ÅËËÇÍÉÊÇ ÄÇÌÏÊÑÁÔÉÁ Ç ÉÅÑÁ ÓÕÍÏÄÏÓ ÔÇÓ ÅÊÊËÇÓÉÁÓ ÔÇÓ ÅËËÁÄÏÓ. ÉÙÁÍÍÏÕ ÃÅÍÍÁÄÉÏÕ 14 (115 21) ôçë , fax

Transcript

1 1 Αθήνα 20 Σεπτεμβρίου 2011 Δ Ε Λ Τ Ι Ο Τ Υ Π Ο Υ Συνέχιση των εργασιών του ΙΓ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Συνεχίσθηκαν σήμερα 20 Σεπτεμβρίου οι εργασίες του ΙΓ Πανελληνίου Λειτουργικού Συμποσίου Στελεχών Ιερών Μητροπόλεων, το οποίο διοργανώνει η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ελλάδος στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού. Γενικό θέμα του Συμποσίου, το οποίο έχει θέσει υπό την αιγίδα του ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πάσης Ελλάδος κ. Ιερώνυμος, είναι: «Ο ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΗΜΕΡΑ» Το πρωί τελέσθηκε στον Ιερό Προσκυνηματικό Ναό Παναγίας Ευαγγελιστρίας Τήνου η Θεία Λειτουργία, με τη συμμετοχή όλων των εκπροσώπων συνέδρων. Κατόπιν στο Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού συνεχίστηκαν οι εργασίες του Συμποσίου σε Δεύτερη Συνεδρία με προεδρεύοντα τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης καί Αλμωπίας κ. Ιωήλ, κατά την οποία ομίλησαν οι παρακάτω αναφερόμενοι με τα εξής θέματα: Κατα την δεύτερη αυτή συνεδρία ανεγνώσθη υπό του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου κ. Βαρνάβα Θεοχάρη, Γραμματέως της Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Λειτουργικής

2 2 Αναγεννήσεως η εισήγηση του Ελλογιμωτάτου κ. Γεωργίου Γαλίτη, ομοτίμου καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα: «Ἡ πρόσληψη τοῦ θείου λόγου ἀπό τό σημερινό ἄνθρωπο», λόγω ασθενείας αυτού. Ο Ελλογιμώτατος Εισηγητής εμπεριστατωμένα ανέφερε στην αναγνωσθείσα υπό του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου κ. Βαρνάβα Θεοχαρη, εισήγησή του ότι: «-Μέ τή σάρκωση τοῦ Λόγου ὁ Θεός «ἑρμήνευσε», δηλ. ἀπεκάλυψε Ἑαυτόν διά τοῦ Λόγου Του, ὁ ὁποῖος «ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν». Αὐτή ἡ σκήνωση εἶναι ἡ συστατική πράξη, μέ τήν ὁποία φανερώθηκε ἡ Ἐκκλησία στόν κόσμο. - Στή θεία λειτουργία ὁμιλεῖ ὁ Θεός πρός τόν ἄνθρωπο διά τῶν ἀναγνωσμάτων, ἀλλά καί ὁ ἄνθρωπος πρός τόν Θεό διά τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς - Τό Κήρυγμα διά τῶν ἀναγνωσμάτων πρέπει νά εἶναι κατανοητό ἀπό τούς ἀκούοντες, γιά νά κατηχηθοῦν καί νά μπορέσουν νά πιστέψουν. - Τό πρωτότυπο κείμενο τοῦ Εὐαγγελίου εἶναι ἱερό, ὄχι ὡς γλώσσα, ἀλλά ὡς περιεχόμενο, τό ὁποῖο μεταδίδεται διά τοῦ ὀχήματος τῆς γλώσσας. - Τό ὅτι ἡ Κ. Διαθήκη ἔχει γραφεῖ στή γλώσσα μας, ἀποτελεῖ ἀνεκτίμητο δῶρο στό ἑλληνικό ἔθνος και στήν ἑλληνική ἐκκλησία. Ὁ προορισμός ὅμως τοῦ κειμηλίου αὐτοῦ δέν εἶναι ἡ λατρεία καί ἡ τιμή. Προορισμός του εἶναι νά γίνεται ἀέναος πηγή ζωῆς, μάννα οὐράνιο καί πύρινη στήλη πού ὁδηγεῖ τούς πορευομένους πρός τήν ἄνω Ἱερουσαλήμ».

3 3 Ο δεύτερος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Στυλιανός Παπαδόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών ανέπτυξε το θέμα : «Ὁ ρόλος τῆς γλῶσσας στά Πατερικά καί λειτουργικά κείμενα». Ο ομιλητής ανέφερε ότι: «Της Θεολογίας, δηλαδή της εκφράσεως ή δηλώσεως της αλήθειας, προηγείται η εμπειρία της αλήθειας». Επίσης, «Η γλώσσα της Θεολογίας είναι σχετικός παράγοντας, ενώ η αλήθεια συνιστά τον απόλυτο παράγοντα». Στην συνέχεια είπε ότι, «Όλες οι (σχετικά καλλιεργημένες τουλάχιστον γλώσσες) μπορούν να γίνουν «δηλωτικές» της αλήθειας, να εκφράσουν δηλαδή το θέλημα του Θεού ή την εμπειρία της αλήθειας. Πρόσθεσε ότι «Η γλώσσα καί οι λέξεις της Θεολογίας είναι σημαντικές καί δηλωτικές της αλήθειας, την οποία δεν περιέχουν, δεν προσδιορίζουν. Η γλώσσα έχει ρόλο δηλωτικό καί σημειωτικό, δεν έχει αναλογία προς το είναι της αλήθειας». «Τα φιλοσοφικά σχήματα μερικής ή oλικής ταυτίσεως του σημαίνοντος(signifiant) καί του σημαινομένου (signifie) δεν έχουν εφαρμογή στη Θεολογία εφόσον δεν υπάρχει αναλογία μεταξύ αλήθειας καί γλώσσας, εφόσον τα δύο μεγέθη είναι διαφορετικής τάξεως, δηλαδή άκτιστη η αλήθεια καί κτιστή η γλώσσα». Τόνισε ότι «οι λέξεις με τις οποίες κήρυξαν ο Κύριος, οι Απόστολοι, οι Πατέρες της Εκκλησίας, καί οι σύγχρονοι κήρυκες, δεν οδηγούν στην πίστη, στην αλήθεια, παρα μόνο αν ο ακούων αυτές φωτιστεί από το Άγιο Πνεύμα καί τις υιοθετήσει». Τέλος δε, «η συμβολική γλώσσα για ειδικούς λόγους διαθέτει σχετικό πάντοτε κύρος στην Εκκλησία καί την Θεολογία». Η τρίτη εισηγήτρια Ελλογιμωτάτη κ. Άννα Κόλτσιου - Νικήτα, Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης παρουσίασε το θέμα : «Δεδομένα καί προβληματισμοί από την ιστορία της μετάφρασης των λειτουργικών κειμένων». Η ομιλήτρια τόνισε

4 4 ότι : «παρουσιάζονται δεδομένα από την ιστορία της μετάφρασης στο χώρο της χριστιανικής γραμματείας που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν στα πλαίσια της προβληματικής γύρω από τη μετάφραση λειτουργικών κειμένων. Διαχρονικά αποδεικνύεται ότι η μετάφραση, η διαγλωσσική πρωτίστως, ενώ θεωρείται εξαρχής αναγκαία και αποδεκτή, ταυτόχρονα αμφισβητείται. Βασικοί λόγοι είναι οι επιφυλάξεις για την ισοδυναμία της μετάφρασης με το πρωτότυπο, η σύνδεσή της με φαινόμενα ιδεολογικής αντιπαράθεσης και αιρετικών παρεμβάσεων και αλλοιώσεων, η στενή σχέση της με την ερμηνεία. Ένα βασικό εμπόδιο για την αποδοχή της, ιδιαίτερα στα λατρευτικά κείμενα, προκύπτει ότι είναι η «συνήθεια», αυτό που ο πιστός συνήθισε να ακούει. Δικλείδες ασφαλείας είναι η συλλογικότητα και η επιλογή έμπειρων και αξιόπιστων μεταφραστών. Η εκπόνηση επιμελημένων μεταφράσεων αφενός και αφετέρου η καλλιέργεια μεταφραστικής παιδείας και η επίγνωση των ορίων μιας μετάφρασης θα μπορούσαν να συμβάλουν στην αποτελεσματικότητα του διαλόγου για τη μετάφραση λειτουργικών κειμένων». Μετά το σύντομο διάλειμμα επαναλήφθηκαν οι εργασίες με την Τρίτη Συνεδρία υπό την προεδρία του Πανοσιολογιωτάτου Αρχιμανδρίτου κ. Νικολάου Ιωαννίδου Καθηγητού της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ο πρώτος εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Γεώργιος Ν. Φίλιας Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, ανέπτυξε το θέμα: «Η συνάφεια πρτοτύπου, μεταφράσεως καί τρόπου αναγνώσεως των ευχών στη Θ. Λειτουργία». Ο ομιλητής τόνισε τα παρακάτω σημεία:

5 5 «Ὡς πρὸς τὸ πρωτότυπο κείμενο τῆς Θ. Λειτουργίας μᾶς ἐνδιαφέρει, ἐν προκειμένῳ, ἡ φιλολογικὴ συνοχὴ καὶ συνέχειά του. Ὑπὸ τοὺς ὅρους αὐτοὺς ἐννοοῦμε τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ σύνολο τῶν εὐχῶν τῆς Θ. Λειτουργίας ἐμφανίζει τὴ μορφὴ μιᾶς ἀλληλουχίας αἰτημάτων καὶ ἐννοιῶν. Ἡ διαπίστωση αὐτὴ συνεπάγεται τὴ θεώρηση τῶν εὐχαριστιακῶν εὐχῶν ὡς ἑνὸς ἑνιαίου ὅλου. Ἡ φιλολογικὴ συνοχὴ καὶ συνέχεια τῶν εὐχῶν τῆς Θ. Λειτουργίας κορυφώνεται στὴν Ἁγία Ἀναφορά, τὰ ἐπιμέρους τμήματα τῆς ὁποίας ἐμφανίζουν μιὰ θαυμαστὴ ἑνότητα. Ἡ φιλολογικὴ ἑνότητα τοῦ κειμένου τῆς Ἀναφορᾶς μᾶς ὑποχρεώνει νὰ ἀντιληφθοῦμε ὅτι, τὸ ἕνα τμῆμα προϋποθέτει τὸ προηγούμενό του. Τὸ πρόβλημα τοῦ νὰ λέγονται οἱ εὐχὲς ταυτοχρόνως μὲ τὴν ψαλμώδηση κάποιων ὕμνων σχετίζεται μὲ τὸ μεταφραστικὸ ζήτημα τῶν εὐχῶν τῆς Θ. Λειτουργίας, ὑπὸ τὴν ἔννοια τῆς ἀδυναμίας πλήρους κατανοήσεως τοῦ πρωτοτύπου κειμένου. Ἡ παράδοση τῶν ὀκτὼ πρώτων αἰώνων εἶναι σαφέστατη ὡς πρὸς τὴν ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν τῆς Λειτουργίας εἰς ἐπήκοον». Ακολούθησε η Εισήγηση του Δρ. κ. Φωτίου Σχοινά με θέμα: «Φιλολογικά σχόλια και μεταφραστικά προβλήματα στη θεία Λειτουργία». Ο ομιλητής ανέφερε πως : «Στήν παροῦσα ἀνακοίνωση θά ἀναφερθῶ σέ συντακτικά, γραμματικά καί λεξιλογικά σχόλια στή γλώσσα τῆς Θείας Λειτουργίας τοῦ Χρυσοστόμου. Ἡ συντακτική δομή τῆς ἀρχαιόμορφης γλώσσας τῆς Θ. Λειτουργίας δίδει τή δυνατότητα πολλαπλῶν ἐννοιολογικῶν ἀποχρώσεων, τίς ὁποῖες θά ἀποσβέσει ἀναγκαστικά ἡ οἱαδήποτε νεοελληνική μεταγλώττισή της. Ὁρισμένες λειτουργικές λέξεις ἔχουν ἰδιαίτερο ἐννοιολογικό βάρος, τό ὁποῖο ὡσαύτως ἀπομειώνει δραστικά ἡ οἱαδήποτε

6 6 ἀπόδοσή τους στή νεοελληνική. Ἡ μετάφραση τῆς γλώσσας τῆς Θείας Λειτουργίας συνεπάγεται δραστική συρρίκνωση τοῦ πλούτου τῶν σημαίνων θεολογικῶν ἐννοιῶν». Η Τρίτη Εισήγηση είχε ως θέμα: «Νεώτερα Ερμηνευτικά Υπομνήματα καί Εγκόλπια της Θ. Λειτουργίας». Ο εισηγητής Ελλογιμώτατος κ. Παναγιώτης Σκαλτσής, Αναπληρωτής Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, υπογράμμισε ότι: «Η βυζαντινή και μεταβυζαντινή περί τη θεία Λειτουργία ερμηνευτική παράδοση συνεχίζεται και μετά την απελευθέρωση και τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους, έως τις μέρες μας. Κείμενα όπως των Δανιήλ Γεωργακόπουλου, Μηνά Χαμουδόπουλου, Ιωάννου Μεσολωρά κ.ά. ερμηνεύουν τη θεία Λειτουργία και συμβάλλουν στην κατά το 19 ο αι. λειτουργική αγωγή και παιδεία των ταλαιπωρημένων από την αμάθεια και τη θεολογική- πνευματική πενία του λαού μας. Το χαρακτηριστικό των περισσότερων εξ αυτών υπομνημάτων, εκλαϊκευτικού περισσότερο περιεχομένου, είναι ότι αποτελούν Εγχειρίδια για τη λειτουργική κατάρτιση των μαθητών ή αποτελούν συνέχεια των κατά την Τουρκοκρατία διαμορφωθέντων Κατηχήσεων με λειτουργικό κυρίως περιεχόμενο και αναφορά σε όλα τα τελούμενα στη θεία Λατρεία και δη τη θεία Λειτουργία. Κατά τον 20 ο αι., περίοδο πολύ σημαντική για την ανάπτυξη της λειτουργικής επιστήμης και των θεολογικών σπουδών γενικότερα, έχουμε πολύ αξιόλογα Εγκόλπια της θείας Λειτουργίας, όπως του Π. Τρεμπέλα, Σεραφείμ Παπακώστα, μακαριστού Μητροπολίτου Κοζάνης κυρού Διονυσίου κ.ά., με κείμενο-μετάφραση και λίγα σχόλια ερμηνευτικά. Τα εν λόγω

7 7 Εγκόλπια συμβάλλουν τα μέγιστα στην εκ μέρους του λαού κατανόηση του λόγου της θείας Λειτουργίας και βοηθούν καθοριστικά τους πιστούς στη συμμετοχή των στο μυστήριο της θείας Ευχαριστίας. Ανάλογη συμβολή έχουν και ειδικές μελέτες θεολογικού υπομνηματισμού της θείας Λειτουργίας. Ενδεικτικά μνημονεύουμε τα σχετικά έργα των μοναχού Γρηγορίου, Παύλου Ευδοκίμωφ, Γερβασίου Παρασκευοπούλου, Ανδρέα Θεοδώρου, κ.ά. Τα κείμενα αυτά, ενταγμένα πλήρως στο θεολογικό κλίμα της εποχής μας και τις περί κατανόησης του λειτουργικού λόγου συζητήσεις, αναδεικνύουν τη διαχρονικότητα της λειτουργικής ερμηνευτικής παράδοσης και προβάλλουν το αίτημα της συνεχούς εμβάθυνσης στο θεολογικό περιεχόμενο της θείας Λειτουργίας». Ακολούθησε εποικοδομητική συζήτηση και η καθιερωμένη μεσημβρινή διακοπή όπου προσφέρθηκε το Γεύμα. Από τις εισηγήσεις καί τη διεξαχθείσα μετά ταύτα συζήτηση προέκυψε ότι καί η νεοελληνική γλώσσα μπορεί να προσληφθεί από την Εκκλησία για λειτουργική χρήση. Κατά την απογευματινή Τέταρτη Συνεδρία προήδρευσε ο καθηγητής κ. Γεώργιος Φίλιας και παρουσιάσθηκαν από τους εκλεκτούς ομιλητές τα εξής θέματα: Η πρώτη εισήγηση είχε ως θέμα «Η συμβολική γλώσσα της Θ. Λατρείας» με εισηγητή τον Αιδεσιμολογιώτατο Πρωτοπρεσβύτερο κ. Βασίλειο Καλλιακμάνη, Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο ομιλητής ανέφερε πως : «Η ζωή του ανθρώπου αλλά και οι σχέσεις τις οποίες δημιουργεί στηρίζονται σε συμβολισμούς. Τα σύμβολα χρησιμοποιούνται σε όλες τις μορφές του ανθρώπινου βίου: κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική, οικονομική, νομική, αθλητική και θρησκευτική κ.α.. Η αρχική έννοια του

8 8 συμβόλου ανάγει στη σύνδεση δύο πραγμάτων, προκειμένου να αναγνωρισθεί η αλήθεια. Ειδικότερα τα σύμβολα στη θεία λατρεία έχουν αναγωγικό, παιδαγωγικό, ενοποιητικό και μυσταγωγικό χαρακτήρα. Και σε κάθε εποχή αναδύονται διαφορετικά σύμβολα. Στην εκκλησιαστική παράδοση απαντά μια άρρητη ισορροπία συμβολισμού και ρεαλισμού, ιστορίας και εσχατολογίας, πράξεως και θεωρίας. Η ισορροπία αυτή είναι αναγκαία σε κάθε περίπτωση, διότι στην προσπάθεια να νοηματοδοτηθούν συμβολικά, όσα τελούνται στη λατρεία, λησμονείται η αφετηρία τους που ήταν ταυτόχρονα χρηστική αλλά και ποιμαντική». Η δεύτερη εισήγηση ανεφέρετο στο θέμα: «Γιατί χρειαζόμαστε μεταφράσεις καί σήμερα;». Ο Εισηγητής Πανοσιολογιώτατος Αρχιμανδρίτης κ. Θεοδόσιος Μαρτζούχος, Πρωτοσύγκελλος της Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως καί Πρεβέζης ανέφερε τα κάτωθι: «Πώς μπορεί κανείς να αγνοεί τα προβλήματα που βρίσκονται μπροστά στα μάτια όλων, όταν είναι ιερέας; Πώς είναι δυνατόν να έχει ο ιερέας άλλη (την όποια! γλωσσική, πολιτιστική, επιστημονική) προτεραιότητα πλην της ποιμαντικής βοήθειας για κατά Χριστόν αύξηση του ποιμνίου του; Μαζί με τον αγ. Ιω. τον Χρυσόστομο κάθε κληρικός δεν γίνεται να μη επαναλαμβάνει: "Πῶς ὠφελήσω, ἐάν μή τι εἶπω, δυνάμενον ὑμίν εὔληπτον γενέσθαι καί δυνάμενον εἶναι σαφές, ἀλλ ἐπιδείξομαι μόνον, ὅτι γλωσσῶν χάρισμα ἔχω"; (ομιλία ΙΕ στην Α Κορινθίους) Στην εισήγηση έγινε τριμερής παρουσίαση ιστορικοθεολογικά του θέματος της λατρευτικής γλώσσας. Στην

9 9 αρχαία Εκκλησία. Στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Στο, με ευρεία χρονολογική έννοια, σήμερα. Προετάθη αλλαγή νοοτροπίας όσον αφορά φοβικές στάσεις εξ αγνοίας και από θεολογική σύγχυση, της εννοίας του μυστικού-μυστηρίου και της θεοπνευστίας. Επισημάνθηκε το οδυνηρό "τώρα" που είναι η πραγματικότητα που περιγράφει ο Μάξιμος Καλλιουπολίτης λέγοντας "τό κοινόν τῆς Ἐκκλησίας πάγει ὀλίγον κατ ὀλίγον φθειρόμενον". Όταν αυτό ισχύει το 1638, τι μέγεθος άρα έχει το 2011 η φθορά ; «Μπροστά σ αυτήν την κατάσταση είναι στρουθοκαμηλισμός και κρύψιμο στα ξύλα όπως ο Ισαάκ (Απόκρυφα Παλαιάς Διαθήκης), το να φοβάται η Εκκλησία να "παντρευτεί" αυτήν την οδυνηρή πραγματικότητα και να "γεννήσει" μαζί της τα τέκνα της Βασιλείας του Θεού». Η Τρίτη Εισήγηση είχε ως θέμα: «Η εμπειρία από την συμμετοχή στην μετάφραση της Αγίας Γραφής ως εφόδιο για μια συμβολή στην προσπάθεια μετάφρασης της Θείας Λειτουργίας». Η ομιλήτρια, Ελλογιμωτάτη κ. Αικατερίνη Χιωτέλη, Φιλόλογος ανεφέρθη στους εξής τομείς : Η εμπειρία συμμετοχής στη μεταγλώττιση της Καινής Διαθήκης και στη μετάφραση της Παλαιάς. Κοινή, συνεχής και μακροχρόνια προσπάθεια ώστε ν' αποδοθεί ακέραιος ο Θείος Λόγος, με τρόπο εύληπτο και απρόσκοπτο, στη Γλώσσα μας, μια ζωντανή και ρέουσα σύγχρονη Γλώσσα. Αναθεωρήσεις και καρποί.

10 10 Κοινά στοιχεία και διαφορές μεταξύ αγιογραφικών και λειτουργικών κειμένων. Εντόπιση συγκεκριμένων δυσκολιών και προτάσεις για την αντιμετώπισή τους. Κριτήρια και στόχοι. Επηκολούθησε γόνιμη συζήτηση και ενδιαφέρουσες τοποθετήσεις των συνέδρων, και μετά το Δείπνο έγινε συζήτηση επί γενικής φύσεως λειτουργικών θεμάτων. Τέλος δε καί η σημερινή δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου καλύφθηκε από το διαδυκτιακό κανάλι intv.gr. Εκ του Γραφείου Τύπου της Ιεράς Συνόδου