º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ı ËÙ

Transcript

1 º ÏË Ì ı ÙÚÈ, Ê ÏÂ Ì ı ËÙ ΔÔ apple ÚfiÓ È Ï Ô appleôùâïâ Ô ıëì ÛÙËÓ Ú ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ ÙË ã - ÌÓ Û Ô. ÎÔÏÔ ıòóù ÙËÓ ÏË ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô Î È ÙÔ È ÎÙÈÎÔ ÛÙfi Ô appleô Ô Ó ÔÚÈÛÙ ÁÈ ÙË È ÛÎ Ï ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ Û Ù ÙËÓ Ù ÍË, ÙÔ Û ÁÎÂÎÚÈÌ ÓÔ È Ï Ô appleâúèï Ì ÓÂÈ: ÈÛ ÁˆÁÈÎ ÛÙÔÈ Â Î È appleú ÁÌ ÙÔÏÔÁÈÎ ÂÚÌËÓ ÙÈÎ Û fiïè ÁÈ ÙËÓ appleïëú ÛÙÂÚË Î Ù ÓfiËÛË ÙÔ ÎÂÈÌ ÓÔ Î ıâ ÂÓfiÙËÙ. ªÂÙ ÊÚ ÛË ÙÔ Ú Ô ÎÂÈÌ ÓÔ. Ï ÚË ÁÚ ÌÌ ÙÈÎ Î È Û ÓÙ ÎÙÈÎ Ó ÁÓÒÚÈÛË fiïˆó ÙˆÓ Ï ÍÂˆÓ ÙÔ Ú- Ô ÎÂÈÌ ÓÔ. ÂˆÚ ÛÙ ÏÂÍÈÏÔÁÈÎ Î È ÂÙ ÌÔÏÔÁÈÎ Ê ÈÓfiÌÂÓ appleô ÂÍÂÙ ÔÓÙ È Û Πıâ ÂÓfiÙËÙ. ÂˆÚ ÁÚ ÌÌ ÙÈÎ Î È Û ÓÙ ÎÙÈÎÔ. ÔÏÈ ÛÌfi ÙÔ apple Ú ı Ì ÙÔ Î È ÙˆÓ apple Ú ÏÏËÏˆÓ ÎÂÈÌ ÓˆÓ Î ıâ ÂÓfiÙË- Ù. apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ ÛÎ ÛÂÈ ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô. ÚfiÛıÂÙ ÛÎ ÛÂÈ applefi ÙÔ μè Ï Ô ÙÔ ÂÎapple È Â ÙÈÎÔ. ÚÈÙ ÚÈÔ ÍÈÔÏfiÁËÛË ÛÙÔ Ù ÏÔ Î ıâ ÂÓfiÙËÙ ÁÈ ÙËÓ Î Ï ÙÂÚË ÂÌapple ˆ- ÛË ÙË ÏË. È apple ÓÙ ÛÂÈ ÛÙÈ appleúfiûıâùâ ÛÎ ÛÂÈ Î È ÛÙ ÎÚÈÙ ÚÈ ÍÈÔÏfiÁËÛË ÓÔ- ÓÙ È ÛÙÔ Ù ÏÔ ÙÔ È Ï Ô. Ïapple Ô Ì fiùè ÙÔ apple ÚfiÓ È Ï Ô ı Û ÔËı ÛÂÈ Ó ÓÙÂappleÂÍ ÏıÂÈ ÛÙÈ apple È- Ù ÛÂÈ ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ ÙˆÓ Ú ˆÓ ÏÏËÓÈÎÒÓ Î È fiùè ı appleôùâï ÛÂÈ ÁÈ Û Ó Ó Ú ÛÈÌÔ ÂÚÁ Ï Ô. ÌËÙÚ Ï ÚÔ ÈÒÙÔ

2

3 Περιεχόμενα ΕΝΟΤΗΤΑ 1: Η Ελένη και η καταστροφή της Τροίας Α. Κείμενο Β. Επανάληψη λης Ετυμολογίας Β Γυμνασίου Γ. Επανάληψη λης Γραμματικής Σ νταξης Β Γυμνασίου Δ. Το παράθεμα απ το Μένανδρο Ε. Παράλληλα κείμενα Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 2: Θυσία για την πατρίδα Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ1. Γραμματική Γ2. Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ το Θουκυδίδη Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 3: Η κατοχή της εξουσίας δεν εγγυάται την ευτυχία Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Δ. Το παράθεμα απ το Σοφοκλή Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 4: Τα πλεονεκτήματα της ειρήνης Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Δ. Το παράθεμα απ τον Πλάτωνα Ε. Παράλληλα κείμενα Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 5: Η ισονομία των πολιτών εγγ ηση της δημοκρατίας Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Δ. Το παράθεμα απ το Δημοσθένη Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 6: Η μουσική εξημερώνει Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Δ. Το παράθεμα απ το Μένανδρο Ε. Παράλληλα κείμενα Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 7: Η επιστήμη στην υπηρεσία της άμυνας του κράτους Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Δ. Το παράθεμα απ τον Πλάτωνα Ε. Παράλληλα κείμενα Κριτήριο Αξιολ γησης

4 ΕΝΟΤΗΤΑ 8: Ένα παράδειγμα σε ασμο προς τους γονείς Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ1. Γραμματική Γ2. Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ το Μένανδρο Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 9: Οι ν μοι επισκέπτονται τον Σωκράτη στη φυλακή Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ τον Απ. Πα λο Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 10: Μια τιμητική εξορία Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ τον Πλο ταρχο Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 11: Επικίνδυνες συμμαχίες Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ τον Πλάτωνα Ε. Παράλληλο κείμενο Κριτήριο Αξιολ γησης ΕΝΟΤΗΤΑ 12: Θεϊκές αδυναμίες Α. Κείμενο Β. Λεξιλογικά Ετυμολογικά Γ. Γραμματική Σ νταξη Δ. Το παράθεμα απ τον Πλάτωνα Ε. Παράλληλα κείμενα Κριτήριο Αξιολ γησης Απαντήσεις

5 ΔHΔ 1 Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ A. KEIMENO Eισαγωγικό σημείωμα O συγγραφέας O Hρ δοτος γεννήθηκε στην Aλικαρνασσ, δωρική αποικία της Kαρίας, που ρισκ ταν στα νοτιοδυτικά παράλια της Mικράς Aσίας, περίπου το 484 π.x. O Διον σιος ο Aλικαρνασσε ς στο έργο του Περ το Θουκυδίδου χαρακτ ρος τοποθετεί τη γέννησή του «λίγο πριν απ τους Περσικο ς πολέμους». H οικογένεια του Hροδ του ανήκε στις επιφανείς και οικονομικά ε ρωστες οικογένειες της π λης. O πατέρας του ονομαζ ταν Λ ξης, ενώ θείος του ήταν ο επικ ς ποιητής Παν ασης. Σε ηλικία περίπου είκοσι χρονών ο Hρ δοτος μαζί με το θείο του πήρε μέρος στις απ πειρες ανατροπής του τυράννου Λ γδαμη, γιου της ασίλισσας Aρτεμισίας, ο οποίος διοικο σε την Aλικαρνασσ, που τ τε υπαγ ταν στο περσικ κράτος. Στην εξέγερση κατά του Λ γδαμη ο Παν ασης σκοτώθηκε, ενώ ο Hρ δοτος αναγκάστηκε να φ γει απ την Aλικαρνασσ και να ρει καταφ γιο στη Σάμο. Eκεί έμεινε ως την κατάργηση της τυραννίας το 454 π.x., οπ τε και επέστρεψε στη γενέτειρά του. Στη συνέχεια ο Hρ δοτος έκανε πολλά ταξίδια θέλοντας να γνωρίσει τον κ σμο, να δει και να μάθει. Eπισκέφθηκε διάφορα μέρη της Eλλάδας, πως τη Θράκη, την Aθήνα, τους Δελφο ς, τη Δωδώνη, την Oλυμπία, τη Θή α, τη Σπάρτη, την Tεγέα, αλλά και την Aίγυπτο, τη Φοινίκη, τη Mεσοποταμία, τη Σκυθία, τις ακτές της Mα ρης Θάλασσας, καθώς και την Kάτω Iταλία. Mε τα ταξίδια του διε ρυνε τους ορίζοντές του, απ κτησε πλο σιες γνώσεις και εμπειρίες και συγκέντρωσε πλήθος πληροφορίες για τους λαο ς που επισκέφθηκε, τις οποίες στη συνέχεια συνέταξε στην Iστορία του. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 11

6 Tην περίοδο π.x. ο Hρ δοτος ρίσκεται στην Aθήνα, που αποτελεί πνευματικ κέντρο με πανελλήνια ακτινο ολία. Eκεί γνωρίζει σημαντικές προσωπικ τητες, πως τον Περικλή, το Σοφοκλή και το σοφιστή Πρωταγ ρα. Mε τον Πρωταγ ρα μάλιστα παίρνει μέρος στην ίδρυση της αποικίας των Θουρίων στην Kάτω Iταλία, που έμεινε για αρκετά χρ νια. Γι αυτ έλα ε και την προσωνυμία «Θο ριος». O Hρ δοτος έζησε ως τις αρχές του Πελοποννησιακο πολέμου και εικάζεται τι πέθανε το 430 π.x. στους Θουρίους γράφοντας την Iστορία του ή σ μφωνα με άλλη εκδοχή στην Aθήνα. Tο ιωνικό πνεύμα επηρέασε σημαντικά τη σκέψη και την προσωπικότητα του Hροδότου και συνέβαλε στη διαμόρφωση του έργου του. Ο Ηρόδοτος αρχικά ήρθε σε επαφή με την ιωνική παιδεία στη γενέτειρά του Aλικαρνασσό, όπου το ιωνικό στοιχείο υπερίσχυε του δωρικού στη γλώσσα και την πολιτική ζωή, και στη συνέχεια στη Σάμο και στην Aθήνα, όπου διέμεινε για αρκετά χρόνια. O ορθολογισμός του, η κριτική του ματιά και ο εμπειρισμός του είναι απόρροια της επίδρασης που δέχτηκε από το ιωνικό πνεύμα. Το έργο Tο έργο του Hροδ του 1 χωρίστηκε απ τους Aλεξανδρινο ς φιλολ γους σε εννέα ι λία, σε καθένα απ τα οποία δ θηκε το - του Ηροδότου νομα μιας μο σας. Kεντρικ του θέμα είναι οι π λεμοι Eλλήνων και Περσών, τα αίτια των οποίων ο ιστορικ ς προσπαθεί να ερμηνε σει στο πλαίσιο της ευρ τερης σ γκρουσης των κ σμων που εκπροσωπο ν οι δ ο αντιμαχ μενοι, της Eυρώπης και της Aσίας. O Hρ δοτος ονομάστηκε «πατέρας της Iστορίας» (ο χαρακτηρισμ ς αυτ ς του δ θηκε απ το Pωμαίο ρήτορα και πολιτικ του 1ου αι. π.x. Kικέρωνα), γιατί ήταν αυτ ς που εγκαινίασε την επιστημονική ιστοριογραφία, αξιοποιώντας τη μεγάλη παράδοση των Iώνων λογογράφων. Γράφει την Iστορία του προσπαθώντας να παρουσιάζει τα γεγον τα αντικειμενικά και α- στη μνήμη ό,τι αξίζει απ αυτό. μερ ληπτα. Γι αυτ παραθέτει προφορικές και Οι λογογράφοι ήταν πρόδρομοι της ιστοριογραφίας. Ονομάζονταν έτσι, γιατί έγραφαν σε πεζό λόγο (λόγος = πεζός λόγος σε αντιδιαστολή προς το έπος = ποιητικός λόγος). Τα έργα τους δεν ήταν αμιγώς ιστορικά, αλλά αποτελούσαν κυρίως ταξιδιωτικά κείμενα που περιείχαν εθνογραφικές, γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες. Οι πρώτοι λογογράφοι εμφανίστηκαν στην Ιωνία, γιατί εκεί είχαν δημιουργηθεί οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί η ιστοριογραφία: το κριτικό και ερευνητικό πνεύμα που προσπαθεί να ερμηνεύσει λογικά το παρελθόν διαλύοντας τις πλάνες του μύθου και να κρατήσει 1. Ο Ηρ δοτος δεν έδωσε τίτλο στο έργο του, αλλά στο προοίμι του χρησιμοποιεί το χαρακτηρισμ Ιστορίης π δεξις (= η έκθεση των ερευνών), που μπορο με να πο με τι λειτουργεί σαν τίτλος. 12 ΔHΔ 1

7 γραπτές πηγές και συχνά καταφε γει στην προσωπική έρευνα (α τοψία και στορίη), την εμπειρική παρατήρηση και την αξιολ γηση των πληροφοριών. Παράλληλα αναζητεί τις αιτίες των γεγον των με ορθολογικ τρ πο, χωρίς μως να απορρίπτει την επέμ αση του θεο ή της μοίρας. Bασικ χαρακτηριστικ του έργου του Hροδ του είναι τι συνδυάζει το ομηρικ και το ιωνικ πνε μα, το έπος και τη λογογραφία. Έτσι συχνά διακ πτει την ιστορική αφήγηση και κάνει παρεκ άσεις, απ τις οποίες άλλες έχουν γεωγραφικ, εθνογραφικ και λαογραφικ περιεχ μενο και άλλες λογοτεχνικ. M αυτ τον τρ πο η αφηγηματική ικαν τητα συνδυάζεται με την ποικιλία των θεμάτων και η λεπτή χάρη των μυθικών αφηγήσεων με τη σο αρ τητα της τραγωδίας. Tέλος, η δραματικ τητα στην αφήγηση, ο γλαφυρ ς και παραστατικ ς λ γος, η αμεσ τητα και το λεπτ χιο μορ που διακρίνει το έργο του Hροδ του γοητε ουν τον αναγνώστη, ο οποίος δια άζοντας την Iστορία χι μ νο διδάσκεται αλλά ταυτ χρονα και ψυχαγωγείται. Βασικές αντιλήψεις Oι θεοί επεμ αίνουν συνεχώς στον κ σμο και καθορίζουν τα και ιδέες στο έργο ανθρώπινα πράγματα. H παρουσία τους γίνεται αισθητή με του Ηροδότου χρησμο ς, νειρα, οιωνο ς και άλλα θεϊκά σημάδια, τα οποία ο Hρ δοτος θεωρεί αξι πιστα και τα παραθέτει στο έργο του. O άνθρωπος είναι υπε θυνος για τις πράξεις του. Γι αυτ πρέπει να είναι δίκαιος, να σέ εται τους θεο ς και να μένει ταπειν ς. H υπέρ αση του μέτρου οδηγεί στην ρη (αλαζονεία), με αποτέλεσμα να προκαλείται η οργή του θεο (νέμεση) και να επέρχεται η καταστροφή (άτη) και η τιμωρία (τίση). Oι θεοί φθονο ν την ανθρώπινη ευτυχία, ιδιαίτερα ταν ο άνθρωπος περηφανε εται γι αυτή. Tα ανθρώπινα πράγματα είναι α έ αια και α- σταθή. Kανείς, ο τε άνθρωπος ο τε λα ς, δεν Bασική αξία που αναδεικνύεται στο έργο του Hροδότου είναι η θρησκευτική πίστη. Ο Ηρόδοτος είναι προσηλωμένος σε παλαιές ηθικές δοξασίες και δείχνει σεβασμό προς τους χρησμούς και τα άλλα θεϊκά σημάδια. O κόσμος του κυβερνάται από τους θεούς, οι οποίοι συχνά επεμβαίνουν στα ανθρώπινα πράγματα όταν οι άνθρωποι ξεπερνούν τα όρια και οδηγούνται σε πράξεις άδικες και ασεβείς. μπορεί να είναι για πάντα ευτυχισμένος (εδώ εντάσσεται και η κυκλική αντίληψη της ιστορίας και της ανθρώπινης μοίρας, σ μφωνα με την οποία η ανθρώπινη ζωή περνά απ διαδοχικές φάσεις ακμής και παρακμής, ευτυχίας και δυστυχίας. H ελευθερία είναι ψιστη αξία. O Hρ δοτος καταδικάζει την τυραννία και το δεσποτισμ και τάσσεται υπέρ της δημοκρατίας, επειδή ως πολίτευμα διασφαλίζει την ελευθερία. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 13

8 Oι ν μοι, γραπτοί και άγραφοι, ρυθμίζουν τις σχέσεις των μελών μιας κοιν τητας, η υπακοή τους μως πρέπει να πηγάζει απ την ελε θερη ο ληση των ανθρώπων. Το απόσπασμα του πως ο Hρ δοτος γράφει στο προοίμιο του έργου του, σκοπ ς σχολικού βιβλίου του είναι να εκθέσει την ιστορική του έρευνα, ώστε να μείνουν ανεξίτηλα τα έργα των ανθρώπων, Eλλήνων και αρ άρων, και παράλληλα να αναζητήσει τα αίτια της μεταξ τους σ γκρουσης. Έτσι στο πρώτο ι λίο της Iστορίας του ο Hρ δοτος παρουσιάζει διάφορες μυθικές εκδοχές σχετικά με το ζήτημα αυτ, οι οποίες συνδέουν την αντιπαλ τητα Aσίας-Eυρώπης με τις αρπαγές γυναικών. (O ιστορικ ς έ αια διαχωρίζει τις εκδοχές αυτές απ τη δική του έρευνα και αναφέρει στη συνέχεια ως αρχή της αντιπαράθεσης τις κατακτητικές λέψεις του ασιλιά των Λυδών Kροίσου.) Oι μυθικές εκδοχές: Σ μφωνα με κάποιους Πέρσες λογίους, πρώτοι οι Φοίνικες άρπαξαν την Iώ, την κ ρη του ασιλιά του Άργους Iνάχου. Έπειτα κάποιοι Έλληνες, πιθαν τατα Kρήτες, άρπαξαν την Eυρώπη απ τη Φοινίκη, ενώ κάποιοι άλλοι Έλληνες άρπαξαν τη Mήδεια. Έπειτα ο Πάρης (ή Aλέξανδρος), έχοντας ακο σει τις διηγήσεις των παλαι τερων γι αυτές τις αρπαγές και πιστε οντας τι δε θα τιμωρηθεί, πήρε την Eλένη στην Tροία. ταν οι Έλληνες έστειλαν εκπροσώπους ζητώντας πίσω την Eλένη, οι Tρώες το ς απάντησαν τι δεν έπρεπε να έχουν τέτοιες απαιτήσεις, αφο και οι ίδιοι δεν επέστρεψαν τη Mήδεια. H αρπαγή της Eλένης: Στο δε τερο ι λίο της Ιστορίας του, που αφορά την Aίγυπτο, ο Hρ δοτος παραθέτει την εκδοχή Aιγ πτιων ιερέων σχετικά με την αρπαγή της Eλένης. Σ μφωνα μ αυτήν, ο Πάρης άρπαξε την Eλένη απ τη Σπάρτη, αλλά ισχυροί άνεμοι οδήγησαν το καρά ι τους στο Kανω ικ στ μιο του Nείλου, στις Tαριχείες. Eκεί υπήρχε να ς του Hρακλή που κάποιοι δο λοι του Πάρη κατέφυγαν ως ικέτες και αποκάλυψαν σα συνέ ησαν στους ιερείς. Oι πληροφορίες αυτές έφτασαν ως το ασιλιά Πρωτέα, ο οποίος διέταξε να μεταφερθο ν λοι στη Mέμφιδα. O Πρωτέας τιμώντας το θεσμ της φιλοξενίας έδιωξε τον Aλέξανδρο χωρίς να τον σκοτώσει, αλλά κράτησε την Eλένη και το θησαυρ μέχρι τον ερχομ του Mενέλαου. Aργ τερα, ταν οι Έλληνες πήγαν στην Tροία ζητώντας πίσω την Eλένη και το θησαυρ, οι Tρώες το ς ορκίστηκαν τι δεν είχαν τίποτε απ τα δ ο και τι αυτά τα είχε ο Πρωτέας. Oι Έλληνες δεν τους πίστεψαν μως, γι αυτ πολι ρκησαν και τελικά κατέστρεψαν την Tροία. ταν πλέον κατάλα αν τι οι Tρώες το ς 14 ΔHΔ 1

9 έλεγαν την αλήθεια, ο Mενέλαος πήγε στον Πρωτέα και πήρε την Eλένη και το θησαυρ. Στη συνέχεια μως αναγκάστηκε να θυσιάσει δ ο παιδιά Aιγυπτίων για να φυσήξει ο ριος άνεμος και να φ γει για την Eλλάδα. Oι Aιγ πτιοι μως τον καταδίωξαν και τελικά αυτ ς κατέφυγε στη Λι η. H άποψη του Hροδ του: Στο συγκεκριμένο απ σπασμα ο Hρ δοτος σχολιάζοντας την εκδοχή των Aιγ πτιων ιερέων υποστηρίζει τι οι Tρώες, αν είχαν την Eλένη, θα την επέστρεφαν στους Έλληνες χωρίς να λά ουν υπ ψη τους τη γνώμη του Aλέξανδρου. Παρατηρεί επίσης τι, παρ τι οι Tρώες έλεγαν την αλήθεια τι δεν είχαν την Eλένη, δε γίνονταν πιστευτοί απ τους Έλληνες, την κρίση των οποίων ε- πηρέαζε ο θε ς. Έτσι η καταστροφή της Tροίας παρουσιάζεται απ τον Hρ δοτο ως αποτέλεσμα της θεϊκής ο λησης, που θέλησε μ αυτ τον τρ πο να δείξει τι τα μεγάλα αδικήματα ( πως η αγνωμοσ νη του Πάρη προς το Mενέλαο που τον φιλοξένησε) επισ ρουν και ανάλογη τιμωρία. Αρχαίο κείμενο E ν Iλί ω Eλένη ν, πέδοντο ν α τ ν το ς Eλλησιν ο Tρ ες, κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου. O γ ρ δ ο τω γε φρενο λα ς ν Πρίαμος ο δ ο λλοι Tρ ες, στε το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει κινδυνε ειν ο λοντο, πως Aλέξανδρος Eλέν η συνοικ. E δέ τοι κα ν το ς πρώτοις χρ νοις τα τα γίγνωσκον, πε πολλο μ ν τ ν λλων Tρώων, μάλιστα δ ο α το υ ε ς, π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν, πώλλυντο, Πρίαμος, ε κα α τ ς Eλέν η συν ώκει, πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω, να α τ ς κα ο πήκοοι α το παλλαγε εν τ ν παρ ντων κακ ν. Aλλ ο γ ρ ε χον Eλένην ποδο ναι ο δ λέγουσιν α το ς τ ν λήθειαν πίστευον ο Eλληνες, ς μ ν γ γνώμην ποφαίνομαι, το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως πανωλεθρί α πολ μενοι καταφαν ς το το το ς νθρώποις ποιήσωσι, ς τ ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. Hρ δοτος, Iστορίη (διασκευή) Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 15

10 Λεξιλόγιο τ Iλιον (και θηλ. Iλιος) πέδοντο ν κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου Aλέξανδρος ο τω (επίρρ.) ο γ ρ δ ο τω γε φρενο λα ς ν Πρίαμος το ς σφετέροις σώμασι το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει κινδυνε ειν πως συνοικ τοι (μ ριο) ε τα τα γίγνωσκον πε (αιτιολ. σ νδ.) υ ε ς π τε (αναφ. επίρρ. που δηλώνει χρ νο και λειτουργεί ως χρονικ ς σ νδεσμος) συμμίσγω πώλλυντο συν ώκει να παλλαγε εν ο γ ρ ε χον Eλένην ποδο ναι ο δ λέγουσιν α το ς τ ν λήθειαν πίστευον ο Eλληνες ς μ ν γ γνώμην ποφαίνομαι το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως πανωλεθρί α πολ μενοι καταφαν ς το το το ς νθρώποις ποιήσωσι η Tροία θα επέστρεφαν, θα έδιναν πίσω με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Aλέξανδρου ο Πάρης τόσο γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος τη δική τους ζωή να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους για να κατοικεί / ζει μαζί βέβαια αν είχαν αυτή τη γνώμη επειδή γιοι όποτε, κάθε φορά που (εδώ) συγκρούομαι χάνονταν, σκοτώνονταν συγκατοικούσε για να απαλλαγούν αλλά δεν είχαν την Eλένη, ώστε να την επιστρέψουν ούτε τους πίστευαν οι Έλληνες, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια όπως εγώ πιστεύω, κατά τη γνώμη μου επειδή ο θεός μηχανευόταν για να κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό 16 ΔHΔ 1

11 Κείμενο Μετάφραση E Eλένη ν ν Iλί ω, ο Tρ ες πέδοντο ν α τ ν το ς Eλλησιν κ ντος γε κοντος Aλεξάνδρου. O γ ρ δ ο τω γε φρενο λα ς ν Πρίαμος ο δ ο λλοι Tρ ες, στε ο λοντο κινδυνε ειν το ς σφετέροις σώμασι κα το ς τέκνοις κα τ π λει, πως συνοικ Aλέξανδρος Eλέν η. E δέ τοι κα τα τα γίγνωσκον ν το ς πρώτοις χρ νοις, πε πολλο μ ν τ ν λλων Tρώων, μάλιστα δ ο υ ε ς α το, π τε συμμίσγοιεν το ς Eλλησιν, πώλλυντο, Πρίαμος, ε κα α τ ς συν ώκει Eλέν η, πέδωκεν ν α τ ν Mενελά ω, να α τ ς κα ο πήκοοι α το παλλαγε εν τ ν παρ ντων κακ ν. Aλλ ο γ ρ ε χον Eλένην ποδο ναι Eάν η Eλένη ήταν στην Tροία, οι Tρώες θα την έδιναν πίσω στους Έλληνες, με ή χωρίς τη θέληση βέβαια του Aλέξανδρου. Γιατί βέβαια δεν ήταν τόσο παράφρων ο Πρίαμος ούτε οι υπόλοιποι Tρώες, ώστε να θέλουν να θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή τη δική τους και των παιδιών τους και την πόλη τους, για να ζει μαζί ο Aλέξανδρος με την Eλένη. Eάν βέβαια είχαν αυτή τη γνώμη τα πρώτα χρόνια, επειδή πολλοί από τους άλλους Tρώες, και μάλιστα οι γιοι του, κάθε φορά που συγκρούονταν με τους Έλληνες, σκοτώνονταν, ο Πρίαμος, αν και αυτός συγκατοικούσε με την Eλένη, θα την έδινε πίσω στο Mενέλαο, για να απαλλαγούν αυτός και οι υπήκοοί του από τις παρούσες συμφορές. Aλλά δεν είχαν την Eλένη, ώστε να την επιστρέψουν, ο δ ο Eλληνες πίστευον α το ς λέγουσιν τ ν λήθειαν, ς μ ν γ ποφαίνομαι γνώμην, το δαιμονίου παρασκευάζοντος πως ποιήσωσι πανωλεθρί α πολ μενοι καταφαν ς το ς νθρώποις το το, ς τ ν μεγάλων δικημάτων μεγάλαι ε σ κα α τιμωρίαι παρ τ ν θε ν. ούτε οι Έλληνες τους πίστευαν, παρόλο που αυτοί έλεγαν την αλήθεια, όπως εγώ πιστεύω, επειδή ο θεός μηχανευόταν, για να κάνουν με την ολοκληρωτική τους καταστροφή ολοφάνερο στους ανθρώπους αυτό, ότι δηλαδή για τις μεγάλες αδικίες μεγάλες είναι και οι τιμωρίες από τους θεούς. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 17

12 Ερωτήσεις κατανόησης α. Γιατί ο Πρίαμος θα έδινε πίσω την Eλένη στους Έλληνες; O Πρίαμος, ως ασιλιάς της Tροίας που σέ εται και τιμά το λα του, είναι λογικ τι δε θα ήθελε να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή των υπηκ ων του αλλά και την ίδια του την π λη, μ νο και μ νο για να ικανοποιήσει την επιθυμία του γιου του Aλέξανδρου να ζήσει μαζί με την Eλένη. Σε μια τέτοια περίπτωση θα φαιν ταν εντελώς παράφρων και υπαίτιος για το θάνατο χιλιάδων Tρώων αλλά και για την καταστροφή της Tροίας. Eπίσης, ο Hρ δοτος υποστηρίζει τι, ακ μα κι αν ο Πρίαμος αρχικά υποστήριζε τον Aλέξανδρο, στη συνέχεια ο θάνατος των γιων του αλλά και πολλών άλλων Tρώων απ τους Έλληνες θα τον ανάγκαζε να αναθεωρήσει τη στάση του και να επιστρέψει την Eλένη, προκειμένου να προστατέψει το λα του και να δώσει ένα τέλος στον ολέθριο γι αυτο ς π λεμο.. Πώς αντιδρο σαν οι Έλληνες ταν τους έλεγαν οι Tρώες τι δεν είχαν την Eλένη; Oι Έλληνες αρνο νταν να πιστέψουν τους Tρώες, παρ τι αυτοί έλεγαν την αλήθεια, και συνέχιζαν να τους προκαλο ν ποικίλες συμφορές, προκειμένου να τους εκδικηθο ν για την αρπαγή της Eλένης και την προσ λητική συμπεριφορά του Aλέξανδρου απέναντι στο Mενέλαο και γενικά στην Eλλάδα. γ. Ποιον θεωρεί υπε θυνο ο Hρ δοτος γι αυτή την αντίδραση; Σ μφωνα με τον Hρ δοτο, οι θεοί είναι αυτοί που επηρεάζουν και καθορίζουν τη συμπεριφορά των Eλλήνων. H αντίδρασή τους δεν είναι παρά το αποτέλεσμα εν ς καλά οργανωμένου θεϊκο σχεδίου που απο λέπει στην εκπλήρωση εν ς συγκεκριμένου σκοπο. δ. Ποιος ήταν ο σκοπ ς των θεών; Σκοπ ς της θείας ο λησης ήταν να προκαλέσει την καταστροφή της Tροίας και μ αυτ τον τρ πο να δείξει στους ανθρώπους τι τα σο αρά αμαρτήματα τιμωρο νται με τον πιο ολέθριο γι αυτο ς που τα διαπράττουν τρ πο. 18 ΔHΔ 1

13 Περιληπτική απόδοση του κειμένου O Hρ δοτος, θέλοντας να ερμηνε σει τα αίτια του Tρωικο πολέμου, υποστηρίζει τι η Eλένη δε ρισκ ταν στην Tροία. Θεωρεί τι τ σο ο Πρίαμος σο και οι υπ λοιποι Tρώες δε θα έ αζαν την επιθυμία του Aλέξανδρου να ζήσει με την Eλένη πάνω απ τη σωτηρία της π λης τους και επομένως, αν είχαν την Eλένη, θα την επέστρεφαν. Eπίσης πιστε ει τι η άρνηση των Eλλήνων να δεχθο ν την αλήθεια και οι συμφορές που προκάλεσαν στην Tροία ήταν αποτέλεσμα της επέμ ασης των θεών, που ήθελαν να δείξουν έτσι π σο αυστηρά τιμωρο νται τα σο αρά α- μαρτήματα. Γραμματική αναγνώριση των λέξεων του κειμένου Iλί ω: δοτική ενικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο κλίσης τ Iλιον, το Ιλίου (= η Tροία). Συναντάται και ως θηλυκ Iλιος, τ ς Iλίου. Eλένη: ονομαστική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης Eλένη, τ ς Eλένης. ν: γ ενικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο του ρήματος ε μ (= είμαι / υπάρχω). Tο ρήμα στην οριστική ενεστώτα, παρατατικο και μέλλοντα κλίνεται ως εξής: Οριστική Eνεστώτας Παρατατικ ς Mέλλοντας ε μ και ν σομαι ε σθα σ η και σει στ ν σται σμ ν μεν σ μεθα στ τε σεσθε ε σ (ν) σαν σονται Oι υπ λοιποι χρ νοι σχηματίζονται απ το ρήμα γίγνομαι ( λ. αρχικο ς χρ νους, σελ. 31). Tο απαρέμφατο και η μετοχή του ε μ στον ενεστώτα και το μέλλοντα έχουν ως εξής: Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 19

14 Απαρέμφατο Μετοχή Eνεστώτας Mέλλοντας Eνεστώτας Mέλλοντας ε ναι σεσθαι ν, ο σα, ν σ μενος, σομένη, σ μενον πέδοντο: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής αορίστου μέσης φωνής του ρήματος ποδίδομαι (= επιστρέφω, δίνω πίσω). Σ νταξη: ποδίδομαί τινί τι. Oμ ρριζα στη ν.ε.: απ δοση, αποδοτικ ς, αποδοτικ τητα, αναδίδω, διαδίδω, διάδοση, μεταδίδω, μετάδοση, μεταδοτικ ς, παραδίδω, παράδοση, παραδοσιακ ς, εκδίδω, έκδοση, εκδοτικ ς, εκδ της, προδίδω, προδ της, προδοτικ ς, καταδίδω, καταδ της, ανταποδίδω, ανταπ δοση, προσδίδω, ενδίδω (= υποχωρώ), ενδοτικ ς, δ ση, δ της, καταδ της, τροφοδ της, φωτοδ της, πληροφοριοδ της κ.ά. α τήν: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ. το ς Eλλησιν: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο γ κλίσης Eλλην, το Ελληνος. Tο ουσιαστικ κλίνεται ως εξής: Oν. Eλλην ο Eλληνες Γεν. το Eλληνος τ ν Eλλήνων Δοτ. τ Eλληνι το ς Eλλησι(ν) Aιτ. τ ν Eλληνα το ς Eλληνας Kλητ. ( ) Eλλην ( ) Eλληνες ο Tρ ες: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο γ κλίσης Tρώς, το Tρω ς. Tο ουσιαστικ κλίνεται ως εξής: Oν. Tρ ς ο Tρ ες Γεν. το Tρω ς τ ν Tρώων Δοτ. τ Tρω το ς Tρωσ (ν) Aιτ. τ ν Tρ α το ς Tρ ας Kλητ. ( ) Tρ ς ( ) Tρ ες 20 ΔHΔ 1

15 κ ντος: γενική ενικο, γένους αρσενικο του επιθέτου γ κλίσης κών, κο σα, κ ν (= αυτ ς που ενεργεί με τη θέλησή του, εκο σιος, πρ θυμος). Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Oν. κ ν κο σα κ ν κ ντες κο σαι κ ντα Γεν. κ ντος κο σης κ ντος κ ντων κουσ ν κ ντων Δοτ. κ ντι κο σ η κ ντι κο σι(ν) κο σαις κο σι(ν) Aιτ. κ ντα κο σαν κ ν κ ντας κο σας κ ντα Kλητ. κ ν κο σα κ ν κ ντες κο σαι κ ντα : διαζευκτικ ς ή διαχωριστικ ς σ νδεσμος. κοντος: γενική ενικο, γένους αρσενικο του επιθέτου γ κλίσης κων, κουσα, κον (= αθέλητος, απρ θυμος) (πρ. ν.ε. ακο σιος). Kλίνεται πως το κών, κο σα, κ ν, με τη διαφορά τι η κλητική ενικο του αρσενικο σχηματίζεται χωρίς κατάληξη: κον. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Αρσ. Θηλ. Ουδ. Oν. κων κουσα κον κοντες κουσαι κοντα Γεν. κοντος κο σης κοντος κ ντων κουσ ν κ ντων Δοτ. κοντι κο σ η κοντι κουσι(ν) κο σαις κουσι(ν) Aιτ. κοντα κουσαν κον κοντες κο σας κοντα Kλητ. κον κουσα κον κοντες κουσαι κοντα Aλεξάνδρου: γενική ενικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης Aλέξανδρος, το Αλεξάνδρου. φρενο λα ής: ονομαστική ενικο, γένους αρσενικο του επιθέτου γ κλίσης, φρενο λα ής, τ φρενο λα ς (= παράφρων). H λέξη είναι σ νθετη: φρ ν (= ο νους) + λάπτω. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 21

16 Oν. φρενο λα ς τ φρενο λα ς Γεν. το τ ς φρενο λα ο ς το φρενο λα ο ς Δοτ. τ τ φρενο λα ε τ φρενο λα ε Aιτ. τ ν τ ν φρενο λα τ φρενο λα ς Kλητ. ( ) φρενο λα ς ( ) φρενο λα ς Oν. ο α φρενο λα ε ς τ φρενο λα Γεν. τ ν φρενο λα ν τ ν φρενο λα ν Δοτ. το ς τα ς φρενο λα έσι(ν) το ς φρενο λα έσι(ν) Aιτ. το ς τ ς φρενο λα ε ς τ φρενο λα Kλητ. ( ) φρενο λα ε ς ( ) φρενο λα Πρίαμος: ονομαστική ενικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης Πρίαμος, το Πριάμου. ο λλοι: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο της α ριστης επιμεριστικής αντωνυμίας λλος, λλη, λλο. H αντωνυμία αυτή κλίνεται πως τα τρικατάληκτα επίθετα της κλίσης σε -ος, -η, -ον αλλά χωρίς το τελικ -ν στο ουδέτερο. το ς σφετέροις: δοτική πληθυντικο, γένους ουδετέρου της κτητικής αντωνυμίας γ προσώπου σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον (= δικ ς τους, δική τους, δικ τους). Oι κτητικές αντωνυμίες έχουν τρία πρ σωπα, πως και οι προσωπικές αντωνυμίες, και κλίνονται πως τα τρικατάληκτα επίθετα της κλίσης σε -ος, -η, -ον και -ος, -α, -ον. A. Για έναν κτήτορα α πρ σ.: μ ς, μή, μ ν (= δικ ς μου, δική μου, δικ μου) πρ σ.: σ ς, σή, σ ν (= δικ ς σου, δική σου, δικ σου) γ πρ σ.: ς, ή, ν (= δικ ς του, δική του, δικ του) B. Για πολλο ς κτήτορες α πρ σ.: μέτερος, μετέρα, μέτερον (= δικ ς μας, δική μας, δικ μας) πρ σ.: μέτερος, μετέρα, μέτερον (= δικ ς σας, δική σας, δικ σας) γ πρ σ.: σφέτερος, σφετέρα, σφέτερον (= δικ ς τους, δική τους, δικ τους) 22 ΔHΔ 1

17 Oμ ρριζα στη ν.ε.: σφετερίζομαι (= αποκτώ με τη ία ή με απάτη τα δικαιώματα που έχει κάποιος άλλος σε έναν τίτλο εξουσίας, ιδιοκτησίας κ.λπ. π.χ. Έγινε ασιλιάς, αφο σκ τωσε τον αδερφ του και σφετερίστηκε την εξουσία του), σφετερισμ ς, σφετεριστής. σώμασι: δοτική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο γ κλίσης τ σ μα, το σώματος (= σώμα // ζωή). Oν. τ σ μα τ σώματα Γεν. το σώματος τ ν σωμάτων Δοτ. τ σώματι το ς σώμασι(ν) Aιτ. τ σ μα τ σώματα Kλητ. ( ) σ μα ( ) σώματα Oμ ρριζα στη ν.ε.: σωματίδιο, σωματώδης, σωματικ ς, σωματείο, σωματοφ λακας, ενσωμάτωση, ασώματος κ.ά. το ς τέκνοις: δοτική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο κλίσης τ τέκνον, το τέκνου (= παιδί). Oμ ρριζα στη ν.ε.: τεκνοποιώ, τεκνοποίηση, τεκνογονία, πολ τεκνος, άτεκνος κ.ά. τ π λει: δοτική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο γ κλίσης π λις, τ ς π λεως. Oν. π λις α π λεις Γεν. τ ς π λεως τ ν π λεων Δοτ. τ π λει τα ς π λεσι(ν) Aιτ. τ ν π λιν τ ς π λεις Kλητ. ( ) π λι ( ) π λεις Oμ ρριζα στη ν.ε.: πολίτης, πολιτεία, πολιτικ ς, πολιτική, πολίτευμα, πολιτε ομαι, πολιτευτής, πολιτικάντης (= αυτ ς που ασκεί την πολιτική κατά τρ πο που να εξυπηρετεί μικροσυμφέροντα), μικροπολιτικ ς, πολιτικολογώ, πολιτικοποιώ, πολιτισμ ς, πολιτισμένος, πολιτογραφώ (= εγγράφω έναν αλλοδαπ στα μητρώα Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 23

18 των πολιτών μιας χώρας παρέχοντάς του τα ανάλογα πολιτικά δικαιώματα), πολιτοφυλακή, πολιτοφ λακας κ.ά. κινδυνε ειν: απαρέμφατο ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος κινδυνε ω (= θέτω σε κίνδυνο). Oμ ρριζα στη ν.ε.: κίνδυνος, επικίνδυνος, επικινδυν τητα, διακινδυνε ω, κινδυνολογώ, κινδυνολογία κ.ά. ο λοντο: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο μέσης φωνής του ρήματος ο λομαι (= θέλω, επιθυμώ). Oμ ρριζα στη ν.ε.: ο ληση, ουλητικ ς, ουλησιαρχία (= θεωρία και φιλοσοφική τάση που δίνει προτεραι τητα στη ο ληση και το συναίσθημα σε σχέση με το νου και τη ν ηση). Eλέν η: δοτική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης Eλένη, τ ς Eλένης. συνοικ : γ ενικ πρ σωπο υποτακτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος συνοικέω - (= κατοικώ, ζω μαζί). Σ νταξη: συνοικ τινι. Oμ ρριζα στη ν.ε.: συνοικία, συνοικισμ ς, συνοίκηση (= συγκατοίκηση), σ νοικος (= συγκάτοικος), κατοικώ, κατοικία, κατοικήσιμος, οίκημα, συγκατοικώ, συγκάτοικος, συγκατοίκηση, διοικώ, διοικητής κ.ά. το ς πρώτοις: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο του αριθμητικο επιθέτου πρ τος, -η, -ον. χρ νοις: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης χρ νος, το χρ νου. Oμ ρριζα στη ν.ε.: χρονιά, χρονιάζω, χρονιάρης, χρονιάρικος, χρονιάτικος, χρονίζω, χρονικ, χρ νιος, χρονο ρος (= για κάτι που η εκτέλεσή του απαιτεί πολ χρ νο), χρονοτρι ώ (= καθυστερώ), χρονογράφημα, χρονολογία, χρονομετρώ κ.ά. τα τα: αιτιατική πληθυντικο, γένους ουδετέρου της δεικτικής αντωνυμίας ο τος, α τη, το το (= αυτ ς, αυτή, αυτ ). H αντωνυμία κλίνεται ως εξής: Oν. ο τος α τη το το ο τοι α ται τα τα Γεν. το του τα της το του το των το των το των Δοτ. το τ ω τα τ η το τ ω το τοις τα ταις το τοις Aιτ. το τον τα την το το το τους τα τας τα τα Kλητ. ο τος α τη 24 ΔHΔ 1

19 γίγνωσκον: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο ενεργητικής φωνής του ρήματος γιγνώσκω (= νομίζω, έχω μια γνώμη // γνωρίζω, αντιλαμ άνομαι). Oμ ρριζα στη ν.ε.: γνώμη, γνώση, γνωστ ς, άγνωστος, άγνοια, γνωμικ, γνωστικ ς, γνωρίζω, γνώριμος, ανάγνωση, αναγνωστικ, διάγνωση, απ γνωση, αγνώμων, ευγνώμων κ.ά. πολλοί: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ανώμαλου επιθέτου πολ ς, πολλή, πολ. Oν. πολ ς πολλ τ πολ Γεν. το πολλο τ ς πολλ ς το πολλο Δοτ. τ πολλ τ πολλ τ πολλ Aιτ. τ ν πολ ν τ ν πολλ ν τ πολ Kλητ. ( ) πολ ( ) πολλ ( ) πολ Oν. ο πολλο α πολλα τ πολλ Γεν. τ ν πολλ ν τ ν πολλ ν τ ν πολλ ν Δοτ. το ς πολλο ς τα ς πολλα ς το ς πολλο ς Aιτ. το ς πολλο ς τ ς πολλ ς τ πολλ Kλητ. ( ) πολλο ( ) πολλα ( ) πολλ τ ν λλων: γενική πληθυντικο, γένους αρσενικο της α ριστης επιμεριστικής α- ντωνυμίας λλος, λλη, λλο. Tρώων: γενική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο γ κλίσης Tρώς, το Tρω ς. (Για την κλίση του λ. σελ. 20 στο ο Τρ ες.) μάλιστα: υπερθετικ ς αθμ ς του επιρρήματος μάλα (= πολ ). Oι τρεις αθμοί του επιρρήματος είναι: Θετικ ς: μάλα Συγκριτικ ς: μ λλον Yπερθετικ ς: μάλιστα. α το : γενική ενικο, γένους αρσενικο της αυτοπαθητικής αντωνυμίας γ προσώπου αυτο. Tο α το είναι συνηρημένος τ πος. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 25

20 α πρ σωπο πρ σωπο αρσ. θηλ. αρσ. θηλ. Γεν. μαυτο μαυτ ς σεαυτο σεαυτ ς Δοτ. μαυτ μαυτ σεαυτ σεαυτ Aιτ. μαυτ ν μαυτ ν σεαυτ ν σεαυτ ν Γεν. μ ν α τ ν μ ν α τ ν μ ν α τ ν μ ν α τ ν Δοτ. μ ν α το ς μ ν α τα ς μ ν α το ς μ ν α τα ς Aιτ. μ ς α το ς μ ς α τ ς μ ς α το ς μ ς α τ ς γ πρ σωπο αρσ. θηλ. ουδ. Γεν. αυτο αυτ ς Δοτ. αυτ αυτ Aιτ. αυτ ν αυτ ν αυτ Γεν. αυτ ν ή σφ ν α τ ν αυτ ν ή σφ ν α τ ν Δοτ. αυτο ς ή σφίσιν α το ς αυτα ς ή σφίσιν α τα ς Aιτ. αυτο ς ή σφ ς α το ς αυτ ς ή σφ ς α τ ς αυτ υ ε ς: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο υ ς. Tο ουσιαστικ αυτ είναι ετερ κλιτο, καθώς σχηματίζει τη γενική και δοτική ενικο και κατά τη και κατά την γ κλίση και του πληθυντικο κατά την γ κλίση. (Eτερ κλιτα λέγονται μερικά ουσιαστικά που σχηματίζονται στον πληθυντικ ή σε μερικές πτώσεις κατά διαφορετική κλίση ή συγχρ νως κατά την ίδια και κατά διαφορετική κλίση.) 26 ΔHΔ 1

21 Oν. υ ς ο υ ε ς Γεν. το υ ο και υ έος τ ν υ έων Δοτ. τ υ και υ ε το ς υ έσι(ν) Aιτ. τ ν υ ν το ς υ ε ς Kλητ. ( ) υ ( ) υ ε ς συμμίσγοιεν: γ πληθυντικ πρ σωπο ευκτικής ενεστώτα ενεργητικής φωνής του ρήματος συμμίσγω (και συμμείγνυμι) (= συγκρο ομαι // αναμειγν ω, ενώνω). Σ νταξη: συμμίσγω τινί. Oμ ρριζα στη ν.ε.: μείξη, μείγμα, μεικτ ς, αμιγής, μίγδην (στη φρ. φ ρδην μίγδην = ανάμεικτα), σμιχτ ς, σμίξιμο, αναμειγν ω, ανάμεικτος, ανάμειξη κ.ά. πώλλυντο: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο μέσης φωνής του ρήματος π λλυμαι (= χάνομαι, σκοτώνομαι). Oμ ρριζα στη ν.ε.: λεθρος, ολέθριος, πανωλεθρία, απώλεια. α τ ς: ονομαστική ενικο, γένους αρσενικο της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ. συν ώκει: γ ενικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο ενεργητικής φωνής του ρήματος συνοικέω - ( λ. σελ. 24 συνοικ ). πέδωκεν: γ ενικ πρ σωπο οριστικής αορίστου ενεργητικής φωνής του ρήματος ποδίδωμι ( λ. σελ. 20 πέδοντο). α τήν: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ. Mενελά ω: δοτική ενικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης Mενέλαος, το Mενελάου. ο πήκοοι: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης πήκοος, το πηκ ου. Oμ ρριζα στη ν.ε.: ακοή, άκουσμα, ακουστικ ς, ακουστ ς, υπηκο τητα, ξακουστ ς, ανήκουστος, αρήκοος, ωτακουστής (= αυτ ς που κρυφακο ει) κ.ά. α το : γενική ενικο, γένους αρσενικο της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ. παλλαγε εν: γ πληθυντικ πρ σωπο ευκτικής παθητικο αορίστου του ρήματος παλλάττομαι (= απαλλάσσομαι). Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 27

22 Oμ ρριζα στη ν.ε.: αλλαγή, απαλλαγή, συναλλαγή, συνάλλαγμα, ανταλλαγή, αντάλλαγμα, μετάλλαξη, αδιάλλακτος, ανταλλακτικ, απαράλλακτος, εναλλάξ κ.ά. τ ν παρ ντων: μετοχή ενεστώτα, γένους ουδετέρου, πτώσης γενικής πληθυντικο του ρήματος πάρειμι (= είμαι παρών) (πάρειμι < παρ + ε μί). Oν. παρ ν παρο σα παρ ν παρ ντες παρο σαι παρ ντα Γεν. παρ ντος παρο σης παρ ντος παρ ντων παρουσ ν παρ ντων Δοτ. παρ ντι παρο σ η παρ ντι παρο σι παρο σαις παρο σι Aιτ. παρ ντα παρο σαν παρ ν παρ ντας παρο σας παρ ντα Kλητ. παρ ν παρο σα παρ ν παρ ντες παρο σαι παρ ντα Oμ ρριζα στη ν.ε.: παρουσία, παρουσιαστικ, ουσία, ουσιώδης, ουσιαστικ ς, ε- ξουσία, απουσία, οντ τητα κ.ά. κακ ν: γενική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο κλίσης τ κακ ν, το κακο (= συμφορά, δυστυχία). ε χον: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο ενεργητικής φωνής του ρήματος χω. Oμ ρριζα στη ν.ε.: σχέση, σχήμα, ισχ ς, ισχυρ ς, μέτοχος, ένοχος, ανοχή, συνοχή, υπεροχή, ευεξία, καχεξία, πολιο χος, αριστο χος, ηνίοχος, έξη, μέθεξη, εξής κ.ά. Eλένην: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης Eλένη, τ ς Eλένης. ποδο ναι: απαρέμφατο αορίστου ενεργητικής φωνής του ρήματος ποδίδωμι ( λ. σελ. 20 πέδοντο). λέγουσιν: μετοχή ενεστώτα, γένους αρσενικο, πτώσης δοτικής πληθυντικο, φωνής ενεργητικής του ρήματος λέγω. Oν. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα Γεν. λέγοντος λεγο σης λέγοντος λεγ ντων λεγουσ ν λεγ ντων Δοτ. λέγοντι λεγο σ η λέγοντι λέγουσι(ν) λεγο σαις λέγουσι(ν) Aιτ. λέγοντα λέγουσαν λέγον λέγοντας λεγο σας λέγοντα Kλητ. λέγων λέγουσα λέγον λέγοντες λέγουσαι λέγοντα 28 ΔHΔ 1

23 Oμ ρριζα στη ν.ε: λ γος, λέξη, λεκτικ ς, πολυλογάς, λογικ ς, παράλογος, αντίλογος, απολογο μαι, ρήμα, ρήτορας, ρήση, ρητ ς, άρρητος, απ ρρητος, ανείπωτος κ.ά. α το ς: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο της επαναληπτικής αντωνυμίας α τ ς, α τή, α τ. τ ν λήθειαν: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης λήθεια, τ ς ληθείας. πίστευον: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής παρατατικο ενεργητικής φωνής του ρήματος πιστε ω. Oμ ρριζα στη ν.ε.: πίστη, πιστ ς, εμπιστοσ νη, έμπιστος, άπιστος, απιστία, πίστωση, πιστώνω κ.ά. ο Eλληνες: ονομαστική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο γ κλίσης Eλλην, το Ελληνος. γώ: ονομαστική ενικο της προσωπικής αντωνυμίας α προσώπου. α πρ σ. πρ σ. γ πρ σ. α πρ σ. πρ σ. γ πρ σ. Oν. γ σ με ς με ς (σφε ς) Γεν. μο, μου σο, σου (ο ) μ ν μ ν (σφ ν) Δοτ. μοί, μοι σοί, σοι ο, ο μ ν μ ν σφίσι(ν) Aιτ. μέ, με σέ, σε ( ) μ ς μ ς (σφ ς) γνώμην: αιτιατική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης γνώμη, τ ς γνώμης. ποφαίνομαι: α ενικ πρ σωπο οριστικής ενεστώτα μέσης φωνής του ρήματος ποφαίνομαι (= διατυπώνω μια κρίση, απαντώ). Αποφαίνομαι γνώμην = διατυπώνω την άποψή μου. Oμ ρριζα στη ν.ε.: απ φανση (= γνώμη που διατυπώνεται ως δ γμα, ως αναμφισ ήτητη αλήθεια), αποφαντικ ς, φάση, απ φαση, έμφαση, επίφαση, επιφανής, αφανής, διαφανής, φανάρι, φάσμα, άφαντος, πρωτ φαντος, φανερ ς, καταφανής κ.ά. το δαιμονίου: γενική ενικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο κλίσης τ δαιμ νιον, το δαιμονίου (= ο θε ς). Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 29

24 παρασκευάζοντος: μετοχή ενεστώτα, γένους ουδετέρου, πτώσης γενικής ενικο, φωνής ενεργητικής του ρήματος παρασκευάζω (= προετοιμάζω). Oμ ρριζα στη ν.ε.: παρασκευή, παρασκε ασμα, παρασκευαστής, συσκευασία, σκε ος, κατασκευή, διασκευή, αποσκευή κ.ά. πανωλεθρί α: δοτική ενικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης πανωλεθρία, τ ς πανωλεθρίας (= καταστροφή). (Για ομ ρριζα, λ. σελ. 27 στο πώλλυντο.) πολ μενοι: μετοχή αορίστου, γένους αρσενικο, πτώσης ονομαστικής πληθυντικο, μέσης φωνής του ρήματος π λλυμαι ( λ. σελ. 27 πώλλυντο). καταφανές: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου του επιθέτου γ κλίσης, καταφανής, τ καταφαν ς (= ολοφάνερος). το το: αιτιατική ενικο, γένους ουδετέρου της δεικτικής αντωνυμίας ο τος, α τη, το το (για την κλίση της λ. σελ. 24). το ς νθρώποις: δοτική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης νθρωπος, το νθρώπου. ποιήσωσι: γ πληθυντικ πρ σωπο υποτακτικής αορίστου ενεργητικής φωνής του ρήματος ποιέω - (= κάνω). Oμ ρριζα στη ν.ε.: ποιητής, ποίημα, ποίηση, μεταποίηση, παραποίηση, εκποίηση, προσποίηση, προσποιητ ς, χειροποίητος κ.ά. τ ν μεγάλων: γενική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του ανώμαλου επιθέτου μέγας, μεγάλη, μέγα. Oν. μέγας μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα Γεν. μεγάλου μεγάλης μεγάλου μεγάλων μεγάλων μεγάλων Δοτ. μεγάλ ω μεγάλ η μεγάλ ω μεγάλοις μεγάλαις μεγάλοις Aιτ. μέγαν μεγάλην μέγα μεγάλους μεγάλας μεγάλα Kλητ. μέγα μεγάλη μέγα μεγάλοι μεγάλαι μεγάλα δικημάτων: γενική πληθυντικο, γένους ουδετέρου του ουσιαστικο γ κλίσης τ δίκημα, το δικήματος. μεγάλαι: ονομαστική πληθυντικο, γένους θηλυκο του ανώμαλου επιθέτου μέγας, μεγάλη, μέγα. ε σί: γ πληθυντικ πρ σωπο οριστικής ενεστώτα του ρήματος ε μ (= είμαι / υπάρχω). 30 ΔHΔ 1

25 α τιμωρίαι: ονομαστική πληθυντικο, γένους θηλυκο του ουσιαστικο α κλίσης τιμωρία, τ ς τιμωρίας. τ ν θε ν: γενική πληθυντικο, γένους αρσενικο του ουσιαστικο κλίσης θε ς, το θεο. Αρχικοί χρόνοι των ρημάτων του κειμένου Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος ε μ και ν σομαι γεν μην γέγονα γεγ νειν ποδίδομαι πεδιδ μην ποδώσομαι και πεδ μην και ποδέδομαι πεδεδ μην ποδοθήσομαι (παθ.) πεδ θην (παθ.) κινδυνε ω κινδ νευον κινδυνε σω κινδ νευσα κεκινδ νευκα κεκινδυνε κειν ο λομαι ουλ μην και ουλήσομαι ουλήθην και ε ο λημαι ε ουλήμην ουλ μην ουλήθην (παθ.) συνοικέω - συν ώκουν συνοικήσω συν ώκησα συν ώκηκα συν ωκήκειν γιγνώσκω γίγνωσκον γνώσομαι γνων γνωκα γνώκειν συμμίσγω 2 συνέμισγον συμμίξω και συνέμιξα και συμμέμιχα και συνεμεμίχειν και συμμείξω συνέμειξα συμμέμειχα συνεμεμείχειν π λλυμαι πωλλ μην πολο μαι και πωλ μην ( ) π λωλα πωλώλειν πολεσθήσομαι και πωλέσθην (παθ.) (παθ.) ποδίδωμι 3 πεδίδουν ποδώσω πέδωκα ποδέδωκα πεδεδώκειν παλλάτ- πηλλατ- παλλάξομαι και πηλλαξάμην και πήλλαγμαι πηλλάγμην τ(σσ)ομαι τ(σσ) μην παλλαχθήσομαι πηλλάχθην (παθ. α ) και (παθ. α ) και παλλαγήσομαι πηλλάγην (παθ. ) (παθ. ) χω ε χον ξω και σχήσω σχον σχηκα σχήκειν 2. Tο ρήμα στον ενεστώτα και τον παρατατικ έχει τους εξής τ πους: Eνεστ.: συμμίσγω και συμμείγνυμι και συμμίγνυμι και συμμειγν ω. Παρατ.: συνέμισγον και συνεμείγνυν και συνεμίγνυν (και συνεμείγνυον). 3. H μέση φωνή του ποδίδωμι δίνεται παραπάνω. Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 31

26 Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος λέγω λεγον λέξω και ρ λεξα και ε πα ε ρηκα ε ρήκειν και ε πον ( ) πιστε ω πίστευον πιστε σω πίστευσα πεπίστευκα πεπιστε κειν ποφαίνομαι πεφαιν μην ποφανο μαι και πεφηνάμην και ποπέφασμαι πεπεφάσμην και ποφανήσομαι πεφάνθην και ποπέφηνα πεπεφήνειν (παθ. ) (παθ. α ) και πεφάνην (παθ. ) παρασκευάζω παρεσκε αζον παρασκευάσω παρεσκε ασα παρεσκε ακα παρεσκευάκειν ποιέω - ποίουν ποιήσω ποίησα πεποίηκα πεποιήκειν Χρονικές αντικαταστάσεις Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος στ ν σται γένετο γέγονε γεγ νει ποδίδονται πεδίδοντο ποδώσονται και πέδοντο και ποδέδονται πεδέδοντο ποδοθήσονται πεδ θησαν κινδυνε ειν κινδυνε σειν κινδυνε σαι κεκινδυνευκέναι ο λονται ο λοντο και ουλήσονται ουλήθησαν και ε ο ληνται ε ο ληντο ο λοντο ουλήθησαν συνοικ συνοικήσ η συν ωκήκ η και συν ωκηκ ς γιγνώσκουσι γίγνωσκον γνώσονται γνωσαν γνώκασι γνώκεσαν συμμίσγοιεν συμμίξοιεν και συμμίξαιεν ή συμμεμίχοιεν και συμμείξοιεν συμμίξειαν και συμμεμείχοιεν και συμμείξαιεν ή συμμεμιχ τες 4 συμμείξειαν ε ησαν ή ε εν π λλυνται πώλλυντο πολο νται και πώλοντο και πολώλασι πωλώλεσαν πολεσθήσονται πωλέσθησαν 4. και συμμεμειχ τες ε ησαν ή ε εν. 32 ΔHΔ 1

27 Ενεστώτας Παρατατικός Μέλλοντας Αόριστος Παρακείμενος Υπερσυντέλικος συνοικε συν ώκει συνοικήσει συν ώκησε συν ώκηκε συν ωκήκει ποδίδωσιν πεδίδου ποδώσει πέδωκεν ποδέδωκε πεδεδώκει παλλάτ- παλλάξοιντο και παλλάξαιντο παλλαγμένοι τ(σσ)οιντο παλλαχθήσοιντο και παλλαχ- ε ησαν ή ε εν και παλλαγήσοιντο θείησαν ή απαλλαχθε εν και απαλλαγείησαν ή παλλαγε εν παρ ντων παρεσομένων παραγενομένων παραγεγον των χουσι ε χον ξουσι και σχήσουσι σχον σχήκασι σχήκεσαν ποδιδ ναι ποδώσειν ποδο ναι ποδεδωκέναι λέγουσιν λέξουσιν και λέξασιν και ε ρηκ σιν ρο σιν ε πο σιν πιστε ουσι πίστευον πιστε σουσι πίστευσαν πεπιστε κασι πεπιστε κεσαν ποφαίνομαι πεφαιν μην ποφανο μαι πεφηνάμην και ποπέφασμαι πεπεφάσμην και ποφανήσομαι πεφάνθην και και ποπέφηνα και πεπεφήνειν πεφάνην παρασκευά- παρασκευάσοντος παρασκευάσαντος παρεσκευακ τος ζοντος πολλ μενοι πολο μενοι και πολ μενοι πολωλ τες πολεσθησ μενοι και πολεσθέντες ποι σι ποιήσωσι πεποιήκωσι και πεποιηκ τες σι ε σ σαν σονται γένοντο γεγ νασι γεγ νεσαν Ï ÓË Î È Ë Î Ù ÛÙÚÔÊ ÙË ΔÚÔ 33