ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΥΟΛΟΓΙΑΣ. Διδάσκοντες: Σ. Γκιώκας, Σ. Νταϊλιάνης, Π. Μακρίδης

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΙΣΤΟΛΟΓΙΑΣ-ΕΜΒΥΟΛΟΓΙΑΣ Διδάσκοντες: Σ. Γκιώκας, Σ. Νταϊλιάνης, Π. Μακρίδης

2 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Τα ζώα συνδέονται μεταξύ τους όταν έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά στα οποία βασίζεται η ταξινόμηση είναι τα παρακάτω: Συμμετρία σώματος 1. Ασυμμετρία: έλλειψη οποιασδήποτε συμμετρίας π.χ., αμοιβάδα 2. Ακτινωτή συμμετρία: 3. Διαξονική συμμετρία: 4. Σφαιρική συμμετρία: πολλά επίπεδα συμμμετρίας που διέρχονται από ένα κατακόρυφο κοινό άξονα, π.χ., ύδρες. παρουσία δύο αξόνων και επιπέδων συμμετρίας, κάθετων μεταξύ τους. Η τομή των αξόνων και των επιπέδων βρίσκεται στο μέσο των δύο διαστάσεων, π.χ., εξακοράλλια (θαλάσσιες ανεμώνες) και κτενοφόρα. διαχωρισμός του σώματος σε συμμετρικά ήμισυ με επίπεδα οποιασδήποτε κατεύθυνσης, π.χ., ακτινόποδα πρωτόζωα. 5. Αμφίπλευρη συμμετρία: παρουσία ενός επιπέδου συμμετρίας που διέρχεται από τον επιμήκη άξονα του σώματος και το χωρίζει σε δύο συμμετρικά ήμισυ, το δεξιό και το αριστερό. Το νωτιαίο και το κοιλιακό μέρος είναι διαφορετικά. Ευνοείται η προς τα εμπρός κίνηση του ζώου και η κεφαλοποίηση, π.χ., βάτραχος. Κεφαλοποίηση και πολικότητα Πολικότητα = κίνηση προς το ένα άκρο του σώματος, πρόσθιο ή στοματικό Κεφαλοποίηση = συγκέντρωση νευρικών κέντρων προς το άκρο κίνησης. Αριθμός κυττάρων-ιστοί-όργανα Το Βασίλειο Animalia περιλαμβάνει μόνο πολυκύτταρα ζώα, με κατανομή λειτουργιών μεταξύ των κυτταρικών τους αθροισμάτων. Ιστός = ομάδες εξειδικευμένων κυττάρων της ίδιας δομής που εκτελούν την ίδια λειτουργία. Όργανο = σύνολο εξειδικευμένων ιστών που εκτελούν μία ή περισσότερες λειτουργίες.

3 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Τα ζώα συνδέονται μεταξύ τους όταν έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά. Ορισμένα από τα χαρακτηριστικά στα οποία βασίζεται η ταξινόμηση είναι τα παρακάτω: Κατηγορίες οργανισμών ανάλογα με την ύπαρξη κοιλώματος: 1. Ακοιλωματικοί = απουσία σωματικής κοιλότητας, εμφάνιση συμπαγούς σωματικής δομής, π.χ., πλατυέλμινθες και νημερτίνοι. 2. Ψευδοκοιλωματικοί = ύπαρξη περισπλαχνικής κοιλότητας (πρωτογενή κοιλότητα βλαστοκοίλωμα), όχι δευτερογενή που διακόπτει το μεσόδερμα, π.χ., ασχέλμινθες και ακανθοκέφαλα. 3. Ευκοιλωματικοί = τριπλοβλαστικά μετάζωα με σωματική κοιλότητα (κοίλωμα μεσοδερμικής προέλευσης), ή χωρίς κοίλωμα, λόγω δευτερογενούς απώλειάς του. Όλα τα όργανα περιβάλλονται από τοίχωμα του κοιλώματος που ονομάζεται περιτόναιο. Δακτυλιοσκώληκες: διαχωρισμός κοιλώματος σε διαμερίσματα με τη βοήθεια διαφραγμάτων που ονομάζονται μεταμερή ή σωμίτες.

4 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Εμβρυϊκή ανάπτυξη Πρωτογενή φυλετικά όργανα: Γονάδες α) όρχεις (σπερματοζωάρια, ) και β) ωοθήκες (ωάρια, ) Στάδιο ζυγωτού/αβγού: η γονιμοποίηση του ωαρίου από το σπερματοζωάριο. Κατηγορίες αβγών: Αλεκιθικά αβγά = απουσία λεκίθου, π.χ., θηλαστικά Μειο-λεκιθικά αβγά = ίση αναλογία λεκίθου κυτταροπλάσματος Ισολεκιθικά: ομοιόμορφη κατανομή της λεκίθου. Μεσο-λεκιθικά αβγά = μέτρια ποσότητα λεκίθου, π.χ., αμφίβια και ψάρια Πολυ-λεκιθικά αβγά = πολύ λέκιθος, π.χ., ερπετά, πτηνά. Τελολεκιθικά: συγκέντρωση της λεκίθου στο ένα ημισφαίριο (φυτικός πόλος) και του κυτταροπλάσματος στον αντίθετο πόλο (ζωϊκός πόλος). Ανάπτυξη ανάλογα με την ποσότητα της λεκίθου: 1. Έμμεση ανάπτυξη περιορισμένη ποσότητα λεκίθου, π.χ., αμφίβια. Μεταξύ εμβρυϊκής και ενήλικης μορφής παρεμβάλλεται το στάδιο της προνύμφης. 2. Άμεση ανάπτυξη περιορισμένη ποσότητα λεκίθου, πχ., θηλαστικά. Η σύνδεση του εμβρύου μέσω του πλακούντα με τη μητέρα, εξασφαλίζει τη θρέψη του εμβρύου. Στα πτηνά και στα ερπετά η ύπαρξη αρκετής ποσότητας λεκίθου εξασφαλίζει τη θρέψη του εμβρύου μέχρι την εκκόλαψη του νεαρού ατόμου.

5 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Εμβρυϊκή ανάπτυξη Στάδιο αυλάκωσης: μιτωτικές διαιρέσεις του αβγού και δημιουργία πανομοιότυπων κυττάρων (βλαστομεριδίων) σε αριθμό πολλαπλάσιο του 2 (2n), π.χ., 2, 4, 8, 16, 32, κ.ο.κ. Πρότυπα αυλάκωσης: 1. Ακτινωτή αυλάκωση = εμβρυϊκά κύτταρα τοποθετημένα σε ακτινωτή συμμετρία γύρω από το ζωϊκό-φυτικό πόλο, π.χ., Εχινόδερμα, Ημιχορδωτά και Χορδωτά. 2. Σπειροειδής αυλάκωση = εμβρυϊκά κύτταρα πλάγια ως προς τον άξονα ζωίκού-φυτικού πόλου, π.χ., Νημερτίνοι σκώληκες, Δακτυλιοσκώληκες, Στροβιλιστικοί πλατυέλμινθες, Μαλάκια, εκτός από τα Κεφαλόποφα, κλπ. 3. Αμφίπλευρη αυλάκωση = η 1 η αυλάκωση καθορίζει το μελλοντικό δεξί και αριστερό τμήμα του οργανισμού/αμφίπλευρη συμμετρία,π.χ., Ασκίδια (Χιτινόζωα). 4. Περιστροφική αυλάκωση = κατά την 2 η αυλάκωση το ένα βλαστομερίδιο διαιρείται μεσημβρινά (διαμέσου του άξονα ζωϊκού-φυτικού πόλου), ενώ το άλλο διαιρείται ισημερινά (κάθετα στον άξονα ζωϊκού-φυτικού πόλου), π.χ., Θηλαστικά. 5. Δισκοειδής αυλάκωση = η 1 η αυλάκωση περιορίζεται σε έναν μικρό κυτταροπλασματικό δίσκο στο πάνω μέρος της λεκίθου, π.χ., Ερπετά, Πτηνά, Ψάρια. 6. Επιφανειακή αυλάκωση = η αυλάκωση περιορίζεται στην κυτταροπλασματική παρυφή του αυγού, π.χ.,έντομα. Δισκοειδής Δισκοειδής Δισκοειδής Περιστροφική

6 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Εμβρυϊκή ανάπτυξη Βλαστίδιο: σχηματισμός κοίλης σφαίρας από τα βλαστομερίδια, στο εσωτερικό της οποίας (βλαστοκοίλωμα), συγκεντρώνεται η λέκιθος. Η στιβάδα των βλαστομεριδίων που περιβάλλει το βλαστοκοίλωμα αποτελεί το εξώδερμα. Γαστρίδιο: εγκόλπωση κυττάρων του φυτικού πόλου του βλαστιδίου και σχηματισμός της γαστρικής κοιλότητας (αρχέντερο) που περιβάλλεται από διπλή στιβάδα κυττάρων. Η εσωτερική στιβάδα (ενδοβλάστης) θα αποτελέσει το ενδόδερμα, ενώ η εξωτερική (επιβλάστης) θα αποτελέσει το εξώδερμα. - Το εξωτερικό στόμιο του αρχεντέρου θα αποτελέσει το βλαστοπόρο. - Από τη μετανάστευση κυττάρων της εσωτερικής επιφάνειας του εμβρύου στον ενδιάμεσο χώρο προέρχεται το μεσόδερμα κατά τη γαστριδίωση. Ανάπτυξη οργάνων και συστημάτων: 1. Εξώδερμα Εξωτερικό σωματικό επιθήλιο και παράγωγα, π.χ., τρίχες, νύχια, επιθηλιακοί αδένες, στοματικό επιθήλιο, επιδερμίδα δέρματος, κλπ. Νευρικός σωλήνας Νευρική κρηπίδα, π.χ., αισθητικά γάγγλια, μυελός επινεφριδίων, συμπαθητικά γάγγλια, οστά κρανίου, βραγχιακά τόξα κλπ. 2. Μεσόδερμα Νωτιαία χορδή, π.χ., περιτόναιο, υπεζωκός Κυκλοφορικό σύστημα, π.χ., αίμα, μυελός των οστών, λεμφαδένες, λεμφικό σύστημα, κλπ. Σωμίτες, π.χ., σκελετικοί μύες, οστά, χόνδροι σκελετού, κλπ. Όργανα ουρογεννητικού συστήματος, π.χ., ουρητήρες, νεφροί, γονάδες, κλπ. 3. Ενδόδερμα Επιθήλιο αναπνευστικού συστήματος Φάρυγγας Ήπαρ, πάγκρες Επιθήλιο ουρογεννητικού συστήματος

7 Βασικοί ταξινομικοί χαρακτήρες Εμβρυϊκή ανάπτυξη Ανάλογα με τη χρήση του βλαστοπόρου ως μελλοντικό στόμα του ζώου διακρίνουμε: Πρωτοστόμια: ο βλαστοπόρος συμπίπτει με το στόμα. Δευτεροστόμια: ο βλαστοπόρος είτε κλείνει, είτε εκφυλίζεται (π.χ., σπονδυλωτά), είτε δίνει άμεσα την έδρα του ζώου. Το στόμα σχηματίζεται στο αντίθετο άκρο του αρχεντέρου, μετά από συγκόλληση του ενδοβλάστη στον επιβλάστη και τη δημιουργία δευτερογενούς ανοίγματος, π.χ., εχινόδερμα, ημιχορδωτά, χαιτόγναθα και τα χορδωτά. Ανάλογα με την εμβρυϊκή προέλευση των δομών διακρίνουμε: Ομόλογες = οι δομές δύο ή περισσότερων διαφορετικών ειδών ζώων έχουν ίδια προέλευση Ανάλογες = οι δομές δύο ή περισσότερων ζώων, οι οποίες εκτελούν την ίδια λειτουργία, ανεξάρτητα από την εμβρυϊκή τους προέλευση, π.χ., πτέρυγες εντόμων και πτηνών. Ιστοί Ιστογένεση βλαστομεριδίων: μορφολογική εκδήλωση της λειτουργικής διαφοροποίησης του κυττάρου, έκφρασης του πρώιμου καταμερισμού εργασίας. Ιστός : ομάδα κυτάρων ίδιας διαφοροποίησης και λειτουργίας Κατά την εμβρυική ανάπτυξη οι βλαστικές στιβάδες διαφοροποιούνται σε 4 είδη ιστών: Επιθηλιακός ιστός: προέρχεται και από τα 3 βλαστικά δέρματα Συνδετικός ιστός: προέρχεται από το μεσόδερμα Μυϊκός ιστός: προέρχεται από το μεσόδερμα Νευρικός ιστός: προέρχεται από το εξώδερμα

8 Ιστοί 1. Επιθηλιακός ιστός Κύτταρα κανονικού σχήματος με ελάχιστη μεσοκυττάρια ουσία ανάμεσά τους. Σχηματισμός συνεχόμενων υμένων της εξωτερικής επιφάνειας του σώματος (επιδερμίδα), ή εσωτερικών κοιλοτήτων και κοίλων οργάνων (π.χ., έντερο, στομάχι, κλπ.). Καταλήγουν νευρικές απολήξεις. Δεν έχει αγγεία Τύποι επιθηλίου 1.1 Καλυπτήριο επιθήλιο Ανάλογα με το σχήμα των επιφανειακών κυττάρων του διακρίνεται σε: Πλακώδες: κύτταρα πεπλατυσμένα με τη διάσταση του πλάτους μεγαλύτερη εκείνης του ύψους. Το ίδιο σχήμα παρουσιάζει και ο πυρήνας τους. Κυβοειδές: ταυτόσημο ύψος και πλάτος και πυρήνα υποστρόγγυλο, τοποθετημένο στο κέντρο του κυττάρου. Κυλινδρικό: διάσταση του ύψους διπλάσια έως πενταπλάσια περίπου εκείνης του πλάτους. Ανάλογα με τον τρόπο που διατάσσονται τα κύτταρα στο χώρο, το επιθήλιο διακρίνεται στους εξής τύπους: Μονόστιβο: διάταξη κυττάρων σε μία στιβάδα. Πολύστιβο: διάταξη κυττάρων σε περισσότερες από μία κυτταρικές στιβάδες. Ψευδοπολύστιβο: ουσιαστικά μονόστιβο επιθήλιο, με τα κύτταρα να εφάπτονται στη βασική μεμβράνη και τους πυρήνες σε διαφορετικό επίπεδο, παρέχοντας έτσι την ψευδή εντύπωση των πολλαπλών στιβάδων. Λειτουργεί ως: α. Μεταφορικό (κροσσωτό επιθήλιο) β. Απορροφητικό και εκκριτικό (κυλινδρικό ή κιονοειδές) γ. Προστατευτικό (πολύστιβο επιθήλιο)

9 Ιστοί 1. Επιθηλιακός ιστός Τύποι επιθηλίου 1.1 Καλυπτήριο επιθήλιο Λειτουργεί ως: α. Μεταφορικό (κροσσωτό επιθήλιο) β. Απορροφητικό και εκκριτικό (κυλινδρικό ή κιονοειδές) γ. Προστατευτικό (πολύστιβο επιθήλιο) Πολύστιβο πλακώδες - Μη κερατινοποιημένο στο στόμα, στον κόλπο και στη μήτρα - Κερατινοποιημένο σε επιδερμίδα Μονόστιβο πλακώδες π.χ. σε κάψα του Bowman στο νεφρό Μονόστιβο κυλινδρικό π.χ. χοληδόχος κύστη Μονόστιβο κυβοειδές π.χ. στα θυλάκια του θυρεοειδούς αδένα Μονόστιβο κυβοειδές επιθήλιο Μονόστιβο επιθήλιο αμφιβίου Βλεφαροειδές επιθήλιο Ψευδοπολυστιβο κυλινδρικό (κροσσωτό) π.χ. αναπνευστικό Στρωματοειδές πλακώδης επιθήλιο

10 Ιστοί 1. Επιθηλιακός ιστός 1.2 Αδενικό επιθήλιο: Περιέχει εκκριτικά κύτταρα/αδένες: - Μονοκύτταροι αδένες = ανάμεσα στα κύτταρα του καλυπτηρίου του βλεννογόνου και αποτελούνται από τα βλεννογόνα καλυκοειδή κύτταρα (goblet cells). - Πολυκύτταροι αδένες = εκκριτικές επιθηλιακές πλάκες, ενδοεπιθηλιακοί αδένες, εξωεπιθηλιακοί αδένες, ενδοκρινικοί αδένες. Οι πολυκύτταροι αδένες διακρίνονται σε: Α) απλοί σωληνοειδείς, σχιστοί αδένες (π.χ., γαστρικοί και μηριαίοι) Β) απλοί σωληνοειδείς, σύνθετοι αδένες (π.χ., ιδρωτοποιοί αδένες) Γ) απλοί κυψελοειδείς ή βοτρυοειδείς αδένες (π.χ., βλεννογόνοι αδένες της στοματικής κοιλότητας) Δ) απλοί σωληνο-κυψελοειδείς, σχιστοί αδένες (π.χ., μαστικός αδένας, προστάτης, δακρυϊκοί αδένες) Ε) απλοί σωληνο-κυψελοειδείς, σύνθετοι αδένες (υπογνάθιοι αδένες, πάγκρεας, μαστικός αδένας). Εξωκρινείς αδένες: τα προϊόντα έκκρισης είναι ποικίλα (πεπτικά ένζυμα, γάλα, ορμόνες, χημικοί διαβιβαστές, βλέννα, κλπ.) Μεροκρινής έκκριση: η διαδικασία έκκρισης των προϊόντων των εξωκρινών αδένων, η οποία αφήνει άθικτο το κύτταρο, π.χ., ιδρωτοποιοί αδένες. Ολοκρινής έκκριση: η διαδικασία έκκρισης των προϊόντων των εξωκρινών αδένων, κατά την οποία το κύτταρο μεταβάλλεται σε έκκριμα, π.χ., σμηγματογόνοι αδένες. Αποκρινής έκκριση: η διαδικασία έκκρισης των προϊόντων των εξωκρινών αδένων, κατά την οποία παρατηρείται ταυτόχρονη αποβολή τμήματος της μεμβράνης και του κυτταροπλάσματος, μαζί με εκκριτικά σταγονίδια. Ενδοκρινείς αδένες = τα προϊόντα έκκρισης είναι πρωτεϊνες, πολυπετίδια, ή στεροειδή. Ρυθμίζουν: τις μεταβολικές λειτουργίες του οργανισμού την ταχύτητα χημικών αντιδράσεων στα κύτταρα τη διαπερατότητα της κυτταρικής μεμβράνης την εκκριτική λειτουργία των κυττάρων

11 Ιστοί 1. Επιθηλιακός ιστός- Τύποι αδενικού επιθηλιακού ιστού 1.2 Αδενικό επιθήλιο: Περιέχει εκκριτικά κύτταρα/αδένες: Καλυκοειδές κύτταρο Ιδρωτοποιοί αδένες (απλοί εσπειραμένοι σωληνοειδείς) Σμηγματογόνος αδένας (απλός διακλαδισμένος κυψελοειδής)

12 2. Συνδετικός ιστός Ανήκουν ιστοί με διαφορετικές λειτουργίες και κοινή προέλευση π.χ. σκελετικοί ιστοί (χονδρικός, οστίτης), το αίμα, και ο στηρικτικός ιστός. Από το μεσέγχυμα προέρχονται όλα τα είδη των κυττάρων του συνδετικού ιστού (εκτός της κεφαλής που έχουν νευρο-εξωδερματική προέλευση). Αποτελείται από: - Κολλαγόνες ίνες = λεπτές ίνες, άφθονες στον ερυθρό μυελό των οστών - Ελαστικές ίνες = κυλινδρικές, πλατυσμένες, συνήθως μεμονωμένες, σχηματίζουν δίκτυα με διάκενα, μέσω διακλαδώσεων και αναστομώσεων. - Ινοκύτταρα ή ινοβλάστες = επιμήκη, πλατυσμένα με μικρές και λεπτές αποφυάδες. - Λιπωδη κύτταρα = προσλαμβάνουν και αποταμιεύουν στο κυτταρόπλασμά τους κάποιες όξινες χρωστικές της ανιλίνης. - Σιτευτικά κύτταρα = μεγάλος αριθμός κόκκων στο κυτταρόπλασμά τους - Πλασματοκύτταρα = β-λεμφοκύτταρα στο ανοσοποιητικοί συστήματος που παράγουν αντισώματα - Μεταναστευτικά κύτταρα = λευκοκύτταρα του αίματος Διακρίνουμε τα παρακάτω είδη συνδετικού ιστού: i. Αραιός ή χαλαρός = ακανόνιστο δίκτυο λεπτών ινών (κυρίως κολλαγόνων) με άφθονη θεμέλια ουσία και από πολλά κύτταρα. Απαντά ως συνδετικό υπόστρωμα στα διάκενα μεταξύ των οργάνων γύρω από τα αγγεία και τα νεύρα. ii. Πυκνός = άφθονες κολλαγόνες ίνες, λίγα ινοκύτταρα, με λίγη εως καθόλου θεμέλια ουσία. Παράλληλες κολλαγόνες ίνες κανονικός πυκνός Ακανόνιστες κολλαγόνες ίνες ακανόνιστος πυκνός iii. Λιπώδης = πολυγωνικά ή σφαιρικά κύτταρα με λίπος σε ομάδες iv. Βλεννώδης = μόνο στο έμβρυο, με άφθονη βλεννώδη θεμέλια ουσία v. Δικτυωτός = δικτυωτές ίνες και μεσεγχυματικά κύτταρα ή δυκτυωτά vi. vii. Ελαστικός = ελαστικές ίνες Χρωματοφόρος = στα κατώτερα σπονδυλωτά κυρίως, με κοκκία χρωστικής. Στα ανώτερα σπονδυλωτά παρατηρείται στον αγγειώδη χιτώνα του οφθαλμού και στο δέρμα των θηλαστικών.

13 2. Συνδετικός ιστός Χαλαρός συνδετικός ιστός (αιμοφόρα αγγεία με βέλη) Πυκνός, ακανόνιστος συνδετικός ιστός από χόριο δέρματος ανθρώπου (ινοβλάστες με βέλη) Ινώδης συνδετικός ιστός ουράς ποντικού Πυκνός, κανονικός συνδετικός ιστός (τένοντας) Δικτυωτός συνδετικός ιστός (φλοιός επινεφριδίου)

14 2. Συνδετικός ιστός Λευκός λιπώδες συνδετικός ιστός. Φαιός λιπώδες συνδετικός ιστός. Λιπώδες συνδετικός ιστός νεαρού θηλαστικού ζώου (πυρήνες με βέλη). Ελαστικές ίνες. Ίνες κολλαγόνου.

15 2.1 Οστίτης ιστός - Οστά Εξειδικευμένος στηρικτικός-συνδετικός ιστός (σκληρή σύσταση και ακαμψία, λόγω της παρουσίας αλάτων ασβεστίου στην εξωκυττάρια θεμέλια ουσία). Αποτελείται από εξωκυττάρια (ή μεσοκυττάρια) θεμέλια ουσία και κύτταρα (οστεοβλάστες, οστεοκύτταρα και οστεοκλάστες) Οστεοβλάστες συνθέτουν το οργανικό τμήμα της εξωκυττάριας θεμέλιας ουσίας του οστού (κολλαγόνο, γλυκοζαμινογλυκάνες) και συμβάλλουν στην εναπόθεση των ανόργανων συστατικών βρίσκονται στην επιφάνεια της οστικής δοκίδας όταν εγκλωβιστούν στο οστεοειδές που συνθέτουν μεταβάλλονται σε οστεοκύτταρα. Οστεοκύτταρα προέρχονται από τις οστεοβλάστες (μέσα στα οστικά βοθρία) μέσω ενός συστήματος μικροσωληνίσκων και των κυτταροπλασματικών αποφυάδων τους επικοινωνούν με τα αγγεία του περιόστεου και του σωλήνα του Havers γιά θρέψη και ανταλλαγή μηνυμάτων συντηρούν τη μεσοκυττάρια θεμέλια ουσία. Οστεοκλάστες προέρχονται από τα μονοκύτταρα του αίματος είναι γιγαντοκύτταρα με πολλούς πυρήνες και άφθονο κυτταρόπλασμα απορροφούν οστό μετά από προσκόλλησή τους στην ελεύθερη επιφάνειά του οστού, στα βοθρία του Howship. Λειτουργίες των οστών μηχανική στήριξη του σώματος, κίνηση του σώματος με τη βοήθεια των μακρών οστών, προστασία ευαίσθητων οργάνων, όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά, οι πνεύμονες και ο νωτιαίος μυελός, μεταβολική αποθήκη, κυρίως για τα άλατα ασβεστίου και φωσφόρου.

16 2.1 Οστίτης ιστός - Οστά Οστίτης ιστός ανθρώπου Οστεοβλάστες Οστεοκύτταρα Οστεοκλάστες

17 2.2 Χονδρικός ιστός - Χόνδροι Συμπαγής, εύκαμπτος συνδετικός-στηρικτικός ιστός, που δέχεται τις πιέσεις χωρίς παραμόρφωση Στηρίζει μαλακούς ιστούς Εξασφαλίζει ολισθηρή επιφάνεια για τις αρθρώσεις Συμμετέχει στην ανάπτυξη και αύξηση των μακρών οστών Αποτελείται από μεσοκυττάρια θεμέλια ουσία και κύτταρα (χονδροβλάστες και χονδροκύτταρα) Περιβάλλεται από το περιχόνδριο (συνδετικός ιστός με αγγεία και νεύρα για τη θρέψη του χόνδρου, καθώς και χονδροβλάστες, με δυνατότητα σχηματισμού νέου χόνδρου (απουσία περιχόνδριου στον αρθρικό χόνδρο) Οι χόνδροι διακρίνονται σε: υαλοειδείς (απορροφούν τους κραδασμούς και απαντούν κυρίως σαν προσωρινός σκελετός κατά την εμβρυική ανάπτυξη, στον επιφυσιακό δίσκο των μακρών οστών, στις αρθρικές επιφάνειες των αρθρώσεων και στο στηρικτικό ιστό της αναπνευστικής οδού). ελαστικούς (παρέχουν ελαστικότητα και ευκαμψία και απαντούν στο πτερύγιο του αυτιού, στο τοίχωμα του έξω ακουστικού πόρου, στην ευσταχιανή σάλπιγγα, στην επιγλωττίδα του λάρυγγα). ινώδεις (δεν έχουν περιχόνδριο και απαντούν στους μεσοσπονδύλιους δίσκους, στις προσφύσεις των τενόντων στα οστά, στις συγχονδρώσεις των πλατεών οστών της πυέλου). Υαλώδες χόνδρος (οστεοβλάστες, Ο, και περιχόνδριο, Π) Ινώδες χόνδρος (ίνες κολλαγόνου σε γραμμές) Ελαστικός χόνδρος

18 2.2 Χονδρικός ιστός - Χόνδροι Ινώδες χόνδρος (ίνες κολλαγόνου σε γραμμές) Ινώδες χόνδρος Οστό σε ανάπτυξη και χόνδρος Υαλώδες χόνδρος (οστεοβλάστες, Ο, και περιχόνδριο, Π)

19 2.3 Αίμα και Λέμφος Διακρίνεται σε Πλάσμα (90% νερό μαζί με πρωτεϊνες, γλυκόζη, λιπίδια, μη-πρωτεϊνικές αζωτούχες ενώσεις), Ορό (πλάσμα, χωρίς ινοδωγόνο) και έμμορφα συστατικά (ερυθροκύτταρα, λευκοκύτταρα, αιμοπετάλια η θρομβοκύτταρα) Λέμφος = κυκλοφορεί στα λεμφαγγεία και στα λεμφογάγγλια και βοηθά στην κυκλοφορία των λεμφοκυττάρων και των άλλων ανοσολογικών παραγόντων Αίμα ανθρώπου (ερυθροκύτταρα απύρηνα) Αίμα πτηνού (ερυθροκύτταρα εμπύρηνα) Αίμα ψαριού (ερυθροκύτταρα εμπύρηνα) Ερυθροκύτταρα και αιμοπετάλια (βέλη) Διάφοροι τύποι λευκοκυττάρων

20 3. Μυϊκός ιστός Αποτελείται από μυϊκές ίνες (επιμηκυσμένα κύτταρα του ιστού με σαρκόπλασμα, αντί για κυτταρόπλασμα, και λίγη θεμέλια ουσία μεταξύ τους) οι οποίες διακρίνονται σε λείες, γραμμωτές και μυϊκές ίνες της καρδιάς. Γραμμωτοί μύες/μυϊκές ίνες εκτελούν γρήγορη, ισχυρή και συνήθως εκούσια συστολή. παρουσιάζουν αραιοχρωματικές και πυκνοχρωματικές ζώνες, που δίνουν την εντύπωση εγκάρσιων γραμμώσεων φέρουν ωοειδείς πυρήνες συνήθως στην περιφέρεια των κυττάρων κάτω από την κυτταρική μεμβράνη Καρδιακός μυς/μυϊκές ίνες κυλινδρικά και επιμήκη κύτταρα με ένα ή δυο το πολύ κεντρικούς πυρήνες και αποφυάδες ο μόνος μυς με δυνατότητα συστολής (ακόμα και αν καταργηθεί η νεύρωσή του) Λείοι μυς/μυϊκές ίνες εκτελούν συνεχείς ακούσιες, παρατεταμένες συστολές μικρής ισχύος απαντούν στα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων, της αναπνευστικής οδού και των λοιπών κοίλων σπλάγχνων. οι δομικές μονάδες του συστέλλονται συνολικά και όχι μεμονωμένα. Γραμμωτός μυς Καρδιακός μυς Λείοι μύες αιμοφόρων αγγείων Λείοι μύες γαστρεντερικού (αριστερά) και αναπνευστικού (δεξιά) συστήματος.

21 3. Μυϊκός ιστός Λείος ακούσιος μυς (σε αποδιάταξη) Εγκάρσια τομή μυός και τένοντα Ραβδωτός μυς

22 4. Νευρικός ιστός Νευρικά κύτταρα/νευρώνες. Η στήριξη και η απομόνωση των νευρικών κυττάρων εκτελείται από τα νευρογλοιακά κύτταρα/νευρογλοία. Νευρώνας Σώμα (περικάρυο) Αποφυάδες, δενδρίτες και νευρίτη Έλυτρα Νευρίτης με ένα ή περισσότερα έλυτρα = νευρική ίνα Εξωτερικό έλυτρο = έλυτρο Shwann (κύτταρα Scwann) Εσωτερικό έλυτρο = μυελώδες έλυτρο Παρουσία μυελώδους ελύτρου = εμμύελες ίνες Απουσία μυελώδους ελύτρου = αμύελες ίνες Διακόπτονται σε κανονικά διαστήματα σε σημεία Ranvier. που ονομάζονται κόμβοι του Νεύρα: δεσμίδες νευρικών ινών του περιφερικού νευρικού συστήματος, με ποικίλο πάχος, συνδεόμενες με συνδετικό ιστό. Γάγγλια: συνάθροιση πολλών νευρικών κυττάρων έξω από το νευρικό σύστημα. Τύποι νευρώνων Μονόπολος Δίπολος Πολύπολος

23 4. Νευρικός ιστός Επιμήκης τομή νεύρου Τομή νωτιαίου μυελού και νευρικά κύτταρα Νευρώνας με πυρήνα (Π), αδρό ενδοπλασματικό δίκτυο (ΟΝ, ουσία του Nissl) και νευράξονα (A)