2 Στους γονείς µου

Transcript

1 1 ΓΕΩΡΓΙΟΥ Μ. ΣΤΥΛΙΑΡΑ ΑΝ ΡΕΑΣ ΣΑΓΚΟΥΝΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΤΡΑΝΣΥΛΒΑΝΙΑΣ -Η ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ- ιδακτορική διατριβή ϖου υϖοβλήθηκε στο τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεϖιστηµίου Θεσσαλονίκης ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2006

2 2 Στους γονείς µου

3 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 3 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 6 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ 8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ορθόδοξη µητρόϖολη Τρανσυλβανίας αϖό την ίδρυσή της µέχρι την εϖοχή του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. 9 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α Η ζωή του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα µέχρι την εκλογή και χειροτονία του σε εϖίσκοϖο Ardeal. 1. Οικογένεια, σϖουδές, µοναχική κουρά, χειροτονία Ο αρχιµανδρίτης Ανδρέας Σαγκούνα έξαρχος στην εϖισκοϖή του Ardeal Η εκλογή και χειροτονία του αρχιµανδρίτη Ανδρέα Σαγκούνα, αϖό τη σύνοδο της Turda σε εϖίσκοϖο Ardeal. 51 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β Ο Ανδρέας Σαγκούνα ως εϖίσκοϖος Ardeal. 1. Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα στην ϖανεθνική συνέλευση του Blaj Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα κατά την εϖανάσταση του Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα στη σύνοδο του Η αντιϖαράθεση του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα µε τη σερβική ιεραρχία Η ίδρυση του τυϖογραφείου «Αrhidiecezane» Η έκδοση της εφηµερίδας «Telegraful Român». 85

4 4 7. Η ίδρυση σχολείων Η ίδρυση ιερατικής σχολής και θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου στο Sibiu Η ανέγερση µητροϖολιτικού ναού στο Sibiu. 113 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ Ο Ανδρέας Σαγκούνα ως µητροϖολίτης Τρανσυλβανίας και η δράση του µέχρι το θάνατό του. 1. Η εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας Το «οργανικό καταστατικό» της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας Η ίδρυση του συλλόγου «ASTRA» Ο θάνατος του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. 150 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Το συγγραφικό έργο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. Α) Πρωτότυϖα έργα. 155 Β) Μεταφράσεις. 166 Γ) Λειτουργικά βιβλία. 169 ) ιδακτικά εγχειρίδια Οι ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα Έργα ϖου εκϖονήθηκαν µε ϖροτροϖή του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. 181 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 184 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. Πηγές 194 ΙΙ. Βοηθήµατα Α) Ελληνικά Μεταφράσεις 198

5 5 Β) Ξενόγλωσσα 201 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α) Κείµενα 239 Β) Έγγραφα 249 Γ) Χάρτες 291 ) Πίνακες 295

6 6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Ο Ρουµάνος θεολόγος Τ. M. Popescu, µιλώντας για την ανάγκη µελέτης της εκκλησιαστικής ιστορίας αναφέρει: «Πιστή ϖροστάτιδα του ϖαρελθόντος της, η Ορθόδοξη εκκλησία δέχεται την ιστορία µε ρεαλισµό, τόσο στις δύσκολες στιγµές και λύϖες, όσο και στις χριστιανικές χαρές στο ϖέρασµα των αιώνων. Ευρισκόµενη εκτός ϖεδίου του δυτικού ανταγωνισµού, δε στοχεύει στην ατοµική εϖιτυχία, δεν κρύβει τις ϖληγές της, δεν αρνείται τις ελλείψεις της, δεν µϖορεί και δεν θέλει να αλλάξει το ϖαρελθόν και ϖιστεύει ϖως η ιστορία δεν µϖορεί να έχει διαφορετική µορφή αϖό τη σηµερινή. Καµία αϖό τις άλλες χριστιανικές εκκλησίες δεν είναι διατεθειµένη, όϖως η Ορθόδοξη, να δεχτεί την ιστορία µε τέτοιο ρεαλισµό». 1 Έχοντας υϖόψη τα ϖαραϖάνω, εϖεχείρησα µε την ϖαρούσα µελέτη, ϖου υϖοβλήθηκε ως διδακτορική διατριβή στο τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεϖιστηµίου Θεσσαλονίκης, να ϖαρουσιάσω µια ϖτυχή της ιστορίας της Ορθόδοξης εκκλησίας της Ρουµανίας, όϖως αυτή αϖοκαλύϖτεται µέσα αϖό τη ζωή και το έργο του µητροϖολίτη Τρανσυλβανίας Ανδρέα Σαγκούνα. Ενός εκκλησιαστικού άνδρα, στον οϖοίο οι Ρουµάνοι, Ορθόδοξοι και µη, αναφέρονται ακόµα και σήµερα µε ιδιαίτερη ευγνωµοσύνη. Ο Ρουµάνος ιστορικός Ν. Iorga γράφει για τον µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα: «Το ϖαράστηµα, η µορφή µε τη διαϖεραστική µατιά και την ϖλατειά γενειάδα έχει µείνει στη µνήµη όλων. Στη γενική συνείδηση σταθερά και αισθητά έµεινε το γεγονός ϖως αυτός ο σοφός γέροντας έµοιαζε αϖό τον εϖισκοϖικό του θρόνο σαν βασιλιάς. Ένας άξιος ϖοιµένας του λαού και τιµητής των καιρών, στους οϖοίους δεν υϖοτάχτηκε, όϖως συνήθως συµβαίνει, αλλά ανέστρεψε τις δυσκολίες ϖρος όφελός του. Όσο η ρουµανική γλώσσα θα µιλιέται στην άλλη ϖλευρά των Καρϖαθίων, στο Ardeal 1 Βλ: Teodor M. Popescu, Necesitatea studiilor istorice şi patristice în Biserica Ortodoxă, Bucureşti 1941, σ. 7.

7 7 του ανατολικού Χριστιανισµού ακόµα κι αυτοί ϖου ενώθηκαν µε τη Ρώµη, στο µέλλον θα θυµούνται αυτόν τον άνθρωϖο». 2 Η ϖροσϖάθεια ϖου ανέλαβα µε σκοϖό να βιογραφήσω τον µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα, αϖαιτούσε εϖισκέψεις σε αρκετές ϖόλεις της Ρουµανίας, αλλά και στη Βιέννη, όϖου ερεύνησα τα κατά τόϖους αρχεία και τις βιβλιοθήκες µε την ϖροσδοκία να ανακαλύψω στοιχεία για την ϖοιµαντική, ϖολιτιστική και διϖλωµατική δράση του. Σήµερα µε το ϖέρας της έρευνας και την υϖοβολή της διατριβής, ευχαριστώ τον Τριαδικό Θεό, διότι µε ενίσχυσε µε υγεία και δύναµη κατά τη διάρκεια της εκϖόνησής της. Την τριµελή εϖιτροϖή, τον κύριο Μιχαήλ Τρίτο, εϖόϖτη καθηγητή, για το διαρκές ενδιαφέρον του, τον κύριο Αθανάσιο Αγγελόϖουλο, ως δεύτερο µέλος της εϖιτροϖής και τον κύριο Αθανάσιο Καραθανάση, ως τρίτο µέλος, για τη συµβολή τους. Εϖίσης ευχαριστώ όλους όσους µε συνέδραµαν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας συγκέντρωσης του υλικού, τους υϖεύθυνους των βιβλιοθηκών, της κεντρικής ϖανεϖιστηµιακής βιβλιοθήκης, της βιβλιοθήκης της σχολής της Ιστορίας και της βιβλιοθήκης της θεολογικής σχολής στο Βουκουρέστι, της θεολογικής σχολής του Sibiu και της θεολογικής σχολής του Ιασίου. Ακόµα τη διεύθυνση των κρατικών αρχείων του Βουκουρεστίου και της Βιέννης, καθώς και τη διεύθυνση των αρχείων της Ιεράς Αρχιεϖισκοϖής Sibiu, όϖου φυλάσσεται το αρχείο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. Τέλος ευχαριστώ τους γονείς µου για την υϖοµονή και τη συµϖαράστασή τους και τους αφιερώνω την ϖαρούσα µελέτη µου. Θεσσαλονίκη 24 Ιανουαρίου 2006 Γεώργιος Μ. Στυλιαράς 2 Βλ: Nicolae Iorga, Insemnătatea naţională a lui Saguna, εφηµ. «Semănătorul», φύλ. 14 ης εκεµβρίου 1903, σ. 1.

8 8 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Κ.Τ: Αρχείο Κυβερνήτη Τρανσυλβανίας Α.Μ.Α.Σ: Αρχείο Μητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα Α.Ι.Α.S: Αρχείο Ιεράς Αρχιεϖισκοϖής Sibiu Α.Π.Θ: Αριστοτέλειο Πανεϖιστήµιο Θεσσαλονίκης A.R.S.R: Academiei Republicii Socialiste România B.O.R: Biserica Ortodoxa Româna C.C: Cultura Creştina C.E: Contemporanul Enciclopedic C.L: Convorbiri Literare CR: Kορώνες (νόµισµα) Ε.Ε.Θ.Σ: Εϖιστηµονική Εϖετηρίδα Θεολογικής Σχολής G.B: Glasul Bisericii Θ.Η.Ε: Θρησκευτική, Ηθική Εγκυκλοϖαιδεία I.B.O.R: Istoria Bisericii Ortodoxe Române Κ.Α.Β: Κρατικά Αρχεία Βιέννης M.A: Mitropolia Ardealului M.B: Mitropolia Banatului Μ.Ι: Magazin Istoric Μ.Ε.Ε: Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοϖαίδεια M.O: Mitropolia Olteniei N.R.L: Neamul Romanesc Literar R.A: Revista Αrhivelor (Seria nouă) R.I: Revista de Istorie R.T: Revista Teologică S.C: Studii şi cercetări de istorie veche şi arheologie S.T: Studii Teologice T.R: Telegraful Român F: φλωρίνια (νόµισµα)

9 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ορθόδοξη µητρόϖολη Τρανσυλβανίας αϖό την ιδρύσή της µέχρι την εϖοχή του µητροϖολίτη Aνδρέα Σαγκούνα. Η ϖαρουσία του Χριστιανισµού στην ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας, συνδέεται άµεσα µε τη διάδοσή του στους λαούς της ευρύτερης ϖεριοχής του ούναβη και της Βαλκανικής. 3 Η χριστιανική εκκλησία, ήδη αϖό την εϖοχή κατά την οϖοία ο Ρωµαίος αυτοκράτορας Αδριανός ( ) 4 νίκησε τους άκες 5 και χώρισε την 3 Βλ: Παράρτηµα Γ., χάρτη υϖ. αριθ Βλ: M. Rostovtzeff, Ρωµαϊκή Ιστορία, εκδ. Παϖαζήση, χ.τ., 1984, σ. 238 κ.ε. 5 Οι άκες (Γέτες ή Γετο- άκες), λαός ινδοευρωϖαϊκός, κλάδος των Θρακών, εγκαταστάθηκαν στο έδαφος της σηµερινής Ρουµανίας τη 2 η χιλιετία ϖ.χ. Αϖό τον Ηρόδοτο ονοµάζονται τον 5 ο αιώνα ϖ.χ. Γέτες και χαρακτηρίζονται ως «Θρηίκων εόντες ανδρικότατοι και δικαιότατοι» (Ιστορίαι, 93), δηλ. «οι ϖιο ανδρείοι και δίκαιοι αϖό τους Θράκες». Οι Γέτες αναφέρονται για ϖρώτη φορά ως άκες τον 1 ο αιώνα ϖ.χ. Βλ: Μαρίας Νυσταζοϖούλου-Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους µέσους χρόνους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992, σ και Οι Γέτες και οι άκες µιλούσαν την ίδια γλώσσα και αϖοτελούσαν ένα λαό. Όµως ανάλογα µε τον τόϖο ϖου κατοικούσαν ϖήραν και τη σχετική ονοµασία. Έτσι, αυτοί ϖου κατοικούσαν στη δυτική όχθη του Εύξεινου Πόντου ονοµάστηκαν αϖό τους Έλληνες Γέτες, ενώ όσοι κατοικούσαν ϖρος τις ϖηγές του ούναβη, ονοµάστηκαν αϖό τους Ρωµαίους άκες. Βλ: Ιεροδ. Τσεζάρ Κυϖριανού Σϖυρίδωνος, Οι Έλληνες αρχιερείς των µητροϖόλεων Ουγγροβλαχίας και Μολδαβίας αϖό του Ι έως του ΙΘ αιώνος, «ιδακτορική ιατριβή, υϖοβληθείσα εις το τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.», εκδ. Π.Σ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη 1998, σ. 16, σηµ. 2. Περισ., για τους Γετο- άκες και την ϖεριοχή τους, βλ: A. Alfoldi, Daci e Romanii in Transilvania, Budapesta Ovidia Babu-Buznea, Dacii în constiinşa romanticilor nostri, εκδ. Minerva, Bucureşti I.H. Crişan, Spiritualitatea getodacilor, εκδ. Albatros, Bucureşti Tου ιδίου, Civilizaţia geto-dacilor, τ. 1-2, Bucureşti I. Glodariu, Cetăţi şi aşezări dacice în sud-vestul Transilvaniei, Bucureşti Του ιδίου, Dacian Trade with the Hellenistic and Roman World, Oxford Nicolae Iorga, Istoria poporului romanesc, εκδ. Stiinţifică şi Εnciclopedică, Bucureşti Σωκράτη Ν. Λιάκου, Η καταγωγή των Αλβανών και Ρουµάνων, στη σειρά: «Μικροευρωϖαϊκές ήτοι Βαλκανικές Μελέτες», τ. 3, Θεσσαλονίκη Μάρτιος Ion Miclea, Radu Florinescu, Ceto-dacii, εκδ. Meridiane, Bucureşti Mircea Muşat, Ion Ardeleanu, De la statul geto-dac la statul român, εκδ.

10 10 ϖεριοχή της ακίας 6 σε άνω ακία και κάτω ακία 7, ϖεριήλθε στη δικαιοδοσία του εϖισκόϖου Ρώµης. 8 Μετά τη θεµελίωση της Κωνσταντινουϖόλεως αϖό το Μέγα Κωνσταντίνο και τη µεταφορά εκεί της ϖρωτεύουσας του Ρωµαϊκού κράτους 9, Stiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti Ion I. Nistor, Istoria Românilor, τ. 1, εκδ. Editura Biblioteca Bucureştilor, Bucureşti 2002, σσ Andrei Oţetea, Istoria poporului român, εκδ. Stiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti Vasile Parvan, Dacia, τ. 1 (1924), τ. 2 (1925), εκδ. Cultura Naţionala, Bucureşti. Zoe Petre, Practica nemuririi, o lectură critică a izvoarelor greceşti referitoare la geţi, εκδ. Polirom, Bucureşti Dumitru Protase, Autohtonii în Dacia, Bucureşti Για τον εκχριστιανισµό των ακών, βλ: Ion Barnea, Romantismul şi creştinismul decoromanilor, στο: «Traco-Dacica» Bucureşti: Academia de Ştiinţe Sociale şi politice a RS România, Institutul de Tracologie, έτ. 1988, τεύχ. 9, σσ Βλ: Η ονοµασία «ακία» για την ϖεριοχή αυτή µαρτυρείται για ϖρώτη φορά τον 1 ο αιώνα µ.χ. στους Πλίνιο και Τάκιτο. Βλ: Νυσταζοϖούλου- Πελεκίδου, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους µέσους χρόνους, ό.ϖ., σ Βλ: Virgil Cândea (µετάφραση Λάµϖρου Ζιώγα), Σύντοµη ιστορία της Ρουµανίας, Αθήνα 1978, σ Νicolae Iorga, Istoria Românilor pentru clasa a IV-a şi a VIII-a segundară, Ediţia a II-a, εκδ. Neamul Romănesc, Bucureşti 1910, σ. 15 κ.ε. Samuil Micu, Istoria Românilor, τ. 1, εκδ. Vitorul Românesc, Bucureşti 1995, σ. 32 κ.ε. Του Αδριανού ϖροηγήθηκε ο Τραϊανός (διάδοχος του Νέρωνα, µ.χ.), ο οϖοίος µε τις δύο εκστρατείες του ( µ.χ. και µ.χ.), συνέτριψε τη στρατιωτική δύναµη των ακών και µετέτρεψε την ϖεριοχή τους σε Ρωµαϊκή εϖαρχία. Βλ: Ilie Ceauşescu, Transilvania străvechi pămînt Românesc, εκδ. Editura Militară, Bucureşti 1984, σ Περισ., για την στρατιωτική δράση του αυτοκράτορα Τραϊανού στη ακία, βλ: Mihai Bărbulescu, Dennis Deletant, Keith Hitchins, Şerban Papacostea, Pompiliu Teodor, Istoria României, εκδ. Corint, Bucureşti 2002, σ Mihai Bărbulescu, Din istoria militară a Daciei romane. Legiunea V Macedonica şi castrul de la Potaissa, Cluj-Napoca Eugen Cizek, Epoca lui Traian, Bucureşti Iancu Moţu, Dacia provincia Augusti, εκδ. Corint, Bucureşti 2004, σ Roberto Paribeni, Traian Preabunul împărat, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ τεύχ. 18, σ. 732 κ.ε. C.C. Petolescu, Scurtă istorie a Daciei romane, Bucureşti L. Rossi, Trajian s column and the Dacia Wars, χ.τ., M.E. Smallwood, Documents illustrating the principates of Nerva, Trajian and Hadrian, Cambridge C.M. Vlădescu, Armata romanâ în Dacia Inferior, Bucureşti R. Vulpe, Columna lui Traian. Monument al etnogenezei românilor, Bucureşti Για ζωή των κατοίκων της «Τραϊανής ακίας», βλ: M. Macrea, Viaţa în Dacia romană, Bucureşti Dimitrie Onciul, Românii în Dacia Traiană până la întemeierea Principatelor, Bucureşti Bλ: Χρυσοστόµου Παϖαδοϖούλου, λήµµα: Ρουµανία, Μ.Ε.Ε., τ. ΚΑ, Αθήναι 1933, σ. 254.

11 11 οι δύο Οικουµενικές Σύνοδοι, Κωνσταντινουϖόλεως 381 µ.χ. και Χαλκηδόνας 451µ.Χ., αϖοφάσισαν να ϖαραχωρήσουν την εκκλησία αυτή στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Κωνσταντινουϖόλεως. 10 Αναφορικά µε τον εκχριστιανισµό των Ρουµάνων, ϖρέϖει να σηµειώσουµε ότι άρχισε να συντελείται ήδη αϖό την Αϖοστολική εϖοχή και ολοκληρώθηκε σταδιακά τον 4 ο αιώνα. 11 Οι ιστορικοί και οι συγγραφείς της ϖεριόδου ϖου εξετάζουµε δεν ϖαρέχουν ϖληροφορίες σχετικά µε την ίδρυση της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, αναφέρουν όµως µαρτυρίες οι οϖοίες αϖοδεικνύουν ότι στην Α Οικουµενική Σύνοδο (325) έλαβε µέρος ο 9 Βλ: Georg Ostrogorsky, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τ. Α, ιστορικές εκδόσεις, Στεφ.. Βασιλόϖουλος, Αθήνα 1997, σ Βλ: Παϖαδοϖούλου, Ρουµανία, ό.ϖ., σ Ο Γεράσιµος Κονιδάρης αναφέρει ότι: «... αι ϖεριφέρειαι αύται της ϖάλαι Τραϊανής ακίας ή Αλϖιστρίας υϖήγοντο εις τον Πατριάρχην Κων/ϖόλεως µέχρι των νεοτέρων χρόνων, είναι δε εσφαλµένη η γνώµη την οϖοίαν διετύϖωσαν οι Λατίνοι, καθ ην όχι µόνον αϖό του Τραϊανού, αλλά ειδικότερον αϖό της ιδρύσεως του βουλγαροβλαχικού βασιλείου (1196) η χώρα υϖέκειτο τω Πάϖα ή τω Αχρίδος και ότι µόλις εϖί Τουρκοκρατίας υϖήχθη ϖαρανόµως υϖό τον Κων/ϖόλεως και ότι ασθενή τις µόνον αϖ αυτού εξάρτησις υϖήρχε. Είναι τουναντίον γνωστόν, ότι συµφώνως ϖρός τον 28 ον κανόνα της εν Χαλκηδόνι Συνόδου αι βαρβαρικαί χώραι (εν οις και η σηµερινή Ρουµανία) ανήκον εις τον Πατριάρχην Κων/ϖόλεως». Βλ: Γερασίµου Ι. Κονιδάρη, Η Ελληνική εκκλησία ως ϖολιτιστική δύναµις εν τη ιστορία της χερσονήσου του Αίµου, εν Αθήναις 1948, σ Βλ: Simion Reli, Originea şi vechimea creştinismului la români, Cernăuţi 1937, σ. 56. Nicoalae Dobrescu, Introducerea creştinismului la români, Vălenii de Munte 1910, σ. 93 κ.ε. Milan Şesan, Despre creştinismul vechi carpatic, ϖεριοδ. M.A., έτ. XIII, 1968, τεύχ. 7-8, σ. 516 κ.ε. Σχετικά µε τη διάδοση του Χριστιανισµού στο έδαφος της σηµερινής Ρουµανίας, έχει διατυϖωθεί η άϖοψη ότι ο Αϖόστολος Ανδρέας κήρυξε το Ευαγγέλιο στην ϖεριοχή της Ποντικής ακίας, δηλαδή στη Μικρή Σκυθία (σήµερα Dobrogea). Σχετικές µαρτυρίες µας ϖαρέχουν οι: Ωριγένης, Ευσέβιος Καισαρείας, Ευχέριος Λυώνος, Βασίλειος Σελευκείας, Σωφρόνιος Ιεροσολύµων, ο µοναχός Εϖιφάνιος της Μονής Καλλιστράτων Κωνσταντινουϖόλεως (9 ος αι.) και ο Νικήτας αβίδ Παφλαγών στα δύο εγκώµιά του για τον Αϖόστολο Ανδρέα (10 ος αι.). Στην άϖοψη αυτή αντιτάχθηκαν οι: H. Delehaye και M.D. Pippidi. Βλ: Μιχαήλ Γ. Τρίτου, Οι Πατριάρχες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουµανίας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 2004, σ Ηλία Φρατσέα, Η Ορθοδοξία στη Ρουµανία, σύντοµη αναδροµή, στον τόµο: «Βαλκάνια και Ορθοδοξία», εκδ. Μήνυµα, Αθήνα 1993, σ H ϖροσωϖική µας θέση είναι ϖως ο Αϖόστολος Ανδρέας ϖράγµατι κήρυξε στη Μικρή Σκυθία σύµφωνα µε τις µαρτυρίες των εκκλησιαστικών συγγραφέων.

12 12 εϖίσκοϖος των Γότθων 12 Θεόφιλος 13, ο οϖοίος υϖέγραψε το Σύµβολο της Νικαίας ως, «Θεόφιλος, εϖίσκοϖος µητρόϖολεως Γοτθίας». 14 Την ύϖαρξη της «µητροϖόλεως Γοτθίας» µαρτυρεί η αλληλογραφία του Μεγάλου Βασιλείου ( ) µε τον κυβερνήτη της Μικρής Σκυθίας Ιούνιο Soranus, στην οϖοία γίνεται λόγος για τη µεταφορά των λειψάνων του Αγίου Σάββα του Γότθου 15 στην Καϖϖαδοκία. 16 «Γοτθία» ονοµαζόταν η ϖαλαιά ακία του Τραϊανού και συγκεκριµένα η Τρανσυλβανία την εϖοχή ϖου κατοικούσαν εκεί γοτθικοί λαοί. Όταν οι ακορουµάνοι και οι Γότθοι εκχριστιανίσθηκαν, είχαν κοινούς εϖισκόϖους. 12 Ο Χριστιανισµός άρχισε να διαδίδεται στους Γότθους τον 3 ο αιώνα, ίσως αϖό χριστιανούς ϖου είχαν αιχµαλωτίσει στην ϖεριοχή της Μικράς Ασίας κατά τη διάρκεια των εκεί εϖιδροµών τους. Βλ: A.A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τ. 1, εκδ. Μϖεργαδή, χ.χ., χ.τ., σ Βλ: Mircea Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, εκδ. Σοφία, Bucureşti 2000, σ. 28. Emilian Popescu, Theophilus Gothiae, episcop în Crimeea ori la Dunărea de jos, ϖεριοδ. S.T., έτ. XXXIX, 1987, τεύχ. 5, σ Ο Θεόφιλος ήταν ϖιθανόν Έλληνας στην καταγωγή και ϖεριόδευσε ιεραϖοστολικά τις ϖεριοχές µεταξύ ούναβη και Καρϖαθείων. Βλ: Γερασίµου Ι. Κονιδάρη, Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία, Αθήνα , σ Βλ: Σωζοµενού, Εκκλησιαστική Ιστορία VI, 21, P.G., 67, 1345 Α.Β.C. Nicolau Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea şi restaurarea ei, εκδ. Tiparul Tipografiei lui S. Filtsch (W. Krafft), Sabiniu 1870, σ Ο Άγιος Σάββας ήταν Έλληνας και καταγόταν αϖό την Καϖϖαδοκία. Έζησε κοντά στους Γότθους γι αυτό ϖήρε την ονοµασία «Γότθος». Βρήκε µαρτυρικό θάνατο, µε ϖνιγµό στον ϖοταµό Museos (σήµερα Buzăul), στις 12 Αϖριλίου 372 κατά το διωγµό του Γότθου βασιλιά Αθανάριχου. Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ. 28. Περισ., βλ: Ştefan Alexe, 1600 de ani de la moartea Sfântului Sava Gotul, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. ΧC, 1972, τεύχ. 5-6, σσ Οι σχετικές εϖιστολές είναι τρεις: Η 155 στην οϖοία ο Μ. Βασίλειος ζητά αϖό τον Iunius Soranus να του αϖοστείλει λείψανα αγίων και οι 164 και 165 ϖου αϖευθύνονται στον εϖίσκοϖο Τόµεως Βρετάνιο ( ) τον οϖοίο ευχαριστεί για την αϖοστολή των λειψάνων. Βλ: P.G., τ. 32, στ. 612 Γ-613 Β, 633 Γ-637 Α και 637 Β. Τσεζάρ, Οι Έλληνες αρχιερείς των µητροϖόλεων Ουγγροβλαχίας και Μολδαβίας αϖό του Ι έως του ΙΘ αιώνος, ό.ϖ., σ. 24, σηµ. 28.

13 13 Εϖοµένως, η ϖεριοχή της «µητροϖόλεως Γοτθίας» ήταν η εϖαρχία της Τραϊανής ακίας, η Τρανσυλβανία. 17 Τον εϖίσκοϖο Θεόφιλο διαδέχθηκε ο Ουλφίλα ( ), ο οϖοίος «εχειροτονήθη εϖίσκοϖος των εν Γετική (= Γοτθία) χριστιανιζόντων» 18 και µετέφρασε την Αγία Γραφή στη γοτθική γλώσσα. 19 Τον Ουλφίλα διαδέχθηκε ο Νικήτας ( ). 20 Ορισµένοι Ρουµάνοι ιστορικοί, θεωρούν ως εϖίσκοϖο Τρανσυλβανίας τον εϖίσκοϖο Ούρσο, ϖου ϖήρε µέρος στην Ζ Οικουµενική Σύνοδο και υϖέγραψε τις αϖοφάσεις της ως «Ούρσος, εϖίσκοϖος της Αγίας των Αβαριτιανών εκκλησίας», διότι κατά το τέλος του 8 ου αιώνα, η ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας ήταν υϖό την κατοχή των Αβάρων. 21 Καταλήγουµε λοιϖόν στο συµϖέρασµα ότι η µητρόϖολη Τρανσυλβανίας εµφανίζεται στις ϖηγές τον 4 ο αιώνα, µε ϖρώτο µητροϖολίτη το Θεόφιλο. Η έδρα της µητρόϖολης, αϖό το 948 µέχρι και την κατάργησή της το 1700, ήταν η Alba-Iulia, διότι εκεί βρισκόταν ϖάντοτε και το ϖολιτικόδιοικητικό κέντρο Βλ: Marina Lupaş-Vlasiu, Aspecte din Istoria Transilvaniei, εκδ. România Press, Bucureşti 2001, σ Οι ϖερισσότεροι εϖίσκοϖοι της ϖεριόδου ϖου εξετάζουµε, είχαν την έδρα τους στην ϖόλη Τomis (σήµερα Constanţa). Αϖό εκεί ϖοίµαιναν τις ϖεριοχές δικαιοδοσίας τους µε τη βοήθεια χωρεϖισκόϖων, εξαιτίας των βαρβαρικών εϖιδροµών. Βλ: Φρατσέα, Η Ορθοδοξία στη Ρουµανία, σύντοµη αναδροµή, ό.ϖ., σ Βλ: Φιλοστοργίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, 2, J. Bidez, Λειψία 1913, σ Βλ: Kunt Schaferdick, Wulfila Worn Bischof von Gothien zum Gotenbischof, ϖεριοδ. «Zeitschrift fur Kirchengeschichte», έτ. 1979, τεύχ. 90, σ. 107 κ.ε. Niculae Şerbănescu, 1600 de ani de la prima mărturie documentară despre existenţa episcopiei Tomisului, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVII, 1969, τεύχ. 9-10, σ. 966 κ.ε. 20 Bλ: Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea şi restaurarea ei, ό.ϖ., σ Βλ: Onisifor Ghibu, Catolicismul unguresc în Transilvania şi politica religioasa a statului Romăn, Cluj 1924, σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ. 54. Περισ., βλ: I. Lupaş, A existat in Transilvania episcopie ortodoxă innainte de intemeierea regatului Ungar?, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LII, 1934, σ

14 14 Η ιστορία της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, συνδέεται άµεσα µε την ιστορία των µητροϖόλεων των ηγεµονιών της Ρουµανικής Χώρας (Ţara Româneasca, Βλαχία, Ουγγροβλαχία) και της Μολδαβίας (Moldova). Τη Ρουµανική Χώρα ίδρυσε ο βοεβόδας Basarab ο Α ( ). 23 O γιος και διάδοχός του, Νικόλαος Αλέξανδρος Basarab ( ), διέβλεψε την ανάγκη ϖαρουσίας εϖισκόϖου στο Arges, ϖρωτεύουσας τότε της Ρουµανικής Χώρας. 24 Στην Βιτζίνα 25 (Vicina), ϖόλη στις όχθες του ούναβη, η οϖοία κατά τον 11 ο αιώνα ανήκε διοικητικά στη Ρουµανική Χώρα, είχε την έδρα του ο Έλληνας εϖίσκοϖος Υάκινθος Kριτόϖουλος. 26 Ο Νικόλαος Αλέξανδρος Basarab ζήτησε αϖό το Πατριαρχείο Κωνσταντινουϖόλεως το διορισµό του ως 23 Βλ: Bărbuşescu κλϖ., Istoria României, ό.ϖ., σ Βλ: Niculae Şerbănescu, Autocefalia bisericească şi independenţa naţională, στον τόµο: «Autocefalie, Patriarhie, Slujire Sfântâ, momente aniversare în Biserica Ortodoxă Românâ 1995», εκδ. Editura institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1995, σ Η Βιτζίνα ήταν σϖουδαίο εµϖορικό κέντρο. Η θέση της τοϖοθετείται κοντά στην ϖόλη Isaccea. Ήταν έδρα ελληνικής εϖισκοϖής, η οϖοία έϖαψε να υφίσταται το 1359, µετά την ανάδειξη του Υάκινθου σε µητροϖολίτη Ουγγροβλαχίας. Αϖό τους έλληνες στην καταγωγή εϖισκόϖους της, µας είναι γνωστοί οι: Θεόδωρος (1285), Λουκάς (1302), Μακάριος (1337), και Κύριλλος (1347). Βλ: Τσεζάρ, Οι Έλληνες αρχιερείς των µητροϖόλεων Ουγγροβλαχίας και Μολδαβίας αϖό του Ι έως του ΙΘ αιώνος, ό.ϖ., σ. 42, σηµ. 15. Περισ., βλ: Const. C. Giurescu, Pentru descoperirea Vicinei, ϖεριοδ. «Revista Istorică Romînă», έτ. XI-XII ( ), σσ P. Năsturel, Aşezarea oraşului Vicina şi ţărmul de apus al Mării Negre în lumina unui portulan grec, ϖεριοδ. «Studii şi Cercetări de istorie veche», έτ. VIII, 1957, τεύχ. 1-4, σ. 300 κ.ε. 26 Βλ: Dumitru Gh. Radu, Autocefelia Bisericii Ortodoxe Române, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1976, σ Μετά την καταστροφή της Tomis αϖό τους Σλάβους, ίσως η αρχιεϖισκοϖή Noviodunum ή Βιτζίνα, θα είχε υϖό τη δικαιοδοσία της τη Muntenia, τη νότια Μολδαβία και ένα τµήµα της Τρανσυλβανίας. Βλ: Φρατσέα, Η Ορθοδοξία στη Ρουµανία, σύντοµη αναδροµή, ό.ϖ., σ Ο Ι. Νιstor αϖοδίδει στον Υάκινθο τον τίτλο του «Σωτηριουϖόλεως». Συγκεκριµένα αναφέρει: «... Ioachint din Vicina cu titlul Sotiriopolis...», (= ο Υάκινθος αϖό τη Βιτζίνα µε τον τίτλο Σωτηριουϖόλεως). Βλ: Nistor, Istoria Românilor, τ. 1, ό.ϖ., σ. 155.

15 15 µητροϖολίτη της Ρουµανικής Χώρας. 27 Το αίτηµα του ηγεµόνα έγινε δεκτό και ο Υάκινθος εξελέγη το 1359 αϖό τη σύνοδο του Πατριαρχείου Κωνσταντινουϖόλεως, ϖρώτος µητροϖολίτης και έξαρχος Ουγγροβλαχίας, τίτλο ϖου ακόµα και σήµερα διατηρεί ο Πατριάρχης Ρουµανίας. 28 Ο µητροϖολίτης Ουγγροβλαχίας, αϖό το έτος , ϖροσφωνούνταν «Ιερώτατος µητροϖολίτης Ουγγροβλαχίας, υϖέρτιµος και έξαρχος ϖάσης Ουγγρίας και ϖλαγηνών». 30 Η «Ουγγροβλαχία» ήταν η Βλαχία, ϖου βρισκόταν κοντά στα σύνορα του ουγγρικού βασιλείου. Τα «ϖλαγηνά», ήταν ολόκληρη η ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας. Ο τίτλος του «έξαρχου», είχε την έννοια του εκϖρόσωϖου του Οικουµενικού Πατριάρχη στους Ορθόδοξους της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας. 31 Κατά το διάστηµα , η Τρανσυλβανία είχε κατακτηθεί αϖό τους Ούγγρους, αϖολάµβανε όµως ϖολιτικής αυτονοµίας. 32 Τότε ο στόχος της Ρωµαιοκαθολικής εξουσίας να ϖροσηλυτίσει τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της 27 Βλ: N. Cartojan, Cărţile populare în literatura româneasca, Βucureşti 1974, µετάφραση: Α.Ε. Καραθανάσης, Βαλκανική βιβλιογραφία, τ. 3 ος 1974, ϖαράρτηµα, εκδ. Ίδρυµα µελετών χερσονήσου Αίµου, Θεσσαλονίκη 1976, σ. 41. Τότε Πατριάρχης ήταν ο Κάλλιστος ο Α ( , ) και αυτοκράτορας ο Ιωάννης ο Ε (Παλαιολόγος, ). 28 Η µητρόϖολη Ουγγροβλαχίας είχε την έδρα της στο Curtea de Argeş. Bλ: Τρίτου, Οι Πατριάρχες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουµανίας, ό.ϖ., σ. 50. Ο Υάκινθος Kριτόϖουλος άσκησε ϖοιµαντικά καθήκοντα κατά το διάστηµα Βλ: Ioan Rămureanu, Mitropolia Vicinei şi rolul ei în păstrarea Ortodoxiei în ţinuturile româneşti, στον τόµο: «De la Dunăre la Mare. Mărturii istorice şi monumente de artă creştină», Galaţi , σ. 149 κ.ε. Περισ., βλ: Κονιδάρη, Η Ελληνική εκκλησία ως ϖολιτιστική δύναµις εν τη ιστορία της χερσονήσου του Αίµου, ό.ϖ., σ Βλ: Mircea Păcurariu, Cîteva consideraţii cu privire la proclamarea autocefaliei şi la înfiinţarea Patriarhiei Bisericii Ortodoxe Române, ϖεριοδ. Μ.Β., έτ. ΧΧV, 1975, τεύχ , σ Βλ: Niculae Serbănescu, Titulatura Mitropoliţilor, jurisdicţia, Moratele şi resedinţele Mitropoliei Ungrovlăhiei, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXVII, 1959, τεύχ. 7-10, σ Περισ., βλ: Χρυσοστόµου Παϖαδοϖούλου, Αι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι Σερβίας και Ρουµανίας κατά το ιστορικόν αυτών ϖαρελθόν και την νέαν συγκρότησιν, Ιεροσόλυµα 1923, σ. 63 κ.ε. Documente privind Istoria României. B. Ţara Românească, veacul XIII, XIV şi XV ( ), Bucureşti 1953, σ Βλ: Τσεζάρ, Οι Έλληνες αρχιερείς των µητροϖόλεων Ουγγροβλαχίας και Μολδαβίας αϖό του Ι έως του ΙΘ αιώνος, ό.ϖ., σ Βλ: Cândea, Σύντοµη ιστορία της Ρουµανίας, ό.ϖ., σ. 30. Παράρτηµα Γ., χάρτη υϖ. αριθ.2.

16 16 Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας 33, έγινε κυβερνητική ϖολιτική των Ούγγρων ηγεµόνων, οι οϖοίοι είχαν λάβει αϖό τη Ρώµη τον τίτλο «Αϖοστολικοί βασιλείς». 34 Σε σύνοδο της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας το 1279, αϖοφασίστηκε η αϖαγόρευση ανέγερσης Ορθόδοξων ναών και µονών σε όλη την έκταση της ουγγρικής εϖικράτειας. Αϖαγορεύθηκε εϖίσης, η τέλεση θείας λειτουργίας κατά το Ορθόδοξο τυϖικό και η είσοδος του λαού στούς ναούς. Oι Ορθόδοξοι ιερείς θεωρούνταν σχισµατικοί και γι αυτό θα εξορίζονταν. 35 Ο αυτοκράτορας Λουδοβίκος ο Α (ο µέγας, ) σκλήρυνε ϖερισσότερο τη στάση του κράτους έναντι των Ορθόδοξων. Όρισε µε διάταγµα ϖως, για να αϖοκτήσει κάϖοιος τίτλο ιδιοκτησίας, έϖρεϖε να δηλώσει ότι ανήκε στην Ρωµαιοκαθολική εκκλησία. Εϖίσης, ο αυτοκράτορας Σιγισµούνδος ο Α ( ) µε διάταγµά του στις 5 εκεµβρίου 1428 όρισε ότι εκείνοι ϖου θα εϖέτρεϖαν σε Ορθόδοξους να εγκατασταθούν στη γη τους θα έχαναν αυτόµατα κάθε τίτλο ιδιοκτησίας. 36 Με τα σκληρά αυτά µέτρα οι Ορθόδοξοι βρέθηκαν σε δυσχερή θέση. Έτσι η ϖλειοψηφία των Ρουµάνων ευγενών υϖοχρεώθηκε αϖό τις ϖιέσεις των αρχών να ϖροσχωρήσει στη Ρωµαιοκαθολική εκκλησία. 37 Κατά την ϖερίοδο ϖου λειτουργούσε η µητρόϖολη του Severin ( ), οι Ορθόδοξοι ϖιστοί της νοτιοδυτικής Τρανσυλβανίας και του Banat 33 Οι Ρωµαιοκαθολικοί ιεραϖόστολοι, ϖου ήδη είχαν δραστηριοϖοιηθεί στην ϖεριοχή, εξαϖέλησαν σκληρό διωγµό εναντίον των Ορθόδοξων Ρουµάνων. Αϖό τα ϖρώτα θύµατά τους ήταν και ο εϖίσκοϖος Ιωάννης αϖό την Kafa (Κριµαία) ο οϖοίος ήταν γνωστός ως ο εϖίσκοϖος των σχισµατικών του Αrdeal. Βλ: Irineu Mihălcescu, Istoria Bisericii Române, Bucureşti 1935, σ Βλ: Dumitru Stăniloae, Uniatismul din Transilvania încercare de dezmembrare a poporului Român, Bucureşti 1973, σ. 2. Şt. Lupşa, Catolicismul şi românii din Ardeal şi Ungaria pânâ la 1556, Cernăuţi 1929, σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Nicolae Corneanu, Biserica Românească din nord-vestulţării în timpul prigoanei horthyste, εκδ. institutului biblic şi de misiune a bisericii Ortodoxe Romane, χ.τ., 1986, σ. XXII. 37 Βλ: Ştefan Meteş, Istoria Bisericii Româneşti din Transilvania, τ. 1, Sibiu 1935, σ. 57.

17 17 ήταν στη δικαιοδοσία της. 38 Εκεί ϖροετοιµάζονταν και χειροτονούνταν οι υϖοψήφιοι ιερείς. 39 Μετά την κατάργησή της, οι Ορθόδοξοι του Αrdeal ϖέρασαν στη δικαιοδοσία της µητρόϖολης της Ρουµανικής Χώρας, µε την έγκριση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουϖόλεως. 40 Μετά τη µάχη του Μohaci στις 29 Αυγούστου , το ουγγρικό βασίλειο µετατράϖηκε σε ϖασαλίκι της οθωµανικής αυτοκρατορίας. 42 Το 1541, οι Οθωµανοί διαµοίρασαν τα εδάφη της Ουγγαρίας. 43 Τα δυτικά εδάφη, κατέλαβαν οι αυτοκράτορες της Αυστρίας Αψβούργοι 44, τα κεντρικά έγιναν οθωµανικό ϖασαλίκι και τα ανατολικά, κυρίως η ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας, οργανώθηκαν σε αυτόνοµο βοηβοδάτο µε ϖρωτεύουσα την Alba-Iulia (1572), υϖό την εϖικυριαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας. 45 Τον ίδιο χρόνο, συγκλήθηκε η ουγγρική βουλή στην Seica Mare και 38 Βλ: D. Bălaşa, De la Mitropolia Severinului la Mitropolia Olteniei ( ), ϖεριοδ. Μ.Ο., έτ. ΧΧΙΙ, 1970, τεύχ. 5-8, σ Βλ: Niculae Şerbănescu, Mitropolia Severinului, Şase sute de ani de la înfiinţare, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVIII, 1970, τεύχ , σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ. 72. Ηλία Φρατσέα, Ουνία: «Η εν τη Ανατολή ύση», στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», εκδ. Αρµός, Αθήνα 1992, σ Βλ: Lupaş Vlasiu, Aspecte din Istoria Transilvaniei, ό.ϖ., σ Βλ: Constantin C. Giurescu, Dinu C. Giurescu, Istoria Românilor, τ. 2, εκδ. Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1976, σ Βλ:, έσϖοινας Ειρήνης Τσούρκας Παϖαστάθη, Η ελληνική εµϖορική κοµϖανία του Sibiu Τρανσυλβανίας , Οργάνωση και ίκαιο, εκδ. Ι.Μ.Χ.Α., Θεσσαλονίκη 1994, σ Περισ., βλ: J. Beranger, Hoistoire de l Empire Habsburg, , Paris Gabriel Bădărau, Principatele tomâne în politica habsburgică sud-est europeană, , ϖεριοδ. «Anuarul institutului de istorie şi arheologie A.D. Xenopol, Iaşi», έτ. 1988, τεύχ , σσ και έτ. 1989, τεύχ , σσ Βλ: Cristiana Feneşan, Constituirea Principatului autonom al Transilvaniei, Bucureşti 1997, σ Constantin Pârvu, Organizarea şi dezvoltarea bisericii Ortodoxe Române în spiritul autonomiei şi autocefaliei, Viaţa şi organizarea bisericească în Transilvania (începuturi şi pânâ în evul mediu), στον τόµο: «Autocefalie, Patriarhie, Slujire Sfântâ, momente aniversare în Biserica Ortodoxă Românâ 1995», ό.ϖ., σ. 19.

18 18 ανακήρυξε την Τρανσυλβανία αυτόνοµο βοεβοδάτο µε οθωµανική κυριαρχία. 46 Το ίδιο διάστηµα οι Ρουµάνοι της Τρανσυλβανίας διατηρούσαν δύο εϖικοϖές. Το έτος 1571, ο ηγεµόνας της Τρανσυλβανίας Στέφανος Bathory όρισε τις δικαιοδοσίες των Ρουµάνων εϖισκόϖων των ϖόλεων Rev και Felsoszilvas. O διάδοχός του Σιγισµούνδος Bathory υϖήγαγε και τις δύο εϖισκοϖές στον µητροϖολίτη Ουγγροβλαχίας. Ο εϖίσκοϖος του Felsoszilvas το έτος 1599 µετέφερε την έδρα του στο Gyulafehervar. Ο ηγεµόνας της Τρανσυλβανίας Στέφανος Bocskay το έτος 1605 αϖέσϖασε τους Ρουµάνους εϖισκόϖους αϖό τη δικαιοδοσία του µητροϖολίτη Ουγγροβλαχίας και όρισε τον εϖίσκοϖο του Rev υϖεύθυνο για όλους τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. H εϖισκοϖή αυτή καταργήθηκε το 1609 και έτσι η εϖισκοϖή του Gyulafehervar κατέστη το εκκλησιαστικό κέντρο των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. 47 To 16 ο αιώνα η Μεταρρύθµιση εξαϖλώθηκε στην Ευρώϖη. Μετά τη συνεδρίαση της βουλής της Αυγούστας το 1555, η αρχή «Cujus regio, ejus religio» καθόρισε την ϖολιτική των κρατών. Όλοι οι υϖοτελείς λαοί έϖρεϖε υϖοχρεωτικά να ϖροσχωρήσουν στην οµολογία ϖίστης του ηγεµόνα. Ο Ρωµαιοκαθολικός ϖροσηλυτισµός είχε αντικατασταθεί αϖό αυτόν του Καλβινισµού, εφόσον ο Ιωάννης Zapolya ( ) ϖρίγκιϖας της Τρανσυλβανίας ( ) είχε ασϖαστεί τη Μεταρρύθµιση. 48 Η ϖροσηλυτιστική δραστηριότητα των Καλβινιστών ήταν το ίδιο συστηµατική 46 Βλ: Mihai Manea, Adrian Pascu, Bogdan Teodorescu, Istoria românilor, din cele mai vechi timpuri până la Revoluţia din 1821, εκδ. Didactica şi Pedagogica, Bucureşti 1995, σ Τρία έθνη στο Ardeal, Ούγγροι, Σέκουοι και Σάσες κατείχαν το σύνολο της ϖολιτικής εξουσίας. Βλ: Συλλογή «Testimonia», Constituţiile Aprobate Ale Transilvaniei 1653, εκδ. Dacia, Cluj-Napoca 1997, σ Βλ: Feriz Berki, H εν Ουγγαρία Ορθόδοξος εκκλησία, εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σϖουδών, ΙΜΧΑ, Θεσσαλονίκη 1964, σ Βλ: Miron Constantinescu, Constantin Daicoviciu, Ştefan Pascu, Histoire de la Roumanie, des origines a nou jours, Horvath 1970, σ. 170.

19 19 µε αυτή των Ρωµαιοκαθολικών και είχε τώρα σκοϖό τη µετατροϖή των Ορθόδοξων Ρουµάνων σε Ούγγρους Καλβινιστές. 49 To 1556 αϖοφασίστηκε η κατάργηση της Ρωµαιοκαθολικής εϖισκοϖής της Alba-Iulia. Οι κληρικοί και οι µοναχοί της αϖελάθηκαν αϖό την Τρανσυλβανία και η ϖεριουσία της δηµεύθηκε. Το ίδιο έτος, µε αϖόφαση της βουλής στο Sibiu, το Ορθόδοξο δόγµα αϖαγορεύτηκε. Σύµφωνα µε την αϖαγόρευση αυτής, όϖοιος δε δεχόταν να ασϖαστεί τον Καλβινισµό, εξοριζόταν. Εϖίσης, οι Καλβινιστές ηγεµόνες της Τρανσυλβανίας υϖέθεσαν ότι, για να οδηγήσουν τους Ρουµάνους στην ϖίστη τους, αρκούσε να τοϖοθετήσουν στις κενές µητροϖόλεις και εϖισκοϖές Καλβινιστές. 50 Η ϖροϖαγάνδα των Καλβινιστών, αν και τα εϖόµενα χρόνια εντάθηκε µε εκδόσεις βιβλίων, ακόµα και µε τη σύγκληση συνόδων για τη λήψη µέτρων κατά της Ορθοδοξίας, δεν αϖέδωσε τα αναµενόµενα αϖοτελέσµατα. Οι Ρουµάνοι ϖου ακολούθησαν τον Kαλβινισµό ήταν ελάχιστοι και αυτό συνέβη αϖό ορισµένους ϖου κατείχαν τίτλους ευγενείας και µεγάλες ιδιοκτησίες. Η εϖικράτηση του Καλβινισµού έναντι του Ρωµαιοκαθολικισµού αϖό τα µέσα του 16 ου αιώνα στην Τρανσυλβανία, δεν ϖροσέφερε στη Ορθόδοξη εκκλησία της ϖεριοχής κάϖοιο όφελος, αϖλά οι Καλβινιστές αντικατέστησαν τους Ρωµαιοκαθολικούς, µιµούµενοι και ίσως ξεϖερνώντας τους στην καταδυνάστευση. 51 Μετά αϖό έναν αιώνα ϖροσϖαθειών αϖό την ϖλευρά των Καλβινιστών, η βουλή στις 15 Μαρτίου 1653 συνέταξε το «Approbatae Constitutiones Regni Transilvaniae et Patrium Hungarie eidem anexarium», (= Συντάγµατα εϖικυρωµένα της κυριαρχίας εϖί της Τρανσυλβανίας και της ϖατρίδας Ουγγαρίας) µε το οϖοίο διευκρινιζόταν η θέση και η ϖίστη του ρουµανικού 49 Βλ: Petre Filimon, Protestantismul şi Românii din Ardeal. Combaterea unei teorii uniate, Arad 1938, σ. 17. D. Draghicesco, Les problemes Nationaux de L Autriche Honngrie. Les Roumains (Transylvanie, Bucovine, Banat), εκδ. Editions Bossard, Paris 1918, σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Theodor M. Popescu, Biserica mărturisitoare, Bucureşti 1995, σ. 15.

20 20 λαού. 52 Ο ρουµανικός ϖληθυσµός γινόταν αϖοδεκτός «... µόνο για το κοινό καλό Ο Βαλαχικός λαός ϖρέϖει να αϖοδεχθεί την κατωτερότητά του, δεδοµένου ότι ο λαός αυτός δεν υϖολογίζεται στη χώρα µας ούτε ως έθνος, ούτε ως θρήσκευµα». 53 Παρά το γεγονός ότι οι συνεδρίες της ουγγρικής βουλής στη Sigisoara (21-26/7/1546), Tirda (4-11/6/1564, 25-29/5/ 1572), Cluj (1-10/5/1581), Alba-Iulia (25/4-20/5/1584), Medias (8-23/12/1588) καθόριζαν µε διατάξεις ϖως: «Σε κανένα δεν µϖορεί να συµβεί κάτι κακό εξαιτίας της θρησκείας του...», δηλαδή διασφάλιζαν την ανεξιθρησκεία, εξαιρούνταν αϖό αυτές οι Ρουµάνοι µε τη δικαιολογία ότι η ανεξαρτησία και η ισότητα αφορούσε µόνο τις αναγνωρισµένες οµολογίες, δηλαδή την Ρωµαιοκαθολική, Λουθηρανική, Καλβινική και Ελληνοκαθολική (= ενωτική, Ουνιτική). 54 Στην 4 η ϖαράγραφο του καταστατικού του 1653, στον «τίτλο» 53, άρθρο ϖρώτο, αναφέρεται: «Η βαλαχική θρησκεία (= η Ορθόδοξη) δεν αϖοτελεί αναγνωρισµένη θρησκεία του κράτους και δεν συµϖεριλαµβάνεται σε αυτές ϖου έχουν την άδεια να τελούν λαϊκές συναθροίσεις». 55 Υϖήρχε διάταγµα µε το οϖοίο οι Ρουµάνοι ιερείς µϖορούσαν να εκλέξουν δικό τους εϖίσκοϖο, η εκλογή του οϖοίου όµως, έϖρεϖε να εγκριθεί αϖό τον ϖρίγκιϖα. 56 Εϖίσης ήταν νοµοθετηµένη η αϖαγόρευση κάθε εϖικοινωνίας µε τον Ορθόδοξο κλήρο και τους ϖιστούς εκτός συνόρων, δηλαδή µε τα ελεύθερα ρουµανικά ϖριγκιϖάτα. 57 Για τους µοναχούς το καταστατικό του 1653 ανέφερε: «Λαµβάνοντας υϖόψη ϖως 52 Βλ: Iorgu D. Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ϖεριοδ. G.B., έτ. XLIV, 1985, τεύχ. 3-4, σ Βλ: Gheorghe Bichiceanu, Religia românilor din Transilvania în cuprinsul Constituţiilor aprobate (Dieta din anul 1653), ϖεριοδ. «Sargetia», τεύχ. XXV, σ Βλ: Bichiceanu, Religia românilor din Transilvania în cuprinsul Constituţiilor aprobate (Dieta din anul 1653), ό.ϖ., σ Βλ: Συλλογή «Testimonia», Constituţiile Aprobate Ale Transilvaniei 1653, ό.ϖ., σ Βλ: Filimon, Protestantismul şi Românii din Ardeal. Combaterea unei teorii uniate, ό.ϖ., σ Βλ: Gheorghe Sincai, Hronica Românilor, τ. 2, Bucureşti 1969, σ

21 21 η βαλαχική θρησκεία δεν είναι ανεγνωρισµένη, το τάγµα αυτό ϖου τα µέλη του ονοµάζονται καλόγεροι δεν είναι αϖοδεκτό, αντίθετα είναι αϖαγορευµένο». 58 Στα 1655 ο ηγεµόνας Γεώργιος Rakoczi Β διόρισε στο Gyulafehervar Σέρβο εϖίσκοϖο. Το γεγονός αυτό δυσαρέστησε τους Ρουµάνους, οι οϖοίοι εγκατέστησαν στις ϖεριοχές Fagaras και Olt εϖίσκοϖο Ρουµανικής καταγωγής µε αϖοτέλεσµα να δηµιουργηθεί σχίσµα. 59 Το 1688 αρχίζει µία νέα ϖερίοδος για την Τρανσυλβανία. Το χρόνο αυτό, τα στρατεύµατα των Αψβούργων κατέλαβαν την ϖεριοχή, η οϖοία για ενάµισι αιώνα ήταν αυτόνοµο ϖριγκιϖάτο µε οθωµανική εϖικυριαρχία. Ο αυτοκράτορας Λεωϖόλδος ο Α ( ) αναγνώρισε την ϖρογενέστερη νοµοθεσία της Τρανσυλβανίας και τα διατάγµατα εκείνα ϖου αναφέρονταν στα δικαιώµατα των «τριών εθνών» (= Ούγγρους, Σέκουους και Σάσες) καθώς και στα «τέσσερα αϖοδεκτά δόγµατα» (= Ρωµαιοκαθολικούς, Λουθηρανούς, Καλβινιστές και Ουνίτες). 60 Η ϖαρουσία όµως των Ρουµάνων αϖοτελούσε φόβητρο για τη Βιέννη. Ακόµα κι αν δεν ήταν αναγνωρισµένο έθνος και δεν είχαν ϖολιτικά και κοινωνικά δικαιώµατα, δεν έϖαυαν να αϖοτελούν το µεγαλύτερο τµήµα του ϖληθυσµού. Συνεϖώς, αϖό δηµογραφική άϖοψη αϖοκτούσαν µεγάλη σηµασία. 61 Στο θρησκευτικό ϖεδίο η Ρωµαιοκαθολική εκκλησία αϖέκτησε ϖάλι τις για ενάµισι αιώνα χαµένες αϖό τους Μεταρρυθµιστές θέσεις. Η αυτοκρατορική οικογένεια των Αψβούργων ανήκε στην Ρωµαιοκαθολική εκκλησία και ο συσχετισµός δυνάµεων των τεσσάρων αναγνωρισµένων θρησκειών έϖρεϖε να αναδιοργανωθεί υϖέρ των Ρωµαιοκαθολικών. Για το λόγο αυτό, εφαρµόστηκε µια σειρά µέτρων, µεταξύ των οϖοίων και ο 58 Βλ: Bichiceanu, Religia românilor din Transilvania în cuprinsul Constituţiilor aprobate (Dieta din anul 1653), ό.ϖ., σ Βλ: Berki, H εν Ουγγαρία Ορθόδοξος εκκλησία, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Ilarion Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, εκδ. Tiparul Tipografiei Arhidiecezane, Sibiu 1900, σ. 18. Περισ., βλ: Augustin-Silvestru Prundus, Clemente Plaianu, Catolicism şi Ortodoxie Românească, εκδ. Viaţa Creştină, Cluj-Napoca, 1994.

22 22 εϖαναδιορισµός των Ρωµαιοκαθολικών εϖισκόϖων στην Alba-Iulia και την Oradea. 62 Η αυστριακή κυριαρχία στην Τρανσυλβανία είχε άµεση εξάρτηση αϖό την κυριαρχία της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας, µε ϖροϋϖόθεση τον αϖεγκλωβισµό των Ρουµάνων αϖό την εϖιρροή των Καλβινιστών. Μοναδικός τρόϖος για να το εϖιτύχει, κατά την άϖοψη της αυτοκρατορικής αυλής, ήταν η ϖροσέλκυση του Ορθόδοξου αυτόχθονα ϖληθυσµού στην οµολογία ϖίστης του αυτοκράτορα. Με τον τρόϖο αυτό έχουµε την ταύτιση θρησκευτικού και ϖολιτικού συµφέροντος. 63 Ο αυτοκράτορας, για να εδραιώσει την κυριαρχία του στην Τρανσυλβανία, εϖιθυµούσε να ϖροσελκύσει τους Ορθόδοξους Ρουµάνους αν όχι στην Ρωµαιοκαθολική, τουλάχιστον στην Ουνιτική εκκλησία. 64 Εκµεταλλευόµενος τη δυσχερή κοινωνική τους κατάσταση και θέση, τους ϖροσέφερε δικαιώµατα και ϖρονόµια, ϖου µέχρι τότε αϖολάµβαναν µόνο τα αναγνωρισµένα έθνη, οι Ούγγροι και οι Σέκουοι. Με τον τρόϖο αυτό, οι Ρουµάνοι θα µϖορούσαν να ϖροσχωρήσουν σε µια ϖρονοµιακή οµολογία ϖίστης, ϖου δεν ήταν άλλη αϖό αυτή του αυτοκράτορα, δηλαδή των Ρωµαιοκαθολικών. 65 Κάτω αϖό τις νέες ϖολιτικές συνθήκες ϖου δηµιουργήθηκαν οι Ρουµάνοι βρέθηκαν ανάµεσα σε δυο αντιµαχόµενες ϖλευρές, Καλβινιστές- Ρωµαιοκαθολικούς, ϖου ασκούσαν αφόρητες και συνεχείς ϖιέσεις. Η οργάνωσης και η δύναµη της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας είχε ως αϖοτέλεσµα την ίδρυση της Ουνιτικής εκκλησίας, όϖως ακριβώς είχε συµβεί και έναν αιώνα ϖριν, στις ϖεριϖτώσεις των Πολωνών και Λιθουανών Βλ: Φρατσέα, Ουνία: «Η εν τη Ανατολή ύση», ό.ϖ., σ Βλ: N. Iorga, Istoria Bisericii Româneşti şi a vieţii Religioase a Românilor, τ. 1, εκδ. Ministerului de Culte, Bucureşti 1929, σ Βλ: Θ. Ζήση, Ουνία. Η καταδίκη και η αθώωση, Θεσσαλονίκη 2002, σ Βλ: Stăniloae, Uniatismul din Transilvania încercare de dezmembrare a poporului Român, ό.ϖ., σ. 12. Περισ., βλ: Mathias Bernath, Habsburgii şi începuturile formării maţiunii române, Cluj Βλ: Nistor, Istoria Românilor, τ.1, ό.ϖ., σ. 511.

23 23 Αµέσως µετά την ϖαγίωση της αυστριακής κυριαρχίας στην Τρανσυλβανία (Σεϖτέµβριος 1697), το Ρωµαιοκαθολικό κράτος του Ardeal ζήτησε εϖίσηµα αϖό τον αυτοκράτορα να αϖευθύνει έκκληση σε όλους τους Ορθόδοξους να ασϖαστούν τον Ρωµαιοκαθολικισµό, µε αντάλλαγµα την ϖαραχώρηση ϖρονοµίων. Το σχετικό κείµενο ανέφερε: «Με σεβασµό και ϖλήρη υϖοταγή, κάνουµε στη µεγαλειότητά σας έκκληση για την ένωση των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας, οι οϖοίοι δεν αξιώνουν τίϖοτα άλλο, ϖαρά η µεγαλειότητά σας να υϖοµείνει τους Ορθόδοξους ιερείς και τους µοναχούς και να τους δώσει την ευκαιρία, να αϖοκτήσουν ίδια δικαιώµατα και ϖρονόµια, µε αυτά ϖου αϖολαµβάνουν τώρα, όχι µόνο οι Ρωµαιοκαθολικοί, αλλά οι Καλβινιστές και οι Ουνίτες». 67 Το υϖόµνηµα ϖαρέδωσε στη Βιέννη ο Ιησουίτης Παύλος Baranyi ( ), εφηµέριος της Ρωµαιοκαθολικής ενορίας της Alba-Iulia. 68 Στις 14 Αϖριλίου 1698 ο αυτοκράτορας Λεωϖόλδος ο Α, αϖάντησε στον κυβερνήτη του Ardeal: «Εκείνοι αϖό τους Ορθόδοξους Ρουµάνους ιερείς ϖου θα διατηρήσουν το τυϖικό τους, αλλά θα δηλώσουν ϖως αναγνωρίζουν τον Ποντίφικα, θα αϖολαύσουν τα ϖρονόµια των Ρωµαιοκαθολικών ιερέων. Όσοι όµως, δε θα κάνουν τέτοια δήλωση ή δε θα ενωθούν µε κάϖοια αϖό τις αναγνωρισµένες θρησκείες και θα ϖαραµείνουν στη θρησκεία τους, θα αϖολαµβάνουν τα ϖρονόµια της θρησκείας στην οϖοία ανήκουν και την οϖοία δηλώνουν, καθώς και την κατάσταση στην οϖοία ζουν τώρα...» 69 Η λύση ϖου έδωσε ο αυτοκράτορας Λεωϖόλδος ο Α, δηµιουργούσε την ψευδή εντύϖωση ϖως οι Ορθόδοξοι ιερείς είχαν τη δυνατότητα ελεύθερης εϖιλογής ανάµεσα στις τέσσερις αναγνωρισµένες θρησκείες. Ο κυβερνήτης και ο καγκελάριος της Τρανσυλβανίας (Καλβινιστές) είχαν µεταβεί στη Βιέννη για συνοµιλίες µε τον αυτοκράτορα, ϖριν αυτός εκδόσει την αϖόφασή του. Εκεί ϖροσϖάθησαν εϖίµονα να εµϖοδίσουν τον αυτοκράτορα να αϖαντήσει. Ο ίδιος όµως, σε µυστική διαταγή του στο στρατιωτικό διοικητή της 67 Βλ: Ştefan Lupşa, Biserica ardeleană şi unirea, în anii , ϖεριοδ. Β.Ο.R., έτ. 1948, τεύχ. 9-10, σ Βλ: Draghicesco, Les problemes Nationaux de L Autriche Honngrie. Les Roumains (Transylvanie, Bucovine, Banat), ό.ϖ., σ Βλ: N. Nilles S.I., Symbolae ad illustrandum historiam Ecclesiae orientalis, τ. 1, 1885, σ. 235.

24 24 Τρανσυλβανίας, µε σαφήνεια υϖοστήριζε ϖως, «... µε όλες τις δυνάµεις και οϖοιοδήϖοτε κόστος οι Ρουµάνοι ιερείς δε θα ενωθούν µε άλλη εκκλησία εκτός της Ρωµαιοκαθολικής...» 70 Έτσι είχε διαµορφωθεί η κατάσταση στην Τρανσυλβανία όταν ανέλαβαν δράση οι Ιησουίτες. Αϖό το 1697 ο Παύλος Baranyi, υϖοσχόταν στον τότε Ορθόδοξο µητροϖολίτη Θεόφιλο να τον αϖαλλάξει αϖό την εξάρτηση του Καλβινιστή εϖιθεωρητή, αν δεχόταν τη συνεργασία µε την εκκλησία της Ρώµης. 71 Ο Θεόφιλος ϖέθανε στις 12 Ιουλίου του ιδίου χρόνου και στη θέση του εκλέχθηκε ο ιεροµόναχος Αθανάσιος Anghel Popa, o οϖοίος χειροτονήθηκε στο Βουκουρέστι αϖό το µητροϖολίτη της Ρουµανικής Χώρας Θεοδόσιο ( , ) στις 22 Ιανουαρίου Στις 2 Ιουνίου 1698, ο καρδινάλιος Λεωϖόλδος Kollonich 73, αρχιεϖίσκοϖος του Esztergom της Ουγγαρίας σε µήνυµά του ϖρος τους Ρουµάνους ιερείς, άφηνε να εννοηθεί ότι θα αϖολάµβαναν τα ϖρονόµια του Ρωµαιοκαθολικού κλήρου, όσοι αϖοδέχονταν τα τέσσερα σηµεία της συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας, δηλαδή το Παϖικό ϖρωτείο, την και εκ του Υιού εκϖόρευση του Αγίου Πνεύµατος, το καθαρτήριο και τα άζυµα. 74 Με τον τρόϖο αυτό ϖροετοίµαζε την εφαρµογή στους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας µια ϖροσηλυτιστικής ϖολιτικής ϖαρόµοιας µε αυτή ϖου οδήγησε στην Ουνία µε την «ένωση» του Brest-Litovsk 75 τους Ορθόδοξους της Πολωνίας και της Λιθουανίας. Την ϖρόσκληση του καρδιναλίου αϖοδέχτηκαν τριάντα οκτώ ϖρωθιερείς αϖό την Τρανσυλβανία, οι οϖοίοι στις 7 Οκτωβρίου 1698, µε την καθοδήγηση του µητροϖολίτη Αθανασίου ϖραγµατοϖοίησαν συνέλευση όϖου 70 Βλ: Gheorghe Sincai, Cronoca românilor şi a altor neamuri, τ. 3, Bucureşti 1985, σ Βλ: Nistor, Istoria Românilor, τ. 1, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: J. Maurer, Cardinal Leopold Graf Kollonitsch, Primas von Ungarn, Innsbruch Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Jaroslaw Godun, Unirea de la Brest-Litovsk 1596, σ. 46. Μεταϖτυχιακή εργασία κατατεθηµένη στην Ορθόδοξη θεολογική σχολή του ϖανεϖιστηµίου του Βουκουρεστίου το έτος 2000.

25 25 αϖοφάσισαν την υϖογραφή ϖράξης ένωσης µε την Ρωµαιοκαθολική εκκλησία. 76 Το έγγραφο ϖου δόθηκε στο λαό αϖοτελούνταν αϖό ένα κείµενο έξι σελίδων γραµµένο στη ρουµανική γλώσσα. Στην ϖρώτη σελίδα αναφερόταν η αϖοδοχή της ένωσης µε την Ρωµαιοκαθολική εκκλησία. Εδώ οι ϖρωθιερείς δήλωναν ότι ενώνονται µε «... την Ρωµαιοκαθολική εκκλησία της Ρώµης...», διευκρινίζοντας ϖως, εϖιθυµούσαν να αϖολαµβάνουν τα ϖρονόµια ϖου είχαν «... τα µέλη και ο κλήρος αυτής της αγίας εκκλησίας...» 77 Η δεύτερη σελίδα είχε µείνει λευκή και συµϖληρώθηκε αϖό τον Παύλο Baranyi και τους Ιησουίτες, µε τη µετάφραση του εγγράφου στα λατινικά. Εδώ ϖρέϖει να αναφέρουµε ότι οι Ιησουίτες µετέφρασαν µόνο το ϖρώτο µέρος του εγγράφου, στο οϖοίο φαινόταν ότι αϖοδέχονταν την ένωση και υιοθετούσαν την Ρωµαιοκαθολική ϖίστη στο σύνολό της. Η τρίτη, τέταρτη και ϖέµϖτη σελίδα, ϖεριλάµβαναν τις υϖογραφές των τριάντα οκτώ ϖρωθιερέων. 78 Αϖό το σηµείο του εγγράφου στο οϖοίο υϖέγραψαν οι Ουνίτες διαϖιστώνουµε ϖως µε αυτό τον τρόϖο φαινόταν ότι, αϖοδέχονταν και το κείµενο ϖου είχε γραφεί στη δεύτερη σελίδα στη λατινική γλώσσα, την οϖοία δε γνώριζαν. Στην ϖέµϖτη σελίδα, µετά τις υϖογραφές, υϖήρχε ένα ϖαράρτηµα ϖου συνέταξε ο ίδιος ο µητροϖολίτης Αθανάσιος. 79 Το κείµενο αυτό µεταξύ άλλων ανέφερε: «... έτσι, ενωνόµαστε µε τους ϖαραϖάνω και η δογµατική µας διδασκαλία και οι ακολουθίες και οι νηστείες και το ηµερολόγιο να ϖαραµείνουν (= όϖως έχουν) και αν δεν ϖαραµείνουν, τότε οι υϖογραφές µας να µην 76 Βλ: Bărbuşescu κλϖ., Istoria României, ό.ϖ., σ Κωνσταντίνου Π. Κωτσιοϖούλου, Η Ουνία στην ελληνική θεολογική βιβλιογραφία, Ιστορική, θεολογική και κοινωνιολογική διερεύνηση, στη σειρά: «Σϖουδή Ορθοδοξίας», τεύχ. 1, εκδ. «Βρυέννιος», Θεσσαλονίκη 1993, σ. 35. Mircea Păcurariu, Preoţimea hunedoreană sprijinitoare a năzuinţelor poporului în cursul veacurilor, ϖεριοδ. Μ.Β., έτ. VIII, 1968, τεύχ , σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: ηµητρίου Β. Γόνη, Ιστορική ανασκόϖηση του ϖροβλήµατος της Ουνίας, στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», ό.ϖ., σ. 66.

26 26 έχουν καµµία ισχύ... και ο µητροϖολίτης Αθανάσιος, να είναι η κεφαλή και κανένας να µην τον ϖαύσει». 80 Αϖό το κείµενο αυτό διαϖιστώνουµε ότι τη συµφωνία ένωσης της Ορθόδοξης εκκλησίας µε την Ρωµαιοκαθολική, υϖαγόρευσαν µόνο ϖολιτικά και υλικά συµφέροντα. Αυτό εϖιβεβαιώνει και ο Ουνίτης εϖίσκοϖος Ιννοκέντιος Micu Klein ( ) 81, το 1737: «Εγώ και ο κλήρος µου ενωθήκαµε, µε την ϖροϋϖόθεση ότι θα αϖοκτήσουµε τα ϖρονόµια και τα οφέλη ϖου αϖολαµβάνουν οι Ρωµαιοκαθολικοί. Αν δε µας δοθούν, θα γίνουµε ακόµα και Οθωµανοί». 82 Στις 16 Φεβρουαρίου 1699 ο καρδινάλιος Kollonich ανακοίνωσε το «Α ιάταγµα του Λεωϖόλδου», µε το οϖοίο διατασσόταν η ίδρυση της Ουνιτικής εκκλησίας της Τρανσυλβανίας. 83 Η εκτέλεση του διατάγµατος ανατέθηκε στη στρατιωτική διοίκηση. 84 Τα λαϊκά στρώµατα ήταν αντίθετα στην ιδέα ένωσης και µόνο ένα µικρό µέρος του κλήρου αϖάντησε ότι θα υϖέγραφε µόνο στην ϖερίϖτωση ϖου η ιεραρχία θα έκανε το ίδιο. Τον Ιανουάριο του 1700 ο µητροϖολίτης Αθανάσιος ϖροσκλήθηκε στη Βιέννη. Σε βάρος του εκκρεµούσαν κατηγορίες Ιησουιτών για εικοσιδύο ϖαραϖτώµατα, µεταξύ των οϖοίων ότι διατηρούσε αλληλογραφία «... µυστικά και σε βάρος της ένωσης...» µε 80 Βλ: Stăniloae, Uniatismul din Transilvania încercare de dezmembrare a poporului Român, ό.ϖ., σ Ονοµάστηκε Klein αϖό τους Αυστριακούς ως µετάφραση του Mica, δηλαδή µικρός. Κατείχε τον τίτλο του βαρώνου και ήταν µέλος της «ίαιτας» της Τρανσυλβανίας. Βλ: Samuil Micu, Istoria Românilor, τ. 2, εκδ. Viitorul Românesc, Bucureşti 1995, σ. 291 κ.ε. Περισ., βλ: Corneliu Albu, Pe urmele lui Ion-Ιnocentiu Micu-Klein, εκδ. Petru Maior, Turgu-Mures Dumitru Stăniloae, Lupta şi drama lui Inocentiu Micu Clain, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVIII, 1968, τεύχ. 9-10, σσ Βλ: Silviu Dragomir, Istoria dezvorbirii religioase a românilor din Ardeal în secolul al XVIII-lea, τ. 1, Sibiu 1920, σ Βλ: Maria Someşan, Începuturile bisericii Române unite cu Roma, εκδ. All Educational, Βucureşti 1999, σ. 40. Corneanu, Biserica Românească din nord-vestulţării în timpul prigoanei horthyste, ό.ϖ., σ. XXVII. 84 Βλ: Al Pop, Dezbinarea în Biserica românească din Ardeal, Bucureşti 1921, σ. 55.

27 27 τον ηγεµόνα της Ουγγροβλαχίας Κωνσταντίνο Brancoveanu 85 ( ). 86 Για το λόγο αυτό δικάστηκε αϖό ειδικό εκκλησιαστικό δικαστήριο, στο οϖοίο ϖροήδρευσε ο καρδινάλιος Kollonich. 87 Ο καρδινάλιος τον συµβούλευσε να αϖοδεχτεί την ένωση µε αντάλλαγµα την ικανοϖοίηση κάθε αιτήµατος, καθώς και την αναγνώρισή του ως νέου µητροϖολίτη. 88 Στις 19 Μαρτίου 1701 ο αυτοκράτορας εξέδωσε το «Β ιάταγµα του Λεωϖόλδου». 89 Περιείχε δεκαϖέντε άρθρα, τα οϖοία αϖάλλασαν τους Ουνίτες ιερείς αϖό τη φορολογία, ενώ στους λαϊκούς ϖου θα ϖροσχωρούσαν στην ένωση δίνονταν υϖοσχέσεις για ίδια δικαιώµατα µε τους ϖληθυσµούς των άλλων εθνών της ϖεριοχής. Καθόριζε εϖίσης και τις υϖοχρεώσεις του Ουνίτη εϖισκόϖου, οι οϖοίες ϖροέβλεϖαν, αναγνώριση και υϖοταγή στην Ρωµαιοκαθολική ουγγρική αρχιεϖισκοϖή του Esztergom, καθώς και αϖόλυτο έλεγχο αϖό Ιησουίτη θεολόγο. 90 Με τον τρόϖο αυτό, καταργήθηκε η 85 Περισ., βλ: Αθανασίου Ε. Καραθανάση, Ο Ελληνικός κόσµος στα Βαλκάνια και τη Ρωσία, εκδ. Εκδοτικού Οίκου Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη 1999, σ N. Iorga, Domnii romani Vasile Lupu, Serban Cantacuzino şi Constantin Brancoveanu în legatura cu patriarhii Alexandriei, εκδ. Academia Româna, Bucureşti Constantin Rezachevici, Constantin Brancoveanu, εκδ. Militara, Bucureşti Αρχικά ο µητροϖολίτης Αθανάσιος, αν και το είχε υϖοσχεθεί, δεν διέκοψε τις εϖαφές µε τη Ρουµανική Χώρα και τη Μολδαβία. Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Ştefan Lupşa, Unirea ardeleană în 1701, după întoarcerea lui Atanasie din Viena, Sibiu Bλ: Ioan V. Dură, Ο οσίθεος Ιεροσολύµων και η ϖροσφορά αυτού εις τας ρουµανικάς χώρας και την Εκκλησίαν αυτών. «Εναίσιµος εϖί διδακτορία ιατριβή υϖοβληθείσα εις την Θεολογικήν Σχολήν του Αθήνησιν Εθνικού και Καϖοδιστριακού Πανεϖιστηµίου», Αθήναι 1977, σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Someşan, Începuturile bisericii Române unite cu Roma, ό.ϖ., σ. 43. Και για τα δύο διατάγµατα του Λεωϖόλδου, ϖερισ., βλ: Z.I. Toth, Az erdelyi roman nacionalizmus elso szazada, , Budapesta 1946, σ Βλ: Corneanu, Biserica Românească din nord-vestulţării în timpul prigoanei horthyste, ό.ϖ., σ. XXVII.

28 28 αυτοκέφαλη Ορθόδοξη µητρόϖολη του Ardeal και στη θέση της ιδρύθηκε µια Ουνιτική εϖισκοϖή. 91 Στις 24 Μαρτίου 1701, ο Αθανάσιος χειροτονήθηκε Ουνίτης ιερέας και µετά δύο ηµέρες εϖίσκοϖος αϖό τον Καρδινάλιο Kollonich και τους Ρωµαιοκαθολικούς εϖισκόϖους των ϖεριοχών Gyor και Nytra, στο ναό της Αγίας Άννας των Ιησουιτών, στη Βιέννη. 92 Στο χειροτονητήριο λόγο του, µεταξύ άλλων, ανέφερε: «Αϖό σήµερα εγκαταλείϖω την αλληλογραφία, όλες τις ανταλλαγές ϖληροφοριών µέσω αυτής µε σχισµατικούς, αιρετικούς... και τους βοεβόδες τους αϖό τη Ρουµανική Χώρα. Oύτε ένα γράµµα δε θα δεχθώ αϖό αυτούς και τον Βουκουρεστίου (= τον µητροϖολίτη Ουγγροβλαχίας) δε θα τον αναγνωρίζω αρχιεϖίσκοϖό µου. Εγώ ϖάντα µαζί µε τον κλήρο µου, κλίνω το γόνυ στον αρχιεϖίσκοϖο του Estergom και αυτόν αναγνωρίζω µητροϖολίτη µου». 93 Στις 7 Αϖριλίου του ιδίου έτους, υϖέγραψε έγγραφο µε δεκαέξι σηµεία, τα οϖοία του αϖαγόρευαν κάθε εϖικοινωνία µε το µητροϖολίτη της Ουγγροβλαχίας και τον ηγεµόνα της Ρουµανικής Xώρας. Εϖίσης υϖοσχόταν στο ίδιο έγγραφο να αναγκάσει τους κληρικούς και λαϊκούς της εϖαρχίας του να ϖροσχωρήσουν στην Ουνιτική εκκλησία και ότι θα δεχόταν ρωµαιοκαθολικό θεολόγο ο οϖοίος θα τον συνέδραµε στη διοίκηση της εϖισκοϖής. Τέλος, του αϖονεµήθηκε ο τίτλος του αυτοκρατορικού συµβούλου, καθώς και αυτοκρατορικό µετάλλιο Βλ: Zenobie Pâcliseanu, Din istoria bisericească a românilor ardeleni. Teologul vlădicilor uniţi ( ), εκδ. Cultura Naţională, Bucureşti 1923, σ Βλ: Stăniloae, Uniatismul din Transilvania încercare de dezmembrare a poporului Român, ό.ϖ., σ. 31. Περισ., βλ: Ştefan Pop, In jurul hirotonirii a doua a lui Atanasie Anghel, ϖεριοδ. C.C., έτ. III, 1913, τεύχ. 15, σσ Βλ: Pop, Dezbinarea în Biserica românească din Ardeal, ό.ϖ., σ Ο Ν. Iorga αναλύοντας τη δήλωση του µητροϖολίτη Αθανασίου κατά την αναχειροτονία του αϖό τον Καρδινάλιο Kollonich, σηµειώνει: «... αχρεία ψυχή, άνθρωϖος δίχως αξιοϖρέϖεια και ντροϖή αρχιερέας ϖου λησµόνησε τους όρκους και τις ευθύνες του Ρουµάνος χωρίς φιλότιµο έναντι του έθνους του» Βλ: Nicolae Iorga, Istoria Bisericii româneşti şi a vieţii religioase a românilor, τ. 2, Βucureşti 1930, εϖανεκδόθηκε το 1995, εκδ. Gramar, σ Βλ: Mircea Păcurariu, 100 de ani de la reînfiinţarea Mitropoliei Ardealului, ϖεριοδ. M.A., έτ. IX, 1964, τεύχ , σ. 814.

29 29 Η αντίδραση στα γεγονότα των ϖιστών και του κλήρου, ήταν άµεση. Η ενθρόνιση του Αθανασίου στις 14 Ιουνίου 1701, ως Ουνίτη εϖισκόϖου στον καθεδρικό ναό της Alba-Iulia, ϖου ο Μιχαήλ ο Γενναίος έχτισε για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους, θεωρήθηκε ϖρόκληση και ϖροσβολή. Κατά τη διάρκεια της τελετής διαβάστηκε στα λατινικά το διάταγµα ενθρόνισης. Όµως την ίδια ηµέρα, αντιϖρόσωϖοι αϖό το Braşov και το Făgăras έστειλαν έγγραφο διαµαρτυρίας στη Βιέννη. 95 Εϖίσης ο ηγεµόνας της Ουγγροβλαχίας Κωνσταντίνος Brancoveanu, µε εϖιστολή ϖρος τους κατοίκους του Braşov, ζητούσε να µην εγκαταλείψουν τη θρησκεία των ϖρογόνων τους και να µην ϖέσουν θύµατα της ϖροϖαγάνδας των Ιησουιτών και της Βιέννης. 96 Εξαιτίας της συµφωνίας ίδρυσης της Ουνιτικής εκκλησίας, ο Οικουµενικός Πατριάρχης Καλλίνικος, ο οσίθεος Ιεροσολύµων και ο Θεοδόσιος Ούγγροβλαχίας αφόρισαν τον Αθανάσιο. 97 Η ένωση των δύο εκκλησιών, ϖου εϖιτεύχθηκε µε τον τρόϖο αυτό, έµεινε µόνο στους τύϖους. Αυτό αϖοδεικνύει το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια του 18 ου αιώνα γίνονταν αιτήσεις για εϖιστροφή στην Ορθόδοξη εκκλησία, είτε αϖό µεµονωµένους ϖολίτες είτε αϖό τον κλήρο και τις ενορίες συλλογικά. Σε σύνοδό τους το 1711 στην Alba-Iulia, οι Ουνίτες κληρικοί, δήλωναν ϖως είχαν ϖέσει θύµατα αϖάτης. Υϖέγραψαν και έγγραφο µε το οϖοίο εγκατέλειϖαν την Ουνιτική εκκλησία. To έγγραφο αυτό υϖέγραψε και ο 95 O Πέτρος Ianoş, έµϖορος αϖό την Alba-Iulia, σε εϖιστολή του ϖρος τον Αθανάσιο τον κατηγορούσε για αθέτηση των όρκων ϖου έδωσε στο Βουκουρέστι κατά τη χειροτονία του σε εϖίσκοϖο. Βλ: Lupşa, Unirea ardeleană în 1701, după întoarcerea lui Atanasie din Viena, ό.ϖ., σ. 32 κ.ε. 96 Μεταξύ άλλων ανέφερε: «ο εϖίσκοϖος δεν έχει δικαίωµα να εξαναγκάσει τους ϖιστούς, ϖαρά µόνο αυτούς ϖου το εϖιθυµούν» Βλ: Sterie Stinghe, Documente privitoare la trecutul românilor din Schei ( ), τ. 1, Braşov 1901, σ Βλ: Niculae Serbănescu, Mitropolitul Teodosie al Tării Româneşti ( , ), ϖεριοδ. S.T., έτ. ΙV, 1952, τεύχ. 5-6, σ Ο καθηγητής Αθ. Καραθανάσης σηµειώνει σχετικά ότι η ϖροσχώρηση του Αθανασίου στην Ουνία «... ϖροκάλεσε τις ζωηρές αντιδράσεις του οσιθέου». Βλ: Αθανασίου Ε. Καραθανάση, Ο Ελληνισµός της Τρανσυλβανίας. Η ϖνευµατική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δύο ελληνικών εµϖορικών κοµϖανιών του Σιµϖίου και του Μϖρασόβου, 18 ος 19 ος αι., εκδ. ILP productions, Θεσσαλονίκη 2003, σ. 119.

30 30 Αθανάσιος, ο οϖοίος αργότερα όµως αναγκάστηκε να ανακαλέσει την υϖογραφή του. Η διαίρεση ήταν γεγονός και ο Αθανάσιος βασανισµένος αϖό τύψεις ϖέθανε το Στην κηδεία του οι Ιησουίτες εκφώνησαν δύο λόγους, στα λατινικά και ουγγρικά. 98 Αυτό ϖου ϖερισσότερο έκανε σαφές η εµφάνιση της Ουνιτικής εκκλησίας, ήταν η διάσϖαση των Ρουµάνων, γεγονός ϖου είχε ως συνέϖεια την αϖοδυνάµωση της εθνικής συνείδησης του ϖαλαιότερου και αριθµητικά µεγαλυτέρου τµήµατος του ϖληθυσµού στην Τρανσυλβανία. 99 Την εϖοχή εκείνη, σύµφωνα µε στατιστικά στοιχεία, στην Τρανσυλβανία 100 υϖήρχαν: οικογένειες Ουνιτών, Ουνίτες ιερείς και 515 ναοί. Οι Ορθόδοξοι ήταν: οικογένειες και διέθεταν ιερείς και ναούς. Αϖό τα ϖαραϖάνω διαϖιστώνουµε ότι οι Ουνίτες ήταν λιγότεροι αϖό τους Ορθόδοξους, όµως διέθεταν ϖερισσότερους ιερείς. 101 Στην κατάσταση αυτή βρήκε τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας η εϖανάσταση το φθινόϖωρο του Το εϖαναστατικό ρεύµα του 1848, ϖου είχε αϖλωθεί σε όλη την Ευρώϖη, ϖαρέσυρε και τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. Οι λόγιοι της ϖεριοχής οργανώθηκαν και ϖολέµησαν για την ελευθερία του ρουµανικού έθνους. 103 Η ένωση µε τη Ρώµη 98 Βλ: I. Lupaş, Desbinarea bisericească a romanilor ardeleni, στο: «Studii, conferinţe şi comunicări istorice», τ. 1, Bucureşti 1928, σ Περισ., βλ: Gheorghe Fireza, Unirea de la 1700 şi cum s-au învăjbit românii, εκδ. Librăriei Diacezane, Lugoj Ştefan Lupaş, Biserica ardeleană şi unire din anii , Bucureşti Βλ: Silviu Dragomir, Românii din Transilvania şi unirea cu Biserica Romei, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXX, 1962, τεύχ. 9-10, σ Περισ., βλ: Tertulian Langa, Române Unite cu Roma Greco- Catolică în viaţa poporului român, εκδ. Casa de Editura, Viaţa Creştina, Cluj-Napoca, Βλ: Παράρτηµα Γ., χάρτη υϖ. αριθ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: A. Stan, Revoluţia română de la 1848, Bucureşti 1987, σ Περισ., βλ: Cornelia Bodea, 1848 la români, τ. 1-2, Bucureşti Gheorghe Platon, Geneza revoluţiei române de la 1848, Iaşi Bλ: G.E. Marica, Ideologia generaţiei române de la 1848 din Transilvania, Bucureşti 1968, σ. 237.

31 31 στα µάτια τους φάνταζε «... σα φωτιά αϖό την Κόλαση...» 104 Ο Συµεών Bărnuţiu 105 έγραφε το 1848: «Με την ένωση το µίσος ρίζωσε ανάµεσα στους Ρουµάνους οι ανθενωτικοί δεν είχαν ούτε ιερείς ούτε εϖισκόϖους δεν τους ϖροστάτευε κανένας νόµος και τους αντιϖροσώϖους ϖου έστελναν στην αυτοκρατορική αυλή, οι εχθροί τους κατόρθωναν να τους οδηγήσουν στη φυλακή». 106 Μετά την ϖροσχώρηση του µητροϖολίτη Αθανασίου στην Ουνιτική εκκλησία, η Ορθόδοξη µητρόϖολη των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας καταργήθηκε. Οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι, χωρίς ιεράρχη ϖλέον, έστρεψαν την ϖροσοχή τους στην Ορθόδοξη εκκλησία των δύο ρουµανικών ϖριγκιϖάτων και στη σερβική ιεραρχία. 107 Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οργανώθηκαν σε τρεις αυτόνοµες εκκλησίες, του Carloviţ, της Bucovina και του Hermanstat. 108 Εϖίσης το έτος 1761 ιδρύθηκε αϖό τη σερβική ιεραρχία Ορθόδοξη ρουµανική εϖισκοϖή στην ϖόλη Brassο της Τρανσυλβανίας. Η έδρα της εϖισκοϖής αυτής µεταφέρθηκε το έτος 1784 στην ϖόλι Nagyszeben (σηµερινό Sibiu), όϖου ϖαραµένει µέχρι σήµερα Βλ: Cornelia Bodea, Lupta românilor pentru unitatea naţională, , εκδ. A.R.S.R., Bucureşti 1967, σ Ο Συµεών Bărnuiţu ( ), σϖούδασε νοµικά και φιλοσοφία στη Βιέννη και την Πάδοβα όϖου εκϖόνησε τη διδακτορική του διατριβή (1854), διετέλεσε καθηγητής στο Iaşi. Βλ: Keith Hitchins, Românii , εκδ. Humanitas, Bucureşti 2003, σ Περισ., βλ: G. Bogdan-Duică, Viaţa şi ideile lui Simion Bărnuţiu, Bucureşti D. Ghise, P. Teodor, Contribuţii la cunoaşterea activităţii filozofice a lui Simion Bărnuţiu, ϖεριοδ. «Revista de filozofie», τεύχ. 11/3/1964, σσ Enea Hondoş, Din corespondenţa lui Simeon Bărnuţiu şi a corntemporanilor săi, Sibiu Petre Pandrea, Filosofia politico-juridică a lui Simion Bărnuţiu, Bucureşti Radu Pantazi, Simion Bărnuţiu. Opera şi gîndirea, Bucureşti Βλ: Constantin Erbiceanu, Procanonul lui Petru Maior, Bucureşti 1894, σ Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Βλ: Θ. Ζήση, Η Ουνία ως ϖρόβληµα του διαλόγου Ορθοδόξων και Ρωµαιοκαθολικών, ϖεριοδ. «Κληρονοµία», τεύχ. 20 (1988), σ Βλ: Berki, H εν Ουγγαρία Ορθόδοξος εκκλησία, ό.ϖ., σ. 17.

32 32 Η µητροϖολιτική έδρα της Ορθόδοξης σερβικής εκκλησίας ήταν στο Carloviţ. 110 εν υϖήρξαν λίγες οι φορές ϖου η σερβική ιεραρχία εϖενέβη υϖέρ των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. 111 Αναφέρουµε εδώ τον εϖίσκοϖο Αrad, Παύλο Nenadovici ( ), ϖου ϖροέτρεϖε τους Ρουµάνους να µην ϖειστούν αϖό τις υϖοσχέσεις των Ρωµαιοκαθολικών και µε εϖανειληµµένες αιτήσεις στην αυτοκρατορική αυλή, ζητούσε εϖίµονα το διορισµό εϖισκόϖου για τους Ορθόδοξους του Ardeal. 112 Η ϖοιµαντική ευθύνη της εκκλησίας του Ardeal ϖεριήλθε στη δικαιοδοσία των Σέρβων εϖισκόϖων της Βuda Βλ: Nicolae Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna. Οµιλία ϖου εκφωνήθηκε στις 13 Μαρτίου 1900 στη ρουµανική ακαδηµία. Πρακτικά της Academia Română, εκδ. Institutul de arte grafice Carol Gobl, Bucuresci 1900, σ. 9. Περισ., για τη ίδρυση της µητρόϖολης του Carloviţ, βλ: Ιωάννου Χ. Ταρνανίδου, Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), «ιατριβή εϖί ιδακτορία, υϖοβληθείσα εις την Θεολογικήν Σχολήν του Πανεϖιστηµίου Θεσσαλονίκης», Α.Π.Θ., Ε.Ε.Θ.Σ., ϖαράρτηµα αρ. 10, του ΙΖ τόµου, Θεσσαλονίκη 1972, σ Για τη βοήθεια των Σέρβων στους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας, ϖερισ., βλ: Aurel Jivi, Relaţiile Mitropoliei din Carloviţ cu Biserica Ortodoxă Română din Τransilvania în secolul al XVIII lea, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 88, 1970, τεύχ. 5-6, σσ Βλ: S. Anuichi, Activitatea mitropolitului Pavel Nenadovici, ( ) de Carloviţ în slujba Ortodoxiei, ϖεριοδ. S.T., έτ. ΧΙΙΙ, 1961, τεύχ. 9-10, σ Οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι των ϖεριοχών Αrad και Banat ϖεριήλθαν στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία των Σέρβων εξαιτίας ιστορικών συγκυριών. Όταν οι Οθωµανοί αϖοµάκρυναν τους Σέρβους αϖό τις ϖατρογονικές τους εστίες, ϖολλοί αϖό αυτούς κατέφυγαν και εγκαταστάθηκαν στις ϖεριοχές των Τisa και Mureş, όϖου κατοικούσαν συµϖαγείς ρουµανικοί ϖληθυσµοί. Η φυγή αυτή των Σέρβων µε εϖικεφαλής τον Πατριάρχη τους Αρσένιο τον Γ Cernoevici, τοϖοθετείται χρονικά στο Oι Αψβούργοι ϖροστάτευσαν τους Σέρβους και τους ϖαραχώρησαν διοικητική και εκκλησιαστική αυτονοµία. Με την καθοδήγηση του Πατριάρχη Αρσενίου οργανώθηκε όχι µόνο η ϖολιτική, αλλά και η εκκλησιαστική ζωή των Σέρβων στα ρουµανικά εδάφη. Στη συνέχεια τοϖοθετήθηκαν Σέρβοι εϖίσκοϖοι στην εϖισκοϖή Arad, αλλά και στις γειτονικές ϖεριοχές, οι οϖοίοι ϖοίµαιναν Ρουµάνους. Οι εϖίσκοϖοι αυτοί υϖάγονταν στο Σέρβο µητροϖολίτη του Carloviţ, ϖου έφερε τον τίτλο του µητροϖολίτη «... των Σέρβων και των Ρουµάνων». Βλ: I.D. Suciu, G. Popiţi, Relations serboroumaines dans l empire autrichien entre 1780 et 1850, ϖεριοδ. «Revue Roumaine d Histoire», έτ. 1970, τεύχ. 2, σ Ι. Κοβάτσεβιτς, Σχέσεις της σερβικής Ορθόδοξης εκκλησίας ϖρός τον Ρωµαιοκαθολικισµόν, Αθήναι 1965, σ

33 33 Ο ιονύσιος Novacovici ήταν ο ϖρώτος εϖίσκοϖος της εϖαρχίας του Ardeal (1762). 114 Μετά το θάνατό του (8 εκεµβρίου 1767) ο εϖισκοϖικός θρόνος έµεινε κενός για τρία χρόνια ( ). 115 Για ϖερίϖου ένα µήνα, ανέλαβε τη διαϖοίµανση του Ορθόδοξου ϖληθυσµού του Ardeal ο εϖίσκοϖος Ιωάννης Gheorghievici (7/10-11/11/1768). 116 Ο διάδοχός του, Σωφρόνιος Chirilovici ( ), διορίσθηκε την 1 εκεµβρίου 1770 εϖίσκοϖος στη Buda, µε την υϖοχρέωση να χειροτονεί ιερείς για τους Ρουµάνους του Ardeal. Ο Σωφρόνιος εϖανέφερε την εϖισκοϖική έδρα στο Sibiu. 117 Το 1781 ο αυτοκράτορας της Αυστρίας Ιωσήφ ο Β ( ), εξέδωσε το «ιάταγµα Ανοχής», η εφαρµογή του οϖοίου βελτίωσε την κατάσταση της θρησκευτικής ζωής των Ορθόδοξων της Τρανσυλβανίας. 118 Με το διάταγµα 114 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Ştefan Lupşa, Inceputul arhipăstoriei ardelene a lui Dionisie Navacovici, στον τόµο: «Biserica şi probleme vremii», Sibiu 1947, σσ Ştefan Meteş, Episcopul Dionisie Novacovici, ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XVIII, 1973, τεύχ. 5-6, σσ Ταρνανίδου, Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), ό.ϖ., σ. 108, σηµ Κατά τη διάρκεια της ϖοιµαντορίας του, ο ιονύσιος χειροτόνησε διακόσιους ιερείς. Eϖίσης χώρισε την εϖαρχία σε σαράντα τέσσερις ενορίες. Ο ίδιος εγκατέλειψε τη µητροϖολιτική έδρα του Sibiu και εγκαταστάθηκε σε µία αϖλή κατοικία στο Răşinari. Bλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, 100 de ani de la reînfiinţarea Mitropoliei Ardealului, ό.ϖ., σ Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ. 21. Lupaş-Vlasiu, Aspecte din Istoria Transilvaniei, ό.ϖ., σ Για την εκλογή του Σωφρονίου Chirilovici, ϖερισ., βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 873 (Viena, 2 Mαρτίου 1770). 118 Bλ: Keith Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , εκδ. Dacia, Cluj-Napoca 1987, σ Ο καθηγητής Ιω. Ταρνανίδης σηµειώνει σχετικά: «Το εν έτει 1781 εκδοθέν υϖό του αυτοκράτορος Ιωσήφ Β ιάταγµα ϖερί Ανεξιθρησκείας (Toleranz-Patent) έδωκε µεγάλην ανακούφισιν εις τους ϖροτεστάντας και τους Ορθoδόξους υϖηκόους του. Βεβαίως, τούτο δεν εσήµανε και την λήξιν του εκ της δυτικής ϖροϖαγάνδας κινδύνου, ο οϖοίος εξηκολούθησε να υϖάρχη µέχρι των µέσων του 19 ου αιώνος. Αϖετέλει εν τούτοις την ϖρώτην δικαίωσιν των ϖολυετών αγώνων των θρησκευτικώς καταϖιεζοµένων λαών και νίκην εις διεθνή κλίµακα». Βλ: Ταρνανίδου, Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), ό.ϖ., σ. 81.

34 34 αυτό αϖαγορευόταν η δίωξη ϖολιτών για θρησκευτικούς λόγους. Όϖοια οµολογία ϖίστης συγκέντρωνε τουλάχιστον εκατό οικογένειες ως µέλη, αυτόµατα αϖοκτούσε το δικαίωµα να διατηρεί εκκλησία και σχολείο. Όσοι δεν ανήκαν στην Ρωµαιοκαθολική εκκλησία δεν ήταν υϖοχρεωµένοι να συµµετέχουν στις ακολουθίες. Εϖίσης ήταν αϖαλλαγµένοι αϖό τους φόρους υϖέρ της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας. Για εκείνους ϖου εϖιθυµούσαν να εϖιστρέψουν στην Ορθοδοξία ϖροβλεϖόταν κατήχηση διάρκειας έξι εβδοµάδων για την οϖοία όµως, έϖρεϖε να ϖληρώνουν καθηµερινά το ϖοσό του ενός zlot, ϖράγµα ϖου τους αϖοθάρρυνε να εγκαταλείψουν την Ουνιτική εκκλησία. 119 Το 1783 ο Σέρβος αρχιµανδρίτης Γεδεών Nichitici χειροτονήθηκε εϖίσκοϖος Τρανσυλβανίας και έµεινε στη θέση αυτή µέχρι το Παράλληλα µε τη χειροτονία του, µε αυτοκρατορικό διάταγµα στις 30 Σεϖτεµβρίου 1783, η εϖαρχία της Τρανσυλβανίας και της Bucovina 120 ϖεριήλθαν στη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης σερβικής µητρόϖολης του Carloviţ, όσον αφορά τα ϖνευµατικά ζητήµατα. 121 Τρία χρόνια αργότερα, το 1786 η δικαιοδοσία αυτή εϖεκτάθηκε και στα ζητήµατα οικονοµικής διαχείρισης Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Για την κατάσταση ϖου εϖικρατούσε στην εϖαρχία της Bucovina το διάστηµα , ϖερισ., βλ: M. Iacobescu, Din istoria Bucovinei, τ. 1, , Bucureşti N. Iorga, Histoire des Roumains de Bucovine, Iaşi 1917, σ. 76 κ.ε. 121 Βλ: Ion Nistor, Istoria bisericii din Bucovina, Bucureşti 1916, σ Ο εϖίσκοϖος Γεδεών Nichitici ϖροσϖάθησε να ιδρύσει ινστιτούτο θεολογίας στο Sibiu, αλλά δεν έλαβε την αϖαιτούµενη αυτοκρατορική άδεια. Το 1786 ίδρυσε σχολείο βασικής εκϖαίδευσης, µε διευθυντή τον ηµήτριο Eustratievici (+1796). Το σχολείο ϖροετοίµαζε και ιερείς, όϖως αϖοδεικνύουν τα σχολικά ενδεικτικά της εϖοχής. Τέλος δώρησε όλη του την ϖεριουσία, για την ανέγερση καθεδρικού ναού στο Sibiu. Βλ: Gh. Bariţiu, Părţi alese din Istoria Transilvaniei, τ. Γ, Sibiu 1891, σ. 136.

35 35 Τον Nichitici (εϖόµενο στη σειρά διαδοχής και τελευταίο Σέρβο εϖίσκοϖο του Ardeal), διαδέχθηκε ο Γεράσιµος Adamovici ( ). 123 Το διάστηµα εκείνο εµφανίστηκε το ρεύµα της σχολής του Αrdeal. 124 Το 1791 οι ηγέτες της κίνησης αυτής, µε τη συµµετοχή των εϖισκόϖων της ϖεριοχής Ορθόδοξου Adamovici και Ουνίτη Ιωάννη Bob ( ), έστειλαν υϖόµνηµα στον αυτοκράτορα, γνωστό και ως «Supplex Libellus Valachorum». 125 Με αυτό, ζητούσαν την εϖίσηµη αναγνώριση του ρουµανικού έθνους, όµως δεν έλαβαν καµµία αϖάντηση. Έτσι το 1792 και οι δύο εϖίσκοϖοι, ταξίδεψαν αϖό κοινού στη Βιέννη, µάταια όµως, διότι η ϖαρουσία τους εκεί αγνοήθηκε αϖό την αυτοκρατορική αυλή. 126 Στις 13 Αϖριλίου 1796 ο Adamovici ϖέθανε. Τη διαϖοίµανση των ϖιστών του Ardeal, ανέλαβαν οι ϖρωθιερείς, Ιωάννης Popovici ( ) Βλ: Ioan Lupşa, Misiunea episcopilor Gherasim Adamovici şi Ioan Bob la Curtea din Viena în anul 1792, Siiu 1912, σ. 45. Ladislau Gyemant, Lupta pentru instituirea episcopilor români în cadrul Diecezei Ortodoxe din Transilvania în prima jumătate a secolului al XIX-lea, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », εκδ. Editura Renaşterea, Cluj-Napoca 2003, σ Περισ., βλ: S. Dragomir, Corespondenţa Episcopului Gerasim Adamovici şi miscarea de emancipare a poporului românesc, εκδ. Tipografiei Arhidiecazane, Sibiu Η σχολή του Ardeal ήταν ένα ϖνευµατικό κίνηµα, ϖου έδρασε στο τέλος του 18 ου και τις αρχές του 19 ου αιώνα. Η ϖροσφορά του στη µελέτη της ιστορίας και της φιλολογίας ήταν σηµαντική. Με κέντρα δραστηριότητας τη Βuda, το Blaj και την Oradea, υϖοστήριξε τη λατινική καταγωγή των Ρουµάνων. Samuil Micu, Scurtă cunoştinţă a istorii românilor, εκδ. Ştiinşifică, Bucureşti 1963, σ. 125 κ.ε. Περισ., βλ: Ion Lungu, Scoala Ardeleana, miscare, cultura naţionala, iluminista, εκδ. Viitorul Romanesc, Bucureşti Αurel Nicolescu, Scoala ardeleana şi limba româna, εκδ. Stiinţifica, Bucureşti Βλ: Marcela Nica, Istoria românilor.sinteze, εκδ. Mondan, Bucureşti 1994, σ Ευγένιου Μοράρου, Η αναβίωση της Ουνίας στην Τρανσυλβανία, Ορθόδοξη-Ιστορική Θεώρηση, στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Boris David, Supplex Libellus Valachorum, εκδ. Ştiinţifică, Bucureşti D. Prodan, Supplex Libellus Valachorum, Bucureşti Βλ: Μοράρου, Η αναβίωση της Ουνίας στην Τρανσυλβανία, Ορθόδοξη-Ιστορική Θεώρηση, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Octavian Bârlea, Ex istoria romena Ioannes Bob episcopus Fogarasiensis ( ), τ. 1-2, Freiburg Nicolae Lupu, Episcopul Ioan Bob, Blaj Βλ: Ioan Lupaş, Doisprezece peţitori ai episcopiei transilvane vacante de la , στο: «studii, conferinţe şi comunicări istorice», τ. 1, Bucureşti 1928, σ. 407 κ.ε.

36 36 και Νικόλαος Huţovici. 128 Η Βιέννη βλέϖοντας ϖως η ϖροσϖάθεια ένωσης δεν ϖαρουσίασε ϖρόοδο και η Ορθόδοξη εκκλησία αϖοκτούσε µεγαλύτερο κύρος και δύναµη υϖό τη σερβική δικαιοδοσία, διότι, αν και διαφορετικής εθνικότητας, οι εϖίσκοϖοι εϖεδείκνυαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ϖοίµνιό τους, αϖοφάσισε να εγκαταλείψει την Ορθόδοξη εκκλησία ακέφαλη, δηµιουργώντας έτσι τις κατάλληλες ϖροϋϖοθέσεις για µια νέα φάση έντονου ϖροσηλυτισµού. 129 Η κατάσταση αυτή διήρκεσε δεκατέσσερα χρόνια, µέχρι το Την 1 Οκτωβρίου 1810 οι αρχές εϖέτρεψαν στους Ορθόδοξους ϖρωθιερείς της Τρανσυλβανίας να συγκεντρωθούν στην Turda για να εκλέξουν εϖίσκοϖο ρουµανικής καταγωγής. 130 Αϖό τη σύνοδο αυτή εκλέχτηκε ο ιερέας Βασίλειος Moga 131 αϖό το Sebeş. 132 Στην 35ετή θητεία του, ο εϖίσκοϖος Βασίλειος Moga δεν ϖραγµατοϖοίησε σηµαντικές αλλαγές, εξαιτίας των δεκαεννέα ϖεριοριστικών όρων ϖου του είχε θέσει η Βιέννη, αλλά και της µετριοϖαθούς στάσης ϖου κράτησε στο εθνικό ζήτηµα των Ρουµάνων. 133 Μεταξύ άλλων του ζητήθηκε να µην εµϖοδίζει τους Ορθόδοξους να ϖροσχωρούν στην Ουνιτική εκκλησία, να µειώσει τον αριθµό των ιερέων και των ενοριών και να ϖραγµατοϖοιεί εϖίσηµες εϖισκέψεις µόνο µε τη συνοδεία δύο εϖιτηρητών της κυβέρνησης Βλ: Α.Κ.Τ., φάκ. 37, έγγραφα υϖ. αριθ. 235 και 423/1796, 138 και 259/1798. Păcurariu, 100 de ani de la reînfiinţarea Mitropoliei Ardealului, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Κ.Τ., φάκ. 46, έγγραφα υϖ. αριθ. 4926/1786, 1626 και 1631/1810. Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Κ.Τ., φάκ. 37, έγγραφα υϖ. αριθ. 657 και 808/1810, φάκ. 46, έγγραφα υϖ. αριθ. 4775/1809, 1626 και 1631/ Περισ., βλ: Stanca, Sebastian, Viaţa şi activitatea episcopului Vasile Moga , Cluj Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Gyemant, Lupta pentru instituirea episcopilor români în cadrul Diecezei Ortodoxe din Transilvania în prima jumătate a secolului al XIX-lea, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ. 327.

37 37 Η Ουνιτική εκκλησία άδραξε έτσι την ευκαιρία να ενισχυθεί αριθµητικά. Πολλές ήταν οι ϖεριοχές εκείνες ϖου κυριολεκτικά µοιράστηκαν µεταξύ Ορθόδοξων και Ουνιτών, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές ϖου η κατάσταση βρέθηκε εκτός ελέγχου. Ο ρουµανικός κλήρος αϖοµονώθηκε ακόµα και αϖό τη σερβική ιεραρχία, µε αϖοτέλεσµα να χάσει την όϖοια βοήθεια µϖορούσε να ϖροσφερθεί αϖό αυτή. 135 Θα ήταν ϖαράληψη να µην αναφερθούµε στη µικρή έστω ϖροσφορά του εϖισκόϖου Βασιλείου Moga, ο οϖοίος ίδρυσε εκκλησιαστική σχολή εξάµηνης φοίτησης για τους υϖοψήφιους ιερείς στο Sibiu και αϖέστειλε αρκετές αιτήσεις στην αυτοκρατορική αυλή (1834, 1837, 1842), ζητώντας την ϖαραχώρηση δικαιωµάτων στο λαό του, χωρίς όµως κανένα αϖοτέλεσµα. Πέθανε το 1845 σε ηλικία 71 ετών. 136 Οι Ρουµάνοι είχαν ϖιστέψει ϖως, µε την τοϖοθέτηση Ρουµάνου εϖισκόϖου θα εϖιλύονταν, αν όχι όλα, αρκετά αϖό τα ϖροβλήµατά τους. Η εϖιθυµία τους θα ϖραγµατοϖοιηθεί στο ϖρόσωϖο του µητροϖολίτη Andrei Şaguna (= Aνδρέα Σαγκούνα), ο οϖοίος µε τη χάρη του Θεού, την ευφυία και τη διϖλωµατική του ικανότητα, έφερε σε ϖέρας µια αϖοστολή, η οϖοία φαινόταν ακατόρθωτη Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Βλ: Sebastian Stanca, Viaţa şi activitatea episcopului Vasile Moga , Cluj 1938, σ Βλ: Alexandru Moraru, Viaţa creştina oglindită în cuvântările Mitropolitului Andrei Şaguna la sărbătorile mari, ϖεριοδ. «Studia Universitatis Babeş-Bolyai. Theologia Ortodoxa», έτ. XL, 1995, τεύχ. 1-2, σ. 61. «Μόνο στη Θεία Χάρη, στη σοφία του ϖέραν του ανθρωϖίνου νου και στην αϖεριόριστη αγάϖη, ϖου τον οδήγησε στην αϖόφαση να αϖαλλάξει τους Ρουµάνους αϖό τα βάσανά τους, µϖορεί να αϖοδοθεί η ϖαρουσία του Aνδρέα Σαγκούνα το 1846 στην εϖαρχία της Τρανσυλβανίας». Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ

38 38 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α. Η ζωή του µητροϖολίτη Aνδρέα Σαγκούνα µέχρι την εκλογή και χειροτονία του σε εϖίσκοϖο Ardeal. 1. Οικογένεια, σϖουδές, µοναχική κουρά, χειροτονία. Γονείς του Α. Σαγκούνα ήταν ο έµϖορος Nαούµ Şaguna (+1822) και η Αναστασία Muciu ( /01/1836) 138, κόρη του εµϖόρου Μιχαήλ Muciu αϖό την Pesta. Κατάγονταν αϖό τη Grabova 139 της Βορείου Ηϖείρου (σήµερα νότια Αλβανία) και ζούσαν στο Mişcolţ, στη βορειοανατολική Ουγγαρία 140. Ο γάµος τους τελέστηκε την 1 η Μαΐου 1802, στον Ορθόδοξο ναό του Μişcolţ αϖό τον ιερέα Aurel Moţiu Για τη µητέρα του έλεγε ο Α. Σαγκούνα: «Η µητέρα µου, µου έδωσε την αγάϖη για το Θεό και την Ορθόδοξη ϖίστη, η οδός για µένα είναι η ζωή και το ϖνεύµα της...», βλ: Gh. Papuc, Din trcutul Bisericii şi patrici noastre, întru pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna, la 175 de ani de la naşterea sa, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1984, τεύχ. 1-2, σ. 63. Περισ., για την Αναστασία Şaguna και την ϖατρική της οικογένεια, βλ: I. Lupaş, Anastasia Şaguna, mama Mitropolitului Andrei, , ϖεριοδ. C.L., έτ. XLII, 1908, τεύχ. 12, σσ Του ιδίου, Vieaţa unei mame credincioase, εκδ. Asociaţiunii, biblioteca popolară a asociaţiunii, Sibiu Βλ: Ιωακείµ Μαρτινού, Μητροϖολίτου Ξάνθης, Η Μοσχόϖολις , τ. 21, εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σϖουδών, Μακεδονική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη 1957, σ Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 13. P. Gârboviceanu, Centenarul marelui mitropolit Andrei Şaguna, ϖεριοδ. B.O.R., XXXIII (1909), τεύχ. 7, σ Ο καθηγητής Αθ. Καραθανάσης αναφέρει σχετικά µε την οικογένεια Σαγκούνα ότι: «... τα µέλη της είχαν εγκατασταθεί στο Gabrovo στις αρχές του 17 ου αι.,...» Βλ: Καραθανάση, Ο Ελληνικός κόσµος στα Βαλκάνια και τη Ρωσία, ό.ϖ., σ. 84, σηµ Βλ: Παράρτηµα Γ., χάρτη υϖ. αριθ Βλ: Justin Tambozi, Atena Tambozi, George Justinian Tambozi, Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române, «Fundaţia Societatea Academică Moscopolitană», εκδ. Justin George, Justinian Tambozi, Cartea Aromânâ, Constanţa 2000, σ Ioan Chindriş, Andrei Şaguna, ϖεριοδ. «Steaua», έτ. XXV, 1984, τεύχ.

39 39 Η οικογένεια της Αναστασίας Muciu κατείχε εξέχουσα θέση στην κοινωνία της ϖόλης. 142 H ίδια είχε φοιτήσει στο ρουµανικό σχολείο στην Pesta, στο οϖοίο είχε διατελέσει διευθυντής το 1826 ένας θείος της. Εϖίσης ο αδερφός της µητέρας της, ο Αθανάσιος Grabovsky (+1840), ήταν ϖλούσιος έµϖορος. Την ϖερίοδο εκείνη, στη Βιέννη κατοικούσε η οικογένεια του βαρώνου Σίνα 143, ϖου ήταν συγγενείς µε τις οικογένειες Muciu και Grabovsky. 144 Ο Αναστάσιος (έτσι ήταν το κατά κόσµον όνοµα του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα) γεννήθηκε στο Mişcolţ 145 στις 20 εκεµβρίου του (440), σ. 39. Keith Hitchihs, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , εκδ. uniners enciclopedic, Bucureşti 1995, σ. 29. Οnisifor Ghibu, Ce ar cere Şaguna dela cei îl comemorează astăzi?, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, φύλ. 6-7, σ Valeriu Papahagi, Familia Şaguna în documente veneţiene din secolul al XVIII-lea, ϖεριοδ. «Revista Istorică», έτ. 1932, τεύχ. 1-3, σ Βλ: N. Hâciu, Aromânii, Focşani 1936, σ. 299 κ.ε. 143 Η οικογένεια Σίνα καταγόταν αϖό την Ήϖειρο και είχε µεταναστέυσει στην Αυστρία. Βλ: Mark Mazower, Τα Βαλκάνια, (µετ., Κωνσταντίνος Ν. Κουρεµένος), εκδ. «Πατάκη», Αθήνα εκέµβριος , σ. 71. Περισ., βλ: Γ. Λάιου, Σίµων Σίνας, Αθήνα Βλ: Ioan Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, εκδ. România Press, Bucureşti 1999, σ και 32 σηµ. 2. Tου ιδίου, Viaţa şi faptele mitropolitului Andrei Saguna, στον τόµο: «Mitropolitul Andreiu baron de Saguna-Scriere comemorativă la serbarea centenară a naşterii lui», Sibiu 1909, σ. 16 κ.ε. 145 Βλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Valeru Barnişte, Andrei Baron de Şaguna, στον τόµο: «Oameni, Fapte, întâmplări», εκδ. Editura Dacia, Cluj-Napoca 1980, σ Justin şi George Tambozi, Anastasia Şaguna, Eroină a crendinţei străbune, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ. 27. N. Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ϖεριοδ. C.L., έτ. 42, 1908, τεύχ. 12, σ George Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, εκδ. Tipografia Adolf Auspitz, Lugoj 1909, σ. 6. Antonie Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ϖεριοδ. M.A., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 1-2, σ. 7. Şt. Lascu, Andrei Şaguna, ϖεριοδ. C.E., έτ. 1984, τεύχ. 39, σ. 15. I. Simionescu, Mitropolit Andrei Şaguna , στο: «Oameni Aleşi. Românii», τ. 2, Bucureşti 1938, σ. 172.

40 40 και ήταν το τρίτο ϖαιδί της οικογένειας µετά τον Avreta (Freta) το 1803 και την Αικατερίνα το Την ϖερίοδο ϖου γεννήθηκε, ο ϖατέρας του αντιµετώϖιζε οικονοµικά ϖροβλήµατα, τα οϖοία τελικά τον ανάγκασαν να ϖροσχωρήσει στην Ρωµαιοκαθολική εκκλησία, ϖου του ϖροσέφερε µεγαλύτερες εϖαγγελµατικές ϖροοϖτικές. 148 Έτσι το Μάρτιο του 1814 ϖαραχώρησε την εϖιµέλεια των δύο µεγαλύτερων ϖαιδιών του στον Ρωµαιοκαθολικό εϖίσκοϖο του Eger, τον Στέφανο Fischer και εκείνος τα ϖαρέδωσε σε Ρωµαιοκαθολικό εκκλησιαστικό ίδρυµα. 149 Στην ενέργεια αυτή του Ναούµ η οικογένεια της συζύγου του αντέδρασε, µε αϖοτέλεσµα ο ϖατέρας της να ϖάρει αϖό το ίδρυµα τα ϖαιδιά µε σκοϖό να τα µεγαλώσει σύµφωνα µε την Ορθόδοξη ϖίστη. 150 Ο Fischer όχι µόνο δεν το δέχτηκε, αλλά δηµιουργήσε γενικότερο ζήτηµα σχετικά µε την εκϖαίδευση των ανήλικων ϖαιδιών των ϖροσηλυτισµένων Ρωµαιοκαθολικών. Με αίτησή του στις αρχές ζητούσε την άµεση εϖιστροφή των ϖαιδιών στο ίδρυµα, εϖίσης να δοθεί διαταγή στο διοικητή του Mişcolţ, Borşod να τα ϖάρει έστω και µε τη βία. Σχετικά µε το τρίτο ϖαιδί, έδινε την άδεια να ϖαραµείνει στην εϖιµέλεια της µητέρας µέχρι την ηλικία ϖου έϖρεϖε να φοιτήσει στο σχολείο, οϖότε θα µεταφερόταν σε ίδρυµα. 151 Η αϖάντηση ϖου ϖήρε ήταν θετική, όµως µε νέα εϖιστολή του ϖρος τις αρχές στις 16 Μαρτίου του 1815 διατύϖωσε την άϖοψη ϖως η οικογένεια δε σεβάστηκε τις διαταγές και δεν εϖέτρεψε στα ϖαιδιά να εϖιστρέψουν στο ίδρυµα, τα οϖοία στο µεταξύ είχαν µεταφερθεί µυστικά στην Pesta και ζούσαν στο σϖίτι του θείου τους, Αθανασίου Grabovsky Βλ: Lupaş, Anastasia Şaguna, mama Mitropolitului Andrei, , ό.ϖ., σ Βλ: Gheorghe Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σ Βλ: Hitchihs, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Simionescu, Mitropolit Andrei Şaguna , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Anastasia Şaguna, mama Mitropolitului Andrei, , ό.ϖ., σ Bλ: Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 17.

41 41 Η Ρωµαιοκαθολική εκκλησία έδωσε τέτοιες διαστάσεις στο θέµα, ϖου έγινε γνωστό ακόµα και στον αυτοκράτορα. Σε αναφορά της τοϖικής διοίκησης ϖρος τον αυτοκράτορα, στις 24 Ιουνίου 1815, γίνεται λόγος για την ϖαρουσία της Αναστασίας και των ϖαιδιών της στην Pesta τους τελευταίους ϖέντε µήνες, τη συµµετοχή τους στη θεία λειτουργία της Ορθόδοξης εκκλησίας κάθε Κυριακή και εορτή, καθώς και για ένα ταξίδι τους στη Βιέννη ϖρος αναζήτηση σχολείου και για την εκεί φιλοξενία τους αϖό την οικογένεια του βαρώνου Σίνα. 153 Μετά το θάνατο του Ναούµ το έτος 1822, η Αναστασία ζήτησε την άδεια του αυτοκράτορα να µεγαλώσει η ίδια τα ϖαιδιά της, όµως ϖήρε αρνητική αϖάντηση, διότι η Βιέννη αϖοφάσισε ϖως αυτά έϖρεϖε να µεγαλώσουν σύµφωνα µε τις αρχές της θρησκείας του ϖατέρα τους. 154 Έτσι στις 30 Αυγούστου 1816 µε διαταγή του αυτοκράτορα αϖοφασίστηκε η εϖιστροφή των ϖαιδιών στην εϖιµέλεια της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας. Συµβουλευόµενη την οικογένειά της η Αναστασία, έκανε µια τελευταία ϖροσϖάθεια µε την υϖοβολή νέου αιτήµατος στον αυτοκράτορα, αϖοδεχόµενη τη διαταγή και ζητώντας αϖλά να µην αϖοχωριστεί τα ϖαιδιά της µετά την εϖιστροφή τους στο Mişcolţ. 155 Οι συγγενείς της, Ναούµ και Γεώργιος Muciu, ήταν οι οικονοµικοί εγγυητές για την εκϖαίδευσή τους σύµφωνα µε τα Ρωµαιοκαθολικά ϖρότυϖα. Κατά τον Ι. Lupaş: «τα τρία ϖαιδιά, έϖεσαν στα χέρια των Ρωµαιοκαθολικών κατακτητών, όϖως ακριβώς είχε σχεδιάσει ο Fischer µε τη συγκατάθεση, σε µια στιγµή αδυναµίας και ϖροβληµάτων του δυστυχή ϖατέρα τους, Ναούµ. Όµως, η ηρωίδα µητέρα τους βρήκε τον τρόϖο µένοντας στο ϖλάι τους να ασκήσει την αϖαιτούµενη αϖοφασιστική εϖιρροή, έτσι ώστε, να µη διαβρωθούν αϖό την ϖαιδαγωγική µαεστρία 153 Βλ: Chindriş, Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Ioan Lupaş şi Eugen Todoran, Documente istorice: I. Acte privitoare la lupta Anastasiei Şaguna pentru apărarea copiilor săi şi a credinţei strămoşeşti, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 41, 1910, τεύχ. 4, σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ. 228.

42 42 των Ρωµαιοκαθολικών, γνωστών αϖό τότε για τις ευφυείς µεθόδους ϖροσηλυτισµού». 156 Η Αναστασία και η οικογένειά της έϖραξαν όϖως ακριβώς άρµοζε στην ϖερίϖτωση και για αυτό είχαν τα αναµενόµενα αϖοτελέσµατα. Όταν ενηλικιώθηκε ο µεγαλύτερος γιος, Avreta, στις 12 Ιανουαρίου 1822 εγκατέλειψε την Ρωµαιοκαθολική εκκλησία κάνοντας δήλωση µε την οϖοία υϖοστήριζε ότι ϖήρε την αϖόφαση αυτή χωρίς να εϖηρεαστεί αϖό εξωγενείς ϖαράγοντες, αλλά µόνο µε την ϖροτροϖή της συνείδησης του χρέους έναντι στους ϖρογόνους του. Εϖίσης µε υϖόµνηµα ϖρος τις αρχές τόνιζε ότι εϖιθυµούσε να ακολουθήσει την ϖίστη των ϖρογόνων του, ενώ ζητούσε και την ϖροστασία του ηγεµόνα, έτσι ώστε στο µέλλον να µην ϖέσει και ϖάλι θύµα καταϖίεσης για τα θρησκευτικά του ϖιστεύω. 157 Η Αικατερίνα ϖροσϖάθησε και αυτή να εϖιστρέψει στην Ορθοδοξία, χωρίς όµως εϖιτυχία. Υϖάρχουν ϖληροφορίες ότι έγινε Ρωµαιοκαθολική µοναχή. 158 Ο Αναστάσιος µε τη συµϖαράσταση του θείου του Αθανασίου Grabovsky άρχισε τη µόρφωσή του στο Mişcolţ. 159 Σε ηλικία δεκαοκτώ ετών, αϖοφοίτησε µε βαθµό άριστα αϖό τις τάξεις του Ρωµαιοκαθολικού γυµνασίου της Pesta. 160 Το 1826 γράφτηκε στο ϖανεϖιστήµιο της Pesta, όϖου για διάστηµα τριών ετών σϖούδασε φιλοσοφία και νοµικά. 161 Στις αρχές της φοίτησης, εννέα µόλις µέρες µετά την ενηλικίωσή του στις 29 εκεµβρίου 156 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Avreta ασχολήθηκε µε το εµϖόριο στην Pesta και διατηρούσε άριστες σχέσεις µε τον αδελφό του. Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 20 και 36 σηµ. 10, Βλ: Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ Bλ: Eugen Todoran, Documente istorice. Acte privitoare la reîntoarcerea lui A. Şaguna în sanul bisericii strămoşeşti, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 41, 1910, τεύχ. 6, σ Βλ: Mircea Păcurariu, 100 de ani de la moartea mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. Β.Ο.R., έτ. XCI, 1973, τεύχ. 7-8, σ Gh. Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, Seria Didactică, Nr. 9, εκδ. Τipografia Arhidiecezană, Sibiu 1938, σ. 3. Ioan Slavici, Opera, εκδ. Minerva, Bucureşti 1981, τ. X, σ. 753.

43 , έγραψε στα λατινικά δήλωση στην οϖοία ανέφερε ϖως οι εξαιρετικές σϖουδές, ϖου του ϖροσφέρθηκαν τόσο στο Mişcolţ όσο και στην Pesta, τον βοήθησαν να κατανοήσει τις αρχές της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας, αλλά η συνείδησή του τον ϖροέτρεϖε να ενταχθεί στην Ορθόδοξη εκκλησία. 163 Στο σηµείο αυτό, ϖρέϖει να υϖογραµµίσουµε το ρόλο της µητέρας του Αναστασίας στην εκϖαίδευση αλλά και στην αϖόφασή του να εϖιστρέψει στην Ορθοδοξία. Ο Ι. Lupaş ϖαραθέτει σχετκά την άϖοψη του λογίου Gh. Tulbure ( ): «Εϖειδή χωρίς τη συµβολή της, χωρίς την άγρυϖνη εϖίβλεψή της... τίθεται το ερώτηµα: θα είχε στις τάξεις της η Ορθόδοξη εκκλησία έναν ηγέτη όϖως τον µητροϖολίτη Σαγκούνα; Θα ήταν ϖολύ εύκολο να τον χάσουµε, αφού αϖό µικρός µεγάλωσε στο κυρίαρχο τότε Ρωµαιοκαθολικό ϖνεύµα, ϖου στο ϖέρασµα των αιώνων µας έκλεψε ό,τι ϖιο ϖολύτιµο. Μας αϖέσϖασε τόσα και τόσα ταλέντα αφήνοντάς µας ορφανούς αϖό εκείνους ϖου ήταν ικανοί να δώσουν στη βασανισµένη ζωή µας µια νέα ϖνοή, µια ανώτερη µορφή ϖνευµατικής ζωής. Θα ήταν για τους Ρωµαιοκαθολικούς ένα µεγάλο κέρδος και για εµάς σίγουρα µια ανυϖολόγιστη αϖώλεια, εάν η µοίρα εϖέτρεϖε να τους ϖροσφέρουµε και αυτή τη µεγάλη ϖροσωϖικότητα, ϖου µε τη βία θέλησαν να µας αϖοσϖάσουν. Και χωρίς αυτόν ϖού θα ήµασταν σήµερα;». 164 O Α. Σαγκούνα κατά την ϖερίοδο των σϖουδών του στην Pesta, έµεινε στο σϖίτι του θείου του Αθανασίου Grabovsky 165, σηµείο συνάντησης ϖολλών ϖροσωϖικοτήτων των ρουµανικών γραµµάτων και τεχνών των αρχών του 19 ου αιώνα, όϖως των Πέτρου Maior, Σαµουήλ Micu, Bojinca, Aron. 166 Εκεί ήρθε σε εϖαφή µε τον ϖροβληµατισµό εκείνων, ϖου εϖιθυµούσαν τη σωτηρία 162 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Bλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Viaţa şi faptele mitropolitului Andrei Saguna, ό.ϖ., σ Βλ: Laurenţiu Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Βλ: Gârboviceanu, Centenarul marelui mitropolit Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: L. Blaga, Gîndirea românească în Transilvania, Bucureşti 1966.

44 44 του ρουµανικού έθνους αϖό τον ϖρογραµµατισµένο αφανισµό, είτε αϖό τους Ούγγρους, είτε αϖό τους Αυστριακούς. 167 Στη συνέχεια, ο Α. Σαγκούνα έφυγε αϖό την Pesta αϖοδεχόµενος ϖρόσκληση του Σέρβου εϖίσκοϖου Μαξίµου Manuilovici ( ) 168, εϖιστήθιου φίλου του θείου του 169 και το ϖήγε στο Vârşet (σήµερα στη Σερβία - Μαυροβούνιο), όϖου σϖούδασε θεολογία. 171 Οι θεολογικές σϖουδές ϖου ακολούθησε στο Vârşet δεν υϖήρξαν ιδιαίτερα δύσκολες, διότι ήταν κατάλληλα ϖροετοιµασµένος αϖό τις σϖουδές του στο ϖανεϖιστήµιο 167 Ο εϖίσκοϖος Ν. Popea αναφέρει: «Η ατµόσφαιρα εθνικού ϖνεύµατος, ϖου χαρακτήριζε το σϖίτι του θείου του, οι έντονες συζητήσεις, σχετικές µε τη δοξασµένη καταγωγή, την οµορφιά της γλώσσας µας και τη λατινική της ϖροέλευση, ήταν φυσικό να αφυϖνίσει στην καρδιά του ένα ϖρωτόγνωρο συναίσθηµα, την εϖιθυµία να µάθει και αυτός τη γλώσσα, να µελετήσει το ϖαρελθόν του λαού ϖου µε τόση ϖερηφάνια άκουγε να αναφέρουν οι συνοµιλητές στο σϖίτι του θείου του και στον οϖοίο το ένστικτό του τον κατέτασσε. Κάτω αϖό αυτές τις συνθήκες και ϖροτροϖές, ο νεαρός Σαγκούνα µελετά τη γλώσσα και δέχεται τα ϖρώτα στοιχεία της ρουµανικής κουλτούρας. Όσο µελετά τη µητρική του γλώσσα, τόσο εµβαθύνει στη γεµάτη αντιξοότητες ιστορία του λαού του, τόσο φουντώνει στο στήθος του µια νέα φλόγα, η αγάϖη του για το έθνος συνδυασµένη µε την εϖιθυµία να βαδίσει και εκείνος στα ίχνη, όλων των ενθουσιωδών λογίων, µαχητών για την αναγνώριση και την ανεξαρτησία του λαού του». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Μάξιµος Manuilovici ήταν εϖίσκοϖος στο Vârşet και διατηρούσε φιλικές σχέσεις µε την οικογένεια Grabovsky. Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 5. Ο Α. Σαγκούνα εκφράζει το θαυµασµό του για τον εϖίσκοϖο Μάξιµο, κυρίως για το γεγονός της χρήσης αϖό εκείνον στη Θεία Λειτουργία της ρουµανικής γλώσσας ϖαράλληλα µε την εϖίσηµη σερβική. Συγκεκριµένα έλεγε: «... τον καιρό του Maxim Manuilovici, οι εκκλησιαστικοί ύµνοι στον καθεδρικό ναό του Vârşet ψάλλονταν και στη ρουµανική και στη σερβική γλώσσα». Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 37, σηµ Βλ: N. Pope a, Escelentia Sea Archiepiscopului şi Metropolitul Andreiu Baron de Siagun a, στην εφηµ. Τ.R., έτ. ΧΧΙ, 15/27 Iuliu 1873, φύλ. 57, σ Βλ: Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ Βλ: Visarion Răşinăreanul, Invingător şi niciodată înfrînt, ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σ. 64.

45 45 «Crăiască» της Pesta, όϖου ϖαρακολούθησε, όϖως αναφέραµε, µαθήµατα φιλοσοφίας και νοµικής. 172 Κατά τη διάρκεια των ϖανεϖιστηµιακών σϖουδών του, ο Α. Σαγκούνα, ϖέτυχε, σε µικρό χρονικό διάστηµα, να αναγνωριστούν οι ικανότητές του αϖ όλους, όχι µόνο αϖό τους συµφοιτητές αλλά και αϖό αρκετούς δασκάλους του. Έτσι εξηγείται το γεγονός ϖως αµέσως µετά την ολοκλήρωση των σϖουδών του ο Σέρβος µητροϖολίτης του Carloviţ, Στέφανος Stratimirovici ( ) 173 τον διόρισε καθηγητή στη θεολογική σχολή της εϖαρχίας του (1834) και ϖροσωϖικό του γραµµατέα (1835). 174 Στο Carloviţ, ο Α. Σαγκούνα έµεινε δώδεκα χρόνια. Εκεί ερεύνησε τα αρχεία και τη βιβλιοθήκη της σερβικής µητρόϖολης και συγκέντρωσε αρκετό υλικό σχετικό µε το κανονικό και εκκλησιαστικό δίκαιο, το οϖοίο χρησιµοϖοίησε αργότερα. 175 Το ίδιο διάστηµα συνέγραψε τη «βαλαχική γραµµατική». Αϖό το έργο αυτό συµϖεραίνουµε ότι ο Α. Σαγκούνα µελέτησε σε βάθος τη ρουµανική γλώσσα τόσο στην Pesta όσο και στο Vârşet και στο Carloviţ. ιότι, συµφωνα µε µαρτυρίες, αρχικά µιλούσε τα ρουµανικά µε ξενική ϖροφορά Bλ: Alexandru Constantinescu, Andrei Şaguna, Canonist, ϖεριοδ. M.B., έτ. XXIII, 1973, τεύχ. 7-9, σ Περισ., βλ: Ταρνανίδου, Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), ό.ϖ., σ. 94, σηµ Bλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Με τη µελέτη των αρχείων της σερβικής µητρόϖολης ο Α. Σαγκούνα εµβάθυνε στην ϖολιτική της σερβικής εκκλησίας, η οϖοία εκδηλώθηκε στη συνέχεια, ϖερισσότερο ως εθνική ϖολιτική. Οι Σέρβοι κατόρθωσαν µε την ϖολιτική αυτή να αϖαιτήσουν µια σειρά δικαιωµάτων αϖό τους Ούγγρους, ακόµα και αν τις ϖερισσότερες φορές αυτά δεν έγιναν σεβαστά. Με την ϖροσάρτησή τους στην αυτοκρατορία των Αψβούργων βρήκαν στήριγµα στο ϖρόσωϖο του αυτοκράτορα της Βιέννης, ο οϖοίος εξέδωσε γι αυτούς τα «Προστατευτικά ιατάγµατα», µε τα οϖοία οι Σέρβοι θεωρούνταν «patrimonium domus austriacae». Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 30.

46 46 Την 1 η Νοεµβρίου 1833 ο Αναστάσιος Σαγκούνα σε ηλικία είκοσι ϖέντε ετών εκάρη µοναχός στη σερβική µονή του Hopovo 177 µε το όνοµα Ανδρέας. 178 Στη συνέχεια, χειροτονήθηκε αϖό το µητροϖολίτη Στέφανο διάκονος 179, στις 2 Φεβρουαρίου 1834 και ϖρεσβύτερος στις 29 Ιουνίου Μετά το θάνατο του µητροϖολίτη Στεφάνου (1837), ο Α. Σαγκούνα ανέλαβε καθήκοντα ϖρωτοσυγκέλλου στις 25 Μαρτίου 1838 και στη συνέχεια, εϖίτροϖος της µονής Jazak στις 24 Οκτωβρίου 1839, ηγούµενος της µονής Besenova στις 13 Ιανουαρίου 1841 και στις 26 Οκτωβρίου 1842 αρχιµανδρίτης-ηγούµενος της µονής Hopovo. 181 Το Μάϊο του 1845 τοϖοθετήθηκε αρχιµανδρίτης-ηγούµενος της µονής Covil. 182 Ταυτόχρονα συνέχισε να είναι ϖροσωϖικός γραµµατέας των διαδόχων του µητροϖολίτη Στεφάνου Stratimirovici, Στεφάνου Stankovici ( ) και Ιωσήφ Rajacici ( ). 183 Σταθµός στη δραστηριότητα του Α. Σαγκούνα αϖοτέλεσε η 27 η Ιουνίου Την ηµέρα αυτή βρισκόταν στο Sibiu, όϖου αναλάµβανε τα καθήκοντα 177 Βλ: Slavici, Opera, ό.ϖ., σ Βλ: Simionescu, Mitropolit Andrei Şaguna , ό.ϖ., σ Ο µητροϖολίτης τον διόρισε ϖρωτοδιάκονο το Πάσχα του 1835 και αρχιδιάκονο τα Χριστούγεννα του ιδίου έτους. Βλ: Gârboviceanu, Centenarul marelui mitropolit Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchihs, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Daniil Partoşanu, Umbra lui Şaguna printre castanii de la Vârşeţ, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 44. Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ. 38. Υϖό το µητροϖολίτη Iωσήφ Rajacici, η σερβική εκκλησία άρχισε να δραστηριοϖοιείται µε σκοϖό τη χειραφέτησή της και την καθιέρωση της σερβικής γλώσσας στα σχολεία. Για το σκοϖό αυτό, άρχισε να ιδρύει σχολεία στην εϖαρχία και διέθεσε αρκετά χρήµατα για τα υϖάρχοντα σχολεία και τους µαθητές ϖου έδειχναν ιδιαίτερη κλίση για µάθηση. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 35.

47 47 έξαρχου της εϖισκοϖής του Ardeal, µετά το θάνατο του εϖισκόϖου Βασιλείου Moga ( /10/1845), ο οϖοίος ϖοίµαινε τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας αϖό το Ο αρχιµανδρίτης Ανδρέας Σαγκούνα έξαρχος στην εϖισκοϖή του Ardeal. Οι Σέρβοι εϖίσκοϖοι του Carlovţi, διόρισαν την 1 Ιουλίου τον Α. Σαγκούνα, ϖου ήταν τότε τριάντα οκτώ ετών, «vicar general» 186 (= γενικό 184 Βλ: Stanca, Viaţa şi activitetea episcopului Vasile Moga, , ό.ϖ., σ. 124 κ.ε. Sterie Diamandi, Figuri reprezentative, mitropolitul Andrei Şaguna, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ) Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Gârboviceanu, Centenarul marelui mitropolit Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Carloviţ, 1 Ιουλίου 1846, Παράρτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ. 2) µε το οϖοίο, ο µητροϖολίτης Iωσήφ Rajacici διορίζει τον Α. Σαγκούνα έξαρχο στο Ardeal. Ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος ο Β του ϖαραχώρησε την κενή θέση του έξαρχου στις 27 Ιουνίου 1846, µετά αϖό αναφορά του τέως κυβερνήτη της Τρανσυλβανίας βαρώνου Ιωάννη Ιοsika ( ) µε ηµεροµηνία 2 Μαρτίου Βλ: Α.Κ.Τ., φάκ. 46, έγγραφα υϖ. αριθ. 2428, 2710 και 8431/1846. Το έγγραφο του αυτοκράτορα έχει ως εξής: «R(esolutio) A(cti). A. Παραχωρώ στον αρχιµανδρίτη του Covil Aνδρέα Σαγκούνα τη θέση έξαρχου στην κενή εϖισκοϖική θέση της εϖισκοϖής Ορθόδοξου δόγµατος των µη Ουνιτών της Τρανσυλβανίας και µε ετήσιο µισθό F. Β. Σχετικά µε αυτά ϖου αϖοφασίσαµε για τη δικαστική εϖικύρωση, η γραµµατεία θα φροντίσει να τα διευθετήσει. Γ. Οι έρευνες ϖου ζήτησε η γραµµατεία για τη διαλεύκανση αυτού του ζητήµατος να συνεχιστούν και οι ϖληροφορίες να µας σταλούν µέσω εϖιτροϖών, µαζί µε το ϖόρισµα της γραµµατείας. Παραµένω στην αναφορά του βαρώνου Iosika και στην αϖόφαση ϖου ελήφθη µε την ευκαρία της ϖρότασης της γραµµατείας της 2 ας Μαρτίου Schonbrunn, 27 Ιουνίου Φερδινάνδος». Βλ: Teodor Bodogae, 100 de ani dela venirea lui Şaguna in Ardeal, εκδ. Arhidiecezane, Sibiu 1947, σ. 32. Σχετικά µε τη στάση της κυβέρνησης της Τρανσυλβανίας στο θέµα του διορισµού έξαρχου για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους του Ardeal, ϖαραθέτουµε στο ϖαράρτηµα των κειµένων, το υϖ. αριθ (2 Αϖριλίου 1846) έγγραφο αϖό τα κρατικά αρχεία της Βιέννης, ϖου ϖεριέχει αναφορά

48 48 έξαρχο) στην εϖισκοϖή του Αrdeal για τους Ρουµάνους ϖου δεν είχαν ϖροσχωρήσει στην Ουνιτική εκκλησία. 187 Το γεγονός αυτό, ήταν µεγάλης σηµασίας για ολόκληρο τον ϖληθυσµό. Ο ιστορικός I. Lupaş γράφει σχετικά: «Όλοι έτρεχαν και κοιτούσαν µαγεµένοι τη βασιλική µορφή του έξαρχου, όταν αυτός ϖερνούσε µε την άµαξά του και τα τέσσερα ϖερήφανα άλογά του αϖό τις ϖόλεις και τα χωριά τους». 188 Ο N. Iorga σηµειώνει: «Ήταν γραφτό της µοίρας να είναι ο Σαγκούνα ο άνθρωϖος των ϖεριστάσεων στην ταϖεινή εϖισκοϖή του Sibiu. Συµϖεριφερόταν και µιλούσε σαν ϖαλαιός αριστοκράτης, σαν µεγάλος σοφός, σαν ϖρίγκιϖας της εκκλησίας της ϖιο δοξασµένης. Το κύρος του διαµόρφωνε ένα ϖαρελθόν σεβαστό της εϖισκοϖής ϖου εκϖροσωϖούσε». 189 Ο Α. Σαγκούνα έφτασε στο Sibiu στις 2 Σεϖτεµβρίου Εκεί, αλλά και στην ϖόλη του Ardeal, συνάντησε τους Ορθόδοξους οµοεθνείς του σε άθλια κατάσταση. 191 Πρέϖει να αναφέρουµε ότι η θέση και οι συνθήκες ζωής τους είχαν βελτιωθεί σε σχέση µε την κατάσταση ϖου εϖικρατούσε ϖαλαιότερα στην ϖεριοχή αυτή, όταν οι Ρουµάνοι ήταν υϖοχρεωµένοι να ντύνουν τα ϖαιδιά τους µε µελανά ενδύµατα, για να ξεχωρίζουν όταν τα ϖήγαιναν στο του αντιϖροέδρου της κυβέρνησης ϖρός τους ανωτέρους του. Βλ: Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ Bλ: Stelian Tofană, Biblia lui Şaguna sau fenomenul şagunian între actualitate şi uitare, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Βλ: Victor Bunea, începutul activităţii politice a episcopului A. Şaguna, ϖεριοδ. M.A., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 5-6, σ Mircea Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5-6, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Nicolae Iorga, Mitropolitul Andrei Şaguna, στο ϖεριοδ. N.R.L., έτ. I, σ Βλ: Visarion Răşinăreanu, Mitropolitul Andrei Şaguna ca predicator, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 34. Iorgu D. Ivan, Statului Şagunian, o sută de ani de aplicare, ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XIV, 1969, τεύχ. 4-6, σ I. Mateiu, Şaguna şi restaurarea Mitropoliei transilvane, εκδ. Tipografia Arhidiacezană, (Biblioteca Asociaţiei Mirenilor Frăţia Ortodoxă Română F.O.R, Cluy-Braşov), Sibiu 1943, σ. 4. Keith Hitchins, Andrei Şaguna şi revoluţia de la 1848, ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 3-4, σ Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Dumitru Stăniloae, In memoria Mitropolitului Andrei Şaguna, στον τόµο: «Pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna», Sibiu 1933, σ. 4.

49 49 σχολείο. Αν και αϖό τις ταϖεινωτικές αυτές συνθήκες τους αϖάλλαξε ο αυτοκράτορας Iωσήφ ο Β, εντούτοις η κατάσταση συνέχισε να είναι αϖελϖιστική. Οι Ρουµάνοι θεωρούνταν αϖό τους νόµους του κράτους ως «miscara plebs contribuens» (= άθλιος συνεισφέρων όχλος). Οι ϖερισσότεροι ήταν δουλοϖάροικοι. Έτσι η ζωή τους ήταν εξαρτηµένη αϖό τη βούληση του κυρίου της γης ϖου εργάζονταν. Εϖίσης όσοι αϖό τους Ορθόδοξους Ρουµάνους µϖορούσαν να σϖουδάσουν δεν είχαν το δικαίωµα να εργαστούν σε δηµόσια υϖηρεσία, ϖαρά µόνο εάν άλλαζαν θρήσκευµα και εθνικότητα. 192 Η εϖισκοϖή είχε υϖαχθεί, όϖως αναφέραµε, στη σερβική εκκλησία και η δικαιοδοσία του εϖισκόϖου σύµφωνα µε το διάταγµα της 21 ης εκεµβρίου 1810 ήταν ϖεριορισµένη. 193 Πρώτο µέληµά του Α. Σαγκούνα, ήταν η ϖνευµατική και ηθική ανύψωση του κλήρου. 194 Για το λόγο αυτό, ανακοίνωσε ότι, οι υϖοψήφιοι ιερείς θα υϖοβάλονταν σε διαγωνισµό και στη διαδικασία αυτή θα είχαν δικαίωµα συµµετοχής µόνο όσοι είχαν φοιτήσει στη στοιχειώδη εκϖαίδευση. 195 Εϖίσης αϖέστειλε σε όλες τις ενορίες την υϖ. αριθ. 595/ εγκύκλιο, ϖου αφορούσε στην ενδυµασία των κληρικών. Με αυτή έκανε 192 Ο Ν. Popea αναφέρει για την κατάσταση ϖου αντιµετώϖισε ο Α. Σαγκούνα στο Ardeal τα εξής: «Όταν έφτασε ο Σαγκούνα στο Αrdeal, βρήκε την εκκλησία και το λαό ταϖεινωµένους και βαθιά ϖληγωµένους αϖό τους δύσκολους και γεµάτους συµφορές αιώνες, µη έχοντας κανένα αϖό τα βασικά ανθρώϖινα δικαιώµατα... είχαν την ίδια µοίρα και οι Ρουµάνοι κληρικοί... Η Ορθόδοξη ρουµανική εκκλησία ήταν ακόµα ϖερισσότερο καταϖιεσµένη σε σχέση µε το έθνος, εξαιτίας του ότι της είχε αφαιρεθεί η αυτονοµία και η ανεξαρτησία, υϖοταγµένη αϖό την 9 η Οκτωβρίου του 1766, σε αντίθεση µε τους ιερούς κανόνες, στη σερβική µητρόϖολη του Carloviţ». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Al. Ghica, Starea lucrurilor la venirea in Transilvania a mitropolitului Andrei Baron de Şaguna, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ) Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Το διάταγµα της 21 ης εκεµβρίου 1810 σώζεται στο αρχείο το Α. Σαγκούνα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 4 Νοεµβρίου 1861). 194 Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Răşinăreanu, Mitropolitul Andrei Şaguna ca predicator, ό.ϖ., σ. 35.

50 50 γνωστό στους ιερείς ότι εϖρέϖε να φοράνε ράσο και ζώνη χρώµατος µελανού, καθώς και στρογγυλό κάλυµα της κεφαλής. Στην ίδια εγκύκλιο, αϖαγορευόταν να ξυρίζουν τα γένια τους και να συναναστρέφονται µε άτοµα ϖου σύχναζαν σε λέσχες ϖαιγνίων και οινοϖωλεία, ενώ οι ίδιοι δεν έϖρεϖε να ϖίνουν δηµόσια κρασί ή ρακί, καθώς και να ϖροβαίνουν σε ενέργειες ϖου θα µϖορούσαν να σϖιλώσουν το ιερατικό ήθος. Τέλος, τους ϖροέτρεϖε να ασχολούνται µε τη µελέτη της Αγίας Γραφής και τους ϖροειδοϖοιούσε ότι εάν δεν συµορφώνονταν, θα τιµωρούνταν αυστηρά. Στο ίδιο ϖνεύµα ήταν και η εγκύκλιος, ϖου αϖέστειλε ϖρος τους κληρικούς µε ηµεροµηνία 1 η εκεµβρίου 1846, στην οϖοία εϖαναλάµβανε τα θέµατα της εγκυκλίου Στις 15 Αϖριλίου 1847, ο Α. Σαγκούνα έλαβε κυβερνητική άδεια για να ϖεριοδεύσει την εϖαρχία του. Στην ϖεριοδία αυτή ϖαντού γινόταν δεκτός αϖό τους ϖιστούς µε εκδηλώσεις αγάϖης και χαράς. Ο ίδιος ερευνούσε µε ϖροσοχή τη δραστηριότητα της κάθε ενορίας. Ήταν αυστηρός µε τους κληρικούς ϖου δεν εργάζονταν και εϖαινούσε τους δραστήριους και ζηλωτές Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Pope a, Escelentia Sea Archiepiscopului şi Metropolitul Andreiu Baron de Siagun a, ό.ϖ., σ Ο τύϖος της εϖοχής έγραψε για την ϖεριοδία αυτή του Α. Σαγκούνα: «Ο έξαρχος αϖό τις 2/14 Ιανουαρίου βρίσκεται και ϖάλι στα χωριά και τις ϖόλεις της ϖεριοχής Zlatna, για να εϖαινέσει και να ενθαρρύνει (= τους κληρικούς) για όλα όσα ϖρος τη σωστή κατεύθυνση ήδη έϖραξαν, αλλά και να τους υϖενθυµίσει ότι ϖρέϖει ακόµα να εϖιτύχουν µεγαλύτερους στόχους. Αϖό το Bucium o έξαρχος θα εϖισκεφτεί το Cluj για µικρό χρονικό διάστηµα και έϖειτα θα εϖιθεωρήσει κι άλλες ϖεριοχές, για να ενώσει, να καθησυχάσει και να ϖροστατεύσει αϖό εϖιτήδειους ϖου εϖιθυµούν να βγάλουν τα κάστανα αϖό τη φωτιά µε ξένα χέρια. Μετά αϖό 3-4 εβδοµάδες θα εϖιστρέψει στο Sibiu. Αϖό τον έξαρχο ως άνθρωϖο της ειρήνης ϖεριµένουµε τα καλύτερα αϖοτελέσµατα». Βλ: Εφηµ., Gazeta de Transilvania, έτ. 1847, φύλ. 3, σ. 29.

51 51 3. Η εκλογή και χειροτονία του αρχιµανδρίτη Ανδρέα Σαγκούνα, αϖό τη σύνοδο της Turda σε εϖίσκοϖο Ardeal. Μετά το διορισµό του ως έξαρχου στην εϖισκοϖή του Ardeal, οι Σέρβοι του Carloviţ και η αυτοκρατορική αυλή της Βιέννης, άρχισαν να ϖροβληµατίζονται, εάν ο Α. Σαγκούνα έϖρεϖε να εκλεγεί εϖίσκοϖος και να καταλάβει µόνιµα τον εϖισκοϖικό θρόνο του Ardeal. 198 Έϖειτα αϖό έντονες ϖαρασκηνιακές διαβουλεύσεις µε τους Σέρβους και τους Αυστριακούς, αισθανόµενος την ανάγκη εκλογής εϖισκόϖου, ο Α. Σαγκούνα, σε συνεννόηση µε το εκκλησιαστικό συµβούλιο της εϖαρχίας, συγκάλεσε σύνοδο στην ϖόλη Turba µε σκοϖό την εκλογή εϖισκόϖου Ardeal. 199 Η σύνοδος άρχισε τις εργασίες της την 1 η εκεµβρίου 1847 και τις ολοκλήρωσε την εϖόµενη ηµέρα. Έλαβαν µέρος 126 εκλέκτορες, ϖρωθιερείς αϖό τις εϖαρχίες. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, ο Α. Σαγκούνα εκφώνησε τρεις οµιλίες. Προς τους εκϖροσώϖους του αυτοκράτορα, τους εκλέκτορες ϖρωθιερείς και τους εϖιτρόϖους της κυβέρνησης του Ardeal. 200 Υϖοψήφιοι για την ϖλήρωση του θρόνου της συγκεκριµένης εϖισκοϖής, ήταν εκτός του Α. Σαγκούνα εννέα ακόµη αξιόλογοι άνδρες, µεταξύ των οϖοίον, ο θεολόγος Ιωάννης Moga, ο καθηγητής του θεολογικού σεµιναρίου Μωϋσής Fulea (+1863), ο ϖρωθιερέας της Zlatna, Ιωσήφ Ighian και ο ϖρωθιερέας του Braşov, Ιωάννης Popasu ( ). Αϖό αυτούς, οι τρεις ϖρώτοι ήταν σε ϖροχωρηµένη ηλικία, ενώ ο τέταρτος ήταν συνοµήλικος του Α. Σαγκούνα ο οϖοίος ήταν τότε, όϖως σηµειώσαµε ϖαραϖάνω, τριάντα οκτώ ετών Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Pope a, Escelentia Sea Archiepiscopului şi Metropolitul Andreiu Baron de Siagun a, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , εκδ. Tipografia Arhidiecezană, Sibiu 1923, σ Bλ: Diamandi, Figuri reprezentative, mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 207.

52 52 Μετά την ψηφοφορία ϖου διενεργήθηκε στις 2 εκεµβρίου, οι υϖοψήφιοι έλαβαν: 33 ψήφους ο Ιωάννης Moga, 31 ψήφους ο Μωϋσής Fulea, 27 ψήφους ο Α. Σαγκούνα, 14 ψήφους ο Ιωσήφ Ighian, 11 ψήφους ο Ιωάννης Popasu 202, 5 ψήφους ο Κωνσταντίνος Duma, 3 ψήφους ο Ιωάννης Hannia ( ) 203, 1 ψήφο ο Ιωάννης Panovici 204 και 1 ψήφο ο Avisalon Popovici. Μεταξύ των τριών ϖρώτων υϖοψηφίων ο αυτοκράτορας εϖέλεξε στις 5 Φεβρουαρίου 1848 τον Α. Σαγκούνα, για να καταλάβει τον εϖισκοϖικό θρόνο του Ardeal. 205 Έϖειτα αϖό την εκλογή του ο Α. Σαγκούνα, µε εγκύκλιο ϖου διαβάστηκε σε όλους τους ναούς της εϖαρχίας του, ανακοίνωσε το γεγονός Ο I. Popasu χειροτονήθηκε αϖό τον Α. Σαγκούνα το 1865 εϖίσκοϖος Caransebeş. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 16 Αυγούστου 1865). 203 Ο Ι. Hannia ήταν έµϖιστος συνεργάτης του Α. Σαγκούνα, ο οϖοίος του εϖένειµε το οφφίκιο του ϖρωθιερέως στις 25 Αϖριλίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 25 Αϖριλίου 1855). 204 O I. Panovici συµϖαραστάθηκε στο έργο του τον Α. Σαγκούνα. Στο αρχείο του µητροϖολίτη υϖάρχει εϖιστολή του I. Panovici µε την οϖοία τον ενθαρρύνει στον αγώνα του και του αϖοστέλει χρηµατικό ϖοσό ως βοήθηµα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 641 (Sibiu, 14 εκεµβρίου 1851). 205 Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Bunea, începutul activităţii politice a episcopului A. Şaguna, ό.ϖ., σ Gyemant, Lupta pentru instituirea episcopilor români în cadrul Diecezei Ortodoxe din Transilvania în prima jumătate a secolului al XIXlea, ό.ϖ., σ Η εγκύκλιος αυτή, µεταξύ άλλων ανέφερε: «... και εϖειδή η µοίρα, µου εϖεφύλαξε αυτή την ιερή αλλά και δύσκολη αϖοστολή, σας διαβεβαιώνω ϖως, µε όλες µου τις δυνάµεις θα αγωνιστώ αδιάκοϖα για να εκϖληρώσω για όλους εµάς την εϖιθυµία του υψηλοτάτου µας αυτοκράτορα, να γίνω ϖατέρας του κλήρου και του λαού µας. Πατέρας... µε όλη τη σηµασία της λέξης. Όµως, για να έχω τη δύναµη να αγωνιστώ για τα δικαιώµατα του κλήρου και του λαού, γνωρίζοντας καλά την έλλειψη µόρφωσης του τελευταίου, ϖαρακαλώ τον αγαϖητό µου κλήρο να συνεισφέρει στην εκϖαίδευση του λαού µας. Αυτή είναι η εϖιθυµία όλων και γι αυτό ϖρέϖει να την εκϖληρώσουµε µε οϖοιοδήϖοτε κόστος, έτσι ώστε, οι συµϖατριώτες µας να δουν ϖως ενδιαφερόµαστε ϖράγµατι γι αυτούς ϖου έχουν ανάγκη αϖό σωστή µόρφωση. Έτσι, θα τους µεταµορφώσουµε σε ένα υϖόδειγµα έθνους καλλιεργηµένου, µεταξύ των υϖολοίϖων λαµϖρών λαών και θα νοιώσουν ως ίσοι την καλοσύνη του µονάρχη µας, ο οϖοίος εϖιθυµεί αϖό εµάς ϖου µας ονοµάζουν διδασκάλους του έθνους να ϖαράγουµε έργο θεάρεστο µε την εκϖαίδευση των υϖηκόων του... Ανδρέας Σαγκούνα, νέος εψηφισµένος, εϖίσκοϖος». Βλ: Εγκύκλιος, υϖ. αριθµ. 119/12 Φεβρουαρίου Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale,

53 53 Την Κυριακή του Θωµά, στις 18 Αϖριλίου 1848 ο Α. Σαγκούνα χειροτονήθηκε εϖίσκοϖος στον καθεδρικό ναό του Carloviţ αϖό το Σέρβο µητροϖολίτη Ιωσήφ Rajacici και τους εϖισκόϖους Ευγένιο Ianovici του Carlstadt και Στέφανο Popovici του Vârşet. 207 Στον χειροτονητήριο λόγο του, στα Σερβικά, αναφέρθηκε στην εϖιθυµία του να αναστήσει την Ορθόδοξη ϖαράδοση στην εϖαρχία του Ardeal: «... τους Ρουµάνους του Ardeal, θα ξυϖνήσω αϖό το χρόνιο λήθαργο και θα τους καθοδηγήσω ϖρος το καλό, το ϖραγµατικό, το θεάρεστο... η Ανάσταση αυτή να εξυϖηρετεί το συµφέρον της εκκλησίας, τη σωτηρία του έθνους και το ϖνεύµα της εϖοχής...» 208 Κατά την εϖιστροφή του στο Sibiu, µετά τη χειροτονία του, ο εϖίσκοϖος έτυχε λαµϖρής υϖοδοχής. 209 H ενθρόνισή του τελέστηκε µε µεγαλοϖρέϖεια στις 11 Μαΐου Στο σηµείο αυτό, είναι αϖαραίτητο να εξετάσουµε το γεγονός της αµοιβαίας εµϖιστοσύνης ϖου ϖαρατηρούµε την ϖερίοδο αυτή, στις σχέσεις Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Răşinăreanu, Mitropolitul Andrei Şaguna ca predicator, ό.ϖ., σ Βλ: Partoşanu, Umbra lui Şaguna printre castanii de la Vârşeţ, ό.ϖ., σ. 43. Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ό.ϖ., σ Βλ: Vasile epicopul Oradiei, La o sută de ani de la moartea mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σ. 60. Ioan Dinu, Mitropolitul Andrei Şaguna şi creşterea clerului, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ Τµήµα του χειροτονητήριου λόγου του Α. Σαγκούνα, βλ: Παράρτηµα Α., κείµενο υϖ. αριθ Οι Ρουµάνοι τον ϖροϋϖάντησαν κρατώντας αναµένες δάδες και τον συνόδευσαν µε µεγαλόϖρεϖη ϖοµϖή. Τον εϖίσκοϖο ϖροσφώνησε ο Συµεών Bărnuţiu. Ο εϖίσκοϖος ανταϖάντησε ως εξής: «Οι εκδηλώσεις τιµής ϖου µου αϖονέµετε, µε γεµίζουν µε µεγάλη χαρά. Εγώ τις δέχοµαι αλλά µε την ϖροϋϖόθεση να ϖαραµείνετε, όϖως µέχρι τώρα, έτσι και στο µέλλον, ϖιστοί στον αυτοκράτορα. εν υϖάρχει ούτε ένας άνθρωϖος στον κόσµο ϖου να έχει ϖιο καλή καρδιά αϖό τον καλό µας ϖατέρα τον Φερδινάνδο. Όϖως ϖιστεύετε ότι ο Θεός θα βοηθήσει εσάς και τα ϖαιδιά σας, έτσι να έχετε ακλόνητη ϖίστη ϖρος αυτόν. Με την ϖεϖοίθηση αυτή σας ευλογώ». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Ion I. Nistor, Istoria Românilor, τ. 2, εκδ. Editura Biblioteca Bucureştilor, Bucureşti 2002, σ. 84.

54 54 του Α. Σαγκούνα µε το Σέρβο µητροϖολίτη Iωσήφ Rajacici. 211 Αυτό συνέβαινε, διότι ο Ιωσήφ Rajacici υϖήρξε διάδοχος του ευεργέτη του Α. Σαγκούνα, Στεφάνου Stratimirovic. Για το λόγο αυτό, ο Α. Σαγκούνα δε δίστασε να τον χαρακτηρίσει ως «ϖνευµατικό ϖατέρα» του. Εϖίσης, ο Ιωσήφ Rajacici ήταν εκείνος ϖου τον τοϖοθέτησε έξαρχο στην Ορθόδοξη ρουµανική εϖισκοϖή του Ardeal, µετά το θάνατο του Βασιλείου Moga, διότι είχε εµϖιστοσύνη στις ικανότητές του και είχε διαϖιστώσει την ϖραγµατική του αφοσίωση στον αυτοκράτορα. Οι ϖεϖοιθήσεις του αυτές, τον οδήγησαν να αϖοστείλει συστατική εϖιστολή µε ηµεροµηνία 15 Νοεµβρίου 1845 στην κυβερνητική γραµµατεία της Τρανσυλβανίας στη Βιέννη, µε την οϖοία εγκωµίαζε το ήθος και τις ικανότητες του Α. Σαγκούνα. 212 Ο Iωσήφ Rajacici ϖίστευε ότι ο Α. Σαγκούνα θα µϖορούσε να ϖεριορίσει τον εθνικό ανταγωνισµό ϖου υϖήρχε έντονος ανάµεσα στους Ρουµάνους και τους Σέρβους, έτσι ώστε οι Ορθόδοξοι να είναι ενωµένοι κάτω αϖό το στέµµα των Αψβούργων. Προς την κατεύθυνση αυτή, όχι µόνο 211 Βλ: Silviu Dragomir, Andre Şaguna et Joseph Rajacic, un chapitre de l histoire des relations de l eglise Roumaine avec l eglise Serbe, ϖεριοδ. «Balcanica», τ. 6, σσ Στην εργασία αυτή δηµοσιεύονται εϖιστολές αϖό την αλληλογραφία µεταξύ των δύο ανδρών. Συγκεκριµένα ο συγγραφέας ϖαραθέτει τα εξής έγγραφα: υϖ. αριθ (13 Μαρτίου 1843, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 771 (1 Οκτωβρίου 1843, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 549 (1 Ιουλίου 1846, εϖιστολή του µητροϖολίτη I. Rajacic ϖρος τον Α. Σαγκούνα), υϖ. αριθ. 948 (14 Φεβρουαρίου 1847, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 402 (26 Φεβρουαρίου 1847, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 168 (3 Ιουνίου 1847, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 754 (5 Οκτωβρίου 1847, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 295 (18 Φεβρουαρίου 1848, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic), υϖ. αριθ. 118 (28 Φεβρουαρίου 1848, εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη I. Rajacic). Αναφέρουµε σχετικά ότι στο Α.Μ.Α.Σ., υϖάρχουν εικοσιεννιά εϖιστολές του Α. Σαγκούνα ϖρος τον Iωσήφ Rajacic, ϖου χρονολογούνται αϖό τις 23 Αυγούστου 1850 µέχρι τις 19 εκεµβρίου 1859 και είκοσι εϖιστολές αϖό τον Iωσήφ Rajacic ϖρος τον Α. Σαγκούνα, αϖό την 1 η Νοεµβρίου 1851 µέχρι τις 11 Νοεµβρίου Οι ϖερισσότερες είναι γραµµένες στα σερβικά. 212 Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ. 192.

55 55 εργάστηκε ϖαρασκηνιακά για την εκλογή του Α. Σαγκούνα στη σύνοδο της Turda, αλλά, τέλεσε ο ίδιος τη χειροτονία του. Ο Α. Σαγκούνα όµως, ήδη µε τον χειροτονητήριο λόγο του, ιδιαίτερα στα σηµεία ϖου αναφέραµε ϖαραϖάνω, υϖόσχεται διακριτικά, µάλιστα ενώϖιον του Iωσήφ Rajacici, να αγωνιστεί για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης µητρόϖολης Τρανσυλβανίας και την ανεξαρτησία της αϖό τη σερβική εκκλησία. 213 Η εκλογή και χειροτονία του Α. Σαγκούνα, έγινε αϖοδεκτή µε θετικά σχόλια αϖό τους Ουνίτες του Ardeal. Ένας διακεκριµένος εκϖρόσωϖός τους, ο Τιµόθεος Cipariu ( ) 214, ανέφερε: «Οι αρετές αυτού του µεγάλου άνδρα είναι τόσο γνωστές, ϖου δεν έχει νόηµα να µιλάµε γι αυτές. Ακόµα και οι εχθροί του δεν το αρνούνται και η εύνοια του µεγαλειοτάτου δεν θα µϖορούσε να βρεί καλύτερο και αξιότερο ϖρόσωϖο για τη δύσκολη αυτή αϖοστολή. Εµείς του ευχόµαστε µακροηµέρευση» Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Ο T. Cipariu ήταν γλωσσολόγος, µέλος της ρουµανικής ακαδηµίας και διευθυντής στο Ουνιτικό γυµνάσιο του Blaj. Βλ: Dumitru Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , εκδ. Albatros, Bucureşti 2000, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 69.

56 56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β. Ο Ανδρέας Σαγκούνα ως εϖίσκοϖος Ardeal. 1. Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα στην ϖανεθνική συνέλευση του Βlaj. Η αναγκαιότητα ένωσης της Μολδαβίας και της Ρουµανικής Χώρας, ως αρχικού ϖυρήνα του µελλοντικού ρουµανικού κράτους, έγινε γρήγορα αντιληϖτή αϖό τους κατοίκους της Τρανσυλβανίας, όϖου το θρησκευτικό και εθνικό ιδεώδες βρέθηκαν αντιµέτωϖα µε την αντιρουµανική ϖολιτική των Ούγγρων ευγενών, ϖου αϖέβλεϖε στην εξασθένηση του αυτόχθονος στοιχείου. 216 Το ϖρόβληµα όµως της Τρανσυλβανίας ήταν ϖερίϖλοκο. Ήταν αναγκαίος αϖό την ϖλευρά των Ρουµάνων ο ορισµός άµεσου ϖολιτικού ϖρογράµµατος µε λύσεις στα κοινωνικά και εθνικά ζητήµατα. Σύµφωνα µε αυτή την ϖολιτική γραµµή, στις αρχές του 1848, έγραφαν άρθρα, µε ϖροτροϖή του Ευθυµίου Murgu ( ) 217 στην Pesta οι, Αβραάµ Iancu ( ) 218, Αλέξανδρος Papiu-Ilarian στο Targu-Mures, µε ϖρωτεύον αίτηµα την εϖίλυση του εθνικού ϖροβλήµατος. 219 Το διάστηµα εκείνο ο Συµεών Bărnuţiu, 216 Βλ: Cândea, Σύντοµη ιστορία της Ρουµανίας, ό.ϖ., σ Ο Eυθ. Murgu, σϖούδασε φιλοσοφία και νοµικά στο ϖανεϖιστήµιο της Pesta. Εργάστηκε σαν δικηγόρος και καθηγητής. Ήταν εϖαναστάτης και δραστηριοϖοιήθηκε στα ϖριγκιϖάτα και στο Banat. Βλ: Victor Cheresteşiu, Adunarea naţională de la Blaj, Bucureşti 1966, σ. 441 κ.ε. Περισ., βλ: E. Murgu, Scrieri, Bucureşti O A. Iancu, ήταν νοµικός. Κατά την εϖανάσταση του 1848 κατατάχτηκε στον εϖαναστατικό στρατό και ϖολέµησε ηρωικά εναντίον των Ούγγρων. Βλ: Hitchins, Românii , ό.ϖ., σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ. 236.

57 57 εξέδωσε το έργο «Προβοκάτσια» στο οϖοίο αϖοδοκίµαζε την ιδέα ϖροσάρτησης της Τρανσυλβανίας στην Ουγγαρία. 220 Η ουγγρική εϖανάσταση, ϖου εκδηλώθηκε στη συνέχεια, µε εϖικεφαλής τον Λάγιο Kossuth ( ) 221 εϖιδίωκε την εϖανίδρυση της µεσαιωνικής ϖανίσχυρης ουγγρικής κυριαρχίας, όϖου υϖήρχε ένα και µοναδικό έθνος και ένα αδιάσϖαστο κράτος. Οι Ούγγροι δεν έλαβαν υϖόψη το δικαίωµα αυτοδιάθεσης των άλλων υϖοτελών εθνοτήτων, Ρουµάνων, Σλοβένων, Κροατών και αϖό το Μάρτιο του 1848 εγκατέστησαν φρουρές στα χωριά και στις ϖεριοχές ϖου ζούσαν Ρουµάνοι, οι οϖοίοι εκδήλωναν εϖαναστατικές διαθέσεις. Οι Ρουµάνοι και η Τρανσυλβανία είχαν αϖοκλειστεί και αϖό την αγροτική µεταρρύθµιση, ϖρωταρχικό στόχο της ουγγρικής εϖανάστασης. Τον Αϖρίλιο του 1848 η έκρυθµη κατάσταση εϖιβαρύνθηκε και το εϖαναστατικό ρεύµα διαδόθηκε αϖό τα βουνά του Banat, µέχρι τις ϖεριοχές των Σεκούων. 222 Το ίδιο διάστηµα µε αϖόφαση του συνεδρίου του Pojon, η Τρανσυλβανία και το Partim ϖροσαρτήθηκαν στην Ουγγαρία, ϖαρά την αντίθετη βούληση του ρουµανικού λαού. Ο κυβερνήτης Ιωσήφ Teleki ( ) διαισθανόµενος τη δυσφορία του ρουµανικού ϖληθυσµού, εϖέβαλε αµέσως σκληρά µέτρα. 223 Η εκλογή του Α. Σαγκούνα σε εϖίσκοϖο του Ardeal 224, συνέϖεσε µε σηµαντικά γεγονότα για τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας, διότι οι ϖολιτικές και ϖνευµατικές δυνάµεις της ϖεριοχής ϖροετοίµαζαν τη σύγκληση 220 Bλ: Isar, Istoria Modernă a Românilor ( ), ό.ϖ., σ Περισ., βλ: C.D. Iscru, Revoluţia română din , Bucureşti Liviu Maior, Români şi unguri, Bucureşti G. Neamţu, Revoluţia românilor din Transilvania , Cluj- Napoca Ο Λ. Kossuth ήταν κυβερνήτης της Ουγγαρίας κατά το διάστηµα Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ. 92 κ.ε. 222 Βλ: Keith Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , εκδ. Uniners Enciclopedic, Bucureşti 1995, σ Βλ: Nicolae Isar, Istoria Modernă a Românilor ( ), Partea I: 1774/ , εκδ. România de Mâine, Bucureşti 2001, σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 4.

58 58 ϖανεθνικής συνέλευσης, η οϖοία αϖοφασίστηκε στις 30 Αϖριλίου να συνέλθη στο Blaj στις 3-5/15-17 Μαΐου Την τήρηση της τάξης ανέλαβαν ο στρατηγός Schurceea διοικητής της αστυνοµίας του Blaj και ο στρατιωτικός δοιηκητής στρατηγός Αντώνιος Puchner ( ) 226. O A. Σαγκούνα, για να αϖοφύγει τυχόν ϖροβλήµατα µε τις δυνάµεις αυτές, δώρησε ένα χρηµατικό ϖοσό για τη συντήρηση των στρατιωτών ϖου είχαν αναλάβει την τήρηση της τάξης. 227 Η έναρξη των εργασιών της συνέλευσης αϖέδειξε την αλληλεγγύη, καθώς και τη δύναµη της ϖολιτικής δράσης των Ρουµάνων. Έλαβαν µέρος άνθρωϖοι, στην ϖλειοψηφία τους χωρικοί, αλλά και λόγιοι αϖό τη Μολδαβία και τη Ρουµανική Χώρα. 228 Η συνέλευση ϖραγµατοϖοιήθηκε στην ύϖαιθρο και η τοϖοθεσία εκείνη αργότερα ϖήρε την ονοµασία «Câmpia Libertăţii» (= κάµϖος ελευθερίας) Βλ: Bărbulescu κ.λ.ϖ., Istoria României, ό.ϖ., σ Diamandi, Figuri reprezentative, mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ O A. Puchner, ήταν βαρώνος, αυστριακός στρατηγός, διοικητής των αυτοκρατορικών στρατευµάτων στην Τρανσυλβανία. Περισ., βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Η γενική διοίκηση έσϖευσε να αϖαντήσει στον εϖίσκοϖο ως εξής: «Έγινε γνωστό στη γενική διοίκηση, ότι ο P.S (= ο Α. Σαγκούνα), µε την ευκαιρία της εθνικής ρουµανικής συνέλευσης στο Blaj, έκανε δωρεά σε χρήµατα για τους στρατιώτες του συντάγµατος ϖεζικού βαρώνος Ζίβκοβιτς, αρ. 41, οι οϖοίοι είχαν σταθµεύσει εκεί για την τήρηση της τάξης. Προς αναγνώριση της καλής θέλησης, την οϖοίαν εϖεδείξατε ϖρος την αστυνοµία, σας εκφράζουµε τις ευχαριστίες της γενικής διοίκησης και σας γνωρίζουµε ότι θα κάνουµε γνωστή αυτή την ϖατριωτική ϖράξη τόσο στην κοινή γνώµη, όσο και στους ανωτέρους. Sibiu, 27 Ιουνίου 1848, αρ. 2361». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , τ. 1, εκδ. Institutul Tipografic, Sibiu 1889, σ Βλ: Ioan Lupaş, Andrei Şaguna şi Asociaţiunea transilvană, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. LIV, 1923, τεύχ. 6-7, σ Alexandru Moraru, Mitropolitul Andrei Şaguna exponent al spiritualităţii româneşti din Transilvania, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 155.

59 59 Στις 2 Μαΐου, ο Συµεών Bărnuţiu 230 µίλησε στα ϖλαίσια σύσκεψης των ηγετών της εϖανάστασης στον καθεδρικό ναό του Blaj και ζήτησε η συνέλευση να αϖοτελέσει το ϖρώτο βήµα για την αϖελευθέρωση και την ανεξαρτησία των Ρουµάνων. 231 Στη συνέλευση ϖροήδρευσαν ο εϖίσκοϖος Α. Σαγκούνα αϖό τους Ορθόδοξους και ο εϖίσκοϖος Ιωάννης Lemeni ( ) 232 αϖό τους Ουνίτες. 233 Γραµµατέας ορίστηκε ο νοµικός Γεώργιος Anghel ( ). Κατά τη διάρκεια των εργασιών, συντάχθηκε και ψηφίστηκε η «εθνική αίτηση». Το ϖεριεχόµενό της, ϖου έγινε δεκτό µε ενθουσιασµό, διάβασε στα µέλη της συνέλευσης ένας αϖό τους γραµµατείς, ο Αύγουστος Treboniu Laurian. 234 Εξαιτίας της ακολουθούµενης ϖολιτικής τακτικής, η συνέλευση εξέφρασε και την ϖίστη των Ρουµάνων στον αυτοκράτορα της Βιέννης και τη δυναστεία του. 235 Η κυβέρνηση του Ardeal, για τις εργασίες της συνέλευσης, εξέδωσε ειδικό διάταγµα, ώστε να αϖοτρέψει την ϖιθανότητα να εξελιχθεί σε κίνηµα εναντίον της αυτοκρατορίας. Το διάταγµα αυτό διάβασε ο Α. Σαγκούνα κατά την έναρξη των εργασιών της συνέλευσης. 236 Στη συνέχεια, όλοι οι 230 Κατά τον K. Hitchins, o Σ. Bărniţiu, ήταν ο «θεωρητικός» της εϖανάστασης των Ρουµάνων το Βλ: Hitchins, Andrei Şaguna şi Revoluţia de la 1848, ό.ϖ., σ Bλ: Aurel A. Mureşanu, Simion Bărnuţiu în preajma marei adunari naţionale a Românilor din Ardeal şi Ungaria din 3/15 mai 1848, Sibiu 1921, σ Βλ: Hitchins, Andrei Şaguna şi Revoluţia de la 1848, ό.ϖ., σ Περισ., για την ϖροσωϖικότητα του εϖισκόϖου Ιωάννη Lemeni, βλ: Coriolan Suciu, Crâmpeie din procesul dintre profesorii de la Blaj şi episcopul Lemeni ( ), Blaj Βλ: Ştefan Meteş, Relaţiile Mitropolitului Andrei Şaguna cu Românii din Principatele române, εκδ. Editura Librăriei Diecezane, Arad 1925, σ. 5. I. Lupaş, Sufletul lui Şaguna, εκδ. Cartea Românească, Sibiu 1924, σ Bλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Chindriş, Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 39. Draghicesco, Les problemes Nationaux de L Autriche Honngrie. Les Roumains (Transylvanie, Bucovine, Banat), ό.ϖ., σ Ο N. Popea αναφέρει σχετικά: «Μετά τη Θεία Λειτουργία, ο εϖίσκοϖος Α. Σαγκούνα διάβασε το διάταγµα (= µε τις οδηγίες της κυβέρνησης) στους ϖαρευρισκοµένους, δηλαδή: α) ότι είναι ελεύθερη η έκφραση άϖοψης των συγκεντρωµένων και β) όσοι εκφωνήσουν λόγο στη συνέλευση θα το κάνουν µε

60 60 συµµετέχοντες ορκίστηκαν ϖίστη στον αυτοκράτορα και υϖέγραψαν έγγραφο µε τον όρκο τους. 237 Τη δεύτερη ηµέρα, 4 Μαΐου, συζητήθηκαν τα αιτήµατα των Ρουµάνων και συντάχτηκε ψήφισµα µε δεκαέξι σηµεία. 238 Ορισµένα αϖό αυτά αναφέρονταν στα δικαιώµατα: ελευθερίας λόγου (7 ο σηµείο), ελευθεροτυϖίας και ατοµικών δικαιωµάτων (8 ο σηµείο), δικαστηριών µε ενόρκους, στα οϖοία οι υϖοθέσεις εκδικάζονταν µε ακροαµατική διαδικασία (9 ο σηµείο), εθνοφρουράς, για την ϖροστασία αϖό εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς (10 ο σηµείο), µισθοδοσίας του ρουµανικού κλήρου αϖό την κυβέρνηση (12 ο σηµείο), ίδρυσης σχολείων στα χωριά 239, λυκείων, στρατιωτικών και τεχνικών σχολών, εκκλησιαστικών ιδρυµάτων και ενός βάση την ϖίστη και την υϖακοή στο µονάρχη και µε σεβασµό αϖέναντι σε κράτη µεγαλύτερα και ισχυρότερα, δίνοντας έτσι την ελϖίδα στο λαό ϖως µε τις αρχές της δικαιοσύνης, της ανεξαρτησίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης σε µικρό χρονικό διάστηµα θα ϖετύχουν τη λύση σε όσα εϖιθυµούν αϖό τον αυτοκράτορα». Βλ: Popea, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , ό.ϖ., σ Το κείµενο του όρκου είχε ως εξής: «Εγώ ο... ορκίζοµαι εις τω όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος ότι θα είµαι αϖόλυτα ϖιστός στον αυτοκράτορα της Αυστρίας, το µεγάλο ϖρίγκιϖα Φερδινάνδο και στον οίκο του Αυγούστου της Αυστρίας. Φίλος της ϖατρίδας και της µεγαλειότητάς του, εχθρός των εχθρών του, γιατί ως Ρουµάνος θα στηρίζω ϖάντα το έθνος µου. Θα ϖροσϖαθώ να το οδηγώ στο σωστό και νόµιµο δρόµο και θα το ϖροστατεύω µε όλες µου τις δυνάµεις αϖ όλους όσους του εϖιτίθενται ή ύϖουλα εϖιβουλεύονται τα συµφέροντά του. Εϖίσης, θα τηρώ τους νόµους, θα υϖερασϖίζοµαι τη µητρική µου γλώσσα, την ελευθερία, την ισότητα και την αλληλεγγύη. Με αυτές τις αρχές ϖου ασϖάζοµαι, σέβοµαι τα υϖόλοιϖα έθνη, ζητώντας αϖό εκείνα µόνο ίση µεταχείριση. ε θα ϖροσϖαθήσω να εϖιβληθώ σε κανέναν, αλλά δε θα δεχτώ την εϖιβολή κανενός. Όλοι µαζί θα συνεργαστούµε για τη συντριβή του κακού, την ανάϖτυξη της βιοµηχανίας και του εµϖορίου, τη διασφάλιση της δικαιοσύνης, το καλό της ανθρωϖότητας, του ρουµανικού έθνους, της ϖατρίδας µας. Με τη βοήθεια του Θεού για τη σωτηρία της ψυχής µου. Αµήν!». Βλ: Popea, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , ό.ϖ., σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Cheresteşiu, Adunarea naţională de la Blaj, ό.ϖ., σ. 459 κ.ε. 239 Βλ: Alexandru Gaină (Moraru), Activitatea culturală a Mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. G.B., έτ. XXXV, 1976, τεύχ. 1-2, σ Ioan Chirilă, Elementele structurale ale proiectului educaţional al mitropolitului Andrei Şaguna (contextualizare europeană), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 165.

61 61 ρουµανικού ϖανεϖιστηµίου, δωρεά της κυβέρνησης (13 ο σηµείο). Τα δύο τελευταία σηµεία ήταν: Το ρουµανικό έθνος εϖιθυµεί την άµεση ψήφιση νέου συντάγµατος για την Τρανσυλβανία µε τη συνεργασία όλων των διαφορετικών εθνών της χώρας, ώστε αυτή να θεµελιωθεί µε βάση την ελευθερία, τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την αδελφοσύνη. Να εργαστεί αϖό κοινού για την εκϖόνηση νέας αστικής, ϖοινικής και εµϖορικής νοµοθεσίας (15 ο σηµείο). Το ρουµανικό έθνος ζητά αϖό τα υϖόλοιϖα έθνη να µην αµφιβάλλουν για την αιτία ένωσης µε την Ουγγαρία, µέχρι το έθνος να αϖοκτήσει οργάνωση και να αναγνωριστεί µε δικαίωµα ψήφου και εκϖροσώϖους στη γερουσία (16 ο σηµείο). 240 Αϖοφασίστηκε εϖίσης ότι το ψήφισµα έϖρεϖε να ϖαρουσιαστεί αϖό δύο αϖοστολές, µια στη Βιέννη και µία στο Cluj. 241 Για το σκοϖό αυτό, αναδείχθηκε ένα µόνιµο εκτελεστικό εθνικό συµβούλιο µε έδρα το Sibiu, την ϖροεδρία του οϖοίου ανέλαβε ο Α. Σαγκούνα. 242 Οι εργασίες της συνέλευσης ϖερατώθηκαν στις 5/17 Μαΐου Στο Blaj ϖραγµατοϖοιήθηκαν δύο ακόµα συνελεύσεις. Στην Τρίτη υιοθετήθηκε αϖόφαση εναντίον της ένωσης Τρανσυλβανίας-Ουγγαρίας. 244 Σε ότι αφορά το έργο της αντιϖροσωϖείας της ϖανεθνικής συνέλευσης του Blaj, ϖρέϖει να σηµειώσουµε ότι ορισµένα µέλη της ταξίδευσαν αυτόβουλα στη Βιέννη και το Insburg, όϖου συνάντησαν τον αυτοκράτορα και του ϖαρέδωσαν ψήφισµα υϖογεγραµµένο µόνο αϖό τον Ουνίτη εϖίσκοϖο και αϖό εκϖροσώϖους της Ουνιτικής εκκλησίας. Ο Α. Σαγκούνα και τα υϖόλοιϖα µέλη της αϖοστολής βλέϖοντας την αδυναµία συνεργασίας µε τους Ουνίτες συνέταξαν νέο ψήφισµα. Έτσι δηµιουργήθηκε ρήξη µεταξύ των Ρουµάνων. Κατά την εϖιστροφή τους, τα µέλη της αντιϖροσωϖείας, έµειναν 240 Βλ: Popea, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , ό.ϖ., σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Βλ: Bunea, începutul activităţii politice a episcopului A. Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Bărbulescu κ.λ.ϖ., Istoria României, ό.ϖ., σ Ταρνανίδου, Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), ό.ϖ., σ. 143.

62 62 στην Pesta και συµµετείχαν σε συνεδρία της ουγγρικής βουλής για το ζήτηµα της ένωσης του Ardeal µε την Ουγγαρία, για το οϖοίο οι Ρουµάνοι ϖροσϖαθούσαν αϖεγνωσµένα να κερδίσουν χρόνο αναβάλλοντας οϖοιαδήϖοτε αϖάντηση. Στις 8 Οκτωβρίου 1848 έφτασαν στο Sibiu, όϖου ο στρατιωτικός διοικητής στρατηγός Puchner είχε διαλύσει το εθνικό συµβούλιο ϖου συγκροτήθηκε στο Blaj. Ο A. Σαγκούνα διαµαρτυρήθηκε έντονα για την ενέργεια αυτή. 245 Aϖό την Pesta, λόγω των κρίσιµων ϖολιτικών συνθηκών, ο εϖίσκοϖος έφυγε στο Sibiu µε κίνδυνο της ζωής του, µεταµφιεσµένος και µε διαφορετικό όνοµα. Ο A. Σαγκούνα εϖεδίωξε την αναγνώριση των αϖοφάσεων της ϖανεθνικής συνέλευσης, αλλά όϖως αϖέδειξε η ϖορεία των γεγονότων, ήταν αδύνατο να ξεϖεραστούν οι αντιθέσεις άµεσα στα έθνη ϖου κατοικούσαν στο Ardeal. 246 Το γεγονός αυτό ϖροβληµάτιζε ιδιαίτερα τον εϖίσκοϖο. 247 Εϖίσης, µε εϖιστολή του στις 26 Αυγούστου 1848 αϖό την Pesta, ενηµέρωνε τον κλήρο και το λαό για τα αϖοτελέσµατα της εϖίσκεψης στη Βιέννη και την Pesta και τους ϖροέτρεϖε να συµβιώνουν αρµονικά µε τα υϖόλοιϖα έθνη, να σέβονται 245 Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Αναφέρει σε εϖιστολή του αϖό την Pesta στις 11 Ιουνίου 1848: «Εγώ εϖιθυµούσα και εϖιθυµώ µέσα αϖό την καρδιά µου να εϖέλθει ειρήνη ανάµεσά µας, ως αϖοτέλεσµα των ϖράξεών µας, αρµονία και κατανόηση µε τα υϖόλοιϖα έθνη... Αγωνίστηκα και ικέτευσα όσο µϖορούσα για τη συµϖαράστασή τους στον αγώνα αυτό για την ειρήνη. Όµως διαβάζω και ακούω, όλα όσα λένε για εµένα. Αϖό την ϖλευρά µου τολµώ να ϖω, σε όλο τον κόσµο ϖου εϖιθυµεί να µάθει, ότι όϖως δεν υϖάρχει δύναµη να µε αϖοτρέψει αϖό την οδό της δικαιοσύνης, της αγάϖης και της ειρήνης, έτσι ακριβώς κανείς δεν έχει τη δυνατότητα να µε σταµατήσει αϖό το να εϖιτύχω τους στόχους ϖου εγώ έχω θέσει, δηλαδή την ευτυχία του έθνους µου. Μϖορεί κάϖοιος να διαµαρτυρηθεί, µϖορεί κάϖοιος άλλος να θελήσει να µε εµϖοδίσει, αλλά δε θα καταφέρουν να µε φοβίσουν... Με την ψυχή µου αµόλυντη και ήρεµη, χωρίς τύψεις για όλα όσα ϖράττω εν ονόµατι της ειρήνης, εϖιθυµώ στο εξής και µέχρις ότου µε εγκαταλείψουν οι δυνάµεις µου, ϖιστός ϖάντα στο έθνος µου, να εργαστώ χωρίς να ϖροκαλέσω κανέναν, για το κοινό καλό και την ανάσταση του έθνους µου, ϖου ο χρόνος άδικα έχει φέρει σε θέση δυσάρεστη και µη αρµόζουσα. Μετά µϖορούν όλοι να ϖουν ό,τι θελήσουν, γιατί τα λόγια τους δεν θα µε αγγίζουν». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 58 (Pesta, 11 Ιουνίου 1848). Εϖιστολή ϖρος το δικηγόρο Νικόλαο Αβραάµ Panciu στο Sibiu.

63 63 τους νόµους του κράτους και να υϖερασϖίζονται την ϖατρίδα και την ϖαράδοσή τους Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα κατά την εϖανάσταση του Το χειµώνα του 1848, ο εϖίσκοϖος εϖέστρεψε στην αυστριακή ϖρωτεύουσα, όϖου και ϖαρέµεινε για δυο ϖερίϖου χρόνια ϖροσϖαθώντας να ϖροωθήσει τα εθνικά συµφέροντα των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. Στόχος του ήταν να εϖικεντρώσει την ϖροσοχή της αυτοκρατορικής αυλής στο ϖρόβληµα των Ρουµάνων, κυρίως του Ardeal. 249 Η κατάσταση όµως στο Ardeal µε την ϖάροδο του χρόνου γινόταν ϖερισσότερο δύσκολη. Μετά αϖό συζήτηση της ουγγρικής βουλής στην Pesta για την ένωση του Ardeal µε την Ουγγαρία, οι Ούγγροι αθέτησαν τις υϖοσχέσεις ϖου είχαν δώσει στις 15 Μαΐου και άρχισαν αϖροκάλυϖτα να καταϖιέζουν το ρουµανικό ϖληθυσµό. Ο αυτοκράτορας ϖροσϖάθησε να εϖέµβει υϖέρ των Ρουµάνων, αλλά ο αϖεσταλµένος του, στρατηγός Φραγκίσκος - Φίλιϖϖος Lamberg ( ), ϖου ϖροοριζόταν για τη θέση του αυτοκρατορικού αρµοστή, δολοφονήθηκε στις 27 Σεϖτεµβρίου 1848 και οι ήδη τεταµένες σχέσεις των δύο κρατών εϖιβαρύνθηκαν ακόµα ϖερισσότερο. Οι Ούγγροι ξεσηκώθηκαν εναντίον της Αυστρίας, διέλυσαν το κοινοβούλιο 248 Συγκεκριµένα ανέφερε: «Μϖορεί οι συνθήκες να µε κρατούν µακριά σας, όµως η ψυχή και η σκέψη µου είναι διαρκώς µαζί σας. ε λυϖήθηκα ούτε θα λυϖηθώ, αγαϖητοί µου, ούτε την κούραση ούτε τα έξοδα, για το καλό και το όφελός σας δεν αφήνω στιγµή να ϖεράσει δίχως να εργαστώ για σας. Για όλα αυτά ϖρέϖει να σας ϖω ότι ϖεριµένω αϖό σας δικαιωµατικά να µε ακολουθήσετε. Τίϖοτα ϖαραϖάνω αϖό το να µε ακούσετε, να ακούτε τις συµβουλές ϖου σας έδωσα και σας δίνω, να τις εκϖληρώνετε, όχι για εµένα, αλλά για σας, για το δικό σας καλό». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Pesta, 26 Αυγούστου 1848). 249 Βλ: Anale Academiei Române, τ. XXI, Bucureşti 1900, σ. 16, όϖου η ϖροσφώνηση του εϖισκόϖου της ϖόλεως Caransebes, N. Popea κατά την εκφώνηση αϖό αυτόν οµιλίας µε θέµα το µητροϖολίτη Α. Σαγκούνα, στη ρουµανική ακαδηµία στο Βουκουρέστι, στις 3 Μαρτίου 1900.

64 64 και όρισαν έκτακτη κυβέρνηση µε ϖρόεδρο τον Kossuth. Αντιϖρόσωϖος αυτής της έκτακτης κυβέρνησης έφτασε στο Ardeal και έϖεισε τους Σέκουους να εϖαναστατήσουν εναντίον του αυτοκράτορα. Εκείνοι άρχισαν να σκοτώνουν και να λεηλατούν ό,τι έβρισκαν στο ϖέρασµα τους, ϖροκαλώντας έτσι κατάσταση ϖανικού. 250 Ο λαός είχε ήδη εϖαναστατήσει και ήταν αρκετά ανήσυχος για τον τρόϖο µε τον οϖοίο καταϖατήθηκαν οι αϖοφάσεις της συνέλευσης του Blaj, ενώ ο κλήρος ήταν αδρανοϖοιηµένος εξαιτίας της έκρυθµης κατάστασης ϖου είχε δηµιουργηθεί στο εσωτερικό της χώρας. Ο Kossuth ζητούσε να οργανωθεί άµεσα Τρανσυλβανικός στρατός, το µεγαλύτερο µέρος του οϖοίου έϖρεϖε να είναι Ρουµάνοι ( άνδρες). Παρά τις ϖροσϖάθειες ϖου έγιναν έτσι ώστε να υϖοβαθµιστεί ο ρόλος του Α. Σαγκούνα, ο λαός τον ακολουθούσε ϖιστά και ήταν ίσως το µόνο ϖρόσωϖο στο οϖοίο είχε εµϖιστοσύνη. Η καταλυτική ϖαρουσία του µαταίωσε τη δηµιουργία κοινού στρατού στην Τρανσυλβανία. 251 Οι Ρουµάνοι, δυσαρεστηµένοι αϖό την κατάσταση ϖου είχε διαµορφωθεί, διοργάνωσαν και ϖάλι εθνικό συλλαλητήριο, ϖου εξελίχθηκε σε συνέλευση, στο Blaj στις 25 Σεϖτεµβρίου Η συνέλευση αϖοφάσισε: α) τη δηµιουργία εθνοφρουράς µε σκοϖό τη διακοϖή των τροµοκρατικών εϖιθέσεων ϖου δέχονταν οι Ρουµάνοι και β) τη συγκρότηση κοινής κυβέρνησης αϖοτελουµένης αϖό Ρουµάνους, Ούγγρους και Γερµανούς µε ίδιο αριθµό εκϖροσώϖων. Κανείς όµως δεν έλαβε υϖόψη τις ϖροτάσεις αυτές και οι Ούγγροι άρχισαν σειρά σκληρών εϖιθέσεων. 252 Το διάστηµα εκείνο ο Οίκος της Αυστρίας ϖροχώρησε σε αλλαγή του αυτοκράτορα. Έτσι, στις 2 εκεµβρίου ο Φερδινάνδος ο B ( Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş-Vlasiu, Aspecte din istoria Transilvaniei, ό.ϖ., Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Στo αρχείο του Α. Σαγκούνα υϖάρχει η ανακοίνωση της ϖαραίτησης του αυτοκράτορα Φερδινάνδου του Β. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Olmütz, 2 εκεµβρίου 1848).

65 ) 254 ϖαραιτήθηκε και στέφθηκε αυτοκράτορας ο διάδοχος Φραγκίσκος Ιωσήφ o Α ( ). 255 Κατά την ενθρόνισή του ο νέος µονάρχης υϖοσχέθηκε ισότητα µε βάση την ϖραγµατική ανεξαρτησία όλων των εθνών της αυτοκρατορίας. 256 Η έκτακτη ουγγρική κυβέρνηση δεν αναγνώρισε το διάδοχο και συνέχισε τη δράση της, όϖως ακριβώς και µε τον ϖροκάτοχο του θρόνου. 257 Ο Α. Σαγκούνα, µε ϖροτροϖή του στρατηγού Puchner, οργάνωσε και συγκάλεσε υϖό την ϖροεδρία του νέα ϖανεθνική συνέλευση, στις 16 εκεµβρίου του ιδίου έτους στο Sibiu. Στη συνέλευση έλαβαν µέρος ϖερίϖου τετρακόσιοι διανοούµενοι αϖό όλη τη χώρα, εκϖρόσωϖοι του στρατηγού Puchner, αλλά και τα µέλη της ρουµανικής εθνικής εϖιτροϖής. 258 Αναφορικά µε τη δραστηριότητα του Α. Σαγκούνα στις εργασίες της συνόδου ϖληροφορούµαστε τα εξής: «Ο εϖίσκοϖος Α. Σαγκούνα, κήρυξε την έναρξη των εργασιών της συνόδου µε οµιλία, ϖροσαρµοσµένη στις ϖαρούσες δύσκολες συνθήκες... Έϖειτα, συνεχίζοντας... εξέθεσε µε λεϖτοµέρειες την ϖαρούσα κατάσταση της χώρας µας... Σηµείωσε µε εύστροφο τρόϖο τις διαδροµές του ϖραγµατικού και του µη ϖραγµατικού ϖατριωτισµού, τις διαφορές της αληθινής εθνικότητας αϖό την φανταστική, βασίζοντάς την στην ηθική. Αυτός, κατανόησε τα λαµβανόµενα µέτρα για να οδηγήσει... στις οδούς και τα µέσα... στην αϖοκατάσταση της ειρήνης στη χώρα και στην ϖαύση των ακραίων καταστάσεων. Εϖίσης, γνωστοϖοίησε στη σύνοδο την ϖαραίτηση του αυτοκράτορα Φερδινάνδου και την άνοδο στο θρόνο του ανηψιού του 254 Ο Φερδινάνδος ο B έφερε τον τίτλο του αυτοκράτορα της Αυστρίας και του βασιλέως της Ουγγαρίας. Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ O Φραγκίσκος Ιωσήφ o Α διετέλεσε αυτοκράτορας της Αυστρίας ( ) και βασιλεύς της Ουγγαρίας ( ). Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Η ανακοίνωση της στέψης του Φραγκίσκου Ιωσήφ τoυ Α, σώζεται στο αρχείο του Α. Σαγκούνα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Olmütz, 2 εκεµβρίου 1848). 256 Βλ: Ion C. Brătianu, Documente inedited privitoare la istoria Transilvaniei intre , εκδ. Cartea Românească, Bucureşti 1929, σ. XVII. 257 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş Vlasiu, Aspecte din Istoria Transilvaniei, ό.ϖ., σ. 206.

66 66 αρχιδούκα Φραγκίσκου Ιωσήφ, την οϖοία τελικά όλα τα µέλη της συνόδου δέχτηκαν µε ένα τριϖλό Ζήτω!, µε ψυχή». 259 Με την τελευταία του ενέργεια, ο εϖίσκοϖος εϖιθυµούσε να κάνει γνωστό στο λαό το γεγονός ϖως δεν έϖρεϖε να ϖαρασυρθούν στη διαµάχη µε την αυτοκρατορία, αλλά να σεβαστούν το νέο µονάρχη. Στη συγκέντρωση µίλησε µε εϖαινετικά λόγια για τον ϖρώην αυτοκράτορα, ϖου είχε ϖαραχωρήσει δικαιώµατα στους Ρουµάνους κατά τη διάρκεια της θητείας του. 260 Η συνέλευση εϖέλεξε αντιϖροσωϖεία, η οϖοία έϖρεϖε να ταξιδέψει στο Olmütz στην Moravia για να αϖοδώσει τιµές στο νέο αυτοκράτορα. Εϖικεφαλής και ϖάλι ορίσθηκε ο Α. Σαγκούνα. 261 Η διαδροµή ϖρος το Olmütz ήταν αρκετά δύσκολη. Ο χειµώνας στην ϖεριοχή εκείνη είναι ιδιαίτερα βαρύς και οι συνεχείς χιονοϖτώσεις καθιστούσαν τους δρόµους αϖροσϖέλαστους. Εϖίσης η ϖεριοχή της Ουγγαρίας βρισκόταν σε εµϖόλεµη κατάσταση εξαιτίας του εµφύλιου ϖολέµου, µε αϖοτέλεσµα να διακοϖεί η εϖικοινωνία µεταξύ Τρανσυλβανίας και Ουγγαρίας. 262 Για το λόγο αυτό, ο Α. Σαγκούνα αναγκάστηκε να ταξιδέψει µέσω Ρουµανίας (Bucovina, Galiţia), ενώ τα υϖόλοιϖα µέλη της αντιϖροσωϖείας µέσω Σερβίας και Κροατίας. Η αντιϖροσωϖεία έφτασε στο Olmütz στις 25 Φεβρουαρίου Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ό.ϖ., σ Βλ: Brătianu, Documente inedited privitoare la istoria Transilvaniei intre , ό.ϖ., σ. XV. 262 Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: I. Lupaş, Un centenar dela naşterea mitropolitului Şaguna, ϖεριοδ. «Luceafărul», έτ. 1909, τεύχ. 20, σ Marin Ştefanescu, Creştinism şi Patriotism, cu prilejul semicentenarului morţei lui Şaguna, ϖεριοδ. R.Τ., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ Για να καταστήσουµε σαφείς τις δυσκολίες ϖου αντιµετώϖισε ο εϖίσκοϖος στο ταξίδι του ϖρος το Olmütz, ϖρέϖει να αναφέρουµε ϖως, όταν έφτασε στο Curtea de Αrges, εϖειδή δεν είχε καθόλου χρήµατα, αναγκάστηκε να ϖουλήσει τα άλογα και την άµαξα ϖου τον µετέφεραν. Χαρακτηριστικά είναι και όσα ο Α. Σαγκούνα γράφει σε εϖιστολή του ϖρος την εκκλησιαστική κοινότητα του Braşov: «... Μου είναι ϖαρήγορο ότι γνωρίζατε εκ των ϖροτέρων την οικονοµική µου κατάσταση. Έτσι ϖαίρνω το θάρρος να σας ϖαρακαλέσω, εάν είναι δυνατόν να µου αϖοστείλετε µια µικρή βοήθεια αϖό τα

67 67 Στο Βουκουρέστι έµεινε αρκετές ηµέρες διότι ήταν ϖερίοδος Χριστουγέννων. Όµως η ρουµανική κυβέρνηση τον αντιµετώϖισε µε καχυϖοψία και τον έθεσε υϖό ϖαρακολούθηση µέχρι να ϖεράσει τα σύνορα. Ο Α. Σαγκούνα βρήκε συµϖαράσταση µόνο αϖό το µητροϖολίτη Νεόφυτο ( ). 264 Αϖό το Βουκουρέστι έστειλε αρκετές εϖιστολές στο εκκλησιαστικό συµβούλιο 265, την εθνική εϖιτροϖή 266, τον κλήρο και το λαό της εϖαρχίας του 267, αλλά και την εκκλησιαστική κοινότητα του Braşov, όϖως αναφέραµε. έσοδα της εκκλησίας...». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Περισ., για τη συνεργασία του Α. Σαγκούνα µε το µητροϖολίτη Νεόφυτο, βλ: Meteş, Relaţiile Mitropolitului Andrei Şaguna cu Românii din Principatele române, ό.ϖ., σ. 26 κ.ε. 265 Συγκεκριµένα γράφει: «Μετά αϖό ϖολλά ϖαθήµατα, δυσκολίες και θλίψεις, έφτασα µε τη βοήθεια του Ουράνιου Πατέρα στο Βουκουρέστι και στις 24 του ίδιου µήνα (= εκεµβρίου). Μαζί µε το βουλευτή της Σασικής εθνότητας καθηγητή Muller, µε ϖαρουσίασαν στο στρατηγό των ρωσικών στρατευµάτων Luders, υϖοβάλλοντάς του ϖροηγουµένως τη γνωστή αίτηση των δύο εθνοτήτων του Ardeal...» Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Προς την εθνική εϖιτροϖή, ανέφερε ότι είναι άρρωστος και ϖως όταν αναρρώσει θα ξεκινήσει για το Cernăuţi. Ακόµα, µεταξύ άλλων γράφει: «... ϖαρακαλώ αδελφικά, να κάνετε µία εκτενή ϖεριγραφή για όλες τις υϖοθέσεις µας στο Ardeal και να µου τη στείλετε στο Cernăuţi... ϖαρακαλώ... να κάνετε γνωστό στο λαό το σκοϖό του ταξιδιού µου». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Σε ϖοιµαντορική εϖιστολή του ϖρος τον κλήρο και το λαό της εϖαρχίας του αναφέρει: «Να λοιϖόν, αγαϖητή ϖοίµνη του Χριστού. Ενώ σε αϖοχωρίστηκα, να λοιϖόν ταξιδεύω µακρυά αϖό εσένα ϖου τόσο σε αγαϖώ. Ταξιδεύω γιατί σε αγαϖώ, ταξιδεύω έϖειτα αϖό την εντολή ϖου ϖήρα αϖό τους αδελφούς µας, αρχιερείς, ιερείς και λαϊκούς... (= ταξιδεύω) ϖρος την ϖηγή της καλοσύνης, ϖρος το νέο µας αυτοκράτορα... να ϖασχίσω µε τους άλλους αδελφούς µας για να ϖροβάλλω τα εθνικά µας αιτήµατα, αϖό την 15 η Μαΐου και την 16 η εκεµβρίου του ίδιου χρόνου. Θέλω να κάνω ό,τι είναι δυνατό για το καλό και την εϖιτυχία του έθνους µας, χωρίς να θέσω στη λήθη τη θλιβερή κατάσταση της δυστυχισµένης µας ϖατρίδας. Όϖως και άλλη φορά, έτσι και τώρα, θα εµφανιστούν κατηγορίες εναντίον µου και εναντίον του έθνους, θα σας ϖούν ότι µε συνέλαβαν, µε βασάνισαν, µε σκότωσαν. Αλλά εσείς να µην τις λαµβάνετε υϖ όψιν, να έχετε ανδρεία και να είστε γενναίοι... Να ενθυµείστε ότι ο Θεός είναι µαζί µας». Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ. 9.

68 68 Στη συνέχεια ο Α. Σαγκούνα ϖήγε στο Cernăuţi, όϖου έµενε τις ϖερισσότερες ηµέρες στο σϖίτι της οικογένειας των Hurmuzaki. 268 Κατά την εκεί ϖαραµονή του, συνάντησε τον ιστορικό και εθνικό αγωνιστή των Ρουµάνων Γεώργιο Băriţiu ( ) 269, ο οϖοίος ήταν φυλακισµένος αϖό τους Ρώσους. Ο εϖίσκοϖος µεσολάβησε τόσο στις αρχές του Cernăuţi όσο και αργότερα στο Olmütz, στον ϖρόεδρο του υϖουργικού συµβουλίου ϖρίγκιϖα Φήλιξ Von Schwarzenberg ( ), για την αϖελευθέρωσή του. 270 Έϖειτα ο Α. Σαγκούνα αναχώρησε για το Olmütz όϖου έφτασε στις 4 Φεβρουαρίου Αµέσως µετά την άφιξή του, ο εϖίσκοϖος ζήτησε ακρόαση αϖό τον αυτοκράτορα, αίτηµα το οϖοίο έγινε αµέσως δεκτό. Κατά τη διάρκεια της ακρόασης ο αυτοκράτορας υϖοσχέθηκε ότι θα ικανοϖοιούσε ορισµένα αϖό τα αιτήµατα των Ρουµάνων. Μετά την 25 η Φεβρουαρίου 272, ηµέρα κατά την οϖοία, όϖως αναφέραµε, και τα υϖόλοιϖα µέλη της αντιϖροσωϖείας έφτασαν στο Olmütz, ο Α. Σαγκούνα ζήτησε για δεύτερη φορά ακρόαση αϖό τον 268 Βλ: Nicolae Bocşan, Ioan-Vasile Leb, Corespondenţa lui Andrei Şaguna cu arhiereii din Moldova şi Ţara Românească, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 72. O A. Σαγκούνα, συνδεόταν ιδιαίτερα µε την οικογένεια Hurmuzaki. Στο αρχείο του µητροϖολίτη, υϖάρχει εϖιστολή του Γεωργίου Hurmuzaki, µε ηµεροµηνία 22 εκεµβρίου 1861, µε την οϖοία αναφέρει στον Α. Σαγκούνα ότι ϖροµηθεύτηκε ένα αντίτυϖο του έργου «Anthorismos». Ο Α. Σαγκούνα, τον ευχαρίστησε µε εϖιστολή του στις 4 Ιανουαρίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Cernăuţi, 22 εκεµβρίου 1861), 2648 (Sibiu, 4 Ιανουαρίου 1862). Eϖίσης, στο ίδιο αρχείο, σώζεται εϖιστολή ϖου του έστειλε ο Νικόλαος Hurmuzaki αϖό το Cernăuţi, στις 15 εκεµβρίου 1862, γραµµένη σε φιλικό ύφος. Με την εϖιστολή του αυτή, ζητά αϖό τον Α. Σαγκούνα να του στείλει ένα αντίτυϖο αϖό τα συγγράµµατά του, καθώς και ένα αντίτυϖο αϖό όλα τα βιβλία και τα ϖεριοδικά ϖου τύϖωσε το αρχιδιακονικό τυϖογραφείο. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Cernăuţi, 15 εκεµβρίου 1862). Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ Περισ., βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Românii , ό.ϖ., σ Βλ: Teodor Pompiliu, Andrei Şaguna, om de cultură şi acţiune, ϖεριοδ. M.I., έτ. XVI, τεύχ. 6, iunie 1982, σ. 14.

69 69 αυτοκράτορα. Ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ο Α, δέχτηκε σε ακρόαση τον εϖίσκοϖο και τους αντιϖροσώϖους των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. Κατά τη διάρκεια της ακρόασης, ο Α. Σαγκούνα τον ϖροσφώνησε ως εξής: «Φιλεύσϖλαχνε, µεγαλειότατε, θα σας στηρίξουµε µε εµϖιστοσύνη και ειλικρινή συνεργασία, όχι µόνο οι αντιϖρόσωϖοι του έθνους, αλλά και οι χωρικοί της Τρανσυλβανίας και τα συντάγµατα του στρατού ϖου είναι στην ϖρώτη γραµµή και ϖάντα αϖοδεικνύουν το θάρρος την ϖίστη και την υϖοµονή τους. οκιµασµένο ϖλέον το ρουµανικό έθνος για την ϖίστη του, δίνοντας το αίµα και την ϖεριουσία του για το θρόνο σας υψηλότατε, τολµά ταϖεινά να σας ϖαρακαλέσει να του ϖαραχωρήσετε συνταγµατική ελευθερία, µαζί µε τις ευχές σας για ειρήνη και καλύτερες συνθήκες ζωής». 273 Αϖό τα ϖαραϖάνω διαϖιστώνουµε ότι ο A. Σαγκούνα χρησιµοϖοίησε υϖέρ του όλα τα ιστορικά γεγονότα του ϖαρελθόντος. 274 Ο εϖίσκοϖος ϖαρέµεινε στο Olmütz µέχρι το φθινόϖωρο του Αϖό εκεί, µε εϖιστολές του σε σηµαίνοντα ϖρόσωϖα της εϖαρχίας του, ϖροσϖαθούσε να ϖροωθήσει τα συµφέροντα του ρουµανικού λαού. 275 Στις 7 Αϖριλίου 1849, ο Α. Σαγκούνα έγραψε στον συνταγµατάρχη Urban, αϖό τον οϖοίο ζητούσε να υϖοστηρίξει 273 Βλ: Bunea, începutul activităţii politice a episcopului A. Şaguna, ό.ϖ., σ Προς το τέλος της ζωής του θα ϖει : «Αυτοί (= οι εχθροί ϖου τον κατηγορούσαν για ϖροδοσία) δεν ήξεραν ϖώς να υϖοτάξουν, να εϖιβληθούν των καταστάσεων και των συνθηκών χρησιµοϖοιώντας τις ϖρος όφελος, όχι µόνο δικό τους αλλά και του έθνους και της εκκλησίας». Bλ: Nicolae Regman, Figuri din trecutul cultural al Ardealului, Sibiu 1938, σ Σε εϖιστολή του ϖρος το στρατιωτικό διοικητή της Τρανσυλβανίας στρατηγό Puchner, έγραφε: «... συγκινήθηκα βαθειά αϖό τη βάρβαρη ερήµωση ϖου υϖέστη το Ardeal, το οϖοίο στερηµένο αϖό κάθε βοήθεια οδηγήθηκε σε ολοκληρωτική ερήµωση. εν έχω τη δύναµη ν αντέξω τη θλίψη της βαθειάς ϖληγωµένης ψυχής µου και να µην αϖευθυνθώ στην εξοχότητά σας, η οϖοία ϖερισσότερο αϖό κάθε άλλον µϖορεί να µεταβληθεί σε ϖαρηγορητικό βάλσαµο για τις αιµατηρές ϖληγές αυτού του ακλόνητα ϖιστού έθνους. Η εξοχότητά σας θα θυµάται την ϖαραδειγµατική συµϖεριφορά του έθνους µας, τη συκοφαντηµένη εκ µέρους των υϖολοίϖων, αϖό µία µάζα ωµή, άγρια, στερηµένη αϖό ευγενή αισθήµατα, αϖό αυτή τη στάση στη σύνοδο του Blaj κατά το µήνα Μάϊο, η οϖοία ϖροσέλκυσε το θαυµασµό της εξοχότητάς σας ϖρος τον υψηλό θρόνο, τιµητική για ολόκληρο το έθνος... Αυτή η εϖίγνωση µε υϖοχρέωσε να ικετεύσω την εξοχότητά σας, ως ϖοιµένας των ψυχών... να είναι η εξοχότητά σας για το ρουµανικό έθνος, όϖως υϖοσχέθηκε το µήνα Μάϊο, ένας φύλακας άγγελος...» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 18 Σεϖτεµβρίου 1849).

70 70 τα αιτήµατα του ρουµανικού λαού της Τρανσυλβανίας. Το ίδιο διάστηµα, έστειλε εϖιστολή και στο διοικητή του αυτοκρατορικού στρατού στην Ουγγαρία, ϖρίγκιϖα Αλφρέδο Windischgratz ( ), τον οϖοίο ϖαρακαλούσε να δείξει ενδιαφέρον για τη ρουµανική υϖόθεση. Όµως η ροή των γεγονότων εϖισϖεύστηκε και στις 19 Μαΐου 1849 εκδόθηκε η διακήρυξη ανεξαρτησίας των Ούγγρων. Στη διακήρυξη αυτή οι Ούγγροι κατηγορούσαν τον αυτοκράτορα για την εναντίον τους ϖολιτική του, δήλωναν ανεξάρτητοι, εκτός των ορίων της αυστριακής αυτοκρατορίας και διόριζαν ϖρόεδρο τους τον Kossuth. 276 Για να εϖιβάλουν τη διακήρυξη και στους Ρουµάνους, ο ουγγρικός στρατός εισέβαλε στην Τρανσυλβανία, µε εϖικεφαλής το γνωστό για τη σκληρότητά του Πολωνό στρατηγό Ιωσήφ Bem ( ), µε αϖοτέλεσµα την άνοιξη του 1849 να καταλάβει ένα µεγάλο τµήµα της Τρανσυλβανίας και να καταστρέψει αρκετούς Ορθόδοξους ναούς. 277 Στις εϖιθέσεις των στρατευµάτων του στρατηγού Bem αντιστάθηκαν µε γενναιότητα και διατήρησαν την ανεξαρτησία τους οι κάτοικοι της οροσειράς Αpuseni, όϖου ο Αβραάµ Iancu είχε οργανώσει στρατιωτικά σώµατα. 278 Το καλοκαίρι του 1849 ο αυτοκρατορικός στρατός αντεϖιτέθηκε στην Τρανσυλβανία, ταυτόχρονα µε το ρωσικό στρατό, τη βοήθεια του οϖοίου είχε ζητήσει αϖό το εκέµβριο του 1848 ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ο Α. Μϖροστά στον κίνδυνο αυτό, οι Ρουµάνοι και οι Ούγγροι ενώθηκαν και υϖέγραψαν σύµφωνο µε την ονοµασία «σχέδιο ειρήνης». Με το σύµφωνο αναγνωριζόταν το δικαίωµα των Ρουµάνων να χρησιµοϖοιούν τη γλώσσα τους στη διοίκηση, η ανεξαρτησία της Ορθόδοξης εκκλησίας και η συµµετοχή των Ρουµάνων στην οργάνωση του κράτους. Στη συνέχεια όµως, στο διάστηµα µεταξύ 1 ης και 276 Βλ: Bărbulescu κλϖ, Istoria României, ό.ϖ., σ Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Στο αρχείο του Α. Σαγκούνα, σώζεται έγγραφο στα ελληνικά, ϖου αφορά: «Ιερά δωρηθέντα ϖαρά της κοινότητος (= ελληνικής) της εν Βιέννη εκκλησίας του αγίου Γεωργίου εις τας κεκαυµένας βλαχικάς εκκλησίας της Τρανσυλβανίας» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 146 (Βιέννη, 12 εκεµβρίου 1849). 278 Βλ: Isar, Istoria Modernă a Românilor ( ), ό.ϖ., σ. 198.

71 71 13 ης Αυγούστου 1849, ο ουγγρικός στρατός ϖαραδόθηκε άνευ όρων στα Şiria. 279 Έτσι τελείωσε η εϖανάσταση στην Τρανσυλβανία. 280 Κατά την εϖιστροφή του αυτοκρατορικού στρατού αϖό την ανακατάληψη της Τρανσυλβανίας, ο γενικός διοικητής του, κόµης Clam Gallas έστειλε στο Braşov µία ϖροκήρυξη στην οϖοία αϖευθυνόταν σε όλους τους λαούς της ϖεριοχής και ειδικά στους Ρουµάνους και τους Σάσες, οι οϖοίοι ήταν και οι ϖερισσότερο ϖιστοί στο θρόνο κατά τη διάρκεια του ϖολέµου. Στη συνέχεια, αϖευθύνθηκε και ϖάλι αλλά µόνο στο Σασικό έθνος θέτοντάς το υϖό την ϖροστασία του, ενώ δεν έκανε καµµία αναφορά για το ρουµανικό έθνος. 281 Η ενέργεια αυτή του στρατιωτικού διοικητή έκανε τους Ρουµάνους να αγανακτήσουν και να ενηµερώσουν αµέσως τον εϖίσκοϖο, αϖοστέλοντάς του και ένα αϖό τα έντυϖα των ϖροκηρύξεων. Ο Α. Σαγκούνα αµέσως ζήτησε ακρόαση αϖό τον αυτοκράτορα, στον οϖοίο και ϖαρουσίασε το έντυϖο της ϖροκήρυξης. Αφού διαµαρτυρήθηκε έντονα, στη συνέχεια έκανε ϖαράσταση και στον ϖρόεδρο του υϖουργικού συµβουλίου, ϖρίγκιϖα Schwarzenberg. Οι ενέργειες αυτές, είχαν σαν αϖοτέλεσµα ο Clam Gallas, ο οϖοίος ήταν ταυτόχρονα και διοικητής του Ardeal, να ϖαυθεί αϖό τα καθήκοντά του και 279 Bλ: Nistor, Istoria Românilor, τ. 2, ό.ϖ., σ Πριν την ϖαράδοση των Ούγγρων, ο Α. Σαγκούνα βλέϖοντας ότι τα αυτοκρατορικά στρατεύµατα θα νικούσαν και σύντοµα θα αϖοκαθιστούσαν την τάξη, ϖροσϖάθησε, χωρίς αϖοτέλεσµα, να ϖροσεγγίσει τους ανώτερους αξιωµατικούς του αυστριακού στρατού και να τους ϖροτείνει τη συγκρότηση σώµατος εθελοντών Ρουµάνων ϖου θα µάχονταν στο ϖλευρό τους. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Cândea, Σύντοµη ιστορία της Ρουµανίας, ό.ϖ., σ. 60. Σχετικά µε την εϖανάσταση του 1848 ο Α. Σαγκούνα έλεγε: «Το δυνατό ϖνεύµα του 1848 ϖου εκµηδένισε το φεουδαρχισµό και τα δικαιώµατά του και στη θέση τους τοϖοθέτησε ϖολιτική ισότητα και δικαιοσύνη ανάµεσα στους λαούς της ϖατρίδας (= της Τρανσυλβανίας), αφύϖνισε και ϖάλι το ιστορικό και αϖερίγραϖτο αίσθηµά µας για να κερδίσουµε ξανά τις ϖαλαιές Ορθόδοξες ρουµανικές µητροϖόλεις στην Ουγγαρία και την Τρανσυλβανία». Βλ: Andrei Şaguna, Cuvântarea la deschiderea celui dintâi Congres naţional bisericesc, ϖεριοδ. N.R.L., έτ. IV, σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ. 235.

72 72 στη θέση του να τοϖοθετηθεί ο στρατηγός Λουδοβίκος von Wohlgemuth ( ). 282 Στα τέλη Αυγούστου του 1849 ο Α. Σαγκούνα άρχισε το ταξίδι της εϖιστροφής στο Sibiu. Και κατά την εϖιστροφή, ο εϖίσκοϖος ακολούθησε τη διαδροµή µέσω Ρουµανίας. 283 Όταν έφτασε στα σύνορα του Ardeal, στο τελωνείο του Τimiş, οι κάτοικοι των κοντινών ϖεριοχών τον υϖοδέχθηκαν µε εϖευφηµίες και τον συνόδευσαν µέχρι το Sibiu. To θέαµα όµως ϖου αντίκρυσε εκεί ήταν θλιβερό. Η έδρα του ήταν λεηλετηµένη, όλα ήταν κατεστραµµένα. 284 Την ϖερίοδο εκείνη, κάτω αϖό το βάρος των σηµαντικών για την εθνική ανεξαρτησία των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας γεγονότων, ο Α. Σαγκούνα έκρινε σκόϖιµο ότι έϖρεϖε να ϖροχωρήσει στην ανεξαρτητοϖοίηση της εϖισκοϖής του αϖό τη σερβική εκκλησία. Για το σκοϖό αυτό, έκανε ϖροσωϖική έκκληση στο Σέρβο µητροϖολίτη στις 28 Μαρτίου, στην οϖοία ϖρότεινε την ανεξαρτησία των Ορθόδοξων Ρουµάνων αϖό τη σερβική ιεραρχία. Εϖίσης στις 24 Οκτωβρίου 1849 υϖέβαλε αίτηση στις αυτοκρατορικές αρχές µε την οϖοία ζητούσε το διαχωρισµό της ρουµανικής Ορθόδοξης εκκλησίας της Τρανσυλβανίας αϖό τη σερβική, αλλά και τη σύγκληση εκκλησιαστικής συνόδου. Η σύνοδος αυτή ϖραγµατοϖοιήθηκε το εϖόµενο έτος Bλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ O Wohlgemuth, γνωστοϖοίησε στους κατοίκους της ϖεριοχής την ανάληψη της διοίκησης του Ardeal, µε ανακοίνωσή του στις 8 Σεϖτεµβρίου Βλ: ΑΜ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 8 Σεϖτεµβρίου 1849). 283 Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 100 de ani de la reînfiinţarea Mitropoliei Ardealului, ό.ϖ., σ. 819.

73 73 3. Η δραστηριότητα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα στη σύνοδο του Κατά την εξαγγελία σύγκλησης της συνόδου ο Α. Σαγκούνα ϖροέτρεψε τους κληρικούς και λαϊκούς να ϖροσευχηθούν για την εϖιτυχία των εργασιών της, oι οϖοίες µε βάση τον αρχικό ϖρογραµµατισµό, έϖρεϖε να αρχίσουν στο Sibiu στις 12 Μαρτίου Τρεις µέρες όµως ϖριν την έναρξη ο εϖίσκοϖος ϖληροφορήθηκε ότι ο αυτοκράτορας θα έστελνε αντιϖρόσωϖό του στη σύνοδο τον Ιωάννη de Karabetz. Η είδηση αυτή τον δυσαρέστησε σε τέτοιο βαθµό, ώστε να σκεφθεί ακόµα και τη µαταίωση της συνόδου. Γρήγορα όµως ξεϖέρασε τους όϖοιους ϖροβληµατισµούς και οι εργασίες άρχισαν κανονικά στις 12 Μαρτίου 1850 µε τη συµµετοχή είκοσι τεσσάρων ϖρεσβυτέρων και είκοσι λαϊκών. 287 Στη σύνοδο ϖαρευρέθηκε και ο Αβραάµ Iancu, γνωστός αϖό τη δράση του στην εϖανάσταση του , ο οϖοίος εϖιθυµούσε να συζητηθούν και τα ϖολιτικά ϖροβλήµατα του Ardeal, όµως ο Α. Σαγκούνα εϖέβαλε τα σηµεία στα οϖοία θα εϖικεντρωνόταν η συζήτηση. Η σύνοδος αυτή εξέφραζε την αντίληψη του εϖισκόϖου ότι, µόνο µε τη συµµετοχή του λαού, η εκκλησία θα µϖορέσει να ϖραγµατοϖοιήσει την αϖοστολή της, να θεραϖεύσει τις θρησκευτικές ανάγκες του λαού, αλλά και να τον οδηγήσει στην κατανόηση και τη διεκδίκηση των ϖολιτικών του δικαιωµάτων. 289 Τα µέλη της συνόδου σε αίτηση ϖου συνέταξαν νωρίτερα, στις 25 Φεβρουαρίου 1849, ζητούσαν την άµεση ικανοϖοίηση των αιτηµάτων του 286 Βλ: Η εξαγγελία σύγκλησης της συνόδου έγινε µε την υϖ. αριθ. 110 εγκύκλιο του εϖισκόϖου. N. Bănescu, Stareţul Neonil corespondenţa sa cu C. Hurmuzaki şi Andrei Şaguna, εκδ. Tipografia «Neamul Romănesc», societate pe acţiuni, Vălenii de Munte 1910, σ. 79 κ.ε. 287 Βλ: Ivan, Statului Şagunian, o sută de ani de aplicare, ό.ϖ., σ Bλ: Antonie Plămădeală, Momentul Şaguna-în istoria Bisericii Transilvaniei, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Bλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ. 237.

74 74 ρουµανικού έθνους και συγκεκριµένα τις αϖαραίτητες εγγυήσεις ενός νέου συντάγµατος, ϖου θα διασφάλιζε την ϖολιτική αναγνώριση των Ρουµάνων. 290 Στις συζητήσεις, κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνόδου, έγινε εκτενής αναφορά στην εϖίµονη ϖροσϖάθεια του εϖισκόϖου για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης. 291 Εϖίσης τα µέλη της συνόδου ζήτησαν αϖό τον αυτοκράτορα να ενδιαφερθεί για την κατάσταση της Ορθόδοξης εκκλησίας και να συγκαλέσει νέα σύνοδο, η οϖοία θα εξέταζε το θέµα της εϖανίδρυσης της µητρόϖολης, καθώς και το ζήτηµα της αυτονοµίας και της ονοµασίας της. 292 Στο τέλος των εργασιών της συνόδου 290 Τα σηµεία αυτά, ήταν: 1) η οµολογία της Ορθόδοξης ϖίστης 2) η ϖαρούσα και µελλοντική κατάσταση της Ορθόδοξης εκκλησίας του Ardeal 3) ο διαχωρισµός κράτους και εκκλησίας 4) η κατάσταση του κλήρου, των εκϖαιδευτικών και άλλων εκκλησιαστικών ϖαραµέτρων 5) το ϖολιτιστικό και βιοτικό εϖίϖεδο του λαού και οι τρόϖοι αντιµετώϖισης των ϖροβληµάτων και 6) η οικονοµική κατάσταση της εϖαρχίας. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Αναφορικά µε το συγκεκριµένο θέµα, η σύνοδος κατέληξε στα ακόλουθα συµϖεράσµατα: «... όλα ϖρέϖει να γίνουν µε σωστή σειρά και σύµφωνα µε τη λογική, έλεγε ο Αϖόστολος Παύλος στην Α ϖρος Κορινθίους εϖιστολή του (14,40). Η εϖαρχιακή αυτή συνέλευση υιοθετεί την ϖροτροϖή του Αϖοστόλου. Με λογική, ϖάντα σύµφωνα µε τους κανόνες της αγίας µας εκκλησίας και µε βάση τη διδασκαλία των αγίων ϖατέρων, όϖως αυτή διατυϖώθηκε στο 2 ο και τον 6 ο κανόνα... αϖοφασίσαµε ϖως είναι αϖαραίτητη η ανανέωση της ταϖεινής µας ϖαράκλησης στο φιλεύσϖλαχνο αυτοκράτορά µας. Παράκληση για αϖοκατάσταση και εϖανίδρυση της µητροϖόλεώς µας, ϖου στις αρχές του ϖροηγούµενου αιώνα είχε µε τη βία διαλυθεί βασίζουµε ακόµα την αίτηση αυτή στον 17 ο κανόνα της 4 ης Οικουµενικής Συνόδου, αλλά και στον 38 ο της εν Τρούλλω Οικουµενικής Συνόδου... Εϖειδή ακριβώς, η ϖολιτικοκοινωνική δοµή της αυτοκρατορίας, γενικότερα υϖό την εξουσία του Φραγκίσκου Ιωσήφ του Α ανανεώθηκε... έτσι και στις αϖοµακρυσµένες εκείνες εϖαρχίες των συνόρων στις οϖοίες ζουν χριστιανοί, ϖρέϖει να γίνει αναδιοργάνωση των δοµών τους, µε βάση ϖρώτα αϖό όλα την εθνικότητα, όϖως στο Sirmiul και Banat ϖου ϖλέον αϖοτελούν κράτη ανεξάρτητα της Ουγγαρίας, όϖως στη Bucovina ϖου και αυτή αϖοτελεί ϖιστή χώρα του στέµµατος. Με αφορµή το σύνταγµα του φιλεύσϖλαχνου µονάρχη µας (4 Μαρτίου 1849), µε το οϖοίο ϖιστεύουµε ϖως θέλησε την αϖαγκίστρωση της τόσο βασανισµένης Ορθόδοξης εκκλησίας αϖό τα ξένα χέρια και όϖως αναφέραµε αϖό τους ιερούς κανόνες, τολµούµε ταϖεινά να ζητήσουµε την εϖανίδρυση της µητρόϖολης... Η νοµιµότητα του αιτήµατός µας ϖηγάζει αϖό τον 34 ο Αϖοστολικό κανόνα... αϖό τον οϖοίο συµϖεραίνουµε ϖως µόνο ο ϖρώτος των Ρουµάνων εϖισκόϖων θα µϖορούσε να είναι µητροϖολίτης µας, αφού ϖρώτα εκλεγεί αϖό

75 75 όλα τα µέλη ευχαρίστησαν τον εϖίσκοϖο για τη συνεχή και αδιάκοϖη ϖροσϖάθειά του, µε την ϖαράκληση να ηγηθεί της αντιϖροσωϖείας ϖου θα ταξίδευε στη Βιέννη µε σκοϖό να ϖαρουσιάσει τα αιτήµατά τους στον αυτοκράτορα Η αντιϖαράθεση του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα µε τη σερβική ιεραρχία. Ο Α. Σαγκούνα ϖίστευε ότι, για µϖορέσουν να εφαρµοστούν οι αϖοφάσεις της συνόδου του 1850, ήταν αϖαραίτητη η χειραφέτηση των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας αϖό τη σερβική µητρόϖολη του Carloviţ, αλλά και η ένταξη στην υϖό σύσταση ρουµανική µητρόϖολη της Ορθόδοξης εϖαρχίας της Bucovina, η οϖοία τελούσε και αυτή υϖό την εκκλησιαστική δικαιοδοσία των Σέρβων. Όµως, ο εϖίσκοϖος εϖεδίωκε την ανεξαρτητοϖοίηση της ρουµανικής εκκλησίας αϖό τη σερβική ιεραρχία, ενώ οι Σέρβοι δεν ήταν διατεθειµένοι να χάσουν τον έλεγχό της. 294 Οι σχέσεις του Α. Σαγκούνα µε την ιεραρχία της σερβικής Ορθόδοξης εκκλησίας διακρίνονταν, ϖλέον αϖό καχυϖοψία. Οι ϖροηγούµενες ϖροσϖάθειές του να ϖραγµατοϖοιήσει την αϖεξάρτηση της ρουµανικής εκκλησίας αϖό τη σερβική, τον έφεραν σε ρήξη µε τον Iωσήφ Rajacici. Ο Α. Σαγκούνα, όϖως αναφέραµε, κατά τη διάρκεια της χειροτονίας του αϖό τους Σέρβους στο Carloviţ υϖοσχέθηκε ότι θα αγωνιστεί για την αναγέννηση της Τρανσυλβανίας και της εκκλησίας της, σύµφωνα µε το κανονικό δίκαιο, τις τους υϖόλοιϖους, κλήρο και λαό... Στο νέο σύνταγµα της Τρανσυλβανίας θα υϖάρξει ειδική ϖαράγραφος µε την οϖοία θα εξασφαλίζεται η αυτονοµία, η ελευθερία και η ισότητα-ισονοµία της Ορθόδοξης εκκλησίας µε τις υϖόλοιϖες εκκλησίες της αυτοκρατορίας». Βλ: Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea si restaurarea ei, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ. 207.

76 76 ανάγκες των ανθρώϖων και το ϖνεύµα της εϖοχής. Η υϖόσχεση αυτή αϖοτέλεσε µια δήλωση ανεξαρτησίας αϖό τη σερβική εκκλησία. 295 Ήδη αϖό τις 16 Μαρτίου 1849, ο Α. Σαγκούνα έγραφε αϖό τη Βιέννη στον Iωσήφ Rajacici: «Τώρα έφτασε ο καιρός... στον οϖοίο εκφραστείτε κατηγορηµατικά για την ανεξαρτησία του ρουµανικού έθνους, τόσο την εκκλησιαστική όσο και την ϖολιτική». 296 Τις θέσεις του σχετικά µε το ζήτηµα της ανεξαρτησίας της ρουµανικής Ορθόδοξης µητρόϖολης της Τρανσυλβανίας, ο εϖίσκοϖος διατύϖωσε στο έργο του «Μνήµες» (1850). 297 Στον Α. Σαγκούνα αϖάντησε µε κείµενό του ο Ιωσήφ Rajacici το 1851 και τον κατηγόρησε ϖως, αϖό ϖροσωϖική φιλοδοξία και άµεσο οικονοµικό όφελος εϖεδίωκε την, µε οϖοιονδήϖοτε τρόϖο, εϖανίδρυση αυτόνοµης µητρόϖολης στο Ardeal. Εϖίσης υϖοστήριζε ότι δεν ήταν δυνατό να αϖοδειχθεί ιστορικά η ύϖαρξη ρουµανικής Ορθόδοξης µητρόϖολης, καθώς αϖό το 17 ο αιώνα και µετά την ϖροσχώρηση του µητροϖολίτη Αθανασίου στην Ουνιτική εκκλησία έϖαψε ϖλέον να υφίσταται και ϖως αϖοτελούσε, αν όχι κλοϖή, σίγουρα ντροϖή ο όϖοιος ισχυρισµός για εϖανίδρυσή της. Ακόµα ανέφερε ότι οι Ρουµάνοι του Banat δεν είχαν δικαίωµα εκλογής εϖισκόϖου οµοεθνή τους, εϖειδή οι Ρουµάνοι κληρικοί δεν είχαν έφεση στο µοναχισµό. Η εισαγωγή του εθνικισµού σε ένα λαό έλεγε ϖως δεν αϖοτελούσε ιδέα στα ϖλαίσια του Χριστιανισµού και ϖροειδοϖοιούσε «... το φιλόδοξο εϖίσκοϖο να λάβει υϖόψη του τον όρκο ϖου έδωσε κατά τη χειροτονία του και το λόγο ϖου εκφώνησε κατά την ενθρόνισή του». 298 Σε όλα τα εϖιχειρήµατα ο Ιωσήφ Rajacici εισήγαγε ϖολιτικούς υϖαινιγµούς. Με τον τρόϖο αυτό ϖίστευε ϖως, θα σταµατούσε τον Α. 295 Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Vasilie Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ) Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Βλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ Βλ: Antwort auf die Angriffe einiger Romanen und der Presse gegen die Einheit der Hierarhie de Morgenlandishen Kirche, ό.ϖ., σ. 44.

77 77 Σαγκούνα χρησιµοϖοιώντας έµµεσα τον ίδιο τον αυτοκράτορα, ϖαραθέτοντας το δίληµµα: «... η ρουµανική µητρόϖολη θα ϖεριλαµβάνει και την Bucovina, εϖοµένως αναλογικά ϖρέϖει να υϖάρχει η µελλοντική ϖροοϖτική µιας ακορουµανικής αυτοκρατορίας, οϖότε ϖοιά θα είναι τότε η άϖοψη της Αυστρίας, της Ρωσίας και της Τουρκίας;» 299 Στο τέλος του κειµένου, ο Σέρβος µητροϖολίτης ικέτευε τους Ρουµάνους να µην αφεθούν θύµατα των ατοµικών φιλοδοξιών κάϖοιων, αλλά να ϖροστατέψουν την ενότητα της Ορθόδοξης εκκλησίας. Τα ϖαραϖάνω, είχαν σαν αϖοτέλεσµα την άµεση ϖρόσκληση του Α. Σαγκούνα αϖό τον υϖουργό ϖολιτισµού και ϖαιδείας, βαρώνο Εδουάρδο Bach (+1884). 300 Ο εϖίσκοϖος αρνήθηκε ευγενικά την όϖοια ανάµιξη του υϖουργού λέγοντας ϖως µϖορεί να ϖροστατεύσει µόνος την τιµή του, κάτι ϖου έκανε δηµοσιεύοντας υϖόµνηµα το 1851, στο οϖοίο χαρακτηρίζει το Σέρβο µητροϖολίτη, «... ως άνθρωϖο ϖου δεν είναι άξιος της θέσης ϖου κατέχει στην Ορθόδοξη εκκλησία». Στον υϖουργό έγραφε, «Τόσο... αϖό το κανονικό δίκαιο, το οϖοίο ανέϖτυξα στις δύο σηµειώσεις µου και σε αυτό το υϖόµνηµα, στο οϖοίο µιλώ µε εύνοια υϖέρ των Ορθόδοξων Ρουµάνων όσο και αϖό την ϖράξη της ανατολικής εκκλησίας, αϖοδεικνύεται ότι οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι, όσον αφορά την εκκλησία τους, η οϖοία κατ εϖανάληψιν έκανε έκκληση ϖρος τον υψηλότατο θρόνο του αυτοκράτορα (= να γίνει ανεξάρτητη), δεν αναφέρουν τίϖοτε άλλο εκτός αϖό το αίτηµά τους. ηλαδή οι εκκλησιαστικές τους υϖοθέσεις να οργανώνονται και να κατευθύνονται σύµφωνα µε τους κανόνες της ανατολικής εκκλησίας και τις διδαχές των Αγίων Πατέρων. Κατά συνέϖεια η εκκλησία τους εϖιθυµούν να διοικείται... όϖως και η εκκλησία των Σέρβων». 301 Παράλληλα ϖρέϖει να αναφέρουµε ϖως το 1850 στη Βιέννη συγκλήθηκε εϖισκοϖική σύνοδος, στην οϖοία συζητήθηκαν τα ϖροβλήµατα 299 Βλ: Antwort auf die Angriffe einiger Romanen und der Presse gegen die Einheit der Hierarhie de Morgenlandishen Kirche, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ. 113.

78 78 της Ορθόδοξης εκκλησίας στην εϖικράτεια της αυτοκρατορίας. Ο Ιωσήφ Rajacici, µε την ιδιότητα του ϖροέδρου της συνόδου, ϖαρεµϖόδιζε οϖοιαδήϖοτε συζήτηση για το θέµα της εϖανίδρυσης της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης στην Τρανσυλβανία. Ο εϖίσκοϖος Ευγένιος Hacman ( ) 302 της Bucovina έθεσε το ϖρόβληµα στις 23 Μαρτίου 1851 και ο Σέρβος µητροϖολίτης, για να αϖοφύγει και ϖάλι οϖοιαδήϖοτε συζήτηση, δήλωσε ότι το θέµα ήταν εκτός ηµερήσιας διάταξης. 303 Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνόδου, οι αντιϖρόσωϖοι της σερβικής εκκλησίας έστρεφαν διαρκώς τη συζήτηση σε δευτερεύοντα θέµατα, διότι δεν τους συνέφερε να εστιαστεί το ενδιαφέρον της συνόδου στο ζήτηµα των Ρουµάνων. Ακόµα και αν οι συνεδρίες ϖαρατάθηκαν για ϖολλούς µήνες (15 Οκτωβρίου Ιουνίου 1851) τα κυρίαρχα ϖροβλήµατα δε συζητήθηκαν. 304 Η σύνοδος έληξε στις 3 Ιουλίου Στο έργο του «Μνήµες», ο Α. Σαγκούνα αναφέρει σχετικά: «κάθε εϖίσκοϖος λογικός και φιλότιµος γύρισε άϖρακτος στην εϖαρχία του». 306 Η στάση αυτή των Σέρβων, οδήγησε τον Α. Σαγκούνα στο να ϖαρουσιάσει το ϖρόβληµα αϖευθείας στο υϖουργείο ϖολιτισµού και ϖαιδείας. Έτσι στις 20 Αϖριλίου υϖέβαλε αναφορά στην οϖοία έκανε και ϖάλι έκκληση στο κανονικό δίκαιο και στην ιστορία. Ιδιαίτερα ανέφερε τις αϖοφάσεις των Οικουµενικών Συνόδων, ϖου είχαν δώσει στους εϖισκόϖους κάθε λαού το δικαίωµα να έχουν δικό τους µητροϖολίτη. Ο εϖίσκοϖος δέχτηκε ότι το κανονικό δίκαιο υϖοχρεώνει ένα µητροϖολίτη να θέσει υϖό την ϖροστασία του το λαό µιας ϖλεισιόχωρης µητρόϖολης, η οϖοία εξαιτίας ιδιαίτερων συνθηκών, δεν µϖορεί να λειτουργεί κανονικά, όϖως είχε συµβεί στην 302 Περισ., βλ: T. Bălan, Conflictul episcopului Eugen Hacman cu preoţii din Bucovina, în anul 1848, ϖεριοδ. «Revista arhivelor», 4/2/1941, σσ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Mihai Săsăujan, Note de jurnal ale episcopului Andrei Şaguna-Viena (15 octombrie iulie 1851), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ:Puşcariu, Documente pentru limbă şi istorie, τ. 1, Sibiu 1889, σ

79 79 Τρανσυλβανία µετά την ένωση µε τους Ρωµαιοκαθολικούς. Υϖοστήριζε ακόµη ότι η κατάσταση των Ορθόδοξων της Τρανσυλβανίας άλλαξε ϖρος το καλύτερο, για το λόγο αυτό η κηδεµονία των Σέρβων εϖισκόϖων δεν είναι αναγκαία. Μόνο η εϖανίδρυση των ϖαλαιών µητροϖόλεων µϖορούσε να εξασφαλίσει την ευηµερία και την ϖρόοδο των Ρουµάνων. 307 Οι σχέσεις του εϖισκόϖου µε τη σερβική ιεραρχία δοκιµάστηκαν και ϖάλι σύντοµα. Την 1 η Νοεµβρίου 1851, έλαβε αϖό το Carloviţ οδηγίες σχετικά µε τον τρόϖο ϖου ο κλήρος της Τρανσυλβανίας έϖρεϖε να εορτάσει την ονοµαστική εορτή και τα γενέθλια του αυτοκράτορα. 308 Ο Α. Σαγκούνα αϖάντησε στον Ιωσήφ Rajacici, διαµαρτυρόµενος για το ύφος της εϖιστολής ϖου θεωρούσε ότι οι Ορθόδοξοι της Τρανσυλβανίας βρίσκονται υϖό τη δικαιοδοσία των Σέρβων του Carloviţ. 309 Η εϖόµενη διένεξη ανάµεσα στον Α. Σαγκούνα και τον Ιωσήφ Rajacici, συνέβη το διάστηµα 8-10 Νοεµβρίου Η αιτία της νέας αυτής έντασης ήταν η εξής: Ο εϖίσκοϖος είχε ζητήσει αϖό τον υϖουργό ϖολιτισµού και ϖαιδείας, αλλά και αϖό τον Iωσήφ Rajacici, τη σύγκληση συνόδου µε σκοϖό την ϖλήρωση των κενών θέσεων των εϖισκοϖών Arad, Timişoara και Vârşet. Στο αίτηµα αυτό, το υϖουργείο αϖάντησε θετικά και αϖοφάσισε τη σύγκληση της συνόδου. Mάλιστα του αϖέστειλε και ϖρόσκληση για να λάβει µέρος στις εργασίες. Όµως ο Ιωσήφ Rajacici δεν ϖροσκάλεσε τον Α. Σαγκούνα. Έτσι όταν ο εϖίσκοϖος εµφανίστηκε στη σύνοδο για να λάβει µέρος στις εργασίες της, του ανακοίνωσαν ϖως δεν είχε κανένα τέτοιο δικαίωµα. Οι Σέρβοι εϖίσκοϖοι ανέφεραν ότι ο εϖίσκοϖος της Τρανσυλβανίας θα µϖορούσε να λάβει µέρος στις συνεδρίες της συνόδου ϖου αφορούσαν γενικά θέµατα, όχι όµως και στην εκλογή των εϖισκόϖων, η οϖοία ήταν αϖοκλειστικό ϖρονόµιο του Σερβικού 307 Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ. 88 κ.ε. 308 Βλ: ΑΜ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Carloviţ, 1 Νοεµβρίου Ο I. Rajacici ϖρος τον Α. Σαγκούνα). 309 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 24 Νοεµβρίου Ο Α. Σαγκούνα ϖρος τον I. Rajacici).

80 80 έθνους. Ο Α. Σαγκούνα διαµαρτυρήθηκε στον εκϖρόσωϖο του αυτοκράτορα, όµως δεν έλαβε ικανοϖοιητική αϖάντηση και έτσι εϖέστρεψε στο Sibiu. Στις 10 Nοεµβρίου, στους τρεις εϖισκοϖικούς θρόνους εκλέχθηκαν Σέρβοι κληρικοί. Στις 24 Νοεµβρίου, ο εϖίσκοϖος ζήτησε αϖό τον αυτοκράτορα να ακυρώσει τις εκλογές αυτές, διότι η σερβική ιεραρχία χρησιµοϖοιεί µε τον τρόϖο αυτό τη δικαιοδοσία ϖου έχει στους Ρουµάνους για να ϖροάγει τα εθνικά σερβικά συµφέροντα. Ο αυτοκράτορας συµφώνησε µε τον Α. Σαγκούνα, όµως, θεώρησε έγκυρη την εκλογή των τριών εϖισκόϖων Η ίδρυση του τυϖογραφείου «Arhidiecezane». Η έλλειψη τυϖογραφείου στην ϖεριοχή του Ardeal δηµιουργούσε εϖιϖρόσθετα ϖροβλήµατα στους Ορθόδοξους Ρουµάνους. 311 Τα εκκλησιαστικά και σχολικά βιβλία ϖου κυκλοφορούσαν στο Sibiu αϖό το τέλος του 18 ου αιώνα και µέχρι το 1850, τυϖώνονταν αϖό τους Σάξονες Ιωάννη Bart, Μαρτίνο de Hochmeister και Γεώργιο Cloesius. 312 Η κατάσταση αυτή, 310 Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Ο εϖίσκοϖος συνεργάστηκε µε τους Σέρβους εϖισκόϖους Arad, Timişoara και Vârşet. Αρκετές ήταν οι φορές ϖου ζήτησε αϖό τον Iωσήφ Rajacici να τους εϖιτρέψει να συσκεφθούν για θέµατα ϖου αϖασχολούσαν την εκκλησία στην ϖεριοχή τους. Εϖίσης ζήτησε τη σύγκληση γενικής συνόδου, όµως ο Iωσήφ Rajacici αν και συµφώνησε ότι ήταν αναγκαία, την ανέβαλε διότι δεν ήταν διατεθειµένος να δώσει την ευκαιρία για µια δηµόσια συζήτηση σχετικά µε την Ορθόδοξη ρουµανική µητρόϖολη. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Sibiu, 28 Μαΐου Ο Α. Σαγκούνα ϖρος τον I. Rajacici), υϖ. αριθ (Carloviţ, 16 Αϖριλίου Ο I. Rajacici ϖρος τον Α. Σαγκούνα). 311 Βλ: Vasile epicopul Oradiei, La o sută de ani de la moartea mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Vasile Popp, Disertaţie despre tipografiile româneşti, Sibiu 1838, σ. 32. Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 203 (Sibiu, χ.χ.)

81 81 οδήγησε τον Α. Σαγκούνα να αϖοφασίσει την ίδρυση εκκλησιαστικού τυϖογραφείου, για να καλύψει κυρίως τις ανάγκες της εϖισκοϖής του. 313 Στις 17 Ιουνίου , ο εϖίσκοϖος υϖέβαλε στον κυβερνήτη Wohlgemuth αίτηση (υϖ. αριθ. 490/1850) 315, στην οϖοία ϖεριέγραφε τη δύσκολη θέση της εϖισκοϖής του Αrdeal, εξαιτίας της έλλειψης σχολικών και εκκλησιαστικών βιβλίων και ζητούσε την άδεια να ιδρύσει µε ϖροσωϖικά του κεφάλαια ένα τυϖογραφείο στο Sibiu. 316 O Wohlgemuth xωρίς να λάβει υϖόψη του τις διαµαρτυρίες των Ρωµαιοκαθολικών, της Κυβέρνησης και της Ουνιτικής ιεραρχίας, ενέκρινε την αίτηση του Α. Σαγκούνα. 317 Όταν ϖήρε την έγκριση, ο εϖίσκοϖος αγόρασε µε ϖροσωϖικά του χρήµατα δύο τυϖογραφικές µηχανές αϖό την Pesta και τις δώρησε στο τυϖογραφείο της εϖισκοϖής ϖου ονοµάστηκε «Tipografia Arhidiecezane» (= αρχιδιακονικό τυϖογραφείο). 318 Στην αγορά του γενικού εξοϖλισµού του τυϖογραφείου συνέβαλε και ο ηγούµενος Νeonil αϖό τη µονή Neamţ Το µοναδικό τυϖογραφείο της Τρανσυλβανίας, ήταν ιδιοκτησία της Ουνιτικής µητρόϖολης του Blaj. Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Μircea Păcurariu, Andrei Şaguna-activitatea editorială, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 17 Ιουνίου 1850). 316 Βλ: Gheorghe Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, εκδ. Tiparul Tipografiei Arhidiacezane, Sibiiu 1909, σ Βλ: Pope a, Escelentia Sea Archiepiscopului şi Metropolitul Andreiu Baron de Siagun a, ό.ϖ., σ Η έγκριση ανακοινώθηκε στον Α. Σαγκούνα στις 31 Αυγούστου Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 31 Αυγούστου 1850). 318 Βλ: Onisifor Ghibu, Din istoria literaturii didactice româneşti, Bucureşti 1975, σ. 289, σηµ. 59. Memoriile arhiepiscopului şi mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Bλ: Bănescu, Stareţul Neonil corespondenţa sa cu C. Hurmuzaki şi Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Στο έργο αυτό ο συγγραφέας ϖαραθέτει εϖιστολές αϖό την αλληλογραφία κατά τη χρονική ϖερίοδο 5 Ιανουαρίου Μαρτίου 1852, µεταξύ των Α. Σαγκούνα και ηγουµένου Neonil. Περισ., βλ: C. Erbiceanu, Corespondenţa privitoare la relaţiile lui Şaguna cu archiereii din Ţara Românească şi Moldova, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XXXIII, 1909, σσ

82 82 Ο εϖίσκοϖος τέλεσε τα εγκαίνια στις 27 Αυγούστου ιευθυντής του τυϖογραφείου διορίσθηκε ο Γερµανός Ιωσήφ Gerber αϖό το Cernăuţi, µε τον οϖοίο ο Α. Σαγκούνα είχε υϖογράψει την 1 η Αυγούστου 1850 συµβόλαιο διάρκειας τριών ετών. Ο µισθός του ορίσθηκε στο ϖοσό των 50 F µηνιαία, ενώ το ϖρόγραµµα λειτουργίας του τυϖογραφείου θα ήταν για τους θερινούς µήνες αϖό τις έξι το ϖρωί µέχρι τις δώδεκα το µεσηµέρι και αϖό τις τρεις µέχρι τις οκτώ το αϖόγευµα, ενώ για τους χειµερινούς µήνες αϖό τις εϖτά το ϖρωί µέχρι τις δώδεκα το µεσηµέρι και αϖό τις δύο µέχρι τις εϖτά το αϖόγευµα. 320 Το οίκηµα του τυϖογραφείου βρισκόταν αρχικά στην οδό Iernii (Wintergasee) αριθ. 194 και το 1867 µεταφέρθηκε στην οδό «Măcelarilor» 321 (= Κρεοϖολών-Fleischergasse, µετά το 1918 οδός Μητροϖόλεως) όϖου λειτουργεί µέχρι σήµερα. 322 Αϖό τα ϖρώτα κείµενα ϖου τυϖώθηκαν µε λατινικούς χαρακτήρες 323 ήταν, η υϖ. αριθ. 775/27 Αυγούστου εγκύκλιος του Α. Σαγκούνα «ϖρος τον αγαϖητό µου κλήρο και το λαό της εϖισκοϖής» 325, στην οϖοία αναφερόταν στο 320 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ουσιαστική στην οργάνωση και τη λειτουργία του τυϖογραφείου, ήταν η συµβολή του Ρουµάνου ηµητρίου Lazarevici, ο οϖοίος εργαζόταν σαν στοιχειοθέτης στο βασιλικό τυϖογραφείο της Buda. Bλ: Iustin şi George Tambozi, Andrei Şaguna şi lumina tiparului, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Βλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Păcurariu, Andrei Şaguna-activitatea editorială, ό.ϖ., σ Βλ: Ana Baciu, Contribuţia Mitropolitului Andrei Şaguna la naţionalizarea scrisului românesc, στο: «Anuar V ( )», Cluj-Napoca 2000, σ. 375 κ.ε. Της ιδίας: Mitropolitul Andrei Şaguna şi disputele filologice privid introducerea alfabetului latin în scrierea limbii române, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », Cluj-Napoca 2003, σ Bλ: I. Beju, Activitatea Tipografiei Arhidiacezane-primii cinci ani, , εφηµ., T.R., έτ. XCVIII, 1950, φύλ , σ. 2. Την εγκύκλιο 775 και τις 738 και 900, εξέδωσε ο Α. Σαγκούνα συνολικά στις 12 Νοεµβρίου Βλ: A.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 615 (Sibiu, 12 Νοεµβρίου 1851). 325 Βλ: A.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 27 Αυγούστου 1850). Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ. 3.

83 83 σκοϖό ίδρυσης του τυϖογραφείου. 326 Αµέσως µετά τυϖώθηκε ένα ϖοίηµα του Ανδρέα Mureşan ( ) σχετικό µε την ίδρυση του τυϖογραφείου. 327 To τυϖογραφείο εργαζόταν µε γρήγορους ρυθµούς, για να εφοδιαστούν σύντοµα µε βιβλία τα σχολεία και οι εκκλησίες των Ορθόδοξων Ρουµάνων. 328 Η δραστηριότητα όµως αυτή συνάντησε αρκετά εµϖόδια. Το 1855 ορισµένοι κάτοικοι του Blaj, κατήγγειλαν τον Α. Σαγκούνα στον υϖουργό ϖολιτισµού και ϖαιδείας Λέων Thun ότι, τυϖώνοντας εκκλησιαστικά βιβλία στη ρουµανική γλώσσα ϖροκαλούσε οικονοµική ζηµία στο τυϖογραφείο της Ουνιτικής ιερατικής σχολής. 329 Ακόµα, η σερβική ιεραρχία του Banat αφόρισε όσους αγόραζαν βιβλία, ϖου τυϖώνονταν στο τυϖογραφείο του Α. Σαγκούνα. 330 Προβλήµατα στη λειτουργία του τυϖογραφείου δηµιούργησε και ο υϖουργός Thun, ο οϖοίος λίγο µετά την έναρξη της λειτουργίας του τυϖογραφείου, αµφισβήτησε το δικαίωµά του να εκδίδει εκκλησιαστικά και 326 Βλ: T. Bodogae, 100 de ani întemeierea tipografiei Arhidiecezane din Sibiu, στην εφηµ., T.R., έτ. XCVIII, 1950, φύλ , σ Το ϖοίηµα είχε ως εξής: «Ανάϖνεε, Ρουµανία, γεµάτη ϖόνους, βλέϖοντας ϖως η µοίρα σου αρχίζει και αλλάζει. Αρκετά έµεινες στη σκιά, στην τυφλή αϖαιδευσία. Σε ϖαράβλεψαν, αλλά δε φταίς εσύ! Ανάϖνεε, διότι η ϖρόνοια, ϖου οδηγεί τον κόσµο, συγκινηµένη αϖό τον ϖόνο και τον αιώνιό σου στεναγµό, έστειλε στο ϖοίµνιό της ϖοιµένα, το όνοµα του οϖοίου αξίζει υϖόληψη και σεβασµό ακόµα και στον ξένο. Σ αυτόν το ρουµανικό έθνος βλέϖει το δικό του ϖατέρα, ϖου ανασταίνει ένα λαό ηττηµένο αϖό το βαρύ ζυγό και για να τον ευχαριστήσει, του φωνάζει µε γλυκά λόγια: Ζήτω ο Ανδρέας Σαγκούνα, ο άξιος αρχιερέας!». Βλ: Joandrea, Andrei Baron da Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Andrei Şaguna şi lumina tiparului, ό.ϖ., σ. 41.

84 84 σχολικά βιβλία για τις ανάγκες των Ορθόδοξων Ρουµάνων. Έτσι, άρχισε ένας µακροχρόνιος αγώνας ανάµεσα στον εϖίσκοϖο Α. Σαγκούνα και στον υϖουργό ϖολιτισµού και ϖαιδείας, µέχρις ότου, µε το διάταγµα της 14 ης εκεµβρίου 1860, αναγνωριστεί στο τυϖογραφείο το δικαίωµα να τυϖώνει εκκλησιαστικά βιβλία όχι µόνο για την εϖισκοϖή της Τρανσυλβανίας, αλλά και για τις Ορθόδοξες ρουµανικές εϖισκοϖές του Arad, Vârşeţ, Timişoara, Bucovina. 331 O εϖίσκοϖος αϖέδιδε µεγάλη σηµασία στα βιβλία ϖου τυϖώθηκαν στο τυϖογραφείο της εϖισκοϖής του. Το γεγονός αυτό διαϖιστώνουµε αϖό τις εϖιστολές ϖου έστελνε στους Ορθόδοξους εϖισκόϖους της αυτοκρατορίας και των ρουµανικών ηγεµονιών, στους ιερείς και τους ϖρωθιερείς, τους οϖοίους ϖαρακαλούσε να τα διανείµουν σε όσο ήταν δυνατόν ϖερισσότερους ϖιστούς. Ακόµα και αϖό το γεγονός ότι έστειλε αρκετές φορές αντίτυϖα των βιβλίων στον αυτοκράτορα. 332 Αϖό το τυϖογραφείο της εϖισκοϖής εκδόθηκαν είκοσι ϖέντε βιβλία ϖου έγραψε ή εϖεξεργάστηκε ο Α. Σαγκούνα, καθώς και ακόµη είκοσι έξι, τα οϖοία γράφτηκαν µε ϖροτροϖή του. 333 Κάθε χρόνο εξέδιδε το εϖισκοϖικό ηµερολόγιο και δηµοσίευε δωρεάν την εϖετηρίδα του ρουµανικού γυµνασίου του Braşov και του Ευαγγελικού-Σαξονικού γυµνασίου του Sibiu. 334 Ο Α. Σαγκούνα στην 4 η ϖαράγραφο της διαθήκης του, σχετικά µε τον τρόϖο διοίκησης του τυϖογραφείου, έγραφε: «Το εϖισκοϖικό τυϖογραφείο ϖου ίδρυσα εγώ µε τα δικά µου έξοδα και ϖου το δώρησα στην εκκλησία µας του Αrdeal την ηµέρα των εγκαινίων του στις 27 Αυγούστου του 1850, το οϖοίο µέχρι το θάνατό µου φρόντισα-και µόνον ο Θεός ξέρει µε ϖόσες δυσκολίες το υϖερασϖίστηκα αϖό τους 331 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Pompiliu, Andrei Şaguna, om de cultură şi acţiune, ό.ϖ., σ. 15. Στις 2 Αυγούστου 1857, ο Α. Σαγκούνα έστειλε στον αυτοκράτορα δεκατρείς τόµους αϖό το «Κυριακοδρόµιο». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 2 Aυγούστου 1857). 333 Βλ: Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ό.ϖ., σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ. 116.

85 85 εχθρούς της εκκλησίας και του ρουµανικού έθνους µας, το δηλώνω και τώρα, ως ιδρυτής του, ϖεριουσία της εκκλησίας, δηλαδή της αρχιεϖισκοϖής µας του Αrdeal...» Η έκδοση της εφηµερίδας «Τelegraful Român». Ο Α. Σαγκούνα σύντοµα διαϖίστωσε ϖως ήταν αναγκαία η ίδρυση ενός ελεγχόµενου αϖό τη ρουµανική Ορθόδοξη εκκλησία δηµοσιογραφικού οργάνου στην καρδιά της αυτοκρατορίας, στη Βιέννη 336, µέσω του οϖοίου, και µε γλώσσες συγγραφής τα ρουµανικά και γερµανικά, θα ϖροβάλλονταν τα δίκαια του ρουµανικού έθνους. 337 Όµως, ϖαρά τις εϖίµονες και εϖίϖονες ϖροσϖάθειές του, ο εϖίσκοϖος είδε την ιδέα του να ναυαγεί στη Βιέννη. Έτσι θεώρησε σκόϖιµο να την ϖραγµατοϖοιήσει στο Sibiu. Για το λόγο αυτό το 1850 συνεργάστηκε µε τον ιστορικό Ααρών Florian ( ) για την έκδοση ϖεριοδικού µε την ελϖίδα ότι θα µϖορούσε να εξασφαλίσει ϖροκαταβολικά οκτακόσιους ή χίλιους συνδροµητές αϖό όλες της ϖεριοχές της Ρουµανίας Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 1 Αυγούστου 1871). 336 Bλ: Atena Tambozi, Andrei Şaguna şi Telegraful Ronân, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Η ϖρώτη αίτηση στον αυτοκράτορα για την έκδοση εφηµερίδας υϖοβλήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου Το 1850 οι οµογενείς της Βιέννης εϖανήλθαν στο αίτηµά τους. Ο Ααρών Florian έγραφε στον ιστορικό και συγγραφέα Ιωάννη Maiorescu ( ): «... είναι άµεση ανάγκη, όϖως υϖοστηρίζει ο εϖίσκοϖός µας, η έκδοση εφηµερίδας στα ρουµάνικα και γερµανικά ϖου να αντιϖροσωϖεύει τα συµφέροντά µας. Μακριά αϖό όλα τα εµϖόδια και συµφέροντα ϖου δεν εϖιτρέϖουν να ακουστεί η ϖραγµατική φωνή του λαού µας, η εφηµερίδα αυτή θα χαίρει ελευθερίας λόγου, ίσης µε εκείνη των Γερµανικών εφηµερίδων. Όσο για τη διανοµή της, όλα θα είναι εύκολα αφού η εϖικοινωνία της ϖρωτεύουσας µε την εϖαρχία είναι συχνή και σίγουρη. Ο εϖίσκοϖος µε ϖαρακάλεσε να σας µεταφέρω την ιδέα του για να εκφράσετε την ϖροσωϖική σας γνώµη». Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ , υϖ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ. 121.

86 86 Στο Sibiu τότε εκδίδονταν ακόµα δύο ρουµανικές εφηµερίδες, οι οϖοίες εξυϖηρετούσαν τα συµφέροντα των Ουνιτών και αγνοούσαν ηθεληµένα τα ϖραγµατικά ϖροβλήµατα ϖου αντιµετώϖιζε η ϖλειοψηφία του ρουµανικού ϖληθυσµού. Ο Α. Σαγκούνα υϖοστήριζε ότι οι εφηµερίδες αυτές δεν είχαν ϖολιτιστική και ηθική αξία και ϖως ήταν αϖορίας άξιο το γεγονός ότι οι αρχές εϖέτρεϖαν την έκδοση εντύϖων χωρίς ουσιαστικό ϖεριεχόµενο. Υϖοστήριζε ϖως ήταν δυνατή η έκδοση εφηµερίδας ϖου θα εξυϖηρετούσε τα κρατικά συµφέροντα, αλλά ϖαράλληλα θα ενηµέρωνε µε ειλικρίνεια το λαό, έτσι ώστε να αϖοφευχθούν τα λάθη του ϖαρελθόντος, όταν ο λαός έϖεφτε θύµα εσκεµµένης ϖαραϖληροφόρησης και γινόταν άβουλο όργανο στα χέρια των ξένων. 339 Ο εϖίσκοϖος είχε στην ϖροσϖάθειά του αυτή αξιόλογους συνεργάτες, οι οϖοίοι ϖροσφέρθηκαν εθελοντικά να αναλάβουν τη σύνταξη της εφηµερίδας. εν είχε εξασφαλίσει µόνο την άδεια του αυτοκράτορα, για την οϖοία ζήτησε την ϖροσωϖική ϖαρέµβαση του Schwartzenberg. Με τη σειρά του υϖοσχέθηκε ϖως θα δηµοσίευε όλες τις κρατικές διαταγές, όϖως συνέβαινε και µε τα υϖόλοιϖα έντυϖα της ϖεριοχής. 340 Στις 30 Οκτωβρίου 1852 o Α. Σαγκούνα υϖέβαλε αίτηση στον κυβερνήτη Schwartzenberg και στην ανώτατη διοίκηση της αστυνοµίας για την έκδοση εφηµερίδας µε τίτλο «Λαϊκός Τηλέγραφος». Ενώ όµως όλοι ανέµεναν να χορηγηθεί η άδεια για την έκδοσή της, στάλθηκε µία συνδροµή για τον «Τelegraful Român» (= ρουµανικό τηλέγραφο). Έτσι το όνοµα µε το οϖοίο εκδόθηκε η εφηµερίδα ήταν «ρουµανικός τηλέγραφος». 341 Οι αυστριακές αρχές αϖάντησαν σε σύντοµο χρονικό διάστηµα και στις 15 εκεµβρίου η 339 Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Andrei Şaguna şi Telegraful Ronân, ό.ϖ., σ. 48. Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, ό.ϖ., σ Βλ: Chindriş, Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 39. Răşinăreanul, Invingător şi niciodată înfrînt, ό.ϖ., σ. 64. Slavici, Opera, ό.ϖ., σ Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 839 (Sibiu χ.χ.) Πολλοί εξέφρασαν την εϖιθυµία τους να εγγραφούν συνδροµητές στον «Τelegraful Român». Μεταξύ αυτών και ικανός αριθµός ιερέων και δασκάλων αϖό την ευρύτερη ϖεριοχή του Ardeal. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 20 Νοεµβρίου 1854).

87 87 αίτηση του εϖισκόϖου εγκρίθηκε. Το ϖρώτο φύλλο του «Τelegraful Român» 342 κυκλοφόρησε στις 3 Ιανουαρίου Μέχρι το 1863 κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδοµάδα και στη συνέχεια τρεις. 344 Αµέσως µετά ο εϖίσκοϖος υϖέγραψε συµβόλαιο συνεργασίας µε τον Ααρών Florian, στον οϖοίο ανέθεσε την σύνταξη της εφηµερίδας. 345 Ο «υϖεύθυνος σύνταξης», όϖως αναφερόταν στο συµβόλαιο, διαµόρφωσε σε συνεργασία µε τον εϖίσκοϖο το ϖροφίλ της εφηµερίδας. Έτσι άρχισε να εκδίδεται ένα έντυϖο µε ύφος ϖολιτικό, εµϖορικό, αλλά και ϖολιτιστικό και ιστορικό. 346 Πρέϖει να εϖισηµάνουµε ϖως, στο συµβόλαιο συνεργασίας µε τον υϖεύθυνο σύνταξης αναγράφεται σαν ειδικός όρος ότι: «... ο συντάκτης ϖριν ϖροχωρήσει στην έκδοση οϖοιουδήϖοτε φύλλου θα ϖρέϖει λίγες ώρες ϖριν να µου ϖαραδίδει τουλάχιστον ένα αντίτυϖο, για να κρίνω αν ϖρέϖει να δηµοσιευτεί... Τα άρθρα εκείνα ϖου µϖορεί να ϖροκαλέσουν αναταραχή θα µου ϖαραδίδονται ϖριν τυϖωθούν, για να µην δηµοσιευτεί κάτι χωρίς την έγκρισή µου». 347 Η εφηµερίδα ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα, γεµάτη ειδήσεις αϖό όλη την εϖικράτεια, διότι ο εϖίσκοϖος είχε τις ϖηγές του στην ϖρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Ακόµα και ο ανταγωνιστής εκδότης Băruţiu ϖαραδεχόταν: «... ο Σαγκούνα είχε ϖληροφορίες αϖό τη Βιέννη και έβγαζε είδηση, χωρίς να µϖορούµε να καταλάβουµε αϖό ϖου και ϖότε» Βλ: Mircea Păcurariu, Cultura teologică românească între anii , ϖεριοδ. S.T., έτ. XXVII, 1975, τεύχ. 9-10, σ Βλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Ghibu, Din istoria literaturii didactice româneşti, ό.ϖ., σ. 289, σηµ. 59. Papuc, Din trcutul Bisericii şi patrici noastre, întru pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna, la 175 de ani de la naşterea sa, ό.ϖ., σ. 64. Πρβλ: Lascu, Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 4 Αϖριλίου 1855). Εδώ ο εϖίσκοϖος διορίζει διευθυντή της εφηµερίδας τον Ααρών Florian. Τον Florian, διαδέχθηκε ο Νικόλαος Cristea. Bλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Andrei Şaguna şi Telegraful Ronân, ό.ϖ., σ Βλ: Ioan cavaler de Puşcariu, Reminiscenţie din anul 1860 de un contemporan, Sibiu 1897, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 195.

88 88 Στην εφηµερίδα συχνά έγραφε και ο ίδιος ο εϖίσκοϖος, είτε εϖώνυµα είτε ανώνυµα. Με τον τρόϖο αυτό, ϖροσέδωσε στο «ρουµανικό τηλέγραφο» ϖροσωϖικότητα, ύφος και ϖοιότητα. Ακόµα και σήµερα οι ϖνευµατικοί αϖόγονοί του (Christea, Gandea, Balan, Staniloae, Marcu, Plamadeala), διατηρούν το ύφος ϖου έδωσε στον «ρουµανικό τηλέγραφο» ο Α. Σαγκούνα, θέλοντας έτσι να τιµήσουν το δηµιουργό και εµϖνευστή της εφηµερίδας. 349 Ο Ρουµάνος ϖοιητής Μιχαήλ Eminescu ( ) εκτιµούσε ιδιαίτερα το «ρουµανικό τηλέγραφο» και τον θεωρούσε όϖως έλεγε: «... το σϖουδαιότερο έντυϖο ϖέρα αϖό τα Καρϖάθια στο οϖοίο ήταν µόνιµη η αίσθηση της ταϖεινής, αλλά σοφής και σίγουρης ϖολιτικής ήϖιων τόνων του αξέχαστου Aνδρέα Σαγκούνα» Η ίδρυση σχολείων Ο Α. Σαγκούνα ϖίστευε ότι µόνο ένας µορφωµένος λαός γνωρίζει να διεκδικεί τα δικαιώµατα και µϖορεί να υϖερασϖίζεται την αξιοϖρέϖειά του. Για το λόγο αυτό, αµέσως µετά την άφιξή του στο Ardeal, µερίµνησε για την οργάνωση της εκϖαίδευσης τoυ ϖοιµνίου του. 351 Την ϖερίοδο εκείνη µόνο ένας ϖεριορισµένος αριθµός Ρουµάνων φοιτούσε στα ουγγρικά εκϖαιδευτικά ιδρύµατα, διότι: «... η θέση των Ρουµάνων µαθητών και φοιτητών στα ουγγρικά σχολεία και ϖανεϖιστήµια ήταν ταϖεινωτική» Ο Α. Σαγκούνα υϖέγραφε τα ανώνυµα άρθρα του µε Α. Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Răşinăreanul, Invingător şi niciodată înfrînt, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα, αναφέρει σε εγκύκλιό του ϖρος τον κλήρο στις 12 Φεβρουαρίου 1848: «Γνωρίζοντας τη µεγάλη εϖιθυµία ϖου έχει ο λαός µας για να αϖοκτήσει µόρφωση... καλώ τον κλήρο να συντάσσει και να εκφωνεί οµιλίες στούς ναούς, να διδάσκει και να φωτίζει το λαό µας, ώστε αϖό το σκοτάδι της αµάθειας, στην οϖοία δυστυχώς βρίσκεται εδώ και ϖολλούς αιώνες, να φτάσει στο ήσυχο λιµάνι της εϖιστήµης και της ϖαιδείας, να γίνει ένας ϖεϖαιδευµένος λαός». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Μ. Βοghian, Andrei Şaguna şi opera sa culturala, preocuparile şcoale, M.A., έτ. ΧΧΧΙ, 1986, τεύχ. 3, σ. 61.

89 89 Για να διαϖιστώσει κανείς το µέγεθος της ϖροσϖάθειας ϖου κατέβαλε ο εϖίσκοϖος για να οργανώσει την εκϖαίδευση των Ορθόδοξων της Τρανσυλβανίας, είναι αϖαραίτητη η αναφορά στην ϖερίοδο του ϖροκατόχου του. Το 1817, όταν εϖίσκοϖος των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας ήταν ο Βασίλειος Moga, η κυβέρνηση του Ardeal, µε διάταγµα, του αφαίρεσε την ευθύνη εϖίβλεψης των σχολείων για το ϖοίµνιό του και την ϖαραχώρησε στον Ούγγρο Ρωµαιοκαθολικό εϖίσκοϖο της Alba-Iulia. Με τον τρόϖο αυτό, ο έλεγχος της λειτουργίας των ρουµανικών σχολείων του Ardeal ϖεριήλθε στην αϖοκλειστική αρµοδιότητα της ουγγρικής κυβέρνησης. 353 Ο εϖίσκοϖος Βασίλειος Moga αντιστάθηκε σθεναρά στην εϖιδίωξη της κρατικής αρχής να αϖοκτήσει τον ϖλήρη έλεγχο της εκϖαίδευσης των Ρουµάνων. Αϖό την έρευνα των σχετικών ϖηγών διαϖιστώνουµε ότι ενδιαφέρθηκε για την εκϖαίδευση των Ορθόδοξων Ρουµάνων αϖό την ϖρώτη στιγµή. Σε ϖοιµαντορικό του µήνυµα το 1811 ϖροέτρεϖε τους ϖιστούς να µεριµνούν για την εκϖαίδευση των ϖαιδιών τους και να τα στέλνουν στο σχολείο. Στις 20 Οκτωβρίου 1815 ανακοίνωσε στους ϖρωθιερείς ϖως στο σεµινάριο για τους ιερείς θα γίνονταν δεκτοί µόνο αϖόφοιτοι του δηµοτικού, οι οϖοίοι έϖρεϖε να γνωρίζουν ανάγνωση, αριθµητική, εκκλησιαστική µουσική και να έχουν συστατική εϖιστολή αϖό τον εϖίσκοϖο. Στις 23 Φεβρουαρίου 1822 τους ϖροέτρεψε να φροντίσουν ώστε οι δάσκαλοι των χωριών να διδάσκουν στα ϖαιδιά λατινικά, αλλά και ουγγρικά, για να µϖορέσουν να συνεχίσουν τις σϖουδές τους και στα ανώτατα εκϖαιδευτικά ιδρύµατα, δικαίωµα ϖου είχε εκχωρηθεί ϖεριστασιακά και στους Ρουµάνους. 354 Υϖήρχαν την ϖερίοδο εκείνη στα χωριά της ευρύτερης ϖεριοχής του Ardeal, ϖερίϖου τριακόσια σχολεία. Οργανωµένα δηµοτικά σχολεία 353 Βλ: I. Matei, Opera şcolară a Mitropolitului Şaguna, Biblioteca Asociaţiei Mirenilor Frăţia Ortodoxă Românâ Cluj Braşov, εκδ. Tipografia Artra, Braşov 1944, σ Βλ: Chirilă, Elementele structurale ale proiectului educaţional al mitropolitului Andrei Şaguna (contextualizare europeană), ό.ϖ., σ. 164.

90 90 λειτουργούσαν µόνο στο Braşov 355, Săcele, Răşinari, Sălişte και στις ϖεριοχές Ţara Oltului και Năsăud 356. Τα σχολεία αυτά ονοµάζονταν «λαϊκά σχολεία». 357 Τα µοναδικά ρουµανικά ανώτατα εκϖαιδευτικά ιδρύµατα στην Τρανσυλβανία ήταν το θεολογικό σεµινάριο ϖου ανήκε στην Ουνιτική µητρόϖολη του Blaj και η Ορθόδοξη ιερατική σχολή στο Sibiu. 358 Οι Ρουµάνοι στην ϖανεθνική συνέλευση του Blaj είχαν ζητήσει αϖό τον αυτοκράτορα: «... να ιδρυθούν ρουµανικά σχολεία σε όλες τις ϖόλεις και τα χωριά, µε το αϖόλυτο δικαίωµα να εκλέξουν τους διευθυντές και τους καθηγητές τους και να 355 Bλ: S. Toma, Un templu al culturii-colegiu Naţional Andrei Şaguna-150 de ani, Braşov 2000, σ. 18. Περισ., βλ: A. Bârseanu, Istoria şcoalelor centrale române greco-ortodoxe din Braşov, Braşov 1902, σ. 20 κ.ε., V. Netea, Legături între Arhiepiscopia Sibiului şi românii de peste Carpaţi, στο: «Αrhiepiscopia Sibiului, Pagini de Istorie», Sibiu 1981, σ N. Sulică, Cea mai veche şcoală românească în cuprinsul României întregite, Bucureşti V. A. Urechia, Istoria şcoalelor ΙΙΙ, χ.τ, χ.χ. σ Για τα σχολεία στο Năsăud, ϖερισ., βλ: Virgil Şotropa, Nicolae Drăgan, Istoria şcoalelor năsăudene, Năsăud Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Κατά το 1848 δε λειτουργούσε για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας κανένα γυµνάσιο ή λύκειο. Το ίδιο διάστηµα, οι Ούγγροι είχαν εικοσιδύο γυµνάσια, τρία λύκεια, δύο ακαδηµίες και ϖέντε κολλέγια. Οι Σάσες διέθεταν ϖέντε γυµνάσια και ένα ϖανεϖιστήµιο, ενώ οι Ουνίτες Ρουµάνοι ένα λύκειο και αϖό ένα γυµνάσιο στο Blaj και στο Beiuş. Bλ: Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ό.ϖ., σ. 57. Ο ιστορικός N. Iorga, ϖεριγράφει την ϖολιτιστική και εκϖαιδευτική κατάσταση ϖου εϖικρατούσε τότε στις ϖεριοχές ϖου εξετάζουµε, ως εξής: «Το Αrdeal και οι άλλες Oυγγρικές ϖεριοχές δεν έδιναν εκείνη την εϖοχή κανένα ερέθισµα για την ϖροαγωγή και την ανάϖτυξη του ρουµανικού ϖολιτισµού... Είναι µια ϖερίοδος στασιµότητας η οϖοία δεν έδωσε συγγραφείς και βιβλία, αλλά ϖροετοίµασε µόνο ϖροσωϖικότητες, οι οϖοίες λίγο αργότερα θα δηµιουργούσαν ϖνευµατικά ρεύµατα. Ενα κέντρο µόνο ανωτάτης εκϖαίδευσης έµεινε και συνέχισε να αναϖτύσσεται, το Blaj. Οι αϖόφοιτοι του Ουνιτικού γυµνασίου µϖορούσαν να υϖηρετήσουν ως ιερείς ή καθηγητές, όµως οι ϖερισσότεροι αϖό αυτούς ϖροτιµούσαν να φοιτήσουν στη νοµική σχολή στο Cluj για να γίνουν δικηγόροι, δικαστές ή υϖάλληλοι. Οι Ορθόδοξοι αϖό την ϖλευρά τους, δεν είχαν κατάλληλα σχολεία. Στο Αrdeal, ο εϖίσκοϖος Βασίλειος Moga δεν µϖόρεσε να οργανώσει στο Sibiu κατάλληλη ιερατική σχολή...» Βλ: Nicolae Iorga, Istoria Literaturii Române în secοlul al XVII-lea, Bucureşti 1937, σ

91 91 οργανώσουν τα µαθήµατα µε βάση ένα εκϖαιδευτικό ϖρόγραµµα ϖου θα διαϖνεόταν αϖό ϖνεύµα αϖόλυτης ελευθερίας». 359 Την ανάγκη άµεσης ίδρυσης ρουµανικών σχολείων αναφέρει δηµοσίευµα στις 20 Oκτωβρίου 1849 του βαρώνου Wohlgemuth, ο οϖοίος διαϖίστωνε: «... είναι µεγάλη ανάγκη να εισαχθεί η εκϖαίδευση σε όλες τις ρουµανικές ϖεριοχές της χώρας... ανακοινώνουµε στο ρουµανικό έθνος ότι για τη µόρφωση και την αϖόκτηση ικανών δασκάλων για τα λαϊκά σχολεία, αϖοφασίστηκε να ιδρυθούν δύο σχολές στο Năsăud και στο Orlat». 360 Ο Α. Σαγκούνα, ϖαρά τις µεγαλόϖνοες ϖροτάσεις ορισµένων να ιδρύσει αµέσως ϖανεϖιστήµιο 361, άρχισε την αναδιοργάνωση της εκϖαίδευσης µε την ίδρυση λαϊκών σχολείων µόνο για Ορθόδοξους Ρουµάνους. 362 εν εϖιθυµούσε την ίδρυση µεικτών θρησκευτικά σχολείων, για να µην υϖοστούν οι Ορθόδοξοι ϖροσηλυτισµό αϖό τους Ουνίτες. 363 Αντιστάθηκε εϖίσης στη 359 Βλ: Gh. Bariţiu, Părţi alese din istoria Transilvaniei, τ. Β, Sibiu 1891, σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Την 1η Σεϖτεµβρίου 1849 οι Ρουµάνοι βουλευτές υϖέβαλαν αίτηση στο υϖουργείο ϖολιτισµού, στην οϖοία αναφέρονταν στον αριθµό των σχολείων των άλλων εθνοτήτων και ζητούσαν για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους την ίδρυση ϖανεϖιστηµίου στο Blaj µε σχολές Ορθόδοξης θεολογίας και νοµικής. Βλ: Popea, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , ό.ϖ, σ Για τη στάση του Α. Σαγκούνα, ο K. Hitchins αναφέρει σχετικά: «Το ενδιαφέρον ϖου έδειχνε ο Α. Σαγκούνα για την ανώτατη εκϖαίδευση ήταν µέτριο. Στις αρχές της δεκαετίας του 1850, ζήτησε µε αίτηση την ίδρυση νοµικής σχολής για τους Ρουµάνους του Cluj και ϖροσϖάθησε να ϖείσει τη Σαξονική ακαδηµία του Sibiu να κάνει κάϖοια αϖό τα µαθήµατά της στα ρουµανικά, αλλά χωρίς αϖοτέλεσµα. Όµως δεν ϖροχώρησε ϖερισσότερο. Εϖέϖληττε τους διανοούµενους εκείνους, ϖου ήθελαν να ιδρύσουν ένα ρουµανικό ϖανεϖιστήµιο, εϖειδή ϖίστευε ότι η φλόγα των ϖατριωτικών συναισθηµάτων, τους ϖαρείχε µια στρεβλή εικόνα των οικονοµικών και ϖολιτικών ϖραγµατικοτήτων. Οι Ρουµάνοι δεν µϖορούσαν να έχουν τη δυνατότητα να συντηρήσουν ένα ϖανεϖιστήµιο. Ακόµα και αν µϖορούσαν, αµφέβαλε ότι η κυβέρνηση θα ενέκρινε ένα σχέδιο ϖου θα διατηρούσε άσβεστο το ρουµανικό εθνικό συναίσθηµα». Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 2018/1 (Sibiu, 21 Σεϖτεµβρίου 1864).

92 92 δηµιουργία κρατικών σχολείων, εϖειδή ϖίστευε ϖως αυτά θα αφιέρωναν ελάχιστο ή καθόλου χρόνο στη διδασκαλία της ρουµανικής γλώσσας και δεν θα ενίσχυαν έτσι τη συνείδηση των νέων Ρουµάνων για την καταγωγή και την εθνική τους ταυτότητα. 364 ιαϖίστωσε ότι, λόγω των συνθηκών ϖου εϖικρατούσαν, τα λαϊκά ρουµανικά σχολεία θα είχαν τη δυνατότητα να λειτουργήσουν και να ϖροσφέρουν µόνο εάν ήταν συνδεδεµένα µε την Ορθόδοξη ρουµανική εϖισκοϖή. 365 Ανάµεσα στα µέτρα ϖου έλαβε ο εϖίσκοϖος για την εκϖαίδευση του ϖοιµνίου του, ήταν η εϖαρχιακή σύνοδος, ϖου συγκάλεσε στις 12 Μαρτίου 1850, οι αϖοφάσεις της οϖοίας οδήγησαν στη βελτίωση της κατάστασης της εκϖαίδευσης στην Τρανσυλβανία. 366 Ο Α. Σαγκούνα στη σύνοδο αυτή, ϖέτυχε, µε συντονισµένες ϖαρεµβάσεις του ϖρος τις αρχές, να αϖοσϖάσει τα σχολεία αϖό τη δικαιοδοσία των Ρωµαιοκαθολικών και να τα θέσει υϖό την εϖοϖτεία της Ορθόδοξης εκκλησίας. Η σύνοδος έλαβε εϖίσης την αϖόφαση να λειτουργήσουν εαρινά εκϖαιδευτικά σεµινάρια για την εϖιµόρφωση των κληρικών και να µετατραϖεί η ιερατική σχολή στο Sibiu σε θεολογικό- ϖαιδαγωγικό ινστιτούτο, ϖροετοιµάζοντας εκτός αϖό ιερείς και δασκάλους Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Μatei, Opera şcolară a Mitropolitului Şaguna, ό.ϖ., σ Ο εϖίσκοϖος έλεγε συχνά, «... η εκκλησία δεν µϖορεί να υϖάρχει χωρίς το σχολείο και το σχολείο είναι µέρος της εκκλησίας». Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ό.ϖ., σ Βλ: Μatei, Opera şcolară a Mitropolitului Şaguna, ό.ϖ., σ. 8. Περισ., βλ: A. Şaguna, Normativul conferinţelor învăţătoreşti, Sibiu Για την λειτουργία των σχολείων ο εϖίσκοϖος, είϖε κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνόδου: «Αν και οι κοινότητές µας βρίσκονταν σε ϖολύ άσχηµη οικονοµική κατάσταση, ϖολλές αϖό αυτές έκτισαν σχολεία για τα ϖαιδιά τους, στα οϖοία εκείνα µαθαίνουν ανάγνωση, θρησκευτικά και τις υϖοχρεώσεις των υϖηκόων ϖρος τον αυτοκράτορα... Αυτή η σύνοδος γνωρίζει τη σηµασία της εκϖαίδευσης της νεολαίας... για τον λόγο αυτό αϖοφάσισε:

93 93 Εϖίσης, αϖέστειλε εγκύκλιο στις 23 Μαρτίου του ιδίου έτους στους κληρικούς, µε την οϖοία τους συµβούλευε να ϖαραδίδουν µαθήµατα Ορθόδοξης κατήχησης στο δηµοτικό σχολείο τις Κυριακές και τις αργίες. 368 Η στάση του αρµόδιου υϖουργείου ϖολιτισµού και ϖαιδείας της αυτοκρατορίας, αϖένατι στις ϖροσϖάθειες των Ρουµάνων, δεν ήταν θετική. Ο υϖουργός Thun εµϖόδισε και τη λειτουργία του γυµνασίου του Abrud, για το οϖοίο ο εϖίσκοϖος είχε λάβει ειδική άδεια αϖό τον αυτοκράτορα και είχε αγοράσει κατάλληλο κτήριο. 369 Το ίδιο διάστηµα, ο Α. Σαγκούνα, υϖέβαλε 1. Μέχρι νεωτέρας εντολής, κάθε ϖρωθιερέας να είναι σχολικός σύµβουλος στην ϖεριφέρειά του και να αναφέρει σε τακτά χρονικά διαστήµατα στον αρχιεϖίσκοϖο και αυτός στο υϖουργείο ϖαιδείας και ϖολιτισµού. 2. Η ιερατική σχολή της εϖισκοϖής να γίνει θεολογικό ϖαιδαγωγικό ινστιτούτο, να εξοϖλιστεί εϖαρκώς, όϖως και οι υϖόλοιϖες ιερατικές σχολές και όλοι οι κληρικοί να είναι υϖοχρεωµένοι, ϖριν χειροτονηθούν να είναι και δάσκαλοι, ανάλογα µε τις ανάγκες. 3. Μέχρι να υϖάρξει νεότερη αϖόφαση, η σύνοδος αυτή ϖροτείνει για τα σχολεία της υϖαίθρου τα ακόλουθα βιβλία: α) την κατήχηση ϖου εκδόθηκε στο Braşov β) το αναγνωστικό ϖου εκδόθηκε στο Braşov γ) τα στοιχεία της ρουµανικής γραµµατικής δ) τις υϖοχρεώσεις των υϖηκόων ϖρος τον αυτοκράτορα ε) για την καλύτερη ϖρόοδο των µαθητών... η συνέλευση αϖοφασίζει ϖως ϖρέϖει να διαβάζουν, τη σύνοψη ϖροσευχών, το ψαλτήριο και τα έργα των Αγίων Αϖοστόλων, ενώ οι δάσκαλοι είναι υϖοχρεωµένοι να εξηγούν στους µαθητές όλα όσα θεωρούν αϖαραίτητα στ) το Ασµα Ασµάτων η) Nahmenbüchlein zum Gebrauche der Stadtsculen in den Κ. K. Staaten θ) Deutsche Sprachlehre für Schüler der Normal-Haup-und trivialschulen. Ταυτόχρονα, η σύνοδος ϖαρακαλεί την υψηλότητά του τον αυτοκράτορα... να ιδρύσει για τους Ρουµάνους σχολεία θετικής κατεύθυνσης, γυµνάσια, ακαδηµαϊκές και ϖανεϖιστηµιακές σχολές...» Βλ: N. Albu, Istoria învăţământului românesc din Transilvania între anii , Bucureşti 1872, σ Ο Α. Σαγκούνα µεταξύ άλλων ανέφερε: «Να µην ϖαραϖονιέστε για το καθήκον αυτό, αλλά να το εϖιτελείτε µε υϖοµονή. Γνωρίζω ϖολύ καλά ότι, εργάζεσθε χειρονακτικά όλη την εβδοµάδα για να ζήσετε. Γνωρίζω ϖολύ καλά ότι το ανυϖόφορο λιοϖύρι σας καίει έξι µέρες την εβδοµάδα στα χωράφια σας και ϖεριµένετε ανυϖόµονα την έβδοµη ηµέρα για να ξεκουραστείτε και ν αναϖοκτήσετε δυνάµεις για τις εργασίες της εϖόµενης εβδοµάδας. Όλα αυτά τα γνωρίζω ϖάρα ϖολύ καλά αγαϖητοί µου». Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Την 1 η Ιουλίου 1850, o A. Σαγκούνα µε αίτησή του στον υϖουργικό γραµµατέα Henfler ζήτησε την άδεια να ιδρύσει έξι λύκεια για τους Ρουµάνους, στο Sibiu, Deva, Cluj, Chioar, Rupea και Braşov. Eϖίσης έξι γυµνάσια µε τέσσερις τάξεις στο Făgăraş, Alba Iulia, Sighişoara, Brad, Breţcu και Abrud και έξι σχολεία θετικής κατεύθυνσης στο Hălmagiu, Târgu Mureş,

94 94 αναφορά στον βαρώνο Bach, αυτοκρατορικό εϖίτροϖο του κυβερνήτη της Τρανσυλβανίας Wohlgemuth, στην οϖοία ζητούσε αϖό το κράτος ϖερίϖου F, για την ανοικοδόµηση µητροϖολιτικού ναού, εϖισκοϖικής κατοικίας και ιερατικής σχολής. 370 Ορισµένα αϖό τα αιτήµατα του εϖισκόϖου εγκρίθηκαν αϖό το υϖουργείο µόνο µετά αϖό εννέα χρόνια, στις 23 Φεβρουαρίου Όµως ο υϖουργός Thun συνέχισε να δηµιουργεί ϖροβλήµατα στον Α. Σαγκούνα µέχρι τον Αϖρίλιο του 1852, οϖότε ο αυτοκράτορας ϖληροφορήθηκε σχετικά αϖό το νέο κυβερνήτη της Τρανσυλβανίας Κάρολο Schwarzenberg ( ), ο οϖοίος είχε διοριστεί µετά το θάνατο του Wohlgemuth και εϖέϖληξε τον υϖουργό. 372 Στις 24 Αϖριλίου , ο εϖίσκοϖος µε βάση κυβερνητικό διάταγµα ϖου ανέφερε ότι: «... η οργάνωση Haţeg, Baia de Arieş, Mijlocenii Bârgăului, και Şimleu, όλα µε γλώσσα διδασκαλίας τη ρουµανική. Βλ: Plămănteală, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, ό.ϖ., σ. 13. Για την κατάσταση ϖου εϖικρατούσε στο γυµνάσιο του Făgăraş και τη συµβολή του Α. Σαγκούνα στο να ξεϖεραστούν οι δυσκολίες του εκϖαιδευτικού έργου, βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Făgăraş, 16 εκεµβρίου 1864) και 2017 (Sibiu, 19 Σεϖτεµβρίου 1864). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εϖέδειξε ο εϖίσκοϖος και για το γυµνάσιο του Brad, όϖως αϖοδεικνύει η µελέτη σχετικών εγγράφων αϖό το αρχείο του. Αναφέρουµε ενδεικτικά ότι, στις 18 Φεβρουαρίου 1863 ο διευθυντής του γυµνασίου, ιερέας Bassa, αϖέστειλε στον Α. Σαγκούνα το καταστατικό του σχολείου. Ο εϖισκοϖος αϖάντησε µε εϖιστολή του στις 9 Μαρτίου 1863, στην οϖοία διατυϖώνει τις θέσεις του για το καταστατικό και δίνει σχετικές οδηγίες. Εϖίσης στο αρχείο του εϖισκόϖου υϖάρχει εϖιστολή του διευθυντή του γυµνασίου M. Lazar µε ηµεροµηνία 21 Μαΐου 1871, στην οϖοία ευχαριστεί τον Α. Σαγκούνα για τη δωρεά F στο σχολείο. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Brad, 18 Φεβρουαρίου 1863), 1810 (Sibiu, 9 Μαρτίου 1863) και 2960 (Brad, 21 Μαΐου 1871). 370 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφo υϖ. αριθ. 233 (Sibiu, 1850). 371 Βλ: Νicolae Adăniloaie, Învaţamîntul primar rual în perioada , ϖεριοδ. R.I., έτ. 1990, τεύχ. 1, σ. 235 κ.ε. 372 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: S. Radu, Din activitatea mitropolitului Şaguna, εφηµ., T.R., έτ. 121, 1973, φύλ , σ. 1.

95 95 των λαϊκών σχολείων ανήκει στους εκκλησιαστικούς και ϖολιτικούς ϖαράγοντες...» 374, έδωσε µε την 530 εγκύκλιό του, τις ϖαρακάτω εντολές: 1. Κάθε εκκλησιαστική κοινότητα να κτίσει δικό της σχολείο. Οι κοινότητες ϖου δεν θα είχαν την οικονοµική ευχέρεια, να µην συνεργάζονταν µε καµµία κοινότητα άλλης θρησκείας. 2. Οι δάσκαλοι να είναι Ορθόδοξοι. 3. Σε όλα τα λαϊκά σχολεία να διδάσκονται µόνο τα βιβλία ϖου τυϖώθηκαν στο αρχιδιακονικό τυϖογραφείο. 4. Το λειτούργηµα του δασκάλου µϖορούσαν να το ασκούν µόνο εκείνοι, ϖου διέθεταν βεβαίωση για το ζήλο τους αϖό τον εϖίσκοϖο. 5. Οι ϖρωθιερείς και οι εϖίτροϖοι των αρχιερατικών εϖιτροϖιών να αϖοστέλουν τις εκϖαιδευτικές αναφορές τους στον εϖίσκοϖο. 6. Να αναφέρουν στον εϖίσκοϖο όλα τα λαϊκά σχολεία ϖου θα τελούσαν υϖό τη διεύθυνση ή την εϖοϖτεία άλλης οµολογίας. 375 Toν εϖόµενο χρόνο, ανακοίνωσε στον κλήρο το κυβερνητικό διάταγµα της 5 ης Αϖριλίου 1853, υϖ. αριθµ. 7493/721, το οϖοίο ανέφερε τις υϖοχρεώσεις του κράτους για τη λειτουργία των λαϊκών σχολείων. Το διάταγµα αυτό ϖροέβλεϖε τα κρατικά όργανα να µην αναµειγνύονται στο εκϖαιδευτικό ϖρόγραµµα και στη διαδικασία οργάνωσης των σχολείων. Έϖειτα ϖροέτρεψε τους ϖρωθιερείς να εϖιδείξουν ζήλο για τη βελτίωση της κατάστασης στην εκϖαίδευση 376 και να µεριµνήσουν, ώστε να µην υϖάρχουν κενές θέσεις διδακτικού ϖροσωϖικού. Ακόµα στη διαδικασία ϖρόσληψης και αϖόλυσης να µην υϖερβαίνουν τα όρια του «ϖρωθιερικού λειτουργήµατός τους». Ανακοίνωσε, εϖιϖλέον, ότι, σύµφωνα µε τους όρους ϖρόσληψης του 1852, οι δάσκαλοι, και οι αναϖληρωτές δεν ήταν υϖοχρεωµένοι να υϖηρετήσουν στο στρατό και τους 374 Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ

96 96 εξήγησε ϖοιες ήταν οι διαδικασίες ϖου έϖρεϖε να ακολουθήσουν για να εϖιτύχουν την αϖαλλαγή τους. 377 Ακόµα, µε εγκύκλιο στις 7 Σεϖτεµβρίου 1853, ο Α. Σαγκούνα εγκωµίασε και ευχαρίστησε τους ϖρωθιερείς ϖου εφάρµοσαν τις διατάξεις των ϖροηγουµένων εγκυκλίων του και ίδρυσαν σχολεία. Εϖαναλάµβανε την έκκληση ϖρος εκείνους ϖου δεν εϖέδειξαν ενδιαφέρον και τους συµβούλεψε να ϖείσουν τους ϖιστούς να ιδρύσουν σχολεία. 378 Εϖίσης, στις 28 Ιουλίου 1854, ανακοίνωσε µε εγκύκλιό του, το υϖ. αριθµ διάταγµα της κυβέρνησης, το οϖοίο αφορούσε στη διδασκαλία του µαθήµατος των θρησκευτικών και ϖροέτρεϖε τους γονείς να στέλνουν τα ϖαιδιά τους στο γυµνάσιο, αλλά µόνο σε ϖόλη ϖου υϖήρχε Ορθόδοξη κοινότητα. Ακόµα τους συνιστούσε να ϖροτιµήσουν το γυµνάσιο ϖου είχε ιδρυθεί στο Braşov. 379 Τέλος, τους 377 Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Το 1852 ο Α. Σαγκούνα θεµελίωσε το κτιριακό συγκρότηµα του γυµνασίου, ενώ το 1853, όταν εγκρίθηκε η λειτουργία του, ϖαρευρέθηκε σε γιορτή ϖου διοργάνωσαν οι µαθητές στο Braşov και τους ϖροσφώνησε ως εξής: «Αγαϖητά µου ϖαιδιά! Γνώριζα ότι θα είχατε µεγάλη χαρά για το δώρο ϖου µας έκανε ο αυτοκράτορας, για τον λόγο αυτό ήρθα να χαρώ και εγώ µαζί σας. εχτείτε µε στο συµϖόσιο της χαράς σας!» Ο εϖίσκοϖος ϖροσέφερε για την οργάνωση και τη λειτουργία του γυµνασίου: CR για την αγορά εκϖαιδευτικών ϖεριοδικών, 100 CR κάθε έτος για το διδακτικό ϖροσωϖικό και CR για την αγορά κτιρίου κοντά στο γυµνάσιο για κατοικία του διευθυντή. Visarion Răşinăreanu, Andrei Şaguna şi şcoala, ϖεριοδ. «Τransilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5, 6, σ. 59. Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Braşov, 9 Σεϖτεµβρίου 1864). O Α. Σαγκούνα ενδιαφερόταν ϖροσωϖικά για τη λειτουργία του γυµνασίου του Braşov. Στο αρχείο του, βρίσκεται εϖιστολή του µε ηµεροµηνία 3 Μαΐου 1854 ϖρός τη σχολική εφορεία, στην οϖοία γίνεται αναφορά σε οργανωτικά θέµατα. Εϖίσης µε εϖιστολή του στις 30 Αυγούστου 1865, ζητά αϖό τη διεύθυνση του σχολείου να του αϖοστείλουν αναλυτικό ϖρόγραµµα των διδασκόµενων µαθηµάτων. Η αϖάντηση αϖό το διευθυντή του γυµνασίου ϖεριλαµβάνεται κατά τη γνώµη µας στο αχρονολόγητο έγγραφο υϖ. αριθ. 526 του αρχείου του Α. Σαγκούνα. Η ϖρόοδος του γυµνασίου του Braşov ευχαριστούσε ιδιαίτερα τον εϖίσκοϖο όϖως φαίνεται αϖό εϖιστολή του µε ηµεροµηνία 2 Οκτωβρίου 1865 ϖρός τη σχολική εφορεία. Τέλος σηµειώνουµε ότι ο Α. Σαγκούνα ϖροσϖάθησε µε κάθε µέσο να ενισχύσει οικονοµικά το σχολείο, όχι µόνο µε τις δικές του ϖροσφορές, αλλά και µε συνεχείς αιτήσεις ϖρος την κυβέρνηση για το σκοϖό αυτό. Ενδεικτικά αναφέρουµε αιτήσή του µε ηµεροµηνία 8

97 97 ϖροέτρεϖε να στέλνουν τα ϖαιδιά τους στα σχολεία του Săcele και Răşinari 380, διότι εκεί οι µαθητές µϖορούσαν να µείνουν στο οικοτροφείο. 381 Στις 10 Αυγούστου 1854 ο εϖίσκοϖος, µε την υϖ. αριθ. 581 εγκύκλιο, καθόρισε ένα λεϖτοµερές εκϖαιδευτικό ϖρόγραµµα ϖου αφορούσε στην εσωτερική οργάνωση και το ϖρόγραµµα σϖουδών των δηµοτικών σχολείων, τα οϖοία είχαν τότε τρεις τάξεις και έξι εξάµηνα. 382 Αϖό την ενέργεια αυτή συµϖεραίνουµε ότι ο ρόλος ϖου ανέλαβε ο Ορθόδοξος ρουµανικός κλήρος στην ϖροσϖάθεια αναγέννησης της εκϖαίδευσης του ϖοιµνίου του ήταν ουσιαστικός. 383 Η ϖροσϖάθεια του εϖισκόϖου άρχισε να αϖοδίδει. 384 Οι κάτοικοι των Răşinari και Αbrud µε αίτησή τους ϖρος την κυβέρνηση ζήτησαν άδεια για να ιδρύσουν δηµοτικό σχολείο και γυµνάσιο θετικής κατεύθυνσης µε δύο τάξεις. Στις ϖεριοχές Braşov και Sibiu ιδρύθηκαν σχολεία θηλέων καί στο Lăpuş ένα Οκτωβρίου 1865 ϖρος την κυβέρνηση, µε την οϖοία ζητά να χορηγηθεί στο γυµνάσιο του Braşov το ϖοσό των F. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ. 952 (Sibiu, 3 Μαΐου 1854), 2184 (Sibiu, 30 Αυγούστου 1865), 2190 (Sibiu, 2 Οκτωβρίου 1865), 2194 (Sibiu, 8 Οκτωβρίου 1865). Σχετικά µε το σχολείο του Braşov, ϖερισ., βλ: A. Bârseanu, Istoria şcoalelor centrale române greco-ortodoxe din Braşov, Braşov 1902, σ. 20 κ.ε. 380 Τα εγκαίνια του σχολείου στο Răşinari, τέλεσε ο Α. Σαγκούνα µε ιδιαίτερη λαµϖρότητα. Στην τελετή ήταν ϖαρόντες ο κυβερνήτης και ορισµένοι υϖουργοί, τους οϖοίους τιµητικά συνόδευσαν, στη διαδροµή αϖό το Sibiu στο Răşinari ιϖϖείς. Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Βοghian, Andrei Şaguna şi opera sa culturala, preocuparile şcoale, ό.ϖ., σ Βλ: K. Hitchins, Studii privind istoria modernă a Transilvaniei, εκδ. Dacia, Cluj 1970, σ Στο σηµείο αυτό, µε βάση τις ϖαραϖάνω ενέργειες του Α. Σαγκούνα, ϖρέϖει να ϖαρατηρήσουµε ϖως ήταν η ϖρώτη φορά ϖου τέθηκε άµεσα το θέµα της αυτονοµίας της εκϖαίδευσης των ρουµανικών σχολείων και αµφισβητήθηκε το δικαίωµα ανάµειξης του κράτους στη λειτουργία της. Όταν η θρησκευτική ελευθερία στην αυτοκρατορία κατοχυρώθηκε µε νόµο, η οργάνωση και η λειτουργία των σχολείων ϖέρασαν στη δικαιοδοσία των εϖισκοϖικών συµβουλίων. Bλ: Περιοδ., Foaia pentru minte, inimă şi literatură, έτ. 1862, τεύχ , σ. 7.

98 98 σχολείο µε τέσσερις τάξεις. 385 Όµως αν και η κατάσταση της εκϖαίδευσης στο Αrdeal είχε αρχίσει να βελτιώνεται, στις ϖεριοχές του Banat η ϖροσϖάθεια αυτή αντιµετώϖισε δυσκολίες. Αυτό συνέβη διότι, όταν η εκϖαίδευση ϖέρασε στη δικαιοδοσία της εκκλησίας, τα ρουµανικά σχολεία του Banat ϖεριήλθαν στούς Σέρβους ϖρωθιερείς, οι οϖοίοι ως σχολικοί σύµβουλοι ϖροσϖάθησαν να ϖαύσουν τη διδασκαλία της ρουµανικής γλώσσας και αϖαγόρευσαν τη χρήση σχολικών βιβλίων ϖου είχαν τυϖωθεί µε λατινικούς χαρακτήρες. 386 Συµϖερασµατικά αναφέρουµε ότι, ενώ µέχρι το 1850 υϖήρχαν µόνο 350 λαϊκά σχολεία, σε µικρό χρονικό διάστηµα ιδρύθηκαν εϖιϖλέον Το 1858 ο εϖίσκοϖος ανακοίνωσε στον κλήρο την ύϖαρξη 600 Ορθόδοξων δηµοτικών σχολείων 388 σε ϖλήρη λειτουργία, σε σύγκριση µε τα 100 ϖου υϖήρχαν την ϖερασµένη δεκαετία. 389 Το 1860 υϖήρχαν ϖερίϖου Ορθόδοξα δηµοτικά σχολεία ϖλήρως εξοϖλισµένα µε ιδιόκτητα κτίρια και οικοτροφεία, τα οϖοία είχαν αγοραστεί αϖό τις εισφορές των αγροτών. Αϖό τις εισφορές αυτές ϖραγµατοϖοιούνταν και οι ϖληρωµές των εκϖαιδευτικών. 390 Το διδακτικό ϖροσωϖικό των σχολείων αυτών φοιτούσε στο ϖαιδαγωγικό τµήµα της ιερατικής σχολής του Sibiu για δύο χρόνια. 391 Παρά την εϖιµονή του Α. Σαγκούνα, σε ορισµένες ϖεριοχές οι ϖροσϖάθειές του δεν έφεραν το εϖιθυµητό αϖοτέλεσµα, είτε εξαιτίας της αδιαφορίας του κλήρου, είτε εξαιτίας της ένδειας του λαού. Ο εϖίσκοϖος έλεγε συχνά: «Όµως ϖαρά τη µεγάλη ϖτωχεία, ο καθένας θα δείξει ενδιαφέρον για το σχολείο, µόνο αν οι κληρικοί εϖιµένουν να τονίζουν στους ϖιστούς το θέµα της 385 Βλ: Περιοδ., Amicul Şcoalei, έτ. 1862, τεύχ. 20, σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ Βλ: F. Costea, Din activitatea mitropolitului Şaguna pentru ridicarea spirituală şi materială a preoţilor şi credincioşilor transilvăneni, ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σ Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna-patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 568.

99 99 µεγάλης έλλειψης των σχολείων, αλλά και τα οφέλη ϖου ϖαρέχουν αυτά τόσο στον άνθρωϖο, όσο και σε ολόκληρο το έθνος, εάν θέτουν τα σχολεία ως ϖρωτεραιότητά τους, όϖως κάνουν άλλοι σύνοικοι λαοί, ϖου δίνουν εισφορές για τα σχολεία, ξέροντας ότι µόνο αυτά θα τους εξασφαλίσουν την ευηµερία ϖου αϖολαµβάνουν τώρα. Και έτσι ϖροσφέροντας ο καθένας ελάχιστα... µϖορούµε να συγκεντρώσουµε τόσα, όσα χρειάζονται για την ίδρυση και τη λειτουργία ενός σχολείου». 392 Οι αϖόψεις του εϖισκόϖου και οι εντολές του, καθώς και η αϖόφαση της συνέλευσης του 1850 ϖου αφορούσε στα καθήκοντα των ϖρωθιερέων ως εκϖαιδευτικών συµβούλων και των ιερέων ως γυµνασιαρχών, δεν έτυχαν γενικής αϖοδοχής. Υϖήρξαν αρκετοί, οι οϖοίοι εϖιθυµούσαν την ίδρυση εθνικών σχολείων και όχι εκκλησιαστικών. 393 Στις 9 Φεβρουαρίου 1856, ο Α. Σαγκούνα µε εγκύκλιο ανακοίνωσε στον κλήρο το αυτοκρατορικό διάταγµα ϖου ενέκρινε το διορισµό τεσσάρων σχολικών συµβούλων για την ϖεριοχή του Ardeal, «... ώστε οι εκϖαιδευτικοί να µϖορέσουν να εϖιτελέσουν τα καθήκοντά τους καλύτερα και να διαδώσουν το φως της εθνικής ϖαιδείας!... στη διάρκεια των διακοϖών του εϖόµενου έτους θα διορίσω, µε τη βοήθεια του Θεού, σχολικούς συµβούλους στην εϖαρχία, οι οϖοίοι θα συγκεντρώνουν τους εκϖαιδευτικούς αϖό κάθε ϖρωθιερική εϖαρχία και θα τους εϖιµορφώνουν. Στη συνέχεια θα τους εξετάζουν... και εύχοµαι οι σύµβουλοι να µου αναφέρουν τα καλύτερα για τους εκϖαιδευτικούς µας, ότι δηλαδή το σύνθηµά τους είναι: Μϖροστά! και ότι αυτό εφαρµόζουν στην ϖράξη». 394 Οι σύµβουλοι, σύµφωνα µε το διάταγµα του υϖουργείου ϖαιδείας, έϖρεϖε να εκλέγονται µε ψηφοφορία σε κάθε ενορία ϖου είχε «οµολογιακό» σχολείο και να ανήκουν στο ίδιο δόγµα µε τους µαθητές του σχολείου. Το αϖοτέλεσµα της ψηφοφορίας υϖοβαλόταν στη διοικητική αρχή της ϖεριοχής, η οϖοία, αφού ενέκρινε την εκλογή, χορηγούσε σε αυτόν ϖου είχε εκλεγεί την 392 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Γαβριήλ Muntean, ϖρώτος διευθυντής του γυµνασίου του Braşov, έγραφε στους βουλευτές στη Βιέννη: «ηµιουργήθηκε µια ϖρωτοφανής ιεραρχία. Τα κοινοτικά σχολεία τέθηκαν στη δικαιοδοσία των ϖρωθιερέων δηλαδή, του εϖίσκοϖου». Βλ: Βοghian, Andrei Şaguna şi opera sa culturala, preocuparile şcoale, ό.ϖ., σ Βλ: Jondarea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ. 13.

100 100 αϖόφαση διορισµού του και τις αϖαραίτητες οδηγίες για την άσκηση των καθηκόντων του. Στη συνέχεια, ακολουθούσε µια µικρή τελετή, ϖαρουσία του τοϖικού εφηµέριου. Τα καθήκοντα συµβούλων ήταν, η υϖεράσϖιση των δικαιωµάτων των γονέων, η εξασφάλιση µεγαλύτερης συµµετοχής των µαθητών στο σχολείο και οι εϖίλυση των όϖοιων ϖροβληµάτων ανέκυϖταν. 395 Για τα σχολεία των Ορθόδοξων, σύµβουλος τοϖοθετήθηκε ο Παύλος Vasici ( ). 396 Το 1856 η Κυβέρνηση του Ardeal, για να θέσει σε σωστές βάσεις τη συνεργασία των ϖολιτικών και εκκλησιαστικών αρχών για εκϖαιδευτικά θέµατα, ενσωµάτωσε όλα τα διατάγµατα ϖου αφορούσαν την εκϖαίδευση σε ένα τεύχος µε τον τίτλο: «Αϖοφάσεις για την υϖοχρέωση εϖοϖτείας των λαϊκών σχολείων και για την ϖαρεµϖόδιση και την τιµωρία της οκνηρίας σε αυτά». Ο Α. Σαγκούνα µετέφρασε το τεύχος αυτό στα ρουµανικά και τον Ιούνιο του 1857 το διένειµε στους ιερείς και τους δασκάλους µε εντολή για αυστηρή τήρηση του ϖεριεχοµένου του. 397 Ο εϖίσκοϖος έλαβε µέτρα και για την τακτική φοίτηση των µαθητών, τη διευθέτηση των ϖοινών και τις αϖουσίες. Οι σχετικές ϖοινές για την αντιµετώϖιση των αδικαιολόγητων αϖουσιών των µαθητών ήταν ϖρόστιµο, στέρηση εξόδου αϖό το οικοτροφείο του σχολείου και υϖοχρεωτική εργασία. 398 Οι κληρικοί, όµως, διέψευσαν τις ϖροσδοκίες του Α. Σαγκούνα, µε αϖοτέλεσµα σε αρκετές ϖεριοχές τα ρουµανικά σχολεία να µη σηµειώνουν καµµία ϖρόοδο. Το γεγονός αυτό διεϖίστωσε και ο εκϖαιδευτικός σύµβουλος Vasici όταν το 1856 ταξίδευσε στο Αrdeal, όϖου ϖραγµατοϖοίησε λεϖτοµερή 395 Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Ioan Lupaş, Contribuţiuni, la istoria culturală şi politică a epocii lui Şaguna, ϖεριοδ. «Anuarul Seminarului Andreian», έτ. XXIV-XXV ( ), σ Βλ: Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ

101 101 έλεγχο στα σχολεία της ευρύτερης ϖεριοχής. 399 Στο τέλος του χρόνου, ο συντάκτης της εφηµερίδας «Telegraful Român», Ιωάννης Bădilă ( ), κάλεσε τους δασκάλους να γίνουν συνδροµητές της εφηµερίδας, εϖειδή ο εκϖαιδευτικός σύµβουλος υϖοσχέθηκε αϖό τις αρχές της εϖόµενης χρονιάς να δηµοσιεύει άρθρα για εκϖαιδευτικά θέµατα. 400 Ο Vasici σε δηµοσίευµά του στην εφηµερίδα «Telegraful Român» το 1857, µε τον τίτλο: «ϖαιδαγωγικές αϖοκαλύψεις», έδωσε ακριβή εικόνα της κατάστασης των σχολείων εκείνη την εϖοχή. 401 Αναφέρει ότι, αφού ταξίδεψε σχεδόν σε ολόκληρο το Αrdeal εϖιθεωρώντας ϖολλά σχολεία σε χωριά και ϖόλεις, ϖαρατήρησε ϖως τα ρουµανικά λαϊκά σχολεία «ανθίζουν σε ϖολύ λίγα µέρη». 402 Εϖίσης, ϖαρατήρησε ότι εκεί ϖου οι ϖρωθιερείς κατέχονταν αϖό ζήλο για την αϖοστολή τους, τα σχολεία εµφάνιζαν σηµαντική ϖρόοδο. Ο ίδιος ανέφερε εϖτά µειονεκτήµατα ϖου ϖαρουσίαζε µεγάλος αριθµός σχολείων: «1) Η ανικανότητα των ϖερισσότερων δασκάλων. 2) Η χαµηλή αµοιβή των δασκάλων. 3) Η έλλειψη βιβλίων. 4) Οι εφηµέριοι και οι ϖρωθιερείς δεν εϖισκέϖτονται τα σχολεία. 5) 399 Βλ: Lupaş, Contribuţiuni, la istoria culturală şi politică a epocii lui Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Εφηµ., Τ.R., φύλ. 1-2, 12-14, 18-19, 22-23, 34 του Paul Brusanowski, Situaţia învăţământului primar confesional ortodox din Transilvania, dintre anii , reflectată în revista pedagogică Amicul şcoalei din Sibiu, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Μεταξύ άλλων ανέφερε: «... η θρησκευτική διαϖαιδαγώγηση ϖρέϖει να είναι ο κόλϖος στον οϖοίο θα µεγαλώνουν τα ϖαιδιά µας... Αν θέλουµε να ευηµερούν τα σχολεία των χωριών, τότε ο ιερέας και όχι η αστυνοµία θα ϖρέϖει να είναι το όργανο ϖου θα τα φροντίζει. Το λαϊκό σχολείο ϖρέϖει να ϖροωθεί την ϖρόοδο της εκκλησίας, του κράτους και της οικογένειας. Όταν ο εγωισµός, ο οϖοίος βασίζεται µόνο στα υλικά αγαθά, θέλει να κερδίσει το σχολείο µε µοναδικό σκοϖό τη γνώση, όταν οι ϖολιτικοί θέλουν να κάνουν το σχολείο υϖηρέτη του κόµµατός τους, τότε το χριστιανικό σχολείο ϖρέϖει να µένει ακλόνητο στην αϖόφασή του να υϖοστηρίζει τα αιώνια αγαθά, νικώντας µε τη δράση του τις εγωιστικές διαθέσεις, ϖου εϖικρατούν σήµερα». Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ

102 102 Η αϖουσία των ϖαιδιών αϖό το σχολείο. 6) Η έλλειψη χρηµάτων για τα σχολεία. 7) Η ακατάλληλη διαχείριση των εκκλησιαστικών και κοινοτικών αγαθών». 403 Αναφορικά µε τα σχολεία στο Ardeal, εϖικράτησε η άϖοψη ότι, λόγω της ανοµοιοµορφίας του ϖληθυσµού, έϖρεϖε να ιδρυθεί και ένα κοινό σχολείο, στο οϖοίο οι νέοι των διαφόρων εθνοτήτων και γλωσσών να µαθαίνουν να εϖικοινωνούν. Το έτος 1858 υϖήρχαν στο Αrdeal λαϊκά σχολεία µε ϖερισσότερους αϖό µαθητές. Αϖό αυτά, 460 σχολεία ήταν γερµανικά, 957 ουγγαρικά και 981 ρουµανικά, µεταξύ των οϖοίων σε ϖερισσότερα αϖό 600 φοιτούσαν Ορθόδοξοι µαθητές. 404 Η κυβέρνηση ϖαρακολουθούσε στενά τη λειτουργία των λαϊκών σχολείων. Χαρακτηριστικά αναφέρουµε σχετικό έγγραφο µε το οϖοίο ζητούσε να ενηµερωθούν οι αρµόδιες αρχές στη Βιέννη για τα βιβλία ϖου διδάσκονταν οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι του Ardeal στα σχολεία τους Η ίδρυση ιερατικής σχολής και θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου στο Sibiu. Ο Α. Σαγκούνα αντιµετώϖισε στο Ardeal και την έλλειψη οργανωµένης θεολογικής και ϖαιδαγωγικής εκϖαίδευσης. 406 Οι υϖοψήφιοι ιερείς ϖαρακολουθούσαν µια σειρά µαθηµάτων διάρκειας ϖέντε µηνών και στη συνέχεια χειροτονούνταν. Και οι δάσκαλοι µετά αϖό µια σύντοµη εκϖαίδευση λίγων µηνών τοϖοθετούνταν στα σχολεία. 407 Στο Sibiu λειτουργούσε, όϖως αναφέραµε, ιερατική σχολή, για την οϖοία ο Α. Σαγκούνα έγραψε ότι: «... διδάσκονται ϖερισσότερο γενικά µαθήµατα ϖαρά θεολογικά... αϖό το 1815 µέχρι το 1846 δεν έγινε καµµία ουσιαστική ϖροσϖάθεια για την αναβάθµιση της θεολογικής εκϖαίδευσης, εϖειδή εκτός αϖό τη δογµατική και 403 Βλ: Lupaş, Contribuţiuni, la istoria culturală şi politică a epocii lui Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφo υϖ. αριθ. 1522, (Viena, 20 Noεµβρίου 1861). 406 Βλ: Gr. Tulbure, Şcoala sătească din Ardeal în epoca lui Şaguna, στο: «Satul şi şcoala», Cluj 1937, σ Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ. 11.

103 103 ηθική θεολογία, οι φοιτητές δε διδάσκονταν τίϖοτα ϖερισσότερο στα ϖλαίσια της ϖροετοιµασίας τους για το ιερατικό στάδιο». 408 Για την αναβάθµιση των σϖουδών στη σχολή, ο εϖίσκοϖος αύξησε τη διάρκεια αϖό έξι µήνες σε ένα έτος και ϖεριέλαβε στο ϖρόγραµµα ϖερισσότερα µαθήµατα, όϖως: γραµµατική της ρουµανικής, µεθοδολογία, ϖοιµαντική θεολογία, ερµηνεία Αγίας Γραφης και ϖατερικών κειµένων. 409 Σε συνεδρίαση του εϖισκοϖικού συµβουλίου στις 17 Οκτωβρίου 1849 ϖρότεινε τα µαθήµατα να αρχίζουν την 1 η Νοεµβρίου και να µη γίνεται δεκτός στη σχολή κανείς, χωρίς ο ίδιος να τον γνωρίζει. 410 Τα µαθήµατα κατανεµήθηκαν σε δύο εξάµηνα: ϖρώτο εξάµηνο. α) ρουµανική γραµµατική, β) µεθοδολογία, γ) δογµατική και δ) ϖοιµαντική. εύτερο εξάµηνο. α) συνέχεια της ϖοιµαντικής β) ηθική γ) ϖαιδαγωγικά δ) εκκλησιαστική ιστορία και ε) ερµηνεία της Καινής ιαθήκης. Ο Α. Σαγκούνα όµως, έϖρεϖε να αντιµετωϖίσει και το ϖρόβληµα της έλλειψης εκϖαιδευτικού ϖροσωϖικού. Στις 10 εκεµβρίου 1848 ο καθηγητής Ιωάννης Moga ϖαραιτήθηκε συµϖληρώνοντας τριαντατρία χρόνια υϖηρεσίας. Στις 17 εκεµβρίου 1848 τη θέση του κατέλαβε ο αρχιδιάκονος Ιωάννης Hannia, αϖόφοιτος του τµήµατος θεολογίας του ινστιτούτου «Sancta Barbara» της Βιέννης. Παρέµεινε στη θέση έως το 1865 και στη συνέχεια ανέλαβε τη διεύθυνση της σχολής, έως το 1895 οϖότε συνταξιοδοτήθηκε Βλ: Mircea Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, Sibiu 1986, σ Βλ: Eusebius R. Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», Sibiu 1911, σ Βλ: Memoriile arhiepiscopului şi mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Ioan Hannia, Seminarul teologic şi pedagogic «Andreian», στο: «Programma Ia Institutului pedagogic-teologic al Arhidiecezei, pentru anul scolastic 1884/1885», Sibiu 1885, σ. 23. Ο Α. Σαγκούνα διόρισε τον Hannia διευθυντή του θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου στις 6 Ιουνίου 1865 και ανακοίνωσε το διορισµό στην κυβέρνηση στις 18 Ιουνίου Ο Hannia ανέλαβε καθήκοντα στις 17 Αυγούστου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ. 2129, (Sibiu, 6 Ιουνίου 1865, Παράρτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ. 7), 2134 (Sibiu, 18 Ιουνίου 1865) και 2176 (Sibiu, 17 Αυγούστου 1865).

104 104 Ο Hannia δίδασκε ρουµανική γραµµατική, ϖοιµαντική, ϖαιδαγωγικά και ερµηνεία της Καινής ιαθήκης. Τα µαθήµατα της µεθοδολογίας, δογµατικής, ηθικής και εκκλησιαστικής ιστορίας δίδασκε ο ϖρωθιερέας Μωϋσής Fulea. Η διδασκαλία γινόταν τις ϖρωϊνές ώρες αϖό τις οκτώ έως τις δέκα και το αϖόγευµα αϖό τις δύο έως τις τέσσερις. Το ϖρωί στις εϖτά και το αϖόγευµα στις τέσσερις, οι σϖουδαστές συµµετείχαν στις ακολουθίες ϖου τελούνταν στο ϖαρεκκλήσιο της σχολής. Η ϖρωϊνή ακολουθία τελείτο στις εϖτά και η βραδυνή στις τέσσερις. Τις Κυριακές και τις αργίες τελείτο θεία λειτουργία. Κάθε µέρα, µετά τη βραδυνή ϖροσευχή, διδάσκονταν στο ϖαρεκκλήσι, για µια ώρα, εκκλησιαστική µουσική. Την Τρίτη το αϖόγευµα και την Πέµϖτη αϖό το ϖρωί, οι µαθητές ήταν ελεύθεροι. Οι εξετάσεις των µαθηµάτων διενεργούνταν στις αρχές Μαρτίου για το ϖρώτο εξάµηνο και στο τέλος Ιουλίου για το δεύτερο εξάµηνο. 412 Ο Α. Σαγκούνα είχε δώσει στο ϖροσωϖικό της σχολής την εξής οδηγία: «... εϖειδή ο σκοϖός των ιερατικών σχολών δε βρίσκεται µόνο στο να µαθαίνουν οι κληρικοί θεολογία, αλλά... και να διαϖιστώσουµε εάν έχουν οι υϖοψήφιοι κληρικοί κλίση ϖρος την ιερωσύνη, η οϖοία ανακαλύϖτεται µέσα αϖό τη συµϖεριφορά τους, για το λόγο αυτό, εκτός αϖό την καλή και εϖιµελή διδασκαλία τους, οι καθηγητές είναι υϖοχρεωµένοι να ϖαρακολουθούν και τη συµϖεριφορά και την κλίση των σϖουδαστών εντός και εκτός σχολής και εκκλησίας και εκείνους ϖου δε συµµορφώνονται στους ηθικούς κανόνες, την ϖρώτη και τη δεύτερη φορά να τους εϖιϖλήττουν και την τρίτη φορά να τους αναφέρουν σ εµένα...» 413 Ο εϖίσκοϖος δεν έµεινε ικανοϖοιηµένος µε την αύξηση της διάρκειας φοίτησης σε ένα έτος και µε την κατάσταση ϖου εϖικρατούσε στη σχολή. Το γεγονός αυτό διαϖιστώνουµε, αϖό την αναφορά, ϖου έστειλε στις 10 Αυγούστου 1848, στον υϖουργό ϖολιτισµού και ϖαιδείας Ιωσήφ Eötvös ( Βλ: Atena Tambozi, Andrei Şaguna, ctitor şi mentor al şcololor româneşti, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Βλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ

105 ), στην οϖοία ϖεριέγραφε τις συνθήκες ϖου συνάντησε στην ιερατική σχολή όταν διορίστηκε έξαρχος και τα µέτρα ϖου ϖήρε για να βελτιωθούν. 414 Εϖίσης εξέφραζε την ϖρόθεση να ϖροχωρήσει σε ριζική αναδιοργάνωση της θεολογικής σχολής, µε τη φοίτηση είκοσι υϖοτρόφων σϖουδαστών κάθε χρόνο, οι οϖοίοι θα λάµβαναν υϖοτροφία F ετησίως και δύο καθηγητών µε ετήσιο µισθό 500 F. Στην ίδια αναφορά, ζητούσε οι ϖροτάσεις του να υιοθετηθούν αµέσως, δηλαδή η διάρκεια φοίτησης στην ιερατική σχολή να αυξηθεί σε δύο έτη αϖό το ακαδηµαϊκό έτος 1848/1849, όταν θα διοριζόταν ο ϖρώτος καθηγητής, ενώ το 1849/1850 θα διοριζόταν και ο δεύτερος. Όµως, εξαιτίας της εϖανάστασης του 1848, το σχέδιο του Α. Σαγκούνα δεν ϖραγµατοϖοιήθηκε και η διάρκεια φοίτησης στην ιερατική σχολή ϖαρέµεινε ένα έτος. 415 Mετά την καταστολή της εϖανάστασης, στα µέσα Σεϖτεµβρίου του 1849, ο εϖίσκοϖος, όϖως αναφέραµε, εϖέστρεψε στο Sibiu έϖειτα αϖό εννέα µήνες αϖουσίας στο Olmütz και τη Βιέννη. Αµέσως έλαβε µέτρα για την αϖοκατάσταση της εκκλησιαστικής ζωής της εϖαρχίας. Μεταξύ άλλων εϖέδειξε ενδιαφέρον και για την ιερατική σχολή και όρισε ο νεότερος καθηγητής, ο Ιωάννης Hannia, να συντάσσει την κατάσταση των εγγεγραµµένων µαθητών και να είναι υϖεύθυνος για την αλληλογραφία της σχολής, η οϖοία στο τέλος κάθε σχολικού έτους θα έϖρεϖε να κατατίθεται στα αρχεία του εϖισκοϖικού συµβουλίου. 416 Στις 25 Οκτωβρίου 1849, ο ϖρωθιερέας Μωϋσής Fulea υϖέβαλε ϖαραίτηση αϖό τη θέση του καθηγητή της ιερατικής σχολής, έϖειτα αϖό τριανταϖέντε χρόνια υϖηρεσίας. Το εϖισκοϖικό συµβούλιο έκανε την ϖαραίτηση αϖοδεκτή και στις 29 Οκτωβρίου 1849 διόρισε στη θέση του το δεύτερο γραµµατέα του εϖισκοϖικού συµβουλίου Γρηγόριο Pantazi ( Βλ: Ioan Lupaş, Şaguna şi Eötvös, εκδ. Tiparul Tipografiei concordia societate pe acţii, Arad 1913, σ Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Βλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ

106 ), διδάκτορα Φιλοσοφίας στο Πανεϖιστήµιο της Pesta µε σϖουδές θεολογίας στη Βιέννη. 417 Σε αναφορά του την 1 η Ιανουαρίου 1850 στο υϖουργείο ϖολιτισµού και ϖαιδείας, σχετικά µε την αναβάθµιση της ιερατικής σχολής, ο Α. Σαγκούνα γράφει ϖως για το σκοϖό αυτό εργάστηκε µε όλα τα µέσα ϖου διέθετε. Το υϖουργείο δε χορήγησε στον Α. Σαγκούνα τη βοήθεια ϖου ζήτησε και του συνέστησε, να στέλνει τους κληρικούς ϖου εϖιθυµούσαν να σϖουδάσουν, στο θεολογικό ινστιτούτο του Cernăuţi ή στη Βιέννη, εάν δεν τον ικανοϖοιούσε το εϖίϖεδο σϖουδών στην ιερατική σχολή του Ardeal. 418 Ο εϖίσκοϖος αϖάντησε ότι εϖιθυµεί να ακολουθήσει τις ϖροτροϖές, όµως θα ϖροτιµούσε να έχει τους κληρικούς της εϖαρχίας του κοντά του, ώστε να µϖορεί να γνωρίζει τις αρετές και τις κλίσεις τους και να κρίνει ϖοιος είναι άξιος και ϖοιος όχι για την ιερατική διακονία. Εϖίσης θεωρούσε ότι θα τον υϖοβίβαζε ως αρχιερέα η ανάθεση σε άλλους της εκϖαίδευσης του κλήρου του. 419 Σε άλλη αναφορά του στις αρχές του 1850 ϖρος τον Bach, αυτοκρατορικό εϖίτροϖο του κυβερνήτη της Τρανσυλβανίας Wohlgemuth, ο εϖίσκοϖος εξέφρασε την εϖιθυµία του να ιδρύσει θεολογικό ινστιτούτο µε διάρκεια φοίτησης τέσσερα έτη. 420 Ο Α. Σαγκούνα ανέφερε ότι είχε έλθει σε εϖικοινωνία µε τον εϖίσκοϖο Eυγένιο Hacman του Cernăuţi και τον είχε ενηµερώσει σχετικά µε την αϖόφασή του να στείλει για σϖουδές στο ινστιτούτο ορισµένους κληρικούς, ϖου διέθεταν τα ανάλογα ϖροσόντα. Τόνιζε εϖίσης ότι η Ορθόδοξη εκκλησία είχε το δικαίωµα να ζητήσει αϖό τον ϖροϋϖολογισµό του κράτους τα χρήµατα ϖου ήταν αϖαραίτητα για τη λειτουργία ιερατικής σχολής, αλλά και για την 417 Βλ: Ioachim Muntean, Amintiri din viaţa Mitropolitului Şaguna, Şaguna şi Pantazi, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, τεύχ. 6-7, iunie-iulie 1923, σ Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 133, (Sibiu, 29 Οκτωβρίου 1849). 418 Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Cultura teologică românească între anii , ό.ϖ., σ. 654.

107 107 ενίσχυση των κληρικών του υϖηρετούσαν σε αγροτικές ϖεριοχές. Πρότεινε για τη συντήρηση του εκϖαιδευτικού ϖροσωϖικού και των εκατό µαθητών ϖου κατανέµονταν σε τέσσερα έτη σϖουδών, να µισθοδοτούνται: ένας διευθυντής µε F, ένας υϖοδιευθυντής µε F, ένας διδάκτορας καθηγητής µε F, τέσσερις µη διδάκτορες καθηγητές F και το βοηθητικό ϖροσωϖικό µε 800 F. Οι εκατό µαθητές θα λάµβαναν ένα εϖίδοµα 150 F ετησίως o καθένας ή 100 F αν δεν ήταν οικότροφοι. 421 Αϖό τις ϖαραϖάνω ενέργειες του εϖισκόϖου συµϖεραίνουµε ότι εϖιθυµούσε όχι µόνο η ιερατική σχολή να λειτουργεί άριστα, αλλά και να ϖραγµατοϖοιηθεί η αϖόφαση της συνόδου του , η οϖοία ϖροέβλεϖε: «... να µετατραϖεί η ιερατική σχολή της εϖισκοϖής σε θεολογικό-ϖαιδαγωγικό ινστιτούτο, να εξοϖλιστεί όϖως και οι άλλες σχολές και όλοι οι κληρικοί να είναι υϖοχρεωµένοι, ϖριν χειροτονηθούν, να υϖηρετούν ως δάσκαλοι αναλόγα µε τις ανάγκες». 423 O A. Σαγκούνα µε βάση την αϖόφαση αυτή, ανακοίνωσε στους δύο καθηγητές της σχολής ότι στο µέλλον η φοίτηση θα διαρκούσε δύο χρόνια και το ϖρόγραµµα θα ϖεριλάµβανε τα εξής µαθήµατα: 1 ο έτος, Α εξάµηνο: ρουµανική γραµµατική, ϖαιδαγωγικά και µεθοδολογία. Β εξάµηνο: εκκλησιαστική ιστορία, φυσική και αγροτική οικονοµία. 2 ο έτος, Α εξάµηνο: Ερµηνεία Αγία Γραφής και ϖατερικών κειµένων, δογµατική και ηθική. Β εξάµηνο: ϖοιµαντική, ηθική και οµιλητική. Παρατηρούµε ότι στο ϖρώτο έτος διδάσκονταν ϖερισσότερο ϖαιδαγωγικά µαθήµατα. Έτσι οι αϖόφοιτοι µϖορούσαν να υϖηρετήσουν και ως δάσκαλοι. Τα θεολογικά µαθήµατα ϖροβλέϖονταν µόνο για το 2 ο έτος. Αρκετοί σϖουδαστές ϖου γράφτηκαν το 421 Βλ: George Bariţiu, Despre un memorial al episcopului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. XIV, 1885, τεύχ , 23-24, σσ και Α.Μ.Α.Σ., έγγραφo υϖ. αριθ. 233 (Sibiu, 1850). 422 Βλ: Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ό.ϖ., σ Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, Sibiu 1960, σ. 45.

108 108 φθινόϖωρο του 1852, αϖοφοίτησαν αϖό το 1 ο έτος το 1853 και έγιναν δάσκαλοι, ενώ άλλοι συνέχισαν το 2 ο έτος το 1853/ Αϖό το ακαδηµαϊκό έτος 1853/54, το ϖρόγραµµα σϖουδών ϖεριλάµβανε νέα µαθήµατα, τα οϖοία κατανεµήθηκαν ως εξής: 1 ο έτος, Α εξάµηνο: ϖαιδαγωγικά, ρουµανική γραµµατική, γεωγραφία, αριθµητική. Β εξάµηνο: εκκλησιαστική ιστορία, φυσική, µεθοδολογία και οικονοµία. 2 ο έτος, Α εξάµηνο: δογµατική και ηθική. Β εξάµηνο: ϖοιµαντική, κανονικό δίκαιο, ρητορική και οµιλητική. Προστέθηκαν εϖίσης τα µαθήµατα της εκκλησιαστικής µουσικής και του «τυϖικού», σύµφωνα µε την αϖόφαση της 17 ης Οκτωβρίου Το Σεϖτέµβριο του 1853 άρχισε η διδασκαλία µιας ξεχωριστής σειράς µαθηµάτων, τα οϖοία διαρκούσαν ένα έτος και αφορούσαν στην εκϖαίδευση των υϖοψηφίων δασκάλων. Για το λόγο αυτό η σχολή έλαβε την ονοµασία «ϖαιδαγωγικό-θεολογικό ινστιτούτο» 426, «Seminarul teologic Andreian şi Şcoala normală Andreiu Şaguna», 427 «Andreian». 428 Εϖίσης ο εϖίσκοϖος χώρισε το ϖρόγραµµα σϖουδών σε δύο κύκλους, θεολογικό και ϖαιδαγωγικό, µε ετήσια διάρκεια για τον κάθε ένα. Ταυτόχρονα, ϖροσέλαβε τέσσερις καθηγητές και για τους δύο κύκλους σϖουδών και κατένειµε τα µαθήµατα ως εξής: για τον ϖρώτο κύκλο: αριθµητική, γεωγραφία, καλλιγραφία, ϖαιδαγωγικά, γραµµατική, µεθοδολογία, εκκλησιαστική ιστορία, φυσική και οικονοµία. Για το δεύτερο κύκλο: δογµατική, ηθική, ϖοιµαντική, κανονικό δίκαιο, εκκλησιαστική ρητορική και ερµηνεία Αγίας Γραφής Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Βλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, ό.ϖ., σ Περισ., βλ: Sofron Vlad şi Mircea Păcurariu, Istoria institutului teologic de grad universitar din Sibiu, ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. VI, 1961, τεύχ , σσ Βλ: Dinu, Mitropolitul Andrei Şaguna şi creşterea clerului, ό.ϖ., σ Βλ: Nicolau Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, εκδ. Tipariul Tipografiei Archidiecesane, Sibiiu 1879, σ Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ. 12.

109 109 Σχετικά µε τη στέγαση της σχολής, ο Α. Σαγκούνα διαϖίστωσε ότι ήταν αναγκαία η κατασκευή ενός ανάλογου κτιρίου µε οικοτροφείο. Το 1850 ζήτησε αϖό το διοικητή του Sibiu ένα οικόϖεδο κατάλληλο για την κατασκευή νέου κτιρίου για την ιερατική σχολή. Όµως δεν ϖήρε καµµία αϖάντηση. Έτσι το 1852 ζήτησε και έλαβε αϖό τις αρχές άδεια για να συγκεντρώσει χρήµατα µε έρανο, για την αγορά κτιρίου όϖου θα στεγαζόταν η ιερατική σχολή. 430 Ο έρανος µέχρι την 1 η Αυγούστου 1952 αϖέφερε F και 44 ½ CR 431, αϖό τα οϖοία διέθεσε F για την αγορά κτιρίου στην οδό «Măcelarilor» (σήµερα στην οδό «1 ης Μαΐου» αρ. 24). 432 Το ίδιο διάστηµα, ο εϖίσκοϖος αγόρασε, µε ϖροσωϖικά του χρήµατα, µία κατοικία µε είκοσι έξι δωµάτια (σήµερα στην οδό «1 ης Μαΐου» αρ. 20) και τη δώρησε στην εϖισκοϖή. Οι χώροι του οικήµατος αυτού εϖισκευάστηκαν για να χρησιµοϖοιηθούν ως διδακτήρια και οικοτροφείο. 433 Σταδιακά αγοράστηκαν τέσσερα µικρότερα κτίρια σε κοντινή αϖόσταση, οι χώροι των οϖοίων διαµορφώθηκαν σε κοιτώνες και αϖό το ακαδηµαϊκό έτος 1879/80 όλοι οι σϖουδαστές του ινστιτούτου, υϖοχρεώθηκαν να διαµένουν στο οικοτροφείο. 434 Την 1 η Οκτωβρίου 1854, µε αϖόφαση του Α. Σαγκούνα, «... η ϖαιδαγωγική σχολή και το εκϖαιδευτικό ϖροσωϖικό της, ανεξαρτητοϖοιήθηκε ϖλήρως αϖό την ιερατική σχολή». 435 Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε νέα κατανοµή των 430 Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Bλ: Ion Vicovan, Activitatea filantropică a mitropolitului Andrei Şaguna reflectată în predici şi scrisori pastorale, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Bλ: Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ό.ϖ., σ. 56. O A. Σαγκούνα ζήτησε αϖό την Κυβέρνηση να του καταβληθεί ως δωρεά το ϖοσό των F, για την αγορά του κτιρίου στην οδό «Măcelarilor». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 1 Οκτωβρίου 1864). 433 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 14 Ιουνίου 1864). Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ. 71. Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 14 Ιουνίου 1864). 435 Ο χωρισµός των τµηµάτων διήρκεσε µέχρι το Bλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ

110 110 µαθηµάτων και στα δύο τµήµατα. Στην ιερατική σχολή θα διδάσκονταν, στο 1 ο έτος: δογµατική, ηθική, εκκλησιαστική ιστορία και ρουµανική γραµµατική. Στο 2 ο έτος: δογµατική, ηθική, κανονικό δίκαιο, ϖοιµαντική, ερµηνεία Αγίας Γραφής, ϖατερικών κειµένων, και οµιλητική. Στην ϖαιδαγωγική σχολή θα διδάσκονταν: θρησκευτικά, ρουµανική γραµµατική, ϖαιδαγωγικά, µεθοδολογία, γεωγραφία, µαθηµατικά και οικονοµία. 436 Ο εϖίσκοϖος, για να αντιµετωϖίσει το ϖρόβληµα της έλλειψης εκϖαιδευτικών, έστειλε µε δικά του έξοδα νέους σε ϖανεϖιστήµια του εξωτερικού, τους οϖοίους, όταν εϖέστρεφαν, τους ϖροσελάµβανε ως καθηγητές στο ινστιτούτο. Οι Ιλαρίων Puşcariu, Ιωάννης Popescu, Ζαχαρίας Boiu, Μωϋσής Lazăr και άλλοι, σϖούδασαν µε την υϖοστήριξη του Α. Σαγκούνα. 437 Καθηγητές της σχολής διετέλεσαν: Α) στο θεολογικό τµήµα. Ιωάννης Hannia (1948), Γρηγόριος Pantazi (1949), Σάββας Popovici-Barcianu (1854/55) 438, Νικόλαος Lazăr (1855/56) 439, Νικόλαος Popea (1856/57), Ιωάννης Bobeş (1855/58), Νικόλαος Begnescu (1858/60), Ιωάννης Dragomir (1833/64). Β) στο ϖαιδαγωγικό τµήµα. Βησσαρίων Roman (1854/55) 440, Ιωάννης Bădilă (1854/57), Βασίλειος Pipoş (1855/56), Νικόλαος Lazăr (1856/57), Ιωάννης Popescu και Ζαχαρίας Boiu (1857/59) 441, Ιωάννης Raţiu (1859/61) 442, Μωϋσής Lazăr (1859/61), Νικόλαος Cristea (1859/60) Βλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ. 12. Πρβλ: Βοghian, Andrei Şaguna şi opera sa culturala, preocuparile şcoale, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ό.ϖ., σ Ο Ν. Lazar διορίστηκε αϖό τον Α. Σαγκούνα καθηγητής του ινστιτούτου στις 5 Οκτωβρίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 5 Οκτωβρίου 1855). 440 Βλ: O Β. Roman ( ), ήταν εκδότης και αρχισυντάκτης της εφηµερίδας «Albina». Păcurariu, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, ό.ϖ., σ Bλ: Moraru, Mitropolitul Andrei Şaguna exponent al spiritualităţii româneşti din Transilvania, ό.ϖ., σ O Ιω. Raţiu ( ), ήταν νοµικός-δικαστής. Bλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ

111 111 Την 1 η Ιουνίου 1865, ο Α. Σαγκούνα συνέταξε τον κανονισµό λειτουργίας του ινστιτούτου µε τίτλο: «Οδηγίες για το διευθυντή, τους καθηγητές και τον ϖνευµατικό του αρχιεϖισκοϖικού θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου, Ελληνοανατολικής θρησκείας». Ο κανονισµός ϖεριλάµβανε 16 άρθρα και εφαρµόστηκε µέχρι το Στα ϖρώτα δύο άρθρα ϖαρουσίαζε ένα σύντοµο ιστορικό της θεολογικής εκϖαίδευσης στο Sibiu. Στη συνέχεια οριζόταν στο 3 ο άρθρο ο Άγιος Νικήτας (ο Ρωµαίος) ϖροστάτης του ινστιτούτου. Τα καθήκοντα του διευθυντή ρύθµιζαν τα άρθρα 4, 5 και 6. Τη λειτουργία του συµβουλίου των καθηγητών ρύθµιζαν τα άρθρα Το 14 ο άρθρο ανέφερε ότι ο διευθυντής του ινστιτούτου, ήταν υϖοχρεωµένος να δηµοσιεύει κάθε χρόνο το ϖρόγραµµα σϖουδών. Το 15 ο άρθρο ϖεριέγραφε τα εϖίσηµα βιβλία ϖου έϖρεϖε να τηρεί ο διευθυντής του ινστιτούτου. Τέλος, το 16 ο άρθρο αναφερόταν σε θέµατα ϖου αφορούσαν τον ϖνευµατικό του ινστιτούτου. 444 Ο εϖίσκοϖος µε εϖίµονη ϖροσϖάθεια εξασφάλισε ορισµένα κεφάλαια για τη λειτουργία του θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου. 445 Το Μάρτιο του 1853 ταξίδεψε στη Βιέννη, εϖικεφαλής αντιϖροσωϖείας Ρουµάνων, για να συγχαρεί τον αυτοκράτορα, ϖου είχε διασωθεί αϖό τη δολοφονική αϖόϖειρα του Ούγγρου ράφτη Libenyi (18 Φεβρουαρίου 1853). Στη συνάντηση µε τον αυτοκράτορα τον ϖαρακάλεσε να του χορηγήσει άδεια για να ιδρύσει φιλανθρωϖικό ίδρυµα ϖου θα έφερε το όνοµά του, «Φραγκίσκος Ιωσήφ». Στις 15 Αϖριλίου 1853 ο αυτοκράτορας χορήγησε την άδεια και σε σύντοµο χρονικό διάστηµα είχαν συγκεντρωθεί αρκετά χρήµατα για τους σκοϖούς του ιδρύµατος. 446 Τα κεφάλαια του ιδρύµατος το 1854, ήταν F και 38 CR. Με τα χρήµατα αυτά, ο εϖίσκοϖος είχε τη δυνατότητα στις αρχές του ακαδηµαϊκού έτους 1854/55, να χορηγήσει ένδεκα υϖοτροφίες Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα ζήτησε µε γράµµα του χρήµατα και αϖό τον βαρώνο Σίνα, χωρίς να ϖάρει όµως θετική αϖάντηση. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 Οκτωβρίου 1856). 446 Βλ: Vicovan, Activitatea filantropică a mitropolitului Andrei Şaguna reflectată în predici şi scrisori pastorale, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα αϖέστειλε στις 22 Φεβρουαρίου 1853 εϖιστολή στον αυτοκράτορα, µε την οϖοία εξέφραζε την ικανοϖοίησή του

112 112 Στις 29 Μαΐου 1861 µε αϖόφαση του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ του Α, ο Α. Σαγκούνα έλαβε το ϖοσό των F. Αϖό τα χρήµατα αυτά F διέθεσε για το ινστιτούτο και F για τη µισθοδοσία των ιερέων των χωριών. Εϖίσης µε αϖόφαση του αυτοκράτορα, στις 19 Αϖριλίου 1864, έλαβε νέα οικονοµική ενίσχυση F. 448 Αϖό αυτό το ϖοσό, F διατέθηκαν στο ινστιτούτο. 449 Για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών του ινστιτούτου, ο εϖίσκοϖος έλαβε το ϖοσό των F µε τη µορφή δανείου αϖό τον ηµήτριο Ioanid. 450 Το ϖοσό των F δώρησε στο ινστιτούτο ο ϖρώην λοχαγός του ρουµανικού στρατού Γεώργιος Cristureanu. 451 Κρίνοντας την ϖροσϖάθεια του Α. Σαγκούνα, για την οργάνωση της εκϖαίδευσης στην εϖαρχία του, ο Keith Hitchins αναφέρει: «Τα εϖιτεύγµατα του Σαγκούνα στη δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια εκϖαίδευση, ήταν ϖενιχρά σε σχέση µε εκείνα στην ϖρωτοβάθµια εκϖαίδευση. Αυτό οφειλόταν σε δύο αιτίες. Πρώτα, ο Α. Σαγκούνα είχε συγκεντρώσει το ενδιαφέρον του στα σχολεία των χωριών και έϖειτα, η άρνηση των αρχών του Cluj και της Bιέννης να χορηγήσουν κεφάλαια για µια ρουµανική ανώτατη εκϖαίδευση, την οϖοία δε θεωρούσαν αναγκαία». 452 για τη διάσωσή του αϖό τη δολοφονική αϖόϖειρα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 850 (Sibiu, 22 Φεβρουαρίου 1853). Το ίδρυµα «Φραγκίσκος Ιωσήφ», βοηθούσε οικονοµικά τους µαθητές των γυµνασίων και τους φοιτητές της νοµικής και της ιερατικής σχολής του Sibiu. Στο ταµείο του ιδρύµατος κατέβαλαν χρήµατα διάφορα ϖρόσωϖα. Στο αρχείο του µητροϖολίτη υϖάρχει έγγραφο µε το οϖοίο ο N. Barb, χορηγεί στο ίδρυµα «Φραγκίσκος Ιωσήφ» το ϖοσό των 34 F. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 913 (Erdosz. Gyorgy, 2 Σεϖτεµβρίου 1853). 448 Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Sibiu, 19 Αϖριλίου 1864), 2000 (Sibiu, 12 Ιουλίου 1864). 449 Βλ: Nicolae Popea, Istoricul fondurilor Arhidiecezei, στο: «Protocolul Sinodului Arhidiecezei, pe anul 1883» Sibiu 1883, σ Bλ: Εφηµ. Τ.R., έτ. XIX, 1871, φύλ. 47, σ Βλ: Bartolomeu Baiulescu, Biografia lui George Cristureanu, fost căpitan în armata română, χ.τ., 1879, σ Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ. 182.

113 Η ανέγερση µητροϖολιτικού ναού στο Sibiu. Ο Α. Σαγκούνα, αµέσως µετά την άφιξή του το 1846 στο Sibiu, διέβλεψε την ανάγκη ανέγερσης καθεδρικού ναού. 453 Για το λόγο αυτό, µε δικά του χρήµατα, αγόρασε αρχικά µία µεγάλη έκταση στο κέντρο της ϖόλης και έϖειτα τα κτίρια ϖου βρίσκονται σήµερα στην οδό «µητροϖόλεως». Ακόµα, µετά το θάνατο του γραµµατέα του Γρηγορίου Pantazi (28 Νοεµβρίου 1854), ίδρυσε σύλλογο στη µνήµη του, στις 25 Ιανουαρίου 1855, µε σκοϖό τη συγκέντρωση χρηµάτων, τα οϖοία θα χρησιµοϖοιούσε για τις ανάγκες της εϖαρχίας του, µεταξύ των οϖοίων ήταν και η ανέγερση καθεδρικού ναού ϖρος τιµή της Αγίας Τριάδας. 454 Οι ϖροσϖάθειες για την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο Sibiu άρχισαν το και εντάθηκαν το Πρώτο βήµα ήταν η αίτηση του 453 Οι Έλληνες της εµϖορικής κοµϖανίας του Sibiu, είχαν ϖαραχωρήσει στους οµοδόξους τους Ρουµάνους το ναό της Μεταµορφώσεως του Σωτήρoς ϖου ανήκε στην κοµϖανία, καθώς και ορισµένα λειτουργικά σκεύη, για να τελούν τη λατρεία τους. Ο ναός αυτός κατεδαφίσθηκε στις 13 Ιουλίου 1902 για να ανεγερθεί στη θέση του ο µητροϖολιτικός ναός της Αγίας Τριάδος Sibiu. Βλ: Καραθανάση, Ο Ελληνισµός της Τρανσυλβανίας. Η ϖνευµατική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δύο ελληνικών εµϖορικών κοµϖανιών του Σιµϖίου και του Μϖρασόβου, 18 ος 19 ος αι., ό.ϖ., σ Το ϖοσό των χρηµάτων ϖου συγκέντρωσε ο σύλλογος ήταν F. Το κεφάλαιο αυτό ονοµάστηκε «Pantazian». Στο ταµείο του συλλόγου ο Α. Σαγκούνα, µέσω διαθήκης του, δώρισε GR. Bλ: Pompei Moruşca, Pastoralele lui Şaguna, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ Ο σύλλογος και το ταµείο «Pantazian» στη µνήµη του Γ. Pantazi, ιδρύθηκαν όϖως αναφέραµε στις 25 Ιανουαρίου 1855, την ηµέρα της εορτής του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, το όνοµα του οϖοίου έφερε ο γραµµατέας του Α. Σαγκούνα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 25 Ιανουαρίου 1855, Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ. 4, Παράρτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ. 9). Ο Γ. Pantazi ενταφιάστηκε στο Braşov. Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 10 εκεµβρίου 1854). 455 Στις 25 Ιανουαρίου 1852, ο Α. Σαγκούνα µε ανακοίνωσή του ϖρος τους κατοίκους του Sibiu, τους καλούσε να ϖροσφέρουν χώρο για την ανέγερση καθεδρικού ναού. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 578 (Sibiu, 25 Ιανουαρίου 1852). 456 Βλ: Atena Tambozi, George Tambozi, Andrei Şaguna, repere biografice, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea

114 114 εϖισκόϖου ϖρος τον αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ τον A στις 9 Σεϖτεµβρίου 1857, µε την οϖοία ζητούσε την ανέγερση µητροϖολιτικού καθεδρικού ναού και ϖαράλληλα αιτιολογούσε την αναγκαιότητα ενός τέτοιου οικοδοµήµατος. Στην αίτηση ο Α. Σαγκούνα, εξηγούσε ότι για την ανέγερση του ναού ήταν αϖαραίτητη µια εϖιϖρόσθετη φορολογία και ο αυτοκράτορας ήταν ο µόνος ϖου µϖορούσε να δώσει τη σχετική άδεια. 457 Στις 26 Οκτωβρίου 1857 ο Α. Σαγκούνα ϖήρε την άδεια (υϖ. αριθ ) και όρισε για τους Ορθόδοξους της εϖαρχίας του ανά εξάµηνο εισφορά χρηµάτων, µε σκοϖό τη συγκέντρωση κεφαλαίου για την ανέγερση του ναού. 458 Μάλιστα ένας αϖό τους ϖρώτους ϖου έκανε δωρεά, ήταν και ο αυτοκράτορας, µε το ϖοσό των χιλίων χρυσών φλωρινιών. 459 Αυτό είχε ως αϖοτέλεσµα να δοθεί ένα εϖιϖλέον κίνητρο στους υϖοστηρικτές της ιδέας. Ο εϖίσκοϖος αµέσως δηµοσίευσε τη σχετική άδεια του αυτοκράτορα στην εφηµερίδα «Τelegraful Român». 460 Χρήµατα για την ανοικοδόµηση του ναού ϖροσέφερε και η διοίκηση της χωροφυλακής της ϖεριοχής, η οϖοία κατέβαλε για το σκοϖό αυτό 200 F. 461 Ο Α. Σαγκούνα δε δίστασε να γράψει και στο Σέρβο µητροϖολίτη ζητώντας να ϖροτρέψει τους Ρουµάνους της Bucovina και της Timisoara να συµµετάσχουν στον έρανο για την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Η εϖιστολή ήταν γραµµένη στα Γερµανικά. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Viena, 9 Σεϖτεµβρίου 1857). Παράτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ Βλ: Tambozi, Andrei Şaguna, repere biografice, ό.ϖ., σ Βλ: Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ «Η Υψηλότητα του φιλεύσϖλαχνου αυτοκράτορά µας, µε εϖίσηµη διαταγή στις 26 Οκτωβρίου 1857 και δωρεά χιλίων χρυσών νοµισµάτων, αϖοφάσισε την ανέγερση καθεδρικού ναού των Ορθοδόξων στο Sibiu. Το ϖοσό θα ληφθεί αϖό το ταµείο του αγαϖητού µας κυβερνήτη Καρόλου Schwarzenberg». Βλ: Εφηµ., Τ.R., φύλ. 101/ , σ Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Sibiu, 31 εκεµβρίου 1857) και 2769 (Sibiu, 11 Ιανουαρίου 1858).

115 115 Sibiu. 462 Έστειλε εϖιστολές στη ρουµανική, σερβική, ουγγρική και γερµανική γλώσσα ϖρος όλες τις κατευθύνσεις. 463 Πρέϖει εϖίσης να αναφέρουµε ϖως σε όλες τις εϖιστολές-αιτήσεις του δεν έϖαιρνε θετικές αϖαντήσεις. Συγκεκριµένα, ο εϖίσκοϖος της Bucovina, Eυγένιος Hacman, αν και υϖοσχέθηκε βοήθεια δεν του εϖέτρεψε να εϖισκεφτεί ϖροσωϖικά τη Bucovina για να ηγηθεί του εράνου, αλλά του ϖρότεινε να αϖοστείλει δύο ιερείς ως εκϖροσώϖους του. Ο Α. Σαγκούνα αϖάντησε ϖως, η εϖαρχία του Hacman ήταν τόσο ϖλούσια, ώστε µϖορούσε να χρηµατοδοτήσει την ϖροσϖάθειά του. 464 Ο Hacman δεν αϖάντησε και ούτε έστειλε οικονοµική βοήθεια. Το ίδιο συνέβη και µε ϖολλές άλλες εϖαρχίες ϖου δεν διοργάνωσαν έρανο για την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο Sibiu. Έτσι ο εϖίσκοϖος ϖεριορίστηκε στην εϖαρχία του, συγκεντρώνοντας χρήµατα αϖό τους συµϖατριώτες του Βλ: Moruşca, Pastoralele lui Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile arhiepiscopului şi mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ «... Με την ευκαιρία ϖου µου δίνεται σας υϖενθυµίζω ϖως η εϖαρχία σας χαίρει οικονοµικών ϖρονοµίων ϖου οι υϖόλοιϖες εϖαρχίες ούτε καν µϖορούν να φανταστούν. Για το λόγο αυτό, ϖαρακαλώ να συµµετάσχετε έστω µε ένα µικρό µέρος βοήθειας στους αδελφούς σας...» Αϖόσϖασµα αϖό την εϖιστολή του Α. Σαγκούνα ϖρος το µητροϖολίτη Ευγένιο Hakman µε ηµεροµηνία 23 Αυγούστου Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Στο Α.Μ.Α.Σ., υϖάρχουν τα εξής έγγραφα ϖου αφορούν ϖροσφορές χρηµάτων για την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο Sibiu: 1) υϖ. αριθ (Cluj, 28 Φεβρουαρίου 1858). O I. Moldovan καταβάλει το ϖοσό των 10 F. 2) Υϖ. αριθ (Timişoara, 6 Ιουνίου 1862). O Αλέξανδρος Mocsoni καταβάλει το ϖοσό των F. 3) Υϖ. αριθ (Lipova, 6 εκεµβρίου 1862). Η Ορθόδοξη ενορία της ϖεριοχής καταβάλει το ϖοσό των 200 F. 4) Υϖ. αριθ (Zemun, 14 Φεβρουαρίου 1859). O καθηγητής Vasilevici καταβάλει το ϖοσό των 100 F. 5) Υϖ. αριθ (Novi-Sad, 1858). Ο εϖίσκοϖος Atanaţcovic καταβάλει το ϖοσό των 126 F. 6) Υϖ. αριθ (Ζsombor, 4 Αυγούστου 1858). Η Ορθόδοξη ενορία της ϖεριοχής καταβάλει το ϖοσό των 20 F. 7) Υϖ. αριθ (Zadar, 14 Αυγούστου 1859). Ο εϖίσκοϖος Knejevici καταβάλει το ϖοσό των 65 F. 8) Υϖ. αριθ (Ζsombor, 30 Νοεµβρίου 1858). Η Ορθόδοξη ενορία της ϖεριοχής καταβάλει το ϖοσό των 200 F. 9) Υϖ. αριθ (Sanbenedict, 7 Αϖριλίου 1858). O ιερέας Α. Crişan αϖοστέλει χρηµατικό ϖοσό ϖροϊόν εράνου. 10) Υϖ. αριθ (Sanbenedict, 13 Μαΐου 1859). Ο ϖαραϖάνω ιερέας αϖοστέλει νέο χρηµατικό ϖοσό ϖροϊόν

116 116 Αϖό το 1858 άρχισε µια σειρά εϖισκέψεων σε ϖεριοχές ϖου διέµεναν Ορθόδοξοι Ρουµάνοι, όϖως στη Ρουµανική Χώρα, Μολδαβία, Τεργέστη, Βιέννη µε σκοϖό να διεξάγει και εκεί έρανο. 466 Ο Α. Σαγκούνα εϖιθυµούσε να είναι εκείνος ϖου θα ολοκλήρωνε την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο Sibiu, όµως δεν ϖραγµατοϖοίησε την εϖιθυµία του αυτή. Το διάστηµα εκείνο έστερεψε το ενδιαφέρον του στις ϖροσϖάθειες για την εϖανίδρυση της ϖαλαιάς Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης, «.έτσι όϖως ο αβίδ έκανε όλες τις ϖροετοιµασίες ανοικοδόµησης του ναού των Ιεροσολύµων, όµως ο Θεός δεν του έδωσε την ευκαιρία να τον δει να υψώνεται στο Όρος Σιών, έτσι και ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα ταξίδεψε στην τελευταία του κατοικία δίχως να δει ολοκληρωµένο το έργο ϖου σχεδίασε και οργάνωσε ο ίδιος, αφήνοντας στους διαδόχους του όϖως ο αβίδ στο Σολοµώντα χρέος, ιερή κληρονοµιά, την ανέγερση ιερού ναού για τη σωτηρία του έθνους». 467 εράνου. 11) Υϖ. αριθ (Bucureşti, 26 Οκτωβρίου 1861). Ο Ααρών Florian καταβάλλει χρηµατικό ϖοσό ϖροϊόν εράνου. 466 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα µε εϖιστολή του στις 3 Αϖριλίου 1859 ϖρος τον εϖίσκοϖο αλµάτιο Knejevici, ζητά να του εϖιτρέψει τη διεξαγωγή εράνου στην εϖαρχία του για την ανέγερση του καθεδρικού ναού στο Sibiu. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 3 Αϖριλίου 1865). Ο Knejevici όχι µόνο έδωσε την άδειά του αλλά αϖέστειλε όϖως αναφέραµε και χρήµατα. Ο Α Σαγκούνα τον ευχαρίστησε για την άδεια αλλά και για την ϖροσφορά του, µε εϖιστολή του στις 30 Οκτωβρίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 30 Οκτωβρίου 1859). 467 Βλ: Ilarion Puscariu, Elie Miron Cristea, Matei Voileanu, Biserica catedrală de la Mitropolia Ortodoxă Românâ în Sibiu. Istoricul zidirii , Sibiu 1908, σ. 30.

117 117 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ. Ο Ανδρέας Σαγκούνα ως µητροϖολίτης Τρανσυλβανίας και η δράση του µέχρι το θάνατό του. 1. Η εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Ο αγώνας για την εϖανίδρυση της ρουµανικής Ορθόδοξης µητρόϖολης διήρκεσε αρκετά και ήταν ιδιαίτερα δυσχερής. 468 Σε όλες τις αιτήσεις του Α. Σαγκούνα, οι αρχές αϖαιτούσαν εϖιϖλέον ιστορικά εϖιχειρήµατα για τη νοµιµότητα των αιτηµάτων. Ανασταλτικό ϖαράγοντα αϖοτελούσε και η ϖαρουσία του υϖουργού ϖολιτισµού και ϖαιδείας Thun, γνωστού για την εχθρότητα ϖου έτρεφε ενάντια στους Ορθόδοξους. 469 Ο εϖίσκοϖος είχε άριστες σχέσεις µε τον τότε κυβερνήτη της Τρανσυλβανίας Schwartzenberg, ο οϖοίος γνώριζε καλά τα ϖροβλήµατα των Ρουµάνων. Με ϖροτροϖή του εϖισκεύτηκε τον αυτοκράτορα για να του αναφέρει σχετικά µε την εχθρική στάση του υϖουργού. Βέβαια δεν το έκανε άµεσα, αλλά αφού ϖρώτα ο κυβερνήτης συνάντησε τον αυτοκράτορα και τον ενηµέρωσε αναλυτικά για τα ϖροβλήµατα ϖου αντιµετώϖιζε ο εϖίσκοϖος στην Τρανσυλβανία. Αυτό συνέβη το καλοκαίρι του Το χειµώνα του ιδίου έτους και συγκεκριµένα την 1 η εκεµβρίου, ο Α. Σαγκούνα αϖέστειλε υϖόµνηµα στη Βιέννη, στο οϖοίο µεθοδικά και αναλυτικά ϖαρουσίαζε την κατάσταση της Ορθόδοξης εκκλησίας και των Ρουµάνων καθώς και τις ϖροτάσεις του σχετικά µε την αναδιοργάνωση της εκκλησίας. Ζητούσε τη διευθέτηση της θέσης της ρουµανικής Ορθόδοξης εκκλησίας αϖέναντι στο κράτος και τις υϖόλοιϖες εκκλησίες, µε βάση την 468 Βλ: Keith Hitchins, Andreiu Şaguna and the restoration of the Rumanian Orthodox Metropolis in transylvania, , στο: «Balkan Studies», έτ. 1965, τ. 6, σσ Βλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ Βλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ. 114.

118 118 αρχή της ισότητας. Να αϖοκατασταθεί η ονοµασία της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας της Τρανσυλβανίας, να καταργηθεί η ονοµασία «µη ενωτική» και οι κάτοικοι της ϖεριοχής να εϖιλέγουν ελεύθερα την ϖίστη τους. Ζητούσε ακόµα: 1) να οργανωθούν θεολογικά σεµινάρια µε σκοϖό την εϖιµόρφωση του κλήρου, 2) άδεια οργάνωσης των ενοριών κατά τα ϖρότυϖα των άλλων εκκλησιών, 3) οικονοµική αυτονοµία της εκκλησίας και 4) αναγνώριση του δικαιώµατος των ϖιστών για ανεξάρτητη µητρόϖολη. 471 Τα αιτήµατα βεβαίως των Ορθόδοξων δεν ικανοϖοιήθηκαν, αϖεναντίας ιδρύθηκε και δεύτερη µητρόϖολη Ουνιτών στο Făgăraş. Ο νέος µητροϖολίτης Αλέξανδρος Sterea Şuluţiu de Cărpiniş ( ), δηµοσίευσε εγκύκλιό του στην εφηµερίδα «Gazeta de Transilvania», φύλ. 34/9 Αϖριλίου 1855, µε την οϖοία καταφερόταν εναντίον των Ορθόδοξων Ρουµάνων λέγοντας ϖως εκϖροσωϖεί το σύνολο του ρουµανικού έθνους. 472 Εϖίσης στον ενθρονιστήριο λόγο του ϖροσευχήθηκε το Άγιο Πνεύµα να φωτίσει το ρουµανικό έθνος και να το οδηγήσει στην Ουνιτική εκκλησία. 473 Ο Α. Σαγκούνα αντέδρασε άµεσα και υϖενθύµισε µε εϖιστολή του στην κυβέρνηση στις 24 Μαΐου 1855, όσο στους ϖολιτικούς ϖαράγοντες της ϖεριοχής καθώς και στο νέο µητροϖολίτη ϖως η ένωση µε την Ρώµη ήταν ϖολιτική και όχι θρησκευτική ϖράξη καθώς και ότι η Ορθόδοξη ρουµανική εκκλησία ήταν η ϖαλαιότερη εκκλησία στην ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας. 474 Παράλληλα µε την αϖάντησή του ϖρος τις αρχές, εξέδωσε εγκύκλιο ϖρος τον κλήρο και το λαό, ϖροσϖαθώντας µε τον τρόϖο αυτό, να εϖιστήσει την ϖροσοχή τους στα ψευδή δηµοσιεύµατα των εφηµερίδων ϖου υϖοστήριζαν τους Ουνίτες. Τους ϖροέτρεϖε να µην τα λαµβάνουν υϖόψη, 471 Βλ: Mateiu, Şaguna şi restaurarea Mitropoliei transilvane, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ. 79.

119 119 διότι εϖρόκειτο για ειδήσεις ϖου αϖοσκοϖούσαν στην καταρράκωση του ψυχικού σθένους και την κατάλυση της ενότητας λαού και εκκλησίας. 475 Αυτό ϖου εξόργισε τον εϖίσκοϖο ακόµη ϖερισσότερο, ήταν το γεγονός ότι ο Α. Şuluţiu, για να δικαιολογήσει τις θέσεις του, υϖοστήριξε ϖως δεν είχε καµµία ϖρόθεση να ενοχλήσει τον Α. Σαγκούνα, αλλά τα λεγόµενά του ήταν µια «ένδειξη εκτίµησης στο ϖρόσωϖό του». 476 Η τακτική αυτή οδήγησε τον Α. Σαγκούνα στις 5 εκεµβρίου 1855 να συµβουλεύσει τους Ορθόδοξους της Τρανσυλβανίας: «...να µην αγοράζει, ούτε να διαβάζει την εφηµερίδα Gazeta de Transilvania, ϖου εκδίδεται αϖό τη σύνταξη του Ιακώβου Murăşan, ούτε το ηµερολόγιο του Γεωργίου Bariţiu, εϖειδή όϖως είδατε, τόσο η εφηµερίδα, όσο και το ηµερολόγιο, είναι γεµάτα ψεύδη, αϖάτες και συκοφαντίες, ϖροκειµένου να διασϖάσουν την ενότητα του Πνεύµατός µας... να υϖοσκάψουν τα θεµέλια της εκκλησίας µας...» 477 Ο Γεώργιος Băriţiu στο ηµερολόγιο του 1856, µε τον τίτλο «αϖό το χρονικό της Τρανσυλβανίας», ανέφερε ϖως η σύνοδος του 1850 ήταν σηµαντική, διότι έλαβαν µέρος σε αυτή µαζί µε τον κλήρο και εκϖρόσωϖοι του λαού. Ο εϖίσκοϖος αντέδρασε στη θέση αυτή και µε εγκύκλιό του υϖοστήριξε ϖαραθέτοντας ϖέντε σηµεία, ότι δηλαδή η συγκεκριµένη σύνοδος είχει σϖουδαία σηµασία, την οϖοία ο Băriţiu αϖέκρυϖτε κακόβουλα. 478 Στις 19 Σεϖτεµβρίου 1857, ο Α. Σαγκούνα συναντήθηκε στη Βιέννη µε τον υϖουργό Thun. Ο υϖουργός εξέφρασε υϖαινιγµούς για το µορφωτικό εϖίϖεδο του Ορθόδοξου ρουµανικού κλήρου, γογονός ϖου εξόργησε τον εϖίσκοϖο. 479 Tη συζήτηση ϖου είχαν µεταξύ τους, αναφέρει ο ίδιος ο εϖίσκοϖος στο ϖροσωϖικό του ηµερολόγιο. Σηµειώνει ϖως ο υϖουργός δεν αϖοδεχόταν κανένα αϖό τα εϖιχειρήµατά του και κάϖοια στιγµή δήλωσε ότι, ο ίδιος είναι ϖιστός στις αρχές της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας και αϖορούσε 475 Bλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 5 εκεµβρίου 1855). 478 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 226, σηµ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ

120 120 γιατί οι Ορθόδοξοι δεν αϖοδέχονταν το αλάθητο του Πάϖα. Γράφει: «... σώϖασα για λίγο και του αϖάντησα κάθε άτοµο, καλό είναι να ϖαραµένει σταθερό στην οµολογία ϖίστης του, ιδιαίτερα για να µην ϖροκαλεί αναταραχές. Εγώ και ολόκληρη η εϖαρχία µου ϖαραµένουµε ϖιστοί στους νόµους µε τους οϖοίους γεννηθήκαµε και µεγαλώσαµε, οι οϖοίοι δεν ϖροκαλούν κακό σε κανένα γιατί είναι οι νόµοι της αυτοκρατορίας. Τιµούµε και σεβόµαστε όλες τις οµολογίες ϖίστης και εϖιθυµούµε για όλους τους χριστιανούς, όϖως και για µας τους ίδιους, την ϖροστασία του υψηλοτάτου για την εκκλησία µας, γιατί αν και είµαστε χωρισµένοι αϖό το όνοµα των θρησκειών, είµαστε όλοι υϖεύθυνοι και για αυτό ενωµένοι για τη διάδοση του Χριστιανισµού σε όλο τον κόσµο». 480 Ο υϖουργός έµεινε ικανοϖοιηµένος αϖό την αϖάντηση του εϖισκόϖου και δήλωσε ότι είχε ϖλέον ϖιστεί για την ειλικρίνεια των ϖροθέσεών του, όµως δεν µϖορούσε να εγγυηθεί για τους διαδόχους του. Έτσι θεωρούσε υϖοχρεωτική την ϖαρουσία αυτοκρατορικού αντιϖροσώϖου στις συνεδρίες του εκκλησιαστικού συµβουλίου, όϖως ακριβώς γινόταν τότε στην Ελλάδα και τη Ρωσία. Με διϖλωµατικό τρόϖο ο Α. Σαγκούνα, αϖάντησε: «Η δική µας εξουσία είναι υψηλότερη αϖό οϖοιαδήϖοτε σκέψη υϖοταγής µιας χριστιανικής εκκλησίας σε µέτρα ϖου δεν ταιριάζουν στο φωτεινό ϖνεύµα και τους θεάρεστους νόµους της αυτοκρατορίας. Εµείς οι ίδιοι, αϖοτελούµε το έµβληµα του αυτοκράτορα. Με ενωµένες λοιϖόν δυνάµεις και ισότητα για όλους, αυτό είναι το θεµέλιο για την ευτυχία όλων». 481 Στο σηµείο αυτό ϖρέϖει να εϖισηµάνουµε ότι τις ϖροσϖάθειες για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης µητρόϖολης Τρανσυλβανίας εµϖόδιζε και η Ρωµαιοκαθολική εκκλησίας, η οϖοία αϖό το 1850 είχε στραφεί αϖροκάλυϖτα εναντίον του Α. Σαγκούνα ισχυριζόµενη ότι κατά τη διάρκεια της εϖανάστασης οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι σκότωσαν τριακόσιους Ρουµάνους Ουνίτες ιερείς. Ο ισχυρισµός αυτός, όϖως ήταν φυσικό, ϖροκάλεσε τη δικαιολογηµένη οργή του. Εϖίσης ο εϖίσκοϖος έδειχνε να ενοχλείται και αϖό τις αναφορές ϖου έστελναν συνεχώς οι ιερείς και οι ϖρωθιερείς, σχετικά µε τις 480 Βλ: Puşcariu, Documente pentru limbă şi istorie, τ. 1, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ

121 121 διενέξεις ϖου υϖήρχαν µεταξύ τους και µε τους Ουνίτες ιερείς για το ζήτηµα των µεικτών γάµων και την ϖροσχώρηση σε άλλο δόγµα. Για τα θέµατα αυτά ο Α. Σαγκούνα έλαβε µέτρα σύµφωνα µε τις εντολές της κυβέρνησης. Η σύνοδος του 1850 ενέκρινε τα διαβήµατα ϖου έκανε ο εϖίσκοϖος για να εϖιτύχει συνεννόηση µε τους Ουνίτες. 482 Τον ίδιο χρόνο, ο Α. Σαγκούνα κοινοϖοίησε στους ιερείς το υϖουργικό διάταγµα ϖου αφορούσε στη διαδικασία ϖροσχώρησης σε άλλο δόγµα. Για να εξαλείψει ϖλήρως τις διενέξεις, διέταξε στο τέλος του 1852, «... οι Ορθόδοξοι και οι Ουνίτες ιερείς να µην τελούν αϖό κοινού ακολουθίες». 483 Ο εϖίσκοϖος συνέχισε τις ϖροσϖάθειές του για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, οϖότε στις 21 Αυγούστου 1860, µε συνοδούς τους Ανδρέα Mocioni ( ) 484 και Νικόλαο Petrino ( ) 485 ως εκϖροσώϖους του Banat και της Bocovina, είδαν τον αυτοκράτορα στον οϖοίο εξέθεσαν το αίτηµά τους για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης. Εϖίσης, του συνέστησαν, η υϖό έγκριση µητρόϖολη να ϖεριλαµβάνει όλους τους Ρουµάνους της αυτοκρατορίας και ζήτησαν τη σύγκληση κληρικολαϊκής συνέλευσης στην οϖοία να συζητήσουν σχετικά µε την οργάνωσή της. 486 Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ αϖάντησε στις 27 Σεϖτεµβρίου, εξηγώντας ότι είναι ϖρόθυµος να εϖιτρέψει την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης, όµως έκανε ιδιαίτερη αναφορά στην ανάγκη διευθέτησης των σχέσεως ανάµεσα στις δύο Ορθόδοξες δικαιοδοσίες της ϖεριοχής, σερβικής και ρουµανικής. Ο Α. Σαγκούνα θεώρησε τη στάση αυτή 482 Βλ: Slavici, Opera, ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ O Α. Mocioni, ήταν νοµικός µέλος της βουλής της Pesta το Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ O N. Petrinο, ήταν µέλος της βουλής της Bucovina. H οικογένειά του καταγόταν αϖό το Τσεϖέλοβο των Ιωαννίνων. Βλ: Lucian Predescu, Enciclopedia României, εκδ., Εditura Saeculum, Editura Vestala, Bucureşti 1999, σ. 655, στ Bλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ. 167.

122 122 του αυτοκράτορα σαν µια ϖρώτη θετική αϖάντηση ϖου έδωσαν οι αυστριακοί στις αιτήσεις για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. Για το λόγο αυτό αµέσως συγκάλεσε την κληρικολαϊκή συνέλευση στην εϖαρχία του, ώστε να χρησιµοϖοιήσει της αϖοφάσεις της σαν µοχλό ϖίεσης στον αυτοκράτορα και το ϖεριβάλλον του. 487 Η συνέλευση συγκλήθηκε στο Sibiu στις 23 Οκτωβρίου 1860 και σε αυτή κλήθηκαν να ϖάρουν µέρος εκϖρόσωϖοι του κλήρου και του ϖοιµνίου της Τρανσυλβανίας, για να εκφράσουν τις αϖόψεις τους σχετικά µε την εϖανίδρυση της µητρόϖολης. Κατά τη διάρκεια των εργασιών της συνέλευσης, ϖαραγµατοϖοιήθηκαν τρεις συνεδρίες στις 24, 25, 26 Οκτωβρίου στις οϖοίες συµµετείχαν σαρανταέξι κληρικοί και ϖενηνταδύο λαϊκοί. 488 Στην έναρξη των εργασιών της συνέλευσης, ο Α. Σαγκούνα ϖροσφώνησε τα µέλη της, αναφερόµενος διεξοδικά στους ιερούς κανόνες ϖου εϖιτάσσουν την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, αντικρούοντας τα εϖιχειρήµατα εκείνων ϖου υϖοστήριζαν ότι στην αυστριακή µοναρχία δε θα µϖορούσαν να συνυϖάρξουν δύο Ορθόδοξες µητροϖόλεις, µια ρουµανική και µια σερβική. 489 Κατά τη λήξη των εργασιών της η συνέλευση: 1. Αϖοφάσισε ότι θεωρεί ϖως η Ορθόδοξη ρουµανική µητρόϖολη της Τρανσυλβανίας, σύµφωνα µε τους κανόνες, υφίσταται ακόµα και ότι µόνο ϖολιτικά διοικητικά µέτρα εµϖοδίζουν τη λειτουργία της. Για το 487 Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Ο εϖίσκοϖος µεταξύ άλλων ανέφερε: «... ο ισχυρισµός αυτός είναι το ϖροϊόν της υϖερηφάνειας και της αλαζονείας και ϖαίρνουν τη µορφή ϖρόκλησης... εϖειδή στην Αυστρία µϖορεί και ϖρέϖει να υϖάρχουν δύο µητροϖόλεις. Πρώτον, εϖειδή η ρουµανική µητρόϖολη υϖήρξε αϖό τους ϖαλαιούς χρόνους µέχρι και το 1700 και καταργήθηκε για ϖολιτικούς λόγους, αλλά δεν έσβησε, οι ιερείς και οι χριστιανοί της υϖάρχουν και σήµερα, αλλά στενάζουν για την αγαϖηµένη τους µητέρα µητρόϖολη...» Bλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ. 71 κ.ε.

123 123 λόγο αυτό και τα µέλη της εϖιθυµούν να ϖαρακαλέσουν τον αυτοκράτορα να εξαλείψει αυτά τα εµϖόδια Έστειλε εϖιστολές µε τις οϖοίες ευχαριστούσε τους Ανδρέα Mocsoni και Νικόλαο Petrino, για τη συµβολή του στην ϖροσϖάθεια για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης Υϖέβαλε στον αυτοκράτορα αίτηση για να δοθεί αϖό το θησαυροφυλάκιο του κράτους βοήθεια για τις εκκλησιαστικές και εκϖαιδευτικές ανάγκες των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας, µε το αιτιολογικό ότι και άλλες χριστιανικές εκκλησίες της αυστριακής αυτοκρατορίας αϖολάµβαναν τέτοιας βοήθειας Υϖέβαλε αίτηση στον ϖρίγκιϖα και την κυβέρνηση της Τρανσυλβανίας, για να εϖιστραφεί το κτήµα του Merişani στο Argeş, το οϖοίο ο ϖρίγκιϖας Κωνσταντίνος Brancoveanu είχε δωρίσει το 1700 στη µητρόϖολη του Ardeal Προέτρεψε τον εϖίσκοϖο Eυγένιο Hacman της Bucovina να συγκαλέσει και εκείνος σύνοδο για την εϖαρχία του Υϖέβαλε στη σερβική σύνοδο του Carloviţ αίτηση υϖόµνηµα σχετικά µε την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας Παρακάλεσε τον εϖίσκοϖο «... σε ϖερίϖτωση ϖου δε θα υϖάρξουν οι εϖιθυµητές αϖοφάσεις στο θέµα της εϖανίδρυσης της ϖαλαιάς µας µητρόϖολης 490 Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Στις 29 Μαΐου 1861, ο Α. Σαγκούνα έλαβε αϖό το θησαυροφυλάκιο F. Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ To αίτηµα αυτό δεν ικανοϖοιήθηκε. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο E. Hacman δεν ανταϖοκρίθηκε στην ϖροτροϖή. Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Οι Σέρβοι εϖίσκοϖοι δεν αϖάντησαν στην αίτηση υϖόµνηµα των Ρουµάνων. Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ. 61.

124 124 µέχρι και του αγίου Γεωργίου 1861,... οϖωσδήϖοτε να συγκαλέσει και ϖάλι την εϖισκοϖική σύνοδο στις 8 Μαΐου 1861» Αϖοφάσισε τα ϖρακτικά των συνελεύσεων των ετών 1850 και 1860, να δηµοσιευθούν. 497 Εϖειδή, όϖως αναφέραµε, καµµία αϖό τις ϖαραϖάνω αιτήσεις των Ρουµάνων δεν αϖαντήθηκαν, ο εϖίσκοϖος συγκάλεσε για τις 8 Μαΐου 1861 συνέλευση, την οϖοία, λόγω της υφιστάµενης ϖολιτικής κατάστασης µαταίωσε. 498 Η ευνοϊκή διάθεση του αυτοκράτορα στο αίτηµα των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας οδήγησε όσους τα συµφέροντά τους θίγονταν αϖό την εϖανίδρυση της µητρόϖολης, να ϖροβούν σε ενέργειες µε τις οϖοίες ϖροσδοκούσαν να µεταβάλουν τη στάση του µονάρχη. Έτσι, ο Ουνίτης εϖίσκοϖος Αλέξανδρος Şuluţiu στις 9 Μαΐου 1862, υϖέβαλε στον αυτοκράτορα µια οµαδική διαµαρτυρία κατά της ϖαραβίασης ορισµένων 496 Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ. 64. Αϖό τα ϖρακτικά αυτής της συνέλευσης, ϖρέϖει να αναφέρουµε το «statutul provizor», (= ϖροσωρινό καταστατικό), ϖου αφορούσε την εκλογή των µελών της συνέλευσης, το οϖοίο συνέταξε ο Α. Σαγκούνα. Τα σϖουδαιότερα σηµεία του καταστατικού ήταν: «... Τη συνέλευση συγκροτούσαν µέλη ϖου εκλέγονταν και µέλη ϖου εϖιλέγονταν. Εκείνα ϖου εϖιλέγονταν ήταν: 1. Οι οφικιούχοι κληρικοί, αρχιµανδρίτες, ηγούµενοι και ϖρωθιερείς. 2. Οι ϖολιτικοί, στρατιωτικοί, οικονοµικοί και νοµικοί αυτοκρατορικοί υϖάλληλοι. 3. Οι καθηγητές των ϖανεϖιστηµίων και οι δικηγόροι. 4. Οι διευθυντές των σχολείων και οι θεολόγοι. 5. Κάθε ϖρωθιερική ϖεριφέρια είχε το δικαίωµα να εκλέγει ένα λαϊκό, ως εκϖρόσωϖό της στη συνέλευση. Οι ϖόλεις Sibiu και Braşov, είχαν το δικαίωµα να στέλνουν στη συνέλευση αϖό ένα εκϖρόσωϖό τους. διότι στο Sibiu υϖήρχε η εϖισκοϖική έδρα και στο Braşov, διότι οι κάτοικοί του ίδρυσαν το εθνικό γυµνάσιο και τον ϖρώτο σύλλογο Ρουµάνων γυναικών». Βλ: Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, ό.ϖ., σ Το εκέµβριο της ίδιας χρονιάς, ο Iωσήφ Rajacici ϖέθανε. Έτσι ένα µεγάλο εµϖόδιο για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης της Τρανσυλβανίας έλλειψε. Όµως, η καθυστέρηση σχεδόν τριών χρόνων για την εκλογή του διαδόχου του, εµϖόδισε να γίνουν διαϖραγµατεύσεις ανάµεσα στους Σέρβους και τον Α. Σαγκούνα. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 328.

125 125 δικαιωµάτων της εϖισκοϖής του, η οϖοία θα ϖροέκυϖτε αϖό την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Ο Παϖικός νούντσιος της Βιέννης εξέφρασε στην αυλή την έκϖληξή του για το γεγονός ότι τα ανάκτορα σκέϖτονταν την ίδρυση ενός «σχισµατικού» µητροϖολιτικού θρόνου στην Τρανσυλβανία, ο οϖοίος θα ϖροκαλέσει «ανεϖανόρθωτες βλάβες» στο Ουνιτικό κίνηµα και ζήτησε να εγκαταλειφθεί αυτή η ιδέα. 499 Ο Α. Σαγκούνα ϖαρακολουθούσε τις εξελίξεις και ανέµενε µε υϖοµονή να ωριµάσουν οι συνθήκες ϖου θα του εϖέτρεϖαν να ϖροωθήσει εκ νέου τα σχέδιά του. Έτσι, στα τέλη του 1861, άρχισε να ϖροανατολίζεται και ϖάλι στη σύγκληση συνέλευσης µε σκοϖό την εκ νέου υϖοβολή αίτησης για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης. Μετά αϖό ϖροσϖάθεια τριών χρόνων, ϖήρε άδεια αϖό την κυβέρνηση της Τρανσυλβανίας για να ϖραγµατοϖοιήσει κληρικολαϊκή συνέλευση κατά το διάστηµα Μαρτίου Στις εργασίες της συνέλευσης, ϖου ϖραγµατοϖοιήθηκαν σε εϖτά συνεδρίες, στο Sibiu, ϖαρευρέθηκαν 126 µέλη. Κατά την ϖροσφώνηση των µελών της συνέλευσης, ο εϖίσκοϖος τόνισε τις στενές σχέσεις µεταξύ σχολείου και εκκλησίας. Εκανε εϖίσης, µια ιστορική αναδροµή στην κατάσταση ϖου εϖικρατούσε στα σχολεία των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας, αϖό τα τέλη του 18 ου αιώνα µέχρι τη νοµική του κατοχύρωση αϖό το κράτος και ϖροέτρεψε το λαό και τον κλήρο να ενισχύσουν οικονοµικά το εκϖαιδευτικό έργο. 500 Τα θέµατα ϖου εξετάστηκαν στη συνέλευση ήταν: 1. Η τακτοϖοίηση των εκκλησιαστικών και οικονοµικών υϖοθέσεων Η αϖοστολή ευχαριστήριας εϖιστολής στον αυτοκράτορα για τη δωρεά των F Βλ: Ηitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, Sibiu 1864, σ. 71 κ.ε.

126 H υϖοβολή νέας αίτησης αναφοράς σχετικά µε την εϖανίδρυση της µητρόϖολης. 503 Κατά την ϖρώτη ηµέρα των εργασιών της συνέλευσης, εκλέχτηκε µια εϖιτροϖή ϖου την αϖοτελούσαν δώδεκα µέλη, τέσσερις κληρικοί και οκτώ λαϊκοί, µε την εντολή να µελετήσουν το «proiectul de regulament ai organizaţiunii trebilor bisericeşti», (= σχέδιο για τον κανονισµό της διοργάνωσης των εκκλησιαστικών υϖοθέσεων). Το σχέδιο αυτό ήταν έργο του Α. Σαγκούνα και έγινε τελικά δεκτό αϖό τη συνέλευση, για να ισχύσει ϖροσωρινά µόνο για την ϖεριοχή του Ardeal. H συνέλευση έδωσε εντολή στις ενορίες και τις ϖρωθιερικές ϖεριφέρειες του Ardeal να οργανωθούν σύµφωνα µε τα άρθρα του. 504 Κατά το ϖέρας της συνέλευσης, ο εϖίσκοϖος εξέφρασε την ικανοϖοίησή του και ευχαρίστησε όσους συνέβαλαν στην οµαλή διεξαγωγή των εργασιών. 505 Όµως και τα µέλη της συνέλευσης εξέφρασαν την ευγνωµοσύνη τους στο ϖρόσωϖο του Α. Σαγκούνα H ευχαριστήρια εϖιστολή ϖρος τον αυτοκράτορα ανέφερε ότι: «... η βοήθεια ϖου ϖροήλθε αϖό την αυτοκρατορική ευµένεια είναι... ένα θεραϖευτικό βάλσαµο στις ϖληγές ϖου αιµορραγούν ακόµα και ϖου ϖροκάλεσαν οι αντίξοες συνθήκες των ϖερασµένων εϖοχών... αυτές οι ϖράξεις αυτοκρατορικής ευµένειας είναι µια νέα αϖόδειξη για το υψηλό αίσθηµα δικαιοσύνης, το οϖοίο... είναι για εµάς µοναδική ϖαρηγοριά,... είναι µοναδική ελϖίδα!» Βλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, ό.ϖ., σ Η αίτηση αναφορά είχε ως εξής: «Υψηλότατε! Οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι αϖό τις χώρες της υψηλότητάς σου, ϖιστεύουν ότι ήρθε και για εκείνους η στιγµή της θρησκευτικής αϖελευθέρωσης και δεν έχασαν την ελϖίδα ότι η υψηλότητά σου, βλέϖοντας την ϖίστη και την αφοσίωση τους στον αυτοκρατορικό θρόνο, ϖου αϖοδείχτηκε µέχρι τώρα ϖάντα µε χιλιάδες θυσίες, δε θα εϖιτρέψεις να µείνουν εκκλησιαστικά σε µια αφύσικη, αντικανονική και ϖολύ θλιβερή κατάσταση, αλλά έχεις τη µεγαλοψυχία να εκϖληρώσεις τις ζεστές εϖιθυµίες τους για αυτό το θέµα και θα τους σκουϖίσεις τα δάκρυα ϖου κυλούν εδώ και δεκαετίες µϖροστά στο θρόνο της υψηλότητάς σου». Βλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, ό.ϖ., σ Βλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, ό.ϖ., σ. 60 κ.ε. 505 Ο εϖίσκοϖος ανέφερε: «... Σήµερα, εγώ είµαι ο ζευγολάτης, ο οϖοίος µε ϖολύ κόϖο όργωσε το χωράφι του, έσϖειρε τον ϖιο γόνιµο σϖόρο, φρόντισε όλο το χειµώνα, την άνοιξη και το καλοκαίρι τον αγρό του και όταν ϖήγε να θερίσει, µάζεψε ϖλούσια συγκοµιδή». Βλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, ό.ϖ., σ. 56.

127 127 Το αµέσως εϖόµενο διάστηµα ο αυτοκράτορας και ϖάλι άφησε να εννοηθεί ότι είχε λάβει θετική αϖόφαση για το θέµα ϖου αϖασχολούσε τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. Οι συζητήσεις µεταξύ Ρουµάνων και Σέρβων άρχισαν µε την ευκαιρία σύγκλησης της σερβικής εθνικής συνέλευσης στις αρχές του Αυγούστου 1864, για την εκλογή του διαδόχου του Ιωσήφ Rajacici. Στη συνέλευση δεν έλαβαν µέρος οι Ρουµάνοι εκϖρόσωϖοι, διότι θεωρούσαν ϖως τα θέµατά της αφορούσαν αϖοκλειστικά τους Σέρβους. 507 Μετά την εκλογή του Σαµουήλ Maširević ως διαδόχου του Ιωσήφ Rajacici, ϖραγµατοϖοιήθηκε, στις 15 Αυγούστου, µια ακόµη συνεδρία της συνόδου. Τότε ο Α. Σαγκούνα, µε την υϖοστήριξη µιας µεγάλης οµάδας κληρικών και λαϊκών αϖό το Banat, έθεσε το ζήτηµα της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης της Τρανσυλβανίας. Ο Σαµουήλ Maširević, αντέδρασε υϖοστηρίζοντας ότι αυτό ϖου ϖροείχε την ϖερίοδο εκείνη ήταν η ενότητα της Ορθόδοξης ιεραρχίας. Ο Α. Σαγκούνα αναγνώρισε τη σϖουδαιότητα της ενότητας της Ορθόδοξης ιεραρχίας, διότι αν και το νέο σύνταγµα έδινε ελευθερίες στους Ορθόδοξους, δεν αϖέκτησαν ϖλήρη ισότητα µε τη Ρωµαιοκαθολική, Ουνιτική και Προτεσταντική εκκλησία της αυτοκρατορίας. Όµως ϖρότεινε τη δηµιουργία µόνιµης συνόδου εϖισκόϖων, η οϖοία να συγκαλείται τακτικά υϖό την ϖροεδρία των δύο µητροϖολιτών, στο Sibiu και στο Carloviţ, για να συζητούνται θέµατα κοινού ενδιαφέροντος για όλους τους Ορθόδοξους της αυτοκρατορίας. 508 Στις αϖόψεις αυτές του Α. Σαγκούνα αντέδρασαν οι Σέρβοι εϖίσκοϖοι. Υϖοστήριζαν ότι το διοικητικό εκκλησιαστικό κέντρο έϖρεϖε να ϖαραµείνει 506 Ανέφεραν µεταξύ άλλων: «... (= η συνέλευση) λαµβάνει υϖόψη τις µεγαλειώδεις ϖράξεις µε τις οϖοίες η εξοχότητά του στέφει την αρχιερατική του δραστηριότητα, αλλά γνωρίζει και αϖό άλλα ζωντανά µνηµεία, ϖου θα διαιωνίζουν το όνοµά του, ότι η αγιότητά του αφιέρωσε όλη τη ζωή του στην εκκλησία και το έθνος του και ϖέτυχε εξαίρετα αϖοτελέσµατα, ϖου αφήνουν εϖοχή στην ιστορία της». Βλ: Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ

128 128 στο Carloviţ. Εϖίσης, ζήτησαν την αναγνώριση της σλαβικής ως κοινής και εϖίσηµης γλώσσας στην εκκλησιαστική διοίκηση. Ο εϖίσκοϖος αϖάντησε ότι οι ϖιστοί του δε θα αϖοδεχτούν αυτές τις αϖόψεις. Στη συνέχεια, µε συνεργάτες τους δικηγόρους Βικέντιο Babeş ( ) 509 και Ανδρέα Mocioni 510, έκανε µια δήλωση την 1 η Αυγούστου 1864, σε σκληρή γλώσσα ϖρος τον εκϖρόσωϖο του αυτοκράτορα, όϖου ανέφερε ότι η σερβική ιεραρχία δεν είχε λόγο να ενδιαφέρεται για την ανάϖτυξη του ρουµανικού ϖολιτισµού. Ισχυριζόταν εϖίσης ότι η στάση των Σέρβων έναντι των Ορθόδοξων Ρουµάνων του Banat τους οδηγούσε στην ϖροσχώρησή τους στην Ουνιτική εϖισκοϖή της ϖεριοχής. 511 Μετά αϖό ϖιέσεις εκ µέρους του αυτοκράτορα, η σερβική ιεραρχία αϖοφάσισε την ίδρυση αυτόνοµης Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης. Ο αυτοκράτορας ανακοίνωσε µε εϖιστολή στον Α. Σαγκούνα την έγκριση της αίτησής του για την ίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας και το διορισµό του ως αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη των Ορθόδοξων της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας, στις 24 εκεµβρίου Την ίδια ηµέρα, έδωσε εντολές στον Σέρβο µητροϖολίτη Σαµουήλ 509 O Β. Babeş, ίδρυσε το 1866 την εφηµερίδα «Albina». Βλ: Predescu, Enciclopedia României, ό.ϖ., σ. 64. στ Οι συνεργάτες του Α. Σαγκούνα ϖου αναφέραµε και άλλοι Ρουµάνοι ηγέτες αϖό το Banat και τη Bucovina, αϖέβλεϖαν µε την ίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης της Τρανσυλβανίας, να διατηρήσουν την εθνική τους ανεξαρτησία. Ο ρουµανικός ϖληθυσµός βρισκόταν σε κίνδυνο, διότι η ϖολιτική κατάσταση στην αυτοκρατορία έδειχνε ότι η ϖεριοχές αυτές θα ϖαρέµεναν στην Ουγγαρία. Βλ: Teodor Boţis, Monografia Familiei Mocioni, Bucureşti 1939, σ. 60 κ.ε. 511 Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Οι κληρικοί του Banat, κατηγορούσαν τους Σέρβους ιεράρχες ότι ϖροσϖαθούσαν να τους διατηρήσουν σε κατάσταση δουλείας. Βλ: Nicolae Tincu-Velia, Istoriara bisericească politico-naţională a Romanilor peste tot, mai ales a celor ortodocşi orientale din Austria, Sibiu 1865, σ. x κ.ε. 512 Βλ: I. Lupaş, Mitropolitul Şaguna ca restaurator şi legislator al bisericii ortodoxe române, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ N. Iorga, Andrei Şaguna, ϖεριοδ. «SămănătoruΙ» (Revistă Litereră Săptămînală), έτ. ΙΙ, 14 decembrie 1903, τεύχ. 50, σ Nicolae,

129 129 Maširević να συγκαλέσει το εθνικό Σερβικό συµβούλιο για να συναϖοφασίσουν µε τη νέα Ορθόδοξη ρουµανική µητρόϖολη τη διανοµή των κοινών κεφαλαίων. 513 Η νέα µητρόϖολη θα ϖεριλάµβανε και τις εϖισκοϖές Arad, Caransebeş και Βanat. 514 Mitropolitul Ardealului, Andrei, tu n-ai murit, εφηµ. T.R., έτ. 121, 15 iunie 1973, φύλ , σ. 1. Η εϖιστολή είχε ως εξής: «Αγαϖητέ βαρώνε Σαγκούνα! Ακούγοντας τα αιτήµατα των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας, σύµφωνα µε την ϖρόθεση ϖου εκδήλωσα στις αϖοφάσεις µου στις 2 Σεϖτεµβρίου 1860 και στις 25 Ιουνίου 1863, αϖοφάσισα να δηµιουργηθεί για εκείνους µια ανεξάρτητη µητρόϖολη... Ταυτόχρονα, διορίζω την υψηλότητά σας αρχιεϖίσκοϖο και µητροϖολίτη των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας. Βιέννη, 24η εκεµβρίου, Φραγκίσκος Ιωσήφ ο Α». Βλ: Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea si restaurarea ei, ό.ϖ., σ Οι Έλληνες του Sibiu, σε ένδειξη τιµής ϖρος το ϖρόσωϖο του νέου µητροϖολίτη της ϖεριοχής τους, Α. Σαγκούνα. Του ϖροσέφεραν µε την ευκαιρία της εκλογής του ένα ϖολυτελές εκκλησιαστικό άµφιο κατασκευασµένο στη Βιέννη. Εϖίσης συνέβαλαν µε τη καταβολή F, στην αγορά οικοϖέδου για την ανέγερση του νοσοκοµείου και του θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου της ϖόλης. Βλ: Καραθανάση, Ο Ελληνισµός της Τρανσυλβaνίας. Η ϖνευµατική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δύο ελληνικών εµϖορικών κοµϖανιών του Σιµϖίου και του Μϖρασόβου, 18 ος 19 ος αι., ό.ϖ., σ. 117, σηµ Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Για το γεγονός αυτό ο ακαδηµαϊκός Αθανάσιος Marienescu, έγραψε ϖοίηµα ϖρος τιµή του αυτοκράτορα, το οϖοίο είχε ως εξής: «Ο καλός µας αυτοκράτορας, Στο Φραγκίσκο Ιωσήφ, αυτοκράτορα. αυτές τις µέρες των Χριστουγέννων, µεγάλη χαρά µας έκανε. Τέτοια ϖου δεν είχαµε µέχρι τώρα. Και µας έδωσε µητρόϖολη, για να τον µνηµονεύουµε για ϖάντα. Οι Ρουµάνοι να ακµάζουν. Όλοι οι Ρουµάνοι της Ουγγαρίας, και τα αδέρφια του Αrdeal. Όϖως το άστρο ανέτειλε και το Χριστό ϖροοιώνισε,

130 130 Τη διευθέτηση των ζητηµάτων, ϖου ϖροέκυψαν αϖό την ίδρυση της µητρόϖολης, ανέλαβαν δύο εϖιτροϖές, µια σερβική και µια ρουµανική 515, οι οϖοίες σύµφωνα µε την εϖιταγή του αυτοκράτορα, θα οριοθετούσαν τις εκκλησιαστικές εϖαρχίες και θα κατένειµαν την εκκλησιαστική ϖεριουσία. Οι εϖιτροϖές συνήλθαν στο Carloviţ το διάστηµα Μαρτίου Σχετικά µε τα οικονοµικά ζητήµατα, ο εϖίσκοϖος ϖρότεινε να λάβει για το ϖοιµαντικό έργο της νέας µητρόϖολης το ϖοσό των F, αϖό τα κοινά κεφάλαια των F, αντί για F, όϖως συνιστούσε η εϖιτροϖή του. Εϖίσης, να του δοθούν οι τέσσερις µονές, Bezdin, Hodoş Bodrog, Mesici και Sângeorz. Στις µονές αυτές θα µϖορούσαν να εγκαταβιώσουν µοναχοί ϖου θα ϖροέρχονταν και αϖό τις δύο εθνότητες, δηλαδή Ρουµάνοι και Σέρβοι. 516 Ο µητροϖολίτης, ϖλέον, Α. Σαγκούνα 517 θεώρησε σκόϖιµο, για να τεκµηριώσει τις αϖόψεις του σχετικά µε την ίδρυση της νέας µητρόϖολης, να αναφερθεί στην ιστορική ϖροτεραιότητα των Ρουµάνων έναντι των Σέρβων στην ϖεριοχή του Banat. Εϖίσης υϖοστήριξε ότι οι µονές ϖου αναφέραµε είχαν κτιστεί το 16 ο αιώνα, ϖριν την ίδρυση της µητρόϖολης του Carloviţ, σε ϖεριοχές ϖου κατοικούσαν συµϖαγείς ρουµανικοί ϖληθυσµοί. Οι Σέρβοι αϖάντησαν ότι οι µονές ήταν στην κατοχή τους δύο αιώνες. Προσέφεραν F στη νέα µητρόϖολη, όµως αρνήθηκαν να εγκαταλείψουν τις µονές. Η έλλειψη ϖνεύµατος συµβιβασµού οδήγησε τη ρουµανική αντιϖροσωϖεία και η είδηση διαδόθηκε: Ο Σαγκούνα είναι µητροϖολίτης, και η ρουµανική εκκλησία δεν είναι ϖια ορφανή, διότι έχει νυµφίο τον Ανδρέα, τον ϖιο ϖιστό σ αυτή!» Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Τη ρουµανική εϖιτροϖή αϖοτελούσαν οι: µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα, εϖίσκοϖος Arad Procopiu Ivacicoviciu, C. Gruiciu, J. Marcu, J. Belesiu, N. Andreieviciu, A. Mocioni, V. Babesiu, G. de Fogarasi, S. Popoviciu, D. Hatieganu, A. Maniu και L. Jonescu. Βλ: Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea si restaurarea ei, ό.ϖ., σ Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 10.

131 131 στο να διακόψει τις συνοµιλίες και να αϖοχωρήσει αϖό το Carloviţ στις 20 Μαρτίου Στις 6 Οκτωβρίου 1871, η Σέρβοι ιεράρχες συµφώνησαν για την ανακατανοµή της εκκλησιαστικής ϖεριουσίας και χορήγησαν στη ρουµανική µητρόϖολη F καθώς και τη µονή του Hodoş Bodrog στη νέα εϖαρχία του Αrad. H ϖεριοχή όµως της Bucovina δεν ϖεριελήφθηκε στη νέα µητρόϖολη, γεγονός ϖου ϖροκάλεσε θλίψη στον Α. Σαγκούνα. 519 Για την ϖεριοχή αυτή ο εϖίσκοϖος Eυγένιος Hacman εισηγήθηκε να ιδρυθεί αυτόνοµη µητρόϖολη. 520 Στις 8 Ιουλίου 1865 εκδόθηκαν δύο αυτοκρατορικά διατάγµατα ϖου αφορούσαν την εϖαρχία του Arad και την εϖαρχία του Caransebeş, οι οϖοίες έγιναν εϖισκοϖές Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Bλ: Lupaş, Mitropolitul Şaguna ca restaurator şi legislator al bisericii ortodoxe române, ό.ϖ., σ Ο E. Hacman ενδιαφερόταν για την τύχη των ιδρυµάτων της εκκλησίας του, στην ϖερίϖτωση ϖου η εϖαρχία του θα ϖεριλαµβανόταν στη νέα µητρόϖολη. Για να υϖερασϖιστεί την εκκλησιαστική αυτονοµία της Bucovina, συγκάλεσε το Φεβρουάριο του 1861 εκκλησιαστική συνέλευση στο Cernăuţi. Για να εξασφαλίσει συναινετικούς ακροατές, αϖέκλεισε την ϖαρουσία λαϊκών και συµϖεριέλαβε στην ηµερήσια διάταξη µια αϖόφαση για την αύξηση του µισθού των κληρικών. Η συνέλευση ενέκρινε, όϖως ήταν αναµενόµενο, το ϖεριεχόµενο φυλλαδίου ϖου είχε συντάξει ο Hacman µε τίτλο: «Dorinţele dreptcredinciosului cler din Bucovina» (= Οι εϖιθυµίες του ϖιστού κλήρου της Bucovina), το οϖοίο ϖεριλάµβανε τις αϖόψεις αλλά και τα εϖιχειρήµατά του για την ίδρυση αυτόνοµης µητρόϖολης στη Bucovina. Η διαµάχη οδήγησε τον Α. Σαγκούνα στο να δηµοσιεύσει το 1861 το έργο του «Anthorismos» (= Ανθορισµός), στο οϖοίο αντέκρουε τα εϖιχειρήµατα του Hacman για τη ίδρυση αυτόνοµης µητρόϖολης στη Bucovina. Το ϖρόβληµα εϖιλύθηκε αϖό τον αυτοκράτορα, ο οϖοίος µε εϖιστολή του στις 24 ης εκεµβρίου 1861 ϖρος τον Α. Σαγκούνα, ανακοίνωσε ότι η εϖισκοϖή της Bucovina δεν θα ϖεριλαµβάνεται στη νέα ρουµανική µητρόϖολη. Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Το δεύτερο διάταγµα ανέφερε: «Στο Caransebeş ϖου ϖαλαιά ήταν Ορθόδοξη εϖισκοϖή, αϖοφασίζουµε να εϖανιδρύσουµε εϖισκοϖή η οϖοία θα ϖεριλαµβάνει όλες τις ρουµανικές ενορίες ϖου βρίσκονται ή θα βρεθούν στο µέλλον στη δικαιοδοσία των ϖρωθιερικών εϖαρχιών του Caransebeş,

132 132 Εϖίσκοϖος Caransebeş χειροτονήθηκε ο αρχιµανδρίτης Ιωάννης Popasu. Την εκλογή και χειροτονία του ανακοίνωσε ο Α. Σαγκούνα, µε την υϖ. αριθ. 77 εγκύκλιό του ϖρος τους κατοίκους του Caransebeş, στις 16 Αυγούστου Tο «οργανικό καταστατικό» της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Η εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης στην ϖεριοχή του Ardeal, ήταν αναµφίβολα µια ϖροσωϖική εϖιτυχία του Α. Σαγκούνα, η οϖοία σαφώς βελτίωσε τη θέση των Ρουµάνων. Όµως, η νέα µητρόϖολη έϖρεϖε να οργανωθεί και ϖροϖαντώς να ρυθµίσει τις σχέσεις της µε το κράτος, στα όρια του οϖοίου κατοικούσε το ϖοίµνιό της µε δεδοµένο ότι, αϖό όλες τις εκκλησίες της Τρανσυλβανίας µόνο η Ορθόδοξη δεν διέθετε καταστατικό χάρτη ή κάϖοιο άλλο αυτοκρατορικό έγγραφο, ϖου να αναγνώριζε την ύϖαρξή της. 523 Mehadia, Lugoj, Făget, Varadia, Oraviţa, Jedel, Vârşet, Palanca, Panciova και Ciacova». Βλ: Joandrea, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Η εγκύκλιος µεταξύ άλλων ανέφερε: «Σας ανακοινώνω ότι, ο αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης σας... µαζί µε την αγιότητά του, τον εϖίσκοϖο Προκόϖιο Ivacicovici του Arad εκλέξαµε στη σύνοδο της 6ης Μαρτίου και η υψηλότητά του διόρισε στις 8 Ιουλίου 1865 και έϖειτα χειροτονήσαµε στις 15 Αυγούστου εϖίσκοϖό σας τον ϖρωθιερέα του Braşov αρχιµανδρίτη Ιωάννη Popasu. Έϖειτα ο εϖίσκοϖος έλαβε το αυτοκρατορικό διάταγµα. Εγώ του ενεχείρισα τη µητροϖολιτική εϖιστολή (= χειροτονητήριο γράµµα) και του ϖαραχώρησα την εκκλησιαστική και εκϖαιδευτική εξουσία στην εϖαρχία του Caransebeş...» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 16 Αυγούστου 1865). 523 Ο Α. Σαγκούνα έγραφε σε αναφορά του ϖρος τον αυτοκράτορα την 1 η εκεµβρίου 1855: «Οι Ρωµαιοκαθολικοί έχουν εϖικεφαλής τους τη Ρώµη, οι Λουθυρανοί έχουν ένα νέο καταστατικό αυτοδιοίκησης και οι Ουνίτες τη δική τους µητρόϖολη. Όµως οι Ορθόδοξοι θεωρούνται ακόµα µια ανεκτή αίρεση». Βλ: Puşcariu, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, ό.ϖ., σ Εϖίσης στο έργο του «Anthorismos» ανέφερε: «... Άραγε να µην έχουν οι δικές µας σύνοδοι ούτε έναν θεµελιώδη κανόνα!» Βλ: Andreiu Şaguna, Anthorismos sau Desluşiri comparative la dorinţele clerului din Bucovina, Sibiu 1861, σ. 109.

133 133 Ο Α. Σαγκούνα εϖιθυµούσε να ρυθµίσει τις σχέσεις της µητρόϖολης µε το κράτος, κατά τρόϖο ϖου να αϖοκλείει στο µέλλον εϖεµβάσεις στα εσωτερικά της. Για το λόγο αυτό, κατά τη διάρκεια των µακροχρόνιων ϖροσϖαθειών του για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης, φρόντισε να καλλιεργεί, όταν οι συνθήκες το εϖέτρεϖαν, αρµονικές σχέσεις µε τις ϖολιτικές αρχές. Σύµφωνα µε αυτή την τακτική, για τις σχέσεις ανάµεσα στην εκκλησία και το κράτος, κάθε ϖλευρά είχε τη δική της δικαιοδοσία στην οϖοία η άλλη ϖλευρά δεν ϖρέϖει να αναµειγνύεται. 524 Στις 24 εκεµβρίου 1864, όϖως αναφέραµε, ο αυτοκράτορας ανακοίνωσε στον Α. Σαγκούνα ότι ενέκρινε την εϖανίδρυση της µητρόϖολης του Ardeal, ενώ στον ίδιο έδωσε τον τίτλο του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας. To γεγονός αυτό, δεν καθησύχασε το µητροϖολίτη, γιατί γνώριζε καλά ότι αϖό αυτή την ϖροσωϖική ανακοίνωση, µέχρι την εϖίσηµη δηµοσίευση της αϖόφασης θα µεσολαβούσε αρκετός χρόνος, εϖειδή ϖολλοί ήταν εκείνοι ϖου θα ϖροσϖαθούσαν να αναβάλουν την εφαρµογή της αϖόφασης του αυτοκράτορα. 525 Ο Α. Σαγκούνα για να ϖρολάβει τις εξελίξεις, θεώρησε αναγκαία την εϖείγουσα σύγκληση ενός εκκλησιαστικού συνεδρίου, ϖου θα συνέτασσε ένα καταστατικό για την οργάνωση της νέας µητρόϖολης. Για να λάβει τη σχετική κρατική άδεια, µαζί µε την αίτηση, ϖου υϖέβαλε στον αρµόδιο υϖουργό 524 Για να εϖιφέρει τις αλλαγές ϖου εϖιθυµούσε, ο Α. Σαγκούνα κατέβαλε ϖροσϖάθεια το κράτος να αναγνωρίσει όχι µόνο την αρχή της εκκλησιαστικής αυτονοµίας, αλλά και την αρχή της εθνικής ισότητας, εϖειδή η Ορθοδοξία ήταν στενά συνδεδεµένη µε την ιστορική ϖορεία των Ρουµάνων. Οι εµϖειρίες όµως των εϖαναστατικών κινηµάτων του 1848, τον είχαν διδάξει να µη στηρίζεται στις υϖοσχέσεις των ϖολιτικών αλλά, να τονίζει µε κάθε ευκαιρία τις αρχές και τα δικαιώµατα ϖου έϖρεϖε να αϖολαµβάνουν οι συµϖατριώτες του, όϖως και τα υϖόλοιϖα έθνη της αυτοκρατορίας. Βλ: Hitchins, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , ό.ϖ., σ Βλ: Ivan, Statutul Şagunian, o sută de ani de apligare, ό.ϖ., σ. 331.

134 134 ϖολιτισµού και ϖαιδείας, αϖέστειλε και ένα ϖροσχέδιο του καταστατικού, το οϖοίο θα συζητούσαν στο συνέδριο. Η χορήγηση όµως της άδειας αϖαίτησε αϖό το µητροϖολίτη ϖροσϖάθεια τριών ετών. 526 Στην ϖροσϖάθειά του αυτή τον Α. Σαγκούνα βοήθησε αϖοφασιστικά ο ϖαλαιός φίλος και συµµαθητής του Iωσήφ Eötvös, ο οϖοίος διορίστηκε υϖουργός ϖολιτισµού και ϖαιδείας στις 17 Φεβρουαρίου 1867, στην κυβέρνηση Guyla Andrássy ( ). 527 Με την υϖοστήριξη του υϖουργού, ο νόµος για τη µητρόϖολη Τρανσυλβανίας θα είχε ψηφιστεί αϖό το Νοέµβριο του 1867, όµως οι συνεδριάσεις της βουλής είχαν αναβληθεί µέχρι το Μάρτιο του Έτσι, η ίδρυση ανεξάρτητης µητρόϖολης για τους Ορθόδοξους της Τρανσυλβανίας και η µετατροϖή της εκεί Ορθόδοξης εϖισκοϖής σε αρχιεϖισκοϖή, εγκρίθηκε µε την ψήφιση του νόµου ΙΧ το Μάρτιο του Ο νόµος ϖεριλάµβανε δέκα άρθρα, συγκεκριµένα: «1. Το εθνικό σερβικό συνέδριο, ϖου συνεκλήθη το 1864 και συνεχίστηκε και το 1865 στο Carloviţ, εϖειδή σχηµατίστηκε κατά ϖαρέκκλιση του άρθρου του Ν. 20 του 1847/8, νοµιµοϖοιείται εκ των υστέρων. 2. Η ανεξάρτητη µητρόϖολη, ϖου ιδρύθηκε για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους και η ισότητά της µε τη µητρόϖολη των Σέρβων, καθώς και η αναβάθµιση της Ορθόδοξης εϖισκοϖής της Τρανσυλβανίας σε αρχιεϖισκοϖή, συµϖεριλαµβάνονται στο νόµο, ενώ η ϖρόβλεψη του άρθρου 12 του νόµου του 1790, εϖεκτείνεται και σε αυτή. 3. Εϖειδή αϖό το χωρισµό αυτό σε δύο ανεξάρτητες εκκλησιαστικές εϖαρχίες ϖροκύϖτει η ανάγκη να ασκήσει η κάθε µια ξεχωριστά το δικαίωµα αυτονοµίας, ϖου εξασφαλίζεται αϖό το άρθρο 20, ϖαράγραφο 8 του 1848, ενώ εϖιφυλάσσεται για την υψηλότητά του το δικαίωµα της υϖέρτατης εϖιθεώρησης, δικαίωµα ϖου θα ασκεί σύµφωνα µε το σύνταγµα, οι ϖιστοί των δύο ϖροαναφερόµενων µητροϖόλεων έχουν το δικαίωµα να αϖοφασίζουν και να ρυθµίζουν, στα ϖλαίσια των νόµων της χώρας, η κάθε ϖλευρά για λογαριασµό της, στις εκκλησιαστικές συνελεύσεις τους, ϖου θα 526 Βλ: Βλ: Mateiu, Şaguna şi restaurarea Mitropoliei transilvane, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Românii , ό.ϖ., σ Βλ: Berki, H εν Ουγγαρία Ορθόδοξος εκκλησία, ό.ϖ., σ. 18. Περισσότερα για τον νοµο ΙΧ, βλ: του ιδίου, Az 1868: ΙΧ tc. Kanonijogi megvilagitasban, Budapest, 1944.

135 135 συγκαλούνται σε τακτά χρονικά διαστήµατα αϖό τους µητροϖολίτες, αφού ϖροηγουµένως ενηµερωθεί η υψηλότητα του, τις εκκλησιαστικές και σχολικές υϖοθέσεις, καθώς και εκείνες ϖου αφορούν τα ιδρύµατά τους και να τις διοικούν ανεξάρτητα, µέσω των δικών τους οργάνων, σύµφωνα µε τα καταστατικά ϖου θα ψηφιστούν σε αυτά τα συνέδρια και θα εϖικυρωθούν αϖό την υψηλότητά του. 4. Οι ϖιστοί και των δύο µητροϖόλεων έχουν και το δικαίωµα να διοργανώνουν τις εκκλησιαστικές συνελεύσεις τους. 5. Για το σκοϖό αυτό, εξουσιοδοτείται το υϖουργείο να µεσολαβεί, ώστε να συγκληθεί, το δυνατόν συντοµότερα, σύµφωνα µε τον κανονισµό ϖου υϖάρχει, αϖό το Σέρβο µητροϖολίτη του Carloviţ, το εθνικό εκκλησιαστικό συνέδριο των Σέρβων Ορθόδοξων, το οϖοίο, εκτός αϖό τους αρχιερείς, θα αϖοτελείται αϖό εικοσιϖέντε αντιϖροσώϖους του κλήρου και ϖενήντα λαϊκούς, αϖό τους οϖοίους οι εικοσιϖέντε θα εκλέγονται αϖό τις στρατιωτικές αρχές. 6. Το ίδιο υϖουργείο θα µεσολαβήσει, σύµφωνα µε την ϖρόταση της ρουµανικής Ορθόδοξης εϖισκοϖικής συνόδου, τη σύγκληση, το συντοµότερο, του εθνικού εκκλησιαστικού ρουµανικού συνεδρίου, το οϖοίο θα αϖοτελείται, εκτός αϖό τους αρχιερείς, αϖό τριάντα αντιϖροσώϖους του κλήρου και εξήντα λαϊκούς, εκ των οϖοίων οι δέκα θα εκλέγονται αϖό τις στρατιωτικές αρχές. 7. Το ϖρώτο θέµα και των δύο εκκλησιαστικών συνελεύσεων, οι οϖοίες θα συγκαλούνται µε αυτόν τον τρόϖο, θα είναι να ορίσουν τη διοργάνωση του συνεδρίου, µε την άδεια της υψηλότητάς του. 8. Οϖοιεσδήϖοτε αϖαιτήσεις, ϖροερχόµενες αϖό το χωρισµό των δύο µητροϖόλεων, σε ϖερίϖτωση ϖου εκείνες δε θα µϖορέσουν να ικανοϖοιηθούν µέσω µιας κοινής συµφωνίας, τόσο εκείνες ϖου αφορούν ολόκληρη τη µητρόϖολη, όσο και εκείνες ϖου αφορούν τις εϖισκοϖές ή τις εκκλησιαστικές κοινότητες, αλλά ακόµα και κάϖοια µεµονωµένα άτοµα, θα λυθούν ενώϖιον ενός κανονικού δικαστηρίου, ϖου θα εξουσιοδοτήσει η υψηλότητά του, και µε την εϖικύρωση του υϖουργού, χωρίς τέλη χαρτοσήµου και άλλα δικαστικά έξοδα. Σε αυτή τη δικονοµική διαδικασία, θα εξαλειφθούν όλα τα άλλα νοµικά µέσα και θα συνεχιστεί µόνο, αν ασκηθεί έφεση σε δύο ανώτερες δικαστικές αρχές, αλλά αυτές οι δίκες εφέσεις θα δικαστούν αϖό τις αρχές στις οϖοίες ασκήθηκε έφεση, εκτός σειράς.

136 Οι Ορθόδοξοι ϖιστοί, οι οϖοίοι δεν οµιλούν ούτε τη σερβική, ούτε τη ρουµανική γλώσσα, συνεχίζουν να αϖολαµβάνουν όλων των δικαιωµάτων ϖου είχαν µέχρι τώρα, σε ό,τι αφορά την αυτόνοµη διοίκηση των εκκλησιαστικών και σχολικών κοινοτικών υϖοθέσεων, την ελεύθερη χρήση της θρησκευτικής γλώσσας τους, καθώς και το χειρισµό της κοινοτικής εκκλησιαστικής ϖεριουσίας και των ιδρυµάτων. 10. Οι ϖροβλέψεις της 8 ης ϖαραγράφου του άρθρου 20 του 1848, οι οϖοίες είναι αντίθετες µε τον ϖαρόντα νόµο, καταργούνται». 529 Ο µητροϖολίτης διαϖίστωσε ότι οι συνθήκες, όϖως είχαν διαµορφωθεί, ευνοούσαν τα σχέδιά του. Έτσι, στις 24 Ιουνίου 1868 δραστηριοϖοιήθηκε για να αϖοσϖάσει την έγκριση σύγκλησης του εκκλησιαστικού συνεδρίου 530, την οϖοία και εξασφάλισε, µε τη µεσολάβηση ϖάλι του υϖουργού ϖολιτισµού και ϖαιδείας, την 16 η Σεϖτεµβρίου Οι εργασίες του συνεδρίου διεξήχθησαν, µε αϖόλυτη ελευθερία, σε δώδεκα συνεδρίες αϖό τις 16 Σεϖτεµβρίου µέχρι τις 7 Οκτωβρίου Στο λόγο του κατά την έναρξη των εργασιών, ο Α. Σαγκούνα εξέφρασε την ικανοϖοίησή του, διότι ο Θεός τον αξίωσε να ϖραγµατοϖοιήσει το συνέδριο. 532 Οι ϖερισσότεροι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι της Τρανσυλβανίας, γνώριζαν ότι η σύγκληση του συνεδρίου ϖροέβαλε άτυϖα το αίτηµα για εθνική ανεξαρτησία Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Ο ξένος τύϖος εϖινοούσε ϖολιτικές τάσεις σε κάθε κίνηση των Ρουµάνων. Το ϖεριοδικό «Neue Freie Presse» έγραφε αϖό το 1867 (αριθ. τεύχους 884) ότι: «... ο µητροϖολίτης Σαγκούνα έχει ήδη αρχίσει να εργάζεται για τη σύγκληση µιας Ορθόδοξης συνέλευσης, η οϖοία βεβαίως, είναι µόνο ένα θρησκευτικό ϖρόσχηµα για ένα ϖολιτικό συνέδριο των Ρουµάνων». Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Του ιδίου, Şaguna şi Eotvos, ό.ϖ., σ. 15 κ.ε. 532 Βλ: Pope a, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea si restaurarea ei, ό.ϖ., σ Ο Βαλέριος Branişte ( , φιλόσοφος) αναφέρει σχετικά: «Ο ρουµανικός λαός, στην εϖοχή ϖου ακολούθησε, αφού εκδιώχθηκε αϖό όλες τις νόµιµες θέσεις του δηµοσίου κρατικού βίου, αϖοχώρησε στο εκκλησιαστικό κάστρο ϖου δηµιούργησε ο Σαγκούνα και εδραιώνοντας ϖάντα την ϖίστη και την αγάϖη του για το έθνος και το νόµο, αντιστάθηκε µε εϖιτυχία σε όλες τις εχθρικές εϖιθέσεις, εϖιβιώνοντας γενόµενος νικητής έναντι των ϖροσϖαθειών να σβήσουν την εθνική συνείδηση αϖό το λαό

137 137 Κατά τη διάρκεια των εργασιών, ο µητροϖολίτης ϖαρουσίασε την εργασία του «proiectul de lege pentru organizarea canonică a mitropoliei» (= ϖροσχέδιο νόµου για την κανονική οργάνωση της µητρόϖολης) ϖου είχε συντάξει, όϖως αναφέραµε, αϖό το Ορισµένα αϖό τα σηµεία του ϖροσχεδίου είναι τα εξής: Η εϖισκοϖική σύνοδος θεωρείται υϖέρτατης εκκλησιαστικής αρµοδιότητας (ϖαρ., 12). Ο εϖίσκοϖος έχει το δικαίωµα να ρυθµίζει όλες τις υϖοθέσεις ϖου έχουν σχέση µε την εϖαρχία του (ϖαρ. 90). Τα µέλη της συνόδου, τα εϖιλέγει ο εϖίσκοϖος αϖό τον εϖαρχιακό κλήρο, µε σκοϖό να διατυϖώνουν τις θέσεις τους για ϖνευµατικά, λειτουργικά και ϖειθαρχικά θέµατα (ϖαρ. 166). Οι αϖοφάσεις του συµβουλίου λαµβάνονται έϖειτα αϖό ψηφοφορία, µε τη σύµφωνη γνώµη του εϖισκόϖου-ϖροέδρου. Ο εϖίσκοϖος έχει το δικαίωµα να ακυρώσει την αϖόφαση ϖου έλαβε το συµβούλιο. Όταν ο εϖίσκοϖος ϖροεδρεύει και οι ψήφοι είναι ισάριθµες, τότε η ψήφος του ϖροέδρου υϖερισχύει (ϖαρ. 118). Στην ϖερίϖτωση ϖου η ϖλειοψηφία είναι αντίθετη µε την άϖοψη του εϖισκόϖου και εκείνος διαϖιστώνει ότι αϖό την ϖιθανή εφαρµογή κάϖοιας αϖόφασης βλάϖτονται η τιµή και το κύρος της εκκλησίας, τότε έχει το δικαίωµα να εϖιβάλει την άϖοψή του (ϖαρ. 119). Έργο της εϖισκοϖικής συνόδου είναι να συστηµατοϖοιεί και να αναϖτύσσει το σύνταγµα της εκκλησίας µε «οργανικές» αϖοφάσεις και να τις ανακοινώνει στην εθνική και να του εϖιβάλλουν εκείνη ϖου ήταν ξένη µε το ϖαρελθόν και τις εϖιδιώξεις του». Βλ: Valeriu Branişte, Andrei baron de Şaguna, ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 1923, τεύχ. 54, αρ , σ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Κατά την ϖρώτη συνεδρία, ο Α. Σαγκούνα είϖε σχετικά µε το «proiectul de lege»: «... το νοµοσχέδιο έχει µεγάλη σηµασία, διότι αϖό αυτό εξαρτάται η ευηµερία και η ζωτικότητα ολόκληρης της µητροϖόλεώς µας, δηλαδή όλων των συστατικών µερών της, εϖειδή εδώ καθορίζονται τα δικαιώµατα και οι υϖοχρεώσεις των ϖιστών και εξασφαλίζεται η ελευθερία στην εκκλησία. Εϖειδή η ελευθερία χωρίς λογικά ϖλαίσια, είναι υϖέρβαση... όλα τα µέλη της συνέλευσης να µελετήσουν ϖροσεκτικά αυτό το νοµοσχέδιο και να εκφράσουν ελεύθερα την άϖοψή τους, χωρίς δισταγµό... θα δεχτώ µε χαρά τις τροϖοϖοιήσεις, ϖου θα φανούν αναγκαίες και... εµϖιστεύοµαι αυτό το έργο στη συνέλευση, ως µια έτοιµη ζύµη. Και µόνο αϖό τη συνέλευση εξαρτάται να ϖαρασκευάσει τον άρτο, ϖου θα είναι τροφή για όλους µας...» Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 362.

138 138 συνέλευση και στην εϖαρχιακή σύνοδο για ϖαρατηρήσεις και υϖοδείξεις (ϖαρ. 212). 535 Εϖίσης, το ϖροσχέδιο αναγνώριζε στον αυτοκράτορα το δικαίωµα να ασκεί υϖέρτατη εϖοϖτεία στην Ορθόδοξη ρουµανική µητρόϖολη της Τρανσυλβανίας και να εϖικυρώνει την εκλογή του νέου µητροϖολίτη και των εϖισκόϖων. 536 Χωρίς να διευκρινίζει το είδος της εϖοϖτείας, ανέφερε ότι αυτή ϖρέϖει να γίνεται σύµφωνα µε τους νόµους της χώρας και το κανονικό δίκαιο, χωρίς ϖεραιτέρω ανάµειξη των κρατικών αρχών ή άλλης εκκλησίας. 537 Οι σύνεδροι, κατά την τρίτη συνεδρία, εξέλεξαν µια εϖιτροϖή εικοσιεϖτά µελών, εννέα αϖό κάθε εϖαρχία, τριών κληρικών και έξι λαϊκών, για να µελετήσει το ϖροσχέδιο του Α. Σαγκούνα. 538 Στην όγδοη συνεδρία, ο εισηγητής εκ µέρους της εϖιτροϖής Ιωάννης Aldulean ( ) 539, κατέθεσε στην ολοµέλεια του συνεδρίου τις τελικές ϖροτάσεις. 540 Η εϖιτροϖή εισηγήθηκε τρεις σηµαντικές τροϖοϖοιήσεις εϖί του ϖροσχεδίου, ϖου αφορούσαν: α) την αϖευθείας εκλογή αϖό το σύνολο των ϖιστών, των µελών της εϖαρχιακής συνόδου και της εθνικής εκκλησιαστικής συνέλευσης, αντίθετα µε την εισήγηση του µητροϖολίτη για εκλογή µέσω αντιϖροσώϖων. β) Την εκλογή των µελών του συµβουλίου του εϖισκοϖικού θρόνου αϖό την εϖισκοϖική σύνοδο, αντί για το διορισµό τους αϖό το εϖαρχιακό συµβούλιο, όϖως είχε εισηγηθεί ο Α. Σαγκούνα. γ) Την εκλογή αϖό 535 Βλ: I. Mateiu, Cercetări privitoare la constituţia bisericii ortodoxe din Ardeal, εκδ. Tipografia Dr. S. Bornemisa, Cluj 1922, σ Bλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ Βλ: Andreiu Şaguna, Proiectul de un Regulamentu pentru organisarea trebiloru bisericesci, scolare şi fundationale romane de Relegea greco-orientale în Statele austriace, Sibiu 1864, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Ιω. Aldulean, καταγόταν αϖό το Braşov και ήταν δικηγόρος. Βλ: Predescu, Enciclopedia României, ό.ϖ., σ. 18, στ Βλ: Mateiu, Cercetări privitoare la constituţia bisericii ortodoxe din Ardeal, ό.ϖ., σ. 36.

139 139 την εϖαρχιακή σύνοδο των ϖαρέδρων της εκκλησιαστικής συγκλήτου και όχι το διορισµό τους αϖό τον εϖίσκοϖο όϖως ϖροέβλεϖε το ϖροσχέδιο. 541 Για τη διευθέτηση των διαφορών µε τη σερβική µητρόϖολη του Carloviţ, διορίστηκε µια εϖιτροϖή αϖοτελούµενη αϖό οκτώ µέλη, µε εϖικεφαλής τον εϖίσκοϖο του Arad. 542 Έϖειτα οι σύνεδροι συζήτησαν και ενέκριναν το ϖροσχέδιο του Α. Σαγκούνα, το οϖοίο κατά την τελική του διαµόρφωση ονοµάστηκε «Statutul Organic» (= οργανικό καταστατικό) και το υϖέβαλαν στο υϖουργείο ϖολιτισµού και ϖαιδείας, όϖου ελέγχθηκε αϖό αρµόδια εϖιτροϖή. 543 Κατά την τελευταία ηµέρα των εργασιών, ο βουλευτής Γεώργιος Ioanivici ευχαρίστησε εκ µέρους των µελών του συνεδρίου τον Α. Σαγκούνα 541 Βλ: Dumitru Stăniloae, în zadar, Statul Organic e Şagunian, Sibiu 1933, εκδ. Tiparul Tipografiei Arhidiecezane, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Για τον έλεγχο του «οργανικού καταστατικού» στο υϖουργείο ϖολιτισµού, ο Ιλ. Puşcariu σηµειώνει: «Το ϖιο σηµαντικό έργο µου στο υϖουργείο ϖολιτισµού ήταν η εισήγηση για την υϖοστήριξη του οργανικού καταστατικού. Για τον έλεγχό του, ο υϖουργός Eötvös διόρισε µια εϖιτροϖή λογοκρισίας, ϖου την αϖοτελούσαν οι δύο κυβερνητικοί γραµµατείς Tanárky και Ioanovics και οι δύο σύµβουλοι Mandics και Puşcariu. Σε αυτή την εϖιτροϖή, εϖικεφαλής της οϖοίας ήταν ο ίδιος ο υϖουργός, ανεγνώσθη και εϖακολούθησε διάλογος ϖάνω σε όλο το οργανικό καταστατικό, ϖαράγραφο ϖρος ϖαράγραφο. Και βλέϖοντας τι φιλελεύθερες αρχές ϖεριλάµβανε, αφού το διάβασε ολόκληρο, είϖε: Θέλω να εϖικυρωθεί αϖό την υψηλότητά του (= τον αυτοκράτορα), για να µϖορείτε να λέτε ότι έγινε εϖί υϖουργείας ενός φιλελεύθερου Ούγγρου υϖουργού, ο οϖοίος δεν ήθελε να είναι λιγότερο φιλελεύθερος αϖό όσο το συνέδριό σας. Μόνο για κάϖοιες ϖαραγράφους, συνολικά εννέα, αϖό τις οϖοίες κάϖοιες αφορούσαν το ύφος, µερικές ήταν συµϖληρωµατικές και µόνο τρεις ήταν σηµαντικές, τέθηκε το ερώτηµα: Να σταλεί ϖάλι το οργανικό καταστατικό στη συνέλευση ή να διορθωθεί εϖί τόϖου στο υϖουργείο και να κάνει δεκτές µετέϖειτα τις διορθώσεις η συνέλευση; Εµείς, δηλαδή εγώ, ο Puşcariu, µε την ιδιότητα του εισηγητή και ο Ioanovics, µε την ιδιότητα του ϖροϊσταµένου του τµήµατος για τις υϖοθέσεις των Ορθόδοξων, ϖου λάβαµε µέρος και στη συνέλευση ως αιρετά µέλη, φοβούµενοι να µην τεθεί σε κίνδυνο όλη η υϖόθεση του καταστατικού, εξαιτίας µιας ενδεχόµενης καθυστέρησης µέχρι τη σύγκληση µιας νέας συνέλευσης, ϖροτιµήσαµε να δεχτούµε τη δεύτερη εϖιλογή. (Αυτό και εϖειδή οι διορθώσεις-αλλαγές δεν ϖεριόριζαν τα εκκλησιαστικά δικαιώµατα και εϖοµένως, η συνέλευση θα τις δεχόταν ασυζητητί). Γι αυτό όµως, κατηγορηθήκαµε αϖό την εφηµερίδα Albina, αλλά ϖαρηγορηθήκαµε αϖό το γεγονός ότι είδαµε το οργανικό καταστατικό να εϖικυρώνεται...» Βλ: Notiţe despre întâmplările contimporane, Sibiu 1913, σ

140 140 για τη δηµιουργία του οργανικού καταστατικού. 544 Ο µητροϖολίτης αϖάντησε ότι µε αυτό, όλοι οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι έγιναν ενεργά µέλη µε ίσα δικαιώµατα στην εκκλησία. 545 Στη συνέχεια, το «Statutul Organic» µε ϖρόταση του υϖουργού, εγκρίθηκε αϖό τον αυτοκράτορα στις 28 Μαΐου 1869 και δηµοσιεύθηκε σε φυλλάδιο µε τον τίτλιο: «Statutul organic al Bisericii grecoorientale române din Ungaria şi Transilvania» (= οργανικό καταστατικό της Ελληνοανατολικής ρουµανικής εκκλησίας της Ουγγαρίας και Τρανσυλβανίας). 546 Με το «οργανικό καταστατικό», ο Α. Σαγκούνα εξασφάλισε την ανεξαρτησία της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας αϖό τις εϖεµβάσεις του κράτους και αϖέκρουσε την εϖιθυµία ορισµένων κύκλων να τοϖοθετηθεί αυτοκρατορικός ή κυβερνητικός εϖίτροϖος στους οργανισµούς και τα ιδρύµατά της. 547 Βασική ιδέα του καταστατικού ήταν η συνεργασία του κλήρου (1/3) µε τους λαϊκούς (2/3) σε όλους τους τοµείς ενοριακής διάρθρωσης: ενορία, 544 Συγκεκριµένα είϖε για το µητροϖολίτη ότι: «... ϖαλαιότερα στις ϖιο δυσµενείς στιγµές και µε ένα ζήλο άξιο θαυµασµού, συνεργάστηκε για την κατάκτηση αυτού του στόχου (= την εκϖόνηση του οργανικού καταστατικού ) και το αϖοτέλεσµα θα µείνει στην ιστορία της εκκλησίας µας... οικοδόµησε το ναό της δογµατικής και εθνικής ελευθερίας και εϖειδή η αρετή αϖαιτεί ευγνωµοσύνη... τον ϖαρακαλώ... να δεχτεί την ϖιο θερµή ευγνωµοσύνη όλων και την εκδήλωση αϖέραντης εµϖιστοσύνης...» Bλ: Protocolul congrasului naţional bisericesc pe anul 1868, Sibiu 1868, σ Ο Α. Σαγκούνα είϖε: «Ανάµεσά µας δεν υϖάρχει καµµία διαφορά... υϖάρχει ελευθερία σε µια θετική βάση στη εκκλησιαστική διοργάνωσή µας... Θα ήθελα να σας ϖω ϖολλά σε αυτές τις στιγµές... Η ουσία τους, όµως είναι, να υϖακούετε στο νόµο (= το οργανικό καταστατικό )». Βλ: Protocolul congrasului naţional bisericesc pe anul 1868, ό.ϖ., σ Βλ: I. Mihălcescu, Organizaţiunea bisericească şi şcolară a lui Şaguna, ϖεριοδ. C.L., έτ. XLII, 1908, τεύχ. 12, σ Valer Bel, Misiunea socială a Bisericii în concepţia Mitropolitului Andrei Şaguna, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Βλ: D.P. Barcianu, Cuvent rostit la actul festiv ţinut la 15 iunie 1898 în Sibiu, din incidentul aniversării a 25-a dela mortea arhiepiscopului şi metropolitului Andreiu baron de Şaguna, Sibiiu 1898, εκδ. Tipariul Tipografiei Archidiecesane, σ. 10. Silviu-Petre Pufulete, Actualitatea operei canonice a mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. S.T., έτ. 1973, τεύχ. 7-8, σ Ioan- Gheorghe Roşescu, Principiu autonomiei şi principiul autocefaliei în opera mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. M.B., έτ. 1983, τεύχ. 5-6, σ. 307.

141 141 ϖρωθιερική ϖεριφέρεια και εκκλησιαστική εϖαρχία, σε διοικητικό, εκϖαιδευτικό και οικονοµικό εϖίϖεδο. 548 Εϖικεφαλής της ενορίας ήταν ο ιερέας εφηµέριος και η ενοριακή συνέλευση. Πολλές ενορίες συγκροτούσαν µία ϖρωθιερική ϖεριφέρεια εϖικεφαλής της οϖοίας ήταν ο ϖρωθιερέας. Την εκκλησιαστική εϖαρχία σχηµάτιζαν ϖερισσότερες αϖό µία ϖρωθιερικές ϖεριφέρειες. Τις υϖοθέσεις της εκκλησιαστικής εϖαρχίας διαχειριζόταν ο εϖίσκοϖος της εϖαρχίας και η εϖαρχιακή σύνοδος την οϖοία συγκροτούσαν ο εϖίσκοϖος, είκοσι κληρικοί, σαράντα λαϊκοί και το εϖαρχιακό συµβούλιο. 549 Τη µητρόϖολη διοικούσε ο µητροϖολίτης και η εθνική εκκλησιαστική συνέλευση, ϖου συγκαλείτο κάθε τρία χρόνια και είχε εννενήντα µέλη, δέκα κληρικούς και είκοσι λαϊκούς αϖό κάθε εϖαρχία. 550 Η εϖαρχιακή συνέλευση εξέλεγε τον εϖίσκοϖο µίας χηρεύουσας εϖισκοϖής και η εθνική εκκλησιαστική συνέλευση το µητροϖολίτη. ογµατικά θέµατα αντιµετώϖιζε η σύνοδος των εϖισκόϖων ϖου συγκροτούσαν όλοι οι Ορθόδοξοι αρχιερείς της Τρανσυλβανίας Bλ: Iorgu D. Ivan, Organizarea şi administrarea Bisericii Ortodoxe Române în ultimii 50 de ani ( ), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XCII, 1975, τεύχ , σ Mircea Păcurariu, Scurtă istorie a bisericii Ortodoxe Române, εκδ. Dacia, Cluj-Napoca 2002, σ Για την ενότητα των ϖαραϖάνω τοµέων αναφέρει η ϖαράγραφος 111 των «γενικών διατάξεων» τα εξής: «Η θέση ϖου κατέχουν στην εκκλησία ο κλήρος και ο λαός της µητροϖολιτικής εϖαρχίας, τους δίνει το δικαίωµα να συµµετάσχουν οι ίδιοι ή µέσω εκϖροσώϖων, σε όλες τις εκκλησιαστικές και εκϖαιδευτικές δραστηριότητες, καθώς και σε εκείνες ϖου αφορούν τα ιδρύµατα και ταυτόχρονα τους εϖιβάλλει την υϖοχρέωση να υφίστανται όλες τις δυσκολίες αϖό τις οϖοίες εξαρτάται η ευηµερία της εκκλησίας. Κάθε συστατικό µέλος της µητρόϖολης έχει δικαίωµα να διευθετεί, διοικεί και κυβερνά, ανεξάρτητα αϖό άλλο ισότιµο συστατικό µέλος, τις εκκλησιαστικές και εκϖαιδευτικές υϖοθέσεις, καθώς και εκείνες ϖου αφορούν τα ιδρύµατα και κάθε µικρότερο συστατικό µέρος συνεχίζει τις εκκλησιαστικές και εκϖαιδευτικές ενέργειες, καθώς και εκείνες ϖου αφορούν τα ιδρύµατα, στα ϖλαίσια του εϖόµενου µεγαλύτερου συστατικού µέρους, µέχρι και τη µητρόϖολη, µέσω των εκϖροσώϖων του». Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Papuc, Din trcutul Bisericii şi patrici noastre, întru pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna, la 175 de ani de la naşterea sa, ό.ϖ., σ Βλ: Mircea Păcurariu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ϖεριοδ. M.A., έτ. XIII, 1968, τεύχ , σ

142 142 Για τις αϖόψεις του αυτές σχετικά µε τον τρόϖο διοίκησης της µητρόϖολης, ο Α. Σαγκούνα κατηγορήθηκε ότι είχε λάβει υϖόψη του ϖροτεσταντικά ϖρότυϖα. Ο ίδιος αντέκρουσε την κατηγορία υϖοστηρίζοντας ότι: «Εµείς ϖιστεύουµε και µαρτυρούµε ϖως στη διακονία ενός εϖισκόϖου ϖου έχει σχέση αγάϖης µε τον κλήρο και το λαό (= της εϖαρχίας του)... ο λαός είναι η ακένωτος ϖηγή αϖό την οϖοία ϖηγάζει η δύναµη για την εϖίτευξη των εκκλησιαστικών στόχων». 552 Στο ϖεριοδικό «Viaţa Românească» δηµοσιεύτηκαν οι ακόλουθες αϖόψεις για το «οργανικό καταστατικό»: «Ο µεγάλος µητροϖολίτης Σαγκούνα, µε το οργανικό καταστατικό της ρουµανικής Ορθόδοξης εκκλησίας της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας, κατάφερε να δώσει σε ολόκληρη τη ρουµανική κοινωνία µια τόσο ευρεία και βαθιά δηµοκρατική διοργάνωση, την οϖοία θα µϖορούσαµε να συγκρίνουµε µόνο µε τη διοργάνωση µιας αγγλικής ενορίας ή ενός αµερικανικού township. Χάρη σε αυτή τη διοργάνωση, ένα µέλος του κλήρου του Αrdeal, αϖό τον ιερέα του χωριού µέχρι και το µητροϖολίτη, δεν µϖορεί να ϖαρανοµεί και να εκφυλίζεται, χωρίς να τιµωρείται, ή να ϖαρουσιάζεται ως ένα είδος εκκλησιαστικού υϖαλλήλου, ο οϖοίος εµφανίζεται µϖροστά στους ϖιστούς, µόνο ως ένας δαϖανηρός και µισητός διαχειριστής των ιεροτελεστικών µορφών, αλλά κρατά το χαρακτήρα του αληθινού ϖοιµένα, του ηγέτη του λαού... Η τάση να δηµιουργηθεί µια γερή ψυχική σχέση ανάµεσα στον ϖιστό λαό και την εκκλησιαστική ιεραρχία, διαϖερνά όλη αυτή τη διοργάνωση, σαν ένα κόκκινο νήµα. Αυτή η ιεραρχία, δε είναι µόνο αιρετή σε όλα τα στάδια και µέσω ενός εκλογικού συστήµατος ϖου έχε ως βάση την ψήφο ολόκληρου του λαού, αλλά όλα τα εκκλησιαστικά συµφέροντα εµϖιστεύονται είτε κατ ευθείαν στην ολοµελή συνέλευση των λαϊκών στη ενορία, ή σε µια λαϊκή εκϖροσώϖηση στις ανώτερες οργανώσεις. Το κληρικό στοιχείο έχει διαφορετική αντιµετώϖιση µόνο, όταν ανακύϖτουν καθαρά ϖνευµατικά ζητήµατα και θέµατα ϖου αφορούν την εκκλησιαστική ϖειθαρχία, καθώς και στις ϖρωθιερικές έδρες, στις αϖοκλειστικά εκκλησιαστικές συγκλήτους ή στην εϖισκοϖική σύνοδο (αλλά και τα µέλη αυτών των οργάνων οφείλουν τη θητεία τους σε µια εκλογή, η οϖοία έχει την καταγωγή της στην οικουµενική ψήφο). Βεβαίως, ένας ιερέας ο οϖοίος εκλέχτηκε, δεν µϖορεί ϖια να αϖοµακρυνθεί, ϖαρά µόνο για σοβαρές 552 Bλ: Mangra, Şaguna ca organizator constituţional, ό.ϖ., σ. 119.

143 143 ϖαραβάσεις, ϖου διαϖιστώνονται δικαστικά. Το κύρος του κλήρου, τα εκλεκτά του ϖροσόντα, ο ρόλος του ηγέτη του λαού και η ϖολιτιστική αϖοστολή του, ϖηγάζουν αϖό αυτή την εκκλησιαστική οργάνωση, η οϖοία ϖειραµατίστηκε εδώ και µισό αιώνα σχεδόν σε ένα λαό ϖρώην δουλοϖάροικων...» 553 Εϖίσης και o Ρουµάνος ϖατριώτης Αλέξανδρος Mocioni ( ), σε λόγο ϖου εκφώνησε στο Sibiu στις 17 εκεµβρίου 1898, µεταξύ άλλων ανέφερε ότι: «οι βασικές αρχές της εκκλησιαστικής αυτονοµίας µας είναι ϖλήρως σύµφωνες µε τη σηµαντική ϖολιτιστική αϖοστολή της εκκλησίας. Όϖως µια δυνατή ϖυραµίδα µε µεγάλα και γερά θεµέλια, έτσι υψώνεται και ο οργανισµός αυτής της αυτονοµίας, στα ϖιο γερά θεµέλια της συνοδικότητας, ενώ ένα τρυφερό ϖνεύµα, το ϖαλαιό χριστιανικό ϖνεύµα, το Πατριαρχικό ϖνεύµα, ζεσταίνει όλον αυτόν τον οργανισµό αϖό κάτω και µέχρι εϖάνω, στην κορυφή του Σε αυτή την αυτονοµία, βλέϖουµε να συνυϖάρχει το µοντέρνο δηµοκρατικό ϖνεύµα µε το ϖαλαιό χριστιανικό Πατριαρχικό ϖνεύµα, το ϖνεύµα της ελευθερίας µε το ϖνεύµα της αρχής και της τάξης, το ϖνεύµα της ϖροόδου σε όλους τους τοµείς µε το ϖνεύµα µιας ϖαγιωµένης και γόνιµης ϖαράδοσης σε όλα τα εκκλησιαστικά ιδρύµατα, εδώ βλέϖουµε όλες αυτές τις αρχές και κατευθύνσεις, τόσο διαφορετικές και αντίθετες µε την ϖρώτη µατιά, να συνυϖάρχουν τόσο αρµονικά, ϖου ϖιο αρµονικά δε γινόταν και όϖως δε συναντάµε σε καµµία άλλη εκκλησία. Σε αυτό το αρµονικό, θαυµάσιο οργανισµό της αυτονοµίας στηρίζεται εϖοµένως, η µεγάλη ϖολιτιστική δύναµη της εκκλησίας». 554 Αµέσως µετά τη δηµοσίευση του «οργανικού καταστατικού», ο Α. Σαγκούνα κάλεσε τα εϖαρχιακά εκκλησιαστικά συµβούλια να το εφαρµόσουν. Ο ίδιος ϖροήδρευσε στην εϖαρχιακή σύνοδο της µητροϖόλεώς του για τη θερινή ϖερίοδο, την οϖοία συγκάλεσε κατά τα ϖροβλεϖόµενα αϖό το καταστατικό. Με την ϖρόσκληση του µητροϖολίτη, συµµορφώθηκαν και οι εϖαρχίες του Caransebeş και του Arad, δηµιουργώντας έτσι τις κατάλληλες 553 Βλ: C. Stere, Lecţii practice: Organizaţia bisericii în Ardeal, ϖεριοδ. «Viaţa Românească», έτ. 1909, τεύχ. 2, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ

144 144 ϖροϋϖοθέσεις για τη σύγκληση της ϖρώτης εθνικής εκκλησιαστικής συνέλευσης ϖου ϖραγµατοϖοιήθηκε την 1 Οκτωβρίου Η συνέλευση του 1870, ήταν η ϖρώτη ϖου ϖραγµατοϖοιήθηκε, σύµφωνα µε τα ϖροβλεϖόµενα αϖό το «οργανικό καταστατικό». 556 Έργο της ήταν η σύνταξη κανονισµού για την ϖροσωρινή οργάνωση της εκϖαίδευσης. Συζητήθηκε εϖίσης, το θέµα της βελτίωσης της οικονοµικής κατάστασης των δασκάλων και των ιερέων. Υϖογραµµίζουµε ιδιαίτερα το γεγονός ότι, κατά τη διάρκεια των εργασιών του συνεδρίου, ϖροτάθηκε αϖό ορισµένους ιερείς να εϖιτραϖεί στον κλήρο να συνάϖτει δεύτερο και τρίτο γάµο. Η ϖρόταση αυτή συζητήθηκε, χωρίς ασφαλώς να εγκριθεί. Προτάθηκε ακόµη η έκδοση εϖίσηµης εκκλησιαστικής σχολικής εφηµερίδας, χωρίς η ϖρόταση να εγκριθεί. 557 ε συζητήθηκαν ο κανονισµός των ενοριών και η εφαρµογή του «οργανικού καταστατικού» στην τακτική διεξαγωγή των συνόδων. 558 Σχετικά µε την τελική µορφή του «οργανικού καταστατικού» και κατά ϖόσο αυτή ανταϖοκρίνεται στην εϖιθυµία του Α. Σαγκούνα, διαµορφώθηκε έντονος ϖροβληµατισµός µεταξύ των ερευνητών. Ο I. Mateiu, υϖοστηρίζει ότι, µε βάση τις αλλαγές ϖου εϖέφερε η εϖιτροϖή των εικοσιεϖτά στο ϖροσχέδιο του καταστατικού του Α. Σαγκούνα: «Statutul organic nu este şi nu poate fi considerat ca operă autentică a mitropolitului Şaguna», (= το οργανικό καταστατικό δεν είναι και δεν µϖορεί να θεωρείται ως αυθεντικό έργο του µητροϖολίτη Σαγκούνα). 559 Ο ϖ. ηµήτριος Stăniloae σηµειώνει ότι οι 555 Βλ: Ivan, Mitropolitul Andrei Şaguna patriot şi personalitate culturală, ό.ϖ., σ Με ενθουσιασµό ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα, κατά την ϖροσφώνηση των µελών της συνέλευσης, µεταξύ άλλων ανέφερε: «... δε γνωρίζω κανένα τµήµα της οικουµενικής εκκλησίας µας, το οϖοίο, όϖως κάνει η µητρόϖολή µας, σύµφωνα µε το οργανικό καταστατικό της, να µϖορεί να δώσει στον κλήρο και τον ϖιστό λαό εκείνο το ατοµικό και κοινωνικό κύρος, για να είναι σε θέση να αναφωνήσει: είµαστε όλοι µαζί εργάτες του Θεού, όλοι είµαστε το οικοδόµηµά Του. Και ο οίκος και το ϖνεύµα του Θεού µένουν µέσα µας. Και αν κάϖοιος καταστρέψει τον οίκο του Θεού, ο Θεός θα τον καταστρέψει». Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Protocolul congresului naţional bisericesc român 1870, Sibiu 1870, σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Mateiu, Cercetări privitoare la constituţia bisericii ortodoxe din Ardeal, ό.ϖ., σ. 38.

145 145 αλλαγές της εϖιτροϖής των εικοσιεϖτά, δεν έθιξαν το ϖνεύµα του καταστατικού όϖως εϖιθυµούσε να το διαµορφώσει ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα και αναφέρει καταληκτικά ότι: «Statutul organic e şagunian», (= το οργανικό καταστατικό είναι έργο του Σαγκούνα). 560 Η ϖροσωϖική µας θέση είναι ότι το «Statutul organic», ϖαρά τις αλλαγές ϖου εϖέφερε η εϖιτροϖή, αϖοτελεί ϖράγµατι έργο του Α. Σαγκούνα, διότι εκφράζει τις αϖόψεις του σχετικά µε την εκκλησιαστική διοίκηση, όϖως αυτές καταγράφονται µέσα στα κείµενά του, ιδιαίτερα στις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους του. Η σϖουδαιότητα του «Statutul organic» καταδεικνύεται αϖό το γεγονός ότι αυτό αϖοτέλεσε τη βάση του νέου καταστατικού της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας του Η ίδρυση του συλλόγου «ASTRA». Πρώτος την ιδέα για ίδρυση ϖολιτιστικού συλλόγου, για τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας, είχε ο Ιωάννης cavaler de Puşcariu ( ) 562, ο οϖοίος έκανε τη σχετική ϖρόταση το 1859 µε άρθρο του στην εφηµερίδα «Telegraful Român». 563 Η ϖολιτική κατάσταση ϖου εϖικρατούσε τότε στην αυτοκρατορία ευνοούσε κατά την άϖοψη του Α. Σαγκούνα και άλλων λογίων Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας την ίδρυση συλλόγου. Ο αυτοκράτορας µετά την ήττα των στρατευµάτων του στην Ιταλία, µε την ϖροκήρυξη της 15 ης Ιουλίου 1859 υϖοσχόταν νοµοθετικές και διοικητικές µεταρρυθµίσεις. Εϖίσης το διάστηµα εκείνο τη διακυβέρνηση της χώρας ανέλαβε ένα οµοσϖονδιακό ϖολιτικό 560 Βλ: Stăniloae, în zadar, Statul Organic e Şagunian, ό.ϖ., σ Βλ: Τρίτου, Οι Πατριάρχες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουµανίας, ό.ϖ., σ Ο Ιω. Puşcariu ήταν νοµικός, ιστορικός και µέλος της ρουµανικής ακαδηµίας. Βλ: Suciu, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Nicolae Popea, Urzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatură şi cultura poporului român, ϖεριοδ. «Foaia diecezană», Caransebeş, έτ. XIII, τεύχ. 8, 23 februarie 1897, σ. 7.

146 146 σχήµα, ο υϖουργός εσωτερικών Bach είχε ϖαραιτηθεί και σύµβουλος του υϖουργού δικαιοσύνης είχε διοριστεί ο Ρουµάνος Βασίλειος Pop ( ) Κατά τη διάρκεια των ϖαραϖάνω γεγονότων, την άνοιξη του 1860 ϖήγε στο Sibiu o Ιωάννης Raţiu ( ) 566, ϖροκειµένου να συµµετάσχει σε εξετάσεις για το διορισµό δικηγόρων. Εκεί συναντήθηκε µε τον Νικόλαο Popea ( ), ϖρωτοσύγγελο και γραµµατέα του εϖισκόϖου, µε τον οϖοίο συζήτησε το θέµα της ανάγκης ίδρυσης συλλόγου για τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. 567 Αργότερα ϖραγµατοϖοιήθηκε µία σύσκεψη Ρουµάνων ϖαραγόντων της ϖεριοχής υϖό την ϖροεδρία του Α. Σαγκούνα στο κτίριο της εϖισκοϖής. Κατά τη διάρκεια της σύσκεψης εϖέλεξαν τον Παύλο Duca κυβερνητικό σύµβουλο και του ανέθεσαν να συντάξει αίτηση µε την οϖοία θα ζητούσαν να εγκριθεί η ϖραγµατοϖοίηση συνέλευσης για να συνταχθεί το καταστατικό του συλλόγου. Το κείµενο της αίτησης ϖριν την αϖοστολή του δόθηκε στον εϖίσκοϖο, ο οϖοίος έκανε ορισµένες διορθώσεις Ο Β. Pop, καταγόταν αϖό το Cluj. Σϖούδασε µαθηµατικά και νοµικά. Το 1864 του αϖονεµήθηκε ο τίτλος του βαρώνου. Βλ: Predescu, Enciclopedia României, ό.ϖ., σ. 672, στ Βλ: Mihai Sofronie, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, ϖεριοδ. M.A., έτ. XXXII, 1987, σ Με την ευκαιρία του διορισµού του Β. Pop, στις 20 Νοεµβρίου 1859, στη θέση συµβούλου στο υϖουργείο δικαιοσύνης, ο Α. Σαγκούνα ϖαράθεσε δείϖνο στο οϖοίο ϖαρακάθησαν εικοσιτέσσερις Ρουµάνοι κρατικοί υϖάλληλοι και κληρικοί όλων των δογµάτων της ϖεριοχής. Εκεί ο εϖίσκοϖος, έκανε ϖρόϖοση και µε θερµά λόγια συνεχάρη τον Β. Pop για τo νέο του αξίωµα. Εκείνος στην αϖάντησή του ϖρος τον εϖίσκοϖο, µεταξύ άλλων ανέφερε: «... η εξοχότητά σας ήσαστε ϖάντα ο άνδρας εκείνος, ϖου ήξερε να χρησιµοϖοιεί τις ευκαιρίες για την ευτυχία µας... και χαίρεται τόσο ϖολύ για αυτό το γεγονός...» Βλ: Foaie pentru minte, inimă şi literatură, τεύχ. 42, 2 decembrie 1859, σ Ο I. Raţiu, ήταν δικηγόρος και αργότερα ϖρόεδρος του εθνικού κόµµατος της Ρουµανίας. Βλ: Hitchins, Românii , ό.ϖ., σ Περισ., βλ: K. Hithins, L. Maior, Corespondenţa lui Ioan Raţiu cu George Bariţiu, , Cluj Βλ: Popea, Urzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatură şi cultura poporului român, ό.ϖ., σ Βλ: Sofronie, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, ό.ϖ., σ. 134.

147 147 Στην αίτηση ζητούσαν την άδεια της κυβέρνησης για τη σύγκληση συνέλευσης για να συζητήσουν την εκϖόνηση καταστατικού για την ίδρυση ϖολιτιστικού συλλόγου για τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. Τόνιζαν εϖίσης ότι η αίτηση ακολουθεί το ϖνεύµα της εϖοχής και ϖως οι Ρουµάνοι εϖιθυµούσαν την ϖρόοδο όϖως και οι άλλοι λαοί. Τέλος ϖαρακαλούσαν η αϖάντηση της κυβέρνησης να σταλεί στον εϖίσκοϖο A. Σαγκούνα. 569 Η αίτηση, ϖου υϖέγραψαν 171 Ρουµάνοι 570, υϖεβλήθη στις 10 Μαΐου Ο εϖίσκοϖος έστειλε εϖιστολή του στην κυβέρνηση στις 10 Ιουλίου µε την οϖοία ϖαρακαλούσε να δοθεί έγκριση. 572 Ο κυβερνήτης ϖρίγκιϖας Φρειδερίκος του Lichtenstein ( ) αϖάντησε αρνητικά στις 18 Ιουλίου 1860, όµως ζήτησε αϖό τον εϖίσκοϖο να του αϖοστείλει ϖροσχέδιο του καταστατικού του υϖό έγκριση συλλόγου. 573 Ο Α. Σαγκούνα ϖου βρισκόταν τότε στη Βιέννη αϖευθύνθηκε στον Γεώργιο Barniţiu και του ζήτησε να συντάξει ένα ϖροσχέδιο καταστατικού. Αργότερα ζήτησε να συντάξουν ϖροσχέδια καταστατικού για το σύλλογο και οι Τιµόθεος Cipariu και Iωάννης Puşcariu Στην αίτηση γινόταν λόγος για την «... ϖαράκληση κάϖοιων ϖρωτοϖόρων ανδρών του έθνους µας ϖρος την Τρανσυλβανική κυβέρνηση, να µας εϖιτρέψει να συγκαλέσουµε µια γνωµοδοτική συνέλευση σχετικά µε την ίδρυση ενός συλλόγου για τα γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού...» Βλ: Actele privitoare la urzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, Sibiu 1862, σ. 3. κ.ε. 570 Βλ: Ιοan Lupaş, Din istoria Transilvaniei, εκδ. Editura Eminescu, Bucureşti 1988, σ Βλ: Ioan Bolovan, Biserică şi cultură naţională în Europa Centrală în epoca modernă: cazul asociaţiilor culturale regionale ( ), τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ Dan Drosu Şaguna, Străbunii Mitropolitul Andrei Baron de Şaguna, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ) Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Viena, 10 Ιουλίου 1860). 573 Βλ: G. Cipăianu, Din activitatea Astrei în 1861 şi 1862, Studia Universitatis Babeş Bolyai, Historia 2, 1971, σ Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 18 Ιουλίου 1860). 574 Βλ: Vasile Netea, Proiectele de statut ale Asociaţiei transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, ϖεριοδ. «Revista muzeelor», έτ. 1970, τεύχ. 3, σ. 202 κ.ε.

148 148 Με βάση τα τρία αυτά ϖροσχέδια καταστατικού, ο εϖίσκοϖος συνέταξε το καταστατικό του συλλόγου «Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi pentru cultura poporului român» (ASTRA) 575 (= Συλλόγου της Τρανσυλβανίας για τα γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού ), το οϖοίο υϖέβαλε στις 16 εκεµβρίου 1860 στην κυβέρνηση για να σταλεί ϖρος έγκριση στον αυτοκράτορα. 576 Η γραµµατεία της κυβέρνησης της Τρανσυλβανίας συµφώνησε, στις 22 Ιανουαρίου 1861, να ϖαραχωρήσει άδεια για την ϖραγµατοϖοίηση της συνέλευσης, ϖου είχαν ζητήσει οι Ρουµάνοι. Ο ϖρίγκιϖας Φρειδερίκος στις 31 Ιανουαρίου ανακοίνωσε την αϖόφαση στον Α. Σαγκούνα 577, ο οϖοίος στις 23 Φεβρουαρίου 1861, αϖηύθυνε ϖρόσκληση µέσω της εφηµερίδας «Telegraful Român» 578 σε όσους είχαν υϖογράψει την αίτηση της 10 ης Μαΐου 1860 να λάβουν µέρος σε συνέλευση στις 9 Μαρτίου , µε σκοϖό να διαµορφώσουν τελικά το καταστατικό του συλλόγου και να το στείλουν ϖρος έγκριση. 580 Η συνέλευση ϖραγµατοϖοιήθηκε στο κτίριο της ιερατικής σχολής στο Sibiu, υϖό την ϖροεδρία του Α. Σαγκούνα και σε τρεις συνεδρίες έδωσε την τελική µορφή στο καταστατικό ϖου είχε, όϖως αναφέραµε, εκϖονηθεί αϖό τον 575 Βλ: Plămădeală, Momentul Şaguna în istoria bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ Βλ: Sofronie, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, ό.ϖ., σ Ο Γ. Bariţ σηµειώνει για το καταστατικό του ASTRA: «... γνωρίζετε εσείς τίνος το ϖνεύµα µιλά ϖιό δυνατά και αϖό αυτές τις ϖαραγράφους του καταστατικού; Όταν ιδρύθηκε ο σύλλογος, συγκεντρώθηκαν οι διακεκριµένοι του έθνους, οι µητροϖολίτες και όλοι οι ανώτατοι υϖάλληλοι. Όµως ο συντάκτης του καταστατικού ήταν ο µητροϖολίτης βαρώνος Α. Σαγκούνα... Γενιές ϖου ακολουθείτε, τιµήστε τη µνήµη του συντάκτη του καταστατικού του 1861». Βλ: Εφηµ., «Transilvania», φύλ. 2/1876, σ Βλ: V. Curticăpeanu, Intemeierea societăţii Astra şi rolul ei în cultura poporului român, ϖεριοδ. «Studii», έτ. XIV, 1961, τεύχ. 6, σ Βλ: Εφηµ., Τ.R., φύλ. 8/23 februarie 1861, σ Βλ: Bolovan, Biserică şi cultură naţională în Europa Centrală în epoca modernă: cazul asociaţiilor culturale regionale ( ), ό.ϖ., σ Βλ: Sofronie, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, ό.ϖ., σ. 135.

149 149 εϖίσκοϖο. 581 Στη συνέχεια, ο Α. Σαγκούνα µετέφρασε στα γερµανικά τα 38 άρθρα του και στις 28 Μαρτίου 1861 αϖέστειλε το κείµενο στην κυβέρνηση, η οϖοία στις 16 Ιουνίου το διαβίβασε στην αυτοκρατορική γραµµατεία για να εγκριθεί. Ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ αϖάντησε θετικά στις 6 Σεϖτεµβρίου Η κυνέρνηση ανακοίνωσε στον εϖίσκοϖο την έγκριση στις 26 Σεϖτεµβρίου µε το υϖ. αριθ έγγραφό της. 583 Ο Α. Σαγκούνα, µε εγκύκλιο στις 29 Σεϖτεµβρίου 1861, όρισε τα εγκαίνια του συλλόγου για τις 23 Οκτωβρίου. Η τελετή ϖραγµατοϖοιήθηκε στο κτίριο της ιερατικής σχολής του Sibiu, όϖου µέσα σε ενθουσιώδη ατµόσφαιρα τα µέλη, µετά αϖό την ϖροσφώνηση του εϖισκόϖου 584, εξέλεξαν το διοικητικό συµβούλιο του συλλόγου. Έϖειτα αϖό ψηφοφορία, ο Α. 581 Κατά την τελευταία συνεδρία στις 11 Μαρτίου 1861, ο Α. Σαγκούνα ευχαρίστησε όσους ϖήραν µέρος στη συνέλευση, λέγοντας: «... µε αυτή τη συνέλευση έλαβε τέλος η υϖοχρέωση ϖου είχα εϖωµιστεί µε την αίτηση της 10 ης Μαΐου Στη συνέχεια ας φροντίσουν άλλοι για τα υϖόλοιϖα». Ο Γ. Bariţiu τον ευχαρίστησε εκ µέρους όλων των συνέδρων για τις ενέργειές του και τον ϖαρακάλεσε να συνεχίσει τη δραστηριότητά του µέχρι την ϖρώτη γενική συνέλευση των µελών του συλλόγου. Βλ: I. Lupaş, Infiinţarea Asociaţiunii şi conducătorii ei, εφηµ., «Transilvania», φύλ. 4, iulie-august 1911, σ Βλ: Sofronie, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, ό.ϖ., σ Βλ: Actele privitoare la unzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, ό.ϖ., σ Την ϖροσφώνηση του Α. Σαγκούνα, βλ: Παράρτηµα Α., κείµενο υϖ. αριθ. 2. Ο Τ. Cipariu κατά την τελετή των εγκαινίων είϖε τα εξής: «Να ευχαριστήσουµε, κύριοι και αδελφοί, αυτόν τον µεγάλο άνδρα του έθνους (= τον Α. Σαγκούνα), ο οϖοίος συνέλαβε αϖό την αρχή µε ενθουσιασµό και χωρίς υϖεκφυγές την ιδέα αυτού του συλλόγου, τον οδήγησε µέχρι αυτή τη στιγµή και αϖό µία ιδέα, σήµερα έγινε ϖραγµατικότητα. Να ευχηθούµε αϖό την καρδιά µας και µε ειλικρίνεια, εκείνος (= ο Θεός) ϖου τον ανέβασε σε αυτό το υψηλό σκαλοϖάτι να του εµφυσεί την ϖατρική φροντίδα για το ρουµανικό έθνος, όχι µόνο όσον αφορά τα Θεία και ιερά, αλλά και γι αυτά ϖου αφορούν την ευηµερία ενός λαού, ο οϖοίος αξίζει µία καλύτερη µοίρα. Και όχι µόνο για την οικονοµική ευηµερία του, αλλά ϖερισσότερο, για εκείνη την εξαιρετική κατάσταση ϖου διακρίνει ένα ϖολιτισµένο έθνος αϖό ένα άλλο αϖολίτιστο... Να ευχηθούµε να εκϖληρωθούν τα µεγαλόϖνοα σχέδια ϖου έχει για το ρουµανικό έθνος. Να δει το λαό του ϖιο ευτυχισµένο αϖ ότι ήταν στην αρχή της ϖοιµαντορίας του... Να ζητήσουµε και να ϖροσευχόµαστε να έχει την καλοσύνη να αγκαλιάζει, να βοηθά και να στηρίζει αυτό το νέο σύλλογο, τον οϖοίο αγάϖησε και φρόντισε µέχρι αυτή τη στιγµή. Να ζήσετε υψηλότατε!» Βλ: Actele privitoare la unzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, ό.ϖ., σ

150 150 Σαγκούνα έλαβε 75 αϖό 131 ψήφους και ανακηρύχθηκε ϖρόεδρος του συλλόγου. 585 Σκοϖός του ASTRA ήταν η ϖροαγωγή των γραµµάτων, του ϖολιτισµού, αλλά και της οικονοµικής κατάστασης των Ρουµάνων. 586 Ο εϖίσκοϖος ανέφερε σχετικά σε οµιλία του κατά τη λήξη της τελετής των εγκαινίων του συλλόγου: «... αϖοφασίσαµε να ιδρύσουµε ένα σύλλογο καλά οργανωµένο, ϖου θα έχει ως σκοϖό τον ϖροβιβασµό των γραµµάτων και του ϖολιτισµού του ρουµανικού λαού µας, καθώς και την ϖρόοδο της βιοµηχανίας και της γεωργίας του έθνους µας...» Ο θάνατος του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα Ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα έϖασχε αϖό καρδιακό νόσηµα. Η ϖολυτάραχη ζωή και οι κόϖοι της τον κατέβαλαν, µε αϖοτέλεσµα η ασθένειά του να εϖιδεινώνεται ραγδαία. 588 Αϖό το 1871 είχε αϖοφασίσει να αϖοµακρυνθεί αϖό την ενεργό υϖηρεσία, διότι τον ϖλήγωνε ιδιαίτερα η 585 Βλ: Dan Drosu Şaguna, Străbunii Mitropolitul Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Στον Α. Σαγκούνα αϖονεµείθηκε αϖό το.σ. του ASTRA, τιµητικό δίϖλωµα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 4 Νοεµβρίου 1861, Παράρτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ. 11). 586 Bλ: Andrei Bârseanu, La jubileul de cincizeci de ani al Asociaţiunii, εφηµ., «Transilvania», φύλ. 4, iulie-august 1911, σ Περισ., βλ: Asociaţiunea transilvană pentru literatura română şi cultura poporului român , Cluj-Napoca Pamfil Matei, ASTRA şi rolul ei în cultura naţională ( ), Cluj-Napoca Βλ: Actele privitoare la unzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, ό.ϖ., σ Βλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 12. Στις 17 εκεµβρίου 1871, έγραφε στον Ιω. Puşcariu σχετικά µε την κατάσταση της υγείας του: «Η φυσική δύναµή µου όλο και µειώνεται. Σήµερα, λειτούργησα στο ϖαρεκκλήσι, εϖειδή έϖρεϖε να χειροτονήσω έναν κληρικό. Ήµουν τόσο αδύναµος, ϖου µε µεγάλη δυσκολία ολοκλήρωσα τη Θεία Λειτουργία. εν ϖειράζει, εγώ είµαι έτοιµος και ήσυχα ϖεριµένω αυτά ϖου ϖρέϖει να συµβούν...» Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 393.

151 151 στάση ορισµένων συνεργατών του, οι οϖοίοι βλέϖοντας την βιολογική αδυναµία του, ϖροσϖαθούσαν να εϖηρεάσουν τις αϖοφάσεις του. 589 Τα ϖνευµατικά τέκνα και οι συνεργάτες του Α. Σαγκούνα, οργάνωσαν στις 21 και 22 Αυγούστου 1871 εορταστικές εκδηλώσεις για να τιµήσουν τη συµϖλήρωση των 25 χρόνων αρχιερατείας του. Ο µητροϖολίτης δε µϖόρεσε να ϖαρευρεθεί στην εορτή, έστειλε όµως εκϖρόσωϖό του, τον εϖίσκοϖο του Caransebeş Ιωάννη Popasu, ο οϖοίος διάβασε γραϖτή δήλωσή του. 590 Οι εκδηλώσεις ϖερατώθηκαν στις 22 Αυγούστου µε εϖίσηµο γεύµα ϖου δόθηκε ϖρος τιµή του Α. Σαγκούνα Σε άλλη εϖιστολή του στις 21 Ιουλίου 1870, έγραφε: «... είµαι στενοχωρηµένος, εϖειδή η ϖροηγούµενη εϖισκοϖική σύνοδος δε µε ρώτησε τίϖοτα, σχετικά µε τις εκλογές ϖου έγιναν... Είναι αλήθεια ότι έχω συνεργάτες καλούς και άξιους ανθρώϖους, αλλά έχω και µοχθηρούς και φθονερούς, οι οϖοίοι µϖορούν να ϖαραλύουν τους καλούς και δραστήριους...» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 21 Ιουλίου 1870). 590 Η δήλωση είχε ως εξής: «Η αλήθεια είναι ότι ο ϖαντοδύναµος Θεός ευαρεστήθηκε να ελευθερώσει, µέσω της υψηλότητάς του (= τον αυτοκράτορα) την εκκλησία και το έθνος µας αϖό την κατάσταση στην οϖοία βρισκόταν, στις ηµέρες της αρχιερατείας µου. Αλλά εγώ, αϖό όλα αυτά, δεν µϖορώ να αντιληφθώ και να κατανοήσω την εξύµνηση του ονόµατός µου, δηλαδή να γίνεται ϖρος τιµή µου µια εορτή, ένα ιωβηλαίο για τα 25 χρόνια της αρχιερατείας µου. Ξέρετε κύριοι ότι όλα τα δώρα ϖροέρχονται αϖό τον Πατέρα των φώτων. Αϖό αυτή τη λειτουργική ϖροσευχή, εγώ συµϖεραίνω ότι εµείς οφείλουµε να ευχαριστούµε κάθε µέρα της ζωής µας το Θεό και την υψηλότητά του, εϖειδή µας λύτρωσαν αϖό µια ϖολιτική και εκκλησιαστική σκλαβιά. Και αν ϖάντως, θέλετε να γιορτάσετε την εϖέτειο των 25 χρόνων της ϖαρουσίας µου στην εκκλησία του Αrdeal, τότε εγώ, εϖειδή ϖιστεύω ότι είσαστε ελεύθεροι και ανεξάρτητοι άνδρες, δε σας θέτω κανένα ϖρόσκοµµα, αλλά σας ϖαρακαλώ µόνο να δεχτείτε αυτή την εξοµολόγησή µου ότι όϖως αϖέφυγα µε κάθε ευκαιρία, στη διάρκεια αυτών των 25 χρόνων, οϖοιαδήϖοτε εϖευφηµία, έτσι και τώρα θέλω να αϖοφύγω τις εϖευφηµίες εκείνης της ηµέρας, την οϖοία θα ϖεράσω µόνος µου, µε ϖροσευχή και νηστεία και µε αυτό τον τρόϖο θα ευχαριστήσω το Θεό και την υψηλότητά του για όλες τις ευεργεσίες τους ϖου έκαναν για τη ρουµανική εκκλησία µας και το ρουµανικό έθνος µας στη διάρκεια αυτών των 25 χρόνων». Βλ: Εφηµ., T.R., έτ. 1871, φύλ. 21, σ Στο αρχείο του µητροϖολίτη σώζονται εϖιστολές και τηλεγραφήµατα σχολείων, κοινοτήτων, ϖαραγόντων του κράτους και κληρικών, ϖου τον συγχαίρουν για την εϖέτειο των 25 χρόνων αρχιερατείας του. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ Κατά τη διάρκεια του γεύµατος, ο Ζαχαρίας Boiu ( , δηµοσιογράφος, καθηγητής και αργότερα ιερέας) διάβασε ένα ϖοίηµα αφιερωµένο στο µητροϖολίτη, το οϖοίο µεταξύ άλλων ανέφερε:

152 152 Η κατάσταση της υγείας του µητροϖολίτη, ήδη αϖό τις αρχές του 1873, εϖιδεινωνόταν ραγδαία. 592 Έτσι µετά αϖό µερικούς µήνες, το Σάββατο 16 Ιουνίου 1873 στις 6:00 µ.µ., µετά τον εσϖερινό, ο Ανδρέας Σαγκούνα ϖέθανε. Είχε διαύγεια ϖνεύµατος µέχρι τις τελευταίες του στιγµές. Η ϖατρική συµβουλή ϖου έδωσε σε όσους βρέθηκαν κοντά του, ήταν να ζήσουν µε ειρήνη και αγάϖη. 593 Η είδηση του θανάτου του µητροϖολίτη ϖροκάλεσε θλίψη στους ϖιστούς της εϖαρχίας του, αλλά και σε ολόκληρο το ρουµανικό έθνος, καθώς και στους κατοίκους της Τρανσυλβανίας ϖου ανήκαν σε άλλες εθνότητες. Αµέσως το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο εξέδωσε ανακοίνωση µε την οϖοία ανήγγειλε το θάνατο του Α. Σαγκούνα. 594 Ταυτόχρονα άρχισαν να φτάνουν στη µητρόϖολη συλλυϖητήρια τηλεγραφήµατα, εϖισκόϖων, ϖολιτικών, ευγενών, συλλόγων. Το ϖρώτο τηλεγράφηµα ήταν του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ του Α. 595 «... Ο ουρανός αιθριάζει, ο ήλιος λάµϖει. Το ουράνιο τόξο της ειρήνης ενώνει τον κόσµο, και αϖό τη δύση ένας αϖόστολος έρχεται, σαν µια µυστική διάνοια, τη νύχτα να µας φωτίσει. Ποιος είναι ο ξένος ; αναρωτιούνται έκϖληκτοι. Μα η ιερή νύφη (= η εκκλησία) τον αναγνωρίζει γρήγορα, και του δίνει το χέρι: Καλώς όρισες! Είναι ο αϖεσταλµένος, ο αγγελιοφόρος, ο νυµφίος ϖου ϖοθούµε. Είναι ο Ανδρέας ϖου ήρθε να µας αναστήσει και την οµίχλη της άγνοιας να αϖοµακρύνει...» Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Κατά την έναρξη των εργασιών της εϖαρχιακής συνόδου του 1873, ο Ν. Popea ϖληροφόρησε τα µέλη ότι ο µητροϖολίτης ϖαρέµενε ασθενής µη µϖορώντας εντελώς κατά τη διάρκεια του χειµώνα να βγει αϖό το δωµάτιό του. Βλ: Actele sinodului arhidiecezei gr.- răsăritene din Ardeal, 1872, Sibiu, σ. 60 κ.ε 593 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Παράρτηµα Α., κείµενο υϖ. αριθ Το τηλεγράφηµα είχε ως εξής: «Βιέννη, αυτοκρατορική αυλή, 29, 1:30 µ.µ. Ο ϖρώτος υϖέρτατος στρατάρχης της αυλής, ο ϖρίγκιϖας Hohenhole,

153 153 Ο ρουµανικός τύϖος, αϖό την εϖόµενη µέρα, ήταν γεµάτος αϖό νεκρολογίες για τον Α. Σαγκούνα. Και οι εφηµερίδες του εξωτερικού, κυρίως οι γερµανικές, δηµοσίευσαν άρθρα αφιερωµένα στο θάνατο του µητροϖολίτη. 596 Η νεκρόσηµη ακολουθία και η ταφή του Α. Σαγκούνα, τελέστηκαν στον καθεδρικό ναό του Rasinari 597 σύµφωνα µε όσα ϖροέβλεϖε στη διαθήκη του. 598 Η σορός του µητροϖολίτη, ντυµένη µε τα ενδύµατα και το µοναχικό σχήµα, είχε εκτεθεί σε λαϊκό ϖροσκύνηµα στη µητροϖολιτική κατοικία. Την Τετάρτη 19 Ιουνίου, στις 9:00 ϖ.µ., έξω αϖό το µητροϖολιτικό µέγαρο είχε συγκεντρωθεί µεγάλο ϖλήθος ϖου το αϖοτελούσαν Ορθόδοξοι κληρικοί και λαϊκοί της ευρύτερης ϖεριοχής, εκϖρόσωϖοι όλων των δογµάτων, εκϖρόσωϖοι ϖρος το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο του Sibiu. Ανακοίνωσα στην υψηλότητά του το θάνατο της εξοχότητάς του, του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη, βαρώνου Σαγκούνα. Η υψηλότητά του συµϖάσχει βαθιά για την αϖώλεια αυτού του διακεκριµένου και αξιόλογου άνδρα και ευσϖλαχνίσθηκε να µου ζητήσει να εκφράσω στο αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο τα συλλυϖητήρια του». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Αναφέρουµε ενδεικτικά σχετική νεκρολογία της εφηµερίδας «Hermannstadter Zeitung» της 30 ης Ιουνίου 1873, η οϖοία έχει ως εξής: «Ο Ανδρέας, βαρώνος Σαγκούνα, αρχιεϖίσκοϖος του Αrdeal και µητροϖολίτης των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας... ϖέθανε το Σάββατο, 28 Ιουνίου, το αϖόγευµα, στις έξι, σε ηλικία 65 χρόνων, στην αρχιεϖισκοϖική κατοικία του Sibiu... έϖειτα αϖό ϖερισσότερο αϖό εννιά µήνες βαρύ ϖόνο. Μια ευγενική καρδιά σταµάτησε να χτυϖά. Η Ορθόδοξη εκκλησία έχασε έναν αϖό τους καλύτερους ιεράρχες της. Οι Ρουµάνοι της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας έµειναν χωρίς τον ευεργέτη τους, χωρίς εκείνον ϖου τους οδήγησε στο δρόµο του ϖολιτισµού και της ϖροόδου. Το Sibiu έµεινε χωρίς µια ιστορική µορφή και έναν αϖό τους άνδρες, ϖου αϖολάµβανε τη δόξα και τη συµϖάθεια όλων. Η υψηλότητά του, ο αυτοκράτορας και βασιλιάς θρηνεί το µακαριστό, ϖου ήταν ϖιστός και αφοσιωµένος και η ϖατρίδα έναν αϖό τους καλύτερους υιούς της... Η εφηµερίδα µας είναι µια Γερµανική εφηµερίδα. Οι Ρουµάνοι ϖου έχασαν µε τον Α. Σαγκούνα ϖερισσότερα αϖό µας, ας δούνε στα βαθιά συλλυϖητήρια µας ότι δεν είναι οι µόνοι ϖου ξέρουν να εκτιµούν το ϖραγµατικό και ιστορικό µέγεθός του». Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 1 Αυγούστου 1871, Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ. 5, Παράρτηµα., ϖίνακας υϖ. αριθ. 14).

154 154 των στρατιωτικών και ϖολιτικών αρχών, καθώς και εκϖρόσωϖοι της διανόησης και των διαφόρων συντεχνιών. Στις 9:30 ϖ.µ. σχηµατίστηκε η ϖοµϖή. Η σορός του µητροϖολίτη τοϖοθετήθηκε σε άµαξα, την οϖοία έσερναν έξι άλογα µε ϖένθιµα εµβλήµατα. Η ϖοµϖή µε µεγάλη δυσκολία, λόγω του ϖλήθους ϖου είχε κατακλήσει την ϖόλη, διέσχισε το Sibiu και άρχισε να κατευθύνεται ϖρος το Rasinari. Στην έξοδο της ϖόλης ανέµενε µια οµάδα τριακοσίων ιϖϖέων µε µαύρες σηµαίες, για να συνοδεύσουν το νεκρό. Όταν η ϖοµϖή έφτασε στα σύνορα του Rasinari, την υϖοδέχθηκαν ο κλήρος και ο λαός της ϖεριοχής. Η σορός µϖήκε στην ϖόλη και τοϖοθετήθηκε στο σολέα του καθεδρικού ναού της ϖόλης. Το βράδυ της ίδιας ηµέρας τελέστηκε αγρυϖνία και την εϖόµενη θεία λειτουργία. Μετά το ϖέρας της θείας λειτουργίας τελέστηκε η νεκρόσηµη ακολουθία και στη συνέχεια η ταφή του λειψάνου του Α. Σαγκούνα σε κρύϖτη ϖου είχε κατασκευαστεί δίϖλα στο ναό. 599 Μετά την ταφή η κοινότητα του Rasinari ϖαρέθεσε γεύµα, στο οϖοίο ϖαρακάθησαν όλοι οι ϖαρευρισκόµενοι. Κατά τη διάρκεια του γεύµατος, ο τοϖοτηρητής της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, αρχιµανδρίτης Nικόλαος Popea ευχαρίστησε όλους όσοι συµµετείχαν στην εξόδιο ακολουθία και εξέφρασαν τη λύϖη τους για το θάνατο του µητροϖολίτη Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Παράρτηµα., ϖίνακες υϖ. αριθ. 15 και Στη σχετική οµιλία του µεταξύ άλλων ανέφερε: «Σήµερα, είχαµε το θλιβερό καθήκον να ϖαραδώσουµε στη γη το τίµιο λείψανο του άξιου, σεβαστού και αγαϖητού µας ϖνευµατικού ϖατέρα Ανδρέα βαρώνου Σαγκούνα... αισθάνοµαι την υϖοχρέωση να εκφράσω εκ µέρους του αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου τη θερµή ευγνωµοσύνη σε όλους τους αξιότιµους κυρίους ϖου, αϖό µακριά ή αϖό κοντά, συµµετείχαν στην κηδεία του µακαριστού. Ευχαριστώ και σένα, κοινότητα του Rasinari, ϖου είχες την τιµή, µόνη ανάµεσα στις κοινότητες της µητροϖολιτικής εϖαρχίας µας, να δεχτείς τον αρχιερέα. Θυµήσου, ότι µε αυτό δέχθηκες να φυλάξεις µια αϖό τις ϖιο ϖολύτιµες ϖέτρες, το µεγαλύτερο µαργαριτάρι. Κράτησέ το, λοιϖόν, και φρόντισέ το σαν τα µάτια σου». Βλ: Εφηµ., T.R., έτ. 1873, φύλ. 51, σ. 3.

155 155 ΚΕΦΑΛΑΙΟ. 1. Το συγγραφικό έργο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. Ο Α. Σαγκούνα ανέϖτυξε έντονη συγγραφική δραστηριότητα. Έγραψε έργα εϖιστηµονικά, ιστορικά 601, θεολογικά, αϖολογητικά. Τα ϖρωτότυϖα έργα του είναι εικοσιέξι, ενώ µετέφρασε άλλα έξι έργα. Προλόγισε, διόρθωσε και εϖανεξέδωσε εικοσιέξι λειτουργικά και διδακτικά εγχειρίδια. Α) Πρωτότυϖα έργα 1. «Gramatica Valachica», (= βαλαχική γραµµατική). Γράφτηκε ϖιθανόν το 1844, όταν ο Α. Σαγκούνα υϖηρετούσε ως καθηγητής στο θεολογικό σεµινάριο του Vârşeţ. 602 To έργο αυτό ϖαρέµεινε χειρόγραφο «Memoria către ministrul austriac de culte», (= Αναφορά ϖρος τον Αυστριακό υϖουργό ϖολιτισµού). Εκδόθηκε το 1849 και αϖοτελεί αναφορά του Α. Σαγκούνα, ϖου υϖέβαλε στον Αυστριακό υϖουργό ϖολιτισµού το 1849, µε την οϖοία ζητούσε αυτόνοµη ϖολιτική και εκκλησιαστική διοίκηση για τους Ορθόδοξους 601 Περισ., βλ: Corina Teodor, Andrei Şaguna-o retrospectivă istoriografică, στο: «Anuar II ( )», Cluj-Napoca 1999, σσ Της ιδίας, O completare necesară, Andrei Şaguna istoric al Bisericii, στο: «Anuar III ( )», Cluj-Napoca 1999, σσ Bλ: Ana Baciu, Mitropolitul Andrei Şaguna şi disputele filologice privind introducerea alfabetului latin în scrierea lombii române, ό.ϖ., σ Βλ: Atena Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Iacob Mârza, Gramatica lui Andrei Şaguna, ϖεριοδ. «Limba Română», έτ. 20, 1971, τεύχ. 1, σ. 21 κ.ε. Ştefan Pop, Gramatica română a lui Şaguna: Vârşat, 1843, ϖεριοδ. «Foaia Diecezană (Caransebeş)», έτ. 38, 1923, τεύχ. 27, σ Mircea Popa, Andrei Şaguna omul de la răscrucea istoriei, στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », ό.ϖ., σ. 258.

156 156 Ρουµάνους του Αrdeal. Τον εϖόµενο χρόνο δηµοσιεύτηκε στα γερµανικά µε τον τίτλο «Denkschrift dem k. K. Ministerium für Cultus u. Unterricht überreicht» «Promemoria despre dreptul istoric al autonomiei Bisericei naţionale a românilor din Ardeal», (= Προαναφορά για το ιστορικό δικαίωµα της αυτονοµίας της εθνικής εκκλησίας των Ρουµάνων του Αrdeal). Εκδόθηκε στο Sibiu το 1849 για να συµϖληρώσει το ϖροηγούµενο έργο. ηµοσιεύτηκε και στα Γερµανικά αϖό τον εκδοτικό οίκο «Klopfsen & Eurich» στη Βιέννη, µε τίτλο: «Anhang zu der Promemoria überdas historische Recht der nationalen Kirchen-autonomie der Rumänen morgeländ. Kirche. Hermannstadt 1850». Εδώ ο εϖίσκοϖος εϖιχειρηµατολογεί για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης της Alba Iulia «Adaus la Promemoria», (= Παράρτηµα στην Προαναφορά). Όϖως αναφέρει ο τίτλος, το έργο αυτό αϖοτελεί ϖαράρτηµα στο ϖροηγούµενο. Ο Α. Σαγκούνα εϖιδιώκει τον ίδιο σκοϖό, την εϖανίδρυση της ρουµανικής µητρόϖολης. Εκδόθηκε στο Sibiu το Και τα δύο έργα κυκλοφόρησαν σε δύο εκδόσεις «Elementele Dreptului Canonic, al bisericii ortodoxe răsăritene spre întrebuinţarea preoţimei, a clerului tânăr şi a creştinilor, întocmite prin Andreiu Baron de Şaguna, Episcopul Românilor neuniţi din Ardeal. Sibiu Tipografia Diecezană» (= Στοιχεία Κανονικού ικαίου της Ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας, για χρήση αϖό τους ιερείς, τους νέους κληρικούς και τους ϖιστούς, ϖου συνέταξε ο Aνδρέας βαρώνος Σαγκούνα, εϖίσκοϖος των Ρουµάνων του Ardeal. Sibiu Αρχιδιακονικό τυϖογραφείο). 604 Βλ: A.Tr. Laurian, Die Rumänen der Oesterr. Monarchie, τ. III, Wien , σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ. 49.

157 157 Η συγγραφή κειµένων σχετικών µε το Κανονικό ίκαιο της Ορθόδοξης εκκλησίας θεωρήθηκε αϖαραίτητη αϖό τον Α. Σαγκούνα, διότι η θεολογική µόρφωση των κληρικών της εϖαρχίας του ήταν, όϖως αναφέραµε, στοιχειώδης. Η ανάγκη αυτή έγινε ϖερισσότερο αισθητή στην ιερατική σχολή του Sibiu, στο ϖρόγραµµα σϖουδών της οϖοίας είχε ενταχθεί το µάθηµα του Κανονικού ικαίου. 608 Το διδακτικό βιβλίο εκϖόνησε ο εϖίσκοϖος. Για το λόγο αυτό συγκέντρωσε τις ϖροσωϖικές του σηµειώσεις αϖό µελέτες κατά τη διάρκεια των σϖουδών του, τις συµϖλήρωσε µε αϖοσϖάσµατα αϖό την υϖάρχουσα εκκλησιαστική νοµοθεσία του κράτους, τη συλλογή κανόνων του Wihelm Beveregius και µία χειρόγραφη εργασία του Ιωάννη Raici για τις Οικουµενικές Συνόδους. 609 Το έργο αυτό δηµοσίευθηκε το 1854 σε έναν τόµο 183 σελίδων µε τον τίτλο ϖου αναφέραµε «Cunoştinţe folositoare despre trebile căsătoriilor, spre folosul preoţimei şi al scaunelor protopopeşti, întocmite prin Andreiu Baron de Şaguna, Episcopul Diecezan etc., Sibiu, Tip. Diecezană 1854» 611, (= Χρήσιµες γνώσεις στα 608 Βλ: Constantin Secelea, Dreptul canonic în literatura românească: I. Opera lui Andrei baron de Şaguna, στη σειρά: «Cercetări istorice», τ. II-III, Iaşi , σ. 9. Ο συγγραφέας ανακοίνωσε την έκδοση του «Elementele Dreptului Canonic» στον κλήρο της εϖαρχίας του, µε εγκύκλιο στις 19 Μαρτίου Βλ: Α.I.A.S., έγγραφο υϖ. αριθ. 256 (Sibiu, 19 Μαρτίου 1854). Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ. 6. Εϖίσης αϖέστειλε στον υϖουργό Thun ένα αντίτυϖο µε την ϖαράκληση να το ϖροωθήσει στον αυτοκράτορα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 954 (Sibiu, 9 Μαΐου 1857). Η εισαγωγή του έργου αυτού του Α. Σαγκούνα σαν διδακτικού βιβλίου στο ϖρόγραµµα σϖουδών της ιερατικής σχολής και αργότερα του θεολογικού ινστιτούτου, είχε θετικά αϖοτελέσµατα. Το γεγονός διαϖιστώνουµε αϖό σχετική αναφορά της διεύθυνσης του θεολογικού ινστιτούτου ϖρος τον Α. Σαγκούνα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 959 (Sibiu, 1 Ιουνίου 1854). 609 Βλ: Iorgu D. Ivan, Aspecte canonice în discuţia a doi mari ierarhi ortodocşi români, ϖεριοδ. G.B., έτ. 1975, τεύχ. 3-4, σ. 278 κ.ε. 610 Βλ: Ioan Floca, Primul manual românesc de Drept canonic, ϖεριοδ. M.A., έτ. II, 1957, τεύχ. 5-8, σ. 478 κ.ε. V. Loichiţa, Un erou, ϖεριοδ. R.T., έτ. ΧΙΙΙ, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ Κυκλοφόρησε σε δύο εκδόσεις, α 1854 και β Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 17.

158 158 θέµατα των γάµων για τον κλήρο και τους ϖρωθιερείς, ϖου συνέταξε ο Aνδρέας βαρώνος Σαγκούνα, εϖίσκοϖος των Ρουµάνων του Ardeal. Sibiu Αρχιδιακονικό τυϖογραφείο). Το έργο αυτό, γραµµένο σε Κυριλλική γραφή 612, ϖεριλάµβανε 43 σελίδες και ήταν ϖαράρτηµα στο «Elementele Dreptului Canonic...» αϖό το οϖοίο έλειϖε το τµήµα της εκκλησιαστικής νοµοθεσίας σχετικά µε τους γάµους και τα διαζύγια «Cuvântări la sărbători mari (26), adaus la Chiriacodromion» (= Oµιλίες για µεγάλες εορτές (26), συµϖλήρωµα στο Κυριακοδρόµιον). Εκδόθηκε το «Recurs sau Gravanime în contra ministrului austriac de culte», (= Προσφυγή κατά του Αυστριακού υϖουργού ϖολιτισµού). Εκδόθηκε στο Sibiu το και στρέφεται κατά του Αυστριακού υϖουργού ϖολιτισµού Thun. Ο Α. Σαγκούνα ϖροσϖαθεί να αϖοδείξει τη νοµιµότητα των ενεργειών του για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης και να αϖοµακρύνει τον υϖουργό αϖό την εϖιρροή των Σέρβων «Datorinţele supuşilor către Monarhul lor», (= Οι υϖοχρεώσεις των υϖηκόων ϖρος τον αυτοκράτορά τους). Στο έργο του αυτό, ϖου εκδόθηκε το 1858, ο Α. Σαγκούνα ϖροσϖαθεί να εδραιώσει στο ϖοίµνιό του εµϖιστοσύνη στο ϖρόσωϖο του αυτοκράτορα, σαν τον µοναδικό ϖαράγοντα αϖό τον οϖοίο θα µϖορούσαν να αναµένουν βελτίωση της θέσης τους ως έθνους µέσα στο κράτος του Βλ: Irimie Marga, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, ϖεριοδ. «Τransilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5, 6, σ Βλ: Păcurariu, 100 de ani de la moartea Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ:Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 28.

159 «Respingerea unor atacuri în privinţa unei traduceri nouă a Bibliei prin Heliade», (= Η αϖόρριψη κάϖοιων εϖιθέσεων σχετικά µε µια νέα µετάφραση της Βίβλου του Ηλιάδη). Εκδόθηκε αϖό τον Α. Σαγκούνα το , µε σκοϖό να αντικρούσει τις κατηγορίες του Ιωάννη Heliade-Rădulescu ( ) 619, σχετικά µε τη µετάφραση της Αγίας Γραφής στα ρουµανικά «Istoria Bisericii Ortodoxe Răsăritene Universale, dela întemeierea ei până în zilele noastre, compusă şi acum întâia oară dată la lumină de Andreiu de Şaguna, drept credinciosul Episcop al bisericii ortodoxe răs. Din Ardeal. Tipogr. Diecezană. Sibiu. 1860», (= Η ιστορία της Οικουµενικής Ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας, αϖό την ίδρυσή της µέχρι τις ηµέρες µας, ϖου συνέταξε και κυκλοφόρησε τώρα για ϖρώτη φορά ο Ανδρέας βαρώνος Σαγκούνα, εϖίσκοϖος της Ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας του Αrdeal. Αρχιδιακονικό τυϖογραφείο. Sibiu. 1860). Ο συγγραφέας αναφέρει το λόγο ϖου τον οδήγησε στην εκϖόνηση του συγκεκριµένου έργου σε εϖιστολή του το 1856 στον φιλόλογο καθηγητή αϖό το Cernăuţi, Ααρών Pumnu ( ) 621. Γράφει ότι, «... η έλλειψη µιας εκκλησιαστικής ιστορίας για τη νεολαία µας και κυρίως για το λαό µας, µε ανάγκασε, αν και ϖολύ αϖασχοληµένος, να ξεκινήσω τη συγγραφή µιας τέτοιας ιστορίας». 622 Το έργο ήταν αφιερωµένο στον έµϖορο Ιωάννη Iuga, ο οϖοίος είχε δωρήσει µεγάλα χρηµατικά ϖοσά στη µητρόϖολη για την ίδρυση και την 618 Βλ: Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, ό.ϖ., σ. 15. Bocşan, Leb, Corespondenţa lui Andrei Şaguna cu arhiereii din Moldova şi Ţara Românească, ό.ϖ., σ. 96, σηµ O Iω. Heliade-Rădulescu, ήταν λόγιος και γνώριζε ελληνικά. Περισ., βλ: Mircea Anghelescu, Ion Heliade Rădulescu, Bucureşti D. Popovici, Ideologia literară a lui I. Heliade Rădulescu, Bucureşti Βλ: Grigorie Marcu, Sfînta Scriptură în pom Romînesc, 100 de ani de la apariţia Bibliei lui Şaguna, ϖεριοδ. M.A., έτ. IΙI, 1958, τεύχ , σ Περισ., βλ: Predescu, Enciclopedia României, ό.ϖ., σ. 699, στ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 186.

160 160 οργάνωση σχολείων στην ϖεριοχή του Braşov. 623 Αϖοτελείται αϖό δύο τόµους. Ο ϖρώτος ϖεριλαµβάνει 420 σελίδες και αναφέρεται στην ιστορία της εκκλησίας αϖό την ίδρυσή της µέχρι τον Ι αιώνα. Ο δεύτερος αϖοτελείται αϖό 316 σελίδες και ϖεριλαµβάνει την ιστορία της ανατολικής εκκλησίας και ιδιαίτερα της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας του Ardeal και της Ουγγαρίας αϖό το IE αιώνα µέχρι τις ηµέρες του συγγραφέα. Τα κεφάλαια ϖου αφορούν την ιστορία της Ορθόδοξης εκκλησίας στο έδαφος της µοναρχίας των Αψβούργων, µεταφράστηκαν στα Γερµανικά αϖό τους Ζαχαρία Boiu και Ιωάννη Popescu. Η µετάφραση δηµοσίευτηκε µε τον τίτλο: «Geschichte der Griechisch-orientalischen Kirche in Oesterreich. Hermannstadt 1862» «Anthorismos sau desluşiri comparativă asupra broşurii Dorinţele dreptcredinciosului cler din Bucovina în organismul bisericei ortodocse din Austria», (= Ανθορισµός ή συγκριτικές ερµηνείες για τον κλήρο της Bucovina). Εκδόθηκε στο Sibiu το 1861 και ϖεριλάµβανε 132 σελίδες. 625 Εδώ ο Α. Σαγκούνα, αϖαντά στην ϖρόταση του εϖισκόϖου Eυγενίου Hacman του Cernăuţi, ϖου υϖοβλήθηκε τον ίδιο χρόνο στον αυτοκράτορα, να ιδρυθεί µητρόϖολη στη Bucovina, να υϖαχθούν σε αυτή οι Ορθόδοξοι του Ardeal και ο εϖίσκοϖός τους. Ο Α. Σαγκούνα αντέδρασε και µέσα αϖό το έργο του, αϖοδεικνύει µε ϖαράθεση εϖιστηµονικών εϖιχειρηµάτων, την ιστορικότητα της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης του Ardeal και αναφέρεται στην ανάγκη εϖανίδρυσής της. 626 Μεταφράστηκε και στα Γερµανικά το Βλ: Ν. Iorga, Biserica neunită şi Şaguna, στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ) Adrestată Patriarhiei Române», ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Marga, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 18.

161 «Instrucţiuni pentru învăţătorii din şcoalele poporale şi capitale», (= Οδηγίες για τους δασκάλους των λαϊκών και αστικών σχολείων). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Proiect de regulament al trebilor bisericeşti, şcolare şi fundaţionale», (= Νοµοθετικό σχέδιο για τα εκκλησιαστικά και εκϖαιδευτικά ιδρύµατα). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864», (= Τα ϖρακτικά των εκκλησιαστικών συνόδων του Ardeal των ετών, 1850, 1860 και 1864). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Instrucţiune pentru directorii districtuali de şcoale», (= Οδηγία για τους ϖεριφερειακούς εϖιθεωρητές των σχολείων). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Instrucţiune pnetru profesorii, directorul şi duhovnicul institutului diecezan teologic-pedagogic din Sibiu», (= Οδηγία για τους καθηγητές, το διευθυντή και τον ϖνευµατικό του εϖισκοϖικού θεολογικού- ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου στο Sibiu). Εκδόθηκε στο Sibiu το Είναι εϖανέκδοση της εϖιστολής υϖ αριθ. 37/1865 του Α. Σαγκούνα, µε τον ίδιο τίτλο, ϖου αφορά την οργάνωση του θεολογικού ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου «Scrisori Apologetice sau de apărare ale arhiepiscop. şi mitrop.românilor de rel. Răs. din Ardeal şi Ungaria, Andreiu Baronu de Şaguna, Sibiu 1867», (= Αϖολογητικές ή κριτικές εϖιστολές, του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη των Ρουµάνων του ανατολικού δόγµατος του Ardeal και της Ουγγαρίας, Ανδρέα Σαγκούνα, Sibiu 1867). 628 Βλ: Chindriş, Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 569, σηµ. 7. Για την ακριβή αϖόδοση του κειµένου, βλ: Roşca, Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», ό.ϖ., σ

162 162 To έντυϖο αυτό ϖεριέχει τέσσερις εϖιστολές του Α. Σαγκούνα ϖρος τον Ουνίτη µητροϖολίτη Αλέξανδρο Şterca Şuluţiu. Σε αυτές αϖορρίϖτει ως αβάσιµες τις καταγγελίες του στον αυτοκράτορα, ότι ο εϖίσκοϖος εϖιδίωκε µε το να ζητά την ίδρυση αυτόνοµης µητρόϖολης στο Ardeal, την ένωση της ϖεριοχής µε την Ουγγαρία «Compendiu de Dreptul Canonic, al unei sfinte soborniceşti şi apostoleşti Biserici, compus de Andrei Baron de Şaguna, Arhiepiscop şi Metropolit erc. Sibiu Tip. Arhidiecezană 1868», (= Εϖιτοµή Κανονικού ικαίου µίας Ιεράς Συνοδικής και Αϖοστολικής εκκλησίας, ϖου συνέταξε ο Aνδρέας βαρώνος Σαγκούνα και µητροϖολίτης των Ρουµάνων του Ardeal. Sibiu, αρχιδιακονικό τυϖογραφείο 1868). Περιλάµβανε 452 σελίδες και αφιερώθηκε αϖό τον Α. Σαγκούνα «... στον ϖιστό κλήρο και λαό της Ορθόδοξης µητρόϖολης του Ardeal, ως υϖόδειγµα αρχιερατικής αγάϖης». 634 Πηγές κατά την εκϖόνηση του έργου αϖοτέλεσαν για τον Α. Σαγκούνα, η Αγία Γραφή, η έδοση του Πηδαλίου στην Αθήνα του 1841, τα έργα των κανονολόγων Θεοδώρου Βαλσαµώνα, Ιωάννη Ζωναρά, Ματθαίου Βλάσταρη και η συλλογή κανόνων του Wihelm Beveregius. Για θέµατα εκκλησιαστικής αρχαιολογίας µελέτησε το έργο του Michel Hainecius, «Abbildung der alten und neuen griechischeh Kirhe, Leipzig 1711» Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Marga, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, ό.ϖ., σ. 71. Στον ϖρόλογο ο συγγραφέας, αναφερόµενος στην έλλειψη θεολογικών βιβλίων σηµειώνει, «Τι άλλο θα µϖορούσα να κάνω σε αυτή την ϖερίϖτωση; να καθήσω στον ϖοταµό της Βαβυλώνας και να κλάψω; Όχι! Αλλά να σκεφτώ τον τρόϖο µε τον οϖοίο θα µϖορούσαν να αυξηθούν οι συστηµατικές γνώσεις του κλήρου και του λαού µας για την εκκλησία και τα άλλα εκκλησιαστικά ϖράγµατα... (= το έργο αυτό είναι) κάτι καινούργιο στο χώρο των εκκλησιαστικών γραµµάτων µας και κυρίως ως ϖρότυϖο ανάµεσα στα διάφορα βιβλία και εϖιστηµονικά έργα ϖου έχουν κυκλοφορήσει µέχρι σήµερα στο χώρο της εκκλησίας µας και αφορούσαν το κανονικό δίκαιο». Βλ: Iacob Rannicher, Die Thatigkeit der Diocezan Druckerei in Hermannstadt, 1855, σ Βλ: Alexandru Constantinescu, Dreptul canonic în opera lui Şaguna, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1973, τεύχ. 7-8, σ. 875.

163 163 Η αξία του «Compendiu de Dreptul Canonic» αναγνωρίστηκε σύντοµα, µε αϖοτέλεσµα να µεταφραστεί στα Γερµανικά. 636 Τη µετάφραση εκϖόνησε ο καθηγητής Alois Sentz της νοµικής σχολής του ϖανεϖιστηµίου του Sibiu και δηµοσιεύτηκε τoν ίδιo χρόνο µε τον τίτλο: «Compendium des Kanonischen rechtes etc. Aus dem Romänischen übersetzt von Dr. Alois Sentz profesor an der K. K. Rechtsakademie in Hermannstadt, 1868». 637 Αϖό τα Γερµανικά µετέφρασε το έργο στα Ρωσσικά ο καθηγητής Τ.Β. Barsov και το δηµοσίευσε στο ϖεριοδ., «Hristianokoe Citenie» στην Αγία Πετρούϖολη, τµηµατικά το διάστηµα και ολόκληρο το Η έκδοση του έργου έγινε δεκτή µε ενθουσιασµό. 639 Αυτό διαϖιστώνουµε αϖό άρθρο στα γαλλικά, ϖου δηµοσιεύτηκε στο ϖεριοδικό «L Union Chrètienne», τεύχ. 11, Novembre 1868, σσ και αναδηµοσιεύθηκε µεταφρασµένο στα ρουµανικά στο ϖεριοδικό «Revista Teologică». 640 To έργο 636 Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Barnişte, Andrei Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Πολλοί έσϖευσαν να αγοράσουν ϖερισσότερα αϖό ένα αντίτυϖα του «Compendiu de Dreptul Canonic». Αναφέρουµε ενδεικτικά τον µητροϖολίτη Μολδαβίας και Ουγγροβλαχίας Καλλίνικο Miclescu ( ) αϖό το Iaşi, ϖου ζήτησε µε εϖιστολή του στις 15 Μαΐου 1869 ϖρος τον Α. Σαγκούνα, να του αϖοστείλει 100 αντίτυϖα. Ο µητροϖολίτης αϖέστειλε τα αντίτυϖα στις 23 Μαΐου Όµως ο Καλλίνικος, µε εϖιστολή του ϖρος τον Α. Σαγκούνα την 1 Νοεµβρίου 1869 δυσανασχετεί για το ϖοσό ϖου έϖρεϖε να καταβάλλει για την αγορά των βιβλίων. Ο µητροϖολίτης του αϖάντησε µε εϖιστολή του στις 24 Νοεµβρίου 1869, µε την οϖοία τον ϖαρακαλεί να καταβάλλει το ϖοσό ϖου είχε συµφωνηθεί. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Iaşi, 15 Mαΐου 1869), υϖ. αριθ (Sibiu, 23 Μαΐου 1869), υϖ. αριθ (Iaşi, 1 Νοεµβρίου 1869), υϖ. αριθ (Sibiu, 24 Νοεµβρίου 1869). 640 Βλ: I. Mateiu, Probleme de drept bisericrsc, Cluj 1922, σ. 18 κ.ε. Ο Dr. Zotos ϖου υϖογράφει το άρθρο µεταξύ άλλων αναφέρει: «... Έχω µϖροστά µου ένα έργο ϖου µόλις δηµοσιεύτηκε, ϖου αν ήταν γραµµένο στα γαλλικά, θα µιλούσαν όλοι γι αυτό. Είναι το Κανονικό ίκαιο της Ορθόδοξης εκκλησίας, γραµµένο στα ρουµανικά αϖό τον Ανδρέα Σαγκούνα, αρχιεϖίσκοϖο της Ορθόδοξης εκκλησίας στην Τρανσυλβανία και Ουγγαρία... Στο έργο αυτό, θαυµάζει κανείς τη µεγάλη και βαθιά ευρυµάθειά του, η οϖοία συνδιασµένη µε µία αϖαράµιλλη αντικειµενικότητα, το καθιστά κλασσικό.

164 164 κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση το 1885, µε την εϖιµέλεια του Nικολάου Popea «Statutul organic al bisericei ortodoxe române din Transilvania şi Ungaria», (= Το Οργανικό Καταστατικό της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας της Τρανσυλβανίας). Το «Statutul organic», ψηφίστηκε στο ϖρώτο εθνικό εκκλησιαστικό συνέδριο, ϖου ϖραγµατοϖοιήθηκε το Εκδόθηκε στο Sibiu την ίδια χρονιά «Drepturile şi îndatorinţele civile pentru învăţătorii şcoalelor populare», (= Οι υϖοχρεώσεις και τα καθήκοντα των µαθητών των λαϊκών σχολείων). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Enchiridionul sau Carte manuală de canoane ale unei sânte, soborniceşti şi apostoleşti biserice cu comentare, de Andreiu Baron de Şaguna. Sibiu 1871», (= Εγχειρίδιο ή Βιβλίο κανόνων της µίας Αγίας, Συνοδικής και Αϖοστολικής εκκλησίας, µε σχόλια του Aνδρέα βαρώνου Σαγκούνα. Sibiu 1871). Το έργο αυτό αϖοτελεί συλλογή κανόνων και µϖορεί να χαρακτηριστεί σαν ϖαράρτηµα του «Compendiu de Dreptul Canonic...» Σε 548 σελίδες, ϖεριλαµβάνει όλους τους κανόνες των Αγίων Αϖοστόλων, των Οικουµενικών και Τοϖικών Συνόδων καθώς και ορισµένους αϖό τους κανόνες των Αγίων Ευτυχισµένες οι εκκλησίες ϖου έχουν τέτοιους ϖοιµένες». Βλ: Dr. Zotos, Dreptul canonic al Bisericii ortodoxe. De Monseigneurul Andreiu de Şaguna, arhiepiscop al Bisericii ortodoxe din Transilvania şi Ungaria, ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Stăniloae, în zadar, Statul Organic e Şagunian, ό.ϖ., σ. 12 κ.ε. Partenie Cosma, Statutul Organic, άρθρο στην «Enciclopedia Română», τ. 3, εκδ. C. Diaconovici, Sibiu 1904, σ (Ο P. Cosma ήταν αντιϖρόσωϖος στην εθνική εκκλησιαστική συνέλευση και µέλος της εϖιτροϖής των εικοσιεϖτά. Το άρθρο του αϖοτελεί λεϖτοµερή ϖεριγραφή της διένεξης του Α. Σαγκούνα µε τους λαϊκούς διανοουµένους.) I. Mateiu, Contribuţiuni la istoria dreptului bisericesc, τ. 1, εκδ. Tipografia Cărţilor Bisericeşti, Bucureşti 1922, σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 330.

165 165 Πατέρων. 644 Οι κανόνες συνοδεύονται αϖό ερµηνεία. Το «Enchiridionul» εκδόθηκε µε την ευκαιρία συµϖλήρωσης 25 χρόνων αρχιερατείας του Α. Σαγκούνα «Manual de studiu pastoral, compus de Andreiu Baron de Şaguna, Arhiepiscop al Ardealului şi Mitropolit al Românilor ortodoxi din Ardeal şi Ungaria, Sibiu, Tipografia Arhidiecezană 1872», (= Εγχειρίδιο ϖοιµαντικής µελέτης, ϖου συνέταξε ο Aνδρέας Σαγκούνα, αρχιεϖίσκοϖος του Ardeal και µητροϖολίτης των Ορθόδοξων Ρουµάνων του Ardeal και της Ουγγαρίας, Sibiu, αρχιδιακονικό τυϖογραφείο, 1872). Το έργο αυτό, όταν εκδόθηκε για ϖρώτη φορά ϖεριλάµβανε 302 σελίδες. 646 Η δεύτερη έκδοση το 1878 ϖεριλάµβανε 270 σελίδες. 647 Στη συγγραφή, ο Α. Σαγκούνα έλαβε ϖερισσότερο υϖόψη του τις ανάγκες της ιερατικής σχολής. Σηµειώνει ότι ένα ϖραγµατικό εγχειρίδιο ϖοιµαντικής θεολογίας, δεν µϖορεί να είναι µια συλλογή συµβουλών και θεµάτων ϖοιµαντικού ενδιαφέροντος. Αντίθετα ο συγγραφέας του εγχειριδίου, ϖρέϖει να συµϖορευτεί µε τις κοινωνικές και ϖολιτισµικές ανάγκες των ϖιστών. 648 Ο µητροϖολίτης αϖευθύνεται και στους ιερείς του Αrdeal γιατί ϖεριγράφει αρκετές φορές την κατάσταση ϖου εϖικρατούσε τότε στην ϖεριοχή αυτή «Memorialul (autobiografia)», (= Αϖοµνηµονεύµατα, αυτοβιογραφία). 644 Βλ: Marga, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, ό.ϖ., σ Βλ: Floca, Primul manual românesc de Drept canonic, ό.ϖ., σ Jivi Aurel, O Άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης και οι Ρουµάνοι, ϖεριοδ. «Πρωτάτον», Τριµηνιαίο Αγιορείτικο ελτίο, ϖερίοδος Β, Ιανουάριος Μάρτιος 2002, αριθ. 85, σ Περισ., βλ: Liviu Stan, Dreptul în gândirea românească, Braşov Βλ: Marga, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ. 317.

166 166 Το βιβλίο αυτό αϖοτελεί συλλογή βιογραφικών σηµειωµάτων ϖου έγραψε ο ίδιος ο Α. Σαγκούνα και συνέχισε ο εϖίσκοϖος του Caransebeş, Nικόλαος Popea. O τελευταίος το δηµοσίευσε στο Caransebeş το «Calendariul tipografiei arhidiecezane», (= Το ηµερολόγιο του αρχιδιακονικού τυϖογραφείου) «Diplome nobilitare române», (= ρουµανικοί τίτλοι ευγενείας), χειρόγραφο. 652 Προς το τέλος της ζωής του ο Α. Σαγκούνα, άρχισε να συγκεντρώνει στοιχεία για τη συγγραφή ιστορικής µελέτης, σχετικά µε τους οικογενειακούς τίτλους ευγενείας των Ρουµάνων Βογιάρων στην Ţara Oltului και στο Maramureş. Ο θάνατος δεν εϖέτρεψε στο µητροϖολίτη να ολοκληρώσει το έργο. 653 Β) Μεταφράσεις 1. «Biblia, adecă Dumnezeiasca Scriptură a legii celei vechi şi a celei nouă, după originalul celor 72 de tâlcuitori din Alexandria. Sibiu Tipografia diecezană » 654, (= η Βίβλος, δηλαδή η Θεϊκή Γραφή του ϖαλαιού και καινού νόµου, σύµφωνα µε το ϖρωτότυϖο των 72 µεταφραστών της Αλεξάνδρειας. Sibiu, αρχιδιακονικό τυϖογραφείο ). Εκδόθηκε το 1858 σε τέσσερις τόµους. 655 Στην εισαγωγή, ο συγγραφέας αναφέρεται στο ιστορικό της µετάφρασης της Αγίας Γραφής σε διάφορες γλώσσες Βλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Moraru, Mitropolitul Andrei Şaguna exponent al spiritualităţii româneşti din Transilvania, ό.ϖ., σ Βλ: Streza, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ:Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ Βλ: Bota, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 116.

167 167 Η µετάφραση της Αγίας Γραφής και η έκδοση του έργου αυτού αϖό τον Α. Σαγκούνα, ϖροκάλεσε τη διαµάχη του µε τον Ιωάννη Heliade- Rădulescu, ο οϖοίος το ίδιο διάστηµα, εξέδωσε στο Παρίσι µετάφραση στα ρουµανικά των βιβλίων της Γενέσεως και της Εξόδου και ερµηνευτικά σχόλια για την Αγία Γραφή µε τον τίτλο, «Biblice sau notiţii historice, philosophice, religioase şi politice asupra Bibliei. Paris 1858». 657 Ο Ιωάννης Heliade-Rădulescu στην εισαγωγή του έργου του, αναφερόταν στις αρχές ϖου ακολούθησε κατά την εκϖόνηση της µετάφρασης και ερµηνείας των ιερών κειµένων. Τόνιζε τη σϖουδαιότητα της Αγίας Γραφής για τη διατήρηση της ρουµανικής γλώσσας και κατά συνέϖεια της εθνικής συνείδησης των οµοεθνών του. Σηµείωνε εϖίσης ότι, οι ϖιστοί ϖρέϖει να χρησιµοϖοιούν µόνο τη µετάφραση των Ο, διότι δεν έχει λάθη και δεν εξυϖηρετεί ϖροϖαγάνδες όϖως οι αγγλικές και ρωσικές µεταφράσεις. 658 Ο Α. Σαγκούνα έλαβε αϖό τον ίδιο τον Ιωάννη Heliade-Rădulescu αϖό ένα αντίτυϖο της ερµηνείας του βιβλίου της Γενέσεως και των «Βιβλικών». Όταν µελέτησε όµως το ϖεριεχόµενο των βιβλίων, διαφώνησε µε την τακτική µετάφρασης και ερµηνείας ϖου ακολούθησε ο συγγραφέας. Τη διαφωνία του εξέφρασε µε σχετικό άρθρο στην εφηµερίδα «Τelegraful Român», όϖου ανέφερε ότι, ο Ιωάννης Heliade-Rădulescu ως λαϊκός δεν είχε το δικαίωµα να ασχολείται µε ένα τόσο σηµαντικό εκκλησιαστικό έργο. Εϖίσης τον κατηγόρησε ϖως εισάγει µία εκλατινισµένη και δύσµορφη γλώσσα ϖου δεν την κατανοούσε ο λαός. 659 Το άρθρο του Α. Σαγκούνα αναδηµοσίευσε το ϖεριοδικό «Predicatorul» ϖου εκδιδόταν στο Βουκουρέστι, υϖοστηρίζοντας τις θέσεις του εϖισκόϖου. Όταν ο Ιωάννης Heliade-Rădulescu ϖληροφορήθηκε σχετικά, αϖάντησε στον 656 Βλ: Rannicher, Die Thatigkeit der Diocezan Druckerei in Hermannstadt, ό.ϖ., σ. 2 κ.ε. 657 Βλ: Tofană, Biblia lui Şaguna sau fenomenul şagunian între actualitate şi uitare, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 38.

168 168 εϖίσκοϖο µέσα αϖό τα «Βιβλικά» σε εϖιθετικό και ϖροσβλητικό ύφος, γεγονός ϖου ανάγκασε τον εϖίσκοϖο να αϖεθυνθεί στο λαό µε ϖοιµαντορική εγκύκλιο στις 24 Μαΐου 1858, στην οϖοία αφόριζε το έργο και το ϖρόσωϖο του Rădulescu. 660 Εϖίσης το ίδιο έτος δηµοσίευσε και φυλλάδιο εναντίον του µε τον τίτλο: «Respingere a unor atacuri în treaba unei traduceri noue a Bibliei. Sibiu 1858» «Psaltirea bogată», (= το µέγα Ψαλτήριο). Εκδόθηκε το «Hirotesieru şi Hirotonieru pentru sfinţirea de diacon şi presbiter, traducere din limba vechie slavonă», (= Χειροθεσία και χειροτονία για την καθιέρωση διακόνου και ϖρεσβυτέρου, µετάφραση αϖό την ϖαλαιά σλαβική γλώσσα). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Rânduiala sânţirei bisericilor prin Arhiereu», (= Η καθιέρωση ναού αϖό αρχιερέα). Μεταφράστηκε αϖό τα Σερβικά και εκδόθηκε στο Sibiu το «Rânduiala sânţirei de Episcop», (= Η χειροτονία εϖισκόϖου). Εκδόθηκε στο Sibiu το «Scrierea Sf. Ioan Gură de Aur despre preoţie», (= το έργο του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόµου ϖερί Ιερωσύνης). Μεταφράστηκε στα ρουµανικά αϖό τον ιερέα Ιωσήφ Barac το 1865 µε την εϖίβλεψη του Α. Σαγκούνα. 666 Περιλαµβάνει 200 σελίδες Βλ: Α.I.A.S., έγγραφο υϖ. αριθ. 518 (Sibiu, 24 Μαΐου 1858). Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ Ο ουσιαστικός λόγος της διαµάχης του Α. Σαγκούνα µε τον Ιωάννη Heliade-Rădulescu, ήταν η αϖέχθεια του δευτέρου, µέχρι υϖερβολής, για τις ελληνικές και σλαβικές λέξεις ϖου είχαν εισχωρήσει στη ρουµανική γλώσσα και η ϖροσϖάθειά του να αντικαταστήσει τα µη ρουµανικά στοιχεία µε εισαγωγές αϖό τη λατινική ακόµη και αϖό την ιταλική γλώσσα. Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 100 de ani de la moartea Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Dobrescu, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 568, σηµ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 33.

169 169 Γ) Λειτουργικά βιβλία 1. «Apostolul», (= ο Αϖόστολος). Εκδόθηκε το «Octoichul mic», (= το µικρό οχτώηχο). Εκδόθηκε το 1852 και ϖεριλαµβάνει 285 σελίδες «Orologionul», (= το Ωρολόγιο). Εκδόθηκε το «Euhologionul bogat», (= το µέγα ευχολόγιο). Εκδόθηκε το «Mineiul pe ianuarie, februarie, martie», (= το µηναίο Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου, Μαρτίου). Εκδόθηκε το «Mineiul pe april, maiu, iunie, iulie», (= το µηναίο Αϖριλίου, Μαίου, Ιουνίου, Ιουλίου). Εκδόθηκε το Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Bλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ενδιαφέρον για την αϖόκτηση των «Μηναίων» εκδηλώθηκε αϖό το Ήδη αϖό τον Ιούλιο, η εκκλησιαστική εϖιτροϖή της Oradea, ζητά µε εϖιστολή της στον Α. Σαγκούνα να ϖροεγγραφεί στον κατάλογο των συνδροµητών για την αϖόκτηση των «Μηναίων». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 785 (Oradea, 22 Ιουλίου 1852). Ο εϖίσκοϖος, αϖάντησε θετικά µε έγγραφό του στις 31 Ιουλίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 786 (Sibiu, 31 Ιουλίου 1852). Εϖίσης ο εϖίσκοϖος E. Hacman µε εϖιστολή του στον Α. Σαγκούνα ζητά να εγγραφεί συνδροµητής στη σειρά των «Μηναίων». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 798 (Cernăuţi, 27 Αυγούστου 1852). Ακόµη και ο P. Popescu, µε εϖιστολή του στον Α. Σαγκούνα ζητά να ϖροεγγραφεί στους συνδροµητές των «Μηναίων». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 802 (Arad, 4 Oκτωβρίου 1852). Στο ϖαραϖάνω έγγραφο αϖάντησε ο εϖίσκοϖος καταφατικά. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 803 (Sibiu, 7 Οκτωβρίου 1852). 673 Βλ: Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, ό.ϖ., σ Ο εϖίσκοϖος της Timişoara, Maşirevici, ϖροµηθεύτηκε τα «Μηναία» ϖου είχαν εκδοθεί µέχρι τότε και κατέβαλε ένα µέρος αϖό την αξία τους στον Α. Σαγκούνα στις 24 Ιουνίου Συνολικά ο Maşirevici

170 «Mineiul pe august, septembrie, octombrie, noembrie», (= το µηναίο Αυγούστου, Σεϖτεµβρίου, Οκτωβρίου, Νοεµβρίου). Εκδόθηκε το «Acaftistul mic», (= το αϖόδειϖνο). Εκδόθηκε το «Liturgierul», (= το Λειτουργικό). Εκδόθηκε το «Mineiul pe Decemvrie», (= το µηναίο του εκεµβρίου). Εκδόθηκε το «Orologionul mare», (= το µέγα Ωρολόγιο). Εκδόθηκε το «Cartea Evangeliilor», (= το Ευαγγέλιο). Εκδόθηκε το κατέβαλε F. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Timişoara, 24 Ιουνίου 1854) και 2559 (Timişoara, 11 Φεβρουαρίου 1855). 674 Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα, έστειλε στον εϖίσκοϖο της Timişoara, Maşirevici τη σειρά αυτή των «Μηναίων» στις 6 Νοεµβρίου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 Nοεµβρίου 1855). 675 Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ. 78. Παράρτηµα., ϖίνακες υϖ. αριθ Βλ: Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, ό.ϖ., σ Ο Α. Σαγκούνα ανακοινώνει την έκδοση του «Μηναίου του εκεµβρίου» στους εϖισκόϖους Arad, Timişoara και Vârşet, µε εϖιστολή του στις 5 Μαΐου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 5 Μαΐου 1856). Μετά την ολοκλήρωση της σειράς των «Μηναίων», ϖολλοί ιερείς έσϖευσαν να τα ϖροµηθευτούν ϖαρά τη δεινή οικονοµική τους κατάσταση. Αναφέρουµε ενδεικτικά τον ιερέα Calian αϖό την Petrova, ο οϖοίος µε εϖιστολή του ϖρος τον Α. Σαγκούνα, ζητά να αγοράσει τα «Μηναία» µε σχετική έκϖτωση στην τιµή. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Petrova, 13 Iανουαρίου 1863). Ο Α. Σαγκούνα ϖρολόγησε όλα τα βιβλία των «Μηναίων». Στον ϖρόλογο του Νεοµβρίου ευχαριστεί το Θεό διότι ευλόγησε την ϖροσϖάθειά του και τον βοήθησε να µελετήσει και να διορθώσει όλες τις σελίδες των «Μηναίων». Στη συνέχεια ευχαριστεί τους εϖισκόϖους και τους ϖρωθιερείς ϖου τον στήριξαν αγοράζοντας τα βιβλία και τέλος εγκωµιάζει το διευθυντή του τυϖογραφείου Lazarevici, ο οϖοίος βοήθησε στη λειτουργία του τυϖογραφείου κατά την έκδοση των βιβλίων. Στον ϖρόλογο κάθε βιβλίου, ο εϖίσκοϖος εξηγεί την ετυµολογία του ονόµατος κάθε µήνα, σε ϖοια ζώδια ανήκει και ϖοια είναι η σηµασία των εορτών του. Εϖίσης αναφέρεται και στις εθνικές εορτές. Συγκεκριµένα στον ϖρόλογο του «Μηναίου» του Ιανουαρίου, γράφει σχετικά µε την καταγωγή των Ρουµάνων. Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ. 331.

171 «Penticostariul», (= το Πεντηκοστάριο). Εκδόθηκε το «Triodionul», (= το Τριώδιο). Εκδόθηκε το «Octoichul mare», (= το µεγάλο οκτώηχο). Εκδόθηκε το «Noul Testament», (= η Καινή ιαθήκη). Εκδόθηκε το «Orologionul mare», (= το µέγα Ωρολόγιο). Εκδόθηκε το ) ιδακτικά εγχειρίδια 1. «Catechizmul mic», (= η µικρή κατήχηση). Εκδόθηκε το «Teologia Dogmatikă scoasă din manuscrisul Prea Cuviosului Arhimandrit Ioan Raici şi scurt întocmită spre întrebuinţare în şcoalele clericale de legea greco-răsăriteană», (= η ογµατική θεολογία αϖό το χειρόγραφο του ευσεβούς αρχιµανδρίτη Ιωάννη Raici, µια ϖερίληψη για τη χρήση στα ιερατικά σχολεία του Ελληνοανατολικού δόγµατος). Εκδόθηκε το 1854 και ϖεριλάµβανε 222 σελίδες «Tâlcuiala Evangheliilor în Duminicile învierii şi ale sărbătorilor», (= η ερµηνεία των Ευαγγελίων στις Κυριακές του Πάσχα και των εορτών). Η α έκδοση το 1857 ϖεριλάµβανε 206 σελίδες 687 και η β έκδοση 688 το 1860 ϖεριλάµβανε 208 σελίδες Βλ: Păcurariu, 100 de ani de la moartea Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Păcurariu, 100 de ani de la moartea Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Tulbure, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Costea, Din activitatea mitropolitului Şaguna pentru ridicarea spirituală şi materială a preoţilor şi credincioşilor transilvăneni, ό.ϖ., σ Hitchins, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , ό.ϖ., σ Βλ: Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , ό.ϖ., σ Βλ: Veniamin Micle, Preocupările omiletice ale Mitropolitului Andrei Şaguna, ϖεριοδ. M.O., έτ. XXV, 1973, τεύχ , σ. 932, σηµ Bλ: Παράρτηµα., ϖίνακα υϖ. αριθ. 24.

172 «Catechismul bogat», (= η µεγάλη κατήχηση). Εκδόθηκε το «Chiriacodromion, adecă cuvăntări bisericeşti pentru fiecare Duminecă a anului, întocmite de Prea sfinţitul Arhiepiscop al Astrachanului Nichifor Teotoke, tipărit acum întăiadată cu un adaus de cuvântări pentru sărbatorile Domneşti, în zilele Preaînălţatului Împăret al Austriei Frencisc Iosif I, sub privegherea şi cu dinecuvântarea Preasfinţiei Sale Domnului Andreiu Baron de Şaguna, Episcop al Bisericei gr.-răsăr. Ortodoxe în marele Principet al Ardealului etc. etc. Sidiiu, tipărit în tipografia diecezană la anul Domnului 1855», (= Κυριακοδρόµιο, δηλαδή, εκκλησιαστικές οµιλίες για κάθε Κυριακή του χρόνου, ϖου συνέταξε ο αγιώτατος αρχιεϖίσκοϖος του Αστραχάν Νικηφόρος Θεοτόκης, ϖου τυϖώθηκε τώρα για ϖρώτη φορά µε ένα ϖαράρτηµα λόγων για τις αυτοκρατορικές γιορτές, την εϖοχή του υψηλού αυτοκράτορα της Αυστρίας Φραγκίσκου Ιωσήφ του Α, υϖό την εϖίβλεψη και µε την ευλογία της αγιώτητός του, βαρώνου Aνδρέα Σαγκούνα, εϖισκόϖου της Ελληνοανατολικής εκκλησίας στο 689 Bλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ Βλ: Tambozi, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Μεταξύ εκείνων ϖου έσϖευσαν να ϖροµηθευτούν το έργο αυτό του Α. Σαγκούνα, ήταν και ο εϖίσκοϖος Rîmnic Καλλίνικος (Άγιος Καλλίνικος της Τσερνίκα, +1868). Ο οϖοίος µε έγγραφό του, ζητά την αϖοστολή ενός αντιτύϖου. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Rîmnic, Οκτώβριος 1855). Ο εϖίσκοϖος Καλλίνικος, ϖροµηθεύτηκε σχεδόν όλα τα βιβλία ϖου εξέδωσε ο Α. Σαγκούνα. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ (Sibiu 18 Σεϖτεµβρίου 1855, ο Α. Σαγκούνα αϖοστέλει διάφορα βιβλία στον εϖίσκοϖο Καλλίνικο του Rîmnic), 1098 (Rîmnic, 29 εκεµβρίου 1855, ο εϖίσκοϖος Καλλίνικος ζητά αϖό τον Α. Σαγκούνα να του αϖοστείλει ορισµένα βιβλία), 1099 (Sibiu, 13 Ιανουαρίου 1856, ο Α. Σαγκούνα αϖοστέλει στον εϖίσκοϖο Καλλίνικο τα βιβλία ϖου του ζήτησε). Η συνεργασία του εϖισκόϖου Καλλινίκου και του Α. Σαγκούνα σε θέµατα εκδόσεων ήταν γενικότερη. Ενδεικτικά αναφέρουµε ότι ο εϖίσκοϖος Καλλίνικος, µε εϖιστολή του στις 20 Ιουνίου 1865, ζητά αϖό τον Α. Σαγκούνα να τυϖώσει στο τυϖογραφείο του εικόνες µε τους Ευαγγελιστές. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Rîmnic, 20 Ιουνίου 1865). Για τις σχέσεις του Α. Σαγκούνα µε τον εϖίσκοϖο Καλλίνικο της Τσερνίκα, βλ: Aneta Niculescu, Legăturile dintre Andrei Şaguna, mitropolitul Ardealului şi Sfântul Calinic de la Cernica, episcopul Râmnicului, στον τόµο: «Astra de ani de la înfiinţare», Sibiu 1992, σ. 155 κ.ε.

173 173 µεγάλο ϖριγκιϖάτο του Αrdeal. Sibiu. Τυϖώθηκε στο αρχιδιακονικό τυϖογραφείο 1855). Αϖό την ϖρώτη στιγµή ϖου βρέθηκε στο Ardeal, o A. Σαγκούνα ενδιαφέρθηκε για το Θείο κήρυγµα. Αναφέραµε ότι στην ϖρώτη ϖοιµαντορική του εγκύκλιο, στις 12 Φεβρουαρίου 1848, ϖροέτρεϖε τους κληρικούς να εκφωνούν, κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας κήρυγµα. Εϖίσης τους υϖοχρέωνε να του αϖοστέλουν το ϖεριεχόµενο του κηρύγµατος και ανέφερε ότι το υλικό αυτό θα το δηµοσίευε µε τον τίτλο: «Adunarea Cuvântărilor Bisericeşti întocmite prin preoţimea eparhiei greco-răsăritene neunite din Ardeal», (= Συλλογή των εκκλησιαστικών λόγων ϖου έγραψαν οι ιερείς της Ελληνοανατολικής, µη ενωτικής, εκκλησίας του Αrdeal). H συλλογή αυτή δεν δηµοσιεύθηκε ϖοτέ, διότι οι κληρικοί δεν υϖάκουσαν στην εντολή του εϖισκόϖου τους. 691 Στις 471 σελίδες του «Chiriacodromion» 692 ο Α. Σαγκούνα ϖαραθέτει σαν υϖοδείγµατα, κηρύγµατα του Νικηφόρου Θεοτόκη. Για τα κηρύγµατα των 691 Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Σχετικά µε την κυκλοφορία του «Chiriacodromion», ο Ι. Lupaş αναφέρει το εξής ϖεριστατικό: «... το 1855 κυκλοφόρησε το «Chiriacodromion» µε τιµή ϖώλησης 12 F. Ο ιερέας Θεόδωρος Necşa αϖό το χωριό Guşteriţa και ο εφηµέριος του Lică Προκόϖιος ήρθαν να αγοράσουν ένα αντίτυϖο, αλλά τους φάνηκε ακριβό. Ο ϖρωθιερέας της ϖεριοχής Μωϋσής Fulea, έχοντας ένα «Chiriacodromion», το οϖοίο του είχε χαρίσει ο Σαγκούνα, τους το ϖούλησε για 10 F. Αλλά µετά αϖό λίγο καιρό, τι σκέφτηκε ο ϖρωθιερέας: Στις 2 εκεµβρίου 1855, γράφει στον ιερέα Θεόδωρο να του στείλει ακόµα 2 F αϖό το ταµείο της εκκλησίας του ή αλλιώς, να του εϖιστρέψει το βιβλίο. Ο ιερέας Θεόδωρος ήρθε µαζί µε τον Προκόϖιο, έφεραν το βιβλίο, ϖαρουσιάστηκαν µϖροστά στο Σαγκούνα και του διηγήθηκαν όλη την ιστορία µε το «Chiriacodromion». Και τώρα, ιδού τι τιµωρία, ϖερισσότερο ηθική ϖαρά χρηµατική, εϖέβαλε ο Şaguna στο γέρο Μωϋσή Fulea: Εντιµότατε, ϖρωθιερέα! Βλέϖεις ϖού οδηγεί τον άνθρωϖο η αγάϖη για το χρήµα; Μεγαλύτερη αϖρέϖεια αϖό αυτή ϖου έκανες εσύ ο ίδιος στον εαυτό σου, δε θα µϖορούσε να σου κάνει κανένας άλλος... Για τη διαρϖαγή των 2 F ϖου εϖιχείρησες να διαϖράξεις αϖό το ταµείο της εκκλησίας µας της Guşteriţa, εξετέθης σε αυτή την κοινότητα, γι αυτό και αφαιρώ αυτή την ϖεριοχή αϖό τη δικαιοδοσία της δεύτερης ϖρωθιερικής εϖαρχίας του Sibiu και την αναθέτω στην ϖρώτη, οι ιερείς της οϖοίας ενηµερώθηκαν γι αυτό!» Βλ: Lupaş, Mitropolitul Andrei Şaguna, ό.ϖ., σ Για την εϖιστολή µε την οϖοία ο Α. Σαγκούνα εϖιτιµά τον M. Fulea, βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 12 Ιανουαρίου 1856).

174 174 Κυριακών ο εϖίσκοϖος έγραψε αργότερα ένα ϖαράρτηµα στο έργο. Περισσότερα για την έκδοση αυτή διαβάζουµε στον «Πρόλογο για τους ϖιστούς χριστιανούς αναγνώστες», ϖου υϖάρχει στην αρχή του ϖαραρτήµατος. Οι λόγοι του εϖισκόϖου έχουν ως θέµα τους χωρία αϖό την Αγία Γραφή ανάλογα µε την εορτή της ηµέρας «Mărturisirea ortodoxă a lui Petru Mogilă», (= η Ορθόδοξη µαρτυρία του Πέτρου Μογγίλα). Εκδόθηκε το 1855, µε βάση την έκδοση του Φιλαρέτου Scriban στο Neamţ το 1844, ϖου είχε χρησιµοϖοιηθεί ως εγχειρίδιο στην ιερατική σχολή της Socola. Περιλάµβανε 200 σελίδες «Manual de Teologie morală creştinească pentru întrebuinţarea preoţimei şi a clericilor greco-răsăriteni», (= εγχειρίδιο ηθικής χριστιανικής θεολογίας για τους Ελληνοανατολικούς ιερείς και κληρικούς). Εκδόθηκε το 1855 και αϖοτελεί εϖανέκδοση, µε αρκετές διορθώσεις, του σχολικού βιβλίου µε τίτλο «Învăţătură theologhicească despre năravurile şi datorile oamenilor creştini», (= Θεολογική διδασκαλία για τις συνήθειες και τα καθήκοντα των χριστιανών), ϖου είχε κυκλοφορήσει το Το νέο βιβλίο ϖεριλάµβανε 300 σελίδες «Prädigten zur jährlichen Gedächtnissfeier des heiligen Grossmärtyrers Georg, des heiligen Constantin, der Maria Verkundigung und der Christi 693 Βλ: Teoctist Scriban, Omiletica sau ştiinţa despre literatura bisericească, τ. 1, Iaşi 1856, σ. 43 κ.ε. Ο Α. Σαγκούνα µε εϖιστολές του, ενηµέρωσε τους εϖισκόϖους Arad, Timişoara και Vârşet για την έκδοση του «Chiriacodromion» και τους ϖροέτρεψε να το αϖοκτήσουν. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφα υϖ. αριθ και 1025 (Sibiu, 6 Μαρτίου 1855). Την κυκλοφορία του, ανήγγειλε ο εϖίσκοϖος µε εγκύκλιό του στις 4 Μαΐου Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 4 Μαΐου 1855). Αµέσως µετά την αναγγελία, ϖολλοί ήταν αυτοί ϖου ενδιαφέρθηκαν να αγοράσουν το νέο έργο του Α. Σαγκούνα. Αναφέρουµε ενδεικτικά τον ιερέα Iacobescu, ϖου µε εϖιστολή του ϖρος τον εϖίσκοϖο ζητά να αγοράσει δεκαεννιά αντίτυϖα του «Chiriacodromion». Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Mehadia, 12 Μαΐου 1855). 694 Bλ: Păcurariu, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, ό.ϖ., σ. 76. Meteş, Relaţiile Mitropolitului Andrei Şaguna cu Românii din Principatele române, ό.ϖ., σ Βλ: Nicolae Mladin, Teologia morală, ϖεριοδ. M.A., έτ. VI, 1961, τεύχ , σ. 768 κ.ε.

175 175 Himmelfahrt, verfasst von Andreas Freiherrn von Schaguna, Bischof in Siebenburgen. Hermannstadt Druck der Diocezen Druckerei». Εδώ ο εϖίσκοϖος ϖαραθέτει τέσσερα κηρύγµατα αϖό το «Chiriacodromion» στη Γερµανική γλώσσα. Το βιβλίο αϖοτελείται αϖό 48 σελίδες και είναι αφιερωµένο στο βαρώνο Γεώργιο Σίνα (de Hodoş), γενικό ϖρόξενο της Ελλάδος στη Βιέννη «Teologia Pastorală, pentru preoţii de legea ortodoxă răsăriteană. Tipărită cu binecuvântarea Excelenţei sale P.S.D. Andreiu Baron de Şaguna Episcop Diecezan etc. Tip. Episcopească 1857», (= Ποιµαντική θεολογία, για τους ιερείς του Ορθόδοξου ανατολικού δόγµατος, ϖου τυϖώθηκε µε την ευλογία της εξοχότητάς του, Ανδρέα βαρώνου Σαγκούνα, εϖισκόϖου του Sibiu. Αρχιδιακονικό τυϖογραφείο 1857). Το έργο αυτό δεν το έγραψε ο Α. Σαγκούνα. Το ϖεριεχόµενο και την έκδοσή του εϖιµελήθηκε κάϖοιος άγνωστος λόγιος αϖό τον κύκλο του εϖισκόϖου. 697 Περιελαµβάνει 240 σελίδες και αϖοτελεί εϖανέκδοση του βιβλίου των Ρώσων ιεραρχών Γεωργίου Coninschi και Παρθενίου Sopcovschi, ϖου τυϖώθηκε στη Βούδα το 1817 µε τίτλο «Datorinţele presviterilor parohialnici», (= τα καθήκοντα των ενοριακών ϖρεσβυτέρων) Οι ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. Οι ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι του Α. Σαγκούνα ϖρος τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας, αϖοτελούν αναµφισβήτητα αυθεντικές αϖοδείξεις για το ενδιαφέρον του για την ϖνευµατική, αλλά και την εν γένει ϖρόοδό τους, γεγονός ϖου το διακρίνουµε αµέσως αϖό το ύφος ϖου αυτές 696 Βλ:Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Ο συγγραφέας στον ϖρόλογο δίδει ϖαραινέσεις στους ιερείς για την ορθή χρήση του βιβλίου, ώστε «... να µην είναι τυφλοί συµβουλάτορες στους τυφλούς και να µην τους οδηγούν στο γκρεµό της καταστροφής αϖ όϖου δε θα λυτρωθούν ϖοτέ». Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ Βλ: Iuliu Scriban, Vechile Omiletici româneşti, ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XLVI, 1928, σ. 615 κ.ε.

176 176 έχουν γραφτεί. Περιέχουν εϖίσης, ϖολύτιµες µαρτυρίες για τους αγώνες του για την εξασφάλιση των δικαιωµάτων του ϖοιµνίου του, για την ϖολιτική κατάσταση, αλλά και τις ϖολιτιστικές και κοινωνικές συνθήκες ϖου εϖικρατούσαν την εϖοχή εκείνη στην ϖεριοχή ϖου εξετάζουµε. Σε αντίθεση µε την αϖλότητα και την αµεσότητα του ϖεριεχοµένου, ο Α. Σαγκούνα αρχίζει συνήθως τις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους του ως εξής: «ΑΝ ΡΕΑΣ, χάριτι Θεού αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης των Ορθόδοξων Ρουµάνων του Αrdeal και της Ουγγαρίας, κυβερνητικός σύµβουλος, ιϖϖότης του αυτοκρατορικού αυστριακού αξιώµατος του σιδηρού στέµµατος Α τάξης, συνταγµατάρχης του Λεωϖολδινού αυτοκρατορικού αυστριακού αξιώµατος, µέλος εφ όρου ζωής της αυτοκρατορικής βουλής 699, ϖρόεδρος και ιδρυτικό µέλος του Τρανσυλβανικού συλλόγου για τα ρουµανικά γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού, ιδρυτικό µέλος του λαϊκού Τρανσυλβανικού µουσείου, µέλος του συλλόγου για τη µελέτη της χώρας του Αrdeal και του συλλόγου για την ϖρόοδο της Bucovina. Σε όλους σας, τους Ορθόδοξους Ρουµάνους, ιερείς και λαϊκούς του Αrdeal 699 Το έτος 1848 ο Ανδρέας Σαγκούνα έγινε µέλος της βουλής του Cluj και της Peste, το 1850 έλαβε το «Leopoldin comandor», (= Λεωϖολδινό αξίωµα), το 1852 έγινε βαρώνος και αυτοκρατορικός σύµβουλος, το 1860 µέλος της µεγάλης αυτοκρατορικής βουλής και στη συνέχεια µέλος εφ όρου ζωής στην ανώτατη αυτοκρατορική βουλή. Εϖίσης, µέλος του οίκου των Μαγνάτων, «Casa Magnaţilor», στη βουλή της Peste. Το 1864 ο αυτοκράτορας του έδωσε το αξίωµα του σιδηρού στέµµατος Α τάξης και το 1867 το µεγαλόσταυρο του Λεωϖόλδου. Το αυτοκρατορικό δίϖλωµα, µε το οϖοίο αϖονέµεται στον Α. Σαγκούνα ο µεγαλόσταυρος του Λεωϖόλδου έχει µεγάλη σηµασία για τους Ρουµάνους, διότι εδώ για ϖρώτη φορά ονοµάζονται εϖίσηµα αϖό τον µονάρχη «ρουµανικό έθνος». Ο αυτοκράτορας αναφέρει συγκεκριµένα: «Αϖοφασίσαµε να δώσουµε σε σένα, αγαϖητέ και ϖιστέ εϖίσκοϖέ µας της Ορθόδοξης εκκλησίας του Ardeal, Aνδρέα Σαγκούνα, το σταυρό του αυτοκρατορικού αυστριακού Λεωϖολδινού αξιώµατος, ως αναγνώριση της σταθερής ϖίστης και αφοσίωσής σου και µάλιστα κάτω αϖό τις ϖιο δύσκολες συνθήκες, για µας και τη δυναστεία µας και της ένθερµης συνεργασίας σου για το ϖραγµατικό συµφέρον του κράτους και του ρουµανικού έθνους του Ardeal. ιότι εσύ στην εθνική συνέλευση του Blaj, µε µεγάλη τέχνη ϖρόετρεψες τους Ρουµάνους σε αιώνια ϖίστη ϖρος το νόµιµο καθεστώς, κέρδισες χάρη στις αρετές σου, το µεγαλύτερο σεβασµό και ειδικά έκανες αυτό το έθνος, ϖαρά τις δυσκολίες ϖου συνάντησε στην εϖοχή της εϖανάστασης, να κρατήσει, µε θυσίες, την αφοσίωσή του για µας και ολόκληρη την ϖατρίδα...» Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ

177 177 και της Ουγγαρίας, εύχοµαι ειρήνη αϖό το Θεό, τον Πατέρα σας, ϖου βρίσκεται στους ουρανούς». 700 Ανάλογα µε το ϖεριεχόµενό τους, οι ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες: α) ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι ϖου αφορούν εορτές και β) ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι ϖου γράφτηκαν για διάφορους λόγους. Αϖό το ϖλήθος των ϖοιµαντορικών εγκυκλίων του Α. Σαγκούνα, αναφέρουµε ενδεικτικά ορισµένα τµήµατα. Στην µε αρ. ϖρωτ. 944, ϖου εκδόθηκε στις 11 εκεµβρίου 1847, αϖευθύνεται στους κληρικούς της εϖαρχίας του, στους οϖοίους δίδει εντολές σχετικά µε τη στρατολόγηση ϖου θα διενεργούσαν οι αυτοκρατορικές αρχές και και τους καλεί να ενηµερώσουν σχετικά το λαό. 701 Στις 12 Φεβρουαρίου 1848 ϖληροφορεί τον κλήρο και το λαό της εϖαρχίας του ότι: «... η υψηλότητά του, ο µεγάλος αυτοκράτοράς µας... αϖοφάσισε να µε ορίσει εϖίσκοϖο του κλήρου και του Ορθόδοξου λαού µας του Αrdeal... και εϖειδή εγώ είχα αυτή την τύχη και αυτό το ϖρονόµιο, σας υϖόσχοµαι ότι θα ϖροσϖαθήσω µε όλες µου τις δυνάµεις να σας µεταφέρω τη φροντίδα ϖου έχει για όλους σας ο µεγάλος µας αυτοκράτορας και έτσι να είµαι ο ϖατέρας του κλήρου και του λαού µας». 702 Την ϖοιµαντορική εγκύκλιο ϖου έστειλε αϖό την Pesta στις 18 Ιουνίου 1848, ο Α. Σαγκούνα κατακλείει ως εξής: «... Έχετε την αρχιερατική ευλογία µου και να είστε βέβαιοι για τη φροντίδα ϖου εγώ, ως ϖραγµατικός ϖατέρας, µέρα και νύχτα, έχω για σας». 703 Στις 26 Αυγούστου της ίδιας χρονιάς, αϖό την Buda, ο Α. Σαγκούνα έγραφε: «... Σας διαβεβαιώνω, αγαϖητοί µου, ότι αν και οι ϖεριστάσεις µε αναγκάζουν να βρίσκοµαι µακριά αϖό σας, η καρδιά µου και η ψυχή µου είναι συνέχεια µαζί σας. 700 Ο µητροϖολίτης χρησιµοϖοιούσε τους τίτλους του σαν έκφραση της συµµόρφωσής του στο κοινωνικό ϖρωτόκολλο της εϖοχής. Εϖίσης, η ιδιαίτερη ηθική αξία των διακρίσεων ϖροβίβαζαν το κύρος της Ορθόδοξης εκκλησίας σε σχέση µε τα άλλα δόγµατα της αυτοκρατορίας. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 25 εκεµβρίου 1864). 701 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 11 εκεµβρίου 1847). Παράρτηµα Β., έγγραφο υϖ. αριθ Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Pesta, 18 Ιουνίου 1848).

178 178 Και µόχθησα και έκανα τα ϖάντα, αγαϖητοί µου, για το καλό και το συµφέρον σας, ϖνευµατικό και σωµατικό. εν αφήνω ούτε λεϖτό, ούτε στιγµή, χωρίς να τα χρησιµοϖοιώ για σας. Να είστε, εϖοµένως ήσυχοι και να κάνετε υϖοµονή, εϖειδή ο Θεός θα γιατρέψει τις ϖληγές σας!» 704 Τα Χριστούγεννα του 1849 έγραφε στην υϖ. αριθ. ϖρωτ. 201 ϖοιµαντορική εγκύκλιό του µεταξύ άλλων: «... Έϖειτα, η εϖιθυµία της καρδιάς µου για να µϖορέσω να σας ϖαρηγορώ, µε ϖροέτρεψε να σας γράψω τώρα ότι έτσι όϖως έφερε τα ϖράγµατα η µεγάλη ανάγκη ολόκληρου του έθνους µας και του αυτοκράτορα, ούτε στη φετινή εορτή του Αγίου Πάσχα θα µϖορέσω να είµαι ανάµεσα σας, ϖου τόσο ϖολύ αγαϖώ, και δεν θα µϖορέσω να σας δώσω ϖραγµατικά την αρχιερατική µου ευλογία. Μη θέλοντας λοιϖόν, να αφήσω αυτή την ευκαιρία να ϖεράσει έτσι, σας αγκαλιάζω και σας καλωσορίζω µε αυτή την εϖιστολή µου, η οϖοία είναι η ϖιο δυνατή ένδειξη της αληθινής αγάϖης και φροντίδας, ϖου έχει για σας ο αρχιερέας σας, ο οϖοίος µε χαρά δίνει την ψυχή του για το αγαϖηµένο ϖοίµνιο του. Αγαϖητοί µου υιοί! Εγώ, ϖου βρέθηκα στη Moravia, στο Olmütz, όϖου έµενε τότε ο εκλεκτός του Κυρίου, ο νεαρός αυτοκράτορας µας, ήµουν µακριά σας εκατοντάδες µίλια. Αλλά, να ξέρετε, αγαϖητοί µου, ότι ήµουν µακριά σας µόνο µε το σώµα και ότι µε την ψυχή δεν σας αϖοχωρίσθηκα ϖοτέ!» 705 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον ϖαρουσιάζει η ϖοιµαντορική εγκύκλιος της 23 ης Μαρτίου 1850, στην οϖοία ο εϖίσκοϖος ϖαραθέτει τις αϖόψεις του ϖερί ϖοιµαντικής. Μεταξύ άλλων γράφει: «... Μια ϖοιµαντορία, είναι ένα βάρος και δεν είναι εύκολο να το κουβαλάει κανείς. Μια ϖοιµαντορική ευθύνη είναι γεµάτη δυσκολίες και φόβους!... (Ο ϖοιµενάρχης ϖρέϖει)... µε τη σκέψη, να ϖροσεύχεται συνεχώς στο Θεό για το ϖοίµνιο. Με τις λέξεις, να το διδάσκει. Με την ϖράξη να το στηρίζει». 706 Στην υϖ. αριθ. ϖρωτ. 117 εγκύκλιο, ϖου έστειλε στο ϖοίµνιό του αϖό τη Βιέννη στις 8 Μαΐου 1851, όϖου βρισκόταν µετά αϖό ϖρόσκληση του µονάρχη 704 Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Buda, 26 Αυγούστου 1848). 705 Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 εκεµβρίου 1849). Παράρτηµα Β., έγγραφο, υϖ. αριθ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 57.

179 179 για να ϖάρει µέρος σε σύνοδο των Ορθόδοξων εϖισκόϖων της αυτοκρατορίας και είναι χαρακτηριστική της αγάϖης ϖου έτρεφε για το ϖοίµνιό του, ο εϖίσκοϖος γράφει: «... Αυτή η ϖερίσταση µε κράτησε µακριά σας και µου ϖροκάλεσε ϖολλές ανησυχίες. Εϖειδή κατανόησα την ιερότητα και τη διάσταση της αϖοστολής ϖου ανέλαβα, να αγωνιστώ για το κύρος της εκκλησίας και να καλυτερεύσω τη ζωή του κλήρου, των δασκάλων και των σχολείων µας. Να, ως αρχιϖοιµένας σας, βιάζοµαι να γυρίσω ανάµεσά σας σύντοµα. Εϖειδή εγώ τίϖοτα δεν εϖιθυµώ τόσο ϖολύ, όσο το καλό σας, γι αυτό και την αγάϖη µου για σας, τίϖοτα δεν µϖορεί να σταµατήσει. Να µε ϖιστέψετε, αγαϖητοί µου, ότι τίϖοτα δεν µϖορεί να µε χωρίσει αϖό αυτή την αγάϖη ϖου έχω για σας. Εγώ είµαι ο ϖοιµήν σας και εσείς είστε τα ϖρόβατά µου εγώ ακολουθώ τις ανάγκες σας, εσείς ακολουθείτε τη φωνή µου...» 707 Σε ορισµένες εγκυκλίους του, ο Α. Σαγκούνα αναϖτύσσει κάϖοιο θεολογικό θέµα. Στην ϖοιµαντορική εγκύκλιό του για τα Χριστούγεννα του 1853, αναφέρει: «Τι θα ήταν σήµερα ο άνθρωϖος, αν ο Θεός δεν είχε στείλει τον Υιό Του;... ο άνθρωϖος θα ήταν το ϖοιό δυστυχισµένο ϖλάσµα στη γη. Μόνο ο οίκτος του Θεού τον έσωσε αϖό την καταστροφή. Γι αυτό, ϖρέϖει να σκεϖτόµαστε διαρκώς το Θεό, για να µη µας εκδιώξει αϖό τον Παράδεισο της ζωής µας, όϖως εξεδίωξε τον Αδάµ και την Εύα αϖό τον ϖαράδεισο της ευφροσύνης τους». 708 Ο εϖίσκοϖος δεν ϖαρέλειϖε να τονίζει διαρκώς µέσα αϖό τις εγκυκλίους του το θέµα της εϖανίδρυσης της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Αναφέρουµε ενδεικτικά αϖόσϖασµα αϖό το ϖοιµαντορικό µήνυµά του για τα Χριστούγεννα του 1860: «... Έχω να σας ανακοινώσω ακόµα ότι αϖό την αρχή της ϖοιµαντορίας µου αγωνίστηκα για την εϖανάκτηση της τιµής και του δικαιώµατος ϖου είχε ϖαλαιά η εκκλησία µας του Ardeal. Αλλά αργότερα στερήθηκε την τιµή και τα δικαιώµατά της. Όµως ο αυτοκράτοράς µας, βλέϖοντας το δίκαιο του αιτήµατός µας, ευσϖλαχνίστηκε να µας διαβεβαιώσει στις 27 Σεϖτεµβρίου τ.ε., ότι δεν είναι αντίθετος µε την εϖανίδρυση της ρουµανικής µητρόϖολης. Εµείς, όϖως ξέρετε, συγκαλέσαµε µία µεγάλη εκκλησιαστική συνέλευση 707 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 483 (Sibiu, 8 Μαΐου 1851). Παράρτηµα Β., έγγραφο, υϖ. αριθ Βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ

180 180 για την εϖανίδρυση της ϖαλαιάς µας µητρόϖολης και ϖαρακλέσαµε τη µεγαλειότητά του να µας εϖιτρέϖει να συναθροιζόµαστε, µέσω εκϖροσώϖων, όλοι οι Ρουµάνοι του Ardeal, Banat και της Ουγγαρίας καθώς και τα αδέρφια µας της Bucovina, αν το εϖιθυµούν, οι οϖοίοι ανήκουν στην Ορθόδοξη εκκλησία µας.για το λόγω αυτό, µϖορούµε να είµαστε σίγουροι ότι θα εϖανακτήσουµε σύντοµα την τιµή και το ϖαλαιό δίκαιο της εκκλησίας µας και αυτό θα µας ϖαρηγορήσει. Μακριά αϖό εµάς η υϖερηφάνεια, ϖου θα ατίµαζε την ιερότητα των ϖόθων µας. Ας ϖεριµένουµε µε χριστιανική ταϖείνωση την ηµέρα εκείνη της εϖανίδρυσης της µητρόϖολής µας, για να έρθει η ευλογία του Θεού στον κλήρο µας και σε όλους τους χριστιανούς ϖου ανήκουν σε αυτή. ιότι ο ϖροφήτης λέγει: Αν ο Κύριος δεν οικοδοµήσει οίκον, εις µάτην κοϖιώµεν...» 709 Πρέϖει να αναφέρουµε ότι ο βασικός στόχος των ϖοιµαντορικών εϖιστολών του Α. Σαγκούνα ήταν η καθοδήγηση του ϖοιµνίου του στην εν Χριστώ ζωή. Για το λόγο αυτό αϖοφεύγει το φανατισµό, θρησκευτικό ή εθνικό και ϖροβάλει τις αρετές ϖου ϖρέϖει να έχει κάθε χριστιανός, την αγάϖη, την ϖίστη και την ανθρωϖιά. Βεβαίως ο εϖίσκοϖος διεκδικούσε ϖάντοτε τα εθνικά δίκαια των Ρουµάνων µε τρόϖο διακριτικό και ϖροσϖαθούσε να διατηρεί το ϖοίµνιό του και στον τοµέα αυτό σε εγρήγορση. Ακόµα η εκϖαίδευση και ο ϖολιτισµός ϖροβάλονταν ιδιαίτερα στις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους του Α. Σαγκούνα. Ο Α. Σαγκούνα τύϖωνε αρχικά τις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους του στο τυϖογραφείο Closius στο Sibiu αν και οι ϖρώτες εγκύκλιοι όϖως ϖαρατηρούµε δεν φέρουν την εϖωνυµία τυϖογραφείου. Στις 6 Ιουνίου 1848 έστειλε µια ϖοιµαντορική εγκύκλιο αϖό τη Βουδαϖέστη, όϖου βρισκόταν για τις συνεδριάσεις της ουγγρικής βουλής. Αυτή η εγκύκλιος αναγράφει µε Κυριλλικό αλφάβητο: «Στο τυϖογραφείο του Βασίλη Κοσµά». Οι υϖόλοιϖες εγκύκλιοι, ϖου έστειλε αϖό την ϖρωτεύουσα της Ουγγαρίας τυϖώθηκαν στο «αυτοκρατορικό τυϖογραφείο του Πανεϖιστηµίου της Βούδας». Η ϖοιµαντορική εγκύκλιος της 18 ης Ιουνίου 1848 αναγράφει µε λατινικούς χαρακτήρες: «Budán nyomatott a magy. kir. egyetem betüivel» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 8 εκεµβρίου 1860). 710 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Pesta, 18 Ιουνίου 1848).

181 181 Μετά την ίδρυση του εϖισκοϖικού τυϖογραφείου στο Sibiu το 1850, ο εϖίσκοϖος τύϖωνε εκεί τις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους του. Πρέϖει να υϖενθυµίσουµε το γεγονός ότι η ϖρώτη εργασία ϖου ανέλαβε το τυϖογραφείο ήταν η εκτύϖωση εγκυκλίου του Α. Σαγκούνα, µε την οϖοία ανακοίνωνε την έναρξη λειτουργίας του. 711 Οι ϖοιµαντορικές εγκύκλιοι αρχικά τυϖώνονταν µε Κυριλικούς χαρακτήρες. Αϖό το 1862 άρχισαν να τυϖώνονται µε Κυριλλικούς και λατινικους χαρακτήρες. Η ϖρώτη εγκύκλιος ϖου είναι τυϖωµένη µόνο µε λατινικούς χαρακτήρες είναι εκείνη ϖου ο εϖίσκοϖος έστειλε στις 6 Οκτωβρίου 1862 στους ϖρωθιερείς, τους ιερείς, τους καθηγητές και τους δασκάλους των σχολείων της δικαιοδοσίας του, µε την οϖοία τους ϖαροτρύνει να γράφουν στο εξής µόνο µε την ορθογραφία ϖου συνέταξε η «φιλολογική εϖιτροϖή», ϖου εγκρίθηκε στη γενική συνέλευση του «ASTRA», η οϖοία ϖραγµατοϖοιήθηκε στο Braşov στις 17 Ιουλίου Ορισµένες αϖό τις ϖοιµαντορικές εγκυκλίους, έχουν στην αρχή τους µια εικόνα της Γέννησης ή της Ανάστασης του Χριστού, ανάλογα µε την εορτή για την οϖοία γράφτηκαν Έργα ϖου εκϖονήθηκαν µε ϖροτροϖή του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. Ο Α. Σαγκούνα ϖροέτρεψε ορισµένους λόγιους συνεργάτες του να εκϖονήσουν ή να µεταφράσουν βιβλία, αϖό τα οϖοία ορισµένα θα χρησιµοϖοιούνταν ως σχολικά εγχειρίδια στα δηµοτικά σχολεία του Ardeal. 714 Tα βιβλία αυτά ήταν: 711 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 3170, αρ. ϖρωτ. 775 (Sibiu, 27 Aυγούστου 1850). 712 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 Οκτωβρίου 1862). Παράρτηµα Β., έγγραφο, υϖ. αριθ Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 εκεµβρίου 1849). 714 Για τον ϖίνακα των έργων αυτών ϖου ϖαραθέτουµε, βλ: Tulbure, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, ό.ϖ., σ. 8.

182 Σάββα Popovici, «Abecedar românesc» (= ρουµανικό αναγνωστικό), Toυ ιδίου, «Ιstoria biblică», (= Βιβλική ιστορία), Του ιδίου, «Gramatica română», (= ρουµανική γραµµατική), Του ιδίου, «Carte de conversaţiune şi Vocabular german-român», (= µέθοδος µετά διαλόγων και γερµανο-ρουµανικό λεξικό), Βησσαρίωνος Roman, «Aritmetica», (= αριθµητική), Σάββα Popovici, «Abecedar nemţesc», (= γερµανικό αναγνωστικό), Αναστασίου Marinescu, «Învăţătorul şi poporul», (= ο δάσκαλος και ο λαός), Γ. Belissimus, «Gramatica română», (= ρουµανική γραµµατική), Βησσαρίωνος Roman, «Istoria Austriei», (= ιστορία της Αυστρίας), Ζαχαρία Boiu, «Abecedaru», (= αναγνωστικό), Του ιδίου, «Manuducere la Abecedar», (= αναθεώρηση του αναγνωστικού), Α. Şaguna, «Istoria bisericii ort. din Austria», (= ιστορία της Ορθόδοξης εκκλησίας της Αυστρίας), µετάφραση στα Γερµανικά αϖό τους καθηγητές Z. Boiu και I. Popescu, Iωάννη Popescu, «Computul», (= αριθµητική), ηµητρίου Răcuciu, «Stenografia română», (= ρουµανική στενογραφία), «Cuvântările comisarilor şcolari la congresele învăţătorilor», (= οι οµιλίες των εκϖαιδευτικών συµβούλων στις συνεδριάσεις των δασκάλων), Zαχαρία Boiu, «Cartea de citire», (= αναγνωστικό), Nικολάου Mihălţeanu, «Gramatica română», (= ρουµανική γραµµατική), «Biografia fericitei Macrine», (= η βιογραφία της αγίας Μακρίνας), Το έργο αυτό αϖοτελεί µετάφραση αϖό τα ελληνικά, την

183 183 οϖοία εκϖόνησε ο Γαβριήλ Munteanu, διευθυντής του λυκείου του Braşov. 19. «Raportele inspectorilor şcolari districtuali», (= οι αναφορές των ϖεριφεριακών εκϖαιδευτικών συµβούλων), «Actele oficiale ale mitropoliei române din Ungaria şi Ardeal», (= τα εϖίσηµα έγγραφα της ρουµανικής µητρόϖολης της Ουγγαρίας και του Ardeal), Παύλου Vasici, «Cunoştinţe practice despre cultivarea grădinii şcolare», (= ϖρακτικές γνώσεις για την καλλιέργεια του σχολικού κήϖου), 1867.

184 184 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η εµφάνιση του Χριστιανισµού στην ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας, συνδέεται άµεσα µε τη διάδοσή του στους λαούς της ευρύτερης ϖεριοχής της Βαλκανικής. Η εκκλησία, ήδη αϖό την εϖοχή ϖου ο Ρωµαίος αυτοκράτορας Αδριανός υϖέταξε τους άκες ϖεριήλθε στη δικαιοδοσία του εϖισκόϖου Ρώµης και αργότερα µε αϖοφάσεις των Β και Οικουµενικών Συνόδων στον Πατριάρχη Κωνσταντινουϖόλεως. Ο εκχριστιανισµός των Ρουµάνων άρχισε να συντελείται αϖό την Αϖοστολική εϖοχή και ολοκληρώθηκε τον 4 ο αιώνα. Οι ιστορικοί και οι συγγραφείς της εϖοχής εκείνης, δεν ϖαρέχουν ϖληροφορίες για την ίδρυση της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, ϖαραθέτουν όµως µαρτυρίες µε τις οϖοίες αϖοδεικνύουν ότι στην Α Οικουµενική Σύνοδο (325) έλαβε µέρος και ο εϖίσκοϖος των Γότθων Θεόφιλος και υϖέγραψε το Σύµβολο της Νικαίας ως «Θεόφιλος, εϖίσκοϖος µητρόϖολεως Γοτθίας». Η µητρόϖολη «Γοτθίας» ήταν η εϖαρχία της Τραϊανής ακίας, η Τρανσυλβανία. Μετά το Θεόφιλο, οι ϖηγές αναφέρουν ως εϖισκόϖους των ϖεριοχών αυτών τους Ουλφίλα ( ), Νικήτα ( ) και Ούρσο, ϖου ϖήρε µέρος στην Ζ Οικουµενική Σύνοδο. Η έδρα της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, µέχρι και την κατάργησή της το 1700, ήταν η Alba-Iulia. Η Ρωµαιοκαθολική εκκλησία δηµιούργησε ϖροσκόµµατα στην ϖρόοδο της ρουµανικής Ορθόδοξης εκκλησίας στην ϖεριοχή, διότι, µέσω των Ούγγρων ϖριγκίϖων, ϖροσϖάθησε να ϖροσηλυτίσει τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. Η ιστορία της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, συνδέεται µε την ιστορία των µητροϖόλεων των ηγεµονιών της Ρουµανικής Χώρας και της Μολδαβίας. Ο ηγεµόνας της Ρουµανικής Χώρας Νικόλαος Αλέξανδρος Basarab ( ) διαϖίστωσε την ανάγκη ϖαρουσίας εϖισκόϖου στο Arges, ϖρωτεύουσας τότε της Ρουµανικής Χώρας και ζήτησε αϖό το Πατριαρχείο Κωνσταντινουϖόλεως το διορισµό του Έλληνα εϖισκόϖου Βιτζίνας Υάκινθου Kριτόϖουλου ως µητροϖολίτη της ηγεµονίας

185 185 του. Το αίτηµα του Basarab ικανοϖοιήθηκε και ο Υάκινθος εξελέγη το 1359 ϖρώτος µητροϖολίτης και έξαρχος Ουγγροβλαχίας. Αϖό το 1401 ο µητροϖολίτης Ουγγροβλαχίας ϖροσφωνούνταν «Ιερώτατος µητροϖολίτης Ουγγροβλαχίας, υϖέρτιµος και έξαρχος ϖάσης Ουγγρίας και ϖλαγηνών». Η «Ουγγροβλαχία», ήταν η Βλαχία, ϖου βρισκόταν στα σύνορα του ουγγρικού βασιλείου και τα «ϖλαγηνά» ολόκληρη η ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας. Το διάστηµα η Τρανσυλβανία κατακτήθηκε αϖό τους Ούγγρους και αϖοτέλεσε βοεβοδάτο µε ϖολιτική αυτονοµία, γεγονός ϖου εϖέτρεψε στην Ρωµαιοκαθολική εκκλησία να ασκήσει έντονο ϖροσηλυτισµό στους Ορθόδοξους Ρουµάνους των ϖεριοχών αυτών. Οι Οθωµανοί µετά τη νίκη τους στις 29 Αυγούστου 1526 στη µάχη του Μohaci, µετέτρεψαν το ουγγρικό βασίλειο σε ϖασαλίκι της οθωµανικής αυτοκρατορίας και το 1541, διαµοίρασαν τα εδάφη ϖου κατέλαβαν στην ϖεριοχή αυτή σε τρία τµήµατα. Τα δυτικά κατέλαβαν οι Αψβούργοι της Αυστρίας, τα κεντρικά έγιναν οθωµανικό ϖασαλίκι και τα ανατολικά, κυρίως η ϖεριοχή της Τρανσυλβανίας, οργανώθηκαν σε αυτόνοµο βοηβοδάτο υϖό την εϖικυριαρχία της οθωµανικής αυτοκρατορίας. Οι Ορθόδοξοι της Τρανσυλβανίας υϖέστησαν κατά τo 16 ο αιώνα ϖροσηλυτισµό αϖό τους Καλβινιστές ϖρίγκιϖες, ϖου κυβερνούσαν την ϖεριοχή τους. Οι ναοί έκλεισαν, ο κλήρος διώχθηκε και τους θρόνους των εϖισκοϖών κατέλαβαν Καλβινιστές ιεραϖόστολοι. Στο δεύτερο µισό του 17 ου αιώνα, η Ορθόδοξη εκκλησία της Τρανσυλβανίας ήταν υϖοταγµένη στους Καλβινιστές. Το 1688 αρχίζει µία νέα ϖερίοδος για την Τρανσυλβανία µε την κατάληψη της ϖεριοχής αϖό τα στρατεύµατα των Ρωµαιοκαθολικών Αψβούργων, έτσι στο θρησκευτικό ϖεδίο η Ρωµαιοκαθολική εκκλησία αϖέκτησε ϖάλι τις για ενάµισι αιώνα χαµένες αϖό τους Μεταρρυθµιστές θέσεις. Ο αυτοκράτορας, ϖίστευε ότι θα εδραίωνε την κυριαρχία του στην Τρανσυλβανία, αν ϖροσέλκυε τους Ορθόδοξους Ρουµάνους στην Ρωµαιοκαθολική ή την Ουνιτική εκκλησία.

186 186 Η ικανότητα οργάνωσης και η δύναµη της Ρωµαιοκαθολικής εκκλησίας είχε ως αϖοτέλεσµα την ίδρυση Ουνιτικής εκκλησίας, όϖως ακριβώς είχε συµβεί και έναν αιώνα ϖριν, µε τους Πολωνούς και τους Λιθουανούς. Μετά αϖό έντονη δραστηριότητα των Ιησουιτών, στις 16 Φεβρουαρίου 1699 ο καρδινάλιος Λεωϖόλδος Kollonich, αρχιεϖίσκοϖος του Esztergom της Ουγγαρίας, ανακοίνωσε το «Α ιάταγµα του Λεωϖόλδου», µε το οϖοίο ιδρυόταν η Ουνιτική εκκλησία της Τρανσυλβανίας. Στις 24 Μαρτίου 1701, ο Ορθόδοξος µητροϖολιτης Τρανσυλβανίας Αθανάσιος Anghel Popa χειροτονήθηκε Ουνίτης ιερέας και µετά δύο ηµέρες εϖίσκοϖος αϖό τον Καρδινάλιο Kollonich και τους Ρωµαιοκαθολικούς εϖισκόϖους των ϖεριοχών Gyor και Nytra, στο ναό της Αγίας Άννας των Ιησουιτών στη Βιέννη. Την εϖοχή εκείνη, σύµφωνα µε στατιστικά στοιχεία, στην Τρανσυλβανία υϖήρχαν: οικογένειες Ουνιτών, Ουνίτες ιερείς και 515 ναοί. Οι Ορθόδοξοι ήταν: οικογένειες και διέθεταν ιερείς και ναούς. Στην κατάσταση αυτή βρήκε τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας η εϖανάσταση το φθινόϖωρο του Το εϖαναστατικό ρεύµα του 1848 ϖου ήταν διάχυτο σε όλη την Ευρώϖη, ϖαρέσυρε και τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας. Μετά την ϖροσχώρηση του µητροϖολίτη Αθανασίου στην Ουνιτική εκκλησία, η Ορθόδοξη µητρόϖολη των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας καταργήθηκε. Οι Ορθόδοξοι Ρουµάνοι, χωρίς ιεράρχη ϖλέον, έστρεψαν την ϖροσοχή τους στην Ορθόδοξη εκκλησία των δύο ρουµανικών ϖριγκιϖάτων και στη σερβική ιεραρχία. Σε σύντοµο χρονικό διάστηµα οργανώθηκαν σε τρεις αυτόνοµες εκκλησίες, του Carloviţ, της Bucovina και του Hermanstat. Η µητροϖολιτική έδρα της Ορθόδοξης σερβικής εκκλησίας ήταν στο Carloviţ. Η ϖοιµαντική ευθύνη της εκκλησίας του Ardeal ϖεριήλθε στη δικαιοδοσία των Σέρβων εϖισκόϖων της Βuda. Πρώτος εϖίσκοϖος της εϖαρχίας του Ardeal ήταν ο ιονύσιος Novacovici (1762), τον διαδέχθηκε µετά τρία χρόνια και για διάστηµα ενός µηνός ο Ιωάννης Gheorghievici τον οϖοίο διαδέχθηκε ο Σωφρόνιος Chirilovici ( ).

187 187 Το 1783 ο Σέρβος αρχιµανδρίτης Γεδεών Nichitici χειροτονήθηκε εϖίσκοϖος Τρανσυλβανίας και έµεινε στη θέση αυτή µέχρι το Τον διαδέχθηκε ο Γεράσιµος Adamovici ( ). Μετά το θάνατο του Adamovici, τη διαϖοίµανση των ϖιστών του Ardeal ανέλαβαν οι ϖρωθιερείς Ιωάννης Popovici (+1805) και Νικόλαος Huţovici. Η κατάσταση αυτή διήρκεσε µέχρι το Την 1 Οκτωβρίου 1810, οι αρχές εϖέτρεψαν στους Ορθόδοξους ϖρωθιερείς της Τρανσυλβανίας να συγκεντρωθούν στην Turda για να εκλέξουν εϖίσκοϖο ρουµανικής καταγωγής. Η σύνοδος εξέλεξε εϖίσκοϖο για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας τον ιερέα Βασίλειο Moga (+1845). Μετά το θάνατο του εϖισκόϖου Βασιλείου Moga, διορίστηκε ως γενικός έξαρχος της ρουµάνικης Ορθόδοξης εϖισκοϖής της Τρανσυλβανίας ο αρχιµανδρίτης Andrei Şaguna (= Ανδρέας Σαγκούνα), ο οϖοίος την εϖοχή εκείνη ήταν στην υϖηρεσία της Ορθόδοξης σερβικής µητρόϖολης του Carloviţ. Ο Ανδρέας Σαγκούνα, κατά κόσµον Αναστάσιος Σαγκούνα, ήταν γιος του Ναούµ Şaguna (+1822) και της Αναστασία Muciu ( ). Γεννήθηκε στο Mişcolţ στις 20 εκεµβρίου του 1808 και ήταν το τρίτο ϖαιδί της οικογένειας µετά τον Avreta (Freta) ϖου γεννήθηκε το 1803 και την Αικατερίνα ϖου γεννήθηκε το Το Mişcolţ ήταν µια ϖόλη στη βορειοανατολική Ουγγαρία, όϖου αϖό τις αρχές του 17 ου αιώνα είχαν εγκατασταθεί αρκετοί Ρουµάνοι. Ο ϖατέρας του Αναστασίου, εξ αιτίας οικονοµικών ϖροβληµάτων ϖροσχώρησε στον Ρωµαιοκαθολικισµό και το Μάρτιο του 1814 ανέθεσε την εϖιµέλεια των δύο µεγαλυτέρων ϖαιδιών του στον Ρωµαιοκαθολικό εϖίσκοϖο του Eger, τον Στέφανο Fischer. Με την καθοδήγηση όµως της µητέρας του ο νεαρός Αναστάσιος, όταν ενηλικιώθηκε, αϖοφάσισε να εϖανέλθει στη θρησκεία των ϖρογόνων του. Φοίτησε τις ϖρώτες σχολικές τάξεις στο Mişcolţ και αργότερα στο γυµνάσιο στην Pesta. Eκεί, σϖούδασε φιλοσοφία και νοµική αϖό το 1826 έως το Στα 21 του χρόνια άρχισε θεολογικές σϖουδές στο Vârşet. Όταν τελείωσε τις σϖουδές, µε την ευχή του µητροϖολίτη Στέφανο Stratimirovici ( ) του Carloviţ εισήλθε στο µοναστήρι Hopovo και εκάρη µοναχός

188 188 µε το όνοµα Aνδρέας την 1 η Νοεµβρίου 1833 σε ηλικία είκοσι ϖέντε ετών. Στις 2 Φεβρουαρίου 1834 χειροτονήθηκε διάκονος, ενώ τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ανέλαβε καθήκοντα ϖνευµατικού στο θεολογικό σεµινάριο του Carloviţ. Τα Χριστούγεννα του 1835 ονοµάστηκε αρχιδιάκονος. Οι ικανότητές του εκτιµήθηκαν και αϖό τον εϖόµενο µητροϖολίτη Στέφανο Stancovci ( ), ο οϖοίος τον χειροτόνησε ϖρεσβύτερο στις 29 Ιουνίου 1837, ενώ στη συνέχεια ανέλαβε καθήκοντα ϖρωτοσυγκέλου και εϖιτρόϖου των µοναστηριών Jazak και Besenova. Το 1842 ο νέος µητροϖολίτης Ιωσήφ Rajacici ( ) του αϖένηµε το οφίκιο του αρχιµανδρίτη και τον τοϖοθέτησε ηγούµενο στο Hopovo. Το 1845 έγινε ηγούµενος στο Σερβικό εϖίσης µοναστήρι του Covil. Το έτος 1846 είναι σταθµός στη ζωή του αρχιµανδρίτη Ανδρέα, γιατί τότε αρχίζει η δράση του στην Τρανσυλβανία. Στις 27 Ιουνίου 1846 ο Α. Σαγκούνα ανέλαβε καθήκοντα τοϖοτηρητή της εκκλησιαστικής εϖαρχίας της Τρανσυλβανίας, όϖου σε ενάµιση ϖερίϖου χρόνο κατάφερε να οργανώσει την εκκλησιαστική ζωή. Αµέσως θεσµοθέτησε υϖοχρεωτικά µαθήµατα διάρκειας ενός έτους για τους ιερείς και εξάµηνη φοίτηση για τους υϖοψηφίους ιερείς. Στις 15 Αϖριλίου 1847, έλαβε άδεια αϖό τη διοίκηση του Ardeal, να ϖεριοδεύσει στην εϖαρχία του Sibiu και να µεσολαβήσει στη διένεξη κράτους και γηγενούς ϖληθυσµού. Την 1 η εκεµβρίου 1847, ο Α. Σαγκούνα συγκάλεσε σύνοδο, µε την άδεια του αυτοκράτορα, για την εκλογή εϖισκόϖου Ardeal. H σύνοδος ϖραγµατοϖοιήθηκε στην Turda. Στις 5 Φεβρουαρίου 1848, η αυλή της Βιέννης εξέλεξε τον Α. Σαγκούνα εϖίσκοϖο, αν και στην ψηφοφορία ήταν τρίτος. Χειροτονήθηκε την Κυριακή του Θωµά, στις 18 Αϖριλίου 1848 αϖό τον Σέρβο µητροϖολίτη Ιωσήφ Rajacici στο Carloviţ. Κατά τον ενθρονιστήριο λόγο του υϖοσχέθηκε ϖως, µε όλες του τις δυνάµεις, θα αγωνιστεί για το καλό, το όφελος και την ϖρόοδο του ρουµανικού έθνους. Το ϖρώτο ϖρόβληµα ϖου ζητούσε άµεση λύση ήταν η οργάνωση της τοϖικής εκκλησίας, όµως η εϖανάσταση του 1848, καθυστέρησε τα σχέδια του

189 189 εϖισκόϖου. Αµέσως µετά ( ) ξεκίνησε µια µεγάλη ϖροσϖάθεια για να ϖείσει την ϖολιτική ηγεσία για την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Στις 12 Μαρτίου 1850 στο Sibiu, συγκαλεί κληρικολαϊκή σύνοδο της εϖαρχίας του, ϖου αϖοφάσισε την αϖοστολή υϖοµνήµατος στην αυλή της Βιέννης. Με το υϖόµνηµα αυτό ζητήθηκε η ανασύσταση της µητρόϖολης ϖου καταργήθηκε το 1701, καθώς και η σύγκληση συνόδου µε σκοϖό την οργάνωσή της. Σε ϖέντε χρόνια ο εϖίσκοϖος αϖηύθυνε ένδεκα αιτήσεις στη Βιέννη µε βάση τις αϖοφάσεις της συνόδου του Στις αιτήσεις αυτές είτε δεν λάµβανε, είτε λάµβανε αόριστες αϖαντήσεις. Στον αγώνα του αυτό, για την ανασύσταση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, ο Α. Σαγκούνα ήρθε αντιµέτωϖος µε την αυτοκρατορική αυλή, κυρίως µε τον υϖουργό Λέων Thun, τη σερβική Εκκλησία µε τον µητροϖολίτη Ιωσήφ Rajacici αλλά και µε µέλη της εκκλησίας της εϖαρχίας του. Στις αρχές του 1849, ο Α. Σαγκούνα, ταξίδεψε στο Βουκουρέστι και στο Olmütz της Μοραβίας, όϖου βρισκόταν η αυτοκρατορική αυλή. Εκεί συνεργάστηκε για την αναθεώρηση του συντάγµατος, µε το άρθρο 74 του οϖοίου ϖέτυχε, το Ardeal, ως µεγάλο ϖριγκιϖάτο, να ϖαραµείνει ανεξάρτητο αϖό την Ουγγαρία. Το ίδιο έτος συναντάται µε το µητροϖολίτη Ιωσήφ Rajacici, ο οϖοίος ϖροσϖαθούσε να διατηρήσει στη δικαιοδοσία των Σέρβων τους Ρουµάνους. Το διάστηµα , ήρθε σε ανοιχτή αντιϖαράθεση µε τον Ιωσήφ Rajacici. Το 1852 συνήλθε σύνοδος µε σκοϖό την εκλογή εϖισκόϖων στις ϖεριοχές Arad, Timisoara και Vârşet. Ο A. Σαγκούνα, κλήθηκε αϖό τον αυτοκράτορα να ϖαρευρεθεί, όµως ο Ιωσήφ Rajacici, δεν του έδωσε άδεια να ϖαρακολουθήσει τη σύνοδο, γι αυτό έφυγε στο Sibiu, αϖ όϖου έστειλε εϖιστολή διαµαρτυρίας στον αυτοκράτορα. Το 1860, σε συνεδρία της η αυτοκρατορική σύγκλητος, αϖοφάσισε µε τη συγκατάθεση του αυτοκράτορα την εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Στις 23 Οκτωβρίου 1860, ο A. Σαγκούνα

190 190 συγκάλεσε σύνοδο για να εξετάσει το θέµα της εϖανίδρυσης της µητροϖόλεως Τρανσυλβανίας. Το 1864 συγκάλεσε την τρίτη κατά σειρά εϖαρχιακή σύνοδο, όϖου συζητήθηκαν όλα τα ϖροβλήµατα της εϖαρχίας. Το ίδιο έτος ϖαρευρέθηκε και στη σύνοδο του Carloviţ, όϖου µε εϖιµονή και διϖλωµατία έθεσε το θέµα της εϖανίδρυσης της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας. Στις 22 Μαρτίου του 1864, ϖραγµατοϖοιήθηκε µια ακόµα σύνοδος στο Sibiu, στην οϖοία εγκρίθηκε ο κανονισµός οργάνωσης της εϖαρχίας, «proiectul de regulament ai organizaţiunii trebilor bisericeşti», (= σχέδιο για τον κανονισµό της διοργάνωσης των εκκλησιαστικών υϖοθέσεων) και συντάχτηκε νέο υϖόµνηµα ϖρος την αυτοκρατορική αυλή. Στις 24 εκεµβρίου 1864 µε αυτοκρατορικό διάταγµα εγκρίθηκε η εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας και ο A. Σαγκούνα ανέλαβε καθήκοντα µητροϖολίτη και αρχιεϖισκόϖου. Ακολουθεί µία ϖερίοδος αναγκαίων και σηµαντικών διεργασιών για να ϖραγµατοϖοιηθεί ο διαχωρισµός αϖό τη σερβική Εκκλησία. Ο A. Σαγκούνα έλαβε και ϖάλι µέρος στη σύνοδο του Carloviţ και υϖεραµύνθηκε της νέας µητρόϖολης στη βουλή της Peste, ϖου ανοιχτά είχε ϖάρει το µέρος των Σέρβων. Η ουγγρική βουλή το Μάρτιο του 1868, µε το νόµο ΙΧ ανεγνώρισε εϖίσηµα τη ρουµανική µητρόϖολη και έτσι µετά ενάµιση αιώνα οι Ρουµάνοι αϖέκτησαν και ϖάλι τη δική τους µητρόϖολη. Η νέα µητρόϖολη ϖεριελάµβανε τις εϖαρχίες του Arad και τoυ Caransebeş. Για να διασφαλίσει την ύϖαρξη και την αυτονοµία της εκκλησίας του στα ϖλαίσια του νεοσύστατου αυστροουγγρικού κράτους (1867), ο νέος µητροϖολίτης ϖέτυχε να αϖοκτήσει µε την αναγνώριση της νέας µητρόϖολης ένα ειδικό βούλευµα, ϖου ψηφίστηκε και στoν οίκο των Μαγνάτων, «Casa Magnaţilor» το Μετά την αναγνώριση της εκκλησιαστικής ανεξαρτησίας αϖό τους Σέρβους της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, ήταν ϖλέον αναγκαία η σύνταξη ενός νόµου, βάση του οϖοίου θα λειτουργούσε. Για

191 191 αυτόν ακριβώς το λόγο, ο µητροϖολίτης συγκάλεσε στο Sibiu εκκλησιαστικό συνέδριο αϖό 16 Σεϖτεµβρίου έως 7 Οκτωβρίου 1868, κατά τη διάρκεια του οϖοίου συζητήθηκαν όλα τα ϖροβλήµατα οργάνωσης της νέας µητρόϖολης. Το σχέδιο ϖου ϖαρουσίασε ο A. Σαγκούνα µε την ονοµασία «Statutul Organic» (= οργανικό καταστατικό) εγκρίθηκε αϖό τις κρατικές αρχές στις 28 Μαΐου του Βασικές αρχές του καταστατικού ήταν η αυτονοµία αϖέναντι στο κράτος και η συνεργασία κλήρου (1/3) και λαού (2/3) σε όλους τους τοµείς ενοριακής διάρθρωσης, ενορία, ϖρωθιερική ϖεριφέρεια και εκκλησιαστική εϖαρχία, σε διοικητικό, εκϖαιδευτικό και οικονοµικό εϖίϖεδο. Ο µητροϖολίτης Aνδρέας Σαγκούνα διεξήγαγε ϖαράλληλα έναν συνεχή αγώνα για την οργάνωση της εκϖαίδευσης των συµϖατριωτών του. Όταν έφτασε στην Τρανσυλβανία διαϖίστωσε ότι η εκϖαίδευση των Ορθόδοξων Ρουµάνων ήταν σχεδόν ανύϖαρκτη. εν υϖήρχαν δάσκαλοι, συγγράµµατα, σχολικά κτίρια. Τις ελλείψεις όµως αυτές κατάφερε σύντοµα να τις καλύψει. Το 1852 έδωσε εντολή κάθε ενορία να χτίσει σχολείο. Ως σχολικά βιβλία χρησιµοϖοιούνταν αυτά ϖου τυϖώνονταν στο τοϖικό τυϖογραφείο του Sibiu. O µητροϖολίτης έγραψε ϖαιδαγωγικές µελέτες ϖου ϖεριείχαν τις βασικές αρχές γενικής διδακτικής. Εϖίσης συνέταξε οδηγίες µέσω των οϖοίων ϖροσδιόρισε τα καθήκοντα των διευθυντών και των σχολικών εϖιθεωρητών. Ακόµα µε ϖροτροϖή του, διακεκριµένοι συνεργάτες του συνέγραψαν εικοσιϖέντε µελέτες οι οϖοίες χρησιµοϖοιήθηκαν ως σχολικά εγχειρίδια. Την ίδια εϖιµέλεια εϖέδειξε ο Α. Σαγκούνα και για την ϖροαγωγή των θεολογικών και ϖαιδαγωγικών σϖουδών στην ϖεριοχή του Ardeal. Το 1852 οργάνωσε έρανο στην εϖαρχία του και συγκέντρωσε F. Με το ϖοσό αυτό, αγόρασε το κτίριο του θεολογικού ινστιτούτου. Εϖίσης αγόρασε το κτίριο του σηµερινού µητροϖολιτικού οίκου, ϖου µέχρι το 1858 λειτουργούσε ως οικοτροφείο. Με δικά του χρήµατα αγόρασε και το σηµερινό κτίριο της θεολογικής σχολής, ϖου αϖό το 1864 στέγαζε το θεολογικό-ϖαιδαγωγικό ινστιτούτο. Αργότερα αγόρασε τέσσερα ακόµη κτίρια γύρω αϖό αυτό, ϖου

192 192 λειτούργησαν ως οικοτροφεία. Παράλληλα οργάνωσε το ϖρόγραµµα σϖουδών των σχολών. Σϖουδαία ήταν και η συγγραφική του δραστηριότητα. Έγραψε έργα εϖιστηµονικά, ιστορικά, θεολογικά, αϖολογητικά. Τα ϖρωτότυϖα έργα του είναι εικοσιεϖτά. Μετέφρασε ο ίδιος έξι έργα. Προλόγισε, διόρθωσε και εϖανεξέδωσε εικοσιεϖτά λειτουργικά και διδακτικά βιβλία. Όλα τα έργα του τυϖώθηκαν στο «Tipografia Arhidiecezane», (= αρχιδιακονικό τυϖογραφείο) ϖου ίδρυσε ο ίδιος στο Sibiu στις 27 Αυγούστου Στο τυϖογραφείο αυτό τυϖώνονταν και η εφηµερίδα «Τelegraful Român» (= ρουµανικός τηλέγραφος) την οϖοία εξέδωσε ο Α. Σαγκούνα στις 3 Ιανουαρίου 1853 και συνεχίζει να εκδίδεται µέχρι σήµερα. Ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα, ίδρυσε το 1861 τον ASTRA, (Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi pentru cultura poporului român Σύλλογος της Τρανσυλβανίας για τα γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού). Ένας ακόµη εϖιτυχηµένος τοµέας της ζωής του µητροϖολίτη A. Σαγκούνα, υϖήρξε η διϖλωµατική του δράση. Αξιοµνηµόνευτες ϖαραµένουν οι διϖλωµατικές του διενέξεις µε τον υϖουργό Thun, καθώς και η συµµετοχή του στη γερουσία της Βιέννης (1860). Μετά τα εκκλησιαστικά συµβούλια του 1868 και του 1870 οι στόχοι του είχαν ϖλέον εϖιτευχθεί. Η ανεξαρτησία της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας είχε εδραιωθεί. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, µια ανίατη καρδιακή ϖάθηση τον κατέβαλε. Τα µέλη της συνόδου εϖισκέφθηκαν το µητροϖολίτη για να του εκφράσουν τη συµϖάθειά τους για την κατάσταση της υγείας του. ύο µήνες αργότερα, το αϖόγευµα του Σαββάτου 16 Ιουνίου 1873, ο µητροϖολίτης Τρανσυλβανίας Ανδρέας Σαγκούνα ϖέρασε στην αιωνιότητα. Η κηδεία του έγινε στο Rasinari µε µεγάλες τιµές και µε τη συµµετοχή µεγάλου ϖλήθους αϖ όλες τις εθνότητες και τα δόγµατα του Ardeal. Η εϖοχή του A. Σαγκούνα ϖαρουσιάζει ιδιαίτερο ιστορικό ενδιαφέρον. Το έργο του, είναι συνδεδεµένο άµεσα µε την ϖολιτική και εκκλησιαστική χειραφέτηση του ρουµανικού έθνους, την εϖανίδρυση και οργάνωση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, καθώς και την ϖρόοδό

193 193 της σε όλους τους τοµείς. Ακόµα και αϖό το 1846 έως τις 16 Ιουνίου 1873 ο Α. Σαγκούνα ήταν ϖάντα ϖαρών στην εθνική ζωή και ηγέτης των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας. Αναγκασµένος να δραστηριοϖοιείται µέσα σε ένα εχθρικό ϖολιτικό κλίµα, κατόρθωνε να υϖερβαίνει τις αντιδράσεις των αντιϖάλων του και να εϖιτυγχάνει τους στόχους του. Ο µητροϖολίτης Α. Σαγκούνα, ήταν ϖνευµατικός άνθρωϖος, φορέας της Ορθόδοξης ρουµανικής ευσέβειας, ϖοιµενάρχης µε ϖνεύµα διαρκούς θυσίας και ϖροσφοράς για το ϖοίµνιό του, αλλά και έξυϖνος διϖλωµάτης. Αϖ όσα αναφέραµε για τη ζωή και τη δράση του, µϖορούµε να συµϖεράνουµε ότι υϖήρξε µια αϖό τις ϖιο εξέχουσες ϖροσωϖικότητες της Ορθόδοξης εκκλησίας της Ρουµανίας.

194 194 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. Πηγές 1. Πρακτικά της Academia Română, Βουκουρέστι. Nicolae Popea, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna. Οµιλία ϖου εκφωνήθηκε στις 13 Μαρτίου 1900 στη ρουµανική ακαδηµία. Πρακτικά της Academia Română, εκδ. Institutul de arte grafice Carol Gobl, Bucuresci Staatsarchiv, Vienna, Staatsratsakten. Αρχείο Κυβερνήτη Τρανσυλβανίας, Bιέννη. Φάκ. 37, έγγραφα υϖ. αριθ. 235 και 423/1796, 138 και 259/1798, 657 και 808/1810. Φάκ. 46, έγγραφα υϖ. αριθ. 4926/1786, 4775/1809, 1626 και 1631/1810, 2428, 2710 και 8431/ Fondul Andrei Şaguna. Αρχείο Ανδρέα Σαγκούνα, Sibiu. Έγγραφα υϖ. αριθ: 58 (Pesta, 11/06/1848) 133 (Sibiu, 29/10/1849) 146 (Viena, 12/12/1849) 200 (Sibiu, χ.χ.) 203 (Sibiu, χ.χ.) 233 (Sibiu, 1850) 325 (Sibiu, 27/08/1850) 483 (Sibiu, 08/05/1851) 578 (Sibiu, 25/01/1852) 641 (Sibiu, 14/12/1851) 785 (Oradea, 22/07/1852) 786 (Sibiu, 31/07/1852) 798 (Cernăuţi, 27/08/1852) 802 (Arad, 04/12/1852)

195 (Sibiu, 07/10/1852) 839 (Sibiu, χ.χ.) 850 (Sibiu, 22/02/1853) 873 (Viena, 02/03/1770) 913 (Erdosz. Gyorgy, 02/09/1853) 952 (Sibiu, 03/05/1854) 954 (Sibiu, 09/05/1857) 959 (Sibiu, 01/06/1854) 1007 (Sibiu, 20/11/1854) 1008 (Sibiu, 10/12/1854) 1024 (Sibiu, 06/03/1855) 1025 (Sibiu, 06/03/1855) 1032 (Sibiu, 04/04/1855) 1049 (Sibiu, 04/05/1855) 1051 (Mehadia, 12/05/1855) 1067 (Sibiu, 18/09/1855) 1069 (Sibiu, 05/10/1855) 1079 (Rîmnic, 10 ος /1855) 1080 (Sibiu, 06/11/1855) 1090 (Sibiu, 05/12/1855) 1095 (Sibiu, 12/01/1856) 1098 (Rîmnic, 29/12/1855) 1099 (Sibiu, 13/01/1856) 1140 (Sibiu, 05/05/1856) 1183 (Sibiu, 06/10/1856) 1258 (Viena, 09/09/1857) 1280 (Cluj, 28/02/1858) 1443 (Viena, 10/07/1860) 1444 (Sibiu, 18/07/1860) 1522 (Viena, 20/11/1861) 1712 (Timişoara, 06/06/1862)

196 (Sibiu, 06/10/1862) 1782 (Lipova, 06/12/1862) 1798 (Petrova, 13/01/1863) 1809 (Brad, 18/02/1863) 1810 (Sibiu, 09/03/1863) 1927 (Sibiu, 08/12/1860) 1955 (Sibiu, 19/04/1864) 1989 (Sibiu, 14/06/1864) 1990 (Sibiu, 14/06/1864) 2000 (Sibiu, 12/07/1864) 2012 (Braşov, 09/09/1864) 2016 (Făgăraş, 16/12/1864) 2017 (Sibiu, 19/09/1864) 2018/1 (Sibiu, 21/09/1864) 2031 (Sibiu, 01/10/1864) 2129 (Sibiu, 06/06/1865) 2134 (Sibiu, 18/06/1865) 2136 (Rîmnic, 20/06/1865) 2175 (Sibiu, 16/08/1865) 2176 (Sibiu, 17/08/1865) 2184 (Sibiu, 30/08/1865) 2190 (Sibiu, 02/10/1865) 2194 (Sibiu, 08/10/1865) 2215 (Sibiu, 25/12/1864) 2524 (Timişoara, 24/06/1854) 2536 (Carloviţ, 01/07/1846) 2544 (Sibiu, 24/11/1851) 2559 (Timişoara, 11/02/1855) 2572 (Sibiu, 28/05/1856) 2579 (Carloviţ, 16/04/1857) 2598 (Zemun, 14/02/1859)

197 (Sibiu, 03/04/1865) 2607 (Novi-Sad, 1858) 2611 (Ζsombor, 04/08/1858) 2613 (Zadar, 14/08/1859) 2614 (Sibiu, 30/10/1859) 2625 (Ζsombor, 30/11/1858) 2647 (Cernăuţi, 22/12/1861) 2648 (Sibiu, 04/01/1862) 2659 (Cernăuţi, 15/12/1862) 2764 (Sibiu, 02/08/1857) 2768 (Sibiu, 31/12/1857) 2769 (Sibiu, 11/01/1858) 2799 (Sanbenedict, 07/04/1858) 2800 (Sanbenedict, 13/05/1859) 2833 (Bucureşti, 26/10/1861) 2914 (Iaşi, 15/05/1869) 2915 (Sibiu, 23/05/1869) 2921 (Iaşi, 01/11/1869) 2922 (Sibiu, 24/11/1869) 2933 (Sibiu, 21/07/1870) 2960 (Brad, 21/05/1871) 2962 (Sibiu, 01/08/1871) (Sibiu, 17/06/1850) 3068 (Sibiu, 31/08/1850) 3092 (Sibiu, 04/11/1861) 3102 (Sibiu, 25/04/1855) 3134 (Pesta, 18/06/1848) 3139 (Sibiu, 18/09/1849) 3142 (Olmütz, 02/12/1848) 3148 (Sibiu, 25/01/1855)

198 (Sibiu, 11/12/1847) 3164 (Buda, 26/08/1848) 3169 (Sibiu, 06/12/1849) 3170 (Sibiu, 27/08/1850) 3246 (Olmütz, 02/12/1848) 4. Αρχείο Ιεράς Αρχιεϖισκοϖής Sibiu. Έγγραφα υϖ αριθ: 256 (Sibiu, 19/03/1854) 518 (Sibiu, 24/05/1858) 5. Μεγάλου Βασιλείου, Εϖιστολές, P.G., τ. 32, στ. 612 Γ-613 Β, 633 Γ-637 Α και 637 Β. 6. Σωζοµενού, Εκκλησιαστική Ιστορία VI, 21, P.G., 67, 1345 Α.Β.C. (στ ). ΙΙ. Βοηθήµατα Α. Ελληνικά -Μεταφράσεις Aurel, Jivi, O Άγιος Νικόδηµος ο Αγιορείτης και οι Ρουµάνοι, ϖεριοδ. «Πρωτάτον», Τριµηνιαίο Αγιορείτικο ελτίο, ϖερίοδος Β, Ιανουάριος Μάρτιος 2002, αριθ. 85, σσ Γόνη, ηµητρίου Β., Ιστορική ανασκόϖηση του ϖροβλήµατος της Ουνίας, στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», εκδ. Αρµός, Αθήνα 1992, σσ Cândea, Virgil, (µετάφραση Λάµϖρου Ζιώγα), Σύντοµη ιστορία της Ρουµανίας, Αθήνα Cartojan, N., Cărţile populare în literatura româneasca, (Τα λαϊκά βιβλία στη ρουµανική φιλολογία), Βucureşti 1974, µετάφραση: Α.Ε. Καραθανάσης, Βαλκανική βιβλιογραφία, τ. 3 ος 1974, ϖαράρτηµα, εκδ. Ίδρυµα µελετών χερσονήσου Αίµου, Θεσσαλονίκη 1976, σσ Dură, Ioan V., Ο οσίθεος Ιεροσολύµων και η ϖροσφορά αυτού εις τας ρουµανικάς χώρας και την Εκκλησίαν αυτών. «Εναίσιµος εϖί διδακτορία ιατριβή

199 199 υϖοβληθείσα εις την Θεολογικήν Σχολήν του Αθήνησιν Εθνικού και Καϖοδιστριακού Πανεϖιστηµίου», Αθήναι Ζήση, Θ., Η Ουνία ως ϖρόβληµα του διαλόγου Ορθοδόξων και Ρωµαιοκαθολικών, ϖεριοδ. «Κληρονοµία», τεύχ. 20 (1988), σσ Του ιδίου, Ουνία. Η καταδίκη και η αθώωση, Θεσσαλονίκη Καραθανάση, Αθανασίου Ε., Ο Ελληνικός κόσµος στα Βαλκάνια και τη Ρωσία, εκδ. Εκδοτικού Οίκου Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη Του ιδίου, Ο Ελληνισµός της Τρανσυλβανίας. Η ϖνευµατική, εθνική και εκκλησιαστική ζωή των δύο ελληνικών εµϖορικών κοµϖανιών του Σιµϖίου και του Μϖρασόβου, 18 ος 19 ος αι., εκδ. ILP productions, Θεσσαλονίκη Κοβάτσεβιτς, Ι., Σχέσεις της σερβικής Ορθόδοξης εκκλησίας ϖρός τον Ρωµαιοκαθολικισµόν, Αθήναι Κονιδάρη, Γερασίµου Ι., Η Ελληνική εκκλησία ως ϖολιτιστική δύναµις εν τη ιστορία της χερσονήσου του Αίµου, εν Αθήναις Του ιδίου, Γενική Εκκλησιαστική Ιστορία, Αθήνα Κωτσιοϖούλου, Κωνσταντίνου Π., Η Ουνία στην ελληνική θεολογική βιβλιογραφία, Ιστορική, θεολογική και κοινωνιολογική διερεύνηση, στη σειρά: «Σϖουδή Ορθοδοξίας», τεύχ. 1, εκδ. «Βρυέννιος», Θεσσαλονίκη Λάιου, Γ., Σίµων Σίνας, Αθήνα Λιάκου, Σωκράτη Ν., Η καταγωγή των Αλβανών και Ρουµάνων, στη σειρά: «Μικροευρωϖαϊκές ήτοι Βαλκανικές Μελέτες», τ. 3, Θεσσαλονίκη Μάρτιος Μαρτινού, Ιωακείµ, Μητροϖολίτου Ξάνθης, Η Μοσχόϖολις , τ. 21, εκδ. Εταιρείας Μακεδονικών Σϖουδών, Μακεδονική Βιβλιοθήκη, Θεσσαλονίκη Mazower, Mark, Τα Βαλκάνια, (µετ., Κωνσταντίνος Ν. Κουρεµένος), εκδ. «Πατάκη», Αθήνα εκέµβριος Μεταλληνού, Γεωργίου, Ουνία, ϖρόσωϖο και ϖροσωϖείο, στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», σσ

200 200 Μοράρου, Ευγένιου, Η αναβίωση της Ουνίας στην Τρανσυλβανία, Ορθόδοξη-Ιστορική Θεώρηση, στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», σσ Νυσταζοϖούλου - Πελεκίδου, Μαρίας, Οι Βαλκανικοί λαοί κατά τους µέσους χρόνους, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1992 Ostrogorsky, Georg, Ιστορία του Βυζαντινού κράτους, τ. Α, ιστορικές εκδόσεις, Στεφ.. Βασιλόϖουλος, Αθήνα Παϖαδοϖούλου, Χρυσοστόµου, Αι Ορθόδοξοι Εκκλησίαι Σερβίας και Ρουµανίας κατά το ιστορικόν αυτών ϖαρελθόν και την νέαν συγκρότησιν, Ιεροσόλυµα Του ιδίου, λήµµα: Ρουµανία, Μ.Ε.Ε., τ. ΚΑ, Αθήναι 1933, σσ Rostovtzeff, M., Ρωµαϊκή Ιστορία, εκδ. Παϖαζήση, χ.τ., Ταρνανίδου, Ιωάννου Χ., Τα ϖροβλήµατα της Μητρόϖολης Καρλοβικίων κατά τον ΙΗ αιώνα και ο Jovan Rajic ( ), «ιατριβή εϖί ιδακτορία, υϖοβληθείσα εις την Θεολογικήν Σχολήν του Πανεϖιστηµίου Θεσσαλονίκης», Α.Π.Θ., Ε.Ε.Θ.Σ., ϖαράρτηµα αρ. 10, του ΙΖ τόµου, Θεσσαλονίκη Τρίτου, Μιχαήλ Γ., Οι Πατριάρχες της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ρουµανίας, εκδ. Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη α.ε., Θεσσαλονίκη Τσεζάρ, Ιεροδ. Κυϖριανού Σϖυρίδωνος, Οι Έλληνες αρχιερείς των µητροϖόλεων Ουγγροβλαχίας και Μολδαβίας αϖό του Ι έως του ΙΘ αιώνος, «ιδακτορική ιατριβή, υϖοβληθείσα εις το τµήµα Ποιµαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής του Α.Π.Θ.», εκδ. Π.Σ. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη Φιλοστοργίου, Εκκλησιαστική Ιστορία, 2, J. Bidez, Λειψία Φρατσέα, Ηλία, Ουνία: «Η εν τη Ανατολή ύση», στον τόµο: «Η Ουνία χθές και σήµερα», σσ Του ιδίου, Η Ορθοδοξία στη Ρουµανία, σύντοµη αναδροµή, στον τόµο: «Βαλκάνια και Ορθοδοξία», εκδ. Μήνυµα, Αθήνα 1993, σσ Vasiliev, A.A., Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, τ. 1, εκδ. Μϖεργαδή, χ.χ., χ.τ.

201 201 Β. Ξενόγλωσσα Actele privitoare la urzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, (Έγγραφα σχετικά µε το σχεδιασµό και την ίδρυση Τρανσυλβανικού συλλόγου για τη λογοτεχνία και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού), Sibiu 1862, (ρουµανικά). Actele sinoadelor bisericeşti din Ardeal în anii 1850, 1860 şi 1864, (Τα ϖρακτικά των εκκλησιαστικών συνόδων του Ardeal των ετών 1850, 1860 και 1864), Sibiu 1864, (ρουµανικά). Actele Soborului Bisericii ortodoxe răsăritene din Ardeal din anul 1850 şi 1860, (Τα ϖρακτικά των συνόδων της Ελληνοανατολικής εκκλησίας του Ardeal του 1850 και 1860), Sibiu 1860, (ρουµανικά). Actele sinodului arhidiecezei gr.-răsăritene din Ardeal, 1872, (Τα ϖρακτικά των συνόδων της Ελληνοανατολικής εκκλησίας του Ardeal του 1872), Sibiu 1872, (ρουµανικά). Adăniloaie, Νicolae, Învaţamîntul primar rual în perioada , (Η ϖρωτοβάθµια εκϖαίδευση στη Ρουµανία κατά την ϖερίοδο ), ϖεριοδ. R.I., έτ. 1990, τεύχ. 1, σσ , (ρουµανικά). Albu, Corneliu, Pe urmele lui Ion-Ιnocentiu Micu-Klein, (Στα ίχνη του Ion-Ιnocentiu Micu-Klein), εκδ. Petru Maior, Turgu-Mures 1997, (ρουµανικά). Albu, N., Istoria învăţământului românesc din Transilvania între anii , (Ιστορία της ρουµανικής εκϖαίδευσης της Τρανσυλβανίας τα χρόνια ), Bucureşti 1872, (ρουµανικά). Alexe, Ştefan, 1600 de ani de la moartea Sfântului Sava Gotul, (1600 χρόνια αϖό το θάνατο του Αγίου Σάββα του Γότθου ), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. ΧC, 1972, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Alfoldi, A., Daci e Romanii in Transilvania, (Οι άκες και οι Ρουµάνοι στην Τρανσυλβανία), Budapesta 1941, (ρουµανικά).

202 202 Anale Academiei Române, (Η χρονιά της ρουµανικής ακαδηµίας), τ. XXI, Bucureşti 1900, (ρουµανικά). Anghelescu, Mircea, Ion Heliade Rădulescu, (Ο Ιωάννης Heliade Rădulescu), Bucureşti 1986, (ρουµανικά). Antonie, Mitropolitul Transilvaniei, Momentul Şaguna în istoria Bisericii Transilvaniei, (Η εϖοχή του Σαγκούνα στην ιστορία της εκκλησίας της Τρανσυλβανίας), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », (Στη µνήµη του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), εκδ. Editura Renaşterea, Cluj-Napoca 2003, σσ , (ρουµανικά). Anuichi, S., Activitatea mitropolitului Pavel Nenadovici, ( ) de Carloviţ în slujba Ortodoxiei, (Η δραστηριότητα του µητροϖολίτη Παύλου Nenadovici, ( ) του Carloviţ στην υϖηρεσία της Ορθοδοξίας), ϖεριοδ. S.T., έτ. ΧΙΙΙ, 1961, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Asociaţiunea transilvană pentru literatura română şi cultura poporului român , (Ο Τρανσυλβανικός σύλλογος για τη ρουµανική λογοτεχνία και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού ), Cluj- Napoca 1986, (ρουµανικά). Babu - Buznea, Ovidia, Dacii în constiinşa romanticilor nostri, εκδ. Minerva, (Οι άκες στη συνείδηση των ροµαντικών µας), Bucureşti 1979, (ρουµανικά). Baciu, Ana, Contribuţia Mitropolitului Andrei Şaguna la naţionalizarea scrisului românesc, (Η συµβολή του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα στην εθνικοϖοίηση της ρουµανικής γραφής), στο: «Anuar V ( )», (Εϖετηρίδα Ε, ), Cluj-Napoca 2000, σσ , (ρουµανικά). Της ιδίας, Mitropolitul Andrei Şaguna şi disputele filologice privind introducerea alfabetului latin în scrierea limbii române, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα και οι φιλολογικές διενέξεις σχετικά µε την εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου στη γραφή της ρουµανικής γλώσσας), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά).

203 203 Bădărau, Gabriel, Principatele române în politica habsburgică sud-est europeană, , (Τα ρουµανικά ϖριγκιϖάτα και η ϖολιτική των Αψβούργων στη νοτιοανατολική Ευρώϖη, ), ϖεριοδ. «Anuarul institutului de istorie şi arheologie A.D. Xenopol, Iaşi», έτ. 1988, τεύχ , σσ και έτ. 1989, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Baiulescu, Bartolomeu, Biografia lui George Cristureanu, fost căpitan în armata română, (Η βιογραφία του Γεωργίου Cristureanu, ϖρώην λοχαγού στο ρουµανικό στρατό), χ.τ., 1879, (ρουµανικά). Bălan, T., Conflictul episcopului Eugen Hacman cu preoţii din Bucovina, în anul 1848, (Η διένεξη του εϖισκόϖου Ευγενίου Hacman µε τους ιερείς της Bucovina το 1848), ϖεριοδ. «Revista arhivelor», 4/2/1941, σσ , (ρουµανικά). Bălaşa, D., De la Mitropolia Severinului la Mitropolia Olteniei ( ), (Αϖό τη µητροϖόλη του Severin στη µητρόϖολη της Ολτενίας), ϖεριοδ. Μ.Ο., έτ. ΧΧΙΙ, 1970, τεύχ. 5-8, σσ , (ρουµανικά). Bănescu, N., Stareţul Neonil corespondenţa sa cu C. Hurmuzaki şi Andrei Şaguna, (Ο ηγούµενος Neonil και η αλληλογραφία του µε τον C. Hurmuzaki και τον Ανδρέα Σαγκούνα), Vălenii de Munte 1910, (ρουµανικά). Του ιδίου, Stareţul Neonil, (Ο ηγούµενος Neonil), εκδ. Tipografia «Neamul Romănesc», societate pe acţiuni, Văleniî de Μunte 1910, (ρουµανικά). Bărbulescu, Mihai, Din istoria militară a Daciei romane. Legiunea V Macedonica şi castrul de la Potaissa, (Αϖό τη στρατιωτική ιστορία της ρωµαϊκής ακίας. Η ϖέµϖτη µακεδονική λεγεώνα και το κάστρο της Potaissa), Cluj-Napoca 1987, (ρουµανικά). Bărbulescu, Mihai - Deletant, Dennis - Hitchins, Keith - Papacostea, Şerban - Pompiliu, Teodor, Istoria României, (Η ιστορία της Ρουµανίας), εκδ. Corint, Bucureşti 2002, (ρουµανικά). Barcianu, D.P., Cuvent rostit la actul festiv ţinut la 15 iunie 1898 în Sibiu, din incidentul aniversării a 25-a dela mortea arhiepiscopului şi metropolitului

204 204 Andreiu baron de Şaguna, (Οµιλία της 15 ης Ιουνίου 1898 στο Sibiu, µε την ευκαιρία της εϖετείου των 25 χρόνων αϖό το θάνατο του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη Ανδρέα βαρώνου ντε Σαγκούνα), Sibiiu 1898, εκδ. Tipariul Tipografiei Archidiecesane, (ρουµανικά). Bariţiu, George, Despre un memorial al episcopului Andrei Şaguna, (Για τα αϖοµνηµονεύµατα του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. XIV, 1885, τεύχ , 23-24, σσ και , (ρουµανικά). Του ιδίου, Părţi alese din istoria Transilvaniei, (Εκλεκτά αϖοσϖάσµατα αϖό την ιστορία της Τρανσυλβανίας), τ. Β, Sibiu 1891, (ρουµανικά). Του ιδίου, Părţi alese din Istoria Transilvaniei, (Εκλεκτά αϖοσϖάσµατα αϖό την ιστορία της Τρανσυλβανίας), τ. Γ, Sibiu 1891, (ρουµανικά). Bârlea, Octavian, Ex istoria romena Ioannes Bob episcopus Fogarasiensis ( ), (Αϖό τη ρουµανική ιστορία του Ιωάννη Bob εϖισκόϖου Fogarasiensis ), τ. 1-2, Freiburg 1951, (ρουµανικά). Barnea, Ion, Romantismul şi creştinismul deco-romanilor, (Η ρουµανικότητα και ο εκχριστιανισµός των ακο-ρουµάνων), στο: «Traco- Dacica», Bucureşti: Academia de Ştiinţe Sociale şi politice a RS România, institutul de Tracologie, τ. 9, έτ. 1988, σσ , (ρουµανικά). Barnişte, Valeru, Andrei Baron de Şaguna, (Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα), στον τόµο: «Oameni, Fapte, întâmplări», (Άνθρωϖοι, ϖράξεις, γεγονότα), εκδ. Editura Dacia, Cluj-Napoca 1980, σσ , (ρουµανικά). Bârseanu, Andrei, Istoria şcoalelor centrale române greco-ortodoxe din Braşov, (Ιστορία των κεντρικών Ελληνορθόδοξων ρουµανικών σχολείων του Braşov), Braşov 1902, (ρουµανικά). Του ιδίου, La jubileul de cincizeci de ani al Asociaţiunii, (Το ιωβηλαίο των 50 χρόνων του συλλόγου), εφηµ., «Transilvania», φύλ. 4, iulie-august 1911, σ. 321, (ρουµανικά). Beju, I., Activitatea Tipografiei Arhidiacezane-primii cinci ani, , (Η δραστηριότητα του εϖισκοϖικού τυϖογραφείου τα ϖρώτα ϖέντε

205 205 χρόνια, ), εφηµ., T.R., έτ. XCVIII, 1950, φύλ , σ. 2, (ρουµανικά). Bel, Valer, Misiunea socială a Bisericii în concepţia Mitropolitului Andrei Şaguna, (Η κοινωνική αϖοστολή της εκκλησίας στην αντίληψη του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Beranger, J., Hoistoire de l Empire Habsburg, , (Ιστορία της Αψβουργικής αυτοκρατορίας, ), Paris 1990, (γαλλικά). Bernath, Mathias, Habsburgii şi începuturile formării maţiunii române, (Οι Αψβούργοι και οι αρχές του σχηµατισµού του ρουµανικού έθνους), Cluj 1994, (ρουµανικά). Bichiceanu, Gheorghe, Religia românilor din Transilvania în cuprinsul Constituţiilor aprobate (Dieta din anul 1653), (Η θρησκεία των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας στο ϖεριεχόµενο των εγκεκριµένων συνταγµάτων η ίαιτα του 1653 ), ϖεριοδ. «Sargetia», τεύχ. XXV, σσ , (ρουµανικά). Blaga, L., Gîndirea românească în Transilvania, (Η ρουµανική σκέψη στην Τρανσυλβανία), Bucureşti 1966, (ρουµανικά). Bocşan, Nicolae. Leb, Ioan - Vasile, Corespondenţa lui Andrei Şaguna cu arhiereii din Moldova şi Ţara Românească, (Η αλληλογραφία του Ανδρέα Σαγκούνα µε τους αρχιερείς της Μολδαβίας και της Ρουµανικής Χώρας), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (Ρουµανικά). Bodea, Cornelia, Lupta românilor pentru unitatea naţională, , (Ο αγώνας των Ρουµάνων για την εθνική ενότητα, ), εκδ. A.R.S.R., Bucureşti 1967, (ρουµανικά). Της ιδίας, 1848 la români, (Το 1848 στους Ρουµάνους), τ. 1-2, Bucureşti 1982, (ρουµανικά). Bodogae, Teodor, 100 de ani dela venirea lui Şaguna in Ardeal, (100 χρόνια αϖό την έλευση του Σαγκούνα στο Ardeal), εκδ. Arhidiecezane, Sibiu 1947, (ρουµανικά).

206 206 Του ιδίου, 100 de ani întemeierea tipografiei Arhidiecezane din Sibiu, (100 χρόνια αϖό την ίδρυση του αρχιδιακονικού τυϖογραφείου του Sibiu), στην εφηµ., T.R., έτ. XCVIII, 1950, φύλ , σ. 2, (ρουµανικά). Bogdan - Duică, George, Viaţa şi ideile lui Simion Bărnuţiu, (Ο βίος και οι ιδέες του Συµεών Bărnuţiu), Bucureşti 1924, (ρουµανικά). Βοghian, Μ., Andrei Şaguna şi opera sa culturala, preocuparile şcoale, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και το ϖολιτιστικό έργο του, οι εκϖαιδευτικές δραστηριότητές του), M.A., έτ. ΧΧΧΙ, 1986, τεύχ. 3, σσ , (ρουµανικά). Bolovan, Ioan, Biserică şi cultură naţională în Europa Centrală în epoca modernă: cazul asociaţiilor culturale regionale ( ), (Εκκλησία και εθνικός ϖολιτισµός στη κεντρική Ευρώϖη στη σύγχρονη εϖοχή: η ϖερίϖτωση των τοϖικών ϖολιτιστικών συλλόγων), τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Bota, Gheorghe, Mitropolitul Andrei Şaguna. Scurtă prezentare biografică, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα. Σύντοµη βιογραφική ϖαρουσίαση), ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σσ , (ρουµανικά). Boţis, Teodor, Monografia Familiei Mocioni, (Μονογραφία της οικογένειας Mocioni), Bucureşti 1939, (ρουµανικά). Branişte, Valeriu, Andrei baron de Şaguna, (Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 1923, τεύχ. 54, αρ , σσ , (ρουµανικά). Brătianu, Ion C., Documente inedited privitoare la istoria Transilvaniei intre , (Ανέκδοτα ντοκουµέντα σχετικά µε την ιστορία της Τρανσυλβανίας το διάστηµα ), εκδ. Cartea Românească, Bucureşti 1929, (ρουµανικά). Brusanowski, Paul, Situaţia învăţământului primar confesional οrtodox din Transilvania, dintre anii , reflectată în revista pedagogică Amicul şcoalei din Sibiu, (Η κατάσταση της ϖρωτοβάθµιας Ορθόδοξης εκϖαίδευσης στην Τρανσυλβανία αϖό το 1860 µέχρι το 1865, όϖως καθρεϖτίζεται στο εκϖαιδευτικό ϖεριοδικό ο φίλος του σχολείου του Sibiu), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά).

207 207 Bunea, Victor, Începutul activităţii politice a episcopului A. Şaguna, (Οι αρχές της ϖολιτικής δραστηριότητας του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. M.A., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Ceauşescu, Ilie, Transilvania, străvechi pămînt Românesc, (Η Τρανσυλβανία, ϖανάρχαια Ρουµανική χώρα), εκδ. Editura Militară, Bucureşti 1984, (ρουµανικά). Cheresteşiu, Victor, Adunarea naţională de la Blaj, (Η εθνική συνέλευση του Blaj), Bucureşti 1966, (ρουµανικά). Cheresteşiu, Victor - Bodea, Cornelia - Surdu, Bujor - Mureşan, Camil - Nuţu, Constantin - Agyed, Acaţiu - Curticăpeanu, Vasile, Din istoria Transilvaniei, (Αϖό την ιστορία της Τρανσυλβανίας), τ. 2, εκδ. Εdirura Academiei Republicii Populare Romîne, Βucureşti (ρουµανικά). Chindriş, Ioan, Andrei Şaguna, (Ανδρέας Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Steaua», έτ. XXV, 1984, τεύχ. 1 (440), σ. 39, (ρουµανικά). Chirilă, Ioan, Elementele structurale ale proiectului educaţional al mitropolitului Andrei Şaguna (contextualizare europeană), ( οµικά στοιχεία του εκϖαιδευτικού σχεδίου του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα ευρωϖαϊκό ϖλαίσιο ), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Cipăianu, G., Din activitatea Astrei în 1861 şi 1862, (Αϖό τη δραστηριότητα του ASTRA το 1861 και 1862), Studia Universitatis Babeş Bolyai, Historia 2, 1971, (ρουµανικά). Cizek, Eugen, Epoca lui Traian, (Η εϖοχή του Τραϊανού), Bucureşti 1980, (ρουµανικά). Constantinescu, Alexandru, Andrei Şaguna, Canonist, (Ανδρέας Σαγκούνα, εκφραστής του κανονικού δικαίου), ϖεριοδ. M.B., έτ. XXIII, 1973, τεύχ. 7-9, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Dreptul canonic în opera lui Şaguna, (Το κανονικό δίκαιο στο έργο του Σαγκούνα), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1973, τεύχ. 7-8, σσ , (ρουµανικά).

208 208 Constantinescu, Miron - Daicoviciu, Constantin - Pascu, Ştefan, Histoire de la Roumanie, des origines a nou jours, (Ιστορία της Ρουµανίας, αϖό τις αρχές µέχρι σήµερα), Horvath 1970, (γαλλικά). Corneanu, Nicolae, Biserica Românească din nord-vestulţării în timpul prigoanei horthyste, (Η ρουµανική εκκλησία της βορειοδυτικής χώρας την εϖοχή της καταδίωξης της horthyste), εκδ. Institutului biblic şi de misiune a bisericii Ortodoxe Romane, χ.τ., 1986, (ρουµανικά). Cosma, P., Statutul Organic, (Το οργανικό καταστατικό), άρθρο στην «Enciclopedia Română», τ. 3, Sibiu 1904, σσ , (ρουµανικά). Costea, F., Din activitatea mitropolitului Şaguna pentru ridicarea spirituală şi materială a preoţilor şi credincioşilor transilvăneni, (Αϖό τη δραστηριότητα του µητροϖολίτη Σαγκούνα για την ϖνευµατική και οικονοµική αναβάθµιση των ιερέων και των ϖιστών της Τρανσυλβανίας), ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σσ , (ρουµανικά). Crişan, I.H., Spiritualitatea geto-dacilor, (Η ϖνευµατικότητα των Γετοδακών), εκδ. Albatros, Bucureşti 1986, (ρουµανικά). Του ιδίου, Civilizaţia geto-dacilor, (Ο ϖολιτισµός των Γετοδακών), τ. 1-2, Bucureşti 1993, (ρουµανικά). Curticăpeanu, V., Intemeierea societăţii Astra şi rolul ei în cultura poporului român, (Η ίδρυση του συλλόγου ASTRA και η συµβολή του στον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού), ϖεριοδ. «Studii», έτ. XIV, 1961, τεύχ. 6, σσ , (ρουµανικά). Daicoviciu, H. - Ferenzi, St. - Glodariu, I., Cetăţi şi aşezări dacice în sudvestul Transilvaniei, ( ακικές ϖόλεις και τοϖοθεσίες στη νοτιοδυτική Τρανσυλβανία), Bucureşti 1989, (ρουµανικά). David, Boris, Supplex Libellus Valachorum, (Παρακλητικό βιβλίο των Βλάχων), εκδ. Ştiinţifică, Bucureşti 1967, (ρουµανικά). Diamandi, Sterie, Figuri reprezentative, mitropolitul Andrei Şaguna, (Αντιϖροσωϖευτικά ϖρόσωϖα, ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit

209 209 Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», (Ο Ανδρέας Σαγκούνα. Αϖόστολος των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας. Εϖιστολή για την καταλληλότητα αγιοϖοίησης του ϖρώτου Ορθόδοξου µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα ( ). Προς το Πατριαρχείο της Ρουµανίας), «Fundaţia Societatea Academică Moscopolitană», (Ίδρυµα µοσχοϖολιτικός ακαδηµαϊκός σύλλογος), εκδ. Justin George, Justinian Tambozi, Cartea Aromânâ, Constanţa 2000, σσ (ρουµανικά). Dinu, Ioan, Mitropolitul Andrei Şaguna şi creşterea clerului, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα και η καλλιέργεια του κλήρου), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Dobrescu, Nicolae, Mitropolitul Andrei Şaguna, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα), ϖεριοδ. C.L., έτ. 42, 1908, τεύχ. 12, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Introducerea creştinismului la români, (Η εισαγωγή του Χριστιανισµού στους Ρουµάνους), Vălenii de Munte 1910, (ρουµανικά). Documente privind Istoria României. B. Ţara Românească, veacul XIII, XIV şi XV ( ), (Ντοκουµέντα για την ιστορία της Ρουµανίας. Β. Η Ρουµανική Χώρα κατά τους ΙΓ, Ι και ΙΕ αιώνες ), Bucureşti 1953, (ρουµανικά). Draghicesco, D., Les problemes Nationaux de L Autriche Honngrie, Les Roumains (Transylvanie, Bucovine, Banat), (Τα εθνικά ϖροβλήµατα της Αυστροουγγαρίας. Οι Ρουµάνοι Τρανσυλβανία, Bucovina, Banat ), εκδ. Editions Bossard, Paris 1918, (γαλλικά). Dragomir, Silviu, Corespondenta Episcopului Gerasim Adamovici şi miscarea de emancipare a poporului românesc, (Η αλληλογραφία του εϖισκόϖου Gherasim Adamovici και το κίνηµα χειραφέτησης του ρουµανικού λαού), εκδ. Tipografiei Arhidiecazane, Sibiu 1911, (ρουµανικά).

210 210 Του ιδίου, Istoria dezvorbirii religioase a românilor din Ardeal în secolul al XVIII-lea, (Η ιστορία της θρησκευτικής αϖελευθέρωσης των Ρουµάνων του Ardeal τον ΙΗ αιώνα), τ. 1, Sibiu 1920, (ρουµανικά). Του ιδίου, Românii din Transilvania şi unirea cu Biserica Romei, (Οι Ρουµάνοι της Τρανσυλβανίας και η ένωση µε την εκκλησία της Ρώµης), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXX, 1962, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Andre Şaguna et Joseph Rajacic, un chapitre de l histoire des relations de l eglise Roumaine avec l eglise Serbe, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και ο Joseph Rajacic, ένα κεφάλαιο της ιστορίας των σχέσεων της ρουµανικής εκκλησίας µε τη σερβική εκκλησία), ϖεριοδ. «Balcanica», τ. 6, σσ , (γαλλικά). Erbiceanu, Constantin, Procanonul lui Petru Maior, (Ο ϖρωτοκανόνας του Petru Maior), Bucureşti 1894, (ρουµανικά). Του ιδίου, Corespondenţa privitoare la relaţiile lui Şaguna cu archiereii din Ţara Românească şi Moldova, (Η αλληλογραφία αναφορικά µε τις σχέσεις του Σαγκούνα µε τους αρχιερείς της Ρουµανικής Χώρας και της Μολδαβίας), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XXXIII, 1909, σσ , (ρουµανικά). Feneşan, Cristiana, Constituirea Principatului autonom al Transilvaniei, (Η ίδρυση του αυτόνοµου ϖριγκιϖάτου της Τρανσυλβανίας), Bucureşti 1997, (ρουµανικά). Filimon, Petre, Protestantismul şi Românii din Ardeal. Combaterea unei teorii uniate, (Ο Προτεσταντισµός και οι Ρουµάνοι του Ardeal. Η καταϖολέµηση µιας ουνιτικής θεωρίας), Arad 1938, (ρουµανικά). Fireza, Gheorghe, Unirea de la 1700 şi cum s-au învăjbit românii, (Η Ουνία του 1700 και η µεταξύ των Ρουµάνων διαµάχη), εκδ. Librăriei Diacezane, Lugoj , (ρουµανικά). Floca, Ioan, Primul manual românesc de Drept canonic, (Το ϖρώτο ρουµανικό εγχειρίδιο κανονικού δικαίου), ϖεριοδ. M.A., έτ. II, 1957, τεύχ. 5-8, σσ , (ρουµανικά).

211 211 Garboviceanu, P., Centenarul marelui mitropolit Andrei Şaguna, (Η εκατονταετηρίδα του µεγάλου µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XXXIII (1909), τεύχ. 7, σσ , (ρουµανικά). Ghibu, Οnisifor, Ce ar cere Şaguna dela cei îl comemorează astăzi?, (Τί θα ζητούσε ο Σαγκούνα αϖό εκείνους ϖου τιµούν τη µνήµη του σήµερα;), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, φύλ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Catolicismul unguresc în Transilvania şi politica religioasa a statului Romăn, (Ο ουγγρικός Καθολικισµός στην Τρανσυλβανία και η θρησκευτική ϖολιτική του ρουµανικού κράτους), Cluj 1924, (ρουµανικά). Του ιδίου, Din istoria literaturii didactice româneşti, (Αϖό τη ρουµανική διδακτική ιστορία), Bucureşti 1975, (ρουµανικά). Ghica, Al., Starea lucrurilor la venirea in Transilvania a mitropolitului Andrei Baron de Şaguna, (Η κατάσταση των ϖραγµάτων κατά την άφιξη στην Τρανσυλβανία του µητροϖολίτη Ανδρέα βαρώνου Σαγκούνα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Ghise, D. - Teodor, P., Contribuţii la cunoaşterea activităţii filozofice a lui Simion Bărnuţiu, (Συµβολή στη γνώση της φιλοσοφικής δραστηριότητας του Συµεών Bărnuţiu), ϖεριοδ. «Revista de filozofie», τεύχ. 11/3/1964, σσ , (ρουµανικά). Giurescu, Constantin C., Pentru descoperirea Vicinei, (Για την ανακάλυψη της Βιτσίνα), ϖεριοδ. «Revista Istorică Romînă», έτ. XI-XII ( ), σσ , (ρουµανικά). Giurescu, Constantin C. - Giurescu, Dinu C., Istoria Românilor, (Η ιστορία των Ρουµάνων), τ. 1, εκδ. Ştiinţifică, Bucureşti 1974, (ρουµανικά). Των ιδίων, Istoria Românilor, (Η ιστορία των Ρουµάνων), τ. 2, εκδ. Ştiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1976, (ρουµανικά).

212 212 Glodariu, I., Dacian Trade with the Hellenistic and Roman World, (Το δακικό εµϖόριο µε τον ελληνικό και ρωµαϊκό κόσµο), Oxford 1979, (αγγλικά). Godun, Jaroslaw, Unirea de la Brest-Litovsk 1596, (Η ένωση του Brest- Litovsk 1596). Μεταϖτυχιακή εργασία κατατεθηµένη στην Ορθόδοξη θεολογική σχολή του ϖανεϖιστηµίου του Βουκουρεστίου το έτος 2000, (ρουµανικά). Gyemant, Ladislau, Lupta pentru instituirea episcopilor români în cadrul Diecezei Ortodoxe din Transilvania în prima jumătate a secolului al XIX-lea, (Ο αγώνας υϖέρ της εϖανίδρυσης των εδρών των Ρουµάνων εϖισκόϖων στο ϖλαίσιο της Ορθόδοξης εϖισκοϖής της Τρανσυλβανίας το ϖρώτο µισό του ΙΘ αιώνα), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Hannia, Ioan, Seminarul teologic şi pedagogic «Andreian», (Η ιερατική και ϖαιδαγωγική σχολή Andreian ), στο: «Programma Ia Institutului pedagogic-teologic al Arhidiecezei, pentru anul scolastic 1884/1885», (Το ϖρόγραµµα του ϖαιδαγωγικού-θεολογικού ινστιτούτου της αρχιεϖισκοϖής για το σχολικό έτος ), Sibiu 1885, (ρουµανικά). Hâciu, N., Aromânii, (Οι Αρωµούνοι), Focşani 1936, (ρουµανικά). Hitchins, Keith, Andreiu Şaguna and the restoration of the Rumanian Orthodox Metropolis in transylvania, , (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και η εϖανίδρυση της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης Τρανσυλβανίας, ), στο: «Balkan Studies», έτ. 1965, τ. 6, σσ. 1-20, (αγγλικά). Του ιδίου, Studii privind istoria modernă a Transilvaniei, (Μελέτες για τη σύγχρονη ιστορία της Τρανσυλβανίας), εκδ. Dacia, Cluj 1970, (ρουµανικά). Του ιδίου, Andrei Şaguna şi revoluţia de la 1848, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και η εϖανάσταση του 1848), ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 3-4, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Conştiinţa Naţională şi Acţiune politică la Românii din Transilvania, , (Η εθνική συνείδηση και η ϖολιτική δράση των

213 213 Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας, ), εκδ. Dacia, Cluj-Napoca 1987, (ρουµανικά). Του ιδίου, Ortodoxie şi Naţionalitate, Andrei Şaguna şi Românii din Transilvania , (Ορθοδοξία και εθνικότητα, ο Ανδρέας Σαγκούνα και οι Ρουµάνοι της Τρανσυλβανίας), εκδ. Uniners Enciclopedic, Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Του ιδίου, Românii , (Οι Ρουµάνοι ), εκδ. Humanitas, Bucureşti 2003, (ρουµανικά). Hithins, K. - Maior, L., Corespondenţa lui Ioan Raţiu cu George Bariţiu, , (Η αλληλογραφία του Ιωάννη Raţiu µε τον Γεώργιο Bariţiu, ), Cluj 1970, (ρουµανικά). Hondoş, Enea, Din corespondenţa lui Simeon Bărnuţiu şi a corntemporanilor săi, (Αϖό την αλληλογραφία του Συµεών Bărnuţiu και των συγχρόνων του), Sibiu 1944, (ρουµανικά). Iacobescu, M., Din istoria Bucovinei, (Αϖό την ιστορία της Bucovina), τ. 1, , Bucureşti 1993, (ρουµανικά). Iorga, Νicolae, Andrei Şaguna, (Ανδρέας Σαγκούνα), ϖεριοδ. «SămănătoruΙ» (Revistă Litereră Săptămînală), έτ. ΙΙ, 14 decembrie 1903, τεύχ. 50, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Românilor pentru clasa a IV-a şi a VIII-a segundară, Ediţia a II-a, εκδ. Neamul Romănesc, Bucureşti 1910, (ρουµανικά). Του ιδίου, Histoire des Roumains de Bucovine, (Ιστορία των Ρουµάνων της Bucovina), Iaşi 1917, (γαλλικά). Του ιδίου, Istoria Bisericii Româneşti şi a vieţii Religioase a Românilor, (Η ιστορία της ρουµανικής εκκλησίας και του θρησκευτικού βίου των Ρουµάνων), τ. 1, εκδ. Ministerului de Culte, Bucureşti 1929, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Bisericii româneşti şi a vieţii religioase a românilor, (Ιστορία της ρουµανικής εκκλησίας και του θρησκευτικού βίου των Ρουµάνων), τ. 2, Βucureşti 1930, εϖανεκδόθηκε το 1995, εκδ. Gramar, (ρουµανικά).

214 214 Του ιδίου, Domnii romani Vasile Lupu, Serban Cantacuzino şi Constantin Brancoveanu în legatura cu patriarhii Alexandriei, (Οι Ρουµάνοι ηγεµόνες Vasile Lupu, Serban Cantacuzino και Constantin Brancoveanu, σχετικά µε τους Πατριάρχες της Αλεξάνδρειας), εκδ. Academia Româna, Bucureşti 1932, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Insemnătatea naţională a lui Saguna, (Η εθνική σηµασία του Σαγκούνα), εφηµ. «Semănătorul», φύλ. 14 ης εκεµβρίου 1903, σ. 1, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria poporului romanesc, (Ιστορία του ρουµανικού λαού), εκδ. Stiinţifică şi Εnciclopedică, Bucureşti 1985, (ρουµανικά). Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Saguna, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα), στο ϖεριοδ. N.R.L., έτ. I, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Literaturii Române în secοlul al XVII-lea, (Ιστορία της ρουµανικής λογοτεχνίας του ΙΘ αιώνα), Bucureşti 1937, (ρουµανικά). Του ιδίου, Biserica neunită şi Şaguna, (Η ανθενωτική εκκλησία και ο Σαγκούνα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Isar, Nicolae, Istoria Modernă a Românilor ( ), (Σύγχρονη ιστορία των Ρουµάνων ), Partea I: 1774/ , εκδ. România de Mâine, Bucureşti 2001, (ρουµανικά). Iscru, C.D., Revoluţia română din , (Η ρουµανική εϖανάσταση του ), Bucureşti , (ρουµανικά). Ivan, Iorgu D., Statului Şagunian, o sută de ani de aplicare, (Το καταστατικό του Σαγκούνα, 100 χρόνια αϖό την εφαρµογή του), ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XIV, 1969, τεύχ. 4-6, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Organizarea si administratea B.O.R. in ultimii 50 de ani ( ), (Η διοργάνωση και η διοίκηση της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας τα τελευταία 50 χρόνια ), ϖεριοδ. B.O.R. έτ. XCII, 1975, τεύχ , σσ , (ρουµανικά).

215 215 Του ιδίου, Aspecte canonice în discuţia a doi mari ierarhi ortodocşi români, (Κανονικές ϖτυχές στη συζήτηση δύο µεγάλων Ορθόδοξων Ρουµάνων ιεραρχών), ϖεριοδ. G.B., έτ. 1975, τεύχ. 3-4, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna - patriot şi personalitate culturală, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα ϖατριώτης και ϖολιτισµική ϖροσωϖικότητα), ϖεριοδ. G.B., έτ. XLIV, 1985, τεύχ. 3-4, σσ , (ρουµανικά). Jivi, Aurel, Relaţiile Mitropoliei din Carloviţ cu Biserica Ortodoxă Română din Τransilvania în secolul al XVIII lea, (Οι σχέσεις της µητρόϖολης του Carloviţ µε την Ορθόδοξη ρουµανική εκκλησία της Τρανσυλβανίας τον ΙΗ αιώνα), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 88, 1970, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Joandrea, George, Andrei Baron de Şaguna, (Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα), εκδ. Tipografia Adolf Auspitz, Lugoj 1909, (ρουµανικά). Langa, Tertulian, Române Unite cu Roma Greco - Catolică în viaţa poporului român, (Οι ενωµένοι µε την Ελληνοκαθολική εκκλησία της Ρώµης στη ζωή του ρουµανικού λαού), εκδ. Casa de Editura, Viaţa Creştina, Cluj- Napoca 1993, (ρουµανικά) Lascu, Şt., Andrei Şaguna, (Ανδρέας Σαγκούνα), ϖεριοδ. C.E., έτ. 1984, τεύχ. 39, σσ , (ρουµανικά). Laurian, A.Tr., Die Rumänen der Oesterr. Monarchie, (Οι Ρουµάνοι της αυστριακής µοναρχίας), τ. III, Wien , (γερµανικά). Loichiţa, V., Un erou, (Ένας ήρωας), ϖεριοδ. R.T., έτ. ΧΙΙΙ, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Lungu, Ion, Scoala Ardeleana, miscare, cultura naţionala, iluminista, (Η σχολή του Ardeal, εθνικό, ϖολιτιστικό, διαφωτιστικό κίνηµα), εκδ. Viitorul Romanesc, Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Lupaş, Ioan, Anastasia Şaguna, mama Mitropolitului Andrei, , (Αναστασία Σαγκούνα, η µητέρα του µητροϖολίτη Ανδρέα, ), ϖεριοδ. C.L., έτ. XLII, 1908, τεύχ. 12, σσ , (ρουµανικά).

216 216 Toυ ιδίου, Un centenar dela naşterea mitropolitului Şaguna, (Εκατονταετηρίδα αϖό τη γέννηση του µητροϖολίτη Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Luceafărul», έτ. 1909, τεύχ. 20, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Viaţa şi faptele mitropolitului Andrei Saguna, (Ο βίος και οι ϖράξεις του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «Mitropolitul Andreiu baron de Saguna-Scriere comemorativă la serbarea centenară a naşterii lui», (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας βαρώνος Σαγκούνα. Eορταστικό σύγγραµµα για την εκατονταετηρίδα της γέννησής του), Sibiu 1909, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Contribuţiuni, la istoria culturală şi politică a epocii lui Şaguna, (Συµβολή στην ϖολιτιστική ιστορία της εϖοχής του Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Anuarul Seminarului Andreian», έτ. XXIV-XXV ( ), σσ. 1-66, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Infiinţarea Asociaţiunii şi conducătorii ei, (Η ίδρυση του συλλόγου και οι ηγέτες του), εφηµ., «Transilvania», τεύχ. 4, iulie-august 1911, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Misiunea episcopilor Gherasim Adamovici şi Ioan Bob la Curtea din Viena în anul 1792, (Η αϖοστολή των εϖισκόϖων Γερασίµου Adamovici και Ιωάννη Bob στην αυλή της Βιέννης το 1972), Sibiu 1912, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Şaguna şi Eötvös, (Σαγκούνα και Eötvös), εκδ. Τiparul Tipografiei Concordia societate pe acţii, Arad 1913, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Vieaţa unei mame credincioase, (Η ζωή µιας ϖιστής µητέρας), εκδ. Asociaţiunii, Biblioteca Popolară a Asociaţiunii, Sibiu 1913, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Andrei Şaguna şi Asociaţiunea transilvană, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και ο Τρανσυλβανικός σύλλογος), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. LIV, 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Mitropolitul Şaguna ca restaurator şi legislator al bisericii ortodoxe române, (Ο µητροϖολίτης Σαγκούνα αναστηλωτής και νοµοθέτης της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά).

217 217 Toυ ιδίου, Sufletul lui Şaguna, (Η ψυχή του Σαγκούνα), εκδ. Cartea Românească, Sibiu 1924, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Desbinarea bisericească a romanilor ardeleni, (Ο εκκλησιαστικός διχασµός των Ρουµάνων του Ardeal), στο: «Studii, conferinţe şi comunicări istorice», (Ιστορικές µελέτες, διαλέξεις και εϖιστηµονικές ανακοινώσεις), τ. 1, Bucureşti 1928, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Doisprezece peţitori ai episcopiei transilvane vacante de la , ( ώδεκα υϖοψήφιοι του κενού εϖισκοϖικού θρόνου της Τρανσυλβανίας αϖό το διάστηµα ), στο: «studii, conferinţe şi comunicări istorice», (Ιστορικές µελέτες, διαλέξεις και ανακοινώσεις), τ. 1, Bucureşti 1928, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, A existat in Transilvania episcopie ortodoxă innainte de intemeierea regatului Ungar?, (Υϖήρξε στην Τρανσυλβανία µια Ορθόδοξη εϖισκοϖή, ϖριν αϖό την ίδρυση του ουγγρικού βασιλείου;) ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LII, 1934, σσ , (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Din istoria Transilvaniei, (Αϖό την ιστορία της Τρανσυλβανίας), εκδ. Εditura Eminescu, Bucureşti 1988, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα), εκδ. România Press, Bucureşti 1999, (ρουµανικά). Lupaş, Ioan şi Todoran, Eugen, Documente istorice: I. Acte privitoare la lupta Anastasiei Şaguna pentru apărarea copiilor săi şi a credinţei strămoşeşti, (Ιστορικά ντοκουµέντα: Α Έγγραφα σχετικά µε τον αγώνα της Αναστασίας Σαγκούνα για την υϖεράσϖιση των ϖαιδιών της και της ϖίστης των ϖρογόνων), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 41, 1910, τεύχ. 4, σσ , (ρουµανικά). Lupaş - Vlasiu, Marina, Aspecte din Istoria Transilvaniei, (Πτυχές της ιστορίας της Τρανσυλβανίας), εκδ. România Press, Bucureşti 2001, (ρουµανικά). Lupşa, Ştefan, Catolicismul şi românii din Ardeal şi Ungaria pânâ la 1556, (Ο Καθολικισµός και οι Ρουµάνοι του Ardeal και της Ουγγαρίας µέχρι το 1556), Cernăuţi 1929, (ρουµανικά).

218 218 Του ιδίου, Inceputul arhipăstoriei ardelene a lui Dionisie Navacovici, (Οι αρχές της αρχιϖοιµαντορίας στο Ardeal του Dionisie Navacovici), στον τόµο: «Biserica şi probleme vremii», (Η εκκλησία και τα ϖροβλήµατα της εϖοχής), Sibiu 1947, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Biserica ardeleană şi unirea, în anii , (Η εκκλησία του Ardeal και η ένωση, τα έτη ), ϖεριοδ. Β.Ο.R., έτος 1948, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Biserica ardeleană şi unirea din anii , (Η εκκλησία του Ardeal και η ένωση, τα έτη ), Bucureşti 1949, ϖεριοδ. B.O.R., στα τεύχη 9-10, (1948), 1-2 (1949), (ρουµανικά). Του ιδίου, Biserica ardeleană şi unire din anii , (Η εκκλησία του Ardeal και η ένωση µεταξύ ), Bucureşti 1949, (ρουµανικά). Του ιδίου, Unirea ardeleană în 1701, după întoarcerea lui Atanasie din Viena, (Η ένωση του Ardeal το 1701, µετά την εϖιστροφή του Αθανασίου αϖό τη Βιέννη), Sibiu 1949, (ρουµανικά). Lupu, Nicolae, Episcopul Ioan Bob, (Ο εϖίσκοϖος Ιωάννης Bob), Blaj 1944, (ρουµανικά). Macrea, M., Viaţa în Dacia romană, (Η ζωή στη ρωµαϊκή ακία), Bucureşti 1969, (ρουµανικά). Maior, Liviu, Români şi unguri, ( Ρουµάνοι και Ούγγροι), Bucureşti 1998, (ρουµανικά). Manea, Mihai - Pascu, Adrian - Teodorescu, Bogdan, Istoria românilor, din cele mai vechi timpuri până la Revoluţia din 1821, (Ιστορία των Ρουµάνων αϖό την αρχαιότητα και µέχρι την εϖανάσταση του 1821), εκδ. Didactica şi Pedagogica, Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Mangra, Vasile, Şaguna ca organizator constituţional, (Ο Σαγκούνα ως συνταγµατικός διοργανωτής), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά).

219 219 Marcu, Grigorie, Sfînta Scriptură în pom Romînesc, 100 de ani de la apariţia Bibliei lui Şaguna, (Η Αγία Γραφή στο ρουµανικό κλάδο, 100 χρόνια αϖό τη δηµοσίευση της βίβλου του Σαγκούνα), ϖεριοδ. M.A., έτ. IΙI, 1958, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Marga, Irimie, Andrei Şaguna, canonist şi organizator bisericesc, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα, κανονολόγος και εκκλησιαστικός διοργανωτής), ϖεριοδ. «Τransilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5, 6, σσ , (ρουµανικά). Marica, G.E., Ideologia generaţiei române de la 1848 din Transilvania, (Η ιδεολογία της ρουµανικής γενιάς του 1848 στην Τρανσυλβανία), Bucureşti 1968, (ρουµανικά). Mârza, Iacob, Gramatica lui Andrei Şaguna, (Η γραµµατική του Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Limba Română», έτ. 20, 1971, τεύχ. 1, σσ , (ρουµανικά). Matei, I., Opera şcolară a Mitropolitului Şaguna, (Το εκϖαιδευτικό έργο του µητροϖολίτη Σαγκούνα), Biblioteca Asociaţiei Mirenilor Frăţia Ortodoxă Românâ Cluj Braşov, εκδ. Tipografia Artra, Braşov 1944, (ρουµανικά). Matei, Pamfil, ASTRA şi rolul ei în cultura naţională ( ), (Η ASTRA και ο ρόλος της στον εθνικό ϖολιτισµό), Cluj-Napoca 1986, (ρουµανικά). Mateiu, I., Cercetări privitoare la constituţia bisericii ortodoxe din Ardeal, (Έρευνες για το σύνταγµα της Ορθόδοξης εκκλησίας του Ardeal), εκδ. Tipografia Dr. S. Bornemisa, Cluj 1922, (ρουµανικά). Του ιδίου, Contribuţiuni la istoria dreptului bisericesc, (Συµβολή στην ιστορία του εκκλησιαστικού δικαίου), τ. 1, εκδ. Tipografia Cărţilor Bisericeşti, Bucureşti 1922, (ρουµανικά). Του ιδίου, Probleme de drept bisericrsc, (Ζητήµατα εκκλησιαστικού δικαίου), Cluj 1922, (ρουµανικά). Του ιδίου, Şaguna şi restaurarea Mitropoliei transilvane, (Ο Σαγκούνα και η εϖανίδρυση της µητρόϖολης Τρανσυλβανίας), εκδ. Tipografia

220 220 Arhidiacezană, (Biblioteca Asociaţiei Mirenilor Frăţia Ortodoxă Română F.O.R, Cluy-Braşov), Sibiu 1943, (ρουµανικά). Maurer, J., Cardinal Leopold Graf Kollonitsch, Primas von Ungarn, (Ο καρδινάλιος Λεωϖόλδος Graf Kollonitsch, ϖριµάτος Ουγγαρίας), Innsbruch 1887, (γερµανικά). Memoriile Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andrei Şaguna din anii , (Τα αϖοµνηµονεύµατα του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα αϖό τα έτη ), εκδ. Tipografia Arhidiecezană, Sibiu 1923, (ρουµανικά). Meteş, Ştefan, Relaţiile Mitropolitului Andrei Şaguna cu Românii din Principatele române, (Οι σχέσεις του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα µε τους Ρουµάνους των ρουµανικών ϖριγκιϖάτων), εκδ. Editura Librăriei Diecezane, Arad 1925, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Bisericii Româneşti din Transilvania, (Η ιστορία της ρουµανικής εκκλησίας της Τρανσυλβανίας), τ. 1, Sibiu 1935, (ρουµανικά). Του ιδίου, Episcopul Dionisie Novacovici, (Ο εϖίσκοϖος Dionisie Navacovici), ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. XVIII, 1973, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Miclea, Ion - Florinescu, Radu, Ceto-dacii, (Οι Γετοδακοί), εκδ. Meridiane, Bucureşti 1980, (ρουµανικά). Micle, Veniamin, Preocupările omiletice ale Mitropolitului Andrei Şaguna, (Οι δραστηριότητες στην οµιλιτική του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. M.O., έτ. XXV, 1973, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Micu, Samuil, Scurtă cunoştinţă a istorii românilor, (Συνοϖτική γνώση της ιστορίας των Ρουµάνων), εκδ. Ştiinşifică, Bucureşti 1963, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Românilor, (Η ιστορία των Ρουµάνων), τ. 1, εκδ. Vitorul Românesc, Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Românilor, (Η ιστορία των Ρουµάνων), τ. 2, εκδ. Viitorul Românesc, Bucureşti 1995, (ρουµανικά).

221 221 Mihălcescu, Irineu, Organizaţiunea bisericească şi şcolară a lui Şaguna, (Η εκκλησιαστική και σχολική διοργάνωση του Σαγκούνα), ϖεριοδ. C.L., έτ. XLII, 1908, τεύχ. 12, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Bisericii Române, (Ιστορία της ρουµανικής εκκλησίας), Bucureşti 1935, (ρουµανικά). Mladin, Nicolae, Teologia morală, (Η ηθική θεολογία), ϖεριοδ. M.A., έτ. VI, 1961, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Moraru, Alexandru, Mitropolitul Andrei Şaguna exponent al spiritualităţii româneşti din Transilvania, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα εκϖρόσωϖος της ρουµανικής ϖνευµατικότητας της Τρανσυλβανίας), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Viaţa creştina oglindită în cuvântările Mitropolitului Andrei Şaguna la sărbătorile mari, (Ο χριστιανικός βίος, όϖως καθρεϖτίζεται στις οµιλίες του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα στις µεγάλες εορτές), ϖεριοδ. «Studia Universitatis Babeş-Bolyai. Theologia Ortodoxa», έτ. XL, 1995, τεύχ. 1-2, σσ , (ρουµανικά). Moraru, Alexandru Gaină, Activitatea culturală a Mitropolitului Andrei Şaguna, (Η ϖολιτιστική δραστηριότητα του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. G.B., έτ. XXXV, 1976, τεύχ. 1-2, σσ , (ρουµανικά). Moruşca, Pompei, Pastoralele lui Şaguna, (Οι ϖοιµαντορικές εϖιστολές του Σαγκούνα), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Moţu, Ιancu, Dacia provincia Augusti, (Η δακική εϖαρχία του Αυγούστου), εκδ. Corint, Bucureşti 2004, (ρουµανικά). Muntean, Ioachim, Amintiri din viaţa Mitropolitului Şaguna, Şaguna şi Pantazi, (Αναµνήσεις αϖό τη ζωή του µητροϖολίτη Σαγκούνα, Σαγκούνα και Pantazi), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, τεύχ. 6-7, iunie-iulie 1923, σσ , (ρουµανικά).

222 222 Mureşanu, Aurel A., Simion Bărnuţiu în preajma marei adunari naţionale a Românilor din Ardeal şi Ungaria din 3/15 mai 1848, (Ο Συµεών Bărnuţiu ϖαραµονές της µεγάλης εθνικής συνέλευσης των Ρουµάνων του Ardeal και της Ουγγαρίας στις 3/15 Μαΐου 1848), Sibiu 1921, (ρουµανικά). Murgu, E., Scrieri, (Συγγράµµατα), Bucureşti 1969, (ρουµανικά). Muşat, Mircea - Ardeleanu, Ion, De la statul geto-dac la statul român, (Αϖό το γετοδακικό κράτος στο ρουµανικό κράτος), εκδ. Stiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1983, (ρουµανικά). Năsturel, P., Aşezarea oraşului Vicina şi ţărmul de apus al Mării Negre în lumina unui portulan grec, (Η τοϖοθεσία της ϖόλης Βιτσίνα και η δυτική ακτή της Μαύρης Θάλασσας σε έναν ελληνικό ναυτικό χάρτη), ϖεριοδ. «Studii şi Cercetări de istorie veche», έτ. VIII, 1957, τεύχ. 1-4, σσ , (ρουµανικά). Neamţu, G., Revoluţia românilor din Transilvania , (Η εϖανάσταση των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας ), Cluj-Napoca 1996, (ρουµανικά). Netea, Vasile, George Bariţiu. Viaţa şi activitatea sa, (Γεώργιος Bariţiu. Η ζωή και η δράση του), Bucureşti 1966, (ρουµανικά). Του ιδίου, Proiectele de statut ale Asociaţiei transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, (Τα σχέδια για το καταστατικό του Τρανσυλβανικού συλλόγου για τη λογοτεχνία και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού), ϖεριοδ. «Revista muzeelor», έτ. 1970, τεύχ. 3, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Legături între Arhiepiscopia Sibiului şi românii de peste Carpaţi, (Σχέσεις µεταξύ της αρχιεϖισκοϖής του Sibiu και των Ρουµάνων στην άλλη ϖλευρά των Καρϖαθίων) στο: «Αrhiepiscopia Sibiului, Pagini de Istorie», Sibiu 1981, σσ , (ρουµανικά). Nica, Marcela, Istoria românilor. Sinteze, (Ιστορία των Ρουµάνων. Συνθέσεις), εκδ. Mondan, Bucureşti 1994, (ρουµανικά).

223 223 Nicolae, Mitropolitul Ardealului, Andrei, tu n-ai murit, (Ανδρέα, εσύ δεν ϖέθανες), εφηµ. T.R., έτ. 121, 15 iunie 1973, φύλ , σ. 1, (ρουµανικά). Nicolescu, Αurel, Scoala ardeleana şi limba româna, (Η σχολή του Ardeal και η ρουµανική γλώσσα), εκδ. Stiinţifica, Bucureşti 1971, (ρουµανικά). Niculescu, Aneta, Legăturile dintre Andrei Şaguna, mitropolitul Ardealului şi Sfântul Calinic de la Cernica, episcopul Râmnicului, (Οι σχέσεις του Ανδρέα Σαγκούνα, µητροϖολίτη του Ardeal, µε τον Άγιο Καλλίνικο της Cernica, εϖισκόϖου του Râmnic), στον τόµο: «Astra de ani de la înfiinţare», (ASTRA χρόνια αϖό την ίδρυση), Sibiu 1992, (ρουµανικά). Nilles N., S.I., Symbolae ad illustrandum historiam Ecclesiae orientalis, (Σύµβολα στην ένδοξη ιστορία της ανατολικής εκκλησίας), τ. 1, 1885, (γαλλικά). Nistor, Ion, Istoria bisericii din Bucovina, (Η ιστορία της εκκλησίας της Bucovina), Bucureşti 1916, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Românilor, (Ιστορία των Ρουµάνων), τ. 1, εκδ. Editura Biblioteca Bucureştilor, Bucureşti 2002, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Românilor, (Ιστορία των Ρουµάνων), τ. 2, εκδ. Editura Biblioteca Bucureştilor, Bucureşti 2002, (ρουµανικά). Notiţe despre întâmplările contimporane, (Σηµειώσεις για σύγχρονα γεγονότα), Sibiu 1913, (ρουµανικά). Onciul, Dimitrie, Românii în Dacia Traiană până la întemeierea Principatelor, (Οι Ρουµάνοι στη ακία του Τραϊανού µέχρι την ίδρυση των ϖριγκιϖάτων), Bucureşti 1902, (ρουµανικά). Oţetea, Andrei, Istoria poporului român, (Η ιστορία τoυ ρουµανικού λαού), εκδ. Stiinţifică şi Enciclopedică, Bucureşti 1985, (ρουµανικά). Păcurariu, Mircea, 100 de ani de la reînfiinţarea Mitropoliei Ardealului, (100 χρόνια αϖό την αναστήλωση της µητρόϖολης του Ardeal), ϖεριοδ. M.A., έτ. IX, 1964, τεύχ , σσ , (ρουµανικά).

224 224 Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα), ϖεριοδ. M.A., έτ. XIII, 1968, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Preoţimea hunedoreană sprijinitoare a năzuinţelor poporului în cursul veacurilor, (Ο κλήρος της hunedoreană, υϖοστηρικτής των ϖόθων του λαού κατά τους αγώνες), ϖεριοδ. Μ.Β., έτ. VIII, 1968, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, 100 de ani de la moartea mitropolitului Andrei Şaguna, (100 χρόνια αϖό το θάνατο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. Β.Ο.R., έτ. XCI, 1973, τεύχ. 7-8, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Cîteva consideraţii cu privire la proclamarea autocefaliei şi la înfiinţarea Patriarhiei Bisericii Ortodoxe Române, (Κάϖοιες σκέψεις σχετικά µε την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου και την ίδρυση του Πατριαρχείου της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας), ϖεριοδ. Μ.Β., έτ. ΧΧV, 1975, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Cultura teologică românească între anii , (Ο ρουµανικός θεολογικός ϖολιτισµός µεταξύ των ετών ), ϖεριοδ. S.T., έτ. XXVII, 1975, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, 200 de ani de învăţamînt teologic la Sibiu, (200 χρόνια θεολογικής εκϖαίδευσης στο Sibiu), Sibiu 1986, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoria Bisericii Ortodoxe Române, (Η ιστορία της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας), εκδ. Σοφία, Bucureşti 2000, (ρουµανικά). Του ιδίου, Scurtă istorie a bisericii Ortodoxe Române, (Σύντοµη ιστορία της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας), εκδ. Dacia, Cluj-Napoca 2002, (ρουµανικά). Του ιδίου, Andrei Şaguna-activitatea editorială, (Ανδρέας Σαγκούνα εκδοτική δραστηριότητα), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Andrei Şaguna, îndrumător al învăţământului teologic sibian, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα, καθοδηγητής της θεολογικής εκϖαίδευσης του Sibiu), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά).

225 225 Pâclişanu, Zenovie, Din istoria bisericească a românilor ardeleni. Teologul vlădicilor uniţi ( ), (Αϖό την εκκλησιαστική ιστορία των Ρουµάνων του Ardeal. Ο θεολόγος των Ουνιτών εϖισκόϖων ), εκδ. Cultura Naţională, Bucureşti 1923, (ρουµανικά). Pandrea, Petre, Filosofia politico-juridică a lui Simion Bărnuţiu, (Η ϖολιτική νοµική φιλοσοφία του Συµεών Bărnuţiu), Bucureşti 1935, (ρουµανικά). Pantazi, Radu, Simion Bărnuţiu. Opera şi gîndirea, (Ο Συµεών Bărnuţiu. Έργο και σκέψη), Bucureşti 1967, (ρουµανικά). Papahagi, Valeriu, Familia Şaguna în documente veneţiene din secolul al XVIII-lea, (Η οικογένεια Σαγκούνα σε ενετικά ντοκουµέντα του ΙΗ αιώνα), ϖεριοδ. «Revista Istorică», έτ. 1932, τεύχ. 1-3, σσ. 1-35, (ρουµανικά). Papuc, Gh., Din trcutul Bisericii şi patrici noastre, întru pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna, la 175 de ani de la naşterea sa, (Αϖό το ϖαρελθόν της εκκλησίας και της ϖατρίδας µας, στη µνήµη του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα, 175 χρόνια αϖό τη γέννησή του), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1984, τεύχ. 1-2, σσ , (ρουµανικά). Paribeni, Roberto, Traian Preabunul împărat, (Τραϊανός, ο ϖολύ καλός αυτοκράτορας), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ τεύχ. 18, σσ , (ρουµανικά). Partoşanu, Daniil, Umbra lui Şaguna printre castanii de la Vârşeţ, (Η σκιά του Σαγκούνα ανάµεσα στις καστανιές του Vârşeţ), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Parvan, Vasile, Dacia, ( ακία), τ. 1 (1924), τ. 2 (1925), εκδ. Cultura Naţionala, Bucureşti, (ρουµανικά). Pârvu, Constantin, Organizarea şi dezvoltarea bisericii Ortodoxe Române în spiritul autonomiei şi autocefaliei, Viaţa şi organizarea bisericească în Transilvania (începuturi şi pânâ în evul mediu), (Η διοργάνωση και η εξέλιξη της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας στο ϖνεύµα της αυτονοµίας και του αυτοκεφάλου. Η εκκλησιαστική ζωή και διοργάνωση στην Τρανσυλβανία αϖό τις αρχές µέχρι το Μεσαίωνα ), στον τόµο: «Autocefalie, Patriarhie,

226 226 Slujire Sfântâ, momente aniversare în Biserica Ortodoxă Românâ 1995», (Αυτοκέφαλο, Πατριαρχείο, Θεία Λειτουργία, εορταστικές στιγµές της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας 1995), εκδ. Editura institutului Biblic şi de Misiune al Bisericii Ortodoxe Române, Bucureşti 1995, σσ , (ρουµανικά). Petolescu, C.C., Scurtă istorie a Daciei romane, (Εϖιτοµή της ιστορίας της ρωµαϊκής ακίας), Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Petre, Zoe, Practica nemuririi, o lectură critică a izvoarelor greceşti referitoare la geţi, (Η ϖρακτική της αθανασίας, µια κριτική ανάγνωση των ελληνικών ϖηγών ϖου αναφέρονται στους Γέτες), εκδ. Polirom, Bucureşti 2004, (ρουµανικά). Platon, Gheorghe, Geneza revoluţiei române de la 1848, (Η γέννεση της ρουµανικής εϖανάστασης του 1848), Iaşi 1980, (ρουµανικά). Plămănteală, Antonie, Momentul Andrei Şaguna în istoria şi cultura Transilvaniei, cu prilejul aniversării a 175 ani de la naştere, (Το µνηµείο Ανδρέα Σαγκούνα στην ιστορία και τον ϖολιτισµό της Τρανσυλβανίας, µε την ευκαιρία του εορτασµού των 175 χρόνων αϖό τη γέννησή του), ϖεριοδ. M.A., έτ. XXIX, 1984, τεύχ. 1-2, σσ. 7-18, (ρουµανικά). Του ιδίου, Momentul Şaguna-în istoria Bisericii Transilvaniei, (Η εϖοχή του Σαγκούνα στην ιστορία της εκκλησίας της Τρανσυλβανίας), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ (ρουµανικά). Pompiliu, Teodor, Andrei Şaguna, om de cultură şi acţiune, (Ανδρέας Σαγκούνα, άνθρωϖος του ϖολιτισµού και της δράσης), ϖεριοδ. M.I., έτ. XVI, τεύχ. 6, iunie 1982, σσ , (ρουµανικά). Pop, Al, Dezbinarea în Biserica românească din Ardeal, (Ο διχασµός στη ρουµανική εκκλησία του Ardeal), Bucureşti 1921, (ρουµανικά).

227 227 Pop, Ştefan, In jurul hirotonirii a doua a lui Atanasie Anghel, (Περί της δευτέρας χειροτονίας του Αθανασίου Anghel), ϖεριοδ. C.C., έτ. III, 1913, τεύχ. 15, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Gramatica română a lui Şaguna: Vârşat, 1843, (Η ρουµανική γραµµατική του Σαγκούνα: Vârşat, 1843), ϖεριοδ. «Foaia Diecezană (Caransebeş)», έτ. 38, 1923, τεύχ. 27, σσ. 2-3, (ρουµανικά). Popa, Mircea, Andrei Şaguna omul de la răscrucea istoriei, (Ανδρέας Σαγκούνα ο άνθρωϖος στο σταυροδρόµι της ιστορίας), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Pope a, Nicolau, Vechi a Metropolia ortodosa romana a Transilvaniei. Suprimerea şi restaurarea ei, (Η ϖαλαιά Ορθόδοξη ρουµανική µητρόϖολη της Τρανσυλβανίας. H κατάργηση και η αναστήλωσή της), εκδ. Tiparul Tipografiei lui S. Filtsch (W. Krafft), Sabiniu 1870, (ρουµανικά). Του ιδίου, Escelentia Sea Archiepiscopului şi Metropolitul Andreiu Baron de Siagun a, (Η εξοχότητα του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη Ανδρέα βαρώνου ντε Σαγκούνα), στην εφηµ. Τ.R., έτ. ΧΧΙ, 15/27 Iuliu 1873, φύλ. 57, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, (Ο αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα), εκδ. Tipariul Τipografiei Αrchidiecesane, Sibiiu 1879, (ρουµανικά). Του ιδίου, Istoricul fondurilor Arhidiecezei, (Το ιστορικό των κεφαλαίων της αρχιεϖισκοϖής), στο: «Protocolul Sinodului Arhidiecezei, pe anul 1883», (Το ϖρωτόκολλο της συνόδου της αρχιεϖισκοϖής για το έτος 1883), Sibiu 1883, (ρουµανικά). Του ιδίου, Memorialul Arhiepiscopului şi Mitropolitului Andreiu baron de Şaguna, sau luptele naţionale politice ale Românilor , (Τα αϖοµνηµονεύµατα του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη Ανδρέα βαρώνου Σαγκούνα ή οι εθνικοί ϖολιτικοί αγώνες των Ρουµάνων), τ. 1, εκδ. Institutul Tipografic, Sibiu 1889, (ρουµανικά). Του ιδίου, Urzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatură şi cultura poporului român, (Ο Σχεδιασµός και η ίδρυση του Τρανσυλβανικού

228 228 συλλόγου για τη λογοτεχνία και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού), ϖεριοδ. «Foaia diecezană», Caransebeş, έτ. XIII, τεύχ. 8, 23 februarie 1897, σσ. 7-21, (ρουµανικά). Του ιδίου, Archiepiscopul şi Mitropolitul Andreiu Baron de Şaguna, (Ο αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα), Οµιλία ϖου εκφωνήθηκε στις 13 Μαρτίου 1900 στην ρουµανική ακαδηµία. Πρακτικά της Academia Română, εκδ. Institutul de Αrte Grafice Carol Gobl, Bucuresci 1900, (ρουµανικά). Popescu, Emilian, Theophilus Gothiae, episcop în Crimeea ori la Dunărea de jos, (Ο Γότθος Θεόφιλος, εϖίσκοϖος στην Κριµαία ή στον κάτω ούναβη), ϖεριοδ. S.T., έτ. XXXIX, 1987, τεύχ. 5, σσ , (ρουµανικά). Popescu, M., Documente inedite privitoare le istoria Transilvaniei între , (Ανέκδοτα ντοκουµέντα σχετικά µε την ιστορία της Τρανσυλβανίας το διάστηµα ), Bucureşti 1929, (ρουµανικά). Popescu, Theodor M., Necesitatea studiilor istorice şi patristice în Biserica Ortodoxă, (Η αναγκαιότητα των ιστορικών και ϖατερικών σϖουδών στην Ορθόδοξη εκκλησία), Bucureşti 1941, (ρουµανικά). Toυ ιδίου, Biserica mărturisitoare, (Η εκκλησία των µαρτύρων), Bucureşti 1995, (ρουµανικά). Popovici, D., Ideologia literară a lui I. Heliade Rădulescu, (Η συγγραφική ιδεολογία του I. Heliade Rădulescu), Bucureşti 1935, (ρουµανικά). Popp, Vasile, Disertaţie despre tipografiile româneşti, (Πραγµατεία ϖερί των ρουµανικών τυϖογραφείων), Sibiu 1838, (ρουµανικά). Predescu, Lucian, Enciclopedia României, (Εγκυκλοϖαίδεια της Ρουµανίας), εκδ., Εditura Saeculum, Editura Vestala, Bucureşti 1999, (ρουµανικά). Prodan, D., Supplex Libellus Valachorum, (Παρακλητικό βιβλίο των Βαλάχων), Bucureşti 1984, (ρουµανικά). Protase, Dumitru, Autohtonii în Dacia, (Οι αυτόχθονες στη ακία), Bucureşti 1980, (ρουµανικά).

229 229 Protocolul congrasului naţional bisericesc pe anul 1868, (Το ϖρωτόκολλο της εθνικής εκκλησιαστικής συνέλευσης για το 1868), Sibiu 1868, (ρουµανικά). Protocolul congresului naţional bisericesc român 1870, (Το ϖρωτόκολλο της εθνικής εκκλησιαστικής συνέλευσης για το 1870), Sibiu 1870, (ρουµανικά). Prundus, Augustin - Silvestru. Plaianu, Clemente, Catolicism şi Ortodoxie Românească, (Καθολικισµός και ρουµανική Ορθοδοξία), εκδ. Viaţa Creştină, Cluj-Napoca 1994, (ρουµανικά). Pufulete, Silviu - Petre, Actualitatea operei canonice a mitropolitului Andrei Şaguna, (Η εϖικαιρότητα του κανονικού έργου του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. S.T., έτ. 1973, τεύχ. 7-8, σσ , (ρουµανικά). Puşcariu, Ioan cavaler de, Reminiscenţie din anul 1860 de un contemporan, (Αναµνήσεις για το έτος 1860 αϖό έναν σύγχρονο), Sibiu 1897, (ρουµανικά). Puşcariu, Ilarion, Documente pentru limbă şi istorie, (Ντοκουµέντα για τη γλώσσα και την ιστορία), τ. 1, Sibiu 1889, (ρουµανικά). Του ιδίου, Mitropolia românilor ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Studiu istoric despre reînfiinţarea Μitropoliei dimpreună cu o colecţiune de acte, (Η µητρόϖολη των Ορθόδοξων Ρουµάνων της Ουγγαρίας και της Τρανσυλβανίας. Ιστορική µελέτη για την εϖανίδρυση της µητρόϖολης, µε συλλογή εγγράφων), εκδ. Tiparul Tipografiei Arhidiecezane, Sibiu 1900, (ρουµανικά). Puscariu, Ilarion - Cristea, Elie Miron - Voileanu, Matei, Biserica catedrală de la Mitropolia Ortodoxă Românâ în Sibiu. Istoricul zidirii , (Ο καθεδρικός ναός της Ορθόδοξης ρουµανικής µητρόϖολης στο Sibiu. Το ιστορικό της ανέγερσής του ), Sibiu 1908, (ρουµανικά). Radu, Dumitru Gh., Autocefelia Bisericii Ortodoxe Române, (Το αυτοκέφαλο της Ορθόδοξης ρουµανικής εκκλησίας), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1976, σσ , (ρουµανικά).

230 230 Radu, S., Din activitatea mitropolitului Şaguna, (Αϖό τη δραστηριότητα του µητροϖολίτη Σαγκούνα), εφηµ., T.R., έτ. 121, 1973, φύλ , σ. 1, (ρουµανικά). Rămureanu, Ioan, Mitropolia Vicinei şi rolul ei în păstrarea Ortodoxiei în ţinuturile româneşti, (Η µητρόϖολη της Βιτσίνα και ο ρόλος της στη διαφύλαξη της Ορθοδοξίας στις ρουµανικές ϖεριοχές), στον τόµο: «De la Dunăre la Mare. Mărturii istorice şi monumente de artă creştină», (Αϖό το ούναβη στη Μαύρη Θάλασσα. Ιστορικές µαρτυρίες και µνηµεία χριστιανικής τέχνης), Galaţi , σσ , (ρουµανικά). Rannicher, Iacob, Die Thatigkeit der Diocezan Druckerei in Hermannstadt, 1855, (γερµανικά). Răşinăreanul, Visarion, Invingător şi niciodată înfrînt, (Νικητής και ϖοτέ νικηµένος), ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Andrei Şaguna şi şcoala, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και το σχολείο), ϖεριοδ. «Τransilvania», έτ. 2003, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Mitropolitul Andrei Şaguna ca predicator, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα ως οµιλιτής) στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Regman, Nicolae, Figuri din trecutul cultural al Ardealului, (Πρόσωϖα αϖό το ϖολιτιστικό ϖαρελθόν του Ardeal), Sibiu 1938, (ρουµανικά). Reli, Simion, Originea şi vechimea creştinismului la români, (Η καταγωγή και η ϖαλαιότητα του Χριστιανισµού στους Ρουµάνους), Cernăuţi 1937, (ρουµανικά). Rezachevici, Constantin, Constantin Brancoveanu, (Κωνσταντίνος Μϖρανκοβεάνου), εκδ. Militara, Bucureşti 1989, (ρουµανικά). Rossi, L., Trajian s column and the Dacia Wars, (Η στήλη του Τραϊανού και οι δακικοί ϖόλεµοι), χ.τ., 1971, (αγγλικά). Roşca, Eusebius R., Monografia Institului seminarial teologic-pedagogic «Andreian», (Η µονογραφία του ιερατικού θεολογικού-ϖαιδαγωγικού ινστιτούτου Andreian ), Sibiu 1911, (ρουµανικά).

231 231 Roşescu, Ioan - Gheorghe, Principiu autonomiei şi principiul autocefaliei în opera mitropolitului Andrei Şaguna, (Η αρχή της αυτονοµίας και η αρχή του αυτοκεφάλου στο έργο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. M.B., έτ. 1983, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Săsăujan, Mihai, Note de jurnal ale episcopului Andrei Şaguna-Viena (15 octombrie iulie 1851), (Σηµειώσεις αϖό το ηµερολόγιο του εϖισκόϖου Ανδρέα Σαγκούνα Βιέννη 15 Οκτωβρίου Ιουλίου 1851 ), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Schaferdick, Kunt, Wulfila Worn Bischof von Gothien zum Gotenbischof, ϖεριοδ. «Zeitschrift fur Kirchengeschichte», έτ. 1979, τεύχ. 90, σσ , (γερµανικά). Scriban, Iuliu, Vechile Omiletici româneşti, (Οι ϖαλαιές ρουµανικές οµιλιτικές), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. XLVI, 1928, σσ , (ρουµανικά). Scriban, Teoctist, Omiletica sau ştiinţa despre literatura bisericească, (Η οµιλιτική ή η εϖιστήµη για την εκκλησιαστική βιβλιογραφία) τ. 1, Iaşi 1856, (ρουµανικά). Secelea, Constantin, Dreptul canonic în literatura românească: I. Opera lui Andrei baron de Şaguna, (Το κανονικό δίκαιο στη ρουµανική βιβλιογραφία: Α Το έργο του Ανδρέα βαρώνου Σαγκούνα), στη σειρά: «Cercetări istorice», τ. 2-3, Iaşi , (ρουµανικά). Serbănescu, Niculae, Mitropolitul Teodosie al Tării Româneşti ( , ), (Ο µητροϖολίτης Θεοδόσιος της Ρουµανικής Χώρας , ), ϖεριοδ. S.T., έτ. ΙV, 1952, τεύχ. 5-6, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Titulatura Mitropoliţilor, jurisdicţia, Moratele şi resedinţele Mitropoliei Ungrovlăhiei, (Οι τίτλοι των µητροϖολιτών, η δικαιοδοσία και οι έδρες της µητρόϖολης Ουγγροβλαχίας), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXVII, 1959, τεύχ. 7-10, σσ , (ρουµανικά).

232 232 Simionescu, I., Mitropolit Andrei Şaguna , (Μητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα ), στο: «Oameni Aleşi. Românii», (Εκλεκτοί άνθρωϖοι. Οι Ρουµάνοι), τ. 2, Bucureşti 1938, σσ , (ρουµανικά). Sincai, Gheorghe, Hronica Românilor, (Τα χρονικά των Ρουµάνων), τ. 2, Bucureşti 1969, (ρουµανικά). Του ιδίου, Cronoca românilor şi a altor neamuri, (Τα χρονικά των Ρουµάνων και άλλων εθνών), τ. 3, Bucureşti 1985, (ρουµανικά). Slavici, Ioan, Opera, (Έργα), εκδ. Minerva, Bucureşti 1981, τ. X, σσ , (ρουµανικά). Smallwood, M.E., Documents illustrating the principates of Nerva, Trajian and Hadrian, (Ντοκουµέντα ϖερί των ϖριγκιϖάτων των Νέρβα, Τραϊανού και Αδριανού), Cambrige 1966, (αγγλικά). Sofronie, Mihai, Arhiereul Andrei Şaguna şi Astra, (Ο αρχιερέας Ανδρέας Σαγκούνα και ο ASTRA), ϖεριοδ. M.A., έτ. XXXII, 1987, σσ , (ρουµανικά). Someşan, Maria, Începuturile bisericii Române unite cu Roma, (Οι αρχές της ενωµένης µε τη Ρώµη ρουµανικής εκκλησίας), εκδ. All Educational, Βucureşti 1999, (ρουµανικά). Stan, A., Revoluţia română de la 1848, (Η ρουµανική εϖανάσταση του 1848), Bucureşti 1987, (ρουµανικά). Stan, Liviu, Dreptul în gândirea românească, (Το δίκαιο στη ρουµανική σκέψη), Braşov 1943, (ρουµανικά). Stanca, Sebastian, Viaţa şi activitatea episcopului Vasile Moga , (Η ζωή και το έργο του εϖισκόϖου Βασιλείου Moga), Cluj 1938, (ρουµανικά). Stăniloae, Dumitru, In memoria Mitropolitului Andrei Şaguna, (Στη µνήµη του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «Pomenirea Mitropolitului Andrei Şaguna», (Η µνηµόνευση του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), Sibiu 1933, (ρουµανικά).

233 233 Του ιδίου, în zadar, Statul Organic e Şagunian, (Μάταια: το οργανικό καταστατικό είναι του Σαγκούνα), Sibiu 1933, εκδ. Tiparul Tipografiei Arhidiecezane, (ρουµανικά). Του ιδίου, Lupta şi drama lui Inocentiu Micu Clain, (Ο αγώνας και το δράµα του Ιnocentiu Micu-Klein), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVIII, 1968, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Uniatismul din Transilvania încercare de dezmembrare a poporului Român, (Ο ουνιτισµός της Τρανσυλβανίας, ϖροσϖάθεια διαµελισµού του ρουµανικού λαού), Bucureşti 1973, (ρουµανικά). Stere, C., Lecţii practice: Organizaţia bisericii în Ardeal, (Πρακτικά µαθήµατα: Η διοργάνωση της εκκλησίας του Ardeal), ϖεριοδ. «Viaţa Românească», έτ. 1909, τεύχ. 2, σσ , (ρουµανικά). Stinghe, Sterie, Documente privitoare la trecutul românilor din Schei ( ), (Ντοκουµέντα σχετικά µε το ϖαρελθόν των Ρουµάνων του Schei ), τ. 1, Braşov 1901, (ρουµανικά). Streza, Laurenţiu, Însemnări asupra operei canonice a Mitropolitului Andrei Şaguna, (Σηµειώσεις για το κανονικό έργο του µητροϖολιτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Suciu, Coriolan, Crâmpeie din procesul dintre profesorii de la Blaj şi episcopul Lemeni ( ), (Αϖοσϖάσµατα αϖό τη δίκη των καθηγητών του Blaj και ο εϖίσκοϖος Lemeni ), Blaj 1838, (ρουµανικά). Suciu, Dumitru, Antecedentele dualismului Austro-Ungar şi lupta naţională a Românilor din Transilvania , (Η δράση της αυστροουγγρικής δυαρχίας και ο εθνικός αγώνας των Ρουµάνων της Τρανσυλβανίας ), εκδ. Albatros, Bucureşti 2000, (ρουµανικά). Suciu, I.D. - Popiţi, G., Relations serbo-roumaines dans l empire autrichien entre 1780 et 1850, (Οι σερβορουµανικές σχέσεις στην αυστριακή αυτοκρατορία αϖό το 1780 µέχρι το 1850), ϖεριοδ. «Revue Roumaine d Histoire», έτ. 1970, τεύχ. 2, σσ , (γαλλικά).

234 234 Sulică, N., Cea mai veche şcoală românească în cuprinsul României întregite, (Το ϖαλαιότερο ρουµανικό σχολείο της ενωµένης Ρουµανίας), Bucureşti, 1937, (ρουµανικά). Şaguna, Andreiu, Anthorismos sau Desluşiri comparative la dorinţele clerului din Bucovina, (Ανθορισµός ή συγκριτικές εξηγήσεις για τις εϖιθυµίες του κλήρου της Bucovina), Sibiu 1861, (ρουµανικά). Του ιδίου, Normativul conferinţelor învăţătoreşti, (Πίνακας των σχολικών διαλέξεων), Sibiu 1863, (ρουµανικά). Του ιδίου, Proiectul de un Regulamentu pentru organisarea trebiloru bisericesci, scolare şi fundationale romane de Relegea greco-orientale în Statele austriace, (Σχέδιο για έναν κανονισµό για τη διοργάνωση των ρουµανικών εκκλησιαστικών, σχολικών υϖοθέσεων και των άλλων ιδρυµάτων, ελληνοανατολικής θρησκείας των αυστριακών κρατών), Sibiu 1864, (ρουµανικά). Του ιδίου, Cuvântarea la deschiderea celui dintâi Congres naţional bisericesc, (Η οµιλία κατά την έναρξη της ϖρώτης εθνικής εκκλησιαστική συνέλευσης), ϖεριοδ. N.R.L., έτ. IV, σσ , (ρουµανικά). Şaguna, Dan Drosu, Străbunii Mitropolitul Andrei Baron de Şaguna, (Οι ϖρόγονοι του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ (ρουµανικά). Şerbănescu, Niculae, 1600 de ani de la prima mărturie documentară despre existenţa episcopiei Tomisului, (1600 χρόνια αϖό την ϖρώτη γραϖτή µαρτυρία για την ύϖαρξη της εϖισκοϖής Tomis), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVII, 1969, τεύχ. 9-10, σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Mitropolia Severinului, Şase sute de ani de la înfiinţare, (Η µητρόϖολη του Severin, 600 χρόνια αϖό την ίδρυσή της) ϖεριοδ. B.O.R., έτ. LXXXVIII, 1970, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Του ιδίου, Autocefalia bisericească şi independenţa naţională, (Το εκκλησιαστικό αυτοκέφαλο και η εθνική ανεξαρτησία), στον τόµο:

235 235 «Autocefalie, Patriarhie, Slujire Sfântâ, momente aniversare în Biserica Ortodoxă Românâ 1995», σσ , (ρουµανικά). Şesan, M., Despre creştinismul vechi carpatic, (Περί του ϖαλαιού Χριστιανισµού των Καρϖαθίων), ϖεριοδ. M.A., έτ. XIII, 1968, τεύχ. 7-8, σσ , (ρουµανικά). Şotropa, Virgil - Drăgan, Nicolae, Istoria şcoalelor năsăudene, (Ιστορία των σχολείων του Năsăud), Năsăud 1913, (ρουµανικά). Ştefanescu, Marin, Creştinism şi Patriotism, cu prilejul semicentenarului morţei lui Şaguna, (Χριστιανισµός και ϖατριωτισµός, µε την ευκαιρία της ηµιεκατονταετηρίδας αϖό το θάνατο του Σαγκούνα), ϖεριοδ. R.Τ., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά). Tambozi, Atena, Andrei Şaguna, ctitor şi mentor al şcololor româneşti, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα, κτίτορας και µέντορας των ρουµανικών σχολείων), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Της ιδίας, Andrei Şaguna şi Telegraful Ronân, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και ο ρουµανικός τηλέγραφος), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Της ιδίας, Scrierile Mitropolitului Andrei Şaguna, (Τα συγγράµµατα του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Tambozi, Atena Tambozi, George, Andrei Şaguna, repere biografice, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα, βιογραφικά σηµειώµατα), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind

236 236 oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Tambozi, Justin şi George, Anastasia Şaguna, Eroină a crendinţei străbune, (Αναστασία Σαγκούνα, ηρωίδα της ϖίστης των ϖρογόνων), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Των ιδίων, Andrei Şaguna şi lumina tiparului, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα και το φως του τυϖογραφείου), στον τόµο: «Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române», σσ , (ρουµανικά). Tambozi, Justin - Tambozi, Atena - Tambozi, George Justinian, Andrei Şaguna. Apostol al Românilor Ortodocşi din Ungaria şi Transilvania. Scrisoare privind oportunitatea sanctificării primului Mitropolit Ortodox Andrei Şaguna ( ). Adrestată Patriarhiei Române, εισαγωγή στον οµώνυµο τόµο, σσ , (ρουµανικά). Teodor, Corina, Andrei Şaguna-o retrospectivă istoriografică, (Ο Ανδρέας Σαγκούνα µια βιογραφική αναδροµή), στο: «Anuar II ( )», (Εϖετηρίδα Β, ), Cluj-Napoca 1999, σσ , (ρουµανικά). Της ιδίας, O completare necesară, Andrei Şaguna istoric al Bisericii, (Ένα αϖαραίτητο συµϖλήρωµα, ο Ανδρέας Σαγκούνα ιστορικός της εκκλησίας), στο: «Anuar III ( )», (Εϖετηρίδα Γ, ) Cluj-Napoca 1999, σσ , (ρουµανικά). «Testimonia», (Συλλογή), Constituţiile Aprobate Ale Transilvaniei 1653, (Τα εγκεκριµένα συντάγµατα της Τρανσυλβανίας 1653), εκδ. Dacia, Cluj- Napoca 1997, (ρουµανικά). Tincu-Velia, Nicolae, Istoriara bisericească politico-naţională a Romanilor peste tot, mai ales a celor ortodocşi orientale din Austria, (Η ϖολιτικο-εθνική

237 237 ιστορία των αϖανταχού Ρουµάνων και ιδιαίτερα των ανατολικών Ορθόδοξων της Αυστρίας), Sibiu 1865, (ρουµανικά). Todoran, Eugen, Documente istorice. Acte privitoare la reîntoarcerea lui A. Şaguna în sanul bisericii strămoşeşti, (Ιστορικά ντοκουµέντα. Έγγραφα σχετικά µε την εϖιστροφή του Α. Σαγκούνα στους κόλϖους της εκκλησίας των ϖρογόνων), ϖεριοδ. «Transilvania», έτ. 41, 1910, τεύχ. 6, σσ , (ρουµανικά). Tofană, Stelian, Biblia lui Şaguna sau fenomenul şagunian între actualitate şi uitare, (Η Βίβλος του Σαγκούνα ή το Σαγκουνικό φαινόµενο ανάµεσα στην εϖικαιρότητα και τη λησµονιά), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Toma, S., Un templu al culturii-colegiu Naţional Andrei Şaguna-150 de ani, (Ένας ναός του ϖολιτισµού το εθνικό κολλέγιο Ανδρέα Σαγκούνα 150 χρόνια), Braşov 2000, (ρουµανικά). Toth, Z.I., Az erdelyi roman nacionalizmus elso szazada, , Budapesta 1946, (ουγγρικά). Tulbure, Gheorghe, Activitatea literără a Mitropolitului Andreiu Şaguna, (Η συγγραφική δραστηριότητα του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), εκδ., Tiparul Τipografiei Αrhidiacezane, Sibiiu 1909, (ρουµανικά). Του ιδίου, Şcoala sătească din Ardeal în epoca lui Şaguna, (Το σχολείο του χωριού στο Ardeal την εϖοχή του Σαγκούνα), στο: «Satul şi şcoala», (Χωριό και σχολείο), Cluj 1937, (ρουµανικά). Tου ιδίου, Mitropolitul Şaguna, Opera Literară, Scrisori Pastorale, Circulări Şcolare, Diverse, (Ο µητροϖολίτης Ανδρέας Σαγκούνα. Συγγραφικό έργο, ϖοιµαντορικές εϖιστολές, σχολικές εγκύκλιοι, διάφορα), Seria Didactică, Nr. 9, εκδ. Τipografia Arhidiecezană, Sibiu 1938, (ρουµανικά). Vasile, Augustin, Reorganizarea bisericii ortodoxe Române din Transilvania în secolul al XIX-lea, (Η αναδιοργάνωση της ρουµανικής Ορθόδοξης εκκλησίας στην Τρανσυλβανία του 19 ου αιώνα), ϖεριοδ. B.O.R., έτ. 1989, τεύχ , σσ , (ρουµανικά).

238 238 Vasile, epicopul Oradiei, La o sută de ani de la moartea mitropolitului Andrei Şaguna, (100 χρόνια αϖό το θάνατο του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα), ϖεριοδ. «Indrumător Bisericesc», Sibiu 1973, σσ , (ρουµανικά). Vicovan, Ion, Activitatea filantropică a mitropolitului Andrei Şaguna reflectată în predici şi scrisori pastorale, (Η φιλανθρωϖική δραστηριότητα του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα, όϖως αναδεικνύεται αϖό τα κηρύγµατα και τις ϖοιµαντορικές εϖιστολές), στον τόµο: «În memoriam Mitropolitul Andrei Şaguna », σσ , (ρουµανικά). Vlad, Sofron - Păcurariu, Mircea, Istoria institutului teologic de grad universitar din Sibiu, (Ιστορία του θεολογικού ινστιτούτου ϖανεϖιστηµιακού εϖιϖέδου του Sibiu), ϖεριοδ. Μ.Α., έτ. VI, 1961, τεύχ , σσ , (ρουµανικά). Vlădescu, C.M., Armata romanâ în Dacia Inferior, (Ο ρουµανικός στρατός στην κάτω ακία), Bucureşti 1983, (ρουµανικά). Vulpe, Radu, Columna lui Traian. Monument al etnogenezei românilor, (Η στήλη του Τραϊανού, µνηµείο της εθνογέννεσης των Ρουµάνων), Bucureşti 1988, (ρουµανικά). Zotos, Dr., Dreptul canonic al Bisericii ortodoxe. De Monseigneurul Andreiu de Şaguna, arhiepiscop al Bisericii ortodoxe din Transilvania şi Ungaria, (Το κανονικό δίκαιο της Ορθόδοξης εκκλησίας, αϖό τον Σεβασµιώτατο Ανδρέα ντε Σαγκούνα, αρχιεϖίσκοϖο της Ορθόδοξης εκκλησίας της Τρανσυλβανίας και της Ουγγαρίας), ϖεριοδ. R.T., έτ. XIII, iunie-iulie 1923, τεύχ. 6-7, σσ , (ρουµανικά).

239 239 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α) Κείµενα 1. Αϖό τον λόγο του Ανδρέα Σαγκούνα κατά τη χειροτονία του σε εϖίσκοϖο στις 18 Αϖριλίου «... Κάθε άνθρωϖος, αϖό τη στιγµή της γέννησής του, όταν κάνει τα ϖρώτα βήµατα του στον κόσµο, αρχίζει αϖό εκείνη τη στιγµή να ϖεθαίνει και σε αυτή τη ζωή, ϖου τον αριθµό των ηµερών της δε γνωρίζουµε. Αντιµετωϖίζει διάφορα γεγονότα, µικρά ή µεγάλα, µέχρι ϖου θα έρθει η τελευταία ώρα της ζωής του. Αυτό συµβαίνει και σ εµένα. Εϖειδή και εγώ, αϖό τότε ϖου άρχισα να γνωρίζω τη δύναµη της δικαιοσύνης, αντιµετώϖισα ϖολλά και διάφορα γεγονότα, αϖό τα οϖοία όµως, κανένα δεν ήταν τόσο σηµαντικό, όσο το σηµερινό, το οϖοίο να συγκινεί την καρδιά µου και το ϖνεύµα µου ακόµα ϖερισσότερο, όσο ϖιο ϖολύ ϖιστεύω ότι αυτό το γεγονός δεν αφορά µόνο εµένα. Σηµαντικό, ϖολύ σηµαντικό είναι για µένα αυτό το γεγονός, στο οϖοίο συµµετέχετε σήµερα! Εϖειδή είναι διακαής ϖόθος όλων, να φτάσουµε στην εϖίτευξη και τη σταθεροϖοίηση της ευϖρεϖούς τάξης µιας µεγάλης, αλλά αϖό ϖολλά γεγονότα ταλαιϖωρηµένης εϖισκοϖής. Ή να το ϖω µε άλλα λόγια: µου ζητάτε, µε τη θητεία µου, να ξεκινήσει η εϖανίδρυση της Τρανσυλβανικής εϖισκοϖής µας και αυτή η εϖανίδρυση να ανταϖοκρίνεται στις ανάγκες της εκκλησίας, στη λύτρωση του λαού και στο ϖνεύµα της εϖοχής. Μοιραία ϖροβλήµατα! Αλλά, ϖώς θα µϖορούσα εγώ να σκεφτώ µε ψυχραιµία γι αυτό ϖου µου συµβαίνει σήµερα, όταν ξέρω σίγουρα ότι η Τρανσυλβανική εϖισκοϖή µας βρίσκεται σε µια θλιβερή κατάσταση! Και αναφέροµαι σ αυτό, µόνο και µόνο αϖό αγάϖη για την αλήθεια. ε θρηνώ, γιατί το µεγαλύτερο µέρος της ευτυχίας µου ϖροήρθε και ϖροέρχεται αϖό τον αγώνα και τους κόϖους µου. Γι αυτό και η µεγαλύτερη χαρά µου ήταν να υϖερνικώ τα εµϖόδια και έτσι θα είναι και στο µέλλον. Αλλά, νιώθοντας την άθλια κατάσταση της εκκλησίας µας του Αrdeal, σας λέγω ότι, µε όλη µου την καρδιά, ακολουθώ και αγκαλιάζω τον µεγάλο ϖοιητή, ο οϖοίος, βλέϖοντας την κατάσταση της εϖισκοϖής, είϖε:

240 240 Ω! καράβι! σαν ϖολύ κάθεσαι σ ένα µέρος. Αϖρεϖές ϖράγµα θα ήταν αν εγώ, καθισµένος στην ψηλότερή σου κορυφή, χορταίνω µόνος µου µε αυτά. Η σκέψη, το αίσθηµα, κρυµµένα στο στήθος και χωρίς καρϖό και τότε, όταν το άλλο κοµµάτι του έθνους διψά για εϖιστήµες και ϖικρά στενάζει σε τι χρησιµεύει στο λαό, όταν το θησαυροφυλάκιο γεµάτο χρυσάφι και αργυρά είναι κρυµµένο βαθιά στη γη; Όταν το τρώει η σκουριά; Ω! ϖολύ θα µε ϖαρηγορούσε, αν έβρισκα εκείνη την ευθεία οδό της λογικής και των έργων, η οϖοία θα µε οδηγούσε σε εκείνο το σκοϖό, στον οϖοίον έχω χρέος, σύµφωνα µε την αγιότητα της κλήσης. Ευτυχώς, ϖου έχουµε τους κανόνες της αγίας εκκλησίας µας, οι οϖοίοι καθορίζουν τον τρόϖο της αρχιερατικής ϖοιµαντορίας. Πιστεύω ότι και η εξοχότητά σας, µε όλη την εϖίσηµη αρµοδιότητά σας, µε ϖατρική σοφία θα µε βοηθήσετε. 715 Γνωρίζω τις εϖιθυµίες του κλήρου και του λαού της εϖισκοϖής µας του Αrdeal, για τις οϖοίες ζητούν να ικανοϖοιηθούν το συντοµότερο. Αλλά, εϖειδή γνωρίζω ότι ο άνθρωϖος είναι ϖολύ αδύναµος για να καταφέρει κάτι χωρίς τη βοήθεια του Θεού, γι αυτό, για το ευτυχές έργο ϖου έχω ενώϖιόν µου, γονατίζω µϖροστά στον Παντοδύναµο οφθαλµό και την ϖηγή της σοφίας και ϖροσεύχοµαι: Εσύ, ϖου καθοδηγείς τη σοφία, ϖου µας δίνεις τις σκέψεις, ϖου τιµωρείς τους άσοφους, ϖου στηρίζεις τους φτωχούς, ενίσχυσε και δώσε σοφία στην καρδιά µου, στείλε µου το λόγο σου. Εϖειδή εγώ δε θα σταµατήσω το στόµα µου αϖό το να φωνάζει ϖρος εσένα: Εχε έλεος, έχε οίκτο για µένα, τον αµαρτωλό! Εϖοµένως, αν άκουγε ο Θεός αυτά τα λόγια µου και µου έδειχνε το σωτήριο δρόµο, µέσω του οϖοίου φτάνει κανείς στο κοινό όφελος, τότε θα άξιζα εκείνη τη µεγάλη ευσϖλαχνία και εµϖιστοσύνη του αυτοκράτορα, ο οϖοίος µε εξέλεξε εϖίσκοϖο 715 Ο Α. Σαγκούνα αναφέρεται στον Σέρβο µητροϖολίτη Iωσήφ Rajacic ϖου τέλεσε τη χειροτονία.

241 241 της Τρανσυλβανικής εϖαρχίας. Τότε, ως ένας ϖιστός υϖήκοος, θα µϖορούσα να δοξάζω το αθάνατο όνοµα του λαµϖρού αυτοκράτορα και βασιλέα µας Φερδινάνδου, ο οϖοίος ϖατρικά φροντίζει όλους τους υϖηκόους του, θέλοντας ϖάντα να τους ευχαριστεί, δείχνοντας στην ϖράξη ότι είναι ένας ϖραγµατικός ϖατέρας των υϖηκόων του και κάνει τέτοιες ϖαραχωρήσεις και δίνει τέτοιους νόµους, για τους οϖοίους όχι µόνο αυτή η σηµερινή γενιά, αλλά και οι αϖόγονοι των αϖογόνων τους θα τον ευλογούν. Εϖοµένως, δικαίως µϖορούµε να ϖούµε για έναν τόσο µεγάλο αυτοκράτορα: µεγάλη η δόξα του για τη λύτρωσή µας και να του ευχηθούµε µε όλη µας την καρδιά ο Θεός να του δώσει δόξα και ευτυχία! εν υϖάρχει κανένας αϖό εκείνους ϖου είναι ϖαρόντες ή ϖου δεν είναι ϖαρόντες, ϖου να µην ξέρει ότι η χειροτονία µου σήµερα, ως εϖισκόϖου της Τρανσυλβανίας, είναι η συνέϖεια των ϖολλών και µεγάλων κόϖων της εξοχότητάς σας, ϖου είχατε την καλοσύνη να ϖαρουσιάζετε, ήδη αϖό την ϖρώτη στιγµή ϖου εκκενώθηκε ο εϖισκοϖικός θρόνος της Τρανσυλβανίας, στη µεγαλειότητά του, τον αυτοκράτορα. Η εξοχότητά σας βλέϖει σήµερα τους κόϖους του να εκϖληρώνονται χάρη στο αυτοκρατορικό έλεος και όλα αυτά ϖροσεύχοµαι να βοηθήσει ο Θεός να σας φέρουν ϖαρηγοριά και ευτυχία. Και οι ϖιο µακρινές συνέϖειες αυτών των κόϖων της εξοχότητάς σας, εξαρτώνται αϖό µένα, αϖό µένα λέγω, εϖειδή το µέλλον της Τρανσυλβανικής εϖαρχίας µας το εµϖιστευτήκατε σε µένα. Και εϖειδή εγώ θα ϖραγµατοϖοιήσω και θα εκϖληρώσω τον όρκο και τις υϖοχρεώσεις µου ενώϖιον της εκκλησίας, ϖαρακαλώ ταϖεινά την εξοχότητά σας να έχετε την καλοσύνη να δεχτείτε αυτή την αληθινή οµολογία µου, ως δείγµα ευχαριστίας για τη µεγάλη τιµή ϖου µου ϖροσφέρατε. Εϖειδή η εξοχότητά σας, αϖό το µεγάλο κλήρο µας, εµένα εϖιλέξατε για αυτή τη δύσκολη αλλά τιµητική αϖοστολή, τα έργα αυτής της αϖοστολής µου θα τα ϖραγµατοϖοιήσω µε τέτοιο τρόϖο, ϖου θα είναι σε όφελος της εκκλησίας και του λαού. Με αληθινή ευγνωµοσύνη ευχαριστώ και σας, Σεβασµιώτατοι 716, για την καλοσύνη ϖου µου δείξατε µε αυτή την ευκαιρία, εϖειδή και χάρη σε σας έγινε δυνατή η χειροτονία µου. Οι εξοχότητές σας ανταµείψατε µε το ϖαραϖάνω εκείνο το σεβασµό, ϖου εγώ ϖάντα είχα για σας. Αναµφίβολα, γι αυτό σας εϖηρέασε και το γεγονός ότι εγώ είµαι ένας αϖό εκείνους τους αϖογόνους σας, ο οϖοίος εϖί ένδεκα χρόνια δίδαξα θεολογία 716 Ο Α. Σαγκούνα αναφέρεται εδώ, στους εϖισκόϖους ϖου ϖήραν µέρος στη χειροτονία του.

242 242 αϖό την ίδια έδρα, αϖό την οϖοία και εσείς, µε µεγάλη εϖιτυχία διδάξατε και ο οϖοίος βρισκόµουν στο ίδιο συµβούλιο µε σας, ϖρώτα µε την ιδιότητα του εισηγητή και έϖειτα µε την ιδιότητα του γραµµατέα. Η Θεία ϖρόνοια ήθελε αυτή η µέχρι τώρα σχέση των ψυχών µας να συνεχίζεται και στο µέλλον και έτσι έβαλε εµένα στο ίδιο σκαλοϖάτι της ιεραρχίας, στο οϖοίο βρισκόσαστε και εσείς. Να είσαστε βέβαιοι ότι εγώ θα ϖροσϖαθήσω να ανταµείψω τις καλές ϖροθέσεις σας. Την ίδια ευχαριστία νιώθω υϖοχρεωµένος να εκφράσω και σε σας, αξιοσέβαστοι και ευσεβείς αδελφοί και κύριοι! Εϖειδή µαζί σας ϖέρασα την ϖιο όµορφη ϖερίοδο της ζωής µου, µε αγάϖη και φιλία και µαζί σας αγωνίστηκα τόσο για τη µόρφωση του νέου κλήρου, όσο και για την εκϖλήρωση των εϖίσηµων υϖοχρεώσεων. Να είσαστε βέβαιοι ότι εγώ θα δείχνω ότι είµαι και θα ϖαραµείνω ο ϖραγµατικός φίλος και σύντροφός σας. Έχετε και εσείς αγαϖητοί ϖου είστε ϖαρόντες, το θερµό χαιρετισµό, ο οϖοίος ϖηγάζει αϖό την αληθινή αγάϖη. Εσείς µόνο ξέρετε τι είδους αγάϖη µου δείξατε και γι αυτό σήµερα εκϖληρώνω την ιερή υϖόσχεσή µου και οµολογώ εδώ, στον οίκο του Θεού, εκείνη την αγάϖη σας για µένα και αϖό τα βάθη της καρδιάς µου σας εύχοµαι ο Θεός να σας δώσει µακρά και ευτυχισµένη ζωή και να σας φυλάξει αϖό οϖοιοδήϖοτε δυσάρεστο γεγονός. Τώρα Θεέ µου, µϖροστά σου γονατίζω και λέγω: Εσύ, Θεέ, ξέρεις ότι εγώ θέλω να βαδίζω ϖρος το σκοϖό µου: να ξυϖνήσω αϖό το βαθύ ύϖνο τους Ρουµάνους της Τρανσυλβανίας και να τους οδηγήσω ϖρος ό,τι είναι αληθινό, ευχάριστο και καλό! Εσύ, Θεέ, υϖερασϖίσου εµάς µε τη δυνατή ασϖίδα σου! Γλύκανε για µας τη στιγµή του θανάτου µε τους καρϖούς των ϖολλών κόϖων! Αµήν!» Η ϖροσφώνηση των µελών του ASTRA αϖό τον Ανδρέα Σαγκούνα κατά την έναρξη της τελετής των εγκαινίων του συλλόγου, στις 23 Οκτωβρίου «Ιδού Κύριοι! Έφτασε η ηµέρα ϖου ϖεριµέναµε για την ίδρυση ενος συλλόγου ϖου θα έχει ως σκοϖό την ϖροαγωγή των ρουµανικών γραµµάτων και του ρουµανικού 717 Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ

243 243 ϖολιτισµού. Σας εκφράζω µε ειλικρίνεια την ϖεϖοίθησή µου ότι εγώ χαρακτηρίζω σήµερα το σκοϖό του συλλόγου µας, τόσο ιερό, ωραίο και µοναδικό για ολόκληρο το έθνος, όσο και σοβαρό και δύσκολο, εϖειδή αϖαιτεί µεγάλη υϖοµονή και ϖολλές θυσίες. Και αυτά τα λέγω, βάσει του σκοϖού του συλλόγου, ϖου είναι η ϖνευµατική ϖρόοδος του λαού σε διάφορους τοµείς µέσω της µελέτης, της δηµοσίευσης ϖονηµάτων και βιβλίων, βραβείων και υϖοτροφιών στις διάφορες ειδικότητες των εϖιστηµών και των τεχνών. Όλοι γνωρίζουµε ότι ο αγρότης όταν οργώνει, δεν κοιτάζει ϖίσω, αλλά µϖροστά, για να µην κάνει λάθος. Όµως ο σύλλογός µας, ϖου ϖοθεί την εκϖλήρωση του στόχου του, θα ϖρέϖει ϖρώτα να κοιτάξει ϖίσω, στις κλασικές σϖουδές των αρχαίων αιώνων και έϖειτα µϖροστά, δηλαδή να καλλιεργήσει τη γλώσσα µας, σύµφωνα µε τις κλασικές εϖιστήµες. Πρέϖει ακόµα να ερευνούµε το ϖαρελθόν και υϖό µια άλλη έννοια. ηλαδή, αν και ο σύλλογός µας είναι ο ϖρώτος αυτού του είδους στη χώρα µας, η φωνή του ϖαρελθόντος µας λέει ότι µέχρι σήµερα δεν είχαµε κανένα εϖίσηµο σύλλογο, αναγνωρισµένο αϖό το κράτος, ϖου να ασχολείται µε τα ρουµανικά γράµµατα και τον ϖολιτισµό του λαού. Παρ όλα αυτά λέγω, υϖήρξαν Ρουµάνοι, οι οϖοίοι µε τα συγγράµµατα και τα δηµοσιεύµατά τους, διακρίθηκαν στον τοµέα των ρουµανικών γραµµάτων και του ϖολιτισµού. Τέτοιους άνδρες του έθνους, αξιόλογους για τα ρουµανικά γράµµατα και την καλλιέργεια του ρουµανικού λαού, είχαµε και µέχρι σήµερα και συνεχίζουµε να έχουµε ϖαντού, όϖου υϖάρχουν Ρουµάνοι. Εϖοµένως, εγώ συνιστώ να θυµάται ο σύλλογος αυτούς τους αξιόλογους άνδρες. Και υϖό την τρίτη έννοια, λέω ότι ϖρέϖει να κοιτάζουµε ϖίσω στο ϖαρελθόν, για να µην ϖάθουν και στο µέλλον οι λόγιοί µας το κακό ϖου συνέβη το 1850, όταν ένας αυτοκρατορικός εϖίτροϖος εµϖιστεύτηκε σε ένα Σάξωνα ιερέα τη µετάφραση µιας µεθοδικής µελέτης αϖό τη γερµανική στη ρουµανική γλώσσα. Εγώ, όταν διαϖίστωσα τα σφάλµατα, αφού είχαν ήδη δηµοσιευτεί 4-5 φύλλα, έλαβα τα κατάλληλα µέτρα και σταµάτησα την εκτύϖωση και τη δηµοσίευση αυτής της µετάφρασης. Όµως ο Σάξωνας ιερέας κράτησε τα χρήµατα για τη µετάφραση. Τότε εγώ, χαρακτήρισα αυτή τη µετάφραση άθλια, εϖειδή τη Γερµανική λέξη Methodenbuch, για ϖαράδειγµα, τη µετέφρασε στα ρουµανικά βιβλίο τρόϖων. Η αϖοτυχία της µετάφρασης ήταν ακόµα ϖιο φανερή, αν ϖροσϖαθούσαµε να µεταφράσουµε τις

244 244 ρουµανικές λέξεις βιβλίο τρόϖων στα γερµανικά, εϖειδή βιβλίο τρόϖων δε σηµαίνει ϖοτέ στα γερµανικά «Methodenbuch». Αν µου εϖιτρέϖεται, θα αναφέρω εδώ και άλλες τέτοιες ϖεριϖτώσεις αϖό το ϖαρελθόν, ϖου έθεσαν σε κίνδυνο την ελευθερία του ϖολιτισµού του λαού και την τιµή των διανοούµενων ανδρών µας. Θα µιλήσω και για εκείνη την αϖόφαση του ϖρώην υϖουργού ϖαιδείας, σύµφωνα µε την οϖοία αϖοφάσισαν να καταργήσουν τα βιβλία ϖου συντάχτηκαν αϖό Ρουµάνους λογίους, υϖό την εϖοϖτεία µου, τα οϖοία τυϖώθηκαν στο εϖισκοϖικό τυϖογραφείο µας και έϖειτα δόθηκαν στα δηµοτικά σχολεία, για να αντικαταστήσουν τα άλλα, ϖου κάϖοιοι άγνωστοι στον τοµέα των γραµµάτων µας, έγραψαν και τύϖωσαν στη Βιέννη. Ο ίδιος υϖουργός αϖαίτησε αϖό εµένα να στείλω τους καθηγητές του γυµνασίου του Braşov στη Βιέννη, για να συµµετάσχουν σε ένα σεµινάριο εϖαγγελµατικής κατάρτισης. Εγώ γνωρίζοντας ότι αυτή η εξέταση θα γίνει αϖό µια εϖιτροϖή ϖου την αϖοτελούσαν µέλη ξένης θρησκείας και εθνικότητας, κατήγγειλα την ανωµαλία ϖου θα ϖροέκυϖτε αϖό αυτή, όταν οι καθηγητές ενός ρουµανικού γυµνασίου ανατολικού Ορθόδοξου δόγµατος, θα έϖρεϖε να δώσουν εξετάσεις εϖαγγελµατικής κατάρτισης σε µια εϖιτροϖή ξένης θρησκείας και εθνικότητας. Όµως εϖιθυµώ να σας αναφέρω και άλλα. Το υϖουργείο, αντιλαµβανόµενο ότι η εϖισκοϖή µας είχε ιδρύσει τυϖογραφείο, ήδη αϖό το 1850 και ότι τυϖώνει εκκλησιαστικά και διδακτικά βιβλία για την κάλυψη των αναγκών µας και την ϖρόοδο του ϖολιτισµού του λαού, µου εϖισήµανε ότι η εϖισκοϖή µας, για την οϖοία ο υϖουργός ϖολιτισµού δίσταζε να δηλώσει ότι είναι αναγνωρισµένη αϖό το κράτος, αφού η υψηλότητά του ο αυτοκράτορας είχε αϖοφασίσει ότι αναγνωρίζεται, λέγω λοιϖόν, ότι το υϖουργείο ϖολιτισµού µου ζήτησε ευθύνες για το ϖώς και αϖό ϖού έλαβε η εϖισκοϖή µας το δικαίωµα να ιδρύσει το τυϖογραφείο. Αυτά θεώρησα ότι έϖρεϖε να σας τα ανακοινώσω µε αυτή την ευκαρία κύριοι, για να βεβαιωθείτε για την ανύστακτη µέριµνα της ιεραρχίας της εκκλησίας µας σε ό,τι αφορά την υϖοστήριξη της ελευθερίας του ϖολιτισµού των Ρουµάνων, αλλά και για την εϖαλήθευση εκείνης της διακήρυξής µας, ότι δηλαδή, η δίκαιη υϖόθεση ϖου εκϖροσωϖήσαµε σε αυτές τις τρεις ϖεριϖτώσεις, αλλά και σε ϖολλές άλλες, τελικά καρϖοφόρησε.

245 245 Σας ϖαρουσίασα αυτά τα ϖαραδείγµατα, µε σκοϖό να σας δείξω την ευθύνη για την υϖόληψη και την ϖρόοδο του συλλόγου, ϖου εϖωµίζονται τα µέλη του και τα οϖοία είναι υϖοχρεωµένα να τον στηρίζουν και να τον αυξήσουν, µέσω µελέτης, συγγραφής και δηµοσίευσης µελετών και βιβλίων. Και αυτό όϖως είϖαµε, δεν µϖορούµε να το ϖραγµατοϖοιήσουµε, αν δεν διατηρήσουµε τη σοβαρότητα και την εµµονή ϖου αϖαιτούν οι εϖιστήµες, ανάλογα µε τη φύση τους, αϖό όλους εκείνους ϖου ασχολούνται µαζί τους. Τελειώνοντας µε αυτά, θα έρθω στο θέµα της ηµέρας και έτσι, σύµφωνα µε την αϖόφαση του αυτοκράτορα της 6 ης Σεϖτµεβρίου ϖου µου ανακοινώθηκε µε την κυβερνητική διαταγή της 26 ης Σεϖτεµβρίου, αριθ. 7693, ανακηρύσσω τον Τρανσυλβανικό σύλλογο για τα ρουµανικά γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού, ως δηµόσιο σύλλογο αναγνωρισµένο αϖό το κράτος, σύµφωνα µε τα καταστατικά του, της 21 ης, 22 ης και 23 ης Μαρτίου 1861 και καλώ τη συνέλευση να ϖροχωρήσει στην ίδρυση του συλλόγου, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο Β των καταστατικών και έϖειτα, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο Γ, να ϖροβεί στην εκλογή του διοικητικού συµβουλίου του συλλόγου και τέλος, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο, να ορίσει την ηµεροµηνία της ϖρώτης γενικής συνέλευσης. Έτσι εκϖληρώνοντας την αϖοστολή σας της 10 ης Μαΐου 1860 και την ϖαράγραφο 4 και 5 του ϖρωτόκολλου της συνεδρίασης της 11 ης Μαρτίου 1861, ϖου όριζε να γίνουν όλα τα αϖαραίτητα για την ίδρυση αυτού του συλλόγου, ϖράγµα ϖου καταφέραµε µε τη βοήθεια του Θεού, ϖαραδίδω στη συστατική εϖιτροϖή τη θέση του εϖίτιµου ϖροέδρου ϖου κατείχα µέχρι τώρα, χάρη στην εµϖιστοσύνη ϖου µου είχατε και αναφωνώ: Κύριοι! Η τράϖεζα της γλυκιάς µητέρας µας είναι έτοιµη για ϖολλούς εϖισκέϖτες, η µητέρα µας ήταν ντυµένη µέχρι τώρα µε µαύρα ενδύµατα, αλλά αϖό σήµερα και στο εξής ντύνεται µε ενδύµατα γιορτής και καλεί στο τραϖέζι όλους τους υιούς της, για να λάµϖει και εκείνη και ϖροσεύχεται στο Θεό λέγοντας: Παντοδύναµε Θεέ, να είσαι µε το σύλλογό µας τώρα και για ϖάντα. Εϖειδή το άξιο δώρο, άνωθεν εστί καταβαίνον αϖό εσένα, Πατέρα των φώτων. Αµήν!» Βλ: Actele privitoare la unzirea şi înfiinţarea Asociaţiunii transilvane pentru literatura română şi cultura poporului român, ό.ϖ., σ

246 Η ανακοίνωση αϖό το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο του θανάτου του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. «Σεβαστοί ϖρωθιερείς και ιερείς της εϖαρχίας! Αγαϖητέ και ϖιστέ λαέ, της Τρανσυλβανικής Ορθόδοξης αρχιεϖισκοϖής µας! Με µεγάλη θλίψη έκλαψε ο Ιωσήφ το θάνατο του ϖατέρα του Ιακώβ, όταν εκείνος, εξαντληµένος αϖό τα γηρατειά και την αδυναµία, αφού ευλόγησε τους υιούς του, κάθισε στο κρεβάτι του και κοιµήθηκε αιώνια. Με ϖολύ µεγάλη θλίψη, το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο σας καλεί όλους να συµµετάσχετε στο ϖένθος, ανακοινώνοντάς σας, µέσω αυτής της εγκυκλίου, όϖως και µέσω των τηλεγραφηµάτων ότι ο ϖολυλατρεµένος, ο καλός, ο ϖολυαγαϖηµένος µας αρχιερέας και ϖατέρας, ο αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης µας Ανδρέας βαρώνος Σαγκούνα, έφυγε αϖό ανάµεσά µας. Μια αρρώστια γεµάτη ϖόνους και άλγος, ϖου καταϖραΰνθηκε µόνο αϖό την ϖαρηγοριά της ϖίστης µας και αϖό τις ϖολλές αϖοδείξεις αυτής της ϖίστης, της ευσέβειας και της αγάϖης των ϖιστών της τέκνων, αϖό µακριά ή αϖό κοντά, µια ασθένεια της καρδιάς ϖου τον ϖροσέβαλε τα Χριστούγεννα του 1872 (= έµφραγµα του µυοκαρδίου), όταν τέλεσε τη θεία λειτουργία, έχοντας γύρω του όλους τους ιερείς του. Αυτή η αρρώστια, τον κράτησε αϖό τότε δέσµιο στο κρεβάτι των ϖόνων και τις τελευταίες ηµέρες γινόταν όλο και ϖιο βαριά, µέχρι ϖου έκοψε τελικά το νήµα της ζωής του µεγάλου αρχιερέα το Σάββατο, 16 Ιουνίου, στις 6:00 το αϖόγευµα, όταν εκείνος βρισκόταν σε ηλικία 65 χρόνων και είχε κλείσει 27 χρόνια ϖοιµαντορίας. Οι ϖράξεις αυτού του σϖάνιου άνδρα ϖου µας έστειλε ο Θεός, σαν ένα δεύτερο Μωυσή, για την εκκλησιαστική και εθνική αφύϖνισή µας, ο οϖοίος αφιέρωσε όλη του τη ζωή στο κοινό όφελος, είναι γνωστές σε όλους και δεν είναι ανάγκη να τις αναφέρουµε εδώ. Αυτές οι ϖράξεις αϖοτελούν ένα εξαιρετικό µέρος της εθνικής και εκκλησιαστικής ιστορίας µας εδώ και ένα τέταρτο αιώνα. Τα ϖολλά ιδρύµατα ϖου ίδρυσε ο Α. Σαγκούνα, το αρχιεϖισκοϖικό τυϖογραφείο µε τα αξιόλογα εκκλησιαστικά, εκϖαιδευτικά και εϖιστηµονικά έργα ϖου έγραψε ή εξέδωσε εκείνος, η αρχιεϖισκοϖική ιερατική σχολή, η βελτίωση της οικονοµικής και µορφωτικής κατάστασης των ιερέων

247 247 και των δασκάλων µας, η αύξηση του αριθµού των ιερών ναών και των σχολείων, η αναβάθµιση του ϖολιτισµού του αγαϖηµένου λαού µας, και ϖάνω αϖ όλα, η εϖανίδρυση της µητρόϖολης, η εξασφάλιση µέσω των νόµων της χώρας των ίσων δικαιωµάτων για την εκκλησία µας και η τοϖοθέτησή της στις σταθερές, αλλά και φιλελεύθερες βάσεις του οργανικού καταστατικού, είναι αρκετά για να διαιωνίσουν µε αθάνατη δόξα τη µνήµη του. Γι αυτό, το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο, εκτός αϖό αυτά ϖου αναφέραµε ϖαραϖάνω και εκτός αϖό την αϖόφασή του, η ζωή και οι ϖράξεις του µεγάλου µητροϖολίτη µας να ϖεριγραφούν και να δηµοσιευθούν σε ένα ξεχωριστό έργο, ανακοινώνει στην αρχιεϖισκοϖή ότι όϖως ο γενναιόδωρος αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης µας Ανδρέας, δεν έζησε µόνο για εκείνον, αλλά και για τον κλήρο και τον ϖιστό του λαό, έτσι και τις τελευταίες στιγµές της ζωής του, ως καλός ϖατέρας δεν ξέχασε τους υιούς του. Εϖειδή, εκτός αϖό το ότι ασφάλισε τη ζωή του έναντι F Aυστριακής αξίας, υϖέρ της εκκλησίας µας, µε τη διαθήκη του της 1ης Αυγούστου 1871, άφησε όλη την ϖεριουσία ϖου είχε συγκεντρώσει στη ζωή του στην αρχιεϖισκοϖή, µε τον τρόϖο ϖου θα ανακοινωθεί στον κλήρο και τον ϖιστό λαό µας την κατάλληλη στιγµή. Έϖειτα αϖό όλα αυτά, σεβαστέ κλήρε και λαέ, θα λάβετε ϖάλι ακόµα µια γεύση της αγάϖης και της ϖατρικής φροντίδας του καλού µας αρχιερέα, αγάϖη και φροντίδα ϖου, σϖάζοντας τα δεσµά του θανάτου, ξεϖερνούν τον τάφο. Αγάϖη ϖου µοιάζει µε την αγάϖη του Θεού και του Λυτρωτή µας Χριστού, ο οϖοίος αγάϖησε τους µαθητές του µέχρι τέλους. Γι αυτό, αγαϖητοί µου, ϖρέϖει όϖως µας αγάϖησε εµάς ο καλός αρχιερέας µας, έτσι και εµείς να αγαϖήσουµε εκείνον. Και έχοντας την ιερή υϖοχρέωση, όϖως θρήνησε ο Ιωσήφ τον ϖατέρα του Ιακώβ, να θρηνήσουµε και εµείς τον αξέχαστο µεγάλο αρχιεϖίσκοϖό µας και µητροϖολίτη Ανδρέα. Το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο, στη µεγάλη του οδύνη για το χαµό αυτής της αξιόλογης ζωής, αϖοφασίζει µε την ϖαρούσα τα ακόλουθα: Σε όλους τους ιερούς ναούς της αρχιεϖισκοϖής µας θα ϖραγµατοϖοιηθεί, την 1 η Κυριακή αϖό τη έκδοση αυτής της εγκυκλίου, µνηµόσυνο για την ψυχή του µακαριστού, στο οϖοίο, αφού σηµάνουν ϖένθιµα οι καµϖάνες, θα λάβει µέρος όλος ο κλήρος και ο ϖιστός λαός µας.

248 248 Το µνηµόσυνο αυτό, θα εϖαναληφθεί την Τετάρτη 25 Ιουλίου, όϖως και την 40 η µέρα αϖό την κοίµησή του. Και αν αυτό είναι αδύνατον, τότε θα µεταφερθεί για την εϖόµενη Κυριακή. Το τρίτο µνηµόσυνο θα ϖραγµατοϖοιηθεί όϖως ϖαραϖάνω, την Κυριακή 16 εκεµβρίου, την ηµέρα κατά την οϖοία θα συµϖληρωθεί µισός χρόνος αϖό την ηµέρα του θανάτου του. Τέλος, το τέταρτο µνηµόσυνο θα τελεστεί στις 16 Ιουλίου 1874, ηµέρα του θανάτου του λατρεµένου µακαριστού µας. Μέχρι να καλυφθεί η κενή θέση του αρχιεϖισκοϖικού θρόνου, σε όλες τις ακολουθίες στις ευχές υϖέρ αναϖαύσεως των τεθνεώτων θα διαβάζεται: «υϖέρ αναϖαύσεως του µακαριστού, δούλου του Θεού, αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη ηµών Ανδρέα». Ο αρχιεϖισκοϖικός θρόνος, όϖου υϖάρχει στους ιερούς ναούς, θα καλύϖτεται µε µαύρο βέλο ϖένθους. Στη θέση του αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη, στα κείµενα υϖέρ των ζώντων, θα µνηµονεύεται: Πάσης εϖισκοϖής Ορθοδόξων. Ας εορτάσουµε, σεβαστέ κλήρε και αγαϖητέ λαέ, την ανάµνηση του αθάνατου αρχιεϖισκόϖου και µητροϖολίτη µας, ϖαρακαλώντας το Θεό του ελέους, ο οϖοίος στους ϖιο δύσκολους καιρούς µάς χάρισε την ϖαρηγοριά του, να δώσει ανάϖαυση στην ψυχή του ϖιστού δούλου του. Και εµάς, να µας φωτίσει και να µας δυναµώσει µε το χάρισµά του. Το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο, αναλαµβάνοντας σήµερα, µε τις ϖροβλέψεις του οργανικού καταστατικού, την ηγεσία της αρχιεϖισκοϖής, θα διευθετήσει τις εκκλησιαστικές και εκϖαιδευτικές υϖοθέσεις, καθώς και εκείνες ϖου αφορούν τα ιδρύµατα και στο µέλλον, σύµφωνα µε το νόµο και έχοντας συναίσθηση της υψηλής αϖοστολής ϖου του δόθηκε σε αυτή τη σηµαντική εϖοχή. Θα ϖροσϖαθήσει να ανταϖοκριθεί σε όλες τις υϖοχρεώσεις για αυτό το σκοϖό, µε αϖόλυτη εµϖιστοσύνη, την υϖοστήριξη ολόκληρου του κλήρου και του ϖιστού λαού µας, ο οϖοίος αυτή την εϖοχή της µεγάλης δοκιµασίας, καλείται να αϖοδείξει τα συναισθήµατα και τις θρησκευτικές, ηθικές και εκκλησιαστικές συνταγµατικές ϖεϖοιθήσεις του. Τα εϖίσηµα έγγραφα του συµβουλίου, θα σταλούν µέσω του αρχιεϖισκοϖικού τοϖοτηρητή και ϖροέδρου του αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου, αρχιµανδρίτη Nικολάου Popea. Και τα εϖίσηµα έγγραφα των υφιστάµενων εκκλησιαστικών οργάνων, καθώς και τα ϖροσωϖικά έγγραφα για τον αρχιεϖισκοϖικό θρόνο, θα αϖευθυνθούν στο

249 249 αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο και στον ϖρόεδρό του, τον τοϖοτηρητή της αρχιεϖισκοϖής». 719 Β) Έγγραφα 1. Αναφορά του αντιϖροέδρου της Τρανσυλβανικής κυβέρνησης, σχετικά µε το διορισµό έξαρχου για τους Ορθόδοξους Ρουµάνους του Ardeal. «Η ϖαρούσα αναφορά της αυλικής γραµµατείας της 2 ας Αϖριλίου 1846 ϖεριλαµβάνει, σύµφωνα µε την αναφορά της 27 ης Νοεµβρίου 1845 (Pr. 6514), τις ακόλουθες τρεις βασικές ϖαραγράφους: 1. Εκτιµήσεις της κυβέρνησης σχετικά µε την υϖοψηφιότητα για τη θέση έξαρχου της Ορθόδοξης εκκλησίας της Τρανσυλβανίας. 2. Πληροφορίες σχετικά µε το ερώτηµα, αν και ϖόσο ήταν υϖόλογος ο αείµνηστος Ορθόδοξος εϖίσκοϖος Μoga, αϖέναντι στο ίδρυµα Fundus Instructus της αντίστοιχης εϖισκοϖής, για τα χρήµατα ϖου συγκέντρωσε ο ίδιος ή µε άλλο τρόϖο για τη βοήθεια της Ορθόδοξης ιερατικής σχολής και τι χρέη αυτού του είδους υϖήρχαν ακόµα. 3. Πληροφορίες για τον τρόϖο εκλογής του Ορθόδοξου εϖισκόϖου στην Τρανσυλβανία. Σχετικά µε την ϖρώτη ϖαράγραφο, δηλαδή µε τη θέση του έξαρχου, οι υϖοψήφιοι είναι οι ακόλουθοι: 1. Ο Μωϋσής Fulea. Σε αίτησή του ϖρος την αυλική γραµµατεία του Αrdeal (υϖ. αριθ. 2174/ ), ο Fulea υϖοστηρίζει ότι, µετά την εϖιτυχή ολοκλήρωση των φιλοσοφικών και νοµικών σϖουδών του και έϖειτα αϖό τη συµµετοχή του, µεταξύ του 1811 και του 1813, στη Βιέννη σε θεολογικά µαθήµατα, την ίδια χρονιά, δηλαδή το 1813 διορίστηκε διευθυντής των Ορθόδοξων σχολείων του Αrdeal και ϖρώτος ϖάρεδρος του εκκλησιαστικού συµβουλίου του Sibiu και µε ϖλειοψηφία ψήφων 719 Βλ: Popea, Archiepiscopul şi Metropolitul Andreiu Baron de Şaguna, ό.ϖ., σ

250 250 ϖρωθιερέας της δεύτερης ϖρωθιερικής ϖεριφέρειας του Sibiu, εκϖληρώνοντας ταυτόχρονα αυτή την τριϖλή αϖοστολή του µε εϖιτυχία και ικανοϖοίηση όλων. Εκτός αυτών, διετέλεσε και καθηγητής θεολογίας στο θεολογικό ινστιτούτο. Γνωρίζει άριστα τις υϖοθέσεις και τα ϖροβλήµατα του εκκλησιαστικού συµβουλίου και συχνά, αϖό την ϖερίοδο ακόµα ϖου έλειϖε ο αείµνηστος εϖίσκοϖος Μoga, αλλά ϖερισσότερο µετά το θάνατό του, στις 29 Οκτωβρίου 1845, ϖροήδρευε στις συνεδριάσεις του συµβουλίου. Στην ϖροσωϖική του ζωή, εκϖλήρωσε τις υϖοχρεώσεις του, µεγαλώνοντας τα ϖαιδιά του ως ϖολίτες χρήσιµους σε αυτό το κράτος, ζώντας µε τη γυναίκα του ϖάντα µε αρµονία. Τέλος, σε ολόκληρο τον Ορθόδοξο κλήρο του Αrdeal, δεν υϖάρχει άλλος ϖου να έχει ϖερισσότερα χρόνια υϖηρεσίας αϖό αυτόν ή να υϖερτερεί σε άλλες αρετές. 2. Ο Ιωάννης Moga, ϖρωθιερέας στην ϖρώτη ϖρωθιερική ϖεριφέρεια του Sibiu και καθηγητής θεολογίας, αναφέρει στην αίτησή του ότι το 1816 διορίστηκε καθηγητής θεολογίας αϖό την τότε συνέλευση του κλήρου, ότι το 1827 διετέλεσε ϖάρεδρος του εκκλησιαστικού συµβουλίου και του ανέθεσαν τις υϖοθέσεις ϖου αφορούσαν τους γάµους, ενώ το 1830 έγινε ϖρωθιερέας, δείχνοντας ϖάντα άξιος γι αυτή την τριϖλή αϖοστολή ϖου του εµϖιστεύτηκαν. Ότι για την άσϖιλη ηθική συµϖεριφορά του, µϖορεί να εϖικαλεστεί τη µαρτυρία ολόκληρου του ρουµανικού κλήρου, ϖως στη διάρκεια της µακρόχρονης δραστηριότητάς του αϖέκτησε αρκετές γνώσεις και εµϖειρία για τη διαχείριση των διοικητικών εκκλησιαστκών θεµάτων, ότι βρίσκεται στην ηλικία των 55 χρόνων και είναι υγιειής, ότι αφοσιώνεται ϖλήρως στην αϖοστολή του και αντιλαµβάνεται το ϖρόβληµα της ϖολιτικής κατάστασης του κλήρου του στα ϖλαίσια των άλλων δογµάτων και στη σφαίρα της ϖολιτικής δικαιοδοσίας του κράτους. 3. Ο Ιωάννης Popasu, ϖρώτος ϖρωθιερέας του Braşov, αναφέρει στην αίτησή του ότι, αν εκλεγεί, η διαχείριση των κεφαλαίων των ιδρυµάτων και του Fondus Instructus - ϖου τώρα, εξαιτίας της εϖιρροής ϖου ασκούν οι συγγενείς του αείµνηστου εϖισκόϖου και µέλη του σηµερινού εκκλησιαστικού συµβουλίου, δεν είναι η ϖρέϖουσα και καθόλου αϖοδοτική - θα µϖορούσε να γίνει καλύτερη, ότι έϖειτα αϖό τη µεγάλη εϖιρροή ϖου το εκκλησιαστικό συµβούλιο ασκεί στους αϖαίδευτους ψηφοφόρους, θα ήταν ϖολύ εύκολο η οικογενεία Μoga να κερδίσει τη µάχη. Ότι έϖειτα αϖό την ολοκλήρωση των σϖουδών του στο Αrdeal, σϖούδασε θεολογία στη Βιέννη και σύµφωνα µε τις µαρτυρίες του δικαστή του Braşov και του ανώτατου στρατιωτικού

251 251 αρχηγείου της Τρανσυλβανίας, εκϖλήρωνε ϖάντα τις υϖοχρεώσεις του είτε ως δηµόσιος υϖάλληλος, είτε ως ιερέας ή ως ϖρωθιερέας. Ότι γνωρίζει άριστα τη γερµανική, ουγγρική, ελληνική, λατινική και ρουµανική γλώσσα και εκτός αϖό αυτές, έχει και γνώσεις εβραϊκής, γαλλικής, ιταλικής και αγγλικής γλώσσας, ότι διαθέτει µια δυνατή βούληση, αφού είναι ακόµα νέος και ϖιστεύει ότι είναι κατάλληλος για την ϖροαναφερόµενη θέση. Η κυβέρνηση του Αrdeal καθορίζει την υϖοψηφιότητα των τριών υϖοψηφίων στη θέση του έξαρχου µε την ϖαρακάτω σειρά: 1. Μωϋσής Fulea 2. Ιωάννης Moga 3. Iωάννης Popasu Αρχικά η αυλική γραµµατεία ανακοινώνει ϖως στάλθηκε η υϖ. αριθ. 1610/1846 καταγγελία, εν ονόµατι του Ορθόδοξου κλήρου του Αrdeal - είναι αλήθεια ανώνυµη - στην οϖοία ο µακαριστός εϖίσκοϖος Μoga κατηγορείται για κατάχρηση ενός µεγάλου χρηµατικού ϖοσού, ϖου ϖροοριζόταν για την ίδρυση θεολογικής σχολής και οι ϖάρεδροι του εκκλησιαστικού συµβουλίου Fulea και Moga, συγγενείς του εϖισκόϖου Moga, κατηγορούνται για κατάχρηση ενός µέρους της εϖισκοϖικής ϖεριουσίας. Σύµφωνα µε το έγγραφο της 9 ης Μαρτίου 1792 (Pr. 1379) και του άρθρου 24 του 1791, ϖου ϖροβλέϖουν να µη θεωρούνται έγκυρες οι ανώνυµες εϖιστολές, η γραµµατεία του Αrdeal ϖιστεύει ότι δεν ϖρέϖει να εϖισυνάϖτονται. Όµως, θεώρησε ϖως δεν µϖορεί να µην αναφέρει στον αυτοκράτορα την καταγγελία αυτή. Εκτός αϖό το ϖροαναφερόµενο ϖεριστατικό, η γραµµατεία ϖαρατηρεί, σχετικά µε τους τρεις υϖοψηφίους, ϖου ϖρότεινε η κυβέρνηση, τα εξής: Σύµφωνα µε τις ϖληροφορίες ϖου διαθέτει, η γραµµατεία δεν µϖορεί να θεωρήσει κατάλληλο για αυτή τη θέση κανέναν αϖό τους τρεις υϖοψηφίους, κυρίως αν λάβει υϖόψη της το γεγονός, ότι ο µακαριστός εϖίσκοϖος δε φρόντισε αρκετά για την ϖολιτιστική ϖρόοδο του κλήρου και του λαού του. Αϖό την άλλη ϖλευρά όµως, δεν µϖορούµε να αρνηθούµε ότι οι ϖρώτοι δύο υϖοψήφιοι, κατά των οϖοίων δεν είχαµε καµµία άλλη καταγγελία, δεν αϖέκτησαν σοβαρές γνώσεις σε ό,τι αφορά τα ϖροβλήµατα του εκκλησιαστικού συµβουλίου και ότι δε φαίνονται άξιοι να κατέχουν τόσο µακρόχρονο αξίωµα.

252 252 Εξαιρώντας το γεγονός ότι ο Fulea είναι ϖαντρεµένος - γεγονός ϖου θα µϖορούσε να αϖοτελέσει εµϖόδιο για τη θέση εϖισκόϖου, αλλά όχι για τη θέση έξαρχου - κανένα άλλο εµϖόδιο δεν υϖάρχει για τους δύο. Εϖειτα µάλιστα, αϖό τη διευθέτηση της ανωµαλίας στη διαχείριση του κεφαλαίου της ιερατικής σχολής µε τη διαθήκη του µακαριστού εϖισκόϖου, θα µϖορούσαµε να τους θεωρήσουµε αθώους, αν και η ϖολύ γρήγορη διευθέτηση αυτών των οικονοµικών ϖροβληµάτων, δε θα µϖορούσαµε να δεχτούµε ότι δεν είχε καµµία σχέση µε αυτούς. Σχετικά µε τον τρίτο υϖοψήφιο, τον Ιωάννη Popasu, η γραµµατεία ϖαρατηρεί ότι ουσιαστικά ϖροσκόµισε αξιέϖαινες αϖοδείξεις ϖολιτιστικής ϖροόδου του λαού και του κλήρου, ότι είναι αφοσιωµένος και ϖιστός στις αρχές και ότι κέρδισε τόσο την εµϖιστοσύνη του λαού, όσο και την ευαρέσκεια του δικαστή του Braşov, λαµβάνοντας συστάσεις αϖό εκείνον, αλλά και αϖό το διοικητή των αυτοκρατορικών στρατευµάτων του Αrdeal. Πάντως είναι ακόµα νέος, δεν έχει µεγάλη εµϖειρία στα διοικητικά εκκλησιαστικά θέµατα και ούτε τη σοφία και τη γνώση των ανθρώϖων και των ϖεριστάσεων ϖου αϖαιτούνται για µια τέτοια θέση και γι αυτό φοβούµεθα ϖως οι άλλοι δύο υϖοψήφιοι ϖου τον ξεϖερνούν, όσον αφορά τα χρόνια υϖηρεσίας και τη διοικητική ικανότητα, θα συνωµοτούσαν εναντίον του, γεγονός ϖου θα είχε θλιβερές συνέϖειες για τον κλήρο και το λαό... Η δυσκολία να βρεθεί ανάµεσα στους κατοίκους του Αrdeal ένας ιερωµένος ικανός να διοικήσει την Ορθόδοξη εϖισκοϖή, οδήγησε τον αντιϖρόεδρο της αυλικής γραµµατείας, το βαρώνο Iosika - χωρίς να ϖαραβιάσει την αρχή ανεξαρτησίας, αϖέναντι σε οϖοιαδήϖοτε ξένη µητροϖολιτική εϖιρροή ϖου είχαν οι Ορθόδοξοι ϖιστοί του Αrdeal - να εϖικοινωνήσει ϖροφορικά µε τον αρχιεϖίσκοϖο και µητροϖολίτη του Carloviţ, ϖου βρισκόταν τότε στη Βιέννη, για να του υϖοδείξει εκείνος έναν άξιο ϖοιµένα της εκκλησίας. Σε αυτή τη συνοµιλία, ο Rajacici ϖαραϖονέθηκε διότι δε ρωτήθηκε σχετικά µε την εκλογή του εϖισκόϖου και εξέφρασε την αντίρρησή του να εκλεγεί ένας εϖίσκοϖος αϖό την οικογένεια του µακαριστού. Αϖό τη συνηµµένη εϖιστολή ϖροκύϖτει ϖως, ακόµα και όταν ζούσε ο εϖίσκοϖος Moga, στην Ορθόδοξη εϖισκοϖή της Τρανσυλβανίας κυριαρχούσαν η αταξία και το λαθρεµϖόριο, ενώ ο ίδιος ο Moga δεν είχε ϖλήρη συναίσθηση του υψηλού αξιώµατός του και άφηνε το εαυτόν του έρµαιο στα χέρια εκείνων ϖου βρίσκονταν γύρω του και κυρίως των συγγενών του. Για να διορθωθεί

253 253 αυτή η θλιβερή κατάσταση, θα έϖρεϖε να εκλεγεί ϖοιµένας της εκκλησίας ο ϖιο άξιος. Αλλά ϖώς να ϖεριµένουν αϖό αυτό τον κλήρο να γνωρίζει τις αρετές ϖου ϖρέϖει να έχει ένας καλός εϖίσκοϖος ή έξαρχος, για να µϖορέσει έϖειτα να εκλέξει τον αξιότερο αϖό τους ιερείς; Εξαιρώντας ϖάντως, το γεγονός ότι µια τέτοιου είδους εκλογή (ενός αϖλού ιερέα) είναι αϖό τη φύση της δύσκολη, µόνο δέκα αϖό τους ογδόντα ψηφοφόρους θα είχαν αϖόλυτη συναίσθηση της αϖοστολής ϖου έχουν να υϖηρετήσουν ϖρώτα αϖ όλα το συµφέρον της εκκλησίας. Η εκλογή του Moga το αϖέδειξε άλλωστε. Το δικαίωµα εκλογής θα δινόταν στους Ρουµάνους του Αrdeal, µόνο για να κάνουν τους Σέρβους να ζηλεύουν, εϖειδή ο αρχιεϖίσκοϖος Putnic ϖρότεινε, εξαιτίας της έλλειψης άξιων Ρουµάνων υϖοψηφίων και ϖάλι Σέρβους. Αλλά και σήµερα, δύσκολα θα βρίσκαµε σε ολόκληρο το Αrdeal τρία άτοµα ϖου να ξεχωρίζουν αϖό τους άλλους αϖό άϖοψη γνώσεων και ϖολιτισµού και αϖό αυτούς τους τρεις, κανέναν ϖου να µην έχει κάϖοιο ελάττωµα, κανέναν ϖου να µϖορέσει να κυβερνήσει όϖως ϖρέϖει την εϖισκοϖή. Ο αρχιεϖίσκοϖος θα έδειχνε έλλειµµα αφοσίωσης και ϖίστης στην υψηλότητά σας και την εκκλησία, αν δεν ϖροειδοϖοιούσε την υψηλότητά σας για αυτή τη θλιβερή κατάσταση της Ορθόδοξης εϖισκοϖής του Αrdeal και αν δεν ϖρότεινε, ως εϖισκοϖικό διαχειριστή, έναν άνδρα κατάλληλο για µια τέτοια θέση. Ο αρχιεϖίσκοϖος Rajacici, θεωρεί αϖολύτως κατάλληλο για αυτή τη θέση τον αρχιµανδρίτη της µονής Covil Aνδρέα Σαγκούνα, ηλικίας σαράντα χρόνων, ρουµανικής καταγωγής, µε φιλοσοφικές, νοµικές και θεολογικές σϖουδές, ο οϖοίος γνωρίζει άριστα την ουγγρική, γερµανική, ρουµανική, σλαυική, σερβική και λατινική γλώσσα, εκάρη µοναχός αϖό το µακαριστό µητροϖολίτη Stratimirovici, έϖειτα έγινε διάκονος και γραµµατέας του εκκλησιαστικού συµβουλίου, µετά χειροτονήθηκε αρχιδιάκονος και ιερέας και ο µητροϖολίτης Stankovici τον διόρισε ϖρωτοσύγγελο και αρχιµανδρίτη, ενώ για δέκα χρόνια είναι καθηγητής στο θεολογικό ινστιτούτο του Carloviţ. Μετά την εκλογή του Rajacici, ως µητροϖολίτη και µέχρι την άφιξη του σηµερινού εϖισκόϖου του Vârşet, υϖήρξε εντολοδόχος και διαχειριστής αυτής της εϖισκοϖής. Είναι ένας άνθρωϖος ϖου υϖηρέτησε υϖό τρεις αρχιεϖισκόϖους και ϖου εϖί δώδεκα χρόνια εργάστηκε, υϖό συνεχή ϖαρακολούθηση, σε όλες τις εϖαρχίες και σε όλα τα είδη αϖοστολών ϖου του εµϖιστεύονταν οι ιεράρχες, αϖολαµβάνοντας ϖαντού µιας

254 254 ϖλήρους εµϖιστοσύνης. Είναι αξιέϖαινος, όσον αφορά τη συµϖεριφορά του, δεν είναι φανατικός και θα µϖορούσε κάλλιστα να βάλει σε τάξη τα εκκλησιαστικά ϖροβλήµατα του Αrdeal, να καλλιεργήσει την καλή συνεννόηση µε τα άλλα δόγµατα, να καλλιεργήσει ηθικά το λαό και ϖρώτα αϖ όλα, να εργάστεί για το συµφέρον του κράτους και της εκκλησίας. Ο Rajacici ϖροσθέτει ότι, όϖως δεν έκανε λάθος στις τρεις ϖροτάσεις για τον εϖισκοϖικό θρόνο της αλµατίας, δεν ϖιστεύει ότι θα κάνει λάθος ούτε τώρα, όταν υϖοστηρίζει ότι ο Σαγκούνα είναι καταλληλότερος αϖό οϖοιονδήϖοτε άλλον υϖοψήφιο. Τέλος ο αρχιεϖίσκοϖος ϖαρακαλεί, κάνοντας ϖαρέκκληση αϖό τον τρόϖο εκλογής ϖου ψηφίστηκε το 1811, να δοθεί αυτή τη φορά η δυνατότητα να εκλεγούν δια της κανονικής οδού (όϖως ήταν και ϖριν τον Moga στο Αrdeal) ο εϖίσκοϖος ή ο έξαρχος, αϖό τον οϖοίο εξαρτάται η ζωή ανθρώϖων. Ο βαρώνος Iosika έστειλε στην αυλή, αυτή την ϖαρατήρηση του αρχιεϖισκόϖου Rajacici, διευκρινίζοντας ότι η εκλογή του Ορθόδοξου εϖισκόϖου του Αrdeal δεν εισήχθη το 1810, αλλά υϖήρχε αϖό ϖριν και ότι αυτό το δικαίωµα του κλήρου να εκλέγει τον εϖίσκοϖο στηρίζεται στο νόµο της Approbata, σ. α, 8, άρθρο 1, ο οϖοίος αναφέρει: Πρέϖει να ζητείται αϖό τον ϖρίγκιϖα να εκλέγει εϖίσκοϖο εκείνον, ϖου θεωρεί αξιότερο η ϖλειοψηφία του Βαλαχικού (ενν., ρουµανικού) κλήρου. (Το άρθρο συνεχίζει ως εξής: αν ο ϖρίγκιϖας τον θεωρεί κατάλληλο, ϖρέϖει να τον εγκρίνει, αφού βεβαίως, θα εξετάσει αν ο τρόϖος και οι όροι είναι σύµφωνα µε την αφοσίωση στον ϖρίγκιϖα και το συµφέρον του λαού ). Και σύµφωνα µε αυτήν ακριβώς την αρχή, ϖρέϖει να εκλέγεται και ο Ορθόδοξος εϖίσκοϖος του Αrdeal. Γι αυτό, ο βαρώνος Iosika ϖιστεύει ότι, σύµφωνα µε τους νόµους, ούτε αυτή τη φορά θα βρεθεί άλλος τρόϖος για την εκλογή του Ορθόδοξου εϖισκόϖου, εϖειδή η εϖάνοδος στις ϖαλαιές µεθόδους δεν είναι ενδεδειγµένη, αφού θα υϖοχρεώσει κατά κάϖοιον τρόϖο τους υϖοψηφίους να εϖηρεάζουν τους ψηφοφόρους ϖρος το συµφέρον τους, γεγονός ϖου θα οδηγούσε σε µια ανωφελή ταραχή του κλήρου και σε µια µείωση του κύρους της εκκλησίας. Ο Iosika ϖιστεύει ότι, η εκλογή του Σαγκούνα, ϖου ϖρότεινε ο Rajacici έχει σκοϖιµότητα, εϖειδή η εκλογή του έξαρχου αφορά µόνο και µόνο την υψηλότητά σας και η θητεία του διαρκεί µόνο, όσο δείχνει να είναι άξιος.

255 255 Αϖό την άλλη ϖλευρά όµως, φαίνεται ότι ο Σαγκούνα θα κερδίσει σύντοµα τη συµϖάθεια ολόκληρου του Ορθόδοξου κλήρου του Αrdeal µε την αϖοτελεσµατική δραστηριότητά του και τη σωστή και σοφή συµϖεριφορά και έτσι η υψηλότητά σας θα µϖορείτε να είστε σίγουρος για την εϖιτυχία Σας στην εκλογή του ως εϖισκόϖου. Σύµφωνα µε τα ϖαραϖάνω, ο βαρώνος Iosika ϖροτείνει την εκλογή του αρχιµανδρίτη του Covil Aνδρέα Σαγκούνα, ως έξαρχου της Ορθόδοξης εϖισκοϖής του Αrdeal, µε µισθό F, εϖειδή αυτό το ϖοσό δε φαίνεται καθόλου υϖερβολικό, αν λάβουµε υϖόψη τις ϖολλαϖλές υϖοχρεώσεις του, σε µια µεγάλη εϖισκοϖή, έκτασης σχεδόν τετραγωνικών µιλίων και ϖου βρίσκεται σε µεγάλη αταξία. Αλλωστε και το κεφάλαιο sidoxial στην ϖερίοδο ϖου η θέση εϖισκόϖου ήταν κενή, ανερχόταν και αυτό σε F. Hengerald S./S.» Eϖιστολή του Νικολάου Hurmuzaki ϖρος τον Ανδρέα Σαγκούνα. 721 «Cernăuţi, 15 εκεµβρίου 1862 Εξοχότατε και σεβασµιώτατε ϖάτερ. Η εϖιτροϖή του Τρανσυλβανικού ρουµανικού συλλόγου, εϖικεφαλής της οϖοίας είναι ο ϖιο σεβαστός και δυνατός υϖερασϖιστής και αγωνιστής των Ρουµάνων της Αυστρίας, είχε την τιµή να µε ορίσει, µέσω της εϖιστολής σας αϖό το εκέµβριο του 1861, εκϖρόσωϖό του για τη Bucovina. Αν δεν αϖάντησα σύντοµα σε αυτή την τόσο τιµητική για το ϖρόσωϖό µου ϖρόσκληση, ϖαρακαλώ την εξοχότητά σου και την εϖιτροϖή να µε ϖιστεύσετε ότι αυτό 720 Βλ: Κ.Α.Β., έγγραφο υϖ. αριθ (2 Αϖριλίου 1846). 721 Ο Ν. Hurmuzaki, µε την εϖιστολή του αυτή, ζητά αϖό τον Α. Σαγκούνα να του στείλει ένα αντίτυϖο αϖό τα συγγράµµατά του, καθώς και ένα αντίτυϖο αϖό όλα τα βιβλία και τα ϖεριοδικά ϖου τύϖωσε το εϖισκοϖικό τυϖογραφείο.

256 256 έγινε εξαιτίας κάϖοιων σηµαντικών δυσκολιών και όχι εξαιτίας της αδιαφορίας για το µεγαλειώδη και ευλογηµένο σκοϖό του συλλόγου, η ίδρυση του οϖοίου γέµισε τις καρδιές των Ρουµάνων της Bucovina µε ενθουσιασµό και ελϖίδα. Θέλω να ελϖίζω ότι ο καρϖός του ζήλου µου, αν και δεν είναι όϖως εγώ θα το εϖιθυµούσα, µϖορεί να αϖοτελέσει καλύτερη αϖόδειξη αυτής της εµϖιστοσύνης. Μία αϖό τις αιτίες καθυστέρησης, ήταν και η εϖιθυµία ϖου είχα, να ϖετυχαίνω αϖό την ϖρώτη φορά όλο και ϖερισσότερα. Αυτό ϖου δεν µϖόρεσε να γίνει µέχρι τώρα θα ϖραγµατοϖοιηθεί σύντοµα. Έχε την καλοσύνη, η εξοχότητά σου, να δεχτείς ϖρος το ϖαρόν αυτά τα 750 F, ϖου εγώ συγκέντρωσα αϖό τους κυρίους ϖου σηµείωσα στη συνηµµένη σελίδα. Τόσον εγώ όσο και οι αδελφοί µου, θα νιώθουµε ϖραγµατική χαρά να φέρνουµε τη συνεισφορά µας σε αυτή τα µεγαλειώδη και όµορφη εϖιχείρηση των αδελφών µας αϖό την Τρανσυλβανία. έχοµαι να συγκεντρώσω ότι µας υϖοσχέθηκαν και οι άλλοι φίλοι και τότε θα ξαναστείλω τη συνεισφορά µας. Να µου εϖιτρέψει η εξοχότητά σου και ολόκληρη η εϖιτροϖή να εκφράσω το σεβασµό και την ικανοϖοίηση ϖου κάθε Ρουµάνος τρέφει για σας, για τα γενναιόδωρα έργα σας, για την ίδρυση και τη διεύθυνση του συλλόγου τον οϖοίο ο Θεός και ο ζήλος των Ρουµάνων θα ενισχύσουν, έτσι ώστε, το συντοµότερο δυνατό, να καταυγάσει, σαν ένας φάρος, µια ϖηγή φωτός, ϖου θα σκορϖίσει το ϖυκνό και θλιβερό σκοτάδι ϖου µας καλύϖτει ακόµα, εξαιτίας της ταϖείνωσης και της δυστυχίας µας και ϖου όλα αυτά είναι ϖρος όφελος και χαρά των ϖολλών και άσϖλαχνων εχθρών µας. Εκεί, εδώ και ϖαντού, υϖοφέρουµε αϖό αυτούς και δεν έχουµε άλλη διέξοδο, ϖαρά µόνο τους εαυτούς µας, δηλαδή την ηθική µας αναγέννηση, την ϖνευµατική µας αναβάθµιση, ϖου µϖορούν να µας δώσουν µόνο ο ϖολιτισµός και η εϖιστήµη. Γι αυτό και χαιρετάµε µε ενθουσιασµό τον Τρανσυλβανικό σύλλογο και ευλογούµε όλους τους ιδρυτές, τους ϖροστάτες, όλους τους φίλους του και γι αυτό και εγώ ευχαριστώ την εϖιτροϖή, εϖειδή µου έδωσε την ευκαιρία να ϖροσφέρω, έστω και µια τόσο ασήµαντη υϖηρεσία. ράττοµαι της ευκαιρίας αυτής, για να ευχηθώ στην εξοχότητά σου χρόνια ϖολλά και το νέο έτος να ϖραγµατοϖοιηθούν όλες οι εϖιθυµίες και οι αδιάλειϖτες ελϖίδες της αγιότητάς σου για την εκκλησία και το έθνος µας. Ο Θεός να τα υϖερασϖίζεται και να τα στερεώνει και στην αγιότητά σου να ϖροσθέτει έτη ϖολλά.

257 257 Κλείνοντας, ϖαίρνω το θάρρος, στο όνοµα της κοινής µας υϖόθεσης, να ϖαρακαλέσω και εγώ κάτι την αγιότητά σου. Ιδρύθηκε και εδώ ένας ρουµανικός όµιλος, ϖου σκοϖό έχει να διευρύνει τον εθνικό ϖολιτισµό, να αφυϖνίσει το εθνικό συναίσθηµα, να ϖλατύνει την ϖεϖοίθηση ότι µόνο αϖό τη στενή σχέση µε τα άλλα αδέλφια, τους Ρουµάνους της Αυστρίας, µϖορούµε να ελϖίζουµε σε ένα ϖιο ευτυχισµένο µέλλον. Ιδιαίτερα, έχουµε την εϖιθυµία να συγκεντρώσουµε όλα τα καλά βιβλία ϖου εκδόθηκαν και εκδίδονται τώρα στην εθνική µας γλώσσα. Όσο µϖορούµε αγοράζουµε, όµως οι δυνατότητές µας είναι ϖεριορισµένες. Γι αυτό δεχόµαστε µε ευχαρίστηση κάθε γενναίο δώρο. Ελϖίζω να µην είµαι και ϖολύ ϖαράτολµος, αν ϖαρακαλέσω την εξοχότητά σου να δωρήσει στον όµιλό µας, ως ένδειξη της γενναιοδωρίας του, ένα αντίτυϖο αϖό τα ϖολύτιµα συγγράµµατα της, καθώς και ένα αντίτυϖο αϖό όλα τα βιβλία και τα ϖεριοδικά ϖου τύϖωσε το εϖισκοϖικό τυϖογραφείο του Sibiu. Ο όµιλος και όλοι οι Ρουµάνοι εδώ θα σας είναι ευγνώµονες. Ασϖάζοµαι τη δεξιά της σεβασµιότητάς σου. Με εγκάρδιο και ειλικρινή σεβασµό, υϖηρέτης της εξοχότητάς σου. Νικόλαος Hurmuzaki» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 775/ «Αριθ. ϖρωτ. 775/1850. Προς τον αγαϖητό µου κλήρο και το λαό της εϖισκοϖής. Ευλογηµένος να είναι ο Κύριος και Θεός µας, ϖου ευσϖλαχνίσθηκε τις ηµέρες της υψηλότητάς του, τον αυτοκράτορά µας Φραγκίσκο Ιωσήφ τον Α και την 722 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Cernăuţi, 15 εκεµβρίου 1862). 723 Με αυτή την εγκύκλιο, ο Α. Σαγκούνα ανακοινώνει την ίδρυση του τυϖογραφείου της εϖισκοϖής. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 325 (Sibiu, 27 Αυγούστου 1850).

258 258 κυβέρνηση της υψηλότητάς του, ώστε να έχουµε τη δυνατότητα να χαιρόµαστε τώρα για την ίδρυση ενός εϖαρχιακού τυϖογραφείου, αϖό το οϖοίο θα µϖορούµε να τυϖώνουµε τα σχολικά και εκκλησιαστικά µας βιβλία. Για αρκετό καιρό, βλέϖοντας τη µεγάλη έλλειψη σχολικών και εκκλησιαστικών βιβλίων στην εϖαρχία µας, διαϖιστώνοντας και την ϖνευµατική κατάϖτωση ϖου ϖαρατηρείται εδώ, έτρεφα στην καρδιά µου τη θερµή εϖιθυµία να ιδρύσω για την εϖαρχία µας ένα τυϖογραφείο, µε δικά µου έξοδα. Και ιδού, αγαϖητοί µου! Η εϖιθυµία µου έγινε ϖραγµατικότητα. Πήραµε αϖό την υψηλή ϖολιτική και στρατιωτική κυβέρνησή µας, την υϖ. αριθ της 31 ης Αυγούστου, άδεια για την ίδρυση ενός εϖαρχιακού τυϖογραφείου. Και βάσει αυτού του διατάγµατος, σήµερα Κυριακή, τελούµε αγιασµό, σύµφωνα µε τα έθιµα της εκκλησίας, εγκαινιάζουµε και θέτουµε σε λειτουργία το τυϖογραφείο και µε την ευκαιρία τυϖώσαµε και αυτή την εγκύκλιο. Ο σκοϖός του τυϖογραφείου αυτού είναι να τυϖώνονται εδώ εκκλησιαστικά και σχολικά βιβλία, τα οϖοία να ϖωλούνται στη συνέχεια σε χαµηλή τιµή. Και σας ανακοινώνω ότι ϖρώτα αϖ όλα θα τυϖωθεί το ϖρωτόκολλο µητρώων, εϖειδή µε λύϖη ϖληροφορηθήκαµε ϖως κατά τη διάρκεια της εϖανάστασης ο εχθρός έκαψε σαρανταένα ιερούς ναούς και λήστεψε τριακόσιους δεκαεννιά και τότε καταστράφηκαν και ϖολλά ϖρωτόκολλα µητρώων. Σας δίδω την αρχιερατική ευλογία µου. Sibiu 27 Αυγούστου 1850 Ο αρχιερέας σας, ϖου εύχεται κάθε καλό! Ανδρέας» «Αριθ. ϖρωτ. 36/1855 Ίδρυµα του ϖρωτοσυγκέλλου Γρηγορίου Pantazi Βλ: A.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 27 Αυγούστου 1850).

259 259 Ανδρέας, ελέω Θεού εϖίσκοϖος της Ορθόδοξης εκκλησίας στο µεγάλο ϖριγκιϖάτο του Ardeal, κτήτορας του βασιλικού αυστριακού Λεωϖολδινού τάγµατος. Σύµβουλος της βασιλικής αϖοστολικής υψηλότητας. Σεβαστοί ϖατέρες ϖρωθιερείς και ιερείς της εϖισκοϖής µας, ειρήνη αϖό το Θεό ϖατέρα και αϖό τον Κύριό µας Ιησού Χριστό. Πικρά έκλαψε ο γέροντας Ιακώβ, όταν του έφεραν την είδηση οι υιοί του ότι το θηρίο σκότωσε τον Ιωσήφ, τον αγαϖηµένο του υιό. Αλλά το ϖένθος και η θλίψη του, σύντοµα µετατράϖηκαν σε χαρά, όταν οι υιοί του, τους οϖοίους έστειλε ο ίδιος σε ξένη χώρα να φέρουν τρόφιµα, γύρισαν αϖό εκεί µε τη χαρµόσυνη είδηση ότι ο Ιωσήφ, ο αγαϖηµένος του, ζει και είναι ο δεύτερος µετά το Φαραώ. Πικρά κλαίω και εγώ και τα δάκρυα των µατιών µου δε στεγνώνουν και µεµψιµοιρώ όταν σκέϖτοµαι το θάνατο του αγαϖηµένου ϖνευµατικού υιού µου και ϖρωτοσυγκέλλου Γρηγορίου. Εγώ δεν µϖορώ να είµαι τόσο τυχερός, όϖως κάϖοτε ήταν ο Ιακώβ, εϖειδή ο αγαϖηµένος υιός µου ϖράγµατι έφυγε αϖό αυτό τον κόσµο και ϖέρασε στους ουρανούς στις 28 Νοεµβρίου 1854 και στις 30 αυτού του µήνα εορτάσαµε την ονοµαστική εορτή του, µαζί µε την κηδεία του και στις 4 εκεµβρίου κηδεύτηκε στο Braşov, όϖως εϖιθυµούσαν οι συγγενείς του. Αν και είµαι σίγουρος ότι εσείς όλοι οι υϖηρέτες µου στο ναό του Θεού, γνωρίσατε το µακαριστό υιό και αδελφό σας και γνωρίσατε τις αρετές του, ϖάντως νοιώθω υϖοχρεωµένος αϖό την αγάϖη για την αλήθεια, να σας εκµυστηρευτώ κάτι για τους ανθρώϖους του ϖαρόντως αλλά και του µέλλοντος και να ϖω αυτό ϖου έλεγα και µέχρι τώρα µυστικά. Ότι δηλαδή, ο ϖρωτοσύγκελλος Γρηγόριος υϖήρξε ένα σϖάνιο δείγµα στις ηµέρες µας, τόσο ως ϖρος τον ϖράο χαρακτήρα του, όσο και ως ϖρος το ταλέντο του. Είχε όµορφο ϖρόσωϖο, είχε ώριµο µυαλό, ήξερε τις εϖιστήµες, ήταν καλός και συµϖονούσε τους άλλους. Κοντά σ εκείνον έµαθα µία µεγάλη αλήθεια ότι ο σοφότερος άνδρας είναι εκείνος ϖου νοιώθει µια ευγενική αιδώ µϖροστά στον ανώτερό του. Εκείνος, µε την ανατροφή ϖου έλαβε αϖό το σϖίτι του, αϖέκτησε καλή συµϖεριφορά, ϖου άρεσε σε όλους. Στο σχολείο ξεχώριζε σε όλα ανάµεσα στους συµµαθητές του. Αϖέκτησε το διδακτορικό του στη φιλολογία στο ϖανεϖιστήµιο της Pesta. Εκεί σϖούδασε και νοµικά.

260 260 Έϖειτα ασχολήθηκε µε τη θεολογία, µέρος της οϖοίας σϖούδασε στη σχολή, ενώ διδάχτηκε ένα άλλο µέρος υϖό την καθοδήγησή µου και τόσο ϖολύ διέϖρεψε σε αυτή, ϖου όταν εκάρη µοναχός στις 22 Νοεµβρίου 1849 και την ίδια µέρα χειροτονήθηκε διάκονος, εγώ τον διόρισα καθηγητή στο νέο εϖισκοϖικό ϖαιδαγωγικό-θεολογικό ινστιτούτο και ταυτόχρονα δεύτερο γραµµατέα του συµβουλίου εϖισκοϖικού συµβουλίου. Η είσοδός του στη δηµόσια ζωή και η αϖόκτηση αυτών των σϖουδαίων θέσεων, αϖοτέλεσαν για εκείνον ευκαιρία να δείξει ότι όσο εκτιµούσε αυτές τις θέσεις, τόσο ϖερισσότερο ϖροσϖαθούσε να είναι άξιος για αυτές µε τις ίδιες τις ϖράξεις του. Ο ζήλος του για τη γνώση µέσα αϖό τα βιβλία, οι συζητήσεις του µε τους άξιους άνδρες και ο ϖόθος του να αϖορροφήσει όλες τις συµβουλές µου, τον οδήγησαν σε µια τόσο καλή διαδροµή σε όλα γενικώς, ϖου η φήµη του έφτασε και στην ϖιό υψηλή κοινωνία. Έτσι αύξησε ο υιός µου Γρηγόριος τις γνώσεις του, καθώς και την ασταµάτητη εµµονή του να εκϖληρώσει την κλήση του. Γι αυτό και τον διόρισα ιδιαίτερο γραµµατέα µου, θέση για την οϖοία ήταν ϖερισσότερο αϖό άξιος. Τα κείµενά του, ϖου βρίσκονται στο αρχείο µας, είναι αϖοδείξεις για τους εϖόµενους αιώνες γι αυτή τη µαρτυρία µου. Έτσι ϖορευόταν σε όλα ο µοναδικός υιός µου Γρηγόριος, τον οϖοίο στις 16 Ιουνίου χειροτονήσαµε ιερέα και στις 6 Αυγούστου, εγώ τον χειροθέτησα ϖρωτοσύγκελλο και έφτασε έτσι στο βαθµό του ϖαρέδρου του συµβουλίου. Αλλά, όσο ϖερισσότερο ϖροχωρούσε εκείνος ϖνευµατικά, τόσο ϖερισσότερο αϖοδυναµωνόταν σωµατικά. Εϖειδή η αρρώστια εκείνη, ϖου ήδη αϖό το 1850 είχε αρχίσει να τον ταλαιϖωρεί όχι µόνο δεν υϖοχωρούσε µε τη χρήση φαρµάκων, αλλά ϖροχωρούσε ϖερισσότερο, τον ανάγκασε το Σεϖτέµβριο της ϖερασµένης χρονιάς, να ϖέσει στο κρεβάτι, όϖου άντεξε όλους τους ϖόνους µε χριστιανική υϖοµονή. Η ησυχία του ϖνεύµατός του, την οϖοία εϖέδειξε κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του και τη στιγµή του θανάτου του, εξέϖληξαν τόσον εµένα όσο και όλους, όσοι βρισκόµασταν κοντά του και µας έκαναν να είµαστε σίγουροι ότι εκείνος µε χαρά εκϖληρώνει τη θέληση του ουράνιου Πατέρα, ο οϖοίος θα τον κάνει κοινωνό µίας ϖιο ευγενικής και ευτυχισµένης ζωής, αϖ ότι είναι η ζωή του ανθρώϖου στη γη. Τώρα, σεβαστοί ϖατέρες, έρχοµαι να σας αϖοκαλύψω τον τρόϖο µε τον οϖοίο εϖιθυµώ να εκφράσω, όχι µόνο την αγάϖη µου για τον υιό και ϖρωτοσύγκελλο

261 261 Γρηγόριο, αλλά και την αµοιβή των ξεχωριστών αρετών, για τις οϖοίες εκείνος αϖοτέλεσε ένα ζωντανό ϖαράδειγµα και τις οϖοίες εγώ δεν µϖορώ να ξεχάσω ούτε µετά το θάνατό του. Εϖειδή, µέσω εκείνου του έργου του, έγινε ϖιο εύκολη η δύσκολη αϖοστολή ϖου έχουµε για τη διατήρηση του κύρους της εκκλησίας, για την υϖεράσϖισή της και τη βελτίωση της κατάστασης του κλήρου µας, την οϖοία ο µακαριστός τόσο ϖολύ εϖιθυµούσε. Έτσι, αϖό το ένα µέρος, γνωρίζοντας εγώ τη µεγάλη εϖιθυµία ϖου είχε εκείνος για τη βελτίωση της κατάστασης του κλήρου µας, εϖίσης θέλοντας να υψώσω ένα µνηµείο ϖρος τιµή του αγαϖηµένου υιού µου και ϖρωτοσυγκέλλου και αδελφού σας, το οϖοίο να αντιϖροσωϖεύει τις αρετές του µακαριστού, ανακοινώνω ότι το µνηµείο αυτό θα είναι ένα ίδρυµα µε το όνοµά του και καταθέτω σήµερα, στην εορτή του αγίου Γρηγορίου του θεολόγου, η οϖοία είναι η ονοµαστική του εορτή, F τα οϖοία να αϖοδίδουν κέρδος για διάστηµα εκατό χρόνων. Και όταν συµϖληρωθούν τα εκατό αυτά χρόνια, οι ϖρωθιερείς και οι ιερείς µας, να χρησιµοϖοιήσουν τα κέρδη αϖό αυτά τα χρήµατα για όλους τους αιώνες αϖό γενιά σε γενιά. Εϖοµένως, ο κλήρος µας έχει αϖό σήµερα ένα ίδρυµα µε κεφάλαιο F, ϖου φέρει το όνοµα του ϖρωτοσυγκέλλου Γρηγορίου Pantazi. Θα είχα καταθέσει ένα ακόµα µεγαλύτερο ϖοσό για το ίδρυµα αυτό, αλλά ϖιστέψτε µε, δεν είχα τη δυνατότητα να κάνω ϖερισσότερα. Να µη σας τροµάζει η διάρκεια των χρόνων. Να σκεφτείτε λίγο και να κρίνετε µε τη σηµερινή µας κατάσταση και θα καταλάβετε ότι είµαστε σε ανέχεια και έχουµε ϖολλές ανάγκες. Αϖό αυτές τις ανάγκες, ϖάρα ϖολλές ϖαραµένουν έτσι, εξαιτίας της φτώχιας, η οϖοία µας βαρύνει και ανάµεσα σε αυτές τις ανάγκες είναι και η φτωχή µοίρα του κλήρου µας. Για το λόγο αυτό, κατά την άϖοψή µου, ϖρέϖει να φροντίζουµε και να αναζητάµε τον τρόϖο εκείνο, ϖου θα µας βγάλει αϖό αυτή τη φτώχεια και θα µας εϖιτρέψει να αντιµετωϖίζουµε τις µελλοντικές ανάγκες µας. Ο ϖιο ασφαλής τρόϖος για την ϖραγµατοϖοίηση του σκοϖού αυτού, είναι το ίδρυµα. Γνωρίζω ότι κατανοείτε την κατάσταση των ϖραγµάτων και θα ϖαρηγορηθείτε µε τη σκέψη ότι δηµιουργήθηκε ένα ίδρυµα για τα εγγόνια σας, το οϖοίο θα τους αϖοφέρει κάθε χρόνο, ϖάνω αϖό F, για να τα µοιράζονται αδελφικά. Έϖειτα, γνωρίζετε ότι ο κλήρος µας έχει και ένα άλλο νέο ίδρυµα, το τυϖογραφείο, αϖ όϖου σύντοµα θα ανοίξει µια καινούρια ϖηγή βοήθειας για τον κλήρο µας. ιότι, αν και το τυϖογραφείο ιδρύθηκε µόνο ϖριν αϖό τέσσερα

262 262 χρόνια, η σηµερινή του κατάσταση αϖοδεικνύει ϖώς διαθέτει το σηµαντικό ϖοσό των F, σε τυϖωµένα βιβλία. Με τον τρόϖο αυτό, εργάστηκε η εϖισκοϖή, µητέρα όλων των εϖαρχιακών ιερών ναών, για εσάς αδελφοί. Λάβετε, λοιϖόν θάρρος και φροντίστε στις θείες λειτουργίες σας να δοξάζεται κάθε στιγµή η Αγία Τριάδα, ώστε να ϖροχωρούν οι χριστιανοί µας σε όλα τα καλά ϖράγµατα και να αϖοκοµίσουν κέρδος αϖό τα βιβλία της εϖισκοϖής, τα οϖοία φέρνουν το αιώνιο φως και σας διδάσκουν να δίνετε καλή ανατροφή στα ϖαιδιά σας, για να µϖορέσουν και αυτά να αϖολαµβάνουν ένα καλό όνοµα, όϖως αϖολαµβάνει ακόµα και µετά το θάνατό του ο µακαριστός ϖρωτοσύγκελλος Γρηγόριος και να ϖροτρέϖετε τους ϖιστούς σας να σέβονται και να δείχνουν ευλάβεια για τους νόµους του Θεού. Αυτά ϖου θα αϖοφασίσω για τη σωστή και ασφαλή διαχείρηση του ιδρύµατος, θα σας τα ανακοινώσω. Ένα ϖράγµα εϖιθυµώ ακόµα, αυτό το αρχιερατικό έγγραφο δωρεάς ϖρος τον εϖαρχιακό κλήρο µας, να το φυλάξετε καλά και να το ασφαλίσετε στο θησαυροφυλάκιο της εκκλησίας, για να το κληρονοµήσουν οι υιοί, τα εγγόνια και τα ϖαιδιά των εγγονών σας, αϖό γενιά σε γενιά. Sibiu 25 Ιανουαρίου 1855 Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα» Η ιαθήκη του µητροϖολίτη Ανδρέα Σαγκούνα. «Εις τω όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος, Αµήν. Εγώ, ο υϖογεγραµµένος, έχοντας υϖόψη µου ότι είµαι ένας θνητός ϖου έχει φτάσει σε µια ϖροχωρηµένη ηλικία και ότι είµαι αρχιερέας, ο οϖοίος είναι υϖοχρεωµένος αϖό τους κανόνες να κάνει τη διαθήκη σύµφωνα µε την κλήση του. Συντάσσω τη διαθήκη µου ως εξής: I. Το ολοµελές αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιό µας θα λειτουργήσει 725 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 25 Ιανουαρίου 1855).

263 263 αµέσως µετά το θάνατό µου µε τα εκλεγµένα µέλη του, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο 136 του οργανικού καταστατικού της µητρόϖολής µας και θα σφραγίσει όλα τα δωµάτια της κατοικίας µου, µέχρι να γίνει η καταγραφή των ϖραγµάτων µου και οι ιατροί να ανοίξουν τη σορό µου και να την ετοιµάσουν για την κηδεία. Έϖειτα, ο υϖηρέτης µου Συµεών Stoianivici, µαζί µε τον ϖνευµατικό µου Γερµανό, να µε ντύσουν µε το µαύρο ράσο ϖου φοράω τις καθηµερινές, το φέρετρο να είναι µεταλλικό και αν δε γίνεται έτσι, τότε να είναι ελατήσιο, µε εϖένδυση αϖό µαύρο µετάξι. II. Η κηδεία µου να γίνει ϖριν το µεσηµέρι, χωρίς ϖοµϖή, χωρίς µουσική και χωρίς κήρυγµα, µε την ϖαρακάτω σειρά: 1) Αφού ο ϖνευµατικός µου, ο ιεροµόναχος Γερµανός, (τον οϖοίο αφήνω µόνο του να τελέσει την κηδεία), θα τελέσει το τρισάγιο, τότε ένας κληρικός µε ϖένθιµα άµφια, να ϖροηγείται της µικρής ϖοµϖής µόνο µε το µεγάλο σταυρό. 2) Έϖειτα, να ακολουθήσουν οι φοιτητές θεολογίας και ϖαιδαγωγικών, 4 5 σε µια σειρά, µε τους καθηγητές τους. 3) Έϖειτα, ο ϖιστός λαός, 4 5 ανά σειρά. 4) Έϖειτα,οι ιερείς µας, 4 5 ανά σειρά. 5) Μετά τους ιερείς, να ακολουθήσει ο σταυρός. 6) Έϖειτα, να ακολουθήσει η χορωδία, ϖου θα ψάλλει σιγανά ψαλµούς. 7) Έϖειτα, να έρχονται δυο κληρικοί µε ϖένθιµη ενδυµασία, ϖου θα φέρουν λαµϖάδες. 8) Έϖειτα, ο ϖνευµατικός Γερµανός, µε ϖένθιµα άµφια. Αυτός θα είναι και ο ιερέας ϖου θα τελέσει την ταφή. 9) Έϖειτα η νεκροφόρος άµαξα µε το φέρετρο 10) και τέλος, να ακολουθούν τα µέλη του αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου και οι καλεσµένοι, σύµφωνα µε την τάξη τους. 11) Έτσι, αυτή η ϖοµϖή µϖορεί να µε συνοδεύσει µέχρι το στρατώνα ή το ϖολύ µέχρι τις στρατιωτικές αϖοθήκες, αν θα έχει καλό καιρό. Ο υϖηρέτης µου Συµεών και ο βοηθός του Βασίλειος, να µείνουν στο σϖίτι, για να το φροντίσουν. 12) Όταν διαλυθεί η ϖοµϖή, η νεκροφόρος άµαξα και ο ϖνευµατικός µου να µε µεταφέρουν στο µεγάλο ιερό ναό, στο Răşinari. Εκεί, να µε αφήσουν

264 264 και ο ϖνευµατικός µου, την εϖοµένη, µόνος του να τελέσει την ακολουθία και να ϖραγµατοϖοιήσει την κηδεία µου µε αυτή την ευκαιρία, ο ϖνευµατικός µου να µοιράσει στους φτωχούς 200 F, τα οϖοία, είτε αυτός είτε η αρχιεϖισκοϖική εφορία, να δώσει ϖροκαταβολικά, µέχρι να εϖιστραφούν αϖό την ϖεριουσία µου. III. Μετά την κηδεία µου, να ακολουθήσει η καταγραφή και η αϖογραφή όλων των ακίνητων και κινητών ϖραγµάτων µου, καθώς και εκείνων αϖό την ϖαλαιά καταγραφή, αϖό τους εκϖροσώϖους της τοϖικής δικαστικής αρχής και του ολοµελούς συµβουλίου, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο 136 του οργανικού καταστατικού. Στην καταγραφή των ϖραγµάτων µου, υϖάρχουν και οι σηµειώσεις µου, ϖου δείχνουν ϖοια αϖό τα ϖράγµατά µου θέλω να µείνουν στην αρχιεϖισκοϖή µας και ϖοια θέλω να διαθέσω, όϖως εϖιθυµώ εγώ. Θα µϖορούσα, σύµφωνα µε την ϖαράγραφο 108 του οργανικού καταστατικού, να αφήσω σε οϖοιονδήϖοτε και όϖως εϖιθυµώ το µισό της ϖεριουσίας µου, αλλά ϖαραιτούµαι αϖό αυτό το δικαίωµα και αϖοφασίζω, σύµφωνα µε τους Αϖοστολικούς κανόνες 38, 40, 41, και τον κανόνα 89 της Καρθαγένης, όλη η ϖεριουσία ϖου θα βρεθεί µετά το θάνατό µου, να ϖεριέλθει στην αρχιεϖισκοϖή µας, για εκκλησιαστικούς, εκϖαιδευτικούς και φιλανθρωϖικούς σκοϖούς, µέσω ενός ιδρύµατος στο µέλλον, για να εφοδιαστούν η εκκλησία και τα σχολεία µε τα αϖαραίτητα, δηλαδή: εικόνες, ιερά σκεύη, καµϖάνες, λειτουργικά βιβλία, καρέκλες και άλλα αναγκαία. Κι εννοώ ότι τα λειτουργικά βιβλία για τους ιερούς ναούς θα ϖρέϖει να ϖροµηθευτούν µε τα χρήµατα του ιδρύµατος µου αϖό το αρχιεϖισκοϖικό τυϖογραφείο. Γι αυτό, εγώ διορίζω µια εϖιτροϖή ανεξάρτητη, ϖου θα έχει το δικαίωµα και την αϖοστολή να ϖροσφέρει τις βοήθειες αϖό το ίδρυµα µου, όϖως ανέφερα ϖαραϖάνω. Αυτή η διοικητική εϖιτροϖή του ιδρύµατός µου, θα αϖοτελείται αϖό έναν ϖρόεδρο, ο οϖοίος θα είναι ο διάδοχός µου στον αρχιεϖισκοϖικό θρόνο ή αν αϖουσιάζει εκείνος, ο αρχιεϖισκοϖικός βοηθός του, αϖό ένα γραµµατέα ϖου µϖορεί να είναι είτε αϖό τον κλήρο, είτε αϖό τους λαϊκούς της αρχιεϖισκοϖής µας, αϖό ένα λογιστή του δόγµατός µας, µετά αϖό έναν εφηµέριο και δύο λαϊκούς αϖό τις ενορίες του Sibiu, Răşinari, Boiţa και Sălişte.

265 265 Μέλη αυτής της διοικητικής εϖιτροϖής του ιδρύµατός µου, ορίζω αϖό το Sibiu τον εφηµέριο Ζαχαρία Boiu και τους κυρίους εµϖόρους Αντώνιο Behnit και Γρηγόριο Metaiu, αϖό το Răşinari τον εφηµέριο Σάβα Popoviciu και τους Bucur Cioran και Ιάκωβο Ciucean, αϖό τη Boiţa τον εφηµέριο Ιωάννη Rotaru και τους Ιωάννη Popoviciu και Aleman Kloja, αϖό τη Sălişte τον εφηµέριο Νικόλαο Răcuciu, µε τους ηµήτριο Răcuciu και Νικόλαο Steflea το νεότερο. Γραµµατέα αυτής της εϖιτροϖής, ορίζω τον Aureliu Brote και λογιστή τον Στέφανο Pecurariu. Παρακαλώ τον ϖρόεδρο και τα µέλη αυτής της εϖιτροϖής, να εκϖληρώσουν την αϖοστολή τους χωρίς αµοιβή, µέχρι ϖου το κεφάλαιο του ιδρύµατος να µϖορέσει να τους ανταµείψει για τον κόϖο τους. Και στο γραµµατέα και το λογιστή του ιδρύµατος αυτής της διοικητικής εϖιτροϖής, αφήνω αϖό την αρχή έναν ετήσιο µισθό 100 F, ο οϖοίος αν το ίδρυµα έχει καλή ϖορεία, µϖορεί και να αυξηθεί. Αυτή η διοικητική εϖιτροϖή, αµέσως µετά το θάνατό µου και τη δηµοσίευση της διαθήκης µου, θα συγκροτηθεί υϖό την ϖροεδρία του αρχιεϖισκοϖικού έξαρχου και µαζί µε το εϖιτροϖικό αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο, θα ελέγξουν την κατάσταση του ιδρύµατός µου και θα την ανακοινώσουν σε όλες τις ενοριακές κοινότητές µας αϖό την αρχιεϖισκοϖή του Αrdeal, για να τη γνωρίσουν και όταν το ίδρυµά µου θα έχει ένα κεφάλαιο F αυστριακής αξίας, θα δώσει τα δύο τέταρτα αϖό τα ετήσια έσοδα για τους ιερούς ναούς, ένα τέταρτο για τα µεγάλα και µικρά σχολεία και για τις άλλες ανάγκες τους. Και το άλλο τέταρτο, θα κατατίθεται στο κεφάλαιο για εϖένδυση. Αιτήσεις αϖό ιδιώτες να µη γίνονται δεκτές, αλλά µόνον εκείνες ϖου ϖροέρχονται αϖό τις ενορίες. Αυτές οι αιτήσεις, να συνοδεύονται αϖό το σχέδιο οικοδοµής ή εϖισκευών, αϖό τον ϖροϋϖολογισµό του έργου, καθώς και αϖό το ϖρωτότυϖο έγγραφο για το κεφάλαιο ϖου διαθέτουν και για τη συνεισφορά της συγκεκριµένης κοινότητας. Γι αυτό, η διοικητική εϖιτροϖή θα εξετάσει ϖροσεκτικά, αν η ενοριακή κοινότητα ϖου έκανε την αίτηση για να λάβει βοήθεια αϖό το ίδρυµά µου, έχει µια οργάνωση ϖου να είναι σύµφωνη µε το οργανικό καταστατικό και αν διαϖιστώνει ότι δεν είναι, τότε να µην της δοθεί η βοήθεια. Οι αιτήσεις να σταλούν στον ϖρόεδρο, ο οϖοίος να τις στείλει στο γραµµατέα, για να συζητηθούν στην εϖόµενη συνεδρίαση και εκεί η ϖλειοψηφία θα αϖοφασίσει. Η διοικητική εϖιτροϖή να φροντίσει, τα χρήµατα ϖου ϖερισσεύουν σε αυτό το ίδρυµα, να µη δοθούν σε ιδιώτες υϖό µορφή δανείου, αλλά µε αυτό να αγοράζονται οµόλογα

266 266 σιδηροδροµικών γραµµών της χώρας και οµόλογα για την αϖοζηµίωση των αϖαλλοτριώσεων της γης της χώρας. Έϖειτα, αφήνω στη διοικητική εϖιτροϖή να συντάξει κάϖοιους κανόνες για το ϖώς θα δίδονται οι βοήθειες αϖό το ίδρυµά µου, αλλά αυτοί οι κανόνες να κατατεθούν στην ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδο και µόνο αφού ψηφιστούν, να εφαρµόζονται κανονικά. Θα ϖρέϖει όµως, η διοικητική εϖιτροϖή να καταγράφει σε κάθε της συνεδρίαση την τρέχουσα κατάσταση του ιδρύµατος, εϖοµένως, να ζητήσει εγκαίρως αϖό την αρχιεϖισκοϖική εφορία την αναφορά για την κατάσταση του ιδρύµατός µου. Για να ληφθεί µια έγκυρη αϖόφαση, είναι υϖοχρεωτική η ϖαρουσία του ϖροέδρου της εϖιτροϖής και οκτώ µελών αυτής, εκτός αϖό το γραµµατέα και το λογιστή της εϖιτροϖής. Τα µέλη της εϖιτροϖής εκλέγονται εφόρου ζωής και οι κενές θέσεις συµϖληρώνονται µέσω ψηφοφορίας και εκλέγεται εκείνος ϖου συγκεντρώνει την ϖλειοψηφία. Ο γραµµατέας και ο λογιστής έχουν δικαίωµα ενηµερωτικής ψήφου, ενώ στην εκλογή ενός µέλους, έχουν αϖοφασιστική ψήφο. Τέλος, η αρχιεϖισκοϖική εφορία θα χειρίζεται τα χρήµατα του ιδρύµατός µου και θα τα φυλάσσει στη σιδερένια κάσσα της αρχιεϖισκοϖής, µε τον όρο ότι δε θα µϖορέσει να δανείζει χρήµατα σε ιδιώτες, αλλά θα είναι υϖοχρεωµένη, µε τη συγκατάθεση της διοικητικής εϖιτροϖής, να τα εϖενδύει σε οµόλογα σιδηροδροµικών γραµµών της ϖατρίδας ή σε οµόλογα για την αϖοζηµίωση της γης και θα συντάσσει κάθε χρόνο στην ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδο και τη διοικητική εϖιτροϖή µια αναφορά για την κατάσταση του ιδρύµατός µου. IV. Το εϖισκοϖικό τυϖογραφείο ϖου ίδρυσα εγώ µε τα δικά µου έξοδα και ϖου το δώρησα στην εκκλησία µας του Αrdeal την ηµέρα των εγκαινίων του στις 27 Αυγούστου του 1850, το οϖοίο µέχρι το θάνατό µου φρόντισα και µόνον ο Θεός ξέρει µε ϖόσες δυσκολίες το υϖερασϖίστηκα αϖό τους εχθρούς της εκκλησίας και του ρουµανικού έθνους µας, το δηλώνω και τώρα, ως ιδρυτής του, ϖεριουσία της εκκλησίας, δηλαδή της αρχιεϖισκοϖής µας του Αrdeal. Βασικός µου σκοϖός, όταν ίδρυσα το αρχιεϖισκοϖικό τυϖογραφείο, ήταν και είναι να εκδίδω εκκλησιαστικά, εκϖαιδευτικά και εϖιστηµονικά βιβλία σε µια τιµή, όσο το δυνατόν ϖιο χαµηλή. Να εϖιτρέϖω στους συγγραφείς την έκδοση των έργων τους και να εϖανεκδίδω κλασικά εκκλησιαστικά έργα. Ήθελα εϖίσης, µε τον καιρό, αϖό το

267 267 ϖερίσσευµα των ετήσιων εσόδων του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου, να δίδεται οικονοµική βοήθεια στις φτωχές χήρες ιερέων αϖό την αρχιεϖισκοϖή µας. Γι αυτό, η τελευταία εϖιθυµία του ιδρυτή είναι να ορίσω µια διοικητική εϖιτροϖή του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου, η οϖοία να υϖοστηρίζει τους στόχους ϖου εγώ ως ιδρυτής, έθεσα για το αρχιεϖισκοϖικό τυϖογραφείο και η οϖοία να σχηµατιστεί αµέσως µετά το θάνατό µου και τη δηµοσίευση της διαθήκης µου, υϖό την ϖροεδρία του αρχιεϖισκοϖικού έξαρχου και των µελών της. Ο ϖρόεδρος αυτής της διοικητικής εϖιτροϖής, θα είναι ϖάντα ο διάδοχός µου στον αρχιεϖισκοϖικό θρόνο και σε ϖερίϖτωση αϖουσίας του, ο αρχιεϖισκοϖικός έξαρχος. Τα µέλη της θα είναι τρεις κληρικοί και τρεις λαϊκοί, έϖειτα ένας γραµµατέας αϖό τους κλήρικούς ή αϖό τους λαϊκούς και ένας λαϊκός λογιστής του δόγµατός µας. Στο σχηµατισµό της διοικητικής εϖιτροϖής του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου ορίζω, µε την ιδιότητα του ιδρυτή του, τα τρία κληρικά µέλη της ως εξής: τον Μωυσή Lazăr ϖρόεδρο του συµβουλίου, τον καθηγητή θεολογίας Ιλαρίωνα Puşcariu και τον ϖρωτοδιάκονο και γραµµατέα του συµβουλίου Νικόλαο Frateş. Τα τρία λαϊκά µέλη θα είναι ο λοχαγός κύριος Θεόδωρος Stanislau ο δικηγόρος κύριος Ιωάννης Oniţ και ο δικηγόρος κύριος Ιωάννης Preda. Λογιστής θα είναι ο κύριος Ιωάννης Nemeş και γραµµατέας ο κύριος ηµήτριος Răcuciu. Παρακαλώ τον ϖρόεδρο και τον αναϖληρωτή του, καθώς και τα υϖόλοιϖα µέλη αυτής της διοικητικής εϖιτροϖής, να εκϖληρώσουν την αϖοστολή τους χωρίς καµµία ανταµοιβή. Αλλά, όταν η οικονοµική κατάσταση του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου θα βρίσκεται σε µια τέτοια κατάσταση, ώστε να µϖορέσουν να ϖληρώνονται για τους κόϖους τους, τότε να έχουν την καλοσύνη να κάνουν µια αναφορά-αίτηση γι αυτό και να την καταθέσουν στην ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδο για εϖικύρωση και αφού εγκριθεί, να γίνει δεκτό το αίτηµά τους, ϖροκειµένου να ϖληρωθούν. Στο λογιστή και το γραµµατέα όµως, αφήνω αϖό την αρχή ένα ετήσιο µισθό 100 F αυστριακής αξίας, ο οϖοίος ανάλογα µε την κατάσταση του ιδρύµατος του τυϖογραφείου, µϖορεί και να αυξηθεί, αλλά και αυτή η αλλαγή ϖρέϖει να υϖοβληθεί στην ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδο για έγκριση και µετά να εφαρµοστεί. Σε ϖερίϖτωση ϖου υϖάρξει κενή θέση σε αυτή την εϖιτροϖή, τότε θα καταλαµβάνεται αϖό εκείνον ϖου θα συγκεντρώσει την ϖλειοψηφία, ανάλογα µε την

268 268 κατηγορία του µέλους και της θέσης για την οϖοία γίνεται η ψηφοφορία. Σε αυτή την ϖερίϖτωση, ο λογιστής και ο γραµµατέας θα έχουν αϖοφασιστική ψήφο. Η διοικητική εϖιτροϖή του τυϖογραφείου, αφού συσταθεί, να αρχίσει τη λειτουργία της µε την καταγραφή, γενική και ειδική, όλων των ϖραγµάτων του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου. Να φροντίζει τα οικονοµικά του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου και να αναθέσει στον Γεώργιο Simon να καταθέτει κάθε Σάββατο, την εβδοµαδιαία αναφορά στα µέλη της εϖιτροϖής Μωυσή Lazar και Θεόδωρο Stanislau και µετά την εϖικύρωση της εβδοµαδιαίας αναφοράς, να αϖοστέλει στον ϖρόεδρο το αϖοτέλεσµα για το ύψος των εσόδων και των χρηµάτων ϖου ϖερίσσεψαν, ώστε αϖό εκεί να σταλεί στην αρχιεϖισκοϖική εφορία. Εκτός αϖό αυτή την εβδοµαδιαία αναφορά, ο διαχειριστής του τυϖογραφείου θα ϖρέϖει να δίνει γραϖτή αναφορά στα ϖροαναφερόµενα µέλη της εϖιτροϖής και τον ϖρόεδρο για τον ϖροϋϖολογισµό των εξόδων ϖου θα γίνουν κατά τη διάρκεια της εϖόµενης εβδοµάδας για τις ανάγκες του τυϖογραφείου, δηλαδή για την αγορά χαρτιού ή άλλων αναγκαίων ϖραγµάτων. Για αυτόν τον κόϖο και την εξυϖηρέτηση, αφήνω σε αυτά τα µέλη της εϖιτροϖής µια ετήσια αµοιβή 100 F αυστριακής αξίας, η οϖοία µε τον καιρό µϖορεί να αυξηθεί ανάλογα µε τις ϖεριστάσεις, αλλά µόνο µε την έγκριση της ετήσιας αρχιεϖισκοϖικής συνόδου. Η ϖεριουσία και τα έγγραφα του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου, να φυλάσσονται στην αρχιεϖισκοϖική εφορία, η οϖοία θα δίνει αναφορά στην ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδο και τη διοικητική εϖιτροϖή του τυϖογραφείου κάθε φορά ϖου θα ϖαρίσταται ανάγκη. Για να χαρακτηριστεί µια αϖόφαση έγκυρη, αϖαιτείται η ϖαρουσία τουλάχιστον τεσσάρων µελών, του λογιστή και του γραµµατέα. Στο τέλος κάθε χρονιάς, να γίνεται λεϖτοµερής ϖροϋϖολογισµός για το ϖοσό ϖου θα µοιραστεί στις φτωχές χήρες των ιερέων. Σε αυτή τη διαδικασία, να ακολουθείται ο τρόϖος ϖου εφάρµοζα εγώ, δηλαδή ένα µέρος του ετήσιου ϖερισσεύµατος να κατατίθεται στο κεφάλαιο για εϖένδυση. Αϖό το ϖερίσσευµα της ϖεριουσίας του τυϖογραφείου, δεν µϖορεί να δοθεί σε ιδιώτες κανένα δάνειο. Το ϖερίσσευµα θα φυλάσσεται στην κάσσα ή ανάλογα µε τις ϖεριστάσεις, θα εϖενδύεται σε οµόλογα για την αϖοζηµίωση της γης ή σε οµόλογα σιδηροδροµικών γραµµών της χώρας.

269 269 Συνιστώ στη διοικητική εϖιτροϖή να συνεχίζει να συνδράµει την εφηµερίδα Telegraful Român, ως όργανο της µητρόϖολης και της αρχιεϖισκοϖής µας, όϖως µέχρι τώρα και να διατηρήσει στη θέση του αρχισυντάκτη τον κύριο Νικόλαο Cristea, όσο εκείνος εϖιθυµεί. Εϖίσης, αφήνω τον Γεώργιο Simon στη θέση του διαχειριστή, ως ένδειξη εκτίµησης για την ϖίστη και το ζήλο ϖου εϖέδειξε σε αυτή τη θέση και µε ετήσιο µισθό 200 F αυστριακής αξίας. Η διοικητική εϖιτροϖή να ακολουθεί ϖιστά αυτά ϖου εντέλλοµαι, να µη δίδει σε κανέναν βιβλία χωρίς χρήµατα και ο διαχειριστής Γεώργιος Simon να είναι υϖεύθυνος γι αυτό. Έϖειτα, είναι αυτονόητο ότι η διοικητική εϖιτροϖή του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου, έχει το δικαίωµα να ορίσει κάϖοιους κανόνες για τη διαχείριση των υϖοθέσεων της, αλλά η ετήσια αρχιεϖισκοϖική σύνοδος θα ϖρέϖει να ελέγξει αυτούς τους κανόνες και να τους εγκρίνει, διαφορετικά δεν µϖορούν να εφαρµοστούν. Τέλος, εϖιθυµώ η διοικητική εϖιτροϖή του τυϖογραφείου, να εφαρµόζει όλες τις διατάξεις ϖου εγώ καθόρισα µε την ιδιότητα του ιδρυτή του τυϖογραφείου, γραϖτά ή ϖροφορικά, για το διδακτικό ϖροσωϖικό του µεγάλου γυµνασίου µας αϖό το Braşov, ϖου έχει το δόγµα µας και για το διδακτικό ϖροσωϖικό του µεγάλου γυµνασίου, ευαγγελικού αυστριακού δόγµατος αϖό το Sibiu. Αυτές οι διατάξεις, να εφαρµόζονται όµως και για το µικρό γυµνάσιό µας αϖό το Brad, το Ζarand και για άλλα τέτοια ιδρύµατα του δόγµατός και του έθνους µας, τα οϖοία θα ιδρύονται στο µέλλον. Έϖειτα, όλα τα συγγράµµατά µου να θεωρούνται ιδιοκτησία του αρχιεϖισκοϖικού τυϖογραφείου και να ανατυϖώνονται ανάλογα µε τις ϖεριστάσεις, ϖρος όφελος αυτού του ιδρύµατος. V. Το αρχιεϖισκοϖικό συµβούλιο να στείλει τα ϖαράσηµά µου, µαζί µε τα έγγραφά τους, στο βασιλικό ουγγρικό υϖουργείο εσωτερικών, µε την ϖαράκληση, εκείνο να τα στείλει µε τη σειρά του στην αυτοκρατορική καγκελαρία στη Βιέννη, ενώ τα διϖλώµατα να φυλάσσονται στη βιβλιοθήκη. VI. Αϖό την ϖεριουσία µου να ϖληρωθούν: 1. Στον ϖνευµατικό µου, ιεροµόναχο Γερµανό, 200 F αυστριακής αξίας σε µετρητά. 2. Στους ιατρούς µου Szabo και Werner, αϖό 250 F αυστριακής αξίας, σε µετρητά. 3. Στον υϖηρέτη µου, Συµεών Stoianovici, F αυστριακής αξίας, σε µετρητά. 4. Στον υϖηρέτη µου Βασίλειο Trifon, αν βρίσκεται στην υϖηρεσία µου µέχρι το θάνατό µου, τον ετήσιο µισθό του για τρία χρόνια, σε µετρητά. 5. Στους άλλους υϖηρέτες και υϖηρέτριες, ένας ετήσιος µισθός, σε µετρητά.

270 Είναι αυτονόητο ότι όλο το υϖηρετικό ϖροσωϖικό, θα λάβει αϖό την ϖεριουσία µου, εκτός αϖό τα ϖαραϖάνω, και τους µισθούς ϖου δικαιούται µέχρι την ηµέρα του θανάτου µου. VII. Αφήνω στο µεγάλο ιερό ναό του Răşinari, F αυστριακής αξίας, σε κρατικά οµόλογα, για την κατασκευή και τη συντήρηση του τάφου µου. Αυτό το ϖοσό να το λάβει ακόµα και σε ϖερίϖτωση ϖου εγώ ο ίδιος θα κατασκευάσω τον τάφο µου, όσο βρίσκοµαι ακόµα στη ζωή. VIII. Αϖό την ϖεριουσία µου να ϖληρωθούν και τα έξοδα της κηδείας. IX. Εϖοµένως, όλη η ϖεριουσία µου ϖου θα βρεθεί µετά το θάνατό µου, θα αϖοτελείται αϖό το σύνολο των χρηµάτων ϖου θα ϖερισσεύσουν, έϖειτα αϖό την τακτοϖοίηση των ϖαραϖάνω διατάξεών µου και θα ϖεριέλθει στο ίδρυµά µου, όϖως το ανέφερα στην 3 η ϖαράγραφο της διαθήκης µου, για φιλανθρωϖικούς και εκϖαιδευτικούς σκοϖούς. X. Όλα αυτά ϖου αναφέρονται εδώ, καθώς και εκείνα ϖου αναφέρονται στην ϖροσθήκη µου του 1867 και φυλάσσονται στην αρχιεϖισκοϖική εφορία, ϖεριλαµβάνουν τις τελευταίες αϖοφάσεις µου και τα αφήνω ϖρος εφαρµογή σε εκείνους ϖου δικαιούνται, σύµφωνα µε το νόµο και τους κανόνες, εϖειδή εγώ φρόντισα για όλα και ο Θεός µε συµβούλεψε σε αυτά. Αµήν. Ο Θεός να είναι µαζί µε όλους και µε µένα! Sibiu, 1 η Αυγούστου Τ.Σ. Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Η εξοχότητά του, ο άγιος ϖατέρας αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Ανδρέας βαρώνος Σαγκούνα, ϖροσκάλεσε εµάς, τους υϖογεγραµµένους, να είµαστε µάρτυρες της διαθήκης του και ενώϖιον όλων µας, δήλωσε έχων σώας τας φρένας ότι αυτή είναι η τελευταία εϖιθυµία του, την οϖοία και έγραψε µε το δικό του χέρι. Αυτό εϖιβεβαιώνουµε µε τις υϖογραφές και τις σφραγίδες µας. Τ.Σ. Dr. Ιωάννης Nemeş, µάρτυρας Τ.Σ. Dr. ηµήτριος Răcuciu, µάρτυρας της διαθήκης Τ.Σ. Dr. Ιωάννης Preda, µάρτυρας

271 271 Τ.Σ. Dr. Ιωάννης Borcea, µάρτυρας της διαθήκης Τ.Σ. Dr. Aur. Brote, µάρτυρας Αριθµός συνεδρίασης της ολοµέλειας του συµβουλίου 10. Αυτή η διαθήκη άνοιξε και δηµοσιεύθηκε στη σηµερινή συνεδρίαση του ολοµελούς αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου και εστάλη στην αρχιεϖισκοϖική εϖιτροϖή ϖρος φύλαξη. Sibiu, 16 Ιουνίου 1873 Τ.Σ. Νικόλαος Popea αρχιµανδρίτης και αρχιεϖισκοϖικός έξαρχος Τ.Σ. Νικόλαος Frateş γραµµατέας του συµβουλίου Προσθήκη Η ϖίστη και ο αφοσίωση των ανθρώϖων µου µε κάνει να ϖραγµατοϖοιήσω τις ακόλουθες αλλαγές στη διαθήκη µου της 1ης Αυγούστου 1871, και συγκεκριµένα: 1) Ο υϖηρέτης µου Βασίλειος Trifon θα λάβει ϖέντε φορές τον ετήσιο µισθό του. 2) Οι άλλοι υϖηρέτες και υϖηρέτριες θα λάβουν τέσσερις φορές τον ετήσιο µισθό τους. Ακόµα, αφήνω στον καθηγητή θεολογίας Ιλαρίωνα Puscariu και τον αρχιδιάκονο µου Νικόλαο frateş αϖό 300 F στον καθένα, για τις υϖηρεσίες τους κατά τη διάρκεια της ασθένειάς µου. Εϖιθυµώ η ϖροσθήκη αυτή να έχει την ίδια αξία µε τη διαθήκη µου και να ληφθεί υϖόψη. Sibiu, των Τριών Ιεραρχών Ανδρέας, αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Αριθµός συνεδρίασης της ολοµέλειας του συµβουλίου 10

272 272 Αυτή η διαθήκη άνοιξε και δηµοσιεύθηκε στη σηµερινή συνεδρίαση της ολοµέλειας του αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου και εστάλη στην αρχιεϖισκοϖική εϖιτροϖή ϖρος φύλαξη. Sibiu, 16 Ιουνίου 1873 Τ.Σ. Νικόλαος Popea αρχιµανδρίτης και αρχιεϖισκοϖικός έξαρχος Τ.Σ. Νικόλαος Frateş γραµµατέας του συµβουλίου Προσθήκη Εις τω όνοµα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύµατος, έκανα ασφάλεια ζωής σήµερα, 3 Ιουλίου 1867, στις γενικές ασφάλειες του Triest, αξίας F αυστριακής αξίας, ϖοσό αϖό το οϖοίο αφήνω: 1) Στη µητρόϖολή µας, για την ίδρυση µιας Ορθόδοξης εϖισκοϖής, F. 2) Στη µητρόϖολή µας, για την ίδρυση µιας Ορθόδοξης εϖισκοϖής, F. 3) Για την αύξηση του κεφαλαίου Pαntazian, χωρίς να γίνει η ϖαραµικρή τροϖοϖοίηση της αρχικής διάταξής µου της 25ης Ιανουαρίου 1855, αριθ. συνεδρίασης του συµβουλίου 36, ϖου έδωσα σχετικά µε αυτό το ίδρυµα, F. 4) Για την αύξηση του κεφαλαίου των ϖτωχών Ορθόδοξων ιερών ναών του Αrdeal, F. Sibiu, 3 Ιουλίου 1867 Ανδρέας βαρώνος Σαγκούνα αρχιεϖίσκοϖος και µητροϖολίτης Αριθµός συνεδρίασης της ολοµέλειας του συµβουλίου 10 Αυτή η διαθήκη άνοιξε και δηµοσιεύθηκε στη σηµερινή συνεδρίαση της ολοµέλειας του αρχιεϖισκοϖικού συµβουλίου και εστάλη στην αρχιεϖισκοϖική εϖιτροϖή ϖρος φύλαξη.

273 273 Sibiu, 16 Ιουνίου 1873 Τ.Σ. Νικόλαος Popea αρχιµανδρίτης και αρχιεϖισκοϖικός έξαρχος Τ.Σ. Νικόλαος Frateş γραµµατέας του συµβουλίου» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 256/ «Αριθ. ϖρωτ. 256/1854 Προς τους σεβαστούς ϖρωθιερείς και ιερείς. Παρατηρήσαµε ότι µια αϖό τις σηµαντικότερες ελλείψεις ϖου µαστίζει τον εϖαρχιακό κλήρο, έχει τις ρίζες της στην άγνοια των νόµων ή των κανόνων της αγίας εκκλησίας µας. Αυτό οδηγεί ϖολλούς αϖό τος ιερείς µας σε λάθη και στην αµαρτία ϖαρά τη θέλησή τους. Είναι αλήθεια ότι κάϖοιοι ιερείς, όντας ευνοηµένοι αϖό την τύχη, αξιώθηκαν, ώστε να έχουν κώδικα των κανόνων ή ένα ϖηδάλιο (ενν., το βιβλίο του ϖηδαλίου) και έτσι να έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους κανόνες. Αλλά, εϖειδή αυτά τα βιβλία είναι σϖάνια και ακριβά, ακόµη και δύσχρηστα, εγώ έγραψα ένα βιβλίο µε τον τίτλο: «Στοιχεία του κανονικού δικαίου της Ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας», στο οϖοίο ϖαρουσίασα τα θέσµια της αγίας εκκλησίας µας, σύµφωνα µε τους κανόνες των αγίων ϖατέρων. Εϖειδή οι γνώσεις ϖου ϖεριλαµβάνονται σε αυτό το βιβλίο δεν είναι µόνο χρήσιµες, αλλά και αναγκαίες για κάθε ιερέα, καλώ τους σεβαστούς ϖρωθιερείς να υϖοχρεώσουν τους κληρικούς να ϖροµηθευτούν αυτό το βιβλίο και για το σκοϖό αυτό να εισϖράξουν αϖό κάθε ιερέα τα χρήµατα ϖου αναλογούν σε ένα αντίτυϖο. Τα ϖοσά ϖου 726 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 1 Αυγούστου 1871). 727 Με την εγκύκλιό του αυτή, ο Α. Σαγκούνα, ϖαραγγέλει στους κληρικούς της εϖαρχίας του να αγοράσουν το βιβλίο «Στοιχεία του κανονικού δικαίου της Ορθόδοξης ανατολικής εκκλησίας».

274 274 µε τον τρόϖο αυτό θα συγκεντρώσουν, να τα αϖοστείλουν εδώ, µαζί µε την κατάσταση των ιερέων ϖου ϖλήρωσαν, για να µϖορέσουµε να στείλουµε τον αντίστοιχο αριθµό αντιτύϖων. Κάϖοιοι ιερείς, εϖειδή δε θα έχουν χρήµατα και εϖοµένως δε θα µϖορέσουν να ϖληρώσουν, σε αυτές τις ϖεριϖτώσεις να εκταµιευτούν τα ϖοσά αϖό το ταµείο της ενορίας. Η τιµή ενός αντιτύϖου, µε ωραία βιβλιοδεσία, µε σκληρό εξώφυλλο και µε ϖανί στη ράχη, είναι 1 F και 20 CR, δηλαδή 4 Φράγκα. Να έχετε την αρχιερατική ευλογία µου Sibiu 19 Μαρτίου 1854 Ο ευλογών αρχιερέας Ανδρέας» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 518/ «Αριθ. ϖρωτ. 518/1858 Προς τους σεβαστούς ϖατέρες ϖρωθιερείς και τον εϖαρχιακό κλήρο µας. Ένας λαϊκός αϖό τη Ρουµάνικη Χώρα και συγκεκριµένα ο Heliade, τυϖώνει στο Παρίσι τη Βίβλο στη ρουµάνικη γλώσσα µας για να τη χρησιµοϖοιούν οι χριστιανοί του δόγµατός µας. Εγώ έλαβα 4 1/2 φύλλα αϖό αυτή τη Βίβλο, αϖό τις οϖοίες ϖείστηκα ότι ο λαϊκός δε γνωρίζει το χριστιανικό νόµο και αν το γνωρίζει, δεν γνωρίζει να τον υϖακούει και εϖοµένως, οι διδασκαλίες του, δεν συµφωνούν µε τις διδασκαλίες της Αγίας µητέρας µας της εκκλησίας. 728 Βλ: Α.I.A.S., έγγραφο υϖ. αριθ. 256 (Sibiu, 19 Μαρτίου 1854). 729 Με την εγκύκλιο αυτή, ο Α. Σαγκούνα, αϖευθύνεται στους κληρικούς της εϖαρχίας του και τους αϖαγορεύει να διαβάζουν τη µετάφραση της Αγίας Γραφής ϖου εξέδωσε ο Iωάννης Heliade-Rădulescu.

275 275 Αυτός ο λαϊκός, λέµε δεν γνωρίζει το χριστιανικό νόµο, εϖειδή αν τον γνώριζε, δε θα είχε αρχίσει κάτι, το οϖοίο αϖαγορεύεται αϖό το νόµο. Οι λαϊκοί, σύµφωνα µε τον 64 ο κανόνα της ΣΤ Οικουµενικής Συνόδου, δεν έχουν δικαίωµα να διδάσκουν σε άλλους τα Θεϊκά και εκκλησιαστικά ϖράγµατα, αλλά έχουν την υϖοχρέωση να υϖακούουν εκείνους ϖου έλαβαν το δώρο του διδακτικού λόγου. Στη συνέχεια ερωτάµε: Αν ο λαϊκός αυτός, γνώριζε το χριστιανικό νόµο, γιατί δε συµορφώνεται µε τον ϖροαναφερόµενο κανόνα; Σίγουρα δε συµορφώνεται µε αυτόν, εϖειδή οι σκοϖοί του είναι ιδιοτελείς και µεθάει µε την υϖερηφάνεια των σοφιστικών του φαντασιώσεων και η εϖιστήµη και οι γνώσεις του δε βασίζονται στο φόβο του Θεού και στις λυτρωτικές διδασκαλίες του χριστιανικού νόµου. Και έτσι, αυτός ο αµαρτωλός τολµά να αγγίξει τη Βίβλο, την Αγία Γραφή και να εξηγεί το ϖεριεχόµενό της! Ω! Μεγάλη και τυφλή τόλµη! Είναι δύσκολο για έναν τέτοιο αµαρτωλό να ϖολεµήσει το σώµα της εκκλησίας! Γνωρίζετε σεβαστοί ϖατέρες την ϖέµϖτη εκκλησιαστική εντολή, ϖου αϖαγορεύει την ανάγνωση των βιβλίων ϖου συγγράφουν οι αιρετικοί και την ακρόαση των συκοφαντικών διδασκαλιών τους και η οϖοία λέγει να µη συναναστρεφόµαστε µε κακούς και ϖροκλητικούς ανθρώϖους, εϖειδή διαβάζουµε στον 1 ο Ψαλµό: Μακάριος ανήρ, ος ουκ εϖορεύθη εν βουλή ασεβών... και αλλού: αιρετικόν άνθρωϖον µετά µίαν και δευτέραν νουθεσίαν ϖαραιτού (Τίτ., 3, 10). Ο 64 ος κανόνας της ΣΤ Οικουµενικής Συνόδου λέγει: εν εϖιτρέϖεται σε λαϊκό να ϖραγµατοϖοιεί δηµόσια χριστιανική οµιλία ή να διδάσκει και µε τον τρόϖο αυτό να οικειοϖοιείται τη διδακτική ιδιότητα, αλλά ϖρέϖει να ακολουθεί και να υϖακούει σε αυτά ϖου είϖε ο Κύριος και να ανοίξει τα αυτιά του σε εκείνους ϖου έλαβαν το δώρο του διδακτικού λόγου και να µαθαίνει αϖό αυτούς τα ϖερί Θεού, εϖειδή ο Θεός έδωσε στην εκκλησία διάφορα µέλη. Όϖως λέγει και ο Αϖόστολος (Κορ., Α, 12, 27), τον οϖοίο ερµήνευσε ο Γρηγόριος ο θεολόγος: Και αυτή την τάξη να τιµάµε αδελφοί, αυτή την τάξη να φυλάσσουµε, όϖοιος και να είναι το αυτί, όϖοιος και να είναι η γλώσσα ή το χέρι ή κάτι άλλο. Εκείνος να µάθει και αυτός να διδάσκεται. Και λίγο ϖαρακάτω: εκείνος ϖου διδάσκεται, να είναι υϖάκουος και εκείνος ϖου δίδει, να είναι ϖράος και εκείνος ϖου υϖηρετεί, να δείχνει ζήλο. Να µην είµαστε όλοι γλώσσα, το τελειότερο µέλος, γιατί µήϖως είναι όλοι αϖόστολοι; Μήϖως είναι όλοι ϖροφήτες; Μήϖως όλοι

276 276 διερµηνεύουν; Και ϖαρακάτω: Τί µϖορείς να κάνεις εσύ ως ϖοιµένας, όταν είσαι ϖρόβατο; Τί κάνεις ως κεφάλι, όταν είσαι ϖόδι; Τί θέλεις να οδηγείς στρατούς όταν η θέση σου είναι ανάµεσα στους στρατιώτες; Και εδώ η σοφία, µας συµβουλεύει (Φιλ. 23, 4): Να µη βιάζεσαι µε τις λέξεις, να µην ϖας µαζί µε τον ϖλούσιο, όταν είσαι φτωχός, να µην ϖροσϖαθείς να είσαι ϖιο σοφός αϖό τους σοφότερους. Και αν κάϖοιος ϖαραβιάσει αυτόν τον κανόνα, τότε αφορίζεται για σαράντα ηµέρες. Εγώ ορκίστηκα στην εκκλησία και στον αυτοκράτορά µας Φραγκίσκο Ιωσήφ τον Α, µε ϖίστη να τους υϖηρετώ. Και για να εκϖληρώσω αυτό τον όρκο, ούτε κούραση, ούτε καµµία δυσκολία, ούτε κίνδυνος δεν µϖορούν να µε αϖοτρέψουν. Εγώ για την εκκλησία και τον αυτοκράτορά µας είµαι ϖάντα έτοιµος να δώσω και τη ζωή µου. Γνωρίζετε αγαϖητοί µου, τι δύσκολες εϖοχές ϖεράσαµε, όταν κάϖοια κακά ϖνεύµατα ξεσηκώθηκαν κατά της αυτοκρατορικής κυριαρχίας και διατάραξαν την ησυχία και την ειρήνη της χώρας. Θυµηθείτε, σας ϖαρακαλώ, τις συµβουλές µου και ϖείτε µου, αν σας έδωσα εγώ τότε κακές συµβουλές. Γι αυτό, να γνωρίζετε ότι εγώ και σήµερα θέλω να σας ϖροφυλάξω µε την αρχιερατική µου φωνή αϖό εκείνο το βοσκοτόϖι ϖου είναι γεµάτο ξερά φυτά, στο οϖοίο βόσκει αυτός ο λαϊκός Βιβλιστής και στο οϖοίο θέλει να ϖαρασύρει τα αδέλφια µου τους χριστιανούς, να τους καταστρέψει ϖνευµατικά και να τους ντροϖιάσει. Εϖοµένως, ανακοινώνω σε όλους σας σεβαστοί ϖατέρες και µέσω υµών, σε όλους τους χριστιανούς µας, λογίους και µη, ότι εγώ µε την Αϖοστολική ιαδοχή και µε την υϖοχρέωση ϖου έχω να διατηρώ και να υϖοστηρίζω τη θρησκεία µας και τα έθιµά της στην ϖραγµατική και την ϖαλαιά αγιότητα, στην καθαρότητα ϖου δεν άγγιξαν οι αιρετικοί και αµαρτωλά χέρια, καταδικάζω και αφορίζω αυτό το Βιβλικό έργο, καθώς και τις ερµηνείες του, ϖου άρχισε να τυϖώνει στο Παρίσι ο λαϊκός Heliade και καλώ όλους σας αγαϖητοί µου, στο όνοµα της Αγίας Τριάδας και του σηµερινού και αιώνιου καλού σας, κανένας αϖό εσάς να µην αγοράσει αυτό το βιβλίο ϖου εγώ καταδίκασα και αφόρισα. Και όϖοιος αϖό εσάς το ϖήρε στα χέρια του, να µου το δώσει, για να το καταστρέψω. Και αν µάθετε ότι κάϖοιος αϖό τους δικούς µας το διαβάζει και δεν µε υϖακούει, να µου τον δείξετε, για να τον εκδιώξω αϖό ανάµεσά µας, ως ένα ψωραλέο ϖρόβατο, ως ένα ερρίφιο ϖου δεν είναι άξιο να βρίσκεται ανάµεσα στα καθαρά και ήµερα ϖρόβατα.

277 277 Ολόκληρος ο κλήρος έχει την υϖοχρέωση να διαβάσει συτή την αρχιερατική εϖιστολή την ϖρώτη Κυριακή, αµέσως µετά τη θεία λειτουργία, για να την ακούσουν όλοι και να ερµηνεύσει στους χριστιανούς το ϖεριεχόµενό της. Sibiu, στις 24 Μαΐου Ευχέτης όλων. Ο αρχιερεύς Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα Εϖίσκοϖος» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 944/ «Αριθ. ϖρωτ. 944/1847 Ευλογηµένε ϖρωθιερέα και σεβάσµιε κλήρε της εϖαρχίας. Η βασιλική και αϖοστολική υψηλότητά του, ο αυτοκράτοράς µας Φερδινάνδος ευσϖλαχνίσθηκε να εϖικυρώσει το νοµοσχέδιο της βουλής για τη στρατολογία και το ενέταξε ανάµεσα στους νόµους ϖου συντάχθηκαν στην τελευταία συνεδρίαση της βουλής, υϖό το άρθρο 21. Τώρα βάσει του νόµου αυτού, ϖου ευνοεί τους χωρικούς, θα γίνει η στρατολόγιση. Αυτή η διευκόλυνση φαίνεται καθαρά αϖό το ϖροαναφερόµενο άρθρο του νόµου, εϖειδή η διάρκεια της θητείας στο στρατό θα είναι µόνο οκτώ χρόνια και όϖοιος τραυµατιστεί και µείνει ανάϖηρος στη διάρκεια της θητείας του, θα λαµβάνει ένα εφ όρου ζωής βοήθηµα. 730 Βλ: Α.I.A.S., έγγραφο υϖ. αριθ. 518 (Sibiu, 24 Μαΐου 1858). 731 Με την εγκύκλιο αυτή, ο Α. Σαγκούνα ως έξαρχος του Ardeal, αϖευθύνεται στους κληρικούς της εϖαρχίας του και τους δίδει εντολές σχετικά µε τη στρατολόγηση ϖου θα διενεργούσαν οι αυτοκρατορικές αρχές.

278 278 Γι αυτό, ανακοινώνοντάς σας όλα αυτά, σύµφωνα µε την αϖό 1/13 εκεµβρίου διαταγή της κυβέρνησης υϖ. αριθ , σας καλώ όλους και τον καθένα ξεχωριστά αϖό τον κλήρο, αφού ϖληροφορηθήκατε αυτή την είδηση, αµέσως να ϖαρουσιαστείτε στην αρµόδια ϖολιτική αρχή και να ζητήσετε ένα αντίτυϖο της κυβερνητικής διαταγής ϖερί στρατολογίας, ϖου έχει αριθµό του Αυτή τη διαταγή θα ανακοινώσετε στους λαϊκούς την αµέσως εϖόµενη Κυριακή, κατά τη θεία λειτουργία στον ιερό ναό. Και µε την ευκαιρία αυτή, να εξηγήσετε το νόηµα της κυβερνητικής εγκυκλίου µε τέτοιο τρόϖο, ώστε να κατανοήσει ο λαός την ϖατρική φροντίδα της υψηλότητάς του, του αυτοκράτορά µας για τους υϖηκόους του και να δείξουν κι εκείνοι µε τις ϖράξεις τους ϖραγµατικό σεβασµό, υϖακοή και ϖως εφαρµόζουν τις υψηλές διαταγές. Αυτοί ϖου θα ϖειθαρχήσουν στους νόµους, θα είναι αρεστοί στο Θεό και στις κυβερνήσεις και ϖερνώντας οκτώ χρόνια στην αυτοκρατορική υϖηρεσία, έχοντας µια καλή συµϖεριφορά, θα είναι εκλεκτοί ανάµεσα στους συµϖολίτες τους και αρεστοί στις κυβερνήσεις. Γι αυτό, όσο µεγαλύτερη θα είναι η ανταµοιβή των καλών και υϖάκουων, τόσο σκληρότερη θα είναι η τιµωρία όλων εκείνων ϖου δε θα υϖακούσουν στην αυτοκρατορική διαταγή. Σύµφωνα µε το νόµο, οι νέοι για τους οϖοίους θα αϖοδειχτεί ότι αϖέφυγαν σκόϖιµα τη στράτευση, θα τιµωρηθούν σκληρά µε σωµατικές ϖοινές. Εκείνοι οι οϖοίοι, αφού κλήθηκαν να ϖαρουσιαστούν, δε θα το κάνουν, θα είναι υϖοχρεωµένοι, εκτός αϖό τα οκτώ χρόνια, να υϖηρετήσουν και άλλα δύο εϖιϖλέον. Οι ίδιες τιµωρίες ισχύουν και για όλους εκείνους ϖου θα έχουν σχέση µε αυτούς ϖου δε θα συµµορφωθούν µε αυτή τη διαταγή. Εϖοµένως, η αγιότητά σου, όταν ϖάρεις αυτή την εγκύκλιο, να την ανακοινώσεις αµέσως στους υφισταµένους ιερείς, για να εφαρµοστούν όλα όσα ϖεριλαµβόνονται σε αυτή. Σαν συνέϖεια αυτών και µε την αγάϖη ϖου έχω για όλους εσάς, σας διαβεβαιώνω ότι είναι ϖρος το συµφέρον µας να συµβουλεύσετε το λαό µας, µε κάθε ευκαιρία, να ακολουθήσετε αυτή τη διαταγή για το καλό και το συµφέρον του. Είναι αυτονόητο ότι ο κλήρος, στη διάρκεια της στρατολογίας, θα συµϖεριφέρεται έτσι ώστε να µην εµϖοδίζεται το έργο των αρχών. Γι αυτό, όταν έρθουν οι εκϖρόσωϖοι για τη στρατολογία, εσείς να ϖροσκοµίζετε το ϖρωτόκολλο των βαϖτίσεων και να ϖροσέρχεσθε µε ευλάβεια, ϖάντοτε µε την αµφίεση του κληρικού.

279 279 Έϖειτα, εντέλλοµαι όλους τους ιερείς, να συντάξουν αναφορά ϖρος το ϖρωθιερατείο και να ϖροσδιορίζουν τη µέρα και την ώρα, δηλαδή ϖοιά Κυριακή έγινε η ανακοίνωση της υψηλής κυβερνητικής διαταγής. Ο ϖρωθιερέας θα στείλει αυτές τις αναφορές αµέσως µετά σε µένα. Σας εύχοµαι να διέλθετε µε ειρήνη και υγεία τις εορτές της Γέννησης του Λυτρωτή µας και της νέας χρονιάς, χρόνια ϖολλά. Συνταγµένο στη συνεδρίαση του εκκλησιαστικού συµβουλίου στο Sibiu στις 11 εκεµβρίου Ευχέτης όλων Ανδρέας Σαγκούνα, αρχιµανδρίτης και γενικός έξαρχος» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 201/1849. «Αριθ. ϖρωτ. 201/1849 Αγαϖητό ϖοίµνιο του Χριστού! Η καλοσύνη των καρδιών σας, η φλογερή αγάϖη, ϖου ϖάντα είχατε για µένα, τον αρχιϖοιµένα σας, και ϖου ϖάντα ήσασταν για µένα η µεγαλύτερη χαρά και ϖαρηγοριά, εϖειδή αϖό εκεί ϖηγάζει η υϖακοή, µε την οϖοία, ως ϖιστοί υιοί, ϖάντα δεχτήκατε τις διδασκαλίες µου, ϖου ήθελαν µόνο το καλό σας και τις εφαρµόσατε χωρίς καµιά αντίρρηση, µε κάνουν, στην εορτή της Γέννησης του Κυρίου µας, Ιησού Χριστού, του νέου έτους και της βάϖτισης του µοναδικού γεννηµένου Υιού του Θεού, να σας καλωσορίζω µε την αρχιερατική µου αγάϖη. Έϖειτα, η εϖιθυµία της καρδιάς µου για να µϖορέσω να σας ϖαρηγορώ, µε ϖροέτρεψε να σας γράψω τώρα ότι έτσι όϖως έφερε τα ϖράγµατα η µεγάλη ανάγκη ολόκληρου του έθνους µας και του αυτοκράτορα, ούτε στη φετινή εορτή του Αγίου Πάσχα θα µϖορέσω να είµαι ανάµεσα σας, ϖου τόσο ϖολύ αγαϖώ, και δεν θα µϖορέσω να σας δώσω ϖραγµατικά την αρχιερατική µου ευλογία. 732 Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 11 εκεµβρίου 1847).

280 280 Μη θέλοντας λοιϖόν, να αφήσω αυτή την ευκαιρία να ϖεράσει έτσι, σας αγκαλιάζω και σας καλωσορίζω µε αυτή την εϖιστολή µου, η οϖοία είναι η ϖιο δυνατή ένδειξη της αληθινής αγάϖης και φροντίδας, ϖου έχει για σας ο αρχιερέας σας, ο οϖοίος µε χαρά δίνει την ψυχή του για το αγαϖηµένο ϖοίµνιό του. Αγαϖητοί µου υιοί! Εγώ, ϖου βρέθηκα στη Moravia, στο Olmütz, όϖου έµενε τότε ο εκλεκτός του Κυρίου, ο νεαρός αυτοκράτοράς µας, ήµουν µακριά σας εκατοντάδες µίλια. Αλλά, να ξέρετε, αγαϖητοί µου, ότι ήµουν µακριά σας µόνο µε το σώµα και ότι µε την ψυχή δεν αϖοχωρίσθηκα ϖοτέ αϖό σας. Κι όταν µε άφησε ο Θεός να έρθω ανάµεσά σας, δε δίστασα καθόλου και βιάστηκα να γυρίσω σε σας. Γι αυτό, ιδού αγαϖητό µου ϖοίµνιο του Κυρίου, ο αρχιερέας σας είναι και ϖάλι µαζί σας και ανάµεσά σας. Ξέρω, µου είναι ϖολύ γνωστή, αγαϖητοί µου, η θλίψη σας, εϖειδή αυτή είναι και δική µου. Γνωρίζω την αγωνία σας, εϖειδή αυτή είναι και δική µου. Γνωρίζω τα βάσανά σας, εϖειδή αυτά είναι και δικά µου. Γνωρίζω τις ϖροσϖάθειές σας, εϖειδή αυτές είναι και δικές µου. Γνωρίζω την αιτία των ϖοταµών των δακρύων σας, ϖου δε θέλω να σταµατήσουν, τη γνωρίζω ϖολύ καλά, εϖειδή αϖό την ίδια αιτία κυλούν και τα δάκρυά µου. Γνωρίζω όλα αυτά, αλλά ευλογηµένο το όνοµα του Θεού τώρα και για ϖάντα! Μαζί θρηνούµε, µαζί και ο ένας τον άλλον ϖαρηγορεί, διαβεβαιώνει ο ένας τον άλλον ότι ο Θεός δε θα µας εγκαταλείψει. ε θα µας αφήσει! Να, εγώ σας λέω ότι δε θα µας αφήσει! Παρηγορηθείτε, σας λέω, ϖαρηγορηθείτε, εϖειδή ευτυχισµένος είναι ο άνδρας ϖου δεν ϖήρε ϖοτέ το δρόµο των αµαρτωλών. Ευτυχισµένος ο χριστιανός ϖου εϖέλεξε να εγκατασταθεί στον οίκο του Θεού, ϖαρά να ζήσει στα σϖίτια των αµαρτωλών. Ο Θεός δώρα και ευλογία θα δώσει. Ο Θεός δε θα στερήσει αϖό τα καλά ϖράγµατα εκείνους ϖου ϖερϖατούν στο σωστό δρόµο. Εµείς ακολουθήσαµε το δρόµο ϖου µας διέταξε ο εκλεκτός του Θεού, ο αυτοκράτοράς µας και µε ϖολλές και αµέτρητες θυσίες, ϖαραµείναµε στο λαµϖρό οίκο του. Εϖοµένως, ο Θεός δε θα µας αφήσει. Αγαϖητοί µου! Ήδη αϖό τις 25 Ιανουαρίου 1849, είχα την τύχη να µε δεχτεί η υψηλότητά του, ο µεγάλος µας αυτοκράτορας, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ ο Α. Με αυτή την ευκαιρία, εγώ εξέθεσα στο µεγάλο αυτοκράτορα όλη την κατάσταση του έθνους µας, αναφέροντάς του ϖρώτα τη σταθερή ϖίστη ϖου έχουµε για αυτόν. Του είϖα ότι το ρουµανικό έθνος µας είναι εκείνο το έθνος, ϖου ήδη αϖό την έναρξη των ταραχών στη συνέλευση του Blaj, ορκίστηκε ότι θα είναι ϖιστό στον αυτοκράτορά του και ότι αυτό το αϖέδειξε στην ϖράξη. Του είϖα ότι το έθνος µας, για

281 281 αυτή την ϖίστη ϖου κράτησε ακέραιη, έϖρεϖε να κάνει µεγάλες, ϖολύ µεγάλες θυσίες, εϖειδή για την ϖίστη του έϖρεϖε να δει ϖολλά χωριά του να τυλίγονται στις φλόγες και ϖολλές χιλιάδες δικών του, ιερείς και λαϊκούς, να ϖεθαίνουν. Στη συνέχεια, του είϖα ότι είναι το έθνος εκείνο ϖου ϖριν δύο χρόνια, έδωσε στρατιώτες, και ϖέρσι έδωσε Και του είϖα εϖίσης ότι το έθνος µας έχει δύο συντάγµατα συνοριακών φρουρών στο Αrdeal, ϖου ως ϖιστοί και θαρραλέοι ϖου είναι, µάχονται συνεχώς για τον αυτοκρατορικό θρόνο και ότι κάϖοιοι αϖό αυτούς τους ϖιστούς φρουρούς, για την ϖίστη τους ϖρος τον αυτοκράτορα, και για την αγάϖη τους, ϖου έδειξαν τα ϖιστά έθνη στον αυτοκράτορα, µη θέλοντας, σύµφωνα µε τη διαταγή των εϖαναστατών, να ϖολεµήσουν µε αυτά τα έθνη, αιχµαλωτίστηκαν αϖό τους εϖαναστάτες και ότι ακριβώς αυτοί οι φρουροί ήταν εκείνοι, ϖου τον Ιούλιο του 1848, ξεκίνησαν µε ανδρεία τη µάχη κατά των εϖαναστατών. Έϖειτα, είϖα στο µεγάλο µας αυτοκράτορα ϖως το έθνος µας είναι εκείνο ϖου, λόγω της ϖίστης ϖου έχει σε εκείνον, δεν ήθελε να δώσει στρατιώτες στους εϖαναστάτες και ϖαρά την αϖώλεια ϖολλών αϖό τους δικούς του, αντιστάθηκε, λέγοντας: Για τον αυτοκράτορα όλοι θα ϖάµε στρατιώτες, µε τους εϖαναστάτες κανένας. Έϖειτα αϖό όλα αυτά, εκθέτοντας στην υψηλότητά του τις δύσκολες αϖοστολές και τα ϖικρά βάσανα ϖου ϖεράσαµε, τον ϖαρακάλεσα στο όνοµα όλων σας, να αναστήσει και εµάς τους Ρουµάνους, όϖως και τα άλλα έθνη, εϖειδή όϖως κουβαλάµε τα βάρη, έτσι ϖρέϖει να γευτούµε και τα αγαθά. Και ιδού, αγαϖητοί µου υιοί, σας το εϖαναλαµβάνω: Παρηγορηθείτε, γιατί ο καλός αυτοκράτοράς µας Φραγκίσκος Ιωσήφ µας ευσϖλαχνίστηκε και µου αϖάντησε ότι δέχεται µε χαρά τη διαβεβαίωση ϖου του έκανα εγώ για την ϖίστη των Ρουµάνων ότι ϖονάει η καρδιά του για τους κινδύνους ϖου έϖρεϖε να ϖεράσουν οι Ρουµάνοι, αλλά ας ξέρουν οι Ρουµάνοι ότι θα είναι στο εξής ίσοι σε όλα, όϖως ακριβώς και οι άλλοι λαοί της αυτοκρατορίας. Αϖό τότε εϖισκέφτηκα και άλλες δύο τρεις φορές µε τους βουλευτές µας τον αυτοκράτορα και ϖάντα µου υϖοσχέθηκε τα καλύτερα για µας. Εϖοµένως, δεν ϖρέϖει να χάσουµε την ελϖίδα µας, εϖειδή ο Θεός µας ϖροσέχει και φροντίζει για όλους µας. Και σας λέω να ϖαρηγορηθείτε, εϖειδή µας έδωσε ο Θεός εύσϖλαχνο αυτοκράτορα, ο οϖοίος, αϖό την αγάϖη ϖου έχει για τους λαούς του, έδωσε στις 4 Μαρτίου 1849 ένα σύνταγµα, µε το οϖοίο κηρύσσει όλους τους λαούς ισότιµους. Με αυτό το σύνταγµα, η υψηλότητά

282 282 του µας ευσϖλαχνίστηκε και αϖοφάσισε: Να ακυρωθεί η ένωση του Αrdeal µε την Ουγγαρία. Κάθε έθνος να έχει ίσα δικαιώµατα και να µϖορεί να διατηρεί και να καλλιεργεί την εθνικότητα και τη γλώσσα. Το ίδιο, όλες οι θρησκείες να έχουν ίσα δικαιώµατα. Η εσωτερική οργάνωση του Αrdeal να καθορίζεται µε ένα καινούριο καταστατικό, σε συνδυασµό µε το αυτοκρατορικό σύνταγµα, σύµφωνα µε την αρχή της ολικής ανεξαρτησίας αϖό την Ουγγαρία και των ίσων δικαιωµάτων όλων των εθνών της χώρας. Να εφαρµοστούν ξεχωριστοί νόµοι για τις ϖεριουσίες των συνοριακών φρουρών και να τους δοθούν οι ίδιες ευκολίες και αυτά τα ϖρονόµια ϖου θα δοθούν και στις άλλες τάξεις κατοίκων της χώρας. Οϖοιαδήϖοτε υϖηρεσία, αστική ή δουλοϖαροικία διαγράφεται. Όλοι όσοι έχουν την αϖαραίτητη µόρφωση, να έχουν δικαίωµα σε οϖοιαδήϖοτε θέση. Έτσι, αγαϖητοί µου, και όχι διαφορετικά, έχουν σήµερα τα ϖράγµατα της ϖατρίδας µας και των λαών ϖου κατοικούν σε αυτή. εν ϖρέϖει εϖοµένως, να θλίβεσθε, αλλά να ενδυναµώσετε την καρδιά σας και να χαρείτε και να ευχαριστείτε το Θεό, γατί µϖορέσατε να δείξετε µε τόσο λαµϖρό τρόϖο την ϖίστη στον καλό µας αυτοκράτορα. Να χαρείτε, εϖειδή κάνατε ϖράγµατι ϖολλές θυσίες για την υϖεράσϖιση και την υϖοστήριξη του αυτοκρατορικού θρόνου. Είναι αλήθεια ότι οι θυσίες σας δεν ανακοινώνονται µε σάλϖιγγες ϖαντού, αλλά αντίθετα, είναι ϖολλές ϖου δε µαθαίνονται καν. Παρ όλα αυτά, όµως, οι ϖερισσότερες αϖό αυτές είναι γνωστές στον αυτοκράτορα και στον υψηλό οίκο του. Εϖοµένως, δεν ϖρέϖει να χάσουµε την ελϖίδα µας. Να χαρείτε, εϖειδή δείξατε την αγάϖη σας στα στρατεύµατα ϖου είναι ϖιστά στον αυτοκράτορα, γιατί τα δεχθήκατε µε ανοιχτή την αγκαλιά σας στις δύσκολες εϖοχές, τους ϖήρατε ανάµεσά σας, στα σϖίτια σας, και υϖερασϖιστήκατε και τη ζωή τους, όταν διώκονταν αϖό τους εχθρούς. Αυτά τα στρατεύµατα θα διηγηθούν ϖάντα τα ανθρώϖινα συναισθήµατά σας και ϖάντα θα σας εϖαινούν. Να χαρείτε ϖου είχατε την ευκαιρία να γίνετε αδέλφια µε όλα τα έθνη ϖου είναι ϖιστά στον αυτοκράτορά µας, στην αγάϖη των οϖοίων µϖορείτε δικαίως να βασιστείτε, γιατί έστω και ένα αϖό αυτά τα έθνη θα θυµηθεί ότι, εϖειδή τα αδέλφια µας του 2 ου συντάγµατος των συνοριακών φρουρών, δεν ήθελαν να ϖολεµήσουν εναντίον τους, υϖέστησαν ϖολλά αϖό τους εϖαναστάτες.

283 283 Να χαρείτε ότι ο Ρουµάνος δε θα εγκαταλείψει το έθνος και το δόγµα του, ούτε θα ντρέϖεται για αυτά, όϖως µε ϖόνο ϖρέϖει να δεχτούµε ότι γινόταν τους ϖερασµένους αιώνες. Σήµερα, κάθε Ρουµάνος είναι υϖερήφανος για το έθνος του, ότι είναι µέλος του έθνους ϖου είναι ϖιστό στο µονάρχη του και ότι είναι µέλος του έθνους ϖου αγαϖούν τα άλλα έθνη της χώρας, ϖιστά και δίκαια. Να χαρείτε ότι µϖορέσατε να δείξετε στον καλό µας αυτοκράτορα και στην ϖατρίδα µας, ότι είσαστε ένα έθνος ϖου ξέρει να υϖοστηρίζει τη θέση του ως έθνος ανάµεσα στα άλλα έθνη, µε τα οϖοία ζούµε υϖό το ευλογηµένο σκήϖτρο του µεγάλου µας αυτοκράτορα. Ακόµα µια φορά σας λέω να χαρείτε, γιατί η ακέραιη ϖίστη µας στον αυτοκράτορα και την κυβέρνησή του θα µείνει για ϖάντα στην ιστορία της χώρας, καθώς και το θάρρος ϖολλών ανδρών και γυναικών του έθνους µας. Εϖοµένως, µη χάσετε την ελϖίδα σας λόγω των εγκληµάτων, των ϖυρϖολήσεων, των ληστειών και όλων των κακών ϖου µας έκανε ο εχθρός, εϖειδή αϖό όλα αυτά ακριβώς, θα γεννηθεί η ευτυχία του έθνους µας. Να φυλάσσετε µόνο τη σοφία και την αρετή και να ϖροσϖαθήσετε να οµορφαίνετε όλες τις ϖράξεις σας µε αυτές και να µε εµϖιστεύεστε όταν σας λέω ότι ο Θεός και ο αυτοκράτορας δε θα µας αφήσουν. Ξέρετε ότι η εξοχότητά του, ο σεβαστός κυβερνήτης µας, ο κύριος Βαρώνος Wolgemuth, µε ϖαρακάλεσε να του αναφέρω τις χήρες και τα ϖαιδιά των Ρουµάνων ϖου στη διάρκεια της εϖανάστασης ϖέθαναν για τον αυτοκράτορα, καθώς και εκείνους ϖου έµειναν ανάϖηροι αϖό αυτόν τον ϖόλεµο, για να µϖορέσει εκείνος να µεσολαβήσει, ώστε να δοθεί βοήθεια αϖό το θησαυροφυλάκιο του κράτους, µια µεγάλη και ϖαρηγορητική ένδειξη της ϖατρικής ευσϖλαχνίας της εξοχότητάς του, του κυρίου κυβερνήτη. Αλλά αγαϖητοί µου, για να χαρείτε τις ϖαραχωρήσεις ϖου σας έκανε ο υψηλός µας αυτοκράτορας, ϖρέϖει και σεις χωρίς αµφιβολία να συµϖεριφέρεστε σοφά, υϖάκουα και εργατικά. Και τέτοια συµϖεριφορά θα δείξετε, όταν θα αϖοφεύγετε τις αµαρτίες και τις υϖόλοιϖες αδυναµίες και θα ακολουθήσετε τους νόµους του Θεού και του αυτοκράτορά µας, υϖακούοντας ταυτόχρονα και τους ηγέτες σας, οι οϖοίοι άµεσα φροντίζουν για το κοινό συµφέρον του λαού. Αγαϖητοί! Κάθε χριστιανός ϖρέϖει να δίνει µεγάλη ϖροσοχή στο τροϖάριο των Χριστουγέννων, όταν ψάλλουµε: Η Γέννησίς σου, Χριστέ, ο Θεός ηµών, ανέτειλε τω κόσµω το φως το της γνώσεως.

284 284 Πράγµατι, η Γέννηση του Λυτρωτή µας, έδωσε στον κόσµο το φως της γνώσης, εϖειδή ο Κύριος µας Ιησούς Χριστός ξεϖέρασε όλους τους διδασκάλους του κόσµου αυτού µε τη διδασκαλία του, ϖου είναι ωφέλιµη για όλους τους ανθρώϖους, δηλαδή και για εκείνους ϖου έζησαν ϖριν τη γέννησή του, αλλά και εκείνους ϖου έζησαν µετά τη γέννησή του. Ο Λυτρωτής µας Ιησούς Χριστός δίδαξε τον ένα και ϖραγµατικό Θεό, το δηµιουργό του ουρανού, ϖου έχει τρία ϖρόσωϖα: Τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύµα. Μας δίδαξε όλους την αγάϖη για αυτόν τον αληθινό Θεό. Την αγάϖη για τον εαυτόν µας και για το συνάνθρωϖό µας, µε το ωραίο ϖαράδειγµα του ταξιδιώτη αϖό τα Ιεροσόλυµα στην Ιεριχώ ο οϖοίος είχε ϖέσει στα χέρια των ληστών και οι οϖοίοι, αφού τον αϖέκδυσαν και τον τραυµάτισαν, τον ϖαράτησαν σχεδόν ϖεθαµένο. Έτυχε να ϖεράσουν αϖό κει ένας ιερέας και ένας Λευίτης, χωρίς να τον λυϖηθούν. Και ϖέρασε και ένας Σαµαρείτης αϖό εκείνο το δρόµο και βλέϖοντάς τον, τον λυϖήθηκε και έδεσε τις ϖληγές του και του έβαλε λάδι και κρασί και τον ϖήρε ϖάνω στο ζώο του και τον ϖήγε σε ένα σϖίτι, όϖου τον φρόντισαν. Ακόµα, δίδαξε ο Κύριός µας Ιησούς Χριστός ότι κάθε λαός ϖρέϖει να είναι ϖιστός στον αυτοκράτορά του και τους εϖικεφαλής του. Αυτό έδειξε ξεκάθαρα ο Υιός του Θεού µε το ϖεριστατικό εκείνο, όταν οι Φαρισαίοι τον κάλεσαν να τους ϖει, ϖοια είναι η γνώµη του, αν ϖρέϖει ή όχι δηλαδή, να ϖληρώσουν φόρο στον Καίσαρα. Και ο Ιησούς, καταλαβαίνοντας την ϖονηριά τους, είϖε: Γιατί µε βάζετε σε ϖειρασµό, υϖοκριτές; είξτε µου το νόµισµα. Και εκείνοι έφεραν ένα νόµισµα. Και τότε εκείνος τους είϖε: Αϖόδοτε τα του Καίσαρος τω Καίσαρι και τα του Θεού τω Θεώ. Αϖό αυτά τα λίγα λόγια ϖροκύϖτει ότι δικαίως υµνεί η εκκλησία τη Γέννηση του Κυρίου µας, Ιησού Χριστού, ϖου έφερε στον κόσµο το φως της γνώσης, εϖειδή οι διδασκαλίες του είναι τόσο φωτεινές, όσο και το φως του κόσµου, δίνοντας στον άνθρωϖο ϖροτροϖές και κατευθύνσεις για όλες τις καταστάσεις της ανθρώϖινης ζωής. Γι αυτό, αγαϖητό µου ϖοίµνιο, εσείς όλοι, ϖου βαϖτιστήκατε στο όνοµα του Χριστού, δηλαδή ϖου διδαχθήκατε τις διδασκαλίες του και έτσι ανέτειλε για σας το φως της γνώσης των υϖοχρεώσεών σας, ϖρέϖει να ζήσετε ακολουθώντας αυτό το φως, έτσι ώστε η ίδια η ζωή σας να αϖοδείξει ότι ϖράγµατι ανέτειλε για σας το φως της γνώσης µέσω της Γέννησης του Κυρίου µας, Ιησού Χριστού. έξου, αγαϖητό µου εν Χριστώ ϖοίµνιο, αυτή τη διδασκαλία, ϖου σου αϖευθύνω, σύµφωνα µε τις διδασκαλίες του

285 285 µοναδικού γεννηµένου εκ Θεού Υιού, δέξου λέω και τρέφε µε αυτή το µυαλό και την καρδιά σου και ας είναι οι ϖράξεις σου σύµφωνες µε αυτή. Σας έδωσα και ϖέρυσι ϖολλές διδασκαλίες και ανάµεσα στα άλλα σας υϖοσχέθηκα ότι η δουλοϖαροικία θα καταργηθεί. Και ιδού, αγαϖητοί µου, ότι έτσι και έγινε. Γι αυτό το γεγονός σας είχε διαβεβαιώσει και η εξοχότητα του, ο κύριος µας κυβερνήτης Βαρώνος Wolgemuth, ήδη αϖό τις 27 Νοεµβρίου του τρέχοντος έτους, όταν έγραφε ότι: Η αγγαρεία, η δουλοϖαροικία, καταργείται για ϖάντα και οι χωρικοί δεν ϖρέϖει να έχουν κανένα φόβο ότι κάϖοιος θα µϖορούσε να την εϖαναφέρει. Ξέρω ότι οι καρδιές σας χάρηκαν όταν µάθατε αυτό αϖό τον αϖεσταλµένο του αυτοκράτορα. Στο σηµείο αυτό θα ϖρέϖει να εϖιστήσω την ϖροσοχή όλων σας στη µεγάλη και χρήσιµη συµβουλή, ϖου ϖροέρχεται αϖό την ϖατρική καρδιά της εξοχότητάς του, ο οϖοίος λοιϖόν, σας συµβουλεύει να είστε εργατικοί, εϖειδή η οκνηρία είναι ο µεγαλύτερος εχθρός του χωρικού και να χρησιµοϖοιείτε τον ελεύθερο χρόνο σας για την οικονοµική σας καλυτέρευση και να δουλεύετε σε εκείνους ϖου σας ϖροσφέρουν καλές αϖολαβές στη µισθωµένη εργασία, για να εξοικονοµήσετε έτσι χρήµατα για σας και τα ϖαιδιά σας, χωρίς να φοβάστε ότι αν η εργασία σας είναι µισθωτή, θα εϖιστρέψετε ϖάλι στη δουλοϖαροικία. Βλέϖετε, αγαϖητοί, ϖώς φροντίζει ο αυτοκράτορας, ο θαρραλέος κυβερνήτης της χώρας µας για σας και το συµφέρον σας! είξτε, εϖοµένως στην ϖράξη ότι µε το φως της γνώσης ϖου ανέτειλε για σας µε τη Γέννηση του Κυρίου µας Ιησού Χριστού, καταλαβαίνετε τη χρησιµότητα αυτής της ϖατρικής συµβουλής και την εφαρµόζετε κάθε µέρα της ζωής σας για την τιµή και το συµφέρον σας. Πιστέψετέ µε, αγαϖητοί µου, ότι η κατάστασή σας στο µέλλον εξαρτάται ϖολύ αϖό τη συµϖεριφορά σας, εϖειδή µόνο η καλή συµϖεριφορά και ο υγιής νους µϖορούν να φέρουν ευτυχία στον άνθρωϖο και να τον οδηγήσουν στην εϖιτυχία. Στην καλή σας συµϖεριφορά οφείλεται και το γεγονός ότι αϖελευθερωθήκατε αϖό τη δουλοϖαροικία και έτσι θα αϖολαµβάνετε και άλλων ϖρονοµίων, αν δείξετε ότι είσαστε άξιοι για αυτά. Εϖοµένως, δείξτε ηρεµία και υϖακοή αϖέναντι στους ηγέτες σας και τότε ο Θεός και ο αυτοκράτορας θα είναι µαζί σας. Τέλος, σας στέλνω την αρχιερατική µου ευλογία και εύχοµαι σε όλους σας τις άγιες εορτές της Γέννησης και της Βάϖτισης του Κυρίου µας Ιησού Χριστού, καθώς και του νέου έτους, να τις ϖεράσετε και να τις εορτάσετε µε ειρήνη, υγεία, αφθονία, να

286 286 λυτρώσετε τις ψυχές σας. Χρόνια ϖολλά και σας ϖαρακαλώ, ως ο ϖατέρας τους υιούς του, να µην ξεχνάτε την ϖροσϖάθειά µου, την οϖοία κάνω µέρα και νύχτα για σας και να την ανταµείψετε υϖακούοντας στις διδασκαλίες µου. Να είστε µε το φόβο του Θεού, µε ϖίστη στον αυτοκράτορα, αγάϖη για το συνάνθρωϖό σας, ανεξαρτήτως έθνους και γλώσσας και να ϖείτε την ϖροσευχή αυτή µαζί µου: Πάτερ ηµών ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνοµά σου, ελθέτω η βασιλεία σου, γενηθήτω το θέληµά σου, ως εν ουρανώ και εϖί της γης. Τον άρτον ηµών τον εϖιούσιον, δος ηµίν σήµερον και άφες ηµίν τα οφειλήµατα ηµών, ως και ηµείς αφίεµεν τοις οφειλέταις ηµών. Και µη εισενέγκης ηµάς εις ϖειρασµόν, αλλά ρύσαι ηµάς αϖό του ϖονηρού, Αµήν. Sibiu, 6 εκεµβρίου Ο αρχιερέας ϖου φροντίζει για σας, Aνδρέας Σαγκούνα» Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 117/1851. «Αριθ. ϖρωτ. 117/1851 Στον αγαϖητό µου κλήρο και λαό της εϖαρχίας, ειρήνη αϖό το Θεό Πατέρα µας και αϖό τον Κύριο Ιησού Χριστό! Να ευχαριστήσουµε τον Κύριο και Θεό µας τώρα και ϖάντοτε, του οϖοίου το θέληµα ήταν αυτό και ο µεγάλος µας αυτοκράτορας κάλεσε όλους τους αρχιερείς του δόγµατός µας στη Βιέννη, για να τους συµβουλευτεί σχετικά µε τα θέµατα ϖου αφορούν την αγία µητέρα µας εκκλησία, για τα θέµατα ϖου αφορούν τον κλήρο και τα σχολεία και έϖειτα όλα αυτά να τα διευθετήσει και να τα εντάξει σε µια καλύτερη τάξη αϖ ό,τι ήταν µέχρι σήµερα. 733 Την εγκύκλιο αυτή αϖέστειλε ο Α. Σαγκούνα στο ϖοίµνιό του, µε την ευκαιρία των Χριστουγέννων του Bλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 εκεµβρίου 1849).

287 287 Αυτή η ϖερίσταση µε κράτησε µακριά σας και µου ϖροκάλεσε ϖολλές ανησυχίες. Εϖειδή κατανόησα την ιερότητα και τη διάσταση της αϖοστολής ϖου ανέλαβα, να αγωνιστώ για το κύρος της εκκλησίας και να καλυτερεύσω τη ζωή του κλήρου, των δασκάλων και των σχολείων µας. Να, ως αρχιϖοιµένας σας, βιάζοµαι να γυρίσω ανάµεσά σας σύντοµα. Εϖειδή εγώ τίϖοτα δεν εϖιθυµώ τόσο ϖολύ, όσο το καλό σας, γι αυτό και την αγάϖη µου για σας, τίϖοτα δεν µϖορεί να σταµατήσει. Να µε ϖιστέψετε, αγαϖητοί µου, ότι τίϖοτα δεν µϖορεί να µε χωρίσει αϖό αυτή την αγάϖη ϖου έχω για σας. Εγώ είµαι ο ϖοιµήν σας και εσείς είστε τα ϖρόβατά µου εγώ ακολουθώ τις ανάγκες σας, εσείς ακολουθείτε τη φωνή µου. Όλα αυτά τα γνωρίζει ο Θεός και η στάση µας τον ικανοϖοιεί. Γι αυτό, εκείνος ως βοηθός και λυτρωτής µας, θα µας ευσϖλαχνίζεται και θα βάλει στις ψυχές µας χαρά και ευτυχία. Εκείνος, όϖως ένας εύσϖλαχνος ϖατέρας, έστειλε στον κόσµο το µοναδικό γεννηµένο υιό του, τον Κύριό µας Ιησού Χριστό, για µας και τη λύτρωσή µας. Αυτός θα µας δώσει τον καθηµερινό άρτο µας και θα ικανοϖοιήσει τις ανάγκες µας. Είναι µαζί µας ακόµα και όταν σκεφτόµαστε ότι αϖοµακρύνθηκε αϖό µας, εϖειδή λέει ο άγιος ευαγγελιστής Λουκάς στις Πράξεις Αϖοστόλων: καίτοι γε ουκ αµάρτυρον εαυτόν αφήκαν αγαθοϖοιών, ουρανόθεν υµίν υετούς διδούς και καιρούς καρϖοφόρους, εµϖιϖλών τροφής και ευφροσύνης τας καρδίας ηµών (Λουκ. 14, 16). Μϖορεί να διανοηθεί κανείς ότι υϖάρχει κανένας χριστιανός, ϖου δε θα ένιωθε στην ψυχή του ευγνωµοσύνη ϖρος το Θεό; Αυτή η ευγνωµοσύνη ϖρος το Θεό συµϖεριλαµβάνεται στην ϖίστη και στις καλές ϖράξεις. Αυτά τα δύο είναι αδιαχώριστα και ϖολύ όµορφα µας συµβουλεύει ο άγιος αϖόστολος Ιάκωβος στο βιβλίο του, κεφ. 2, 14 17, λέγοντας, σχετικά µε αυτό: Τι το όφελος, αδελφοί µου, εάν ϖίστιν λέγη τις έχειν, έργα δε µη έχη; Μη δύναται η ϖίστις σώσαι αυτόν; Εάν δε αδελφός ή αδελφή γυµνοί υϖάρχωσι και λειϖόµενοι ώσι της εφηµέρου τροφής, είϖη δε τις αυτοίς εξ υµών, υϖάγετε εν ειρήνη, θερµαίνεσθε και χορτάζεσθε, µη δότε δε αυτοίς τα εϖιτήδεια του σώµατος, τι το όφελος; ούτω και η ϖίστις, εάν µη έργα έχη, νεκρά εστι καθ εαυτήν. Εϖοµένως, βλέϖετε αγαϖητοί µου, ότι µε τις ϖράξεις σωφρονεί ο άνθρωϖος και όχι µε την ϖίστη. Γι αυτό, να έχετε ϖίστη και να κάνετε καλές ϖράξεις. Να έχετε το φόβο του Θεού, εϖειδή λέει ο Ψαλµωδός στον ψαλµό 111, 1-3: Εξοµολογήσοµαί σοι, Κύριε, εν όλη καρδία µου εν βουλή ευθείων και συναγωγή. Μεγάλα τα έργα

288 288 Κυρίου, εξεζητηµένα εις ϖάντα τα θελήµατα αυτού, εξοµολόγησις και µεγαλοϖρέϖεια το έργο αυτού, και η δικαιοσύνη αυτού µένει εις τον αιώνα του αιώνος. Και λέω και για δεύτερη φορά µαζί µε το σοφό Σολοµώντα, κεφ. 24, 21: Να φοβάστε το Θεό και τον αυτοκράτορα και να υϖακούετε και τους δύο. - Αϖόδοτε ουν ϖάσι τας οφειλάς, τω τον φόρον τον φόρον, τω το τέλος το τέλος, τω τον φόβον το φόβον, τω την τιµήν την τιµήν. Μηδενί µηδέν ει µη το αγαϖάν αλλήλους ο γαρ αγαϖών τον έτερον νόµον ϖεϖλήρωκε (Προς Ρωµαίους, κεφ. 13, 7-8). Αυτή είναι η αρχιερατική φωνή και συµβουλή µου, αγαϖητοί µου, και αν την ακολουθήσετε, ευτυχισµένοι θα είστε και εσείς και όλοι οι δικοί σας, ϖου θα είναι σαν βλαστάρια ελιάς γύρω αϖό το τραϖέζι σας. Και έτσι, θα ευλογηθεί ο άνθρωϖος εκείνος ϖου φοβάται το Θεό. Και θα ευλογήσει αυτόν ο Κύριος ως τη Σιών και θα δει τα αγαθά της Ιερουσαλήµ όλες τις ηµέρες της ζωής του και θα δει τους υιούς των υιών αυτού. Ειρήνη στον Ισραήλ. Αµήν. Στέλνω σε όλους σας την αρχιερατική µου ευλογία. Βιέννη 8 Μαΐου 1851 Ο δικός σας αρχιερέας, ϖου σας εύχεται µόνο το καλό. Ανδρέας Sibiu, στο εϖισκοϖικό τυϖογραφείο 1851» Ο Α. Σαγκούνα έστειλε την εγκύκλιο αυτή ϖρος το ϖοίµνιό του το Μάιο του 1851 αϖό τη Βιέννη, όϖου βρισκόταν µετά αϖό ϖρόσκληση του µονάρχη για να συµµετάσχει σε σύνοδο των Ορθόδοξων εϖισκόϖων της αυτοκρατορίας. Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ. 483 (Sibiu, 8 Μαΐου 1851).

289 Εγκύκλιος υϖ. αριθ. ϖρωτ. 706/ «Αριθ. ϖρωτ. 706/1862 Προς τους σεβαστούς ϖατέρες ϖρωθιερείς, τον εϖαρχιακό κλήρο, τους κυρίους καθηγητές γυµνασίου και τους δασκάλους των δηµοτικών και γενικών σχολείων µας. Η αξιότιµη εϖιτροϖή του Τρανσυλβανικού συλλόγου για τα ρουµανικά γράµµατα και τον ϖολιτισµό του ρουµανικού λαού, µε την αϖό 9 Σεϖτεµβρίου εϖιστολή της, υϖ. αριθ. 200, ανακοινώνει στον εϖισκοϖικό θρόνο ότι η γενική συνέλευση του συλλόγου, ϖου ϖραγµατοϖοιήθηκε στις 17/29 Ιουλίου, αναγνώρισε και χαρακτήρισε την ορθογραφία ϖου συνέταξε η φιλολογική εϖιτροϖή, ϖου συγκροτήθηκε στο Sibiu στις 2 Οκτωβρίου 1860, µε την άδεια της τότε κυβέρνησης, βάσει του διατάγµατος του υϖουργείου ϖαιδείας της 20 ης Αϖριλίου, υϖ. αριθ. 2559/174, ως κατάλληλη για τη ρουµανική γλώσσα και ϖαρακαλεί αυτό να ανακοινωθεί στον κλήρο και στους διανοουµένους µας. Ο εϖισκοϖικός θρόνος είναι βέβαιος ότι η ϖροαναφερόµενη συνέλευση του συλλόγου, µε αυτό το µέτρο, δεν είχε άλλο σκοϖό, ϖαρά να εισαγάγει µία οµοιοµορφία στη γραφή µε τους ϖατροϖαράδοτους λατινικούς χαρακτήρες, ϖράγµα ϖου όλοι οι Ρουµάνοι εϖιθυµούσαν, χωρίς να κλείσει µε αυτό το λογοτεχνικό µονοϖάτι της καλλιέργειας της γλώσσας µας στη συνέχεια. Γι αυτό, δεν µϖορεί ϖαρά µόνο να χαιρετήσει µια τόσο χρήσιµη ϖροσϖάθεια. Ύστερα αϖό αυτά, ανακοινώνοντας ο εϖισκοϖικός θρόνος την ϖαραϖάνω αϖόφαση της γενικής συνέλευσης του συλλόγου στον κλήρο και το λαό της εϖαρχίας, καλεί ταυτόχρονα και τους σεβαστούς ϖρωθιερείς, τους εφηµερίους, τους κυρίους 735 Η εγκύκλιος αυτή, είναι η ϖρώτη ϖου τυϖώθηκε µε λατινικούς χαρακτήρες. Την έστειλε ο Ανδρέας Σαγκούνα στον κλήρο και τους εκϖαιδευτικούς της δικαιοδοσίας του και τους ϖαροτρύνει να γράφουν στο εξής µόνο µε την ορθογραφία ϖου συνέταξε η «φιλολογική εϖιτροϖή» και εγκρίθηκε στη γενική συνέλευση του «ASTRA».

290 290 καθηγητές και όλους τους δασκάλους των εϖαρχιακών δηµοτικών, γυµνασίων και γενικών σχολείων µας, καθώς και όλους τους διανοουµένους, να εφαρµόζουν στο µέλλον την ορθογραφία της ϖροαναφερόµενης φιλολογικής εϖιτροϖής, ϖου εϖικύρωσε η γενική συνέλευση του Τρανσυλβανικού συλλόγου για τα ρουµανικά γράµµατα κλϖ., στα κείµενά τους µε λατινικούς χαρακτήρες. Και εϖειδή, ϖολλοί αϖό τους ιερείς και τους λαϊκούς δε γνωρίζουν τον τρόϖο γραφής ϖου ϖροτάθηκε στην αναφερόµενη ορθογραφία, ο εϖισκοϖικός θρόνος αϖοφάσισε, η σεβαστή εϖιτροϖή του συλλόγου να τυϖώσει το συντοµότερο, έναν οδηγό ϖου να εξηγεί τον τρόϖο γραφής εδώ στο Sibiu, το οϖοίο θα διατίθεται ϖρος ϖώληση στη γραµµατεία του συλλόγου. Σας ευλογώ. Αϖό τη συνεδρίαση του συµβουλίου (ενν., εϖισκοϖικού) στο Sibiu στις 6 Οκτωβρίου Ευχέτης όλων. Ο αρχιερεύς, Ανδρέας βαρώνος ντε Σαγκούνα» Βλ: Α.Μ.Α.Σ., έγγραφο υϖ. αριθ (Sibiu, 6 Οκτωβρίου 1862).

291 291

292 292

293 293

294 294

295 295

296 296

297 297

298 298

299 299

300 300

301 301

302 302

303 303

304 304

305 305

306 306

307 307

308 308

309 309

310 310

311 311

312 312

313 313

314 314

315 315

316 316

317 317

318 318

319 319

320 320

321 321

322 322

323 323

324 324

325 325

326 326

327 327

328 328

329 329

330 330

331 331

332 332

333 333

334 334

335 335

336 336

337 337

338 338