενημέρωση των πολιτών και των χρηστών της ευρύτερης περιοχής, αλλά και την ανάδειξη των πλεονεκτημάτων της, στοχεύοντας τόσο στην προστασία όσο και στην ορθολογική της ανάπτυξη. 13

14 φωτ. Αθανάσιος Κότσου Εθνικός Δρυμός Πρεσπών Δρ. Νίκος Γιαννάκης & Τριανταφυλλιά Γκώγκου Η μεγάλη βιολογική, οικολογική, αισθητική και πολιτισμική αξία της περιοχής των Πρεσπών οδήγησε στην ίδρυση του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών το Στις η λίμνη Μικρή Πρέσπα περιελήφθη στον Κατάλογο των Υγροτόπων Διεθνούς Σημασίας της Συνθήκης Ραμσάρ. Το 2009 ολόκληρο το ελληνικό τμήμα της λεκάνης απορροής Μικρής και Μεγάλης Πρέσπας χαρακτηρίσθηκε ως Εθνικό Πάρκο. Ο Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Πρεσπών (εφεξής: ΦΔΕΔΠ) ιδρύθηκε το 2002 και στελεχώθηκε με επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό το Μάιο του Σκοποί του Φορέα είναι η προστασία, διαχείριση και ανάδειξη του φυσικού πλούτου του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, η παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής της κείμενης νομοθεσίας για το φυσικό περιβάλλον της περιοχής, η επικοινωνία και συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές των γειτονικών χωρών, Αλβανίας και πγδμ, στο πλαίσιο της προώθησης της δημιουργίας του διασυνοριακού πάρκου Πρεσπών κ.ά. Το Διοικητικό Συμβούλιο του ΦΔ αποτελείται από 9 μέλη με * Ο Δρ. Νίκος Γιαννάκης είναι Πρόεδρος του ΔΣ και η Τριανταφυλλιά Γκώγκου Υπεύθυνη Ενημέρωσης του ΦΔ Εθνικού Δρυμού Πρεσπών. τους αναπληρωτές τους και ασκεί τις αρμοδιότητες που ορίζονται στην παρ. 2 του άρθρου 15 του ν. 2742/1999 και στον κανονισμό λειτουργίας του. Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του ΦΔΕΔΠ υλοποιούνται πλήθος δράσεων και ενεργειών, όπως ο έλεγχος και η φύλαξη της προστατευόμενης περιοχής, η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού, η περιβαλλοντική εκπαίδευση, η κατάρτιση επιστημονικών μελετών και ερευνών κ.ά. Μάλιστα, κάποιες από τις δράσεις αυτές έχουν καινοτομικό και πρωτοποριακό χαρακτήρα, όπως η λειτουργία της Επιτροπής Διαχείρισης Υγροτόπου. Στη συνέχεια παρουσιάζονται μερικές από τις σημαντικότερες δράσεις του ΦΔΕΔΠ. Ενημέρωση Στο πλαίσιο των δράσεων του Τμήματος Πληροφόρησης, Εκπαίδευσης και Δημοσιότητας λειτουργούν 3 κέντρα ενημέρωσης επισκεπτών: Το Κέντρο Ενημέρωσης Αγίου Γερμανού βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του ομώνυμου χωριού και φιλοξενεί μόνιμη έκθεση με ενημερωτικό και φωτογραφικό υλικό για τις φυσικές και πολιτιστικές αξίες του Εθνικού Πάρκου. Λειτουργεί καθημερινά, 9:00-17:00. 14

15 φωτ. Στ. Πολυδεύκης Το Θεματικό Κέντρο Πύλης βρίσκεται στο δρόμο Αγίου Αχιλλείου-Πύλης, δίπλα από τη Μικρή Πρέσπα. Διαθέτει έκθεση με ενημερωτικό και φωτογραφικό υλικό με θέμα: «Λίμνες, υδρόβια πουλιά και αλιεία στην Πρέσπα». Λειτουργεί για περιβαλλοντική εκπαίδευση και οργανωμένες ομάδες. Το Κέντρο Ενημέρωσης στο Βροντερό φιλοξενεί μόνιμη έκθεση με ενημερωτικό και φωτογραφικό υλικό με θέμα τα δάση και την κτηνοτροφία στην Πρέσπα. Λειτουργεί κατόπιν επικοινωνίας. Οι επισκέπτες των κέντρων είναι είτε μεμονωμένα άτομα είτε οργανωμένες ομάδες, όπως σχολεία, πανεπιστήμια, πολιτιστικοί και περιβαλλοντικοί σύλλογοι κ.ά. Κάθε χρόνο σημειώνεται αύξηση του αριθμού των επισκεπτών. Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Πλήθος μαθητών από πολλά σχολεία της χώρας συμμετέχουν κάθε χρόνο σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, καθώς ο ΦΔΕΔΠ υλοποιεί δέκα προγράμματα περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης. Αυτά εστιάζουν σε ζητήματα σχετικά με: Τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τη συνύπαρξη ανθρώπου-φύσης. Την προστασία της φύσης και τη βιοποικιλότητα. Τους παραδοσιακούς οικισμούς, την αρχιτεκτονική και τον πολιτισμό σε διασυνοριακό επίπεδο. Πρόκειται συγκεκριμένα για τα ακόλουθα προγράμματα: «Διαδρομή στο ασημένιο δάσος»: πεζοπορία και δραστηριότητες στο παραλίμνιο δάσος σημύδας. «Ανοιξιάτικη μετανάστευση πουλιών»: παρατήρηση πουλιών με τηλεσκόπια, αλλά και δραστηριότητες και κατασκευές, στις περιοχές Μικρολίμνη, Κούλα και Κρίνα. «Όμορφοι σαν νάρκισσοι»: επίσκεψη στο λιβάδι των νάρκισσων και παρουσίαση της χλωρίδας και των ζωνών βλάστησης του Πάρκου, στην Οξυά και Μικρολίμνη. «Στο Νερόμυλο του χωριού μας»: πεζοπορία και δραστηριότητες στον Άγιο Γερμανό. «Υπερ-αιωνόβιο δάσος κέδρων»: πεζοπορία και δραστηριότητες στους Ψαράδες. «Βυζαντινή Πρέσπα»: πεζοπορία στις αρχαιότητες στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου. «Φασόλι, το φασόλι»: γεωργία, καλλιέργεια φασολιού, προϊόντα γεωγραφικής ένδειξης, δραστηριότητες και κατασκευές, στον Άγιο Γερμανό, το Λαιμό και το συνεταιρισμό φασολοπαραγωγών «Πελεκάνος». «Χτίζω με φυσικά υλικά»: παραδοσιακοί οικισμοί-αρχιτεκτονική, δραστηριότητες - φωτογραφίσεις στον Άγιο Γερμανό, Μηλιώνα και Ψαράδες. «Μετά τον πόλεμο»: πεζοπορία στα μνημεία του εμφυλίου πολέμου, στο Βροντερό και τη Σπηλιά Κόκκαλη. «Η κτηνοτροφία στην Πρέσπα»: επίσκεψη σε 15

16 κτηνοτροφικές μονάδες και δραστηριότητες στο Βροντερό. Πλέον των προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, ο ΦΔΕΔΠ αναπτύσσει πολλές ακόμη δραστηριότητες ενημέρωσης, όπως η συνεργασία με τοπικούς φορείς και τουριστικές επιχειρήσεις, η έκδοση δελτίων τύπου, η έκδοση ανακοινώσεων για σημαντικά περιστατικά που εντοπίζονται στο Εθνικό Πάρκο, η διοργάνωση άλλων περιβαλλοντικών δράσεων ενημέρωσης-ευαισθητοποίησης, η προετοιμασία θεματικών προβολών και παρουσιάσεων για την πληρέστερη ενημέρωση των επισκεπτών κ.ά. Εποπτεία Φύλαξη Η επόπτευση και φύλαξη του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών αποτελεί μία από τις κυριότερες αρμοδιότητες του Φορέα. Έχει ως κύριο στόχο την πρόληψη και την αποτροπή των παράνομων δραστηριοτήτων και την εφαρμογή των όρων και περιορισμών που θέτει η ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία. Οι δραστηριότητες φύλαξης και εποπτείας είναι σχεδιασμένες και υλοποιούνται βάσει συγκεκριμένου, εγκεκριμένου σχεδίου ώστε να αντιμετωπίζονται οι κίνδυνοι που απειλούν την προστατευόμενη περιοχή του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών, Οι φύλακες-επόπτες καθημερινά ασχολούνται με την καταγραφή απειλών στην περιοχή ευθύνης του ΦΔΕΔΠ, αυτοψίες, επιτόπιους ελέγχους για την παρακολούθηση της τήρησης των όρων και περιορισμών στις χρήσεις γης και δραστηριότητες σύμφωνα με την ΚΥΑ χαρακτηρισμού του Εθνικού Πάρκου, συστάσεις, αναφορές και καταγγελίες για την αντιμετώπιση παράνομων δραστηριοτήτων. Οι παράνομες δραστηριότητες περιλαμβάνουν παράνομη συλλογή φυτών και εντόμων, όχληση της ορνιθοπανίδας, ιδιαίτερα σε περιοχές φωλεασμού, λαθροϋλοτομία, λαθροθηρία και λαθραλιεία, παράνομη απόληψη αδρανών υλικών (κυρίως άμμου), διάσπαρτη και ανεξέλεγκτη απόθεση απορριμμάτων και μπάζων, κ.ά. Οι επόπτες επίσης ελέγχουν την τήρηση των περιβαλλοντικών όρων έργων και δραστηριοτήτων, και ασχολούνται με τη μέτρηση στάθμης και θερμοκρασίας του νερού των λιμνών, με καταγραφή και προσπάθειες αντιμετώπισης των περιστατικών σύγκρουσης μεταξύ του ανθρώπου και της άγριας πανίδας και ορνιθοπανίδας (κυρίως ζημίες στο ζωικό και φυτικό κεφάλαιο των αγροτών της περιοχής), με την επικοινωνία με τον τοπικό πληθυσμό και επισκέπτες με αντικείμενο την ενημέρωση σχετικά με τις αξίες της περιοχής και τις δραστηριότητες του Φορέα, αλλά και με συνεργασία με τις αρμόδιες Αρχές, συμμετοχή σε εκπαιδευτικά σεμινάρια και συνέδρια/ημερίδες κ.ά. Για την επίτευξη των στόχων του Φορέα Διαχείρισης και την αντιμετώπιση των παράνομων δραστηριοτήτων υπάρχει διαρκής συνεργασία με όλες τις αρμόδιες αρχές και οργανισμούς, όπως είναι ο Δήμος Πρεσπών, η Πυροσβεστική Υπηρεσία, το Αστυνομικό Τμήμα, η Δ/νση Δασών Φλώρινας, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, ιδίως το Τμήμα Περιβάλλοντος, ΜΚΟ και άλλοι φορείς. Η Επιτροπή Διαχείρισης Υγροτόπου Το 2008 συστήθηκε η Επιτροπή Διαχείρισης Υγροτόπου (ΕΔΥ), η οποία λειτουργεί στο πλαίσιο του ΦΔΕΔΠ. Στην ΕΔΥ συμμετέχουν το Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Ηπεί- 16

17 ρου-δυτικής Μακεδονίας, ο Δήμος Πρεσπών, ο Τοπικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων, η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και οι κτηνοτροφικοί και αλιευτικοί συνεταιρισμοί. Η επιτροπή αξιολογεί τους χειρισμούς της διαχείρισης των υδάτων της Μικρής Πρέσπας, της διαχείρισης της παραλίμνιας βλάστησης, της ορνιθοπανίδας και της ιχθυοπανίδας, που πραγματοποιούνται κατά το προηγούμενο έτος και εγκρίνει τα διαχειριστικά μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν κατά το επόμενο υδρολογικό έτος. Η ΕΔΥ ιδρύθηκε με πρωτοβουλία των τοπικών φορέων και του ΦΔΕΔΠ και, ως συμβουλευτικό όργανο του Φορέα Διαχείρισης, από το 2008 λειτουργεί αποτελεσματικά διασφαλίζοντας τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της περιβαλλοντικής διαχείρισης των υγροτόπων της Πρέσπας. Σε αυτό το σημείο αξίζει να τονιστεί ότι η διαχείριση, κατά κύριο λόγο, ακολουθεί σε μεγάλο βαθμό τις κατευθύνσεις και προτάσεις του «Οδηγού Αποκατάστασης και Διαχείρισης των Υγρών Λιβαδιών στη Μικρή Πρέσπα», ο οποίος εκπονήθηκε στην τελευταία φάση του έργου LIFE-Φύση «Προστασία και Διατήρηση Ειδών Πουλιών Προτεραιότητας στη λίμνη Μικρή Πρέσπα» που υλοποίησε η Εταιρία Προστασίας Πρεσπών την περίοδο Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΕΔΥ συστάθηκε κατά την ολοκλήρωση του εν λόγω έργου, με σκοπό τη θεσμοθέτηση μίας πολυ-συμμετοχικής διαδικασίας λήψης αποφάσεων για τη διαχείριση και προστασία του υγροτόπου. Η ΕΔΥ αποτελεί μοναδική πρακτική για την Ελλάδα, καθώς δεν έχει υπάρξει άλλος θεσμός αυτής της μορφής με τη συμμετοχή όλων των τοπικών φορέων. Παράλληλα έχει κινήσει το ενδιαφέρον φορέων από άλλες προστατευόμενες περιοχές που θέλουν να εφαρμόσουν το παράδειγμα της Πρέσπας. Πλέον, η επιτυχία της ΕΔΥ είναι δεδομένη, καθώς τα αποτελέσματα από τα 7 χρόνια λειτουργίας της είναι εμφανή σε σχέση τόσο με τις δραστηριότητες των κατοίκων όσο και με τις λειτουργίες του υγροτοπικού συστήματος. Η αναγνώριση της προσπάθειας αυτής σε πανευρωπαϊκό επίπεδο αποδεικνύει τη σκληρή δουλειά όλων των κατοίκων της Πρέσπας και συγχρόνως το ενδιαφέρον και τη βούληση που δείχνουν για την προστασία του τόπου τους. Συγκεκριμένα η συνεργασία των τοπικών φορέων της Πρέσπας μέσω της Επιτροπής Διαχείρισης Υγροτόπου αναγνωρίστηκε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ως μία από τις 6 καλύτερες πρακτικές διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών στον τομέα «Συμφιλίωση συμφερόντων και αντιλήψεων». Συγχρόνως αποτελεί και κίνητρο για να συνεχιστούν οι προσπάθειες και να ενταθούν και να εμπλουτιστούν οι δράσεις όλων για την προστασία του Εθνικού Πάρκου Πρεσπών. 17

18 Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Βόρειων Σποράδων Σπ. Ιωσηφίδης, Ι. Μανιάκας, Θ. Μουρατίδης, Π. Παπαδαμάκης Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βόρειων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ) συνιστά το σημαντικότερο και αναπόσπαστο κομμάτι της οικολογικής και φυσικής κληρονομιάς της μικρής αυτής νήσου στο βορειοδυτικό άκρο του Αιγαίου Πελάγους. Είναι η πρώτη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή της Ελλάδας. Ιδρύθηκε με Προεδρικό Διάταγμα τον Μάιο του 1992 και, εκτός από τη θαλάσσια έκταση, περιλαμβάνει ένα σύμπλεγμα έξι μικρότερων νησιών (Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Ψαθούρα, Πιπέρι, Σκάτζουρα και Γιούρα) και 22 βραχονησίδων, καλύπτοντας περίπου χλμ 2, αποτελώντας έτσι μια από τις μεγαλύτερες προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές της Ευρώπης. Στο Θαλάσσιο Πάρκο απαντάται ένας συνδυασμός μεσογειακών χερσαίων και θαλάσσιων ενδιαιτημάτων με μοναδική ποικιλομορφία, ιδιαίτερες γεωμορφολογικές δομές, καθώς και σημαντικά πολιτιστικά στοιχεία, ανάμεσα στα οποία ιδιαίτερα αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία με ευρήματα * Οι Ιωσηφίδης Σπύρος, Ιχθυολόγος Τ.Ε., Μανιάκας Ιωάννης, Βιολόγος Π.Ε. Μουρατίδης Θεόδωρος, Δασολόγος Π.Ε., Παπαδαμάκης Πασχάλης, Ιχθυολόγος Π.Ε., είναι στελέχη του ΦΔΕΘΠΑΒΣ. από την Προϊστορική, την Κλασσική και τη Βυζαντινή Περίοδο. Η περιοχή διακρίνεται για την υψηλή οικολογική της αξία και βιοποικιλότητα. Η γεωγραφική της απομόνωση, το μεσογειακού τύπου κλίμα, η ιδιαίτερη μορφολογία και η ελάχιστη έως μηδαμινή παρέμβαση του ανθρώπου, καθιστούν τόσο τη θαλάσσια όσο και τη χερσαία έκταση του Πάρκου ιδανικό βιότοπο για πλήθος σπάνιων και απειλούμενων ειδών της χλωρίδας και της πανίδας. Πολλά από τα είδη που απαντούν στην περιοχή είναι ενδημικά ή/και προστατευόμενα ενώ κάποια από αυτά βρίσκονται στα όρια της νοτιότερης ή βορειότερης γεωγραφικής τους εξάπλωσης. Η χερσαία πανίδα του ΕΘΠΑΒΣ περιλαμβάνει ποικιλία ερπετών και πάνω από 80 είδη πτηνών, από τα οποία κάποια αρπακτικά και θαλασσοπούλια είναι σπάνια και απειλούμενα. Λόγω της γεωγραφικής απομόνωσης των νησιών, τα θηλαστικά είναι λίγα. Στο θαλάσσιο περιβάλλον εμφανίζονται πάνω από 300 είδη ψαριών, η θαλάσσια χελώνα Caretta caretta, διάφορα κητοειδή (δελφίνια και σπανιότερα φυσητήρες) και, φυσικά, το έμβλημα και αιτία ύπαρξης του Πάρκου, η μεσογει- 18

19 ακή φώκια (Monachus monachus). Οι βενθικοί οργανισμοί περιλαμβάνουν τα πολύ ευαίσθητα στη θαλάσσια ρύπανση σφουγγάρια και κοράλλια, κάποια εκ των οποίων, όπως το κόκκινο κοράλλι, είναι εξαιρετικά σπάνια. Η χλωρίδα της προστατευόμενης περιοχής είναι επίσης πλούσια, με μεγάλο αριθμό χαρακτηριστικά μεσογειακών ειδών και αρκετά ενδημικά. Τα συχνότερα είδη βλάστησης στα νησιά των Βορείων Σποράδων είναι οι μεσογειακοί θαμνώνες, τα φρύγανα, μεταξύ των οποίων απαντώνται πολλά αρωματικά φυτά και βότανα, και τα μεσογειακά δάση κωνοφόρων. Στα ρηχά νερά των νοτίων ακτών συναντώνται αμμώδη και λασπώδη βενθικά υποστρώματα, τα οποία καλύπτονται από εκτεταμένα πυκνά βαθιά στρώματα των υποθαλάσσιων «λιβαδιών» της ποσειδωνίας (Posidonia oceanica), η διατήρηση των οποίων θεωρείται μεγάλης οικολογικής σημασίας, ως φυσικού ενδιαιτήματος εκατοντάδων ειδών θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας. Όσον αφορά στο καθεστώς προστασίας του ΕΘΠΑΒΣ, η περιοχή χωρίζεται σε δύο κύριες ζώνες προστασίας (Α και Β) σύμφωνα με την KYA 621/23537/2003, όπου ισχύουν συγκεκριμένοι περιορισμοί (άνοιγμα ματιού των διχτυών, απόσταση αλιείας από την ακτή κ.λπ.) για την επαγγελματική (σκάφη παράκτιας και μέσης αλιείας, όπως γρι-γρι και τράτες) και την ερασιτεχνική αλιεία. Σε περιοχές που επιτρέπεται η προσέγγιση τους, η κολύμβηση, οι καταδύσεις, η ερασιτεχνική φωτογράφιση και κινηματογράφηση, οι επισκέψεις σε πολιτισμικά μνημεία και η αγκυροβόληση επιτρέπονται. Η σπογγαλιεία, η χρήση ψαροντούφεκου (εκτός από κάποιες περιοχές) και η χρήση οποιασδήποτε μορφής παροχής οξυγόνου για παρατήρηση και αλιεία γενικά απαγορεύονται, καθώς επίσης και η ελεύθερη κατασκήνωση, η χρήση φωτιάς ακόμη και στις παραλίες, και το κυνήγι σε όλη τη χερσαία έκταση του Πάρκου. Ακόμη, απαγορεύεται η διέλευση δεξαμενόπλοιων που μεταφέρουν φορτία πετρελαίου άνω των 500 τόνων, καθώς και η διέλευση οποιουδήποτε πλωτού μέσου που μεταφέρει επικίνδυνα φορτία ή κατάλοιπά τους. Σε κάποιες περιοχές ισχύουν συγκεκριμένα όρια ταχύτητας πλεύσης. H Α Ζώνη, έκτασης 1587 χλμ 2, περιλαμβάνει την περιοχή του Πάρκου που ισχύουν αυστηρότερα μέτρα λόγω και της επιτακτικής ανάγκης για την ευημερία των ειδών, με ιδιαίτερες ρυθμίσεις σε επιμέρους περιοχές ανάλογα με τη μοναδικότητα και τη κρισιμότητα της διαφύλαξής τους. Εδώ περιλαμβάνονται οι ακατοίκητες μικρότερες νησίδες, βραχονησίδες και ύφαλοι, καθώς και η θαλάσσια περιοχή που τις περικλείει (Πιπέρι, Ψαθούρα, Γιούρα, Κυρά Παναγιά, Σκάντζουρα κ.ά.). Η είσοδος στις οριοθετημένες υποπεριοχές (Α1-Α9) της Ζώνης Α δεν επιτρέπεται χωρίς τη σχετική έγκρι- 19

20 ση και άδεια από τον ΦΔ. Επίσης, το μεγαλύτερο κομμάτι της επόπτευσης εστιάζεται στη ζώνη Α. Η φύλαξη γίνεται καθ όλη τη διάρκεια του έτους με καθημερινές περιπολίες που πραγματοποιούνται με τα σκάφη του ΦΔ. Η Ζώνη Β, έκτασης 678 χλμ 2, περιλαμβάνει τις κατοικημένες περιοχές του Πάρκου. Συγκεκριμένα περιλαμβάνει την Αλόννησο, την Περιστέρα, τη Λεχούσα και τις νήσους Δυο Αδέλφια (υποπεριοχές Β1-4). Όλη η περιοχή της Ζώνης Β είναι ανοιχτή στους επισκέπτες χωρίς ιδιαίτερους περιορισμούς. Ο σκοπός λειτουργίας του Πάρκου είναι η προστασία και διαχείριση του τοπίου της ευρύτερης περιοχής των Βορείων Σποράδων, η προστασία της μεσογειακής φώκιας, των σπάνιων ειδών χλωρίδας και πανίδας και η αειφόρος ανάπτυξή της διαμέσου της ορθολογικής χρήσης των φυσικών πόρων και της διατήρησης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος που χαρακτηρίζουν την ταυτότητα της περιοχής. Οι βασικές αρχές για την επίτευξή του σκοπού αυτού απορρέουν μέσα από συγκεκριμένες περιβαλλοντικές στρατηγικές και την εφαρμογή της σχετικής εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας. Ο Φορέας Διαχείρισης του ΕΘΠΑΒΣ ιδρύθηκε το 2003 με την ΚΥΑ 621/23537/2003, εποπτεύεται από το ΥΠΑΠΕΝ και έχει έδρα στο Πατητήρι της Αλοννήσου. Ουσιαστική δράση ανέλαβε το 2006, μετά τη στελέχωσή του με το κατάλληλο επιστημονικό, τεχνικό και διοικητικό προσωπικό. Οι κυριότερες δράσεις του αφορούν στην επιτήρηση και φύλαξη της περιοχής, στην προστασία, διατήρηση και διαχείριση της άγριας ζωής και ειδικότερα της μεσογειακής φώκιας και των ενδιαιτημάτων της, του φυσικού τοπίου, της πολιτιστικής κληρονομιάς και των αλιευτικών πόρων, στην περιβαλλοντική εκπαίδευση, πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση τόσο των κατοίκων της περιοχής όσο και των επισκεπτών της, καθώς και στην προώθηση του εθελοντισμού και τη διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας. Τα στελέχη του ΦΔ διαθέτουν την κατάλληλη τεχνογνωσία, θεωρητική εκπαίδευση, κατάρτιση και εμπειρία σε ποικίλα επιστημονικά αντικείμενα που αφορούν στην υλοποίηση έργων βιοπαρακολούθησης, επικουρώντας τις αρμόδιες αρχές στην εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Επιπλέον, η ορθολογική διαχείριση των πολύπλοκων οικοσυστημάτων της περιοχής, υπό την περιβαλλοντική 20