«ΤΟ ΚΑΤ ΑΡΘΡΟ 70 ΚΠΟΛΔ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Α ΚΥΚΛΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ, ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ «ΤΟ ΚΑΤ ΑΡΘΡΟ 70 ΚΠΟΛΔ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ» ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Γ. ΙΟΡΔΑΝΗΣ (Α.Ε.Μ.429) ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΚΑΛΛΙΟΠΗ Θ. ΜΑΚΡΙΔΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009

2 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ Α ΚΥΚΛΟΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ, ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΑΣΤΙΚΟ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ «ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΚΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΑΤ ΑΡΘΡΟ 70 ΚΠΟΛΔ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ» ΜΙΧΑΗΛΙΔΗΣ Γ. ΙΟΡΔΑΝΗΣ (Α.Ε.Μ.429) ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ : ΚΑΛΛΙΟΠΗ Θ. ΜΑΚΡΙΔΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2009

3 I ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ αδημ. ΑΕΔ ΑΚ α.ν ανατ. ανωτ. ΑΠ αρθρ. αριθ. Αρμ ΑρχΝομ ΑΣΕΠ ΑχΝομ β.δ. βλ. γνμδ. γ.σ Δ δ.α δ.δ ΔΕΕ ΔΕΗ ΔΕΚ ΔΕΝ Δικογ. αδημοσίευτη Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο Αστικός Κώδικας αναγκαστικός νόμος ανατύπωση ανωτέρω Άρειος Πάγος άρθρο αριθμός Αρμενόπουλος Αρχείο Νομολογίας Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού Αχαϊκή Νομολογία βασιλικό διάταγμα βλέπε γνωμοδότηση γενική συνέλευση Δίκη διαιτητική απόφαση διδακτορική διατριβή Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Δικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων Δελτίο Εργατικής Νομοθεσίας Δικογραφία

4 II ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Δ/νη δ.σ εδ. ΕΔικΠολ ΕΕμπΔ ΕΕΝ ΕΕργΔ εισαγ. Ειρ ΕισΝΑΚ εκδ. ΕλλΔνη ΕμπΝ ΕΝΟΒΕ ΕπισκΕΔ επ. ΕΠΕ ΕπισκΕμπΔ επιχ. ΕΠολΔ ΕρμΑΚ ΕΣ ΕΣΔΑ ΕτΚ ΕφΑθ Δικαιοσύνη διοικητικό συμβούλιο εδάφιο Επιθεώρηση Δικαίου Πολυκατοικίας Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου Εφημερίς Ελλήνων Νομικών Επιθεώρηση Εργατικού Δικαίου εισαγωγή Ειρηνοδικείο Εισαγωγικός Νόμος Αστικού Κώδικα έκδοση Ελληνική Δικαιοσύνη Εμπορικός Νόμος Εταιρεία Νομικών Βορείου Ελλάδος Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου επόμενα Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου επιχείρημα Επιθεώρηση Πολιτικής Δικονομίας Ερμηνεία Αστικού Κώδικα Ελεγκτικό Συνέδριο Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Εφετείο Αθηνών

5 III ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΕφΑΔ κατωτ. ΚΔιοικΔ κεφ. ΚΠοινΔ ΚΠολΔ ΚΤΕΛ κ.υ.α λ.χ. μειοψ. ΜονΠρ Εφαρμογές Αστικού Δικαίου κατωτέρω Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας κεφάλαιο Κώδικας Ποινικής Δικονομίας Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Κοινό Ταμείο Εισπράξεων Λεωφορείων κοινή υπουργική απόφαση λόγου χάρη μειοψηφία Μονομελές Πρωτοδικείο ν. νόμος ν.δ ΝοΒ ΝΠΔΔ ΝΠΙΔ ΝΣΚ ΟλΑΠ ΟΤΑ ΟΤΕ παρ. π.δ περ. ΠειρΝομ ΠΚ νομοθετικό διάταγμα Νομικό Βήμα Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου Νομικό Συμβούλιο του Κράτους Ολομέλεια Αρείου Πάγου Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοικήσεως Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδος παράγραφος προεδρικό διάταγμα περίπτωση Πειραϊκή Νομολογία Ποινικός Κώδικας

6 IV ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΠολΔ Πολ.Πρ. Πολιτική Δικονομία Πολυμελές Πρωτοδικείο πρακτ.αναθ. πρβλ. π.χ Σ σελ. σημ. σ.σ.ε ΣτΕ συμβ. ΣχΠολΔ ΤΕΕ τευ. τομ. υ.α υποσ. ΧρΙΔ πρακτικά αναθεωρητικής επιτροπής παράβαλε παραδείγματος χάρη Σύνταγμα σελίδα σημείωση συλλογική σύμβαση εργασίας Συμβούλιο της Επικρατείας συμβούλιο Σχέδιο Πολιτικής Δικονομίας Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος τεύχος τόμος υπουργική απόφαση υποσημείωση Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου

7 V ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. Κυριότερες συντομογραφίες. I - III ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΩΣ ΓΕΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΠΑΡΟΧΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 1. Έννοια και λειτουργική αποστολή της αναγνωριστικής αγωγής Η αυτοτέλεια της αναγνωριστικής αγωγής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΚΑΤ ΑΡΘΡΟ 70 ΚΠΟΛΔ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ 1. «Η έννομη σχέση» - Εννοιολογικός προσδιορισμός Το ζήτημα των «επιμέρους» σχέσεων Διάκριση από την έννοια της έννομης κατάστασης Η εννοιολογική οριοθέτηση της «έννομης σχέσεως» υπό το φως της νομολογίας των δικαστηρίων Η συμβολή του αντικειμένου του δεδικασμένου στον προσδιορισμό του αντικειμένου της αναγνωριστικής αγωγής Τα γυμνά πραγματικά περιστατικά και η αυθεντική λύση αφηρημένων νομικών ζητημάτων ως αντικείμενο αναγνωριστικής αγωγής Σελίδα I

9 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 6. Το έννομο συμφέρον και η μέσω αυτού διάπλαση της έννοιας της «έννομης σχέσης» Η έννομη σχέση του ιδιωτικού δικαίου, ως αποκλειστικό αντικείμενο της αναγνωριστικής αγωγής Τα διαπλαστικά δικαιώματα ως αντικείμενο της κατ άρθρο 70 ΚΠολΔ αναγνωριστική αγωγής ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΣΧΕΣΕΩΣ ΠΡΟ ΤΡΙΤΟ 1. Η ταυτότητα των διαδίκων και των υποκειμένων της επίδικης έννομης σχέσεως Η νομιμοποιητική λειτουργία του εννόμου συμφέροντος στην αναγνωριστική αγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ Η ΥΠΑΡΚΤΗ ΚΑΙ ΕΝΕΣΤΩΣΑ ΕΝΝΟΜΗ ΣΧΕΣΗ 1. Η έννοια της υπαρκτής και ενεστώσας έννομης σχέσης Το ζήτημα της δικαστικής αναγνώρισης μελλοντικών και παρωχημένων έννομων σχέσεων ΕΠΙΛΟΓΟΣ Σελίδα II

10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ. 1-5 Σελίδα III

11 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Παγιωμένη πλέον στο πεδίο του σύγχρονου αστικού δικονομικού δικαίου, παρά τη διατύπωση μεμονωμένων δογματικών και πρακτικών επιφυλάξεων 1, θεωρείται η γνήσια δικονομική διάκριση των αγωγών 2, με γνώμονα τη μορφή της αιτούμενης δικαστικής προστασίας, σε καταψηφιστικές, αναγνωριστικές και διαπλαστικές 3. Κοινό παρονομαστή των τριών αυτών μορφών έννομης προστασίας αποτελεί η συνδρομή των θεμελιωδών στοιχείων, που συνθέτουν την αγωγή ως έννοια γένους. Ανεξάρτητα, λοιπόν, από την ειδικότερη φύση, την οποία προσλαμβάνει κάθε φορά η βασική επιθετική διαδικαστική πράξη της αγωγής, παρατηρείται ταυτότητα ως προς τα στοιχεία εκείνα, τα οποία συγκροτούν τον εννοιολογικό της πυρήνα 4. Επιγραμματικά, τη βάση της αγωγής καταλαμβάνει πάντοτε ορισμένο, αναγνωριζόμενο από την ουσιαστική έννομη τάξη, δικαίωμα (ή έννομη σχέση), η αποτελεσματική δικαστική προστασία του οποίου επιδιώκεται με την έγερση της αγωγής. Την άσκηση της εναρκτήριας 5 αυτής επιτευκτικής διαδικαστικής πράξης προκαλεί η υφιστάμενη διαστολή μεταξύ της διαμορφωθείσας πραγματικής καταστάσεως και του περιεχομένου του ιδιωτικού δικαιώματος, το οποίο, μετά την προσβολή του, αδυνατεί να ανταποκριθεί στο περιεχόμενο, που αυθεντικά αποδίδεται σ αυτό από τον ουσιαστικό νομοθέτη. Η άρση της απόκλισης 1 Βλ. Δ. Βαρβιτσιώτη, Η ανυπαρξία διαπλαστικών και καταψηφιστικών αποφάσεων και αγωγών, Δ 16, σελ. 501 επ., Π. Καργάδο, Το πρόβλημα των «διαπλαστικών» αγωγών και αποφάσεων, εκδ. 1975, σελ , Κ. Μπέη, Εισαγωγή στη δικονομική σκέψη, εκδ. 1974, σελ. 110, Μπρίνια, Αναγκαστική Εκτέλεσις, Β έκδοση, 1978, Α τόμος, σελ. 904, σημ. 19. Επιγραμματικά, οι ανωτέρω συγγραφείς υποστηρίζουν την άποψη ότι η δομή της διαίρεσης των αγωγών, βάσει του υποβαλλόμενου από τον ενάγοντα αιτήματος, σχετικώς μόνον συμβιβάζεται με τα δεδομένα και τα πορίσματα της δικονομικής επιστήμης. Η εν λόγω σχετικότητα οφείλεται στην πρόσδοση της έννομης συνέπειας της εκτελεστότητας στις αναγνωριστικές δικαστικές αποφάσεις, επιχείρημα που επιρρωνύει η γραμματική διατύπωση της διατάξεως του άρθρ εδ. α ΚΠολΔ, το οποίο αρκείται στο γενικό όρο «δικαστικές αποφάσεις», δίχως να προβαίνει σε οποιαδήποτε διαστολή ή εξειδίκευσή τους. Βλ. επίσης Μπρακατσούλα, Η Πολιτική Δίκη, εκδ. 2001, Α τόμος, σελ. 640, κατά την άποψη του οποίου η πρόσδοση της έννομης συνέπειας της stricto sensu εκτελεστότητας στα συμβολαιογραφικά έγγραφα, στο πλαίσιο της διατάξεως του άρθρ. 904 ΚΠολΔ, συνεπάγεται, κατά μείζονα λόγο, την αναγνώριση παραδοχή της αυτής έννομης συνέπειας και στις αναγνωριστικές δικαστικές αποφάσεις. 2 Ο αμιγώς δικονομικός χαρακτήρας της εν λόγω διάκρισης δικαιολογείται εκ του γεγονότος, ότι πρόκειται για μία κατανομή, η οποία επιχειρείται, αποκλειστικά και μόνον, επί τη βάσει των άμεσων ή κύριων συνεπειών της εκδιδόμενης δικαστικής απόφασης, ήτοι των συνεπειών που εδράζονται στο πεδίο της δικονομικής έννομης τάξεως, χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι απώτερες ή παρεπόμενες συνέπειες, οι οποίες αντλούνται από το χώρο της ουσιαστικής έννομης τάξεως. Βλ. Π. Καργάδο, Το πρόβλημα των «διαπλαστικών» αγωγών και αποφάσεων, εκδ. 1975, σελ. 8 9, Rosenberg Schwab, ZPR 10, 92,σελ. 437,οι οποίοι κάνουν λόγο για «rein prozesualle Enteilung». 3 Η εκδιδόμενη δικαστική απόφαση λαμβάνει, κατά λογική και τελολογική ακολουθία, τη μορφή της καταψήφισης, αναγνώρισης ή δικαστικής διάπλασης. Η διάκρισή τους στηρίζεται, κατά μία άποψη, στο περιεχόμενο της δικαστικής απόφασης, ενώ, κατά άλλη άποψη, συναρτάται με τον επιδιωκόμενο με την απόφαση άμεσο σκοπό. 4 Βλ. Κ. Κεραμέα, Ουσιαστικόν Δεδικασμένον επί προδικαστικών Ζητημάτων, εκδ. 1967, σελ. 121, Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ , Μπρακατσούλα, Η Πολιτική Δίκη, εκδ. 2001, Α τόμος, σελ , Οικονομίδη Λιβαδά Ι 80, σελ Στη διάκριση μεταξύ επιτευκτικών και διαμορφωτικών διαδικαστικών πράξεων αναφέρεται η ΕφΑθ 2291/2004, ΕΕΔ 2004, σελ Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 1

12 μεταξύ δικαιικού δέοντος και πραγματικού όντος, που στοιχειοθετεί την έννοια της ιδιωτικού δικαίου διαφοράς 6, πρέπει να επιδιώκεται δικαστικώς, κατόπιν της υποβολής αιτήσεως παροχής έννομης προστασίας 7. Τα προεκτεθέντα στοιχεία, συνιστώντας το ελάχιστο εννοιολογικό και λειτουργικό υπόβαθρο κάθε αιτήσεως για την παροχή έννομης προστασίας, δεν μπορούν ασφαλώς να παράσχουν επαρκή ουσιαστική αιτιολόγηση της παραδοσιακής πλέον «τριχοτόμησης» της διαδικαστικής πράξεως της αγωγής και της εκδιδόμενης δικαστικής απόφασης. Σύμφωνα με την κυρίαρχη γνώμη, η οριστική δικαστική απόφαση δυνατόν να περιέχει απλή διάγνωση (αναγνωριστική απόφαση) ή διάγνωση και καταψήφιση (καταψηφιστική απόφαση) ή διάγνωση και διάπλαση (διαπλαστική απόφαση), όχι όμως μόνο καταψήφιση ή διάπλαση. Συνεπώς, κατά την κρατούσα άποψη, κάθε οριστική δικαστική απόφαση έχει, τουλάχιστον και κυρίως, διαγνωστικό χαρακτήρα 8, ορισμένες δε από αυτές περιέχουν επιπροσθέτως και δήλωση βουλήσεως 9. Κατά τα πορίσματα μιας νέας δικονομικής αντίληψης, η οποία εκκινεί, εξίσου, από την παραδοχή ότι η δικαστική απόφαση εμπεριέχει, σε κάθε περίπτωση, αποκλειστικά και μόνο διάγνωση, αποκρούεται η φύση των εννόμων συνεπειών αυτής ως δηλώσεων βουλήσεως (ηθελημένων συνεπειών), υποστηρίζοντας ότι οι τελευταίες επέρχονται ex lege, με γνώμονα τη φύση του καταχθέντος στη δίκη και κριθέντος δικαιώματος 10. Και όταν με την απόφαση επιχειρείται η καταψήφιση ορισμένης ουσιαστικής αξιώσεως, τότε συνάπτεται, τόσο η έννομη συνέπεια του ουσιαστικού δεδικασμένου, όσο και αυτή της stricto sensu εκτελεστότητας. Σε κάθε περίπτωση, όπου αντικείμενο διαγνώσεως αποτελεί ορισμένο δικαίωμα δικαστικής διάπλασης, συνάπτεται δεδικασμένο και διαπλαστική ενέργεια, ενώ στη διάγνωση ενός απόλυτου εξουσιαστικού δικαιώματος, συνάπτεται, αποκλειστικά και μόνον, η δεσμευτική ενέργεια του δεδικασμένου. Επομένως, το θετικό δίκαιο είναι αυτό που, ανάλογα με τη φύση του κριθέντος δικαιώματος, προσδίδει στη διάγνωση διάφορα αποτελέσματα, δίχως να καθίσταται, ως εκ τούτου, απαραίτητο να υπάρχει πανηγυρική δήλωση διάπλασης ή καταψήφισης στο διατακτικό της δικαστικής αποφάσεως, αλλά να αρκεί η διάγνωση μιας εκτελεστής αξιώσεως ή ορισμένου δικαιώματος δικαστικής διαπλάσεως αντίστοιχα. 6 Βλ. Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ , ο οποίος προσεγγίζοντας εννοιολογικώς τον όρο «διαφορά», για την οποία έχουν δικαιοδοσία τα πολιτικά δικαστήρια, επισημαίνει ότι «αυτή ανακύπτει σε κάθε περίπτωση, κατά την οποία, από τη διαγωγή ή την κατάσταση ορισμένου προσώπου ή και από κάποια άλλη αιτία, δημιουργείται τέτοια διαταραχή στις έννομες σχέσεις άλλου προσώπου, ώστε να παρίσταται ως αμέσως αναγκαία η παροχή εκείνης της μορφής ένδικης προστασίας, μέσω της οποίας καθίσταται δυνατή η άρση της, αντικειμενικώς μη ικανοποιητικής, καταστάσεως». Γενικότερα, για την έννοια της διαφοράς αρκεί αντικειμενική δυσαρμονία μεταξύ του περιεχομένου του δικαιώματος και της πραγματικής κατάστασης. Υφίσταται, έτσι, διαφορά και στις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες ο εναγόμενος αναγνωρίζει την υποχρέωσή του, αλλά αδυνατεί λ.χ. να προβεί στην προσήκουσα εκπλήρωσή της. Η έριδα ή η αμφισβήτηση προκαλεί μεν πάντοτε διαφορά, δεν εντάσσεται, ωστόσο, στα απαραίτητα εννοιολογικά της στοιχεία. 7 Υπό την έννοια ότι, αν ο εναγόμενος εφησυχάσει, δεν στοιχειοθετείται διαφορά. 8. Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ Βλ. Κ. Μπέη, Η έννοια, λειτουργία και φύσις της δικαστικής αποφάσεως, εκδ. 1972, σελ. 132, τον ίδιο, Εισαγωγή στη δικονομική σκέψη, εκδ. 3 η (1981), παρ. 18, σελ Βλ. Κ. Παναγόπουλο, Ο χαρακτήρας των δικαστικών αποφάσεων και η διάκρισή τους σε αναγνωριστικές, καταψηφιστικές και διαπλαστικές, Δ 16, σελ Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 2

13 Καθίσταται, επομένως, κατά τα ανωτέρω, σαφές ότι ανεξάρτητα από οποιεσδήποτε εκτιμήσεις, οι οποίες συνέχονται με το ζήτημα του προσδιορισμού της ειδικότερης φύσης, που αποδίδεται στις έννομες συνέπειες της εκάστοτε δικαιοδοτικής κρίσεως, αμφότερες οι θεωρητικές αυτές απόψεις εντοπίζουν το κριτήριο διάκρισης αγωγών και αποφάσεων στη «φύση του καταχθέντος στη δίκη και διαγνωσθέντος δικαιώματος» 11. Ωστόσο, η επιχειρούμενη, κατ αυτόν τον τρόπο, αποσύνδεση του δικονομικού χαρακτηρισμού του ενδίκου βοηθήματος της αγωγής και της δικαστικής απόφασης, που εκδίδεται επ αυτής, από το περιεχόμενο (τη λογική άρθρωση), που προσλαμβάνει το εκάστοτε υποβαλλόμενο αγωγικό αίτημα 12, αποδεικνύει περίτρανα το μέγεθος της αοριστίας του εν λόγω κριτηρίου και την εγγενή του αδυναμία να οδηγήσει σε ασφαλή επιστημονικά συμπεράσματα 13. Συνεπώς το κριτήριο εκείνο, στο οποίο προσανατολίσθηκε τελικά η κυρίαρχη δικονομική αντίληψη, προκειμένου να προβεί στη δογματική ουσιαστική θεμελίωση της υφιστάμενης διαστολής μεταξύ των διαφόρων μορφών, που μπορεί να προσλάβει ο αγωγικός δικανικός συλλογισμός, οφείλουμε να το αναζητήσουμε σε ένα γενικότερο πεδίο, το οποίο βαίνει πέραν του ελάχιστου εννοιολογικού και λειτουργικού υποβάθρου της εναρκτήριας διαδικαστικής πράξεως, όπως μόλις ανωτέρω εκτέθηκε 14. Η καθιέρωση διαφόρων τύπων δικαστικής προστασίας καθιστά εναργή τη βούληση του δικονομικού νομοθέτη να θέσει στη διάθεση των κοινωνών του δικαίου, των οποίων προσβάλλονται τα ουσιαστικά δικαιώματα ή θίγονται τα εννόμως προστατευόμενα συμφέροντα, εναλλακτικές δικονομικές δυνατότητες προάσπισής τους 15. Ο φορέας του ουσιαστικού δικαιώματος, όντας το πλέον αρμόδιο πρόσωπο να προβεί 11 Βλ. Κ. Μπέη, Εισαγωγή στη δικονομική σκέψη, εκδ. 3 η (1981), σελ Αμφότερες οι θεωρητικές αυτές αντιλήψεις είναι έντονα επηρεασμένες από την πανδεκτιστική διδασκαλία, η οποία ταύτιζε εννοιολογικά τη δυναμική εκδήλωση του ουσιαστικού δικαιώματος με την αγωγή. 12 Βλ. Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ , κατά τον οποίο «η αναγνωριστική αγωγή προσδιορίζεται εκ της προς το δικαστήριον απευθυνομένης αιτήσεως και ουχί εκ του αντικειμένου αυτής. Εκ του είδους του δικαιώματος του αποτελούντος το αντικείμενον της αγωγής δεν κρίνεται και το είδος της αγωγής», Ν. Νίκα, Πολιτική Δικονομία II, εκδ. 2005, 60, σελ. 152, κατά τον οποίο το αίτημα καθορίζει, τόσο το είδος, όσο και την έκταση της αιτούμενης δικαστικής προστασίας. 13 Οι αξιόλογες προσπάθειες που, κατά καιρούς, καταβλήθηκαν για την αποκρυστάλλωση ενός ασφαλούς επιστημονικού κριτηρίου διάκρισης δεν έτυχαν, στη συντριπτική τους πλειονότητα, ευρύτερης αποδοχής. Πράγματι, τα κριτήρια του ρόλου που διαδραματίζει ο δικαστής στο πλαίσιο της διαπλαστικής δίκης, η εκτελεστότητα ως έννομη συνέπεια της δικαστικής απόφασης, η αντικειμενική και υποκειμενική οριοθέτηση των εν γένει αποτελεσμάτων της απόφασης, η ex tunc ή ex nunc ενέργεια που αυτή αναδίδει, δεν κατόρθωσαν να εξηγήσουν ικανοποιητικά τη σχετική διάκριση των αγωγών. Βλ. συναφώς Σ. Πανταζόπουλο, Η θεωρητική διαμάχη του χαρακτηρισμού των αναγνωριστικών (declaratifs) και διαπλαστικών (constitutifs) αποφάσεων στη Γαλλία (μια ενημερωτική προσπάθεια), Δ 17, σελ , Π. Ρεντούλη, Η έννοια και τα είδη των δικαστικών αποφάσεων στο γαλλικό αστικό δικονομικό δίκαιο, Δ 2006, τεύχος Ιουνίου. 14 Πέρα από την αδιαμφισβήτητη παιδαγωγική σημασία της διάκρισης των αγωγών και των αντίστοιχων αποφάσεων, η οποία καταφάσκεται από τη συντριπτική πλειονότητα των ελλήνων δικονομολόγων, κατέστη κοινός τόπος ότι η τελευταία έπρεπε περαιτέρω να δικαιολογηθεί βάσει ενός ασφαλούς επιστημονικού κριτηρίου προκειμένου να ανταποκριθεί άμεσα στις απαιτήσεις της κρατούσας γνώμης, η οποία απαιτεί σταθερά θεμέλια. 15 Κατ εφαρμογή του κανόνα ubi ius, ibi remedium, η χορήγηση δικαιώματος στο χώρο του ουσιαστικού δικαίου συνοδεύεται, κατ ανάγκη, και από την εξασφάλιση του δικονομικού μέσου για την προβολή και την άσκησή του, βλ επίσης Χ. Απαλαγάκη, Το δικαίωμα ακροάσεως των διαδίκων στην πολιτική δίκη, εκδ. 1989, σελ. 9, η οποία επισημαίνει ότι «η δικαστική προστασία τότε μόνο είναι πλήρης και πραγματική, όταν ο κοινός νομοθέτης, εξειδικεύοντας τις σχετικές συνταγματικές ρήτρες, προβλέπει με γενικά και αφηρημένα κριτήρια τις ενδεχόμενες προσβολές του δικαιώματος και την κάθε φορά πρόσφορη μορφή δικαιοδοτικής επεμβάσεως». Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 3

14 στην αξιολόγηση της έννομης καταστάσεώς του και στη στάθμιση των συμφερόντων του 16, επιλέγει να προσδώσει στην εναρκτήρια διαδικαστική πράξη εκείνη τη δικονομική μορφή, η οποία, κατά την κρίση του 17, παρίσταται ως η πλέον λυσιτελής προς ευόδωση του σκοπού που επιδιώκει 18. Με άλλα λόγια, ο δικονομικός νομοθέτης διανοίγει ευρεία περιθώρια επιλογής, ως προς την ένταση της αιτούμενης δικαστικής συνδρομής εκ μέρους του δικαιούχου του προσβαλλόμενου δικαιώματος ή του υποκειμένου της διασαλευθείσας έννομης σχέσεως 19. Η προμνησθείσα δικαιοπολιτική επιλογή εναρμονίζεται, άλλωστε, απόλυτα, τόσο με την τήρηση της αρχής της αυτονομίας της ιδιωτικής βουλήσεως, προβάλλοντας μία από τις πολλαπλές εκφάνσεις της στο πεδίο της δικονομικής έννομης τάξεως, όσο και με το δόγμα της ελεύθερης διαθέσεως του ουσιαστικού δικαιώματος, παριστάνοντας ένα αντιπροσωπευτικό δικονομικό της αντίκρισμα. Από τα παραπάνω συνάγεται, ότι το δογματικό θεμέλιο της επιχειρούμενης τριχοτόμησης της αγωγής σε καταψηφιστική, αναγνωριστική ή διαπλαστική, εντοπίζεται στον εκάστοτε επιθυμητό βαθμό επεμβάσεως της δικαιοδοτικής κρίσεως στο χώρο των ιδιωτικών 20 έννομων σχέσεων. Στο πλαίσιο μιας υποθετικής κλίμακας, η οποία θα απεικόνιζε τις δικονομικά αναγνωριζόμενες μορφές, τις οποίες δύναται να προσλάβει η αίτηση προς παροχή 16 Υπό την έννοια ότι, κατά βάση, ο φορέας της ουσιαστικής έννομης σχέσεως ενδιαφέρεται πρωτίστως για τη δικαστική επίλυση της υφιστάμενης διενέξεως, ενώ και η απόφαση που θα εκδοθεί προς άρση της διαφοράς, στις δικές του έννομες σχέσεις, κατά βάση, θα ασκήσει καταλυτική επιρροή. 17 Βλ. Κ. Κεραμέα, Σχέσεις αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής κατά το ελληνικό δίκαιο, 1985, σελ. 502, ο οποίος παρατηρεί ότι ο ενάγων μπορεί να προβεί σε επιλογή μεταξύ των διαφόρων μορφών της παρεχόμενης έννομης προστασίας, σύμφωνα με τις δικές του εκτιμήσεις, οι οποίες δεν υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο. 18 Το εν λόγω επιχείρημα εγείρει, ενδεχομένως, αμφιβολίες ως προς την προσφορότητά του να παράσχει επαρκή αιτιολόγηση της καθιερούμενης πλέον τριχοτόμησης της εναρκτήριας διαδικαστικής πράξεως της αγωγής, με το σκεπτικό ότι ενισχύει, ίσως, την κατίσχυση της θεωρητικής αντίληψης αναφορικά με τον έντονα ατομικιστικό χαρακτήρα (ατομοκρατική λειτουργία) της πολιτικής δίκης, η οποία εκδηλώνεται σε πλείονες θεμελιώδης δικονομικές ρυθμίσεις, όπως τα δικονομικά αξιώματα της διαθέσεως και συζητήσεως ή τη διαδικαστική προϋπόθεση της νομιμοποίησης. Βλ. σχετικώς και Alternativ Kommentar Koch, Kommentar zur Zivilprozessordnung, Gesamtherausgeber R. Wassermann, εκδ. 1987, παρ. 50, αρ. 1, όπου και επισημαίνεται ότι «η λειτουργία της πολιτικής δίκης γίνεται καταρχήν αντιληπτή ως εξατομικευμένη διαμάχη συγκεκριμένων φορέων ενός αμφισβητούμενου ουσιαστικού δικαιώματος». Κάλλιστα, εν τούτοις, μπορεί να αντιπαρατηρηθεί, ότι η συγκεκριμένη αιτιολόγηση έχει ήδη σταθμισθεί και αξιολογηθεί ως επαρκής από το δικονομικό νομοθέτη, ο οποίος την επιστράτευσε, ως σκέψη σκοπιμότητας, προκειμένου να διαπλάσει το περιεχόμενο του θεμελιώδους συζητητικού συστήματος (άρθρ. 106 ΚΠολΔ). Ο ακαδημαϊκός Σ. Κουσούλης, Οι πραγματικοί ισχυρισμοί στην πολιτική δίκη, εκδ. 2003, σελ. 3, επισημαίνει, σε συνάρτηση με το εν λόγω ζήτημα, ότι «σε τελευταία ανάλυση ο κάθε διάδικος είναι ο καλύτερος προστάτης των δικών του συμφερόντων, ώστε σε αυτόν πρέπει να εναποτεθεί η αποκλειστική εξουσία να προτείνει στη δίκη τα κρίσιμα πραγματικά περιστατικά». Βλ. σχετικά και Β. Πρωτονοτάριο, Σχέσεις, ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής στο σύγχρονο αστικό δικονομικό και ουσιαστικό δίκαιο και η πρακτική χρησιμότητα της πρώτης, ΕλλΔικ 1986, τόμ. 27, σελ. 433, κατά τον οποίο η αυτοτέλεια της γενικής αναγνωριστικής αγωγής θεμελιώνεται με δογματική επάρκεια στην απλή σκέψη ότι πρέπει να καταλείπεται στο δικαιούχο η εκτίμηση των πραγμάτων, αλλά ταυτόχρονα και η κρίση, αν εξασφαλίζεται ή όχι με την έκδοση ευνοϊκής αναγνωριστικής αποφάσεως. 19 Είναι αυτόδηλο, ότι από τα εν λόγω περιθώρια εκφεύγουν εκείνες οι, ρητά και περιοριστικά αναγραφόμενες στο νόμο, περιπτώσεις, κατά τις οποίες ο κοινός νομοθέτης έχει προεπιλέξει την προσφορότερη μορφή δικαστικής προστασίας, προκειμένου να επιτευχθεί η άρση της υφιστάμενης διαφοράς ή να αποκρυσταλλωθεί η νομική κατάσταση κατά τις επιταγές της ουσιαστικής έννομης τάξεως. 20 Βλ. Wengler, Internationales Privatrecht, έκδοση 1981, πρώτος τόμος, σελ. 372, ο οποίος κάνει λόγο για «Untersciede in der Intensitӓt des Rechtszwangs bei der Zwangsvollstreckung». Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 4

