ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΘΕΟ ΩΡΑ ΦΙΡΙΓΓΟΥ

Transcript

1 ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Η ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΘΕΟ ΩΡΑ ΦΙΡΙΓΓΟΥ Η ανάδειξη της κυβέρνησης Εργασία στο συνταγµατικό δίκαιο Επιµέλεια: Θεοδώρα Φιρίγγου Αριθµός µητρώου: Έτος συγγραφής: ιδάσκων καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος Σχολή: Ν.Ο.Π.Ε. Τµήµα Νοµικής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών 0

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος σελ.3 Η Κυβέρνηση σελ.4 1. Έννοια σελ.4 2. Αρµοδιότητες σελ.4 3. Τύποι Κυβερνήσεων σελ.5 Η Ανάδειξη της Κυβέρνησης σελ.6 1. «Ανάδειξη» και «ιορισµός» σελ.6 2. Η ανάδειξη της Κυβέρνησης ως συνταγµατική διαδικασία σελ.7 i. Τα δύο στάδια της διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης σελ.7 ii. Πρόταση, επιλογή και διορισµός. Ορκωµοσία σελ.8 3. Ανάδειξη του Πρωθυπουργού σελ.8 i. Συστήµατα ανάδειξης του Πρωθυπουργού σελ.9 ii. Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού κατά το ισχύον ελληνικό Σύνταγµασελ Ανάδειξη των Αντιπροέδρων σελ Ανάδειξη των Υπουργών σελ Ανάδειξη των Υφυπουργών σελ.14 Προβληµατισµοί πάνω στο θέµα της ανάδειξης της Κυβέρνησης σελ.15 Συµπεράσµατα σελ.17 Περίληψη σελ.18 Βιβλιογραφία σελ.18 1

3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οµολογώ ότι η ανάληψη µίας εργασίας φάνταζε αρχικά σαν πρόκληση για µένα λόγω της παντελούς έλλειψης επαφής µε νοµικά ζητήµατα εν γένει, της ελάχιστης εµπειρίας µου στην εκπόνηση εργασιών καθώς και της απουσίας ιδιαίτερων νοµικών γνώσεων. Ωστόσο όταν έµαθα ότι το θέµα της εργασίας µου ήταν η ανάδειξη της κυβέρνησης χάρηκα γιατί µου φάνηκε απλό και εξεπλάγην αργότερα όταν συγκέντρωσα το απαραίτητο υλικό και συνειδητοποίησα την πολυπλοκότητα του θέµατος και τους προβληµατισµούς και τις διαφωνίες επιφανών καθηγητών που αυτό έχει προκαλέσει. Η ανάδειξη της κυβέρνησης,και πιο συγκεκριµένα η ανάδειξη του πρωθυπουργού, είναι ο θεµέλιος λίθος του κυβερνητικού συστήµατος του συντάγµατός µας και αποτελεί µία από τις κορυφαίες στιγµές της λειτουργίας του πολιτεύµατος, καθώς στη σύνθεση της κυβέρνησης εκφράζεται (συνήθως) η βούληση της πλειοψηφίας του εκλογικού σώµατος κατά την εκλογή των αντιπροσώπων του στη Βουλή. 2

4 Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 1. Έννοια Ο όρος «κυβέρνηση» έχει δύο διαστάσεις την τυπική-οργανική (corpus) και την ουσιαστική-λειτουργική (animus), οι οποίες αποτελούν ενιαίο και αδιάσπαστο σύνολο. Με την τυπική έννοια «κυβέρνηση» σηµαίνει το συλλογικό κρατικό όργανο, που απαρτίζεται από τον Πρωθυπουργό και τα άλλα µέλη του Υπουργικού Συµβουλίου, τους Υπουργούς( και εφόσον ορίζει ο νόµος και τους Υφυπουργούς). Με την ουσιαστική έννοια ο όρος «κυβέρνηση» σηµαίνει τη λειτουργία µε την οποία πραγµατοποιείται ο καθορισµός της γενικής πολιτικής του κράτους, αυτή την ίδια διαχείριση των πολιτικών πραγµάτων. Μ ε αυτή την έννοια ο όρος «κυβέρνηση» συµπίπτει µε τον όρο «διακυβέρνηση». Η κυβέρνηση είναι κεντρικό. Συλλογικό, πολιτικό, άµεσο όργανο του κράτους µε µεγάλη σπουδαιότητα και σηµαντικό ρόλο. Είναι όργανο συνεχές και διαθέτει ιεραρχική δοµή κατ αντίθεση µε άλλα συλλογικά όργανα του κράτους όπως η Βουλή. Επίσης, είναι όργανο γενικής αρµοδιότητας, καθόσον η αρµοδιότητα της δεν περιορίζεται σε συγκεκριµένο τοµέα. Στο ελληνικό πολίτευµα ο συνταγµατικός χάρτης αφιερώνει στην Κυβέρνηση δύο κεφάλαια, που φέρουν αντιστοίχως τους τίτλους «Συγκρότηση και αποστολή της Κυβέρνησης» και «Σχέσεις Βουλής και Κυβέρνησης». 2. Αρµοδιότητες Βασική αρµοδιότητα της Κυβέρνησης είναι ο καθορισµός της γενικής πολιτικής της χώρας (βλ. άρθρ. 82 παρ.1). Πέρα από τις αρµοδιότητες που ορίζονται στο Σύνταγµα, στην Κυβέρνηση απονέµονται διάφορες αρµοδιότητες µέσω της κοινής νοµοθεσίας, είτε στο Υπουργικό Συµβούλιο, είτε στους Υπουργούς, που δρουν µεµονωµένα και κατά διυπουργικές επιτροπές, είτε στα διάφορα κυβερνητικά συλλογικά όργανα. Άλλες αρµοδιότητες που έχει η Κυβέρνηση και αφορούν στην εκτελεστική εξουσία είναι: η ιοίκηση των ένοπλων δυνάµεων(άρθρ.45 Σ), η Αναπλήρωση του Προέδρου της ηµοκρατίας και άσκηση των αρµοδιοτήτων του κατά τη διάρκεια της αναπλήρωσης (άρθρ.34 παρ. 1Σ) και η Προσυπογραφή των πράξεων του Προέδρου περί πολέµου, συνθηκών ειρήνης (άρθρ.36 Σ). Επίσης η Κυβέρνηση διαθέτει αρµοδιότητες σχετικές και µε τη νοµοθετική εξουσία. Αυτές είτε ανάγονται στο νοµοθετικό έργο: Πρόταση των νόµων (άρθρ.73 Σ), Πρόταση πράξεων νοµοθετικού περιεχοµένου (άρθρ.44 παρ. 1 Σ), πρόταση διεξαγωγής εθνικού δηµοψηφίσµατος (άρθρ.44 παρ. 1 Σ), Πρόταση ενεργοποίησης του νόµου για την κατάσταση πολιορκίας και έκδοσης πράξεων νοµοθετικού περιεχοµένου κατά τη διάρκεια ισχύος του (άρθρ. 48 παρ. 1, 2, 5 Σ). Είτε ανάγονται στη λειτουργία του νοµοθετικού Σώµατος. Ως προς τον κοινοβουλευτικό έλεγχο: Η Κυβέρνηση συµπράττει µε την εκ του Συντάγµατος παρουσία και συµµετοχή της στη διαδικασία κοινοβουλευτικού ελέγχου, που αποτελεί το άλλο, πέραν του νοµοθετικού, βασικό έργο της Βουλής. Εδώ ανήκει 3

