Πλατεία Κ. Ρακτιβάν. 16ο Δημοτικό χολείο Βέροιασ

Transcript

1

2 Πλατεία Κ. Ρακτιβάν 16ο Δημοτικό χολείο Βέροιασ 2012 Μια ςχολική εργαςία για την πλατεία Κ. ΡΑΚΣΙΒΑΝ Ή ΩΡΟΛΟΓΙΟΤ που ςχεδίαςαν και υλοποίηςαν οι εκπαιδευτικοί με αφορμή τα 100 χρόνια από την απελευθέρωςη τησ Βέροιασ: Ίτςκου Αναςταςία Δ/ντρια υπεύθυνη έκδοςησ Μπαντή Μαρία με την Α τάξη Μηναςίδου Υωτεινή με τη Β τάξη Ζαφειρογιάννη Κατερίνα με τη Γ τάξη Παντςή Ζωή με την Δ τάξη Ρόμπολα οφία με την Ε τάξη Παπαδοπούλου Μαρία με την τ τάξη

3 Το σχέδιο εργασίας Εισαγωγή Η πόλη μας, όπως κάθε πόλη, έχει τη δική της, μικρή ή μεγαλύτερη ιστορία. Μέρος της είναι αποτυπωμένο στα μνημεία, ορατά υλικά ίχνη περασμένων εποχών, πολιτισμών, κοινωνικών σχηματισμών, που βρίσκονται ενσωματωμένα με κάποιον τρόπο στο σημερινό πολεοδομικό ιστό της. Τα μνημεία υφαίνουν ένα νήμα που συνδέει το παρόν με το παρελθόν. Ένα νήμα όχι υποχρεωτικά συνεχές και αδιατάρακτο, αλλά με κενά και ασυνέχειες, πολύπλοκο, σύνθετο και συχνά ακατανόητο. Γιατί η ιστορία της πόλης, όπως κάθε ιστορία, ούτε ευθύγραμμη είναι, ούτε ενιαία αντιληπτή γίνεται στο εκάστοτε παρόν. Η πόλη αλλάζει και μαζί της τα μνημεία και η ιστορία της αναδεικνύονται εκ νέου σε επίδικο αντικείμενο. Μέσα από την ενεργητική ανακάλυψη του τοπικού παρελθόντος, θα συνειδητοποιήσει ο μαθητής τη σημασία του γεωγραφικού παράγοντα, στη διαμόρφωση της ιστορικής εξέλιξης του τόπου του. Θα συνειδητοποιήσει επίσης ότι η κατανόηση της τοπικής κοινωνίας, προϋποθέτει τη μελέτη πολλών πτυχών της (πολιτικής, πολιτιστικής, οικονομικής, θρησκευτικής). Προς αυτήν την κατεύθυνση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να γνωρίσουμε από την τοπική ιστορία όχι μόνο το μοναδικό, το εξαιρετικό και το μνημειακό, αλλά, ταυτόχρονα και το καθημερινό. Το μόχθο και τις λύσεις που έδωσαν, για να επιβιώσουν, οι άνθρωποι του παρελθόντος. Οι τοπικοί πολιτισμοί διασώζουν, όσο διασώζουν ακόμη, στοιχεία από την ανθρώπινη πάλη για επιβίωση και δημιουργία σε εποχές πραγματικά δύσκολες. Η μελέτη της τοπικής ιστορίας με την έλλογη κατανόηση των στοιχείων αυτών, με κριτικό πνεύμα και χωρίς διαθέσεις εξωραϊσμού και εξιδανίκευσης των πάντων, προάγει τη συλλογική αυτογνωσία. Πρόκειται για μια κατάκτηση, η οποία στο βαθμό που θα επιτευχθεί, μπορεί να συμβάλλει στην αυτοβελτίωση της κοινωνίας, στην ανάπτυξη πνεύματος ανοχής προς τον άλλο και γενικά, προς τη διαφορετικότητα, καθώς επίσης στην επίγνωση ότι οι ιδιαιτερότητες, θετικές ή αρνητικές, των ανθρώπων σε ένα κοινωνικό σύνολο διαμορφώνουν δυναμικές για την υπέρβαση προβλημάτων, όπως συνέβαινε στις κοινωνίες του παρελθόντος. Με αφορμή τα 100χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης μας, αποφασίσαμε να εφαρμόσουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που μέσα από το χώρο που αποτελεί καθημερινότητα για τους μαθητές και τις μαθήτριές μας, την πλατεία Ωρολογίου και τα μνημεία που υπάρχουν σ αυτήν, θα μας βοηθήσουν να μάθουμε για το παρελθόν και την ιστορία της πόλης μας.

4 ΣΤΟΧΟΙ Γνωστικοί στόχοι(υποθέματα) Η έννοια της πλατείας στον αστικό ιστό της πόλης Ονοματοδοσία του χώρου Μορφές της πλατείας μέσα στο χρόνο Σημαντικά ιστορικά γεγονότα που συνδέονται μ αυτή Χρήσης της πλατείας για τους κατοίκους της Βέροιας Συμπεράσματα και πιθανές προτάσεις σχετικά με την αναβάθμιση της λειτουργικότητας της πλατείας σαν χώρο αναψυχής και ξεκούρασης για το μέλλον Παιδαγωγικοί στόχοι: Γενικοί Να αναπτύξουν σχέσεις συνεργατικότητας Να εξοικειωθούν στην αναζήτηση πληροφοριών Να ασκηθούν στη σύνθεση δεδομένων και εξαγωγή συμπερασμάτων Να καταλαβαίνουν και να χρησιμοποιούν το ανάλογο λεξιλόγιο Να καλλιεργηθεί η δημιουργικότητά τους Ειδικοί Μέσα από το κεντρικότερο σημείο της γειτονιάς να μπορέσουν να μάθουν περισσότερα για την ιστορία της πόλης τους και την καθημερινή ζωή των κατοίκων σε παλιότερες εποχές. Να μάθουν για τους ανθρώπους που ευεργέτησαν την πόλη μας, με αφορμή την ονοματοδοσία του K. Ρακτιβάν Να συνειδητοποιήσουν την χρησιμότητα των πάρκων και πλατειών στην ποιότητα της ζωής των κατοίκων και να διατηρούν το περιβάλλον των δημόσιων χώρων καθαρό ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ ΜΕ ΑΛΛΟΥΣ ΦΟΡΕΙΣ: Συνεργασία Δημόσια Βιβλιοθήκη Βέροιας και Δημοτική Βιβλιοθήκη Βέροιας Δήμος Βέροιας, Ιστορικούς της περιοχής ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ : Μέθοδος project: α προβληματισμός, β. προγραμματισμός των διδακτικών δραστηριοτήτων, γ. διεξαγωγή των δραστηριοτήτων, δ. αξιολόγηση.-παρουσίαση

5 5ος ΜΗΝΑΣ 4ος ΜΗΝΑΣ 3ος ΜΗΝΑΣ 2ος ΜΗΝΑΣ 1 ος ΜΗΝΑΣ Χρονοδιάγραμμα δραστηριοτήτων Πάμε πλατεία; Επισκεπτόμαστε το χώρο και προσπαθούμε να βρούμε τι σημαίνει ο όρος πλατεία και να καταγράψουμε την χρησιμότητα τους στον αστικό ιστό μιας πόλης Χρησιμότητα της πλατείας για τη γειτονιά μου. Συλλογή πληροφοριών από βάσεις δεδομένων, CD-RΟΜ. βιβλία - περιοδικά, φωτογραφίες, διαδίκτυο, μέσα μαζικής κτλ. 1. Περιβαλλοντικοί περίπατοι στους χώρους γύρω από την πλατεία 2. Συλλογή πληροφοριών σε σχέση με την ονοματοδοσία της 3. Επαφές με τους εξωσχολικούς παράγοντες δηλ. τοπικούς φορείς και δημόσιες υπηρεσίες, ειδικούς σε κάποιον τομέα κτλ. (αν χρειάζεται). Σημαντικά γεγονότα που σχετίζονται μ αυτήν Συλλογή φωτογραφιών σε σχέση με την πλατεία Ωρολογίου και συγκρίνω τις διάφορες μορφές της στην πάροδο του χρόνου Συλλογή κειμένων για την πλατεία Καταγραφή της βιβλιογραφίας και των πηγών που χρησιμοποιήθηκαν. Ταξινόμηση, ανάλυση, οργάνωση και επεξεργασία των πληροφοριών. Περιβαλλοντικές δράσεις στην πλατεία Ζωγραφίζουμε την πλατεία φωτογραφίζουμε γράφουμε κείμενα Συλλογή του υλικού - Παρουσίαση των εργασιών μας Παιδαγωγική ομάδα ορίστηκαν οι: Μπαντή Μαρία Α τάξη Μηνασίδου Φωτεινή Β τάξη Ζαφειρογιάννη Αικατερίνη Γ τάξη Παντσή Ζωή Δ τάξη Ρόμπολα Σοφία Ε τάξη Παπαδοπούλου Μαρία Στ τάξη Μπλαχάβα Αθανασία Φ.Αγωγής Ίτσκου Αναστασία Δ/ντρια ( υπεύθυνη για το συντονισμό των ομάδων και βοήθεια στην υλοποίηση των εξωτερικών δράσεων)

6 Η ιστορία της Βέροιας Ίδρυση - Ονομασία Η πόλη εμφανίζεται σαν μικρός οικισμός στο δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.χ. H Βέροια είναι μία από τις αρχαιότερες πόλεις όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης. Η ίδρυσή της χάνεται στα χρόνια του μύθου, και από τα τέλη του πέμπτου προχριστιανικού αιώνα (432 π.χ.), καταγράφεται για πρώτη φορά το όνομά της από το μεγάλο ιστορικό Θουκυδίδη. Προϊστορία - Μακεδονική Περίοδος Πρώτοι κάτοικοι της Βέροιας θεωρούνται οι Βρύγες, ένα πελασγικό φύλο. Κατά μία εκδοχή οι Βρύγες ήταν έθνος Θρακικό, οι οποίοι σε Φρύγες μετονομάσθηκαν όταν μετανάστευσαν στην Ασία. Τους Βρύγες διαδέχονται οι Αχαιοί, οι οποίοι εκτοπίστηκαν από τους Μακεδόνες που ήταν δωρικής καταγωγής. Έτσι η Βέροια έγινε Μακεδονική από τον 9ο π.χ. αιώνα, μέχρι το 168 π.χ., οπότε κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Η πόλη ήταν η δεύτερη σε σπουδαιότητα του μακεδονικού κράτους μετά την πρωτεύουσα Αιγές (σημερινή Βεργίνα). Θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι οι Αντιγονίδες, των οποίων η δυναστεία διαρκεί από το 294 π.χ. ως το 168 π.χ. καταγόταν από τη Βέροια. Φίλιππος Β' Ρωμαϊκή Περίοδος Η ρωμαϊκή περίοδος της Βέροιας, όπως και όλης της Μακεδονίας αρχίζει το 168 π.χ. Οι μακεδονικές πόλεις ύστερα από την καταστροφή αυτή και την σύλληψη του Περσέως (τελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας) παραδίνονται χωρίς μάχες. Η κεντρική θέση και η ακμή της πόλεως, πιθανόν να συνετέλεσαν, ώστε να ορισθεί έδρα του "Κοινού των Μακεδόνων". Σαν πρωτεύουσα του κοινού γνώρισε εξαιρετική λαμπρότητα και δόξα, όση ποτέ άλλοτε κατά την μακραίωνη ιστορία της. Εδώ γίνονται οι εορτές της επαρχίας, που περιλαμβάνουν θρησκευτικές τελετές, πανηγύρεις και αγώνες. Οι τελευταίοι αυτοί, οι γνωστοί από τον 3ο μ.χ. αι.(242 μ.χ.) ως «Ολύμπια», αλλά και ως «Αλεξάνδρεια», έχουν διεθνή χαρακτήρα και τελούνται κάθε τέσσερα χρόνια. Γι' αυτό τις ημέρες εκείνες συγκεντρώνονται στην Βέροια αθλητές από κάθε γωνία του Ρωμαϊκού κράτους και κόβονται αυτόνομα νομίσματα στα νομισματοκοπεία της Βέροιας, με την ευκαιρία των Ολυμπίων. Η Βέροια, ως πρωτεύουσα του κοινού, έτυχε ιδιαίτερη μεταχείριση από μέρους της ρωμαϊκής διοικήσεως.

7 Προτού ακόμη να γίνει αυτοκράτωρ ο Νέρβας (96 μ.χ), είχε λάβει την "νεωκορία των Σεβαστών", δηλαδή το δικαίωμα να κτίσει ναό των αυτοκρατόρων για την άσκηση της αυτοκρατολατρείας. Επίσης είχε τον τίτλο της Μητροπόλεως, τίτλο για τον οποίο μεγάλος ανταγωνισμός γινότανε ανάμεσα στις πιο σημαντικές πόλεις του ρωμαϊκού κράτους. Αργότερα της παραχωρήθηκε και δεύτερη νεωκόρος. Και έτσι ο πλήρης τίτλος της Βέροιας, όπως τον συναντούμε στις επιγραφές του 3ου μ.χ. αι., είναι: "Η σεμνότατη μητρόπολις της Μακεδονίας και δις νεωκόρος Βέροια". Τέτοιο τίτλο, πολύ αργότερα όμως, μόνο η αντίζηλη Θεσσαλονίκη μέσα σε ολόκληρη την Μακεδονία αξιώθηκε. Άλλη απόδειξη της ακμής της κατά τη ρωμαϊκή περίοδο αποτελεί η άφιξη του Αποστόλου Παύλου στη Βέροια (50-51 μ.χ), ο οποίος μόνο σε μεγάλα κέντρα συνήθιζε να πηγαίνει και να κηρύττει. Ήλθε διωγμένος από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης και επί αρκετές ημέρες κήρυττε από το γνωστό, "Βήμα του Αποστόλου Παύλου". Πολλοί προσηλυτίσθηκαν στον Χριστιανισμό, "μεταξύ και των Ελληνίδων γυναικών των ευσχημόνων και ανδρών ουκ ολίγοι" (Πράξ. Απ. 17,12). Αποδείχθηκαν δε οι Βεροιώτες "ευγενέστεροι των εν Θεσσαλονίκη, οίτινες εδέξαντο τον λόγον μετά πάσης προθυμίας". (Πρ. Άπ. 17,10). Και επειδή η Βέροια όχι μόνο δέχθηκε το Χριστιανισμό, αλλά και εξελίχθηκε σε ορμητήριο για την διάδοσή του, ο Απόστολος Παύλος ξαναήλθε άλλες δύο φορές, το 56 και το 57 μ.χ. Βυζαντινή περίοδος Και μετά τον μεσαίωνα εξακολούθησε να είναι μία από τις πιο σημαντικές πόλεις της Μακεδονίας η Βέροια. Αυτό το οφείλει και πάλι στην επίκαιρη και οχυρή της θέση, καθώς και στο ακμαίο εμπόριό της. Διακρίθηκε λοιπόν σαν θρησκευτικό, στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο. Γι' αυτό και αποτέλεσε ιδιαίτερο "θέμα". Τον έντονα Βυζαντινό της χαρακτήρα τον διακρίνουμε ακόμη και σήμερα στις περισσότερες από τις 48 εκκλησίες, που εξακολουθούν να σώζονται, και στις οποίες οφείλει τον τίτλο "Μικρή Ιερουσαλήμ". Τα στοιχεία όμως που συντελούν στην προβολή της, τα ίδια αυτά στοιχεία αποτελούν και την διαρκή πληγή της. Προσελκύουν όλους τους κατακτητές και τους επιδρομείς, που κατά καιρούς έκαναν την εμφάνισή τους στη Μακεδονία. Την περίοδο αυτή, για μικρά χρονικά διαστήματα, την πόλη κατέλαβαν: Βησιγότθοι, Οστρογότθοι, Ούνοι, Άβαροι, Σλάβοι, Σαρακηνοί πειρατές, Βούλγαροι, Νορμανδοί, Φράγκοι και Σέρβοι.

8 Τουρκοκρατία Η οριστική άλωση της Βέροιας από τους Τούρκους έγινε πιθανόν το Μάρτη ή τον Απρίλη του 1430 ή μεταξύ των ετών Σύμφωνα με την παράδοση η πόλη δεν παραδόθηκε στους Τούρκους, αλλά πολιορκήθηκε και μετά από προδοσία έγινε η άλωσή της. Σύμφωνα με την παράδοση, ένας ξυλοκόπος (αυτοί κρατούσαν τα κλειδιά της πόλης), που έφερε το παρατσούκλι Χατζηκατβίας, οδήγησε τους Τούρκους μέσα στην πόλη από αφύλακτη είσοδο του τείχους, η οποία βρισκόταν στη συνοικία που σήμερα (από τότε) ονομάζουμε "Γιολά Γκελντί", δηλαδή, δρόμος από όπου μπήκαν. Η μανία των Τούρκων ήταν μεγάλη καθώς μπήκαν στην πόλη. Πολλοί κάτοικοι βρήκαν τραγικό θάνατο, ενώ τους άρχοντες της πόλης και το Μητροπολίτη Αρσένιο κρέμασαν στον πλάτανο έξω από τη Μητρόπολη. Ο πλάτανος που σώζεται και σήμερα (οδός Κεντρικής), έχει χαρακτηρισθεί ιστορικό μνημείο. Το Χατζηκατβία, μετά το θάνατό του, οι Τούρκοι τρεις φορές τον έθαψαν και η γη δε δεχόταν το σώμα του. Κατά την ίδια παράδοση, ένας γέροντας είπε να σφάξουν ένα σκυλί και να το θάψουν μαζί του. Έτσι, η γη τον δέχθηκε, όπως δέχεται τα σκυλιά. Μακεδονικός αγώνας Το 1904, οι Μακεδόνες που ζουν με την ελπίδα της απελευθέρωσης, μπλέκονται σ' ένα τριμέτωπο Αγώνα. Οι Μακεδόνες έχουν να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους κατακτητές, τους Βούλγαρους Κομιτατζήδες και τους Ρουμάνους. Είναι ο Μακεδονικός Αγώνας. Για τις ανάγκες του Αγώνα ιδρύθηκε στη Βέροια το "Εθνικό Κομιτάτο" με πρόεδρο τον πρόκριτο της πόλης Αναστάσιο Σιορμανολάκη, που έστησε το αρχηγείο του στο Μακροχώρι. Ελληνικά ανταρτικά σώματα άρχισαν τη δράση τους στην περιοχή της Βέροιας και ιδίως στη λίμνη των Γιαννιτσών, γνωστή την εποχή εκείνη σαν "Βάλτος". Τελικά η Βέροια απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 16 Οκτωβρίου του 1912 και ενσωματώθηκε στο Ελληνικό κράτος.

9 Α Παγκόσμιος Πόλεμος Κατά τη διάρκεια του Α παγκοσμίου πολέμου επειδή ήταν κοντά στο μέτωπο, ορίστηκε χώρος συγκέντρωσης και ελιγμών της κύριας επίθεσης των συμμαχικών δυνάμεων. Το Σεπτέμβριο του 1916 συγκεντρώνονται στη Βέροια δυο γαλλικές μεραρχίες, μια ρωσική ταξιαρχία, μια σερβική μεραρχία ιππικού, ένα γαλλικό σύνταγμα ινδοκινέζων υπό τη διοίκηση του Γάλλου στρατηγού Κορντονιέ. Μετά τη συντριβή του Άξονα της Γερμανίας ακολουθεί η Μικρασιατική καταστροφή και το Σεπτέμβρη του 1922 έρχονται στην πόλη μας, σταδιακά οι πρώτοι πρόσφυγες Μικρασιάτες, Θρακιώτες και Πόντιοι, μέχρι το1924 που φύγανε οι Τούρκοι με την αναγκαστική ανταλλαγή των πληθυσμών (συνθήκη της Λοζάνης). Το 1930 άρχισε η οριστική διανομή των χωραφιών και οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σπίτια των Τούρκων που φύγανε. Νέα πνοή άρχισε στην πόλη σε όλους τους τομείς μέσα στο κλίμα ειρήνης. Από τα χρόνια του πρώτου, μετά την ανταλλαγή, Δήμαρχου Ι. Μάρκου, άρχισαν οι εργασίες εξωραϊσμού της πόλης. Επιδιορθώθηκαν οι δρόμοι, απόκτησε ηλεκτροφωτισμό και ύδρευση το Παράλληλα αναπτύχθηκαν οι πνευματικοί και καλλιτεχνικοί τομείς, με την ίδρυση διάφορων συλλόγων, κυκλοφορία εφημερίδων, ίδρυση ωδείου με χορωδία και θεατρική ομάδα. Αναπτύχθηκε επίσης η οικονομία της πόλης με τη γεωργία, βιοτεχνία, εμπόριο. Την πρόοδό της ανέκοψε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή και ο Εμφύλιος. Β Παγκόσμιος πόλεμος Στις 6 Απριλίου 1941δέχτηκε την επίθεση των Γερμανών. Ο ελληνικός στρατός, στην πλειοψηφία του στα βουνά της Αλβανίας, δεν άντεξε το διμέτωπο αγώνα. Οι γερμανικές δυνάμεις μπήκαν στη Βέροια το απόγευμα της 11ης Απριλίου Τα βαρέα άρματα στάθμευσαν στην πλατεία Ωρολογίου, ενώ στο σημερινό Δημαρχείο εγκαταστάθηκε η Γερμανική διοίκηση. Ο πληθυσμός υπέφερε αφάνταστα. Την 1η Μαΐου του 1943 όλος ο εβραϊκός πληθυσμός της Βέροιας, 600 περίπου κάτοικοι της περιοχής της Μπαρμπούτας, συγκεντρώνεται στην πλατεία Ωρολογίου για να

10 μεταφερθεί με τα καραβάνια θανάτου στην Πολωνία. Από αυτούς, 148 έφυγαν στα βουνά με τη βοήθεια των αντιστασιακών δυνάμεων. Κατά τη διάρκεια της κατοχικής περιόδου έδρασαν στην περιοχή ένοπλα τμήματα του ΕΛΑΣ. Το ηθικό των κατοίκων της Βέροιας, σαφώς αναπτερωμένο από τις συνεχείς δολιοφθορές που κατάφερναν σε βάρος των κατακτητών οι αντάρτικες δυνάμεις, κηρύσσει στις 9 Οκτωβρίου γενική απεργία όλων των καταστημάτων της πόλης και πάνδημο συλλαλητήριο στην πλατεία Αγ. Αντωνίου, με τη συμμετοχή 4000 πολιτών και με αιτήματα την κατάπαυση της τρομοκρατίας, την παράταση των ωρών κυκλοφορίας, την ελεύθερη επικοινωνία με τη Θεσσαλονίκη και την εκδίωξη των ταγματασφαλιτών από την πόλη. Η διαδήλωση διαλύεται βίαια από τους Γερμανούς, αλλά συνεχίζεται σε άλλα σημεία της πόλης, ενώ τρεις μέρες μετά, νέα ενέδρα του 16ου εφεδρικού συντάγματος του ΕΛΑΣ, στους Γεωργιανούς Βέροιας, θα στοιχίσει στο γερμανικό στρατό της περιοχής νέες απώλειες, με 30 νεκρούς στρατιώτες και 2 κατεστραμμένα αυτοκίνητα. Κι ενώ τις ημέρες εκείνες απελευθερώνεται και η Αλεξάνδρεια (Γιδάς), συμμαχικά αεροπλάνα καταφέρνουν, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Βέροια, το τελειωτικό πλήγμα στο σιδηροδρομικό συρμό των Γερμανών, που μεταφέρει από τη Βέροια τους εναπομείναντες στρατιωτικούς του τοπικού φρουραρχείου. Την επόμενη μέρα ( ), τμήματα της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ απελευθερώνουν τη Βέροια. Η κατάσταση που επικρατεί στην πόλη είναι εορταστική. Ο λαός ξεχύνεται στους δρόμους πανηγυρίζοντας την απελευθέρωση και επιφυλάσσει θερμή υποδοχή στα τμήματα του ΕΛΑΣ και στον επικεφαλής τους Ευριπίδη Μπακιρτζή, διοικητή της ΟΜΜ (Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας). Μάλιστα, η Βέροια θα αποτελέσει τους επόμενους μήνες την έδρα της διοίκησης της ΟΜΜ. Μια μικρογραφία του απελευθερωτικού αγώνα όλων των Ελλήνων είναι και η ιστορία της πόλης μας, που μετά οδηγήθηκε στην επικίνδυνη περίοδο του εμφυλίου πολέμου. Η Βέροια ξαναβρίσκει το δρόμο της μετά τη μετεμφυλιακή περίοδο, μέσα από την ειρήνη και τη δημοκρατία και μέχρι σήμερα αναπτύσσεται ειρηνικά και προοδεύει, σε σημείο που να θεωρείται μία από τις πιο πλούσιες και όμορφες ελληνικές πόλεις.