15 ένδικης προστασίας 21, κατά αύξοντα βαθμό της δικαιοδοτικής επεμβάσεως στο πεδίο των έννομων σχέσεων του ιδιωτικού δικαίου, στην κορυφή θα μπορούσε να τοποθετηθεί, είτε η καταψήφιση της ουσιαστικής αξιώσεως, είτε η διάπλαση της νομικής καταστάσεως, μέσω της δικαστικής απόφασης. Τη βάση δε αυτής θα καταλάμβανε η απλή αυθεντική διάγνωση αναγνώριση της έννομης σχέσεως, η οποία δεν επηρεάζει το παράπαν την ουσία της 22 (αναγνωριστική αγωγή απόφαση) 23. Κατά πάγια, λοιπόν, δικονομική αντίληψη, ο διάδικος, που προσφεύγει στο δικαιοδοτικό μηχανισμό, δεν είναι υποχρεωμένος να ζητήσει την προς αυτόν παροχή της ένδικης προστασίας που δικαιούται κατά του αντιδίκου του σε όλο της το εύρος 24. Δεν οφείλει να συμμετάσχει στη δικαστική διαμάχη, αποκλειστικά και μόνο, με τα ένδικα εκείνα βοηθήματα, τα οποία ανταποκρίνονται στις δικονομικές προδιαγραφές του ανώτερου επιπέδου της ως άνω αναφερθείσας υποθετικής κλίμακας, επιδιώκοντας, σε κάθε περίπτωση, την ισχυρότερη δυνατή ένταση δικαιοδοτικής επέμβασης στην έννομη σχέση που τον συνδέει με τον αντίδικό του. Αντιθέτως, μπορεί παραδεκτά να αρκεστεί στην απλή αναγνώριση των δικαιωμάτων του ή/και των αντίστοιχων υποχρεώσεων, που υπέχει ο αντίδικός του 25. Άλλωστε, και αυτή η ίδια η έννοια της παρεχόμενης δικαστικής προστασίας νοείται στις μέρες μας ευρύτερα, με αποτέλεσμα να περιλαμβάνει κάθε μορφή, η οποία μπορεί να διασφαλίσει την ικανοποίηση του εννόμου συμφέροντος του ενάγοντος. Η παρούσα διπλωματική εργασία αποβλέπει, κυρίως, στην εγγύτερη προσέγγιση του, πάντοτε επίκαιρου, ζητήματος του παραδεκτού αντικειμένου της αναγνωριστικής αγωγής στο πλαίσιο της πολιτικής δίκης. Αφού προηγουμένως διέλθουμε από το στάδιο της επισήμανσης ορισμένων βασικών διαπιστώσεων, αναφορικά με τη λειτουργική της αποστολή, ως βασικού θεσμού παροχής προληπτικής δικαστικής προστασίας, αλλά και το στάδιο μιας συνοπτικής επισκόπησης της πορείας που διήνυσε, μέχρι να κατοχυρώσει τη θέση, την οποία κατέχει σήμερα στην κοινή νομική συνείδηση, θα καταβληθεί, εν συνεχεία, προσπάθεια εντοπισμού 21 Επιτρεπτή καθίσταται, άλλωστε, η επικουρική σώρευση καταψηφιστικής, αναγνωριστικής και διαπλαστικής αγωγής σε κάθε νοητό μεταξύ τους συνδυασμό. Βλ. Π. Αρβανιτάκη, Η επικουρικότητα στην πολιτική δίκη, εκδ. 1989, σελ Βλ. Καργάδο, Το πρόβλημα των «διαπλαστικών» αγωγών και αποφάσεων, εκδ. 1975, σελ. 22, κατά τον οποίο «η απλή αναγνώρισις δεν μεταβάλλει (ούτε έτι δικονομικώς) την προϋφισταμένην νομικήν κατάστασιν». 23 Για την εν γένει ιστορική εξέλιξη και νομοθετική καθιέρωση του θεσμού της αναγνωριστικής αγωγής βλ. Δεληκωστόπουλο Σινανιώτη, Ερμηνεία κατ άρθρο του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας Α, εκδ. 1968, σελ. 203, Μ. Καλλιμόπουλο, Το νομοθετικόν έρεισμα γενικής αναγνωριστικής αγωγής, δ.δ. 1947, σελ , Κ. Κεραμέα, Προσφορά στον Γ. Μιχαηλίδη Νουάρο, Σχέσεις αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής κατά το ελληνικό δίκαιο, 1985, σελ , Κ. Κουτουρίση, Αναγνωριστική Αγωγή, ΑρχΝ 1986, τεύχος 3, σελ. 113, Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ , Β. Πρωτονοτάριο, Σχέσεις, ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής στο σύγχρονο αστικό δικονομικό και ουσιαστικό δίκαιο και η πρακτική χρησιμότητα της πρώτης, ΕλλΔικ 1986, τόμ. 27, σελ. 432, Γ. Ράμμο, Αναγνωριστική Αγωγή, ΕρμΑΚ, αρθρ. 127 ΕισΝΑΚ, Χ. Φραγκίστα, Νομικαί Μελέται, τόμ. Α, εκδ. 1987, σελ Συναφώς και ο ακαδημαϊκός Ν. Νίκας, Πολιτική Δικονομία II, εκδ. 2005, 63, σελ. 206, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι στο δικονομικό μας σύστημα κανείς δεν εξαναγκάζεται να επιλέξει συγκεκριμένη μορφή ή τύπο δικαστικής προστασίας για την επιδίωξη των σκοπών του. 25 Βλ. Χ. Φραγκίστα, Νομικαί Μελέται, τόμ. Α, εκδ. 1987, σελ , ΑΠ 809/2007, Νόμος. Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 5

16 των ειδικότερων εκείνων θεματικών, γύρω από τον άξονα των οποίων περιστρέφονται τα βασικότερα ερμηνευτικά ζητήματα, που αναφύονται στους κόλπους του εν λόγω θεσμού. Οι κυριότερες πτυχές του υπό εξέταση ζητήματος, θα αναπτυχθούν, μέσω της αποτύπωσης των κυριοτέρων δογματικών αντιλήψεων, οι οποίες έχουν κατά καιρούς υποστηριχθεί, αλλά και μέσω της προσφυγής σε μια σειρά σύγχρονων νομολογιακών παραδειγμάτων, αντλούμενων από διάφορους δικαιικούς κλάδους, ώστε να προκριθεί τελικά εκείνη η ερμηνευτική εκδοχή, που εναρμονίζεται πληρέστερα και αποτελεσματικότερα με την εμπρόθετη νομοθετική στάση. ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η αναγνωριστική αγωγή ως γενική μορφή παροχής έννομης προστασίας 1. Έννοια και λειτουργική αποστολή της αναγνωριστικής αγωγής Σύμφωνα με τον ορισμό, που επικρατεί στους κόλπους της σύγχρονης δικονομικής θεωρίας, τον οποίο εγκολπώνεται και η νομολογία των πολιτικών μας δικαστηρίων, υπό τον όρο «αναγνωριστική αγωγή» νοείται, εκείνη η ειδικότερη μορφή παρεχόμενης ένδικης προστασίας 26, η οποία κατευθύνεται στην αυθεντική δικαστική αναγνώριση της υπάρξεως ή ανυπαρξίας ορισμένης έννομης σχέσεως 27. Πιο αναλυτικά, με την έγερση της, κατ άρθρο 70 ΚΠολΔ, αναγνωριστικής αγωγής επιδιώκεται η αυθεντική διάγνωση του υπαρκτού (υποστατού) ή μη ορισμένης έννομης σχέσεως εν γένει ή/και αυτοτελώς του περιεχομένου 26 Βλ. Μ. Καλλιμόπουλο, Το νομοθετικόν έρεισμα γενικής αναγνωριστικής αγωγής, δ.δ. 1947, 3, σελ. 12, ο οποίος επισημαίνει ότι η αναγνωριστική αγωγή αποτελεί είδος της εναρκτήριας διαδικαστικής πράξεως της αγωγής. Το δικαίωμα προς αναγνωριστική αγωγή συνιστά ειδικότερη εκδήλωση του δικαιώματος προς αγωγή, που, με τη σειρά του, εδράζεται στο συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα δικαστικής προστασίας (20 1 Σ). Κ. Κεραμέα, Προσφορά στον Γ. Μιχαηλίδη Νουάρο, Σχέσεις αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής κατά το ελληνικό δίκαιο, 1985, σελ. 523, ο οποίος επισημαίνει ότι η αναγνωριστική αγωγή, από τότε που μπορεί να καταστεί αντικείμενό της οποιαδήποτε έννομη σχέση του ιδιωτικού δικαίου, απώλεσε, κατ ανάγκην, το γνώρισμά της ως εξειδικευμένου ενδίκου βοηθήματος. 27 Βλ. Μ. Καλλιμόπουλο, Το νομοθετικόν έρεισμα γενικής αναγνωριστικής αγωγής, δ.δ. 1947, 3, σελ , Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ. 58. Ο όρος έχει εισαχθεί στο δικονομικό μας σύστημα από τον Β. Οικονομίδη, σε απόδοση του αντίστοιχου γερμανικού «Anerkennungsklage». Η καθιέρωσή του οφείλεται στην κρατήσασα θεωρητική αντίληψη, κατά την οποία η έγερση αναγνωριστικής αγωγής ισοδυναμεί με άσκηση ουσιαστικού δικαιώματος του αιτούντος την παροχή δικαστικής προστασίας, στο οποίο αντιστοιχεί υποχρέωση του αντιδίκου του να προβεί σε αναγνώρισή του (obligatio ad agnoscendum). Εύστοχα, ωστόσο, παρατηρήθηκε ότι η σχετική υποχρέωση δεν βαρύνει τον αντίδικο. Αποδέκτης της είναι το δικαστήριο που επιλαμβάνεται της εκδίκασης της σχετικής υπόθεσης, το περιεχόμενο της οποίας συνίσταται, ειδικότερα, στη διαπίστωση του υπαρκτού ή μη της επίδικης έννομης σχέσεως. Στο πλαίσιο της ημεδαπής δικονομικής επιστήμης χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς, ως εννοιολογικά ισοσθενείς, οι εκφράσεις «προκριματική» ή «βεβαιωτική» ή «διαπιστωτική» αγωγή (Feststellungsklage, action declaratoire, azione di accertamento ή azione dichiarativa). Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 6

17 αυτής 28, του κύρους ή της ακυρότητας ορισμένης δικαιοπραξίας, αλλά και οποιασδήποτε γενικά νομικής πράξεως 29, μέσω της έκδοσης δικαστικής αποφάσεως αναγνωριστικού χαρακτήρα 30, με σκοπό την άρση της υφιστάμενης αβεβαιότητας στην έννομη κατάσταση του αιτούντος την παροχή ένδικης προστασίας, υπό τον όρο ότι δικαιολογείται προς τούτο άμεσο έννομο συμφέρον, δίχως να υποβάλλεται και να άγεται προς δικαιοδοτική διάγνωση, αίτημα του ενάγοντος, το οποίο κατευθύνεται συγχρόνως σε καταδίκη του εναγομένου προς παροχή Βλ. ΕφΘεσ 2549/2008, Νόμος, ΕφΠατρ 426/2006, ΑχΝομ 2007, σελ Και όταν μεν με την αναγνωριστική αγωγή επιδιώκεται η βεβαίωση της υπάρξεως ορισμένης έννομης σχέσεως κλπ. γίνεται λόγος για θετική αναγνωριστική αγωγή, όταν δε επιζητείται η βεβαίωση της ανυπαρξίας της έννομης σχέσεως πρόκειται για την αρνητική αναγνωριστική αγωγή. Βλ. ΕφΑθ 3186/2003, Δ/νη 2003, σελ. 1373, ΠΠρΑθ 6377/2007, ΧρΙΔ 2009, σελ. 132, βλ. σχετικά Κ. Ανδρουτσόπουλο, Η αρνητική αναγνωριστική αγωγή, ΕφΕΝ 1966, σελ , Β. Πρωτονοτάριο, Σχέσεις, ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής στο σύγχρονο αστικό δικονομικό και ουσιαστικό δίκαιο και η πρακτική χρησιμότητα της πρώτης, ΕλλΔικ 1986, τόμ. 27, σελ. 433, κατά τον οποίο η θετική αναγνωριστική αγωγή προσλαμβάνει πάντοτε επιθετική μορφή, ενώ η αρνητική αναγνωριστική αγωγή προβάλλει την αμυντική διάσταση του ένδικου αυτού βοηθήματος, καθώς ισοδυναμεί με πρόκληση στον εναγόμενο να ασκήσει δικαστικά το, αξιούμενο από αυτόν ή αμφίβολο από τα πράγματα, δικαίωμα. Επισημαίνει δε ότι η αγωγή με αίτημα την αναγνώριση της ακυρότητας ορισμένης έννομης σχέσεως ή την καθ οιονδήποτε τρόπο λύση, παύση ή ανατροπή αυτής, έχοντας επιθετικό χαρακτήρα, ομοιάζει προς τη θετική αναγνωριστική αγωγή. Αντίθετα, προσλαμβάνει αμυντικό χαρακτήρα και για αυτό το λόγο ισοδυναμεί ουσιαστικά με αρνητική αναγνωριστική αγωγή, η αίτηση δικαστικής προστασίας με αίτημα την αυθεντική κατάφαση του κύρους ή της μη λύσεως, παύσεως ή ανατροπής ορισμένης έννομης σχέσεως. Για την κατανομή του βάρους απόδειξης στην αρνητική αναγνωριστική αγωγή βλ. Σ. Σταύρου, Κατανομή του βάρους της απόδειξης μεταξύ των διαδίκων, Δ 2002, τεύχος Μαρτίου. Βλ. και ΕφΑθ 281/2009, Δ/νη 2009, σελ. 604, κατά την οποία για τη θεμελίωση της αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής, όπως η ένδικη - κύρια βάση - της αγωγής, αρκεί μόνο η αντιτασσόμενη από τον ενάγοντα, κατά του προβαλλόμενου δικαιώματος του εναγομένου, γενική άρνηση των πραγματικών περιστατικών που το στηρίζουν, χωρίς να είναι υποχρεωμένος ο ενάγων να επικαλεσθεί (και ν` αποδείξει) την αναλήθεια των πιο πάνω περιστατικών, τα οποία, έχει το βάρος να επικαλεσθεί και ν` αποδείξει ο εναγόμενος. Κατά συνέπεια, αυτός που ισχυρίζεται ότι κάποια εδαφική έκταση είναι δημοτικός ή κοινοτικός δρόμος, πρέπει, για να είναι ορισμένος ο ισχυρισμός του αυτός, να καθορίσει το νόμιμο τρόπο με τον οποίο απέκτησε την ιδιότητα αυτή. Βλ. και Π. Αρβανιτάκη, Τα χρονικά όρια του δεδικασμένου, εκδ. 1995, σελ , για το ζήτημα της διαφορετικής χρονικής οριοθέτησης του δεδικασμένου που παράγει η απόφαση επί θετικής ή αρνητικής αναγνωριστικής αγωγής. 29 Βλ. Ασπρογέρακα Γρίβα, Γενικές αρχές του Αστικού Δικαίου, εκδ. 1981, σελ. 221, Α. Γαζή, Γενικαί Αρχαί του Αστικού Δικαίου, τομ. Β, εκδ. 1973, σελ. 69, Μ. Καράση, Εγχειρίδιο Γενικώς Αρχών του Αστικού Δικαίου, Δίκαιο της Δικαιοπραξίας, εκδ. 1996, σελ. 3, E. Μιχελάκη, ΕρμΑΚ Εισαγ , αριθ. 2 και 3, Ν. Παπαντωνίου, Γενικές Αρχές του Αστικού Δικαίου, εκδ (3 η ), σελ. 245, Δ. Παπαστερίου Δ. Κλαβανίδου, Δίκαιο της Δικαιοπραξίας, εκδ. 2008, σελ. 3 4, οι οποίοι επισημαίνουν την ιδιαίτερη παρουσία της έννοιας της νομικής πράξεως, πέρα από την αδιαμφισβήτητη σημασία της για το Αστικό Δίκαιο, και στο πεδίο της Πολιτικής Δικονομίας. 30 Αντίστοιχα στην αλλοδαπή νομική ορολογία γίνεται λόγος περί Feststellungsurteil, jugement declaratoire, sentenza di accertamento ή sentenza dichiarativa. 31 Βλ. Δεληκωστόπουλο Σινανιώτη, Ερμηνεία κατ άρθρο του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας Α, εκδ. 1968, σελ , Κ. Κεραμέα, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, εκδ. 1986, σελ , Κ. Κουτουρίση, Αναγνωριστική Αγωγή, ΑρχΝ 1986, τεύχος 3, σελ. 113, Κ. Κουτσουλέλο, Πολιτική Δικονομία, σελ. 143, Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ. 58, Β. Μπρακατσούλα, Η Πολιτική Δίκη, εκδ. 2001, τομ. Α, σελ , Ν. Νίκα, Πολιτική Δικονομία I, εκδ. 2003, , Σ. Πανταζόπουλο, Αναψηλάφηση της απόφασης λόγω ψευδών αποδεικτικών μέσων, εκδ. 2009, σελ. 191, Β. Πρωτονοτάριο, Σχέσεις, ομοιότητες και διαφορές μεταξύ της αναγνωριστικής και καταψηφιστικής αγωγής στο σύγχρονο αστικό δικονομικό και ουσιαστικό δίκαιο και η πρακτική χρησιμότητα της πρώτης, ΕλλΔικ 1986, τόμ. 27, σελ , Γ. Ράμμο, Αναγνωριστική Αγωγή, ΕρμΑΚ, αρθρ. 127 ΕισΝΑΚ. Από το χώρο της νομολογίας των ελληνικών δικαστηρίων, άμεση αναφορά στην έννοια και τη λειτουργική αποστολή του θεσμού της αναγνωριστικής αγωγής απαντάται ενδεικτικά στις ΑΠ 874/2003, Νόμος, ΑΠ 989/1996, ΔΕΕ 1997, σελ. 190 και ΔΕΝ 1999, σελ. 1509, ΑΠ 919/1975, ΝοΒ 24, σελ. 255, ΕφΑθ 2855/2008, ΕφΑΔ 2009, Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 7

18 Από τον εν λόγω ορισμό συνάγονται, με ενάργεια, τα κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία του ενδίκου βοηθήματος της αναγνωριστικής αγωγής 33, τα οποία έχουν επιγραμματικά ως ακολούθως. Αρχικά, καθίσταται απαραίτητη η συνδρομή άμεσου έννομου συμφέροντος, το οποίο αιτιολογεί με επάρκεια την υποβολή αιτήσεως προς παροχή ένδικης προστασίας, υπό τον τύπο αναγνωριστικής δικαστικής αποφάσεως. Συνακόλουθα, η αιτούμενη έννομη προστασία πρέπει να έχει ως αντικείμενο την αυθεντική διάγνωση της υπάρξεως ή ανυπαρξίας έννομης σχέσεως του ιδιωτικού δικαίου. Αντίθετα, έννομες σχέσεις αντλούμενες από το χώρο του δημοσίου δικαίου καθίστανται παραδεκτώς αντικείμενο αναγνωριστικής αγωγής και, συνακόλουθα, περιεχόμενο δικαστικής απόφασης αναγνωριστικού χαρακτήρα, μόνον κατά το μέτρο που υπάγονται στη δικαιοδοσία των πολιτικών δικαστηρίων. Τέλος, τα υποκείμενα της τριμερούς δημοσίου δικαίου έννομης σχέσεως της αναγνωριστικής δίκης δεν ταυτίζονται απαραίτητα με τα, κατά το ουσιαστικό δίκαιο, υποκείμενα της έννομης σχέσεως, που αποτέλεσε το αντικείμενο της αναγνωριστικής αγωγής 34. Για την πλήρη οριοθέτηση του εννοιολογικού πλάτους της αναγνωριστικής αγωγής και την εντεύθεν κατανόηση του λειτουργικού της μηχανισμού στο πλαίσιο του ισχύοντος δικονομικού συστήματος, κρίσιμη αποβαίνει η συνοπτική αποτύπωση της λογικής της δομής. Όπως κάθε πράξη εφαρμογής του δικαίου, προσλαμβάνει και η αναγνωριστική αγωγή, από λογική άποψη, την δομή του μεικτού υποθετικού υπαγωγικού συλλογισμού 35. Συγκεκριμένα, ο ενάγων προβάλλει το νομικό ισχυρισμό, ότι τα πραγματικά γεγονότα που θεμελιώνουν, κατά το νόμο, την ιστορική αγωγική βάση (κατηγορική κρίση της ελάσσονος προκειμένης), υπαγόμενα σε ορισμένο δικαιικό κανόνα (υποθετική κρίση της μείζονος προκειμένης), επισύρουν την έννομη συνέπεια, που διαλαμβάνεται στο αναγνωριστικό αγωγικό αίτημα, υποβάλλει δε ακολούθως στο δικαστήριο αναγνωριστικό αίτημα διαγνώσεως αναφορικά με την ύπαρξη ή ανυπαρξία της εν λόγω έννομης συνέπειας 36. Κατ αυτό τον τρόπο, ο νομικός ισχυρισμός του ενάγοντος στην αναγνωριστική αγωγή αποτελεί την αιτιολογία και το νομικό θεμέλιο του υποβαλλόμενου αναγνωριστικού αιτήματος. Ο προβαλλόμενος νομικός ισχυρισμός και το υποβαλλόμενο αναγνωριστικό αίτημα συνθέτουν, από κοινού, τη σελ. 198, ΕφΠατρ 38/2004, ΑχΝομ 2005, σελ. 218, ΕφΑθ 431/2001, Δ/νη 2001, σελ. 1355, ΕφΑθ 9550/1998, Δ/νη 1999, σελ. 1103, ΕφΑθ 1087/1997, Δ/νη 1998, σελ. 414, ΕφΑθ 8009/1997, ΝοΒ 1998, σελ. 652, ΕφΘεσ 117/1993, Αρμ. 1993, σελ. 221, ΕφΑθ 7353/1988, Αρμ. 1989, σελ. 249, ΕφΑθ 13299/1987, Δ/νη 1990, σελ. 567, ΕφΑθ 1662/1987, Δ 1990, σελ Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσέγγιση του όρου «επιδίκαση» από την ΑΠ 1404/2007, Νόμος. Σύμφωνα με αυτή, ο όρος «επιδίκαση» νοείται με την ευρεία έννοια της τελεσίδικης δικαστικής βεβαίωσης της απαίτησης και με αναγνωριστική διάταξη. 33 Στα εννοιολογικά στοιχεία της γενικού ένδικου βοηθήματος της αναγνωριστικής αγωγής αναφέρεται ευθέως η ΑΠ 224/2007, ΧρΙΔ 2007, σελ Κάθε ένα από τα θεμελιώδη αυτά στοιχεία του δικονομικού θεσμού της αναγνωριστικής αγωγής θα αποτελέσουν αντικείμενο των αναπτύξεων που ακολουθούν στο κύριο τμήμα της παρούσας μελέτης. 35 Βλ. Β. Οικονομίδη, Στοιχεία του αστικού δικαίου, Γενικαί Αρχαί, εκδ (ανατυπ. της 3ης έκδοσης 1925), παρ. 97, σημ. 5, σελ , Π. Γέσιου Φαλτσή/ Α. Καίση, Η πολιτική δίκη σε κίνηση I, εκδ. 1985, αρ. 12, σελ. 31, Γ. Μητσόπουλο, Θέματα γενικής θεωρίας και λογικής του δικαίου, εκδ. 2005, 4, σελ. 147, Ε. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, Αντικειμενικά όρια ιδίως επί ενστάσεων, εκδ. 2002, σελ Με την αίτηση ο διάδικος γνωστοποιεί, στο πλαίσιο της ισχύος του συστήματος διαθέσεως, τη βούλησή του για την έκδοση δικαστικής αποφάσεως ορισμένου περιεχομένου, ουσιαστικού ή δικονομικού χαρακτήρα. Βλ. Κ. Μακρίδου, Πρόσθετοι λόγοι εφέσεως κατά τον ΚΠολΔ, εκδ. 2000, σελ Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 8

19 δικονομική αξίωση του ενάγοντος, η οποία παριστά το ουσιαστικό αντικείμενο της αναγνωριστικής δίκης 37. Συμπερασματικά και σε άμεση συνάρτηση με το θέμα της παρούσας μελέτης, αντικείμενο της, κατ άρθρο 70 ΚΠολΔ, αναγνωριστικής αγωγής αποτελεί η εκ μέρους του ενάγοντος ασκούμενη δικονομική αξίωση, η οποία περικλείει αίτημα αναγνωριστικού χαρακτήρα, συνιστάμενο, κατά τα ανωτέρω, στην αυθεντική διαπίστωση του υπαρκτού ή μη ορισμένης έννομης σχέσεως 38. Σε απόλυτη αντιστοιχία βρίσκεται, εξάλλου, κατά λογική και τελολογική αναγκαιότητα, και η λογική άρθρωση της αναγνωριστικής δικαστικής απόφασης. Η τελευταία, ως πράξη αυθεντικής διάγνωσης της νομικής κατάστασης και απαγγελίας των προσηκουσών, σε κάθε ατομική περίπτωση, εννόμων συνεπειών, αφού προηγουμένως διέλθει από τα στάδια της εξέτασης του παραδεκτού και της νομικής και ουσιαστικής βασιμότητας της εκάστοτε ασκούμενης αναγνωριστικής αγωγής, καταλήγει στο συμπέρασμα (πόρισμα) του τελικού δικανικού υπαγωγικού συλλογισμού, τον οποίο και ενσωματώνει. Το συμπέρασμα δε αυτό, 39 μορφώνοντας το διατακτικό σκέλος της αναγνωριστικής αποφάσεως, έγκειται στην αυθεντική (με δύναμη ουσιαστικού δεδικασμένου) αναγνώριση της κρίσης, αναφορικά με την κατάληψη ή μη της κρινόμενης ατομικής περίπτωσης από την έννομη συνέπεια του εκάστοτε εφαρμοστέου δικαιικού κανόνα. Λαμβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω εκτεθέντα, οδηγούμαστε, με λογική συνέπεια, στην ασφαλή διακρίβωση της λειτουργικής αποστολής της αναγνωριστικής αγωγής, ως γενικού 40 τύπου παροχής έννομης προστασίας. Κύριο γνώρισμα αυτής και συγχρόνως ειδοποιό διαφορά της σε σχέση με τις λοιπές εναλλακτικές δικονομικές δυνατότητες προάσπισης ιδιωτικών δικαιωμάτων και εννόμων συμφερόντων, συνιστά ο εμπρόθετος νομοθετικός προσανατολισμός του ρυθμιστικού της βεληνεκούς, ως γενικού ένδικου βοηθήματος, στην 37 Βλ. Π. Αρβανιτάκη, Οι διάδικοι στην πολιτική και διοικητική δίκη, εκδ. 2005, σελ. 43, Κ. Καλαβρό, Το αντικείμενον της πολιτικής δίκης Ι, εκδ. 1983, σελ. 19 επ., Π. Καργάδο, Το πρόβλημα των «διαπλαστικών» αγωγών και αποφάσεων, εκδ. 1975, σελ. 134 επ., Κ. Κεραμέα, Ουσιαστικόν Δεδικασμένον επί προδικαστικών Ζητημάτων, εκδ. 1967, σελ. 121, Δ. Κονδύλη, Το Δεδικασμένο κατά τον κώδικα πολιτικής δικονομίας, 2 η έκδοση 2007, σελ , Κ. Μακρίδου, Η αόριστη αγωγή και οι δυνατότητες θεραπείας της, Δ εκδ. 2006, σελ. 66, Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ και 96 επ., τον ίδιο, Η Θεωρία, Μελέται, σελ Τη δικονομική αξίωση, «που εκφράζεται με αίτηση παροχής δικαστικής προστασίας για την προβαλλόμενη ιστορική αιτία», θεωρούν ως αντικείμενο της δίκης οι ΑΠ 1459/2000, Νόμος, ΟλΑΠ 12/1989, ΕλλΔνη 1989, σελ Μπορεί, ωστόσο, να περιέχεται και στο αιτιολογικό της αποφάσεως. Βλ. σχετικώς ΑΠ 846/2006, Νόμος, ΕφΑθ 9837/1996, ΕλλΔνη 1997, σελ Κατά τον Hans W. Fasching η γενική αναγνωριστική αγωγή συγκαταλέγεται μεταξύ των κυριοτέρων θεσμών παροχής προληπτικής δικαστικής προστασίας. Πράγματι, τόσο σε νομοθετικό, όσο και σε νομολογιακό επίπεδο, θεωρείται καθόλα παραδεκτή η άσκηση αναγνωριστικής αγωγής, ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες κατά τις οποίες η επίδικη ουσιαστική αξίωση δεν είναι γεγεννημένη. Για το λόγο αυτό, άλλωστε, προκρίθηκε τελικά η διαγραφή της σχετικής φράσεως της διατάξεως του άρθρου 127 ΕισΝΑΚ και η μη αυτούσια μεταφορά της στη διάταξη του άρθρου 70 ΚΠολΔ, κατά τη χρονική περίοδο μεταφοράς της διάταξης από την ουσιαστική στη δικονομική μας κωδικοποίηση. Εξάλλου, το γεγεννημένο της αξιώσεως δεν απαιτείται, υπό το κράτος της ισχύος του ΚΠολΔ, ούτε για την καταψηφιστική αγωγή (αρθρ. 69 ΚΠολΔ). Σε αυτές τιε περιπτώσεις, η αναγνωριστική δίκη ενεργεί ως παραδεκτή a priori επίλυση τμήματος μελλοντικών διαφορών, μολονότι ο ενάγων δεν επιτρέπεται από το νόμο να ικανοποιήσει επιθετικά την αξίωσή του. Ο Blomeyer θεωρεί, γενικά, την αναγνωριστική αγωγή ως μορφή προληπτικής έννομης προστασίας (preventive remedies). Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 9

20 απλή αυθεντική βεβαίωση της υπάρχουσας, σε δεδομένο χρονικό σημείο 41, νομικής καταστάσεως. Όπως χαρακτηριστικά ειπώθηκε, με την αναγνωριστική αγωγή επιζητείται η επίσημη απλώς φωτογραφία της έννομης σχέσεως, που αποτελεί το αντικείμενό της 42, η παροχή ενός πιστοποιητικού ως προς την ύπαρξη ή την ανυπαρξία της 43. Μολονότι το αναγνωριστικό αίτημα συνιστά τον ελάχιστο πυρήνα κάθε μορφής αγωγής 44, η αναγνωριστική αγωγή δεν συνιστά παρά έναν δικονομικό απλώς θεσμό, ο οποίος δεν κατευθύνεται στην πραγμάτωση δικαιώματος του ουσιαστικού δικαίου, στο μέτρο που στο πλαίσιο της ισχύουσας ουσιαστικής έννομης τάξης, δεν προβλέπεται αυτοτελώς αξίωση για αναγνώριση του υποστατού ή μη έννομης σχέσεως του ιδιωτικού δικαίου 45. Η ευδοκίμησή της δεν συνεπάγεται, ούτε την αυτοδίκαιη μεταβολή της υφιστάμενης νομικής κατάστασης, που στοιχειοθετεί τη βασική επιδίωξη της εκάστοτε ασκούμενης διαπλαστικής αγωγής, διατηρώντας άθικτη την ουσία της επίδικης έννομης σχέσεως (καθώς δεν συνιστά η ίδια δικαιογόνο περιστατικό) 46, ούτε τη δημιουργία εκτελεστού τίτλου για την αναγκαστική προσαρμογή της πραγματικότητας στις δικαιικές επιταγές, που σκιαγραφεί τον ύψιστο σκοπό της καταψηφιστικής αγωγής 47. Στερείται, επομένως, εξ ορισμού, η εκδιδόμενη αναγνωριστική απόφαση, τόσο της έννομης συνέπειας της διαπλαστικής ενέργειας 48, όσο και της έννομης συνέπειας της stricto sensu εκτελεστότητας 49. Επέρχεται, εντούτοις, σε κάθε περίπτωση, η 41 Η δέσμευση που παράγει το δεδικασμένο αναφορικά με την ύπαρξη ή ανυπαρξία ορισμένης έννομης σχέσης ή συνέπειας ανατρέχει στο χρόνο, κατά τον οποίο έγινε η πρώτη (ή η τελευταία) συζήτηση επί της ουσίας. Παράγεται, δηλαδή, δέσμευση, ότι η έννομη σχέση που κρίθηκε υπήρχε ή δεν υπήρχε κατά το χρόνο εκείνο. Βλ. Π. Αρβανιτάκη, Τα χρονικά όρια του δεδικασμένου, εκδ. 1995, σελ Κατά την χαρακτηριστική έκφραση του ακαδημαϊκού Χ. Φραγκίστα. 43 Βλ. Ν. Νίκα, Πολιτική Δικονομία I, εκδ. 2003, σελ Επί παραδείγματι, στην περίπτωση της διαπλαστικής αγωγής, αντικείμενο της δίκης συνιστά το δικαίωμα δικαστικής διαπλάσεως, το οποίο επικαλείται ο ενάγων, η δε απόφαση που δέχεται την αγωγή ενέχει αναγκαίως αναγνώριση του δικαιώματος αυτού. Δ. Κονδύλη, Το Δεδικασμένο κατά τον κώδικα πολιτικής δικονομίας, 2 η έκδοση 2007, σελ. 241, ο οποίος, σε άλλο τμήμα της μελέτης του (σελ. 418, υπ. 44), αναγνωρίζει ως ορθότερη την άποψη, ότι η αναγνώριση της κυριότητας δεν αποτελεί αναγκαίο αίτημα της διεκδικητικής αγωγής, παρά τη διατύπωση του άρθρου 1094 ΑΚ, Α. Κρητικό, Περί της φύσεως της εκ του άρθρο 1012 ΑΚ αγωγής και αποφάσεως, Δ 6, σελ. 365, Ε. Ποδηματά, Δεδικασμένο Ι, Αντικειμενικά όρια ιδίως επί ενστάσεων, εκδ. 2002, σελ. 47, ΕφΠειρ 55/2009, Δ 2009, σελ Βλ. Ν. Νίκα, Πολιτική Δικονομία I, εκδ. 2003, σελ Ο εν λόγω δικονομικός προσανατολισμός του θεσμού της αναγνωριστικής αγωγής εκδηλώθηκε κατά το πρώτο μισό του 19 ου αιώνα. Ήδη από αυτή την εποχή ανάπτυξης των κυριοτέρων δικονομικών θεσμών, διεγνώσθη πως το ερώτημα, αν ένα αμφισβητούμενο ουσιαστικό δικαίωμα πρέπει να αναγνωρισθεί ως προς την υπόστασή του, δε μπορεί να επιλυθεί με γνώμονα την ουσιαστικού δικαίου φύση της έννομης σχέσεως. Αν ο διάδικος εξασφαλίσει στα δικαστήρια την αυθεντική διάγνωση του δικαιώματός του, σε περίπτωση ύπαρξης μιας τέτοιας ανάγκης για παροχή έννομης προστασίας, τότε δεν χρειάζεται πια την (καθεαυτή αμφισβητούμενη) αξίωση για αναγνώριση της έννομης σχέσεως. 46 Ως εκ τούτου, αποκρουστέα καθίσταται η άποψη, που σποραδικά εμφανίστηκε στους κόλπους της παλαιότερης νομολογίας, κατά την οποία η δικαστική απόφαση, που εκδίδεται επί εμπράγματης αναγνωριστικής αγωγής, αποτελεί δικαιογόνο του εμπράγματου δικαιώματος περιστατικό (constitutiva και όχι απλώς declaratoria). 47 Βλ. Κ. Κεραμέα, Αστικό Δικονομικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, εκδ. 1986, σελ. 131 επ.,, Γ. Μητσόπουλο, Η αναγνωριστική αγωγή κατά το ελληνικόν δικονομικόν δίκαιον, δ.δ (ανατυπ. 1989), σελ. 101 επ. 48 Βλ. Π. Καργάδο, Το πρόβλημα των «διαπλαστικών» αγωγών και αποφάσεων, εκδ. 1975, σελ. 134 επ., Δ. Κονδύλη, Το Δεδικασμένο κατά τον κώδικα πολιτικής δικονομίας, 2 η έκδοση 2007, σελ Βλ. ενδεικτικά από το χώρο της νομολογίας ΜΠρΑθ 319/2009, Νόμος, ΠΠρΠειρ 1426/2009, ΕφΑΔ 2009, σελ. 939, ΠΠρΑθ 29/2007, ΝοΒ 2007, σελ. 626, ΠΠρΑθ 3036/2007, Νόμος, ΜΠρΑθ 2048/2008, ΕΕΔ 2008, σελ. 1514, ΜΠρΧαλκ 17/2009, Νόμος, ΜΠρΧαλκ 93/2008, ΑρχΝ 2008, σελ. 548, κατά τις οποίες είναι νόμω αβάσιμο το παρεπόμενο σωρευόμενο αίτημα να κηρυχθεί προσωρινά εκτελεστή η εκδοθησομένη αναγνωριστική απόφαση. Οι αναγνωριστικές και διαπλαστικές αποφάσεις εκτελούνται μόνον ως προς τη δικαστική δαπάνη, βλ. Κ. Κεραμέα, Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 10

21 έννομη συνέπεια της εκτελεστότητας υπό ευρεία έννοια, τεχνικός δικονομικός όρος με τον οποίο αποδίδεται η επέλευση, γενικά και αφηρημένα, του συνόλου εκείνων των εννόμων συνεπειών, οι οποίες προσιδιάζουν στο περιεχόμενο της αναγνωριστικής δικαστικής απόφασης. Η εν λόγω διαπίστωση θα μπορούσε να παράσχει, άλλωστε, επαρκές θεωρητικό δογματικό έρεισμα, αναφορικά με την καθιέρωση της δικονομικής δυνατότητας να κηρύσσονται οι αναγνωριστικές (καθώς και οι διαπλαστικές) δικαστικές αποφάσεις προσωρινώς εκτελεστές 50. Ελλείψει, ωστόσο, ρητής νομοθετικής προβλέψεως, ανάλογη δικονομική δυνατότητα καθίσταται, εκ προοιμίου, ερμηνευτικώς αποκρουστέα 51. Τέλος, η εξωδιαδικαστική έννομη συνέπεια του ουσιαστικού δεδικασμένου, την οποία αναδίδει η τελεσίδικη αναγνωριστική απόφαση, θέτει με ενάργεια τις πλήρεις συντεταγμένες 52 του ρυθμιστικού της βεληνεκούς. Ειδικότερα, η διάγνωση, η οποία καταλαμβάνεται από το Κονδύλη, Νίκα (-Νικολόπουλο), Ερμηνεία ΚΠολΔ, τομ. Ι, εκδ. 2000, αρθρ. 904, αρ. 1. Άλλως, Κ. Μπέης, Δ 1998, σελ Βλ. Π. Γέσιου Φαλτσή, Αναγκαστική Εκτέλεση, Γενικό Μέρος, εκδ. 2001, σελ. 228 και Βλ. σχετικώς ΕφΑθ 628/2003, Δ/ΝΗ 2004, σελ. 1470, ΠΠρΡοδ 22/2006, Νόμος, ΠΠρΚορ 67/2002, ΝοΒ 2002, σελ. 998, ΜΠρΑθ 1942/2006, ΑρχΝ 2006, σελ. 756, ΜΠρΞαν 8/2003, Επιδικία 2003, σελ Ενδιαφέρον παρουσιάζει, στο σημείο αυτό, η εννοιολογική προσέγγιση του όρου «εκτελεστότητα» στη διάταξη του άρθρου ΚΠολΔ. Δυνάμει της δικονομικής αυτής ρύθμισης, το Ανώτατο Ακυρωτικό επιτρέπει να διαταχθεί η αναστολή της εκτέλεσης (υπό την έννοια της αναστολής της ισχύος) και αναγνωριστικών ή διαπλαστικών αποφάσεων, υπό τον όρο ότι με αυτές παρέχεται άμεση δυνατότητα απόκτησης και κάρπωσης του αντικειμένου της ιδιωτικού δικαίου διαφοράς, (παγ. νομολ.). Βλ. π.χ. ΑΠ(Συμβ) 155/1999, ΕλλΔνη 1999, σελ. 1294, κατά την οποία χωρεί αναστολή αναγνωριστικής, της ακυρότητας της καταγγελίας συμβάσεως εργασίας, αγωγής. Σχετικά πρόσφατα, ο Άρειος Πάγος, κάνοντας λόγο για «αναστολή δεδικασμένου», δέχτηκε την αναστολή της ισχύος τελεσίδικων αναγνωριστικών αποφάσεων (και αν ακόμα έχουν αναιρεσιβληθεί), βάσει του άρθρου ΚΠολΔ, προκειμένου να αποτραπεί ο κίνδυνος εκδόσεως διαταγής πληρωμής. Βλ. σχετικώς ΑΠ(Συμβ) 246/2007, Δ 2008, σελ. 135, ΑΠ 62/2006, Νόμος, ΑΠ 85/2006, ΠοινΧρ 2006, σελ Συναφώς, ο ακαδημαϊκός Κ. Μπέης, δέχεται την εφαρμογή του άρθρου ΚΠολΔ σε κάθε περίπτωση αναγνωριστικής αποφάσεως, υπό την έννοια της αναστολής του δεδικασμένου, όχι όμως και της απαγόρευσης διαθέσεως του δικαιώματος, που αναγνωρίστηκε με την αναιρεσιβαλλόμενη απόφαση. Ωστόσο, παρά τη νομολογιακή αποκρυστάλλωση σταθερής λύσεως επί του εν λόγω ζητήματος, δεν έλλειψε και η προβολή ηχηρού αντίλογου. Συγκεκριμένα, οι θιασώτες της αντίθετης απόψεως, προβάλλοντας πληθώρα αντεπιχειρημάτων, αντιτίθενται στην υπέρμετρη αυτή ερμηνευτική διεύρυνση, επικαλούμενοι την αρχή, ότι οι διατάξεις για την εκτελεστότητα των δικαστικών αποφάσεων χρήζουν στενής ερμηνείας. Αποδίδουν δε στην, προκρινόμενη από τον Άρειο Πάγο αντιμετώπιση του ζητήματος, το σφάλμα ότι παραγνωρίζει την απολύτως συνειδητή νομοθετική παράλειψη καθιέρωσης της δυνατότητας αναστολής της ισχύος δικαστικών αποφάσεων αναγνωριστικού χαρακτήρα, όπως θεσπίσθηκε με το άρθρο 770 ΚΠολΔ, αντίστοιχα, για τις τελεσίδικες αποφάσεις, οι οποίες εκδίδονται στη διαδικασία της εκούσιας δικαιοδοσίας. Η όλη προβληματική συναρτάται άμεσα με τη θέση που κατέχει το ένδικο βοήθημα της αναγνωριστικής αγωγής στην κοινή νομική συνείδηση και την ισοσθένειά της με τις λοιπές μορφές αγωγών. Και όσο ακόμη εγείρονται αμφιβολίες αναφορικά με την δυναμική μιας νικηφόρου αναγνωριστικής δίκης να μεταβάλλει την υφιστάμενη πραγματική κατάσταση προς το συμφέρον του νικητή διαδίκου, αποκτώντας και απολαμβάνοντας το επίδικο αντικείμενο με μόνη την αναγνώριση του σχετικού, καταχθέντος στη δίκη, δικαιώματός του, τόσο περισσότερο αισθητή κάνει την παρουσία της η υφέρπουσα διστακτικότητα του νομικού κόσμου, σε σχέση με το ζήτημα της πλήρους και αποτελεσματικής ή μη δικαστικής προστασίας, που παρέχεται μέσω της αναγνωριστικής απόφασης. 52 Βλ. Κ. Καλαβρό, Αντικειμενική σώρευση αγωγών δεδικασμένο δεδικασμένο για δικονομικό ζήτημα απόρριψη της αγωγής λόγω αοριστίας, περιεχόμενο του δεδικασμένου απόρριψη αναγνωριστικής αγωγής ελλείψει εννόμου συμφέροντος, περιεχόμενο του δεδικασμένου εξώδικη ομολογία, γνμδ, Δ 16, σελ Βλ. ΑΠ 522/2008, Νόμος, ΑΠ 613/2007, Νόμος, ΕφΑθ 2439/2001, ΕΔΠολ 2002, σελ. 269 στις οποίες αναφέρεται ρητά ότι δεδικασμένο παράγεται και από τελεσίδικη δικαστική απόφαση, που εκδίδεται επί αναγνωριστικής αγωγής. Δεδικασμένο, άλλωστε, παράγουν όλες οι δικαστικές αποφάσεις, ανεξάρτητα από το είδος της παρεχόμενης Ιορδάνης Γ. Μιχαηλίδης Σελίδα 11