5 κυρίως η Πρόταση εµπιστοσύνης της Κυβέρνησης από τη Βουλή (άρθρ. 84 παρ.1 Σ). Ως προς τη λειτουργία της Βουλής οι αρµοδιότητες της Κυβέρνησης αναφέρονται στην ανάδειξη και λειτουργία της Βουλής. Επιπλέον η Κυβέρνηση διαθέτει και δικαστικές εξουσίες. 3. Τύποι Κυβερνήσεων Η νοµική επιστήµη έχει προχωρήσει στη διάκριση των κυβερνήσεων µε βάση διάφορα κριτήρια. Καταρχήν, µία κυβέρνηση διακρίνεται αναφορικά προς τις εκλογές σε προεκλογική (διορίζεται πριν από τις εκλογές για την διεξαγωγή τους), εκλογική (διορίζεται αµέσως µετά τις εκλογές και ως άµεσο αποτέλεσµά τους) και µετεκλογική (δεν είναι άµεσο αποτέλεσµα των εκλογών, αλλά αποτέλεσµα µετεκλογικών συνασπισµών ή και κοινοβουλευτικών ανακατατάξεων). Επίσης, ιδιαίτερης σηµασίας για τη λειτουργία και την υπόσταση του δηµοκρατικού πολιτεύµατος είναι η διάκριση της Κυβέρνησης µειοψηφίας και πλειοψηφίας. Ο διορισµός Κυβέρνησης µειοψηφίας δεν συµβιβάζεται µε την τέλεια αρχή της δεδηλωµένης και δεν είναι δυνατός µετά τη συνταγµατική αναθεώρηση του 1986 που καθιέρωσε την τέλεια αρχή της δεδηλωµένης. Επιπροσθέτως, µια Κυβέρνηση διακρίνεται σε µονοκοµµατική, συνασπισµού και οικουµενική, ανάλογα µε τον αριθµό των κοµµάτων που συµµετέχουν στη σύνθεσή της. Ακόµα µία διάκριση της Κυβέρνησης είναι σε τακτική και έκτακτη ή ειδική. Η Κυβέρνηση είναι συνήθως τακτική, αφού αναδεικνύεται για να ασκήσει το σύνολο των αρµοδιοτήτων της, να καθορίσει τη γενική πολιτική της χώρας. Μέσα στο πλαίσιο του Συντάγµατος και των νόµων. Οι προσωρινές ή έκτακτες κυβερνήσεις αν και από νοµική άποψη διατηρούν το σύνολο των αρµοδιοτήτων τους, εντούτοις στη συνταγµατικοπολιτική πρακτική αναλαµβάνουν τη διεκπεραίωση συγκεκριµένης αποστολής. Η προσωρινή Κυβέρνηση, λόγου χάρη, εµφανίζεται µετά από ανώµαλες περιόδους και αναλαµβάνει την εξασφάλιση οµαλών συνταγµατοπολιτικών συνθηκών. ιαφέρει, βέβαια, από την υπηρεσιακή Κυβέρνηση, της οποίας βασική αποστολή είναι η διενέργεια εκλογών. Επιπλέον, η Κυβέρνηση διακρίνεται σε κοινοβουλευτικής, εξωκοινοβουλευτικής και µικτής σύνθεσης, ανάλογα µε το αν αποτελείται από κοινοβουλευτικά ή εξωκοινοβουλευτικά µέλη ή αν συµπεριλαµβάνει Υπουργούς που προέρχονται και από τους δύο χώρους. Τέλος, υπάρχει και κ Κυβέρνηση de facto, η οποία όµως αποτελεί εξωσυνταγµατικό µόρφωµα. 4

6 Η ΑΝΑ ΕΙΞΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ 1. «Ανάδειξη» και «ιορισµός» Καταρχήν, είναι απαραίτητο να γίνει µία ορολογική διασάφηση, µε τον όρο «ανάδειξη» αποδίδεται η όλη διαδικασία, µε την οποία αναδεικνύεται η Κυβέρνηση, παράλληλα ο όρος «διορισµός» αποδίδει µόνο το τρίτο και τυπικό στάδιο της γενικότερης διαδικασίας ανάδειξης. Η λεκτική αυτή διαφοροποίηση έχει ιδιαίτερη εννοιολογική σηµασία. Το ζήτηµα της ανάδειξης της Κυβέρνησης δεν µπορεί σήµερα να αντιµετωπίζεται απλώς και µόνο ως ζήτηµα «διορισµού». Είναι αναγκαία η αντιµετώπισή του στο πλαίσιο της συνταγµατικής διαδικασίας. Η διαφορά ανάµεσα στους δύο όρους (ανάδειξη-διορισµός) έγκειται στην πορεία της συνταγµατικοπολιτικής εξέλιξης κατά την οποία ο «διορισµός» που ήταν άλλοτε προνόµιο του µονάρχη µεταµορφώθηκε σε συνταγµατική διαδικασία, αυτή δηλαδή της ανάδειξης της κυβέρνησης. Εποµένως, µε την αλλαγή των συνταγµατικοπολιτικών συνθηκών δηµιουργήθηκε η ανάγκη της αντικατάστασης του όρου «διορισµός», που ήταν πλέον ανεπαρκής, από τον όρο «ανάδειξη», που θα απέδιδε την όλη συνταγµατική διαδικασία. Έτσι, ο όρος διορισµός κατέληξε σήµερα να είναι µία τυπική πράξη του Προέδρου της ηµοκρατίας (το τρίτο τυπικό στάδιο της διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης), µε την οποία τελειώνεται η διαδικασία που έχει ήδη προηγηθεί στα προηγούµενα στάδια. Πιο αναλυτικά, στο παρελθόν το ζήτηµα της ανάδειξης και της σύνθεσης της Κυβέρνησης αφορούσε στην ουσία µόνο τον µονάρχη, ο οποίος µπορούσε να διορίζει αυθαίρετα κυβερνήσεις, οι οποίες συχνά ήταν και µειοψηφικές. Ο αρχηγός του κράτους ήταν ελεύθερος να διορίζει πρωθυπουργό «και τον κηπουρό» του, πράγµα που καθιστά σαφές ότι κυβερνούσε µέσω του πρωθυπουργού «του» και της Κυβέρνησης «του». Ωστόσο, το ζήτηµα αυτό έχει διαφύγει σήµερα από την εξουσία του ανώτατου άρχοντα. Στις µέρες µας, ο εκλεγµένος αρχηγός του κράτους, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας, δεν «προσδιορίζει», απλώς διορίζει τον Πρωθυπουργό και τους Υπουργούς. Η ανάδειξη της Κυβέρνησης µετατράπηκε, δηλαδή, από ζήτηµα της αρµοδιότητας του ανώτατου άρχοντα σε συνταγµατική διαδικασία. Η ανάδειξη της Κυβέρνησης γίνεται πλέον «εκ των κάτω» και όχι «εκ των άνω»,µε βάση κανόνες που ρυθµίζουν την όλη διαδικασία. Έτσι, επιτυγχάνεται στενός σύνδεσµος µεταξύ Κυβέρνησης και εκλογικού σώµατος, ηγεσίας και λαού. Εποµένως, είναι λογικό ο όρος «διορισµός» να διαφέρει στο σύγχρονο συνταγµατικό λεξιλόγιο από τον όρο «ανάδειξη». Η ανάδειξη είναι το όλο ενώ ο διορισµός µέρος του όλου. 5