11 Πλατεία Ρακτιβάν ή Ωρολογίου Είναι η πλατεία της γειτονιάς μας και ταυτόχρονα βασική πλατεία της πόλης μας, σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της. Χτισμένη πάνω στον άξονα της οδού Μητροπόλεως σηματοδοτεί το δυτικό όριο της τειχισμένης Βέροιας. Στην πλατεία βρισκόταν και η πύλη του νοτιοδυτικού τείχους, η Ευιαστική πύλη, μια από τις τρεις πύλες του τείχους, το αρχαίο όνομα της οποίας μαρτυρείται επιγραφικά. Από εκεί ξεκινούσε δύσβατος αλλά καίριας σημασίας δρόμος προς την Ελικεία και την Εορδαία, μέσα από το στενό της Καστανιάς και τα αρχαία Εύια (Πολύμυλος). Οι πρώτες πληροφορίες που αναφέρονται στο οδικό δίκτυο και το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης ανάγονται στη ρωμαϊκή περίοδο, αλλά γενικά πρέπει να ήταν το ίδιο και σε προηγούμενες περιόδους. Κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο η Μητροπόλεως οδηγούσε στο ιερό των Σεβαστών(των Ρωμαίων αυτοκρατόρων) που βρισκόταν στην περιοχή της πλατείας Ωρολογίου, που πρέπει να περιβλήθηκε από συνεχείς κιονοστοιχίες προσδίδοντας στην πόλη μεγαλόπρεπη όψη. Το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης ήταν ιπποδάμειο, διαχώριζε δηλ την αστική γη με βάση τα τρία επίπεδα της σκέψης του Ιπποδάμου: των Θεών, το Πολιτικό (Δήμος εξουσία), των Πολιτών (αγορά), με δυο πλατιούς κεντρικούς άξονες που ταυτίζονταν με τις σημερινές οδούς Μητροπόλεως και Βενιζέλου και στενότερους κάθετους δρόμους. Η πλατεία βρισκόταν στο Πολιτικό επίπεδο της πόλης. Η ιπποδάμεια επιρροή φαίνεται ότι υπάρχει και στο πρώτο πολεοδομικό σχέδιο της πόλης που επιχειρήθηκε στα 1920, επί δημάρχου Ι. Μάρκου, από τους αρχιτέκτονες Ν. Έρτσο και Σ. Μακρυδήμα, επιχειρώντας να αλλάξει την οπτική της πόλης εξωραΐζοντάς την με πρότυπο την Αθήνα, η οποία αντιπροσώπευε την εθνική ταυτότητα.

12 Έτσι η οδός Βενιζέλου με την πλατεία Αγ. Αντωνίου αντιστοιχεί στο επίπεδο της Θεϊκής εξουσίας, ο άξονας πάρκου Ελιάς-πλατείας Εμπορίου στο επίπεδο των πολιτών, ενώ η πλατεία Ωρολογίου στο επίπεδο της πολιτικής εξουσίας. Ωστόσο το σχέδιο θεωρήθηκε ανεφάρμοστο λόγω του μεγάλου αριθμού των απαλλοτριώσεων που χρειάζονταν για την διάνοιξη των δρόμων. Εγκρίθηκε το 1936 επί δημάρχου Αντ. Πρωτοψάλτου με πολλές τροποποιήσεις, διατηρώντας όμως την Πλατεία Ωρολογίου στον διοικητικό άξονα, αφού εκεί στεγάζονταν και το διοικητήριο της πόλης. Δοξολογίες, ομιλίες, καταθέσεις στεφάνων, απελευθερωτικά γεγονότα και διαδηλώσεις, είναι τα γεγονότα που έχουμε συνδεδεμένα στη μνήμη μας με την πλατεία, γεγονός που δείχνει ότι ο αρχικός σχεδιασμός έχει αφήσει το στίγμα του στην πλατεία, αφού έχει συνδεθεί με εκδηλώσεις κυρίως πολιτικές. Ονοματοδοσία Η πλατεία έχει αλλάξει αρκετές φορές ονομασία, όπως πλατεία Ωρολογίου ή Ρολόι-Ρολόγι, πλατεία Διοικητηρίου, πλατεία Δικαστηρίου, Βασιλέως Γεωργίου Α και σήμερα πλατεία Κωνσταντίνου Δ. Ρακτιβάν. Ωστόσο ακόμα οι πολίτες την αποκαλούν Ρολόι και πολύ μελάνι έχει χυθεί από τους λόγιους της πόλης για την αποκατάσταση του πύργου του Ρολογιού που έχει «σημαδέψει» την περιοχή αν και έχει καταστραφεί στην αρχή του 20ου αιώνα. Άποψη της πόλης όπου φαίνονται οι δυο βυζαντινοί πύργοι της πλατείας

13 ΡΟΛΟΓΙ, ρίζα χρονολογίας Η πλατεία οφείλει το αρχικό όνομά της στον πύργο με το ρολόι που φιλοξενούσε. Ο κράλης της Σερβίας Στέφανος Δουσάν, κατακτητής της πόλης από το ανήγειρε πολλούς πύργους στα τείχη της πόλης. Ο ένας ήταν η Ώρα ή πύργος του Ρολογιού. Περιγραφή του έχουμε από περιηγητές της εποχής, σημαντικότερος ο γάλλος Delacoulonche ο οποίος περιγράφει (Χιονίδης β τόμος σελ 147) τις αναλογίες του: Ύψος 5,45μ. πρόσοψη μήκους 17,53μ. τα δε πλευρά 10,94μ. ενώ το πάχος του τοίχου 3,6μ. Θεμέλια με μεγάλες πέτρες και παντός είδους μάρμαρα, σπονδύλους κιόνων, και τεμάχια δωρικών και ιωνικών επιστυλίων, χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του. Στην κορυφή του υπήρχε ένα ιδιότυπο μηχάνημα που σήμαινε τις ώρες. Ο ήχος του ακούγονταν στον κάμπο, βοηθώντας του ανθρώπους να κανονίσουν τις δουλειές τους. Έχουμε μαρτυρίες ότι το συντηρούσαν και οι Τούρκοι αλλά και οι αδελφοί Ωρολογά, μέχρι την κατεδάφισή του το 1929 επί δημαρχίας Ι. Μάρκου. Ο μηχανισμός του βρίσκεται στις αποθήκες του Αρχαιολογικού Μουσείου της πόλης. Το σκέπασμα της κορυφής χρησιμοποιήθηκε αρχικά στο Βήμα του Απ. Παύλου που βρισκόταν λίγο πιο πάνω από την πλατεία, στα τουρκικά νεκροταφεία.το σχέδιο ανάπλασης της πλατείας Ωρολογίου του 2008 περιλάμβανε και το κτίσιμο ενός πύργου που θα θυμίζει τον παλιό που υπήρχε εκεί. ΒΕΡΟΙΑ- ΤΟ ΡΟΛΟΙ Σήμαινε τις ώρες με το καμπανάκι το παλιό ρολόγι το ψηλό κι ήτανε στολίδι μες στην πολιτεία και χαρά στον κόσμο τον απλό. Φάνταζε στον ήλιο σαν παραμυθένιο και γλυκοχτυπούσε τον παλμό μιας καρδιάς που δίνει πάντα νύχτα μέρα κίνηση κι ανάσα και ρυθμό Μέτραγε το χρόνο μ' ευσυνειδησία τις μεγάλες ώρες, τις στιγμές μα σκληρός ο χρόνος τούκοψε μια μέρα τ' αργυροδεμένο του εκκρεμές. Το παλιό ρολόγι τώρα δεν σημαίνει μα δεν παύει ο χρόνος να περνά σβήνοντας στη λήθη τα παλιά κι ωραία κι ό,τι στέκει μπρος του το χαλνά. Στέλιος Σβαρνόπουλος Τραγούδι για μια Πολιτεία 1974

14 O ιστορικός πλάτανος της πλατείας Ωρολογίου Ο γέρικος πλάτανος της πλατείας Ωρολογίου είναι διατηρητέο μνημείο της φύσης, με υπουργική απόφαση του Το μεγάλο αυτό πλατάνι ήταν για πολλά χρόνια το δίδυμο του πύργου του Ρολογιού και βρίσκεται στην έξοδο της πόλης για τη Δυτική Μακεδονία. Κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας αποτέλεσε τόπο εκτελέσεων των κατά καιρούς εξεγερμένων και καταδικασμένων Ελλήνων, στα κλαδιά του οποίου παρέμεναν κρεμασμένοι για παραδειγματισμό αρκετές μέρες, αφού από εκεί περνούσε πλήθος ταξιδιωτών καθώς ήταν η μοναδική διάβαση της περιοχής προς τα δυτικά. Μεταξύ άλλων εδώ κρεμάστηκαν από τους Τούρκους το 1670 «ο εκ Κωστοχωρίου Παν. Χωραφάς, το δε 1679 ο Ανδρέας Σερεμέτης» και άλλοι πολλοί, όπως αποδεικνύεται από τα αρχεία του ιεροδικείου. Επίσης ο οπλαρχηγός από τη Νάουσα Ζήσης Καραδήμος το 1705 με τους δυο γιους του Βασίλη και Δημήτρη και έξι παλικάρια, γιατί με το αρματολικό του σώμα απέτρεψαν το παιδομάζωμα 50 νέων Ναουσαίων για τα γενιτσαρικά τάγματα. Η μάχη με το υπέρτερο αριθμητικά τουρκικό στράτευμα έγινε στα στενά της Αράπιτσας και η δίκη των επιζησάντων αιχμαλώτων έγινε στο ιεροδικείο Βέροιας. Μετά τον απαγχονισμό τους τα κεφάλια των ηρώων διαπομπεύτηκαν στους δρόμους της πόλης μας. (Ευστ. Στουγιαννάκη, Ιστορία της πόλεως Ναούσης 1993 σελίδες 60-61). Το ιστορικό πλατάνι κρίθηκε διατηρητέο μνημείο της φύσης το 1977 μετά από αγώνα που έκαναν παλιοί βεροιώτες για να τον σώσουν (μια και αποτελούσε το τελευταίο πράσινο μνημείο, μετά το κόψιμο των άλλων πλατάνων της περιοχής) όταν άρχισε το κόψιμο των κλαδιών του το 1969, για να έχει θέα η δυτικά αυτού τότε ανεγειρόμενη πολυκατοικία, στη γωνία της πλατείας. Όμως η επιστολή που δημοσίευσε ο τότε νεαρός δικηγόρος Δημ. Βλαχόπουλος (μετέπειτα βουλευτής και ευρωβουλευτής) στο φύλλο της εφημερίδας «Φρουρός της Ημαθίας» (της μόνης τότε εβδομαδιαίας βεροιώτικης εφημερίδας) με αριθμό 708/ με τίτλο «Εκόπησαν η κορυφή και μεγάλοι κλάδοι του ιστορικού πλατάνου της πλατείας Ωρολογίου» κινητοποίησε την κοινή γνώμη. Μάλιστα τηλεφώνησαν στο δασάρχη, με τον συνάδελφό του Αρ. Λαχανόπουλο, ο οποίος σταμάτησε την κοπή. Στο επόμενο φύλλο αριθ. 709/ του «Φρουρού», υπάρχει απάντηση του τότε δημάρχου κ. Γ. Τσαλέρα, ο οποίος αντικρούει τους ισχυρισμούς του κ.δ. Βλαχόπουλου και γράφει «για κακοπροαίρετες ανακρίβειες» διαβεβαιώνοντας ότι δεν κινδυνεύει ο πλάτανος και ότι γίνεται η ετήσια συντήρησή του με κόψιμο των ξερών κλαδιών, παράθετε δε και αντίγραφο της σχετικής άδειας του δασαρχείου.

15 Στο ίδιο φύλλο παρενέβη ο επίσης νέος δικηγόρος και ιστορικός Γιώργος Χιονίδης (διευθυντής σύνταξης της εφημερίδας), ο οποίος με οξύτατο άρθρο του με υπέρτιτλο «Όταν διαψεύδονται οι ελπίδες και οι υποσχέσεις» και τίτλο «Η απόπειρα καταστροφής του ιστορικού πλάτανου» αναφερόμενος στην ιστορία των πλατανιών της Βέροιας και στην απόπειρα της κατακρεούργησης του πλάτανου του Ωρολογίου (γνωρίζοντας προφανώς την απάντηση του δημάρχου, αφού εργάζονταν στην εφημερίδα) και δημοσιεύοντας τα δύο άρθρα επιστολές στην πρώτη σελίδα και δίπλα δίπλα. Μάλιστα ο κ. Γ. Χιονίδης παρότι φίλος του δημάρχου (όπως γράφει), επειδή φιλτάτη η αγάπη προς την πόλη, παραιτήθηκε από την οργανωτική επιτροπή των τότε διεξαγόμενων «Βικελείων» για λόγους ευθιξίας, γράφοντας: «θα είναι τραγική ειρωνεία να λάβω μέρος σε γιορτές για να τιμήσουμε το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον της πόλης μας, όταν φερόμαστε άσπλαχνα απέναντι των ιστορικών μνημείων της». Τον Αύγουστο του 2009 ένα από τα τεράστια κλαδιά του έσπασε, λόγω ατροφίας του δέντρου, μια που οι ρίζες του αδυνατούν να απορροφήσουν τροφή μέσω του νερού, καθώς η περιοχή έχει γεμίσει τσιμέντο από την οικοδομική δραστηριότητα και έχουν φράξει οι δίοδοι Προσπαθήσαμε να βρούμε μέσα από τη δραστηριότητα που περιλαμβάνεται στα φύλλα εργασίας της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και πολιτισμού Ημαθίας, πόσο χρονών περίπου είναι ο πλάτανος. και βρήκαμε ότι 8 παιδιά αγκάλιασαν το δέντρο 8: 2,5 = 3,2 Χ 100 = 320 χρονών Κουράγιο γεροπλάτανε!

16 Ο πύργος της βασίλισσας Βεργίνας Υπολείμματα αυτού του "πύργου" της βασίλισσας Βεργίνας υπάρχουν σήμερα πίσω από τα Δικαστήρια. Ο πύργος κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους το 1909 και οι πέτρες του χρησιμοποιήθηκαν για την ανέγερση του τουρκικού σχολείου της πόλης, στο οποίο σήμερα στεγάζεται το 3 και 14 Δημοτικό Σχολείο Βέροιας (Χριστοδούλου Αν.:1960, Χιονίδης Γ ) Το 1916 οι Γάλλοι έκαναν ανασκαφές και βρήκαν γυναικείο άγαλμα με μακριά κόμη το οποίο πήραν μαζί τους με την αναχώρησή τους από την Ελλάδα. (Χριστοδούλου Αν. 1960) Κατασκευαστής του πύργου αυτού αναφέρεται πάλι ο κράλης της Σερβίας Δουσάν όπως και του Πύργου του Ρολογιού. (Χιονίδης Γ. 1970).Ο πύργος χρησιμοποιήθηκε και σαν φυλακή. Θα ήταν σκόπιμο να αναφερθούμε στο μύθο της Βασίλισσας Βεργίνας-μια και ο πύργος οφείλει την ονοματοδοσία του- και την ξύλινη γέφυρα που συνέδεε τον εβραϊκό μαχαλά με την περιοχή της Μπαρμπούτας, η οποία το βράδυ σηκωνόταν(προφορική μαρτυρία), για να κατεβεί με την ανατολή του ηλίου, προφανώς για λόγους προστασίας της εβραϊκής συνοικίας από απρόσκλητους επισκέπτες. Η ξύλινη αυτή γέφυρα καταστράφηκε κατά την πλημμύρα του 1935 και στη θέση της τοποθετήθηκε μια τσιμεντένια γέφυρα που υπάρχει ακόμη και σήμερα. Συνοδεύεται όμως ακόμα από το θρύλο της βασίλισσας Βεργίνας, ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση αναφέρει τα εξής: "Η Βασίλισσα Βεργίνα είχε δυο παλάτια, ένα στην πόλη, πάνω από τη γέφυρα αυτή και το άλλο στο σημερινό χωριό Βεργίνα. Τα δυο παλάτια επικοινωνούσαν με υπόγειους δρόμους οι οποίοι ξεκινούσαν από τέσσερα σημεία της πόλης. Ο πρώτος ξεκινούσε κάτω από το παλάτι, ο δεύτερος κάτω από την εκκλησία του Αγίου Κηρύκου και Ιουλίτης, ο τρίτος κάτω από την εκκλησία της Παναγιάς της Περίβλεπτου και ο τέταρτος κάτω από την εκκλησία της Παναγίας Δεξιάς.

17 Όταν η βασίλισσα Βεργίνα ήθελε να προσευχηθεί, άνοιγε από το παλάτι της μια πόρτα, κατέβαινε μια σκάλα και περπατούσε από τις υπόγειες στοές προς τις τρεις εκκλησίες. Μαζί της έπαιρνε το παιδί της και μια δούλα. Όταν οι Τούρκοι μπήκαν από την περιοχή "Γιολά Γκελντί", δηλ. "το μέρος από όπου ήρθαν" (Γαβριηλίδης Θωμάς,: 1997) και κατέλαβαν την πόλη, η βασίλισσα Βεργίνα τους έβλεπε από το παλάτι της. Όταν κατάλαβε πως κινδύνευε πήρε το παιδί της, κατέβηκε από το παλάτι και στάθηκε στη μέση της γέφυρας της Μπαρμπούτας.Πριν πέσει στο ποτάμι είπε: " Όπως γάζει το παιδάκι μου, έτσι να γάζει το ποτάμι. Όπως τρέμει το κορμάκι μου να τρέμει το γεφύρι. Όπως τρέχουν τα ματάκια μου, να τρέχουν κι οι διαβάτες". Αυτά είπε και μετά έπεσε στο ποτάμι με το παιδί της και πνίγηκαν. Οι κατάρες της βασίλισσας Βεργίνας μας θυμίζουν τα λόγια της γυναίκας του πρωτομάστορα που έλεγε, όταν θυσιάζονταν για να στεριώσει το γεφύρι της Άρτας. Μυθικό ή ιστορικό πρόσωπο η βασίλισσα Βεργίνα; Συγκεντρώνει στο πρόσωπό της όλες τις αρχόντισσες της πόλης πριν από την Άλωση της Βέροιας από το Μουράτ Α γύρω στα 1430 ή πρόκειται για ένα συγκεκριμένο πρόσωπο; Ερωτήσεις, που επιδέχονται ως απαντήσεις εικασίες. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το όνομά της ταυτίζεται με τις πέτρες αυτού του τόπου. Η βασίλισσα Βεργίνα, Σουλτανίνα Παλαιολογίνα, είχε ένα παλάτι στην πόλη πάνω από τον Τριπόταμο, ερείπια του οποίου υπάρχουν πίσω από την πλατεία Ωρολογίου, δίπλα στην παιδική χαρά και το οποίο κατεδαφίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα (βλ. Χριστοδούλου, Αν Η ιστορία της Βέροιας). Σύμφωνα με τον Γαβριηλίδη Θωμά, η βασίλισσα Βεργίνα ήταν πραγματικό πρόσωπο, μια αρχόντισσα που καταγόταν από την ονομαστή οικογένεια των Σουλτάνων Παλαιολόγων. Από βυζαντινές και άλλες πηγές αναφέρεται πως η αρχοντική αυτή οικογένεια υπήρχε από τον 13ο -14ο αιώνα στη Βέροια και είχε στην κατοχή της κτήματα και στην περιοχή Παλατιτσίων - Μελίκης. (Γαβριηλίδης Θ.: 1997). Αντίθετα την ιστορική ύπαρξη της βασίλισσας Βεργίνας δε δέχεται ο ιστορικός συγγραφέας Γ. Χιονίδης, ο οποίος υποστηρίζει πως ο μύθος της είναι μεταγενέστερο δημιούργημα της λαϊκής φαντασίας, η οποία επηρεάστηκε από την ύπαρξη του πύργου (Χιονίδης Γ.: 1970).

18 Σήμερα, όπως μας πληροφορεί η κ. Ολυμπία Μπέτσα στα «Χρονικά Ε.Μ.Ι.Π.Η» (τευχ 9, σελ5) υπάρχει μια γαλαρία, ακριβώς δίπλα από τα Αρχεία του Κράτους, κάτω από το γκρεμισμένο παλάτι της βασίλισσας Βεργίνας, πίσω από την πλατεία Ωρολογίου. Βρίσκεται στην πίσω αυλή ενός σπιτιού που αγοράστηκε από τους σημερινούς ιδιοκτήτες το Στη δεκαετία του 1960, ο ιδιοκτήτης του σπιτιού περπάτησε μέσα στην υπόγεια στοά και με υπολογισμούς, που είχε κάνει, συμπέρανε ότι έφτανε μέχρι τη σημερινή Μητρόπολη. Σήμερα, με την ανοικοδόμηση της πόλης η γαλαρία έχει κλείσει και οι ιδιοκτήτες υπολογίζουν πως είναι ανοιχτή μέχρι τη Λέσχη Αξιωματικών. Πρόκειται για εκείνη τη στοά, που έμεινε στη συνείδηση των κατοίκων ως η στοά της Βασίλισσας Βεργίνας; Αυτά είναι όσα εικάζονται. Απομένει, να γίνει μια μελέτη από τους ειδικούς, για να υπάρξει, τουλάχιστον, μια ταύτιση χρονολογική και να εκτιμηθεί η ιστορική αξία της. Στη φωτογραφία φαίνονται οι δυο βυζαντινοί πύργοι και το δρομάκι που οδηγεί στην ξύλινη τότε γέφυρα της Μπαρμπούτας (1905)

19 Δικαστικό Μέγαρο Βέροιας. Το κτίριο κτίστηκε από τους Τούρκους τα τελευταία χρόνια της κατοχής της πόλης (1906) και στέγαζε το Διοικητήριο της πόλης. Η αρχιτεκτονική του επιβλητική σε νεοκλασικές γραμμές δείχνει, όπως και τα άλλα δημόσια κτίρια που κατασκευάστηκαν σε πόλεις της Μακεδονίας, στις αρχές του 20ου αιώνα, τη σημασία που έδιναν οι Τούρκοι στην αρχιτεκτονική των δημόσιων κτιρίων. Είναι διώροφο κτίσμα με κεραμοσκεπή και ορθογώνια κάτοψη, με επιβλητική μαρμάρινη είσοδο. Στο ρυμοτομικό σχέδιο του 1920, ήταν ένα από τα λίγα κτίρια που διατηρούσαν οι αρχιτέκτονες, λόγω της κλασσικής του αρχιτεκτονικής. Στο κτίριο από την απελευθέρωση της πόλης 1912 από τους Τούρκους μέχρι σήμερα, στεγάζονται τα Δικαστήρια της Βέροιας. Το 1983 χαρακτηρίστηκε ως έργο τέχνης και ιστορικά διατηρητέο μνημείο.

20 Κωνσταντίνος Δ. Ρακτιβάν Γεννήθηκε στο Μάντσεστερ της Αγγλίας και ήταν γιος του εμπόρου Βεροιώτη Δημητρίου Ρακτιβάν, ο οποίος γενναιόδωρα χρηματοδότησε την ανέγερση πολλών σχολείων στην πόλη μας. (προτομή του οποίου βρίσκεται στην είσοδο του Δημαρχείου μας) και της Μαρίας Ισμηρίδου. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, του οποίου έγινε διδάκτορας το Ακολούθησε καριέρα δικαστικού διατελώντας την περίοδο πρωτοδίκης Σύρου Στη συνέχεια ιδιώτευσε με μεγάλη επιτυχία ως δικηγόρος και θεωρείτο ένας από τους πιο επιτυχημένους νομικούς της εποχής. Το 1910 εκλέχτηκε για πρώτη φορά βουλευτής Αττικής, ενώ επανεκλέχτηκε το Το 1911 ορίστηκε εισηγητής στην αναθεώρηση του συντάγματος. Το 1912 διορίστηκε υπουργός δικαιοσύνης στην κυβέρνηση Βενιζέλου, κλείνοντας το δικηγορικό του γραφείο, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το Την περίοδο ήταν αντιπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης στη Μακεδονία με σκοπό την οργάνωσή της. Την περίοδο υπουργός εσωτερικών και αντιπρόεδρος της τότε κυβέρνησης. Μετά την πολιτικά ταραγμένη περίοδο των ετών , επανήλθε στην πολιτική ζωή το 1923, με την εκλογή του ως προέδρου της Δ συντακτικής συνέλευσης. Παραθέτουμε το παρακάτω απόσπασμα που αναφέρεται στην δίχρονη αποχή του Ρακτιβάν από την πολιτική ζωή (Χριστοδούλου Αν. σελ63). Ήταν ιδρυτικό μέλος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, του οποίου διετέλεσε αντιπρόεδρος (1909) και πρόεδρος ( ), και ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, απ' όπου παραιτήθηκε λίγο καιρό πριν τον θάνατό του. Το 1926, διορίστηκε τακτικό μέλος αυτής της Ακαδημίας Αθηνών αλλά απείχε εκούσια από τις εργασίες της μέχρι το 1929, αναμένοντας τον διορισμό από νόμιμα εκλεγμένη κυβέρνηση. Το 1933 εκλέχτηκε πρόεδρος της Ακαδημίας αναγνωρίζοντας έτσι το επιστημονικό του έργο που είναι πολύ μεγάλο. Προς τιμήν του, η κεντρική πλατεία της Βέροιας, έχει πάρει την ονομασία πλατεία Ρακτιβάν Απεβίωσε το 1935 στην Αθήνα. Το σπίτι της οικογένειάς του παλιό αρχοντικό (της Ρακτιβανούδας) υπήρχε στη Βέροια μέχρι το 1957.

21 Ηρώο Αφορμή για μαζική ανέγερση ηρώων στην Ελλάδα έδωσαν οι βαλκανικοί πόλεμοι ( )καθώς και ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος που ακολούθησε Το 1930 επί δημαρχίας Αντωνίου Πρωτοψάλτη ανεγέρθηκε Ηρώο στη νότια πλευρά της πλατείας Ωρολογίου, ύψους ενός μέτρου, με τα ονόματα πεσόντων Βεροιέων, με γύρω του κήπο με χαμηλά κυπαρίσσια, περιβαλλόμενο από κολωνάκια με αλυσίδες. Ήταν έργο του Τηνιακού μαρμαρογλύπτη Μιχάλη Κουσκουρή ( ) που ήταν ονομαστός για τη δύναμη με την οποία δούλευε το μάρμαρο. Το ηρώο παρέμεινε επί χρόνια, ενώ κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής απέκτησε σημάδια από σφαίρες, σε ένα κυνηγητό του πληθυσμού. Ο χρόνος το λύγισε και για πολλά χρόνια χρησιμοποιούνταν στις καταθέσεις μόνο η βάση του, αφού το υπόλοιπο καταστράφηκε. Αρχείο Μιχάλης Γ. Κουσκουρής Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς Στα χρόνια της μεταπολίτευσης φιλοτεχνήθηκε το άγαλμα της ειρήνης από τον καλλιτέχνη Ευθύμιο Καλεβρά και αποτελούσε το Ηρώο Πεσόντων της Βέροιας Το νέο ηρώο σηματοδοτεί μια άλλη εποχή τα αποκαλυπτήρια του έγιναν στις Εχει μήκος δεκαπέντε περίπου μέτρα και ύψος γύρω στα δυο μέτρα. Τα υλικά του είναι σύνθεση γυαλιού, υαλόμαζας και σχιστόλιθου, ενώ στο κέντρο του υπάρχει στο χρώμα του χρυσού το μακεδονικό στεφάνι, της εποχής που άκμαζε το Μακεδονικό Βασίλειο. Η χρυσή επιγραφή λέει: Είναι έργο του Κ. Βαρώτσος, ο οποίος, έγινε γνωστός στο πανελλήνιο από το έργο του «δρομέας» το οποίο φιλοξενήθηκε αρκετά χρόνια στην Πλατεία Ομονοίας στην Αθήνα, ενώ στην ίδια πόλη υπάρχουν και άλλες δημιουργίες του.

22 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΡΩΤΣΟΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα το Σπούδασε ζωγραφική στην Accademia di Belle Arti της Ρώμης και αρχιτεκτονική στην Scuola di Architettura της Πεσκάρα. Το συνέχισε τις σπουδές του στη Νέα Υόρκη. Είναι καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ. Έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από είκοσι ατομικές εκθέσεις. Συμμετείχε σε πάνω από πενήντα ομαδικές στην Ευρώπη και την Αμερική. Εκπροσώπησε την Ελλάδα στις Biennale Sao Paulo (1987) και Βενετίας Το 1993 και 1995 έλαβε μέρος ως προσκεκλημένος του Δήμου Βενετίας και των προέδρων των διοργανώσεων. Έργα του κοσμούν πολλούς δημόσιους χώρους σ' όλο τον κόσμο: Λευκωσία (1983), Αθήνα (1994), Morgia (στα Απέννινα, 1997), Σικάγο (πρώτο βραβείο στο διεθνή διαγωνισμό, 1997), Νάπολη και Τορίνο (1999) κ.ά. Ο Βαρώτσος επιχειρεί, όπως και πολλοί σύγχρονοί του διεθνείς καλλιτέχνες, μια κριτική στην ορθολογική αντίληψη του μοντέρνου. Χρησιμοποιώντας πολυεστέρα, πλέξιγκλας, νερό, γυαλί και λίθο, διαμορφώνει έργα που σχεδιάζονται, λαμβάνοντας υπόψη τα στοιχεία του περιβάλλοντος, τόσο φυσικού όσο και κοινωνικού. Σημαντική παράμετρος της δημιουργίας του είναι η επικοινωνία του θεατή με το έργο, μέσω της μνήμης που αυτό εκφράζει αναφορικά με τον τόπο, την ιστορία του, αλλά και τους ανθρώπους. ΕΡΓΑ ΤΟΥ

23 ΚΤΙΡΙΑ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ Σκαρίφημα Γιάννη Αλεξιάδη- Βεροιώτικες αράδες Tο περίφημο "Ζάππειον" του Θεμιστοκλή Χαντζή, ήταν ένα κτίσμα ισόγειο, που λειτουργούσε σαν κινηματογράφος αλλά και εξοχικό κέντρο. Χτισμένο σε ένα στρέμμα, τόπος πλαισιωμένος με ακακίες, έβλεπε, αμφιθεατρικά και προς την πλατεία Ωρολογίου από την οποία το χώριζε ο δρόμος της Βερόης και προς την 16ης Οκτωβρίου. Μια πίστα χορού και ο απαραίτητος θερινός κινηματογράφος, με τρόπο περίτεχνο απομονωμένος την ώρα που χρειαζόταν, από το λοιπό περιβάλλον φιλοξενούσε όλη την κοσμοπολίτικη διασκέδαση της εποχής. Επίσης σημαντικό σημείο συνάντησης ήταν το καφενείο Σαράφογλου και τα μικρομάγαζα. Στην πλατεία δίπλα από το πλατάνι βρισκόταν και οι κεντρικές βρύσες, για την ύδρευση της πόλης που χύνονταν στις «μπουντουβάγιες» Βρύσες

24 Προφορικές μαρτυρίες για την πλατεία(συνεντεύξεις Β τάξης) H Πλατεία Ωρολογίου αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης φίλων και γνωστών, με βάση τα λεγόμενα παππούδων και γονιών μας. Για πολλά χρόνια το βράδυ του Μ. Σαββάτου τελούνταν η αναστάσιμη ακολουθία της ενορίας της Ιεράς Μητρόπολης με εξέχουσα τη μεγάλη εξέδρα που στηνόταν για το λόγο αυτό. Ανήμερα του Πάσχα, ντυμένοι με τα καλά τους πήγαιναν οι φίλοι στην πλατεία κρατώντας στο χέρι ένα γερό πασχαλινό αυγό. Εκεί αντάλλασαν ευχές και τσούγκριζαν τα αυγά για να αναδείξουν το νικητή που θα μάζευε σπάζοντας τα περισσότερα αυγά. Όποιος έσπαγε το αυγό του άλλου, το έπαιρνε. Στην πλατεία επίσης έκαναν στέκι τα λουστράκια. Ήταν κάθε φορά ένα, δύο λουστράκια με το κασελάκι τους και έβγαζαν το χαρτζιλίκι τους με τα παπούτσια κάποιων νοικοκυραίων που τους έδιναν δουλειά, προβάλλοντας το παπούτσι που φορούσαν και ήθελε βάψιμο. Επίσης, ήταν το μέρος όπου στηνόταν για αρκετά χρόνια το λούνα - παρκ, τόπος διασκέδασης για τα πιτσιρίκια που το περίμεναν με ανυπομονησία. Ακόμη, φιλοξενούσε και κάποιες φορές το παιχνίδι «ο γύρος του θανάτου» με μηχανές που γύριζαν με ταχύτητα στα ξύλινα τοιχώματα μιας κυλινδρικής κατασκευής, όπου οι θεατές παρακολουθούσαν από επάνω με κομμένη την ανάσα. Αποτελούσε μόνο με το άκουσμά του δέος σε μικρούς και μεγάλους, ακόμη και φόβο. Τα καλοκαίρια, πλανόδιοι πουλούσαν παγωτό, γλειφιτζούρια-κοκοράκι και μαλλί της γριάς. Υπό την αιγίδα του πολεμικού ναυτικού γινόταν έκθεση με μικρά βαθυσκάφη, άγκυρες, σημαδούρες, νάρκες θαλάσσης, στολές εξοπλισμός βατραχανθρώπων κ.ά. στα πλαίσια της Ναυτικής Εβδομάδας που γινόταν κάθε χρόνο. Mαμάδες και γιαγιάδες έπαιρναν τα παιδιά και πήγαιναν τα απογεύματα και κυρίως τις Κυριακές στην πλατεία, κάθονταν στα παγκάκια, συζητούσαν ή έκαναν σεργιάνι ενώ τα παιδιά έπαιζαν. Οι παππούδες κάθονταν στα γύρω καφενεία για τον απογευματινό καφέ ή κάθονταν κάτω από τον πλάτανο για να δροσιστούν και να συζητήσουν. Σημείο συνάντησης ήταν το περίπτερο του Γώτα πού βρισκόταν κάτω από τον πλάτανο. Κατά περιόδους τις Κυριακές η πλατεία φιλοξένησε εκθέσεις αυτοκινήτων και αγροτικών μηχανημάτων. Στην άκρη του δρόμου που χώριζε την πλατεία σε δύο μέρη υπήρχε μία από τις λίγες τότε πιάτσες ταξί. Η πλατεία Ρολογίου ήταν ο χώρος όπου προεκλογικά γινόταν πολιτικές συγκεντρώσεις και αφετηρία για πορείες διαμαρτυρίας.

25 Η σύγχρονη μορφή της πλατείας Η πλατεία μας πήρε τη σύγχρονη ανανεωμένη της μορφή το 2009 μέσα από τη μελέτη των αρχιτεκτόνων Ν. Καλογήρου και Κώστα Μανωλίδη, που ενοποίησε την πλατεία. Η φιλοσοφία του σχεδιασμού ήταν: α) Να γίνει μέσα στο κέντρο της πόλης μια όαση ξεκούρασης και «φυγής» από τους ήχους και τη βοή της τσιμεντούπολης. Με την προσθήκη του νερού, της πέτρας και των πλατάνων, να παραπέμπει στα χαρακτηριστικά στοιχεία για τα οποία η Βέροια είναι γνωστή και παράλληλα να προκαλεί τους ανθρώπους να καθίσουν εκεί και να απολαύσουν εκτός από τα προαναφερόμενα και την όμορφη θέα που προσφέρεται αφειδώς λόγω της θέσης της. β)η δεύτερη χρήση της πλατείας σχεδιάστηκε έτσι ώστε να πραγματοποιούνται εκεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις, έχοντας ως σκηνικό το πανέμορφο κτίριο του Δικαστηρίου. Σε κεντρική θέση της πλατείας προβλέφθηκε να κατασκευαστεί ο νέος πύργος, που θα επαναφέρει τη μνήμη του παλιού πύργου του "Ρολογιού" και ταυτόχρονα θα είναι ένα σύγχρονο σημείο αναφοράς για την πόλη. Μαζί με τον πύργο, αναμένεται και η φύτευση δένδρων για τη δημιουργία δενδροστοιχιών επί των οδών Μητροπόλεως, Βερόης και Κεντρικής καθώς και για τον καλλωπισμό της πλατείας στον περιβάλλοντα χώρο του βυζαντινού πύργου, δίπλα στη Λέσχη Αξιωματικών, όπως προβλέπεται στον αρχικό σχεδιασμό. H νέα εποχή για την πλατεία άρχισε

26 1905 Η επανάσταση των Νεότουρκων πέτυχε. Δίνεται γενική αμνηστία Ο Τούρκος δήμαρχος της Βέροιας υποδέχεται ελληνικό αντάρτικο σώμα Γεγονότα που συνδέονται με την πλατεία σε διάφορες ιστορικές περιόδους Ο μητροπολίτης Καλλίνικος,, οι Έλληνες πρόκριτοι, οι μπέηδες και ο δήμαρχος Χαλήλ Αλή Μπέη υποδέχονται στο Διοικητήριο τον διάδοχο Γεώργιο ως απελευθερωτή Οι γαλλικές μεραρχίες εορτάζουν την Εθνική τους εορτή στην πλατεία

27 Εορτή για την απελευθέρωση και 100 χρόνια της Παλιγγενεσίας της Ελλάδας τμήματα του 16 ου Συντάγματος ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής, απελευθερώνουν τη Βέροια. Ο λαός πανηγυρίζει στην πλατεία Ομιλία του Καραμανλή το1958 και το1961στην πλατεία

28 Συλλογή κειμένων που έχουν γραφεί για την πλατεία Ωρολογίου και χρησιμοποιήθηκαν σαν πηγές

29 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

30

31 Ιστορία της Βέροιας Αναστασίοσ Γμμ.Χριστοδούλοσ,1960

32 ΠΛΑΤΕΙΑ ΩΡΟΛΟΓΙΟΥ Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη Στέυανοσ Γ Δάτοσ,1979

33 ΟΝΟΜΑΙΑ ΠΛΑΣΔΙΑ Γηάβαζα ζε δύν ηνπηθέο εθεκεξίδεο ζεκείσκα ηνπ θίινπ 'Κι. 'Παπ. γηα ηελ νλνκαζία ηεο πιαηείαο σο Ωξνινγίνπ ή κάιινλ ΡΟΛΟΓΙ εηο ηελ Γεκνηθήλ θαη όρη ΡΑΚΣΙΒΑΝ όπσο ηηηινθνξείηαη ζήκεξα. Γελ ζα είρα αληίξξεζε γηα ηελ ζθέςε ηνπ θίινπ κνπ πνπ κέλεη από ρξόληα ζηε Θεζζαινλίθε θαη πνλά ηνλ ηόπν πνπ γελλήζεθε, πνιύ δε πεξηζζόηεξνλ πνπ ίζσο αλαγθάζζεθε από ηε δσή λα κέλεη έμσ από ηελ γελέηεηξά ηνπ (θαηά ηελ νκνινγίαλ ηνπ ηδίνπ αληάλ κπακπαληάλ Βεξνηώηεο) αλ δελ γύξηδαλ κέζα ζην κπαιό κνπ ηα παξαθ άησ. Πξώηνλ όηη ηα δηάθνξα ηνπσλύκηα ραξαθηεξίδνλην εηο ηνπο αηώλαο από ηελ ζνθία ησλ αλζξώπσλ γηα ηελ δηάθξηζε ηνπ ρώξνπ θαη έρνληαο ππόςε ηνπο έλα νξηζκέλν ζεκείν ηνπ ρώξνπ πνπ θάηη έδεηρλε, παξάδεηγκα ηα Πνιιά ηα Κππαξίζζηα, ην Παζά Κηόζθη (θάπνηνο Παζάο έθαλε Κηόζθη), αξαληάβξπζεο (είρε ίζσο αξάληα Βξύζεο), Γηνληδαιίθ (είρε ηξηθύιιηα), ζηα Πιαηάληα, ζηνπο κύινπο, ζηνλ Παιεόθνξν, θαη νξηζκέλεο ηνπνζεζίεο κε ην όλνκα Αγίσλ θ.ν.θ. Έηζη θαη ε Πιαηεία Ωξνινγίνπ ήην επόκελνλ λα ραξαρηεξηζζεί έηζη επεηδή ππήξρε ην κεγάιν Ωξνιόγη πνπ δπζηπρώο θαηεδαθίζζε. Πεξλνύλ όκσο ηα ρξόληα θαη ηα ηνπσλύκηα αιιάδνπλ όλνκα ηα πεξηζζόηεξα κπαίλνπλ νδνί θαη πιαηείεο θαη κέλνπλ ζαλ ζύκεζε ηα παιηά πιένλ ζηα βηβιία, απηά ηα παιηά γηα ηα νπνία όινη αλαπνινύκε ηδηαηηέξσο δε όζνη εθ ησλ ζπκπνιηηώλ καο κέλνπλ έμσ από ηελ γελέηεηξα ηνπο. ηελ πξνθεηκέλε όκσο πεξίπησζε ινγηθή είλαη ε κεηνλνκαζία από πιαηεία Ωξνινγίνπ ή Ρνινγηνύ εηο ΡΑΚΣΙΒΑΝ κε ηελ πξνηνκή ηνπ κπξνζηά ζην παιηό Γηθαζηήξην, ε νπνία κάιηζηα πξέπεη λα αλεβαζζεί πάλσ ζε κεγαιύηεξε βάζε πνπ λα θαίλεηαη θαη κε έλα θαιαηζζεηηθό θηγθιίδσκα θαη κέζα ηνπ ινπινύδηα. (Σν παιηό Γηθαζηήξην πνπ πεξηκέλνπκε λα αλαπαιαησζεί θαη λα παύζνπλ λα παίδνπλ ηα γπθηνύιηα κέζα θαη έμσ ζηηο θνιώλεο ηνπ). Όινη καο γλσξίδνπκε πνίνο ππήξμε ν Κσλζηαληίλνο Ραθηηβάλ. Γόλνο παιηάο νηθνγελείαο Βεξνηέσλ κε ην ζπίηη ηνπ (πνπ ηώξα δελ ππάξρεη, θαηεδαθίζζε θαη έκεηλαλ ηα παιηνληνύβαξα ηεο Κπξηώηηζζαο, άιιε ππόζεζε απηή). Κσλζηαληίλνο Ραθηηβάλ, Ννκνκαζήο, λνκνκαζέζηαηνο, απνζηαιείο από ηνλ Διεπζέξηνλ Βεληδέινλ σο Τπνπξγόο Γηθαηνζύλεο εηο ηελ Μαθεδνλίαλ θαη θαηέηαμε - αλαδηάξζξσζε ηαο Γεκνζίαο Τπεξεζίαο σο θαη ηαο Γηθαζηηθάο θαη ελ ζπλερεία εηο Θξάθελ. Τπνπξγόο ελ ζπλερεία, Δζσηεξηθώλ , Πξόεδξνο ηεο Β' Δζληθήο πλειεύζεσο 1924, θαη ν πρώτος πξόεδξνο πνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο από ην Άκα ηε ζπγθξνηήζεη ηνπ πκβνπιίνπ Δπηθξαηείαο κε πξόεδξνλ ηνλ Κσλζηαληίλνλ Ραθηηβάλ ν Διεπζέξηνο Βεληδέινο είπε εηο ηελ Βνπιήλ: Δύρνκαη ηελ πξώηελ απόθαζηλ πνπ ζα πάξεη ην πκβνύιηνλ Δπηθξαηείαο λα είλαη αθύξσζηο θάπνηνπ δηθνύ κνπ Νόκνπ. Καη ηνλ αλώηαηνλ απηόλ Βξάρνλ πνπ είρε θαη έρεη ηελ δηθαηνζύλελ ηνπ Θενύ ην αλέιαβε ν Κσλ. Ραθηηβάλ. Έγξαςε πιείζηαο κειεηάο, Αθαδεκατθόο θ.ι.π. Κσλζηαληίλνο Ραθηηβάλ Απηό ην όλνκα θέξεη ζήκεξα ε πξώελ πιαηεία Ωξνινγίνπ πξνο ηηκήλ ηεο πόιεσο. Απηήλ ηελ γιπθεηά παηξίδα ηνπ ηελ Βέξνηαλ γηα ηελ νπνίαλ έγξαθε ν ίδηνο αξθεηά, θαη γηα ηελ νπνίαλ δηθαίσο ππεξεθαλεύνληαη όζνη ηελ έρνπλ γελέηεηξαλ αιιά θαη εκείο νη άιινη νη πάληεο πνπ ζ απηήλ κεγαιώζακε θαη γεξάζακε. Η πιαηεία απηή έρεη νλνκαζζεί δηα Πξνεδξηθνύ Γηαηάγκαηνο σο πιαηεία ΡΑΚΣΙΒΑΝ θαη είλαη ιάζνο θαη παξάλνκνλ νξηζκέλεο Τπεξεζίεο λα κεηαρεηξίδνληαη εηο ηα ζεκεηώκαηα ηνπο Πιαηεία Ωξνινγίνπ ή Ρνινγηνύ. Γλώκε κνπ θπζηθά, αιιά θαη ηνικώ λα είπσ όηη θαη γλώκε πνιιώλ επηζηεκόλσλ εηδηθώο δε ηνπ Ννκηθνύ θιάδνπ. Υσξίο λα ζέισ λα ελνριήζσ ηνλ πνιύ αγαπεηόλ κνπ Κ.Π. γξάθσ απηά, απιώο δηα ηελ ηζηνξίαλ. Βεοξιώηικα και θοακιώηικα (ζημειώμαηα, ιζηξοικά κ άλλα) Γιάμμη Αλενιάδη 1985

34 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

35

36 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

37 Εφημερίδα «ΑΛΛΑΓΗ» ΕΠΙΣΟΛΕ ΣΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ ΕΝΟ ΠΑΛΙΟΤ ΒΕΡΟΙΩΣΗ Αγαπεηή Αιιαγή Πνιιέο θνξέο δηαβάδνληαο ηνπηθέο εθεκεξίδεο ηεο γελλέηεηξάο κνπ παξαμελεύνκαη. Παιηά ηνπσλύκηα πνπ έρνπλ ηηο ξίδεο ησλ πξν εθαηνληάδσλ ρξόλσλ αιινηώλεηαη ην επσλύκην κε άιια λεώηεξα. Έλα ηέηνην παξάδεηγκα πνπ ην ηνπσλύκην ηνπ έρεη ηηο ξίδεο ηνπ πνιύ παιηά γξάθνληαο έηζη ηζηνξία ηεο Βέξνηαο είλαη θαη ε πιαηεία Ρνιόγη. Να ηη έγξαθε ζ' έλα ζεκείσκά ηνπ ν Βεξνηώηεο ζπγγξαθέαο ηέιηνο βαξλόπνπινο κε ηίηιν «Βεξνηώηηθα ηνπσλύκηα» ζηελ ηνπηθή εθεκεξίδα «Βέξνηα» ζηηο 10 Γεθέκβξε 1982: «... Φζάλνπκε ζην Ρνιόη κε ηε κεγάιε πιαηεία. Σν όλνκα θαηάγεηαη από έλα κεγάιν ξνιόγη Πύξγν πνπ έρηηζε ν έξβνο Κξάιεο ηέθαλνο Νηνπζάλ θαηά ηελ εξβηθή θαηνρή ηεο Βέξνηαο. Ήηαλ δίπια ζηνλ πιάηαλν θαη ζπλαγσληδόηαλ ζην ύςνο. Χηππνύζε ηηο ώξεο κε θακπάλα θαη πιεξνθνξνύζε ηνπο θαηνίθνπο όρη κόλνλ ηεο Βέξνηαο αιιά θαη ησλ γύξσ ρσξηώλ. Ήηαλ έλα ζηνιίδη ηεο Βέξνηαο πνπ δπζηπρώο θαηεδαθίζηεθε θαηά ην Κάπνηε όκσο πξέπεη λα αλαζηεισζεί θη απηό, αο γίλεη ζηόρνο ηεο Γεκνηηθήο αξρήο». Να ηη έγξαθε θαη ν ππνθαηλόκελνο ζηηο 23 Απξίιε 1982 ζηελ εθεκεξίδα «Βέξνηα» θαη πάιη, κε ηίηιν «Παιηά θαη λέα γύξσ από ην Γηθαζηήξην»: «... Μα όινο ν θόζκνο ηελ απνθαιεί πιαηεία Γηθαζηεξίσλ. Μεγάιε θνπβέληα. Παξαθαιώ λα γίλεη ζθπγκνκέηξεζε. Δίκαη 76 ρξνλώλ. 0 παππνύο κνπ πνπ γελλήζεθε ην 1840 όηαλ ήκνπλ πνιύ κηθξόο κ' έπαηξλε από ην ρέξη θαη κνύιεγε: Άληε Κιέσλ -ρσξίο λα θιαηο όκσο- πάκε λα γθηδηξίζνπκε ηα ζνθθάθηα θαη λα θάηζνπκε ιίγν ζην Ρνιότ. ΡΟΛΟΓΙ, ξίδα ρξνλνινγίαο 1345 Βεξνηώηηθε Γεκνηηθή γε -από ηελ νπνία δελ δύλαηαη λα μεξξηδσζεί ό,ηη θαη από νπνηνλζδήπνηε εάλ επ' απηήο εθηίζζε -πξνο ηί ε επνπηεία ηεο παξαρσξήζεσο; Η Βεξνηώηηθε Γεκνηηθή γε θαη ην Ρνιόγη έρνπλ ηηο ξίδεο ηνπο πξηλ από ηελ Σνπξθνθξαηία». ήκεξα όκσο εμαθνινπζνύλ λα ηελ γξάθνπλ πιαηεία Γηθαζηεξίσλ. Άιινη πιαηεία Ραθηηβάλ. Δπεηδή όκσο ην Βεξνηώηηθν επσλύκην (ΡΟΛΟΓΙ) έρεη βαζηέο θαη ηζηνξηθέο ξίδεο θαη ην ππνζπλείδεηό ηνπ γξάθνληνο θισηζάεη, βάδνπλ ζε παξέλζεζε θαη ηε ιέμε Ρνιόγη π.ρ. πιαηεία Ραθηηβάλ (ξνιόγη), πιαηεία Γηθαζηεξίσλ (ξνιόγη). Όρη θαη έηζη θίιηαηνη. Σόηε λα πνύκε θαη ηελ Διεά πιαηεία Κσπνπλίνπ ή Ραθηηβάλ θαη ηε Μπαξκπνύηα θαη ην ιηαλνβξόρη Κνιπκβήζξα ηισάκ. Άληε ινηπόλ πάκε γηα πιύζηκν ησλ ακαξηηώλ καο. Σέινο αο θηλεζνύκε όινη νη Βεξνηώηεο λα αλαζηεισζεί ην θαηαδαθηζηέλ απηό ηζηνξηθό ζηνιίδη ηεο Βέξνηαο θαη ε πιαηεία λα γίλεη δαζύιιην ζαλ πλεύκνλαο νμπγόλνπ ην πίζσ κέξνο θαη αλζόθεπνο ην έκπξνζζελ κέξνο κε ην δηαηεξεηέν θιαζζηθό Γηθαζηήξην ζην κέζνλ- ηνπιάρηζηνλ αθνύ απηό κόλνλ έκεηλε- ζαλ θνξσλίδα ηεο παιηάο επνρήο. Να ζηεγαζζνύλ δε ζε απηό ην αξραηνινγηθό Μνπζείν θαη ε Πηλαθνζήθε. Κλέων Παπανίδης θεζζαλονίκη

38 Εφημερίδες ΗΜΕΡΗΣΙΑ -ΛΑΟΣ-ΒΕΡΟΙΑ Δπηζηνιή ζπκπνιίηε καο απ' ηε ζεζζαινλίθε Προς το Δημοτικό Σσμβούλιο Δήμοσ Βέροιας Ημαθίας Εις Βέροιαν Κύξηνη, ζηηο πνιιέο θξνληίδεο ζαο πνπ κε ελδηαθέξνλ ζαο απαζρνινύλ -έμσ από ηηο επαγγεικαηηθέο ζαο αζρνιίεο δηα ηα πνιιαπιά δεηήκαηα ηνπ Γήκνπ Βέξνηαο- ζέισ θη εγώ λα ζαο απαζρνιήζσ ζαλ δεκόηεο ηεο γελέηεηξάο κνπ, πνπ θάζε δεκόηεο έρεη θαζήθνλ λα ηνλ ελδηαθέξνπλ θαη λα αζρνιείηαη κε ηα θνηλά, γηα έλα ηόζν ζεκαληηθό όζν θαη απιό δήηεκα. Λίγνο ρξόλνο θαη ιίγε κειέηε ρξεηάδεηαη γηα ηελ επαλόξζσζή ηνπ. Υξήκαηα όρη. Σνπηθέο εθεκεξίδεο αιιά θαη δεκόηεο ζην παξειζόλ αζρνιήζεθαλ κε ζρεηηθά δεκνζηεύκαηα. ΠΛΑΣΔΗΑ ΡΟΛΟΓΗ: Ηζηνξηθέο κλήκεο, ξίδεο από ην 1345 κέρξη ην 1928 νπόηε ην Ρνιόγη Πύξγνο αεξνπνηήζε! θαηόπηλ απνθάζεσο Γεκνηηθώλ αξρόλησλ πνπ πάξζεθε πάλσ ζην γόλα θαζήκελνη ζην εμνρηθό θαθελείν «ΕΑΠΠΔΗΟ» ην δεζπόδνλ ηόηε ηεο Πιαηείαο Ρνιόγη, ηίλη ηξόπσ ζ' αεξνπνηεζή αλσδύλσο, παξά ηηο δηακαξηπξίεο πνιιώλ δεκνηώλ. Σελ κνξθή ηνπ Πύξγνπ Ρνιόγη ηελ βιέπνπκε από θάπνηε ζε θακηά θσηνγξαθία, ζε θαλέλα πίλαθα δσγξαθηθήο ή ζηελ κλήκε όισλ κεηά ην 1928 είραλ ηελ επηπρία λα κελ αεξνπνηεζνύλ αθόκε. Ζ ηζηνξία ηνπ Πύξγνπ Ρνιόγη έρεη βαζηέο κλήκεο ξίδεο -πνπ ρξνλνινγνύληαη από ην 1345 πνπ ην έρηηζε σο παλθνίλσο γλσζηόλ ν έξβνο Κξάιεο ηέθαλνο Νηνπζάλ θαηά ηελ εξβηθή θαηνρή ηεο Βέξνηαο γη απηό θαη ην αξρηθό επσλύκην ηεο πιαηείαο Ρνιόγη δελ ζβήζηεθε από κλήκεο θαη γξαθέο, παξά ηελ αιιαγή ηνπ επσλπκίνπ ηεο πνπ έγηλε πξν αξθεηώλ ρξόλσλ εηο πιαηεία Κσλ. Ραθηηβάλ θαη πάιη θαηόπηλ απνθάζεσο Γεκνηηθώλ αξρόλησλ ηελ θνξά απηή κε λνκόηππε δηαδηθαζία εληόο θαη επί ηα απηά ηνπ Γήκνπ. Ζ Γεκνηηθή αξρή Βέξνηαο, νη θνηλνηηθέο αξρέο ηεο πεξηνρήο. Γεκόζηεο ππεξεζίεο ηεο πόιεο Βέξνηαο εηο ηα επίζεκα έγγξαθά ησλ, ηνπηθέο εθεκεξίδεο αιιά θαη άιισλ πόιεσλ ηεο ρώξαο καο θαη δε ησλ κεγαιύηεξσλ Αζελώλ θαη ζεζζαινλίθεο, ηνπηθνί ζύιινγνη, πνιηηηθά θόκκαηα ηελ γξάθνπλ θαη ηελ νλνκάδνπλ Πιαηεία Ρνιόγη. Αλ θάπνηε ηελ γξάςνπλ πιαηεία Ραθηηβάλ ηόηε πξνζζέηνπλ ζε παξέλζεζε πιαηεία Ρνιόγη π.ρ. Πιαηεία Ραθηηβάλ (Ρνιόγη). Γη ζεκαίλεη απηό; Οη ηζηνξηθέο ξίδεο είλαη βαζηέο. Αο κελ επηρεηξνύκε λα ηηο ζθνηώλνπκε θαη λα κνηάδνπκε ζαλ ιαόο κειινζάλαηνο. Να κελ γηλόκεζα εκπόδην ζηε ιεζκνληά. Πξέπεη λα δέλνπκε κε ηελ δσή πνπ πξνρσξά κε ηελ ςπρή θαη πλεύκα ησλ παξαδόζεσλ ηνπ Βεξνηώηε. Λανγξαθηθό κνπζείν ζηε Βέξνηα ηδξύζε. Αληηθείκελα αλαθεξόκελα ζε κλήκεο ηεο πόιεο Βέξνηαο θαη πεξηνρήο ηεο ζπγθεληξώλνληαη. Παξαδνζηαθά κλεκεία (αξρνληηθά θιπ.) αξθεηά πέζαλε. Αο κείλνπλ ηνπιάρηζηνλ ηα ηζηνξηθά ησλ ΔΠΩΝΤΜΑ. Πξέπεη θαη αμίδεη λα κείλνπλ. Δπραξηζηώ, Φηιηθώηαηα Παπανίδης Κλέων

39 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

40 Ιστορία της Βέροιας Αναστασίοσ Γμμ.Χριστοδούλοσ,1960

41 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

42 Βεοξιώτικεπ Αοάδεπ Γιάμμηπ Αλενιάδηπ 1983

43 Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη Στέυανοσ Γ Δάτοσ,1979

44

45

46

47 Ιστορία της Βέροιας Αναστασίοσ Γμμ.Χριστοδούλοσ,1960

48 Συνεντεύξεις , 11:03 Κώστας Βαρώτσος: «Ο τρόνος από ζητούμενο έγινε κάτι ποσ τώρα το μισούμε» Νικολέττα Φλιάταρη Κ. Βαξώηζν, έρεηε αλαιάβεη λα θηινηερλήζεηε ην Μλεκείν θαη ηνλ Πύξγν πνπ ζα θνζκήζνπλ ηελ Πιαηεία Ωξνινγίνπ Καη αξράο πεξηγξάςηε καο ηε κνξθή θαη ην κέγεζνο ηνπ κλεκείνπ, ηα πιηθά ηνπ Όιεο νη πόιεηο έρνπλ έλα κλεκείν. Σν ζέινπλ λα είλαη ζπλδεδεκέλν κε ηε κλήκε. Δγώ ζθέθηνκαη θάηη άιιν. Να έρεη δηαρξνληθόηεηα, αιιά ρσξίο ρξνληθνύο πξνζδηνξηζκνύο, ή θαζνξηζκέλεο ηζηνξηθέο ζηηγκέο. Σα πιηθά ηνπ Γε, ήιηνο πνιύηηκε πέηξα, ρξπζό ζηεθάλη. Η πξώηε κνπ ζθέςε ήηαλ όηη ζα πξέπεη έλα κλεκείν λα δείρλεη ηε δηαρξνληθόηεηά ηνπ ζηελ ηζηνξία. Έηζη θαηέιεμα θαη ζην ρξπζό ζηεθάλη πνπ ζα ππάξρεη ζην θέληξν ηνπ Παξαπέκπεη ζε όινπο ηνπο ζεκαληηθνύο αλζξώπνπο πνπ αμίδεη λα ηηκεζνύλ. Καη πνπ κπνξεί λα ππάξρνπλ θαη ζήκεξα. Ξέξεηε ην ζηεθάλη είλαη απηό πνπ δείρλεη ηε ζπνπδαηόηεηα ησλ αλζξώπσλ κέζα από ηελ πξνζθνξά ηνπο. Δηδηθά απηώλ πνπ πξσηνζηαηνύλ. Δίηε είλαη βαζηιείο, είηε θαζεκεξηλνί άλζξσπνη. Τν κέγεζόο ηνπ; Σν κέγεζνο θαη ην ζρήκα ηνπ δελ ζα ιεηηνπξγεί θαηαθόξπθα, ζα ιεηηνπξγεί νξηδόληηα πνπ ζεκαίλεη όηη είλαη ζπλδεδεκέλν κε ηελ έλλνηα ηνπ νξίδνληα. Δκέλα κʼ ελδηαθέξεη ν νξίδνληαο. Οξίδνληαο είλαη θάηη ην νπνίν ζε πξνθαιεί ζην κέιινλ, δελ ζνπ δεκηνπξγεί κηα ζηάζε. Δίλαη έλα θαηαθόξπθν πξάγκα πνπ είλαη όκσο ζεκάδη. αλ ηνλ Πύξγν. Θα θηάζνπκε θαη ζηνλ Πύξγν Σν κλεκείν είλαη έλαο νξίδνληαο νπζηαζηηθά. Έλα πξάγκα πνπ απιώλεηαη νξηδόληηα. Καη ην ζρήκα ηνπ δειαδή δελ είλαη ηπραίν. Παξαπέκπεη ζηε ινγηθή ηνπ νξίδνληα; Απηό ν κλεκείν ζέισ λα είλαη νξηδόληην. Έρσ θάλεη θαη θάζεηα κλεκεία γηα άιινπο ιόγνπο. Δίλαη έλα πξάγκα ην νπνίν παξαπέκπεη ζην κέιινλ, πνπ όκσο δελ ππάξρεη. Ελλνείηαη όηη ζπλήζσο είλαη θάζεηα ηα κλεκεία; Σείλνπλ λα γίλνληαη θάζεηα γηα λα είλαη απηαξρηθά. Γηαηί από πίζσ θξύβνπλ πνλεξέο ηδέεο λνκίδσ. Ξέξεηε, ηα θάλνπλ απηνί πνπ θέξδηζαλ. Οη ληθεηέο. Οπόηε είλαη ύπνπηα. Αλ είρε θεξδίζεη ν Χίηιεξ ζα είρε θάλεη απηόο ηα κλεκεία. Κέξδηζαλ άιινη θαη ηα έθαλαλ. Δμάιινπ ηελ ηζηνξία ηνπ Μεζαίσλα ηελ έγξαςαλ νη αλαγελλεζηαθνί, γηʼ απηό θαη δελ μέξνπκε ηίπνηα γηα ην Μεζαίσλα. Σελ θξύςαλ ηελ ηζηνξία ηνπ Μεζαίσλα. Γηʼ απηό θαη είκαη θαρύπνπηνο

49 κε ηα κλεκεία. Δγώ πηζηεύσ όηη ην κλεκείν πξέπεη λα είλαη «αλνηρηό» πξνο κηα θαηλνύξγηα εζηθή, ηελ νπνία ηελ ςάρλνπκε. Σν δεηνύκελν ζήκεξα είλαη ν πξνζδηνξηζκόο κηαο λέαο επνρήο θαη κηα εζηθή πνπ δελ έρεη έξζεη αιιά ζα ʽξζεη. Πξέπεη λα ʽξζεη. Γηόηη ζπλεηδεηνπνηνύκε όηη ε πξνβνιή ζην ρώξν ή ε θπγή πξνο ην κέιινλ, αο πνύκε είλαη απαξαίηεηα. νπ δίλεη απηή ηε δηάζεζε κεηάιιαμεο. Έλα άιιν πξόβιεκα πνπ έρνπκε ζηελ Διιάδα θαη ζέισ λα ππάξρεη ζην κλεκείν είλαη ε εμειηθηηθόηεηα. Δμέιημε δελ ζεκαίλεη μερλάσ ηηο ξίδεο κνπ. εκαίλεη ηηο εμειίζζσ. Απηό είλαη ζπλδεδεκέλν κε ηε θπζηθή ιεηηνπξγία ηεο αλζξσπόηεηαο. Η γεσγξαθηθή πεξηνρή πνπ δνύκε δπζηπρώο έρεη έλα ηέηνην πξόβιεκα. Αο επηζηξέςνπκε κεηά ηε θηινζνθηθν-νηθνλνκηθή πεξηήγεζε θαη ζηνλ Πύξγν ηεο Πιαηείαο Ωξνινγίνπ. Δίλαη έλα ζέκα πνπ ην ζπδεηάκε. Πνπ καο βαζαλίδεη θαηξό ηώξα. σζηά καο βαζαλίδεη. Γηαηί όηαλ μαλαθέξλεηο ζηε κλήκε θαη ζεο λα θέξεηο απηό ην ζεκάδη, ην νπνίν ζα νξίζεη ην ρώξν είλαη ζεκαληηθό. Γελ κπνξεί λα γίλεη έλα ζεκάδη «πξνγξακκαηηζκέλν». Απηό είλαη ην πξόβιεκα κε ηνλ Πύξγν. Γειαδή γηα λα ζαο εμεγήζσ, ν «Γξνκέαο» πνπ έθαλα γηα ηελ Αζήλα, πνηέ δελ θαληαδόκνπλα όηη ζα γίλεη ζεκάδη ηεο πόιεο. Κη απηνί πνπ έθαλαλ εθείλν ηνλ Πύξγν ηόηε, κε ην ξνιόη, ζηε Βέξνηα δελ ην ζθεθηόηαλ έηζη. Σν έθηηαμαλ γηα λα βιέπεη ν θόζκνο ηελ ώξα. Ήηαλ έλα θνηλσθειέο έξγν. Παιηά δελ ππήξραλ ξνιόγηα. Σν ξνιόη ήηαλ έλα πνιύ αθξηβό πξάγκα γηα λα ην έρνπλ νη πνιινί. Σν είραλ ειάρηζηνη. Οπόηε ήηαλ έλα θνηλσθειέο έξγν. Ξέξεηε ηόηε ν ρηύπνο ηνπ έθηαλε κέρξη ηα ρσξηά ηνπ θάκπνπ. Τώξα πσο ην ζθέθηεζηε; Σν ζπδεηνύζακε κε ηνλ ηαύξν Ξαξράθν, ην κνπζηθνζπλζέηε θαη ιέγακε όηη επεηδή ν θόζκνο όινο έρεη ξνιόγηα, από δεηνύκελν έγηλε θάηη πνπ ηώξα ην κηζνύκε. Γελ ην ζέινπκε πηα. Έρεη γίλεη θάηη άιιν ν ρξόλνο. Άξα ζήκεξα έρνπκε αλάγθε λα ζεκαηνδνηήζνπκε άιια πξάγκαηα. Είλαη ε εμειηθηηθόηεηα πνπ ηόζν ππθλά αλαθέξεηε; Η πξαγκαηηθή εμειηθηηθόηεηα. Απηά πνπ ζέινπκε λα ζεκαηνδνηήζνπκε πιένλ είλαη ε κέξα, ε λύρηα, νη επνρέο πνπ είλαη θάηη δηαθνξεηηθό. Πνπ ην μερλάκε. Δίλαη νη επνρέο, ε θύζε, ε βξνρή, ν ήιηνο, ν θαηξόο. Απηό ην ξνιόη ζα ʽπξεπε λα καο γπξίζεη πίζσ ζπκβνιηθά. Σε μεραζκέλα πξάγκαηα; Πνπ όκσο γηα ζήκεξα είλαη δεηνύκελα. Σόηε ήηαλ ην ξνιόη δεηνύκελν. Αλ ζέινπκε ινηπόλ λα θάλνπκε θάηη άιιν, πξέπεη λα είλαη ζπλδεδεκέλν κε θάηη πνπ καο ιείπεη. Δθεί έρσ θαηαιήμεη εγώ. Έρσ κηιήζεη κε ηνλ θ. Ξαξράθν θαη ιέκε ν ήρνο λα βγαίλεη, όηαλ είλαη Άλνημε, λα ηελ αλαγγέιιεη, λα γίλεηαη άιιν ρξώκα ην Καινθαίξη, ην Χεηκώλα θαη λα ππάξρνπλ άιινη ήρνη θάζε θνξά. Να θνηηάο θαη λα ιεο «Α! ήξζε ε Άλνημε» δειαδή. Έρσ ζθεθζεί όηη απηό είλαη ην δεηνύκελν ζήκεξα. Υπάξρεη όκσο ζπλήζσο έλα κείνλ γηα ηνλ θαιιηηέρλε, ην θόζηνο Ναη, είλαη θαη ιίγν πεξίεξγν. Όκσο έρσ άιιε άπνςε γηʼ απηό. Γελ πηζηεύσ όηη ππάξρεη έιιεηςε ρξεκάησλ. Πηζηεύσ όηη ππάξρεη έιιεηςε πίζηεο ζηα πξάγκαηα. Έρσ θάλεη ηεξάζηηα έξγα ζην εμσηεξηθό. Οπάζηγθηνλ, Ρώκε θ.ι.π. πνπ είραλ κεγάια κπάηδεη, έρσ θάλεη όκσο θαη ηεξάζηηα έξγα ζε ρσξηά, ζε βνπλά επάλσ, ζε πνιύ θησρά κέξε πνπ δελ είραλ ιεθηά. Όκσο απηνί πίζηεςαλ ζʼ απηά. Καη δνύιεςαλ εζεινληηθά, βξήθαλ ιεθηά, παξαθάιεζαλ γηα λα θάλνπλ απηό πνπ πίζηεςαλ. Σα κεγάια πξάγκαηα γίλνληαη ζηηο κεγάιεο θξίζεηο. Γηαηί ν θόζκνο απηό πνπ ρξεηάδεηαη ζε επνρέο θξίζεο είλαη ηα ζεκεία αλαθνξάο.

50 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Άρθρα- Περιοδικά Βικτώρια Αλλαμανή, η Βέροια περιοδικό Αρχαιολογία Δημήτρης Μάρτος, Το σχέδιο της πόλης Βέροιας των Έρτσου και Μακρυδήμα- Ιδεολογία και σχεδιασμός, Πολιτιστικά δρώμενα τευχ 50 Αναστασία Ταναμπάση, Η Βέροια και η Νάουσα κατά τον περιηγητή του 17 ου αι. ΕVLIYA CELEBI, Χρονικά ΕΜΙΠΥ,αρφ.6, 2009 Ολυμπία Μπέτσα,Όταν ο μύθος συναντάει την ιστορία, Χρονικά ΕΜΙΠΥαρ.φυλ5, 2009 ΓΕΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αναστάσιος Εμ. Χριστoδούλου, Ιστορία της Βέροιας,1960 Αλεξιάδης Γ., Βεροιώτικες αράδες, Βέροια 1984 Αλεξιάδης Γ., Βεροιώτικα και Θρακιώτικα, Θεσσαλονίκη 1985 Γιώργος Λιόλιος, Σκιές της πόλης,ευρασία 2008 Δήμος Βέροιας, Βέροια 1986 Ευστ. Στουγιαννάκη Ιστορία της πόλεως Ναούσης 1993 Ζάχος Στ., Αναμνήσεις ενός Βεροιώτη, Βέροια 1979 Θεολογίδου Κλ. Κουρουζίδης Θεοχάρης Περιβαλλοντικά μονοπάτια στη Βέροια. Με έμφαση στην αρχιτεκτονική κληρονομιά Ελληνική Ετ. Περ. και Πολιτισμού- Τοπική Επιτροπή Ημαθίας, Βέροια 2008 Παπανίδης Κλ., Βέροια γη Ημαθίας, Βέροια 1987 Παναγιώτης Χαλκιάς, Οδωνυμικό Βέροιας, Βέροια 2003 Σβαρνόπουλος Στ., Βεροιώτικα Χρονικά, Εργατικό Κέντρο Βέροιας, Βέροια 1985 Σβαρνόπουλος Στ., Πατριδογνωσία της Βέροιας. (Λαογραφικά της Βέροιας)., Βέροια 1984 Σιδηρόπουλος Νίκος, Τα πενιχρά κείμενα, Βέροια 1994 Χάιδω Μπατσαρά- Τζήκα, Βέροια-Οδοιπορικό μέσα στην πόλη, Βέροια 2002 Χατζηκώστας Αλέξανδρος, Η εθνική αντίσταση στο Ν.Ημαθίας,2003 Χιονίδης Γεώργιος, Ιστορία της Βέροιας,1960τομ Α Χιονίδης Γεώργιος, Ιστορία της Βέροιας,1970τομ Β ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Βέροιας Από το ιδιωτικό αρχείο του κ. Γεράσιμου Καλλιγά, τον οποίο ευχαριστούμε ιδιαίτερα και για τις προφορικές πληροφορίες που έχει αποκομίσει από την πολύχρονη ασχολία του με την παλιά πόλη. Η φωτογραφία του πρώτου ηρώου ευγενική προσφορά από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς Αρχείο Μιχάλης Γ. Κουσκουρής

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61