7 2. Η ανάδειξη της Κυβέρνησης ως συνταγµατική διαδικασία i. Τα δύο στάδια της διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης Η γενικότερη διαδικασία ανάδειξης της Κυβέρνησης πραγµατοποιείται σε δύο µερικότερα στάδια, το στάδιο της ανάδειξης του Πρωθυπουργού και το στάδιο της ανάδειξης των Υπουργών. Ο σχηµατισµός της Κυβέρνησης συντελείται µε την υπογραφή δύο προεδρικών διαταγµάτων. Με το πρώτο διορίζεται ο Πρωθυπουργός και µε το δεύτερο διορίζονται οι Υπουργοί µετά από πρόταση του Πρωθυπουργού. Οι δύο αυτές φάσεις προκύπτουν απευθείας από το Σύνταγµα, από το άρθρ. 37 παρ. 1, το οποίο αναφέρεται καταρχήν στον διορισµό του Πρωθυπουργού και κατά δεύτερο στο µετά από πρότασή του διορισµό και παύση των Υπουργών. Η διαφοροποίηση των δυο µερικότερων διαδικασιών είναι χρονική και ουσιαστική και αφορά επίσης τη βαρύτητά τους στη συµµετοχή τους στη γενικότερη διαδικασία ανάδειξης της Κυβέρνησης, αλλά και στη συνταγµατική του προβληµατική, η οποία δεν είναι απόλυτα η ίδια στα δύο αυτά, οπωσδήποτε σχετιζόµενα µεταξύ τους, θέµατα. Τα α δύο µερικότερα ζητήµατα διαφέρουν σηµαντικά µεταξύ τους, ως προς τη φύση και τον αριθµό των προβληµάτων που εµφανίζουν. Η διάκριση των δύο αυτών σταδίων σχηµατισµού της Κυβέρνησης δεν υπήρχε την περίοδο της απόλυτης µοναρχίας και στις αρχές της διαµόρφωσης του κοινοβουλευτικού συστήµατος. Όσο η ανάδειξη της Κυβέρνησης παρέµενε «προνόµιο» του ανώτατου άρχοντα, τα δύο αυτά στάδια δεν διακρίνονταν απόλυτα µεταξύ τους. Στη γενικότερη διαδικασία ανάδειξης των Υπουργών περιήχετο και η ανάδειξη του Πρωθυπουργού. Ο διορισµός, δηλαδή, του Πρωθυπουργού δεν αντιµετωπίστηκε αρχικά, σαν ιδιαίτερο ζήτηµα, αλλά στο γενικότερο πλαίσιο της ανάδειξης των Υπουργών. Για την ανάδειξη του Πρωθυπουργού και των Υπουργών ίσχυαν οι ίδιοι νοµικοί κανόνες. Ανάδειξη του Πρωθυπουργού και ανάδειξη των Υπουργών, κατά κανόνα και εκτός των περιπτώσεων ανασχηµατισµού, συνέπιπταν χρονικά. Η χρονική αυτή σύµπτωση οφειλόταν στο ότι η όλη διαδικασία ανάδειξης ανήκε σε ένα και µόνο κρατικό όργανο, το µονάρχη. εν είχε εποµένως διαµορφωθεί η σύγχρονης µορφής «προδιαδικασία» και αρχικά δεν υπήρχε, αργότερα δεν αναγνωριζόταν η συµµετοχή στην ανάδειξη της Κυβέρνησης και άλλων συνταγµατικών παραγόντων. Τα δύο στάδια ανάδειξης της Κυβέρνησης άρχισαν να διακρίνονται τη δηµοκρατικοποίηση του συστήµατος ανάδειξης της Κυβέρνησης. Όσο αποµακρυνόταν από την εξουσία του ανώτατου άρχοντα η ανάδειξη της Κυβέρνησης, τόσο η ανάδειξη του Πρωθυπουργού διαχωριζόταν από εκείνη των Υπουργών. Ο διαχωρισµός των δύο σταδίων και η δηµιουργία κανόνων ανάδειξης του Πρωθυπουργού, βαίνει παράλληλά προς τη δηµοκρατικοποίηση της διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης. Όπως χρονική και ουσιαστική ήταν η ταύτιση των δύο σταδίων στο παρελθόν το ίδιο χρονική και ουσιαστική είναι σήµερα η διαφοροποίησή τους. Η διαδικασία ανάδειξης του Πρωθυπουργού προηγείται χρονικά και ακολουθεί διαφορετικούς κανόνες από τη διαδικασία ανάδειξης των Υπουργών. Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού παίζει σηµαντικότερο ρόλο στην όλη διαδικασία ανάδειξης της Κυβέρνησης, αφού ο πρωθυπουργός αναδεικνύεται µε ιδιαίτερη διαδικασία και έχει την εξουσία επιλογής των Υπουργών. 6

8 ii. Πρόταση, επιλογή και διορισµός. Ορκωµοσία Κάθε µία από τις δύο φάσεις σχηµατισµού της Κυβέρνησης ολοκληρώνεται σε τρία στάδια, το στάδιο της πρότασης, της επιλογής και του διορισµού. Τα στάδια αυτά δεν είναι πάντοτε ίδια αλλά µεταβάλλονται ανάλογα µε το ακολουθούµενο σύστηµα. Πάντως χρονικά προηγείται η πρόταση, ακολουθεί η επιλογή και τελευταίος έρχεται ο διορισµός. Οι αντιπρόεδροι της Κυβέρνησης, οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί διορίζονται και παύονται σύµφωνα µε τα άρθρα 37 παρ.1 και 81 παρ.1 του Συντάγµατος, µε προεδρικό διάταγµα ύστερα από πρόταση του Πρωθυπουργού και δίνουν ενώπιον του Προέδρου της ηµοκρατίας τον ακόλουθο όρκο: «Ορκίζοµαι στο όνοµα της Αγίας, Οµοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να τηρώ το Σύνταγµα και τους νόµους και να υπηρετώ το γενικό συµφέρον του ελληνικού λαού». Αλλόθρησκοι ή ετερόδοξοι Υπουργοί δίνουν όρκο ανάλογο µε τον τύπο της δικής τους θρησκείας ή του δικού τους δόγµατος, σύµφωνα µε την παρ. 2 του άρθρου 59 του Συντάγµατος. Μπορεί ακόµα να δοθεί όρκος µε διαβεβαίωση χωρίς θρησκευτικό περιεχόµενο. 3. Ανάδειξη του Πρωθυπουργού Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού είναι ο κεντρικός άξονας της γενικότερης διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης. Από το διορισµό του Πρωθυπουργού εξαρτάται ο σχηµατισµός της Κυβέρνησης γενικότερα. Ο ρόλος που κατέχει το θέµα της ανάδειξης του Πρωθυπουργού στη γενικότερη διαδικασία ανάδειξης της Κυβέρνησης είναι πράγµατι κυριαρχικός. Στην ουσία το ζήτηµα της ανάδειξης του Πρωθυπουργού είναι το ίδιο το ζήτηµα της ανάδειξης Κυβέρνησης. Στην ιστορική πορεία της εφαρµογής του κοινοβουλευτικού συστήµατος είχε ως αποτέλεσµα και την αυτονόµηση της ανάδειξης του Πρωθυπουργού από τον ανώτατο άρχοντα, µε συνέπεια τη δηµιουργία ιδιαίτερων κανόνων και εποµένως τη σαφή διάκριση της ανάδειξης του Πρωθυπουργού από αυτή των Υπουργών. Ο καθορισµός της τελευταίας ρυθµίζεται και στο νέο Σύνταγµα µε τη διάταξη του Συντάγµατος του Αντίθετα σχετικά µε την ανάδειξη του Πρωθυπουργού το νέο Σύνταγµα περιέχει πολλές και αναλυτικές διατάξεις. Πιο συγκεκριµένα η ειδικότερη ρύθµιση της διαδικασίας ανάδειξης του Πρωθυπουργού άρχισε µε το Σύνταγµα του 1975 και ολοκληρώθηκε µε την αναθεώρηση του εν είναι βέβαια τυχαίο το γεγονός ότι οι διατάξεις αυτές αναθεωρήθηκαν ριζικά. Παράλληλα, η γραπτή διατύπωση αυτών των κανόνων επιβεβαιώνει την εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήµατος. Για την ανάδειξη στο πρωθυπουργικό αξίωµα είναι απαραίτητο να πληρούνται κάποια συγκεκριµένα προσόντα. Για να διοριστεί κάποιος Πρωθυπουργός πρέπει να είναι Έλληνας πολίτης, να έχει τη νόµιµη ικανότητα να εκλέγει και να έχει συµπληρώσει το εικοστό πέµπτο έτος της ηλικίας του κατά την ηµέρα του διορισµού του στο πρωθυπουργικό αξίωµα (άρθρ. 55 παρ. 1). Από τη λεκτική διατύπωση του Συντάγµατος (άρθρ. 37 παρ.4 «αν το κόµµα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής») θα µπορούσε να δηµιουργηθεί η εντύπωση ότι ο Πρωθυπουργός, αντίθετα µε τους Υπουργούς, πρέπει να έχει τη βουλευτική ιδιότητα. Όµως µία τέτοια ερµηνεία, κατά τον Α. ηµητρόπουλο, η οποία µόνο ανώφελους φραγµούς θα έθετε στη συνταγµατικοπολιτική πρακτική και µάλιστα σε εξαιρετικά ευαίσθητο χρονικό σηµείο, δεν θα ήταν ορθή. Κατά το Σύνταγµα, είναι δυνατός, µετά από πρόταση 7

9 των πολιτικών κοµµάτων της πλειοψηφίας, ο διορισµός στο πρωθυπουργικό αξίωµα είτε βουλευτή είτε και προσώπου που δεν έχει τη βουλευτική ιδιότητα, όπως δηλαδή συµβαίνει και στην περίπτωση των Υπουργών. Βέβαια, πέρα από αυτή την άποψη έχουν αναπτυχθεί και άλλες από εξίσου επιφανείς καθηγητές, καθώς το συγκεκριµένο σηµείο του Συντάγµατος έχει ανεγείρει πολλές διαφωνίες και έχει διχάσει την επιστήµη, οι οποίες όµως θα αναπτυχθούν περισσότερο παρακάτω. i. Συστήµατα ανάδειξης του Πρωθυπουργού Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού µπορεί να διακριθεί θεωρητικά σε άµεση και έµµεση. Στα κράτη που ακολούθησαν το κοινοβουλευτικό σύστηµα επικράτησε η έµµεση ανάδειξη του Πρωθυπουργού. Ωστόσο, στις σύγχρονες κοινοβουλευτικές ηµοκρατίες, έχει αρχίσει να διαµορφώνεται και να επικρατεί µία µορφή άµεσης, απευθείας από το Εκλογικό Σώµα, ανάδειξης του Πρωθυπουργού, στις περιπτώσεις που η κοινοβουλευτική πλειοψηφία είναι άµεσο αποτέλεσµα των εκλογών. Ο εκλογέας επιλέγοντας πολιτικό κόµµα επιλέγει στην ουσία τον αρχηγό του ως Πρωθυπουργό. Στην περίπτωση της άµεσης ανάδειξης του Πρωθυπουργού η διαδικασία εµφανίζεται ως εξής: α) τα πολιτικά κόµµατα προτείνουν, β) ο Λαός εκλέγει και γ) ο αρχηγός του κράτους διορίζει τον Πρωθυπουργό. Επειδή πάντως τα Συντάγµατα προβλέπουν τη έµµεση ανάδειξη, η διαδικασία ανάδειξης του Πρωθυπουργού επαναλαµβάνεται σύµφωνα µε τα προβλεπόµενα. Πέρα από την ουσιαστική και η τυπική πλέον συνταγµατική αναγνώριση της άµεσης εκλογής του Πρωθυπουργού, είναι και ζήτηµα ερµηνείας κάθε συγκεκριµένου Συντάγµατος. Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού δεν είναι πάντοτε άµεση, αλλά εξαρτάται από την πολιτική πραγµατικότητα και το εκάστοτε εκλογικό σύστηµα. Πέρα από την προαναφερθείσα άµεση εκλογή, η ανάδειξη του Πρωθυπουργού είναι έµµεση, εφόσον κανένα κόµµα ή συνασπισµός δεν συγκέντρωσε κατά τις εκλογές την απόλυτη πλειοψηφία, όπως επίσης και σε ορισµένες άλλες περιπτώσεις. Η έµµεση αυτή ανάδειξη του Πρωθυπουργού παρουσιάζει πολλά κοινά σηµεία στις σύγχρονες κοµµατικές κοινοβουλευτικές ηµοκρατίες και συνήθως ακολουθεί την εξής διαδικασία: α) τα πολιτικά κόµµατα προτείνουν, β) άλλο αρµόδιο κατά το Σύνταγµα κρατικό όργανο εκλέγει(π.χ. η Βουλή) ή επιλέγει (ο αρχηγός του κράτους) και γ) στο τελικό στάδιο ο Πρωθυπουργός διορίζεται από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας. Με τη διαδικασία αυτή Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας. Στη συνταγµατικά προβλεπόµενη τυπική διαδικασία της έµµεσης ανάδειξης του Πρωθυπουργού παρουσιάζονται διαφορές µεταξύ των ρυθµίσεων που περιέχουν τα διάφορα Συντάγµατα. Συγκεκριµένα, τα Συντάγµατα των διάφορων κρατών διακρίνονται ως προς το θέµα της ανάδειξης του Πρωθυπουργού σε δύο οµάδες: κριτήριο της διάκρισης είναι αν προβλέπεται από τις συνταγµατικές διατάξεις διαδικασία που προηγείται του διορισµού. Αν δεν προβλέπεται πρόκειται για «σύστηµα διορισµού» ενώ αν προβλέπεται πρόκειται για «σύστηµα προσδιορισµού» το οποίο διακρίνεται σε «σύστηµα εκλογής» και «σύστηµα πρότασης». 8

10 Σύστηµα διορισµού είναι εκείνο το σύστηµα στο οποίο ο διορισµός αποτελεί το µοναδικό στάδιο ανάδειξης που αναφέρεται στο συνταγµατικό κείµενο, δηλαδή δεν προβλέπονται στο Σύνταγµα διατάξεις που να προσδιορίζουν την πριν τον διορισµό διαδικασία. Στο σύστηµα του διορισµού τυπικά, όχι µόνο ο διορισµός, αλλά και η επιλογή του Πρωθυπουργού πραγµατοποιούνται από τον αρχηγό του κράτους. Βέβαια, το σύστηµα του διορισµού διακρίνεται σε σύστηµα ουσιαστικού και τυπικού διορισµού. Το πρώτο επικρατεί σε µοναρχικά πολιτεύµατα, όπου ο µονάρχης είχε την εξουσία διορισµού της Κυβέρνησης, της οποίας όµως η διατήρηση εξήρτατο από την εµπιστοσύνη του Κοινοβουλίου. Στο σύστηµα του τυπικού διορισµού οι συνταγµατικοί κανόνες παρέµειναν µε τη µορφή που είχαν στο σύστηµα του ουσιαστικού διορισµού άλλαξε όµως το περιεχόµενό τους. Παρά, δηλαδή, την απουσία διατάξεων που να ρυθµίζουν την πριν τον διορισµό διαδικασία ανάδειξης του Πρωθυπουργού, δεν σηµαίνει ότι ο αρχηγός του κράτους επιλέγει ελεύθερα και χωρίς δεσµεύσεις τον Πρωθυπουργό, αφού ισχύει το κοινοβουλευτικό σύστηµα. Βέβαια, ουσιαστική είναι κατ εξαίρεση η επιλογή, κυρίως στις περιπτώσεις, που κανένα κόµµα δεν διαθέτει την απαιτούµενη στο Κοινοβούλιο πλειοψηφία, για το σχηµατισµό βιώσιµης Κυβέρνησης όπως ενδεχοµένως και σε άλλες περιπτώσεις. Το σύστηµα προσδιορισµού, από την άλλη, είναι εκείνο στο οποίο ειδικές συνταγµατικές διατάξεις ρυθµίζουν την πριν από τον διορισµό διαδικασία «προσδιορισµού» του Πρωθυπουργού. Χαρακτηριστικό σε αυτό είναι το γεγονός ότι διατηρήθηκε ο διορισµός. Ο Πρωθυπουργός, όµως, προσδιορίζεται σύµφωνα µε ρητά προβλεπόµενη διαδικασία, ήδη πριν τον διορισµό του, Ωστόσο πέρα από το κοινό αυτό χαρακτηριστικό η ρύθµιση των Συνταγµάτων δεν είναι οµοιόµορφη αλλά διαφέρει ιδιαίτερα σε διαδικαστικά θέµατα. Κυρίως εµφανίζεται µε δύο µορφές: ως σύστηµα εκλογής και ως σύστηµα πρότασης. εν αποκλείεται, βέβαια, να ακολουθείται και «µικτό» σύστηµα. Κατά το σύστηµα εκλογής, το αποκαλούµενο «συµβατικό σύστηµα», ο Πρωθυπουργός εκλέγεται από το αντιπροσωπευτικό σώµα και δεν επιλέγεται από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας. Επειδή, λοιπόν, προηγείται η εκλογή του Πρωθυπουργού, «είναι σύστηµα εκλογής». Με το σύστηµα εκλογής εξασφαλίζεται η έκφραση της εµπιστοσύνης της Βουλής «επίσηµα» και όχι απλώς ως «δεδηλωµένη». Τα σύστηµα δε της πρότασης έχει κοινό χαρακτηριστικό γνώρισµα µε το σύστηµα εκλογής ότι ο Πρωθυπουργός προσδιορίζεται µε ρητές συνταγµατικές διατάξεις, ήδη πριν τον διορισµό του, όµως σε αυτό δεν προβλέπεται εκλογή αλλά προηγούµενη δεσµευτική πρόταση (άρθρ. 37 και 38 Σ). Το σύστηµα της πρότασης εισήχθη µε το Σύνταγµα του 1975 και ολοκληρώθηκε µε την αναθεώρηση του Στην κυριολεξία το Σύνταγµα του 1975 εισήγαγε ένα µικτό σύστηµα. Αν υπήρχε απόλυτη πλειοψηφία, µεσολαβούσε δεσµευτική πρόταση των πολιτικών κοµµάτων και ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας ήταν υποχρεωµένος να διορίσει τον προτεινόµενο (άρθρ. 37 παρ. 1 και 2Σ). Αν όµως δεν υπήρχε απόλυτη πλειοψηφία ( ή αν επαύετο η Κυβέρνηση) ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας µετά την πρώτη ενδεχοµένως και τη δεύτερη διερευνητική εντολή, ανακτούσε ελευθερία επιλογής. Βέβαια µε την αναθεώρηση του 1986 ο συντακτικός νοµοθέτης δέσµευε την επιλογή του Προέδρου της 9

11 ηµοκρατίας και στις περιπτώσεις που δεν υπήρχε απόλυτη πλειοψηφία, ενώ παράλληλα καταργήθηκε η παύση. ii. Η Ανάδειξη του Πρωθυπουργού κατά το ισχύον ελληνικό Σύνταγµα Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού δεν αποτελεί απλώς και µόνο το πρώτο στάδιο της διαδικασίας ανάδειξης της Κυβέρνησης, αλλά αποτελεί µία ιδιαίτερη, αυτοτελή διαδικασία, που διακρίνεται σε µερικότερα στάδια. Αυτά είναι: η πρόταση προς επιλογή (ή εκλογή), η επιλογή (ή εκλογή) και ο διορισµός. Σε κάθε στάδιο, πραγµατοποιείται συγκεκριµένη, µερικότερη λειτουργία, που αναφέρεται στην ανάδειξη του Πρωθυπουργού. Η διάκριση των τριών σταδίων της διαδικασίας ανάδειξης Πρωθυπουργού, η χρονική διαφοροποίησή τους και η αναγνώριση περισσότερων φορέων, που συµµετέχουν στην ανάδειξη του Πρωθυπουργού είναι αποτέλεσµα της εξέλιξης του κυβερνητικού συστήµατος, καθώς στο παρελθόν και τα τρία στάδια ήταν συγκεντρωµένα σε ένα φορέα, το µονάρχη. Τον Πρωθυπουργό, βέβαια, εξακολουθεί να διορίζει ο αρχηγός του κράτους, ο οποίος όµως δεν διαθέτει πλέον την εξουσία ουσιαστικής επιλογής. Σήµερα, ο «διορισµός» του Πρωθυπουργού από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας δεν αποτελεί παρά το τελευταίο τυπικό στάδιο της διαδικασίας ανάδειξης του Πρωθυπουργού. Τα πριν το 1975 Συντάγµατα, µε τις γραπτές τους διατάξεις αναφέρονται αποκλειστικά στον διορισµό του Πρωθυπουργού, τον οποίο αναθέτουν στον ανώτατο άρχοντα. Ωστόσο, το ισχύον ελληνικό Σύνταγµα αναγνωρίζει την ύπαρξη των τριών µερικότερων σταδίων και καθιερώνει σύστηµα πρότασης ως προς την ανάδειξη του Πρωθυπουργού. Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας ανάδειξης του Πρωθυπουργού είναι η πρόταση. Το Σύνταγµα αναφέρεται ρητά και στην «πρόταση για Πρωθυπουργό» (άρθρ. 37, 38 Σ). Η πρόταση Πρωθυπουργού ανήκει κατά το Σύνταγµα στα πολιτικά κόµµατα. Στη σύγχρονη κοµµατική ηµοκρατία τα πολιτικά κόµµατα έχουν αποκτήσει δικαίωµα πρότασης του υπό διορισµό Πρωθυπουργού. Άλλο όργανο προσδιορίζει, δηλαδή δεσµευτικά προτείνει και άλλο διορίζει τον Πρωθυπουργό. Ο αρχηγός του κόµµατος της πλειοψηφίας είναι προτεινόµενος Πρωθυπουργός (άρθρ. 37 παρ.2 εδ. α Σ). Εντολοδόχοι Πρωθυπουργοί είναι οι αρχηγοί των κοµµάτων (άρθρ.37 παρ. 2,3 Σ). Αν δεν υπάρχει αρχηγός ή εκπρόσωπος, Πρωθυπουργό προτείνει η κοινοβουλευτική οµάδα του κόµµατος (άρθρ. 37 παρ. 4 Σ). Αν ο Πρωθυπουργός παραιτηθεί ή εκλείψει, Πρωθυπουργό προτείνει η κοινοβουλευτική οµάδα του κόµµατος (άρθρ. 38 παρ. 2 Σ). Σε όλες τις περιπτώσεις ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας οφείλει να διορίσει τον προτεινόµενο. Πιο συγκεκριµένα, όταν υπάρχει πλειοψηφία, ο αρχηγός του κόµµατος της πλειοψηφίας είναι και προτεινόµενος στο πρωθυπουργικό αξίωµα. Τον κανόνα αυτό µπορεί να µην ακολουθήσει το πολιτικό κόµµα και να προτείνει άλλο Πρωθυπουργό. Η πρόταση έχει δεσµευτικό χαρακτήρα και οφείλει ο Πρόεδρος να διορίσει τον προτεινόµενο. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται εντολή σχηµατισµού Κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή 10

12 σε αρχηγό κόµµατος, αν το κόµµα δεν έχει αρχηγό ή ο εκπρόσωπος του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας δίνει την εντολή σ αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική οµάδα του κόµµατος. Η πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται µέσα σε τρεις µέρες από την ηµέρα που ο Πρόεδρος της Βουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της ηµοκρατίας τη δύναµη των κοµµάτων στη Βουλή. Η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής (άρθρ. 37 παρ. 4 Σ). Όταν δεν υπάρχει πλειοψηφία, ακολουθείται η διερευνητική διαδικασία. ιερευνητική διαδικασία είναι η συνταγµατική διαδικασία που µεσολαβεί όταν δεν υπάρχει η απαιτούµενη πλειοψηφία, προκειµένου να σχηµατιστεί δεδηλωµένη. Η διερευνητική διαδικασία είναι διαδικασία που διαγράφεται µε συνταγµατικούς κανόνες. Η όλη διαδικασία διακρίνεται σε δύο στάδια: α) το στάδιο των διερευνητικών εντολών και β) το στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών. Συνταγµατική προϋπόθεση της µεσολάβησης της διερευνητικής διαδικασίας είναι ότι δεν υπάρχει η απαιτούµενη πλειοψηφία. Αντίθετα, εφόσον υπάρχει η απαιτούµενη πλειοψηφία. Αντίθετα, εφόσον υπάρχει η απαιτούµενη πλειοψηφία, δεν µεσολαβεί η διερευνητική διαδικασία ή, αν έχει αρχίσει, διακόπτεται. Πιο συγκεκριµένα για το στάδιο των διερευνητικών εντολών, αν κανένα κόµµα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του κόµµατος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία των εδρών, προκειµένου να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηµατισµού Κυβέρνησης που να έχει την εµπιστοσύνη της Βουλής. Αν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµατος και, σε περίπτωση που και αυτή δεν τελεσφορήσει, η εντολή δίνεται στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναµη κόµµατος. Είναι δυνατή η παροχή και τέταρτης διερευνητικής εντολής, αν κόµµατα είναι ισοδύναµα σε βουλευτικές έδρες. Στην περίπτωση αυτή, προηγείται το κόµµα που έλαβε περισσότερες ψήφους στις εκλογές. Νεοσχηµατισµένο κόµµα µε κοινοβουλευτική οµάδα, σύµφωνα µε τα οριζόµενα στον κανονισµό της Βουλής, έπεται του παλαιότερου µε ίσο αριθµό εδρών σύµφωνα µε την ερµηνευτική δήλωση του άρθρου 37 του Συντάγµατος. Κάθε διερευνητική εντολή διαρκεί µέχρι τρεις µέρες. Στην πράξη µπορεί να διαρκέσει πολύ λιγότερο ή και να µην αναληφθεί καθόλου, αν είναι γνωστό το ανέφικτο σχηµατισµού Κυβέρνησης που να έχει την εµπιστοσύνη της Βουλής. Σκόπιµο είναι, ωστόσο, να αναλαµβάνονται οι διερευνητικές εντολές, οι οποίες λειτουργούν και ως κριτήριο της ωριµότητας των πολιτικών κοµµάτων να επιτυγχάνουν κοινοβουλευτικά βιώσιµες λύσεις. Όπως προκύπτει από την ερµηνευτική δήλωση στο άρθρο 37 του Συντάγµατος και κατ εφαρµογή του Κανονισµού της Βουλής, κόµµατα θεωρούνται, εν προκειµένω, αυτά που σχηµατίζουν κοινοβουλευτικές οµάδες. Όσον αφορά το στάδιο της σύγκλησης των αρχηγών, αναφέρεται πιο συγκεκριµένα ότι σε περίπτωση που αποτύχουν οι διερευνητικές εντολές, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κοµµάτων για να συζητήσουν µεταξύ τους τη δυνατότητα σχηµατισµού Κυβέρνησης που να έχει την εµπιστοσύνη της Βουλής. Κατά το στάδιο αυτό, είτε επιβεβαιώνεται η αδυναµία σχηµατισµού Κυβέρνησης, είτε διακριβώνεται η δυνατότητα σχηµατισµού Κυβέρνησης που διαθέτει την απαιτούµενη 11

13 πλειοψηφία. Αξίζει να σηµειωθεί ότι ο συντακτικός νοµοθέτης αναφερόµενος στους «αρχηγούς των κοµµάτων» δεν διευκρινίζει αν νοούνται και οι αρχηγοί των κοµµάτων που δεν έχουν κληθεί στην ανάθεση των διερευνητικών εντολών. Υπέρ της αποφατικής απάντησης θα µπορούσε να επικαλεστεί κανείς, κατ αντιδιαστολή, το επιχείρηµα ότι στην αµέσως επόµενη φράση, αναφέρονται όλα τα κόµµατα της Βουλής προκειµένου να σχηµατιστεί εκλογική Κυβέρνηση. Ορθότερο είναι, ωστόσο, να υποθέσουµε ότι και στην περίπτωση αυτή θα κληθούν από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας οι αρχηγοί όλων των κοµµάτων στη Βουλή, και αυτών που δεν σχηµατίζουν κοινοβουλευτικές οµάδες, εφόσον στόχος του συντακτικού νοµοθέτη είναι ο σχηµατισµός Κυβέρνησης που να έχει την εµπιστοσύνη της Βουλής. Αν αποτύχει και η σύγκληση των αρχηγών, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας προχωρεί στον σχηµατισµό προεκλογικής Κυβέρνησης για τη διεξαγωγή εκλογών. Το δεύτερο στάδιο της ανάδειξης του Πρωθυπουργού, δηλαδή το ενδιάµεσο στάδιο µεταξύ πρότασης και διορισµού, είναι η επιλογή ή εκλογή. Το δεύτερο αυτό στάδιο αναδεικνύεται περισσότερο στο σύστηµα της εκλογής, όπου σαφώς διακρίνεται από την πρόταση και τον διορισµό. Στο σύστηµα όµως της πρότασης η επιλογή του Πρωθυπουργού φαίνεται να εξαφανίζεται µεταξύ των δύο άλλων σταδίων. Ωστόσο και στο σύστηµα της πρότασης, το οποίο καθιερώνει το ισχύον Σύνταγµα το στάδιο της επιλογής υπάρχει. Άλλωστε η επιλογή είναι το λογικό προηγούµενο του διορισµού και επόµενο της πρότασης. Στο σύστηµα, όµως της πρότασης ο δεσµευτικός χαρακτήρας εξασφαλίζει την ουσιαστική επιλογή στα πολιτικά κόµµατα αν και από τυπική άποψη τα πολιτικά κόµµατα απλά «προτείνουν» δεσµευτικά και η τυπική επιλογή ανήκει στον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Ο διορισµός αποτελεί το τελευταίο, το τυπικό, «τελετουργικό» στάδιο. Κατά το Σύνταγµα, Πρωθυπουργός διορίζεται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας ο αρχηγός της πλειοψηφίας σύµφωνα µε την αρχή της δεδηλωµένης ή υπηρεσιακός Πρωθυπουργός κατά το άρθρ. 37Σ. Όπως προκύπτει από τις ισχύουσες συνταγµατικές διατάξεις, η συµµετοχή του Προέδρου της ηµοκρατίας στην ανάδειξη του Πρωθυπουργού έχει τυπικό χαρακτήρα. Κατά το άρθρ. 35 παρ. 2 εδ. α, δεν απαιτείται προσυπογραφή για τον διορισµό του Πρωθυπουργού. Τέλος, ο Πρωθυπουργός, διοριζόµενος κατά το Άρθρο 37 του Συντάγµατος, πριν αναλάβει τα καθήκοντά του, δίνει ενώπιον του Προέδρου της ηµοκρατίας τον ακόλουθο όρκο: «Ορκίζοµαι στο όνοµα της Αγίας, Οµοούσιας και Αδιαίρετης Τριάδας να τηρώ το Σύνταγµα και τους νόµους και να υπηρετώ το γενικό συµφέρον του Ελληνικού Λαού» (ορκωµοσία. Άρθρ. 39 πδ 63/2005). 12

14 4. Ανάδειξη των Αντιπροέδρων Επιλογή: Η επιλογή των Αντιπροέδρων γίνεται από τον Πρωθυπουργό και ακολουθεί ο διορισµός τους από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. ιορισµός: Οι Αντιπρόεδροι της Κυβέρνησης διορίζονται και παύονται, σύµφωνα µε τα άρθρα 37 παρ. 1 και 81 παρ. 1 του Συντάγµατος, µε προεδρικό διάταγµα. Για το διορισµό Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης δεν απαιτείται προηγούµενη σύσταση θέσης. Ορκωµοσία: Οι Αντιπρόεδροι δίνουν ενώπιον του Προέδρου της ηµοκρατίας τον οριζόµενο όρκο. 5. Ανάδειξη των Υπουργών Οι Υπουργοί διορίζονται και παύονται σύµφωνα µε τα άρθρα 37 παρ. 1 και 81 παρ. 1 του Συντάγµατος, µε προεδρικό διάταγµα ύστερα από πρόταση του Πρωθυπουργού και δίνουν ενώπιον του Προέδρου της ηµοκρατίας τον οριζόµενο όρκο. Η διαδικασία ανάδειξης των Υπουργών διακρίνεται επίσης σε τρία στάδια: πρόταση, επιλογή, διορισµός. Το στάδιο της πρότασης (προς τον Πρωθυπουργό) δεν ρυθµίζεται ιδιαίτερα και καλύπτεται από το δεύτερο στάδιο, την επιλογή. Η επιλογή των Υπουργών έχει ουσιαστικό χαρακτήρα και ανήκει στον Πρωθυπουργό. Η εξουσία επιλογής Υπουργών αφαιρέθηκε από τον αρχηγό της εκτελεστικής εξουσίας και µεταβιβάστηκε στον Πρωθυπουργό. Τέλος ακολουθεί η τυπική πράξη του διορισµού των Υπουργών από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Οι Υπουργοί, δηλαδή, διορίζονται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας, µετά από πρόταση του Πρωθυπουργού, πρόταση που έχει δεσµευτικό χαρακτήρα για τον Πρόεδρο. 6. Ανάδειξη των Υφυπουργών Ίδια προς τη διαδικασία ανάδειξης των Υπουργών είναι και η διαδικασία ανάδειξης των Υφυπουργών (άρθρ. 37 παρ. 1 Σ). Τους Υφυπουργούς διορίζει και παύει ο Πρόεδρος της δηµοκρατίας µετά από πρόταση του Πρωθυπουργού. 13

15 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΘΕΜΑ ΤΗΣ ΑΝΑ ΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ Όπως είναι λογικό, ένα τόσο σηµαντικό και σύνθετο θέµα σαν αυτό της ανάδειξης της Κυβέρνησης έχει γεννήσει πολλά ερωτήµατα και προβληµατισµούς και έχει προκαλέσει τις διαφωνίες πολλών επιφανών συνταγµατολόγων. Ωστόσο τα ερωτήµατα αυτά και οι προβληµατισµοί δεν θα αναπτυχθούν εκτενώς, καθώς φοβάµαι ότι ειδάλλως η εργασία αυτή θα ξεφύγει από το στόχο της και θα αναλωθεί µε ανεπιθύµητους πλατειασµούς. Ένας τέτοιος προβληµατισµός είναι αυτός που έχει να κάνει µε το ποιος διορίζεται Πρωθυπουργός. Το Σύνταγµα δεν ορίζει, ποιοι αρχηγοί κοµµάτων θα αναλάβουν τις εντολές σχηµατισµού Κυβέρνησης ή διερευνητικές, όπως δεν ορίζει και ποιοι συγκεκριµένα θα µετάσχουν στις συζητήσεις υπό τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Οι αρχηγοί που ηγήθηκαν των κοµµάτων στις εκλογές ή οι διάδοχοί τους, αν τα κόµµατα, εφαρµόζοντας διατάξεις των καταστατικών τους, τους αντικαταστήσουν µέχρις ότου δοθούν οι εντολές και λάβουν χώρα οι συζητήσεις αυτές; Και τι θα γίνει, αν κόµµα δεν διαθέτει καταστατικό; Το κενό αυτό είναι ηθεληµένο και εκφράζει τη βούληση του συντακτικού νοµοθέτη να µην αναµιγνύεται στα εσωτερικά των κοµµάτων. Την εντολή σχηµατισµού Κυβέρνησης ή διερευνητική εντολή θα λάβει, εποµένως, αυτός που είναι αρχηγός του κόµµατος κατά τη συγκεκριµένη στιγµή, ο οποίος θα συµµετάσχει και στις συζητήσεις υπό τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Αν στις περιπτώσεις αυτές το κόµµα δεν έχει αρχηγό ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας δίνει την εντολή σε αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική οµάδα του κόµµατος. Η ρύθµιση αυτή φαίνεται σαφής. Η θεωρητική συζήτηση που προκάλεσε, όµως, διέψευσε αυτή την εντύπωση και εστιάστηκε στο ερώτηµα, αν ο διοριζόµενος στο αξίωµα του Πρωθυπουργού απαιτείται να έχει τη βουλευτική ιδιότητα ή αν δύναται να είναι και εξωκοινοβουλευτικό πρόσωπο. Μέχρι σήµερα πάγια υπήρξε η πρακτική του διορισµού και εξωκοινοβουλευτικών προσώπων ως µελών του Υπουργικού Συµβουλίου, τη δε εξουσία του Προέδρου της ηµοκρατίας να διορίζει Πρωθυπουργό και µη µέλος της Βουλής, ρητά όριζε το Σύνταγµα του 1975 πριν από τη αναθεώρησή του (άρθρ. 37 παρ. 4). Η διάταξη αυτή καταργήθηκε και ταυτόχρονα θεσπίστηκε η δυνατότητα του Προέδρου της ηµοκρατίας να διορίζει ως εξωκοινοβουλευτικό Πρωθυπουργό τον Πρόεδρο ενός των τριών ανώτατων δικαστηρίων( του Συµβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου), αλλά µόνο µε την εντολή να διενεργήσει εκλογές, όταν έχει καταστεί αδύνατος ο σχηµατισµός Κυβέρνησης που να απολαµβάνει της εµπιστοσύνης της Βουλής και δεν είναι δυνατός ο σχηµατισµός Κυβέρνησης από όλα τα κόµµατα της Βουλής για τη διενέργεια εκλογών. Η άποψη ότι οποιοσδήποτε, «και εξωκοινοβουλευτικός και εξωκοµµατικός ακόµη» µπορεί να λάβει εντολή σχηµατισµού Κυβέρνησης αναπτύσσεται, ωστόσο, διεξοδικά από εκπρόσωπο της θεωρίας και έχει υπέρ αυτής πράγµατι ισχυρά αλλά όχι ακαταµάχητα επιχειρήµατα. Εντούτοις, οι περισσότερες µέθοδοι ερµηνείας του συνταγµατικού χάρτη οδηγούν στο συµπέρασµα ότι η βουλευτική ιδιότητα είναι επιθυµητό αλλά όχι αναγκαίο προσόν του Πρωθυπουργού, ότι σηµασία έχει τελικά ποιον θα προτείνει η κοινοβουλευτική οµάδα και ότι η τέταρτη παράγραφος του άρθρ. 37 Σ πρέπει να ερµηνευθεί ως προτροπή στα κόµµατα να αναδεικνύουν στο πρωθυπουργικό αξίωµα 14

16 άτοµα που τα έχει περιβάλλει η εµπιστοσύνη του εκλογικού σώµατος χωρίς να τα υποχρεώνει. Εύλογη απάντηση κατά τον Μαυριά είναι η εξής:» εφόσον οι Βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Έθνος, αυτοί είναι και οι εκφραστές της θέλησης του εκλογικού σώµατος και διαθέτουν εποµένως την εξουσία να προτείνουν οποιονδήποτε για το αξίωµα του Πρωθυπουργού». Είναι, επίσης, αξιοσηµείωτο ότι δεν είναι δυνατή η πρωθυπουργοποίηση ανεξάρτητου βουλευτή εφόσον αδυνατεί να σχηµατίσει βιώσιµη Κυβέρνηση, διότι, κατά κανόνα, διαθέτει µόνο την ψήφο του ή και αυτή µερικών συναδέλφων του. Ακόµα ένα άλλο ζήτηµα που απασχολεί τους συνταγµατολόγους είναι το ποια πλειοψηφία απαιτείται για την παροχή ψήφου εµπιστοσύνης στη νέα Κυβέρνηση. Πιο συγκεκριµένα, η έκτη παράγραφος του άρθρ. 84 Σ έχει διχάσει τους επιστήµονες αναφορικά µε το προαναφερθέν ζήτηµα. Η µία άποψη υποστηρίζει ότι η νέα Κυβέρνηση πρέπει να λάβει την απόλυτη πλειοψηφία κατά την παροχή ψήφου εµπιστοσύνης. Οι υποστηρικτές αυτής της άποψης για να την ενισχύσουν βασίζονται στο άρθρ. 37 παρ. 2 εδ. α, που θεσπίζει υποχρέωση του Προέδρου της ηµοκρατίας να διορίσει Πρωθυπουργό µόνο αν πρόκειται για τον αρχηγό του κόµµατος που διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στη Βουλή, στο άρθρ. 84 παρ.6 εδ. α, όπου η µειωµένη πλειοψηφία αναφέρεται αποκλειστικά στη δυνητική θέση ζητήµατος εµπιστοσύνης από την Κυβέρνηση κατά τη διάρκεια της θητείας της καθώς και στην «αρχή της λαϊκής κυριαρχίας»,δηλαδή το εκλογικό σώµα που ψηφίζει τη Βουλή επιλέγει ταυτόχρονα και την Κυβέρνησή του.. Αντίθετα, η άλλη άποψη, η συνάδουσα µε την γραµµατική ερµηνεία του Συντάγµατος υποστηρίζει ότι απαιτείται σχετική πλειοψηφία, όχι κατώτερη από τα δύο πέµπτα του συνόλου των βουλευτών. Η κρατούσα, πάντως, άποψη είναι ότι η προβλεπόµενη στη παρ. 6 του άρθρ. 84Σ πλειοψηφία είναι αρκετή για τη στήριξη νέας Κυβέρνησης και για τη δυνητική θέση ζητήµατος εµπιστοσύνης. 15

17 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Εν κατακλείδι, η ανάδειξη της Κυβέρνησης, θεµέλιος λίθος του κυβερνητικού συστήµατος του Συντάγµατος µας, ενώ παλαιότερα ήταν προνόµιο του µονάρχη, σήµερα πραγµατοποιείται σε δύο µερικότερες φάσεις την ανάδειξη του Πρωθυπουργού και την ανάδειξη των Υπουργών. Σηµαντικότερη είναι η πρώτη φάση, η ανάδειξη του Πρωθυπουργό, καθώς αυτός είναι που αποφασίζει µετέπειτα για τους Υπουργούς. Κατά το ισχύον Σύνταγµα η ανάδειξη του Πρωθυπουργού διακρίνεται σε τρία στάδια: την πρόταση, την επιλογή (ή εκλογή) και τον διορισµό. Αρχικά, το κόµµα της πλειοψηφίας προτείνει τον αρχηγό του ως Πρωθυπουργό. Αυτόν οφείλει στη συνέχεια ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας να διορίσει, αφού η πρόταση είναι δεσµευτική. Αν όµως δεν υπάρχει πλειοψηφία, ακολουθεί η διερευνητική διαδικασία προκειµένου να σχηµατιστεί δεδηλωµένη. Το πρώτο στάδιο της διερευνητικής διαδικασίας αποτελείται από της διερευνητικές εντολές. Κάθε µία από αυτές αποσκοπεί στη διακρίβωση σχηµατισµού δεδηλωµένης. Και αν δεν επιτύχει και αυτό το στάδιο τότε γίνεται σύγκληση των αρχηγών µε την οποία είτε επιβεβαιώνεται η αδυναµία σχηµατισµού Κυβέρνησης, οπότε ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας προχωρεί στο σχηµατισµό προεκλογικής Κυβέρνησης, είτε διακριβώνεται η δυνατότητα σχηµατισµού Κυβέρνησης που διαθέτει την απαιτούµενη πλειοψηφία. Το ενδιάµεσο στάδιο µεταξύ πρότασης και διορισµού είναι η επιλογή, η οποία ανήκει τυπικά στον ύπατο αξιωµατούχο της Ελληνικής Πολιτείας, τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Ο διορισµός αποτελεί το τελευταίο, τυπικό στάδιο και εκτελείται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Για την ολοκλήρωση της ανάδειξης της Κυβέρνησης απαραίτητη είναι η ανάδειξη των υπόλοιπων µελών του Υπουργικού Συµβουλίου. Ο διορισµός αυτών γίνεται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας, ύστερα από δεσµευτική πρόταση του Πρωθυπουργού προς τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. 16

18 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ανάδειξη της Κυβέρνησης Η ανάδειξη της Κυβέρνησης, θεµέλιος λίθος του κυβερνητικού µας συστήµατος, µε κεντρικό άξονα την ανάδειξη του πρωθυπουργού ορίζεται σαφώς από το Σύνταγµα στα άρθρα 37 και 84. Συγκεκριµένα το σύστηµα ανάδειξης Πρωθυπουργού που ισχύει στη χώρα µας είναι το σύστηµα πρότασης. Ο αρχηγός του κράτους, δηλαδή, ο Πρόεδρος της ηµοκρατίας έχει µόνο τυπική συµµετοχή. Η «αρχή της δεδηλωµένης» περιορίζει ιδιαίτερα τη δυνατότητα του αρχηγού του κράτους να διορίζει αυθαίρετα Κυβερνήσεις και ενισχύει τη ηµοκρατία. Τα υπόλοιπα µέλη του Υπουργικού Συµβουλίου, ο Αντιπρόεδρος, οι Υπουργοί και οι Υφυπουργοί, επιλέγονται στην ουσία από τον Πρωθυπουργό και διορίζονται από τον Πρόεδρο της ηµοκρατίας. Βέβαια, στο Σύνταγµα υπάρχουν κάποια σηµεία που έχουν προκαλέσει διχογνωµίες, ωστόσο µετά από ουσιώδη συζήτηση οι επιστήµονες έχουν καταλήξει σε συγκεκριµένα συµπεράσµατα. Government s Nomination The government s nomination, the most important issue of our governmental system, which is actually based on the Prime Minister s nomination, is clearly defined in the Constitution and specifically in the articles 37 and 84. To be precise, the system of Prime Minister s nomination that is in force in our country is the proposition system. The President of Democracy has only typical participation in the procedure. The motion of no confidence reduces the potential of the President of democracy in nominating governments by his own will and strengthens the Democracy. The rest of the members of the Cabinet Council, the Vice President, the Ministers and the Under- Secretary, are chosen actually by the Prime Minister and nominated by the President of Democracy. Nevertheless, there are some points in the Constitution that have caused controversies, but the scientists have come, indeed, in specific conclusions after a lot of conversation. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ηµητρόπουλος Α., Η δοµή και η λειτουργία της σύγχρονης ηµοκρατίας, εκδ.1977, Αθήνα ηµητρόπουλος Α., Η γένεση του κοινοβουλευτικού συστήµατος και η ανάδειξη της κυβέρνησης, εκδ. Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1986 ηµητρόπουλος Α., Οργάνωση και λειτουργία του κράτους, Σύστηµα Συνταγµατικού ικαίου, Τόµος Β, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2009 Μαυριάς Κ., Συνταγµατικό δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2004 Τσάτσος., Η ανάδειξη του Πρωθυπουργού, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